Pathologiae »c Therapiae

specialis medicae,

usui academico adcommod ata;

auctore

J. N. NOBILI de RAIMANN,

Meti. Doct., S. C. R. Apost. Majest. Arohiatro, Consiliar. aulico
actiial., C. R. Russ. Ordin. St. Stanisl. tert. el. Equite, Facult.
med. Vindobon., Pestili., et C. R. Academ. med. cliir. Josephinae
membrojsocietat. literar. nonnullar. godal, honor .;  nec non Universit.
Vindob. Rectore magnif., Nosocom. ac Brephotroph. Directore, atque
Praxeos med. Professore p. o. emerito.

Uditio latina •

TOMUS PRIMUS.

Febres, Inflamtna1iones,et Ef/lorescenfias culaneas laeves

Cttin Privilegio Rcgio Wttrtembergensi.

V U3HT Hi AK. -1835.

SUMTIBUS FRID ERIČI VODKE.

Typis viduae Antonii Strauss .

• - • •' - i.

- • y

j



EXCELLENTISSIMO,

MAGNIFICO ac I L LU S TRI S S IM O

noMii«

A. *¥. JLibero Baroni de Stifft,

PHILOSOPHIAE ET MEDICINAH

DOCTORI,

Ordinis insignis Beg. Hungar. S. Stephani Commendatori, Cruce
argentea honor. civic. condecorato, Ord. ins. S. Michaelis Reg.
Gallor. Equiti balteato, Ord. Christi Beg. Lusitan., Ord. S. Ferdin.
et pro meritis Reg. Sicil., pro merit. civ. Beg. Saxon., Coron.
bavar. Beg. Bavar., Aquil. rubr. Beg. Boruss., et Cruc. austral.
Imperat. Brasil. Equiti torquato, S. C. H. Apost. Majestat. intimo
nec non ad suprema Status gubernacula et Conferentias Consiliario
actuali, August. Austr. Imperatoris Archiatrorum Comiti, per uni-
vers. ditiones Austriacas Protomedico , stud. med. chir. et veterinar,
in cel. Universitate Vindob. Directori perpetuo, et incl. Facult. med.
Praesidi; regn. Hungar. Indigenae, inter Primores Nobilium Status
Austriae, Comitat. Tyrol. et Stpriae Adlecto; c. r. Acqdem. med.
chir. Josephin. et Universit. Pestin. Membro , Societat. medic.,
agronom. aliarumque literar. Vindobon., Bohem., Moravo -Siles.,
Oenipont., Venet., Patavin., Hondin., Petropolit.
etc. etc. etc. Sodali,

IN TENUEM

VENERATIONIS FILIA1IS CORDISQUE GRATISSIM*
. TE SSERAM

UENER DEVINCBSSIMUS
AUCTOB.

, .. ■' Ki .

o  x g r

' 3 ^ s ■:>? , ;, r l

'..  s ' rr .<>•: -K .-u |'

• ..,' ; v ■- .

.

. iH'■ ‘,t . i‘.< • i' > < >)l ■ 'j.'

'

.'inp/. . . t

: i:-:: 1 -’'  ' - T ? i' ■ - i •' J : , JjJ I Uill vfj J; .J

'

' -ll-r-U  .);. ■' - ’• • -i . -UiV.lii' !■', ...,. , .'.vi,

*

T

■ ' .

\

PRAEFATIO.

Quae in Auditorum quondam raeorura commodum
exaraveram, et editionibus quatuor sensim aucta
et emendata idiomate patrio publici feceram juriš,
Principia Pathologiae ac Therapiae specialis me-
dicae,  in latiuum nune translata sermonem com-
munico. Benevolo Amicorum et Professorum invi-
tatus judicio hunc libenter suscepi laborem, spe
ductus, eundem, utpote rerum in Praxi scitu ne-
cessariaruin synopsin, nori Mediciiiae practicae ti-
ronibus modo sed junioribus quoque Medicis utilem
fore; optata simul gavisus occasione, ex catbedra
et in institutis clinicis per tria, et quod excurrerat,
lustra dietorum et aetorum rationi redditae inse-
rendi, quae memoria inde , studium , observatio,
praxis ultro suggessere. Lingua latina, et c o utr a-
cta materierum expositio Professoribus insuper,
qui Praxin medicam isto docere tenentur idiomate,
faciliorem, ni fallor, ac ampliora utut egregia ope¬
ra, cedent in usum.

Amplectitur liaec, uti editiones germanicae,
Tomis duobus  morbos speciales foro Medicoruin

consuetim adscriptos, eorumque prognoses et cu-
randi rationes. Classificationem non aliam secutus
eosdem pariter Ordines, Genera, Species fere per-
tractavi. Specialibus ubique generalia praemisi.
Specierum singularum in tractatu nomen  usu longo
et communi receptum cum synonymis praecipuis,
definitionem  aut descriptionem  saltem rhetoricam
tradidi, mali sedem, sgmplomatum  non sgndromen
solum et magnitudinem  variam, nonnisi Homoeopa-
thiae asseclis sufficientes, sed normalem etiam,
Tberapeutae rationali prorsus necessarium decur-
sum, crises  morbis cbronicis quoque non alienas,
exitus  varios, ad naturam fidorumque observatorum
imagines describere, momenta cansae disponentia
et excitantia  cum debito ad morbos fors principes
aut praegressos, primarios, respectu enarrare, na¬
turam  seu causam proximam  dietam, ubi certitudo
defuit, missa liypotbesium nihil illustrautium farra-
gine, logica cum probabilitate indigitare , progna-
sin, therapiam  tandem, solidis ubique superstru-
ctam indicationibus, cum simplici, quantum lieuit,
remediorum adparatu explanare, indefesso cona-
tus sum labore.

Hypothesium ac theoriarum novaruni valorem
praetieum rigorose, ut in rebus tantae dignitatis
oportet, examinanti facile mihi contigit conviuci,
neotericorum seutentias: „febres ac inflammaliones

VII

non esse morbos , sed naturae solum medicantis
remedia ;  —- febres omnes esse symptomaticas ;  —
eas omnes ex partium singularum adfectione pro-
ficisci, et potiore guidem numero a g astro -enter i-
tule petidere;  — similia similibus curando omnem
absolvi therapiae paginam  ; potentias similibus, cjuos
iti sanis produxerint, morbis sanandis esse pares,
easgue minima  (quae conceptum fere fugit) dosi
ultra modum dilutas non sufficere tantum, sed, ne
majore noceant, adhiberi debere  etc. etc. u  — par-
tim erroueas a latere solum veritati accedere, par-
tim falsas fatuoque nitentes fuco per observata quo-
tidiana, castumque ex his ductum ratiocinium pe-
nitus dissiparl. Quare noxias et, quae al) omili in
Pathologiam et Therapiam proscribantur influxu,
dignas censui. Exules et alias feci, ne temporario
quidem valere potitas, exules quoque nietliodos ac
remedia, experientiae nedum corroborata sigillo.

Sulubritati  febrium et inflammationum nonnisi
relativae  sua defendere jura miniine praetermisi.
Triplicem  utrarumque ad alios,  quibuscum fortasse
adsunt, morbos relationem  distinguendam esse 1110-
nui. Cluiracterem febris  dari simplicem,  activum,
eumque ac inflammaiorium  longe communissimos
inveniri, septicum vero atque nervosum secundario
utplurimum evolutos, et si suppositos et facticios
demas, multo rariores oceurrere, commonstravi.

VIII

Morbos semper et ubique obvios, populares
prae raris et advenis exoticis, periculosos, urgen-
tes tam acutos quam chronicos prae caeteris paullo
fusius pertractavi, omnium tameu expositioni suc-
cinctae studens, augustos inter aphorismorum et
latos explicationis cancellos medium tenenti. Stylo
usus sum facili, qui naturalis promto potius rerum
captui secundet, quam artificiosis turgescens orna-
mentis proprio defatiget sui studio.

Brevem Patbologiae ac Therapiae specialis
conspectum liistoricum praemittere, nec non aucto-
res selectos liorumque opera suis nominare locis e
re esse duxi. In ipsa natura striete ac sapienter
contemplanda 7  observanda ■,  examinanda . caute
ac prudenter imitanda et regenda prineipes Me-
diciuae practicae fontes patere, uberrimos atque
perennes certo persuasus, viam ad bos, perarduam
licet securam tamen , monstrare, pro viribus adni-
sus sum, nil ardentius optans, quam ut largi hau-
riautur inde fructus, in aegrorum salutem, scien-
tiae artisque medicae decus, incrementum cessuri.

Vindobonae, Idibus Januarii 1834.

Raimann.

I n t r o d u c t i o.

De Pathologia el Therapia speciali in genere.

§• 1. Medicina qua scientia vitae et rationis eam
sanain conservandi , laesamque reddendi integram, uti
omuis scientia empirica in duas secedit partes, theoreti-
cam  et practicam ;  satis incongrue ralionalem  et etnpiri-
cam  vulgo nominatam. Utraque generalis est et specialis.

Medicina theorelica generalis  vitam sanain et aegram
in abstracto considerat $ Phgsiologiae  et Palhologiae ge¬
neralis  nomine venit. —Medicina theorelica specialis  vi¬
tam sanain et aegram in individuis certis speciatim ap-
parentem pertractat; Phgsiologia  et Pathologia specialis
(seu Nosologia ) audit.

Medicina praclica generalis  vel sanitatis (homimun
hic p uta ) conservandae et vitae tuendae, vel morboruin
auferendorum et sanitatis reducendae methodos et auxilia
in abstracto tradit$ ibi Hggiaene  hic J a tria generalis  norni-
natur, quarum prior Macrobioticam et materiam diaeteti-
cam generalem, altera Therapiam et materiam medicam s.
Jamatologiain generalem includit. — Medicina praclica
specialis  hasce cognitiones de vitae sanae conservandae
et aegrae in sanam restituendae rationibus ac praesidiis ad
vitam sanam, et ad ipsas morborum formas s. sjiecies va-
rioruin hominum, diversi sexus, aetatis, temperamenti etc.
referre docet et adplicare; ibi Hggiaene , hic Jatria spe¬
cialis  audit, quarum prior macrobioticam et materiam
diaeteticam specialem, altera Therapiam  et Jamalolo-
giam specialem  complectitur.

1.

1

Ex quibus Nosologiae nostrae et Therapiae specialis
vera nolio, objectum, ambiius , ad reliquas medicinae
doctrlnas relatio  intelliguntur.

g. 2.  Est itaquc Pathologia specialis  (TVosologia,
physiologia morborum specialis) ea medicinae iheore-
iicae specialis pars, c/uae singulas morborum species sen
formas sgslemalice perlractat.

Species  morbi vocatur oinnis adfectio  morbosa tam
universalis quam topiča, quae certa sub forma se mani-
festat, certumque decursum absolvit, adeoque certa sympto-
mata et sign a essentialia {^statumorbi simplici et normali
constantia ), eorumque nexum Simultaneum et successio-
nem definitam offert. — Quatenus horum phaenomenonim
complexus, morbi effigiem constituens, spectatur, species
nomine formae morbi  insignitur. — Ad liane symptomata
singula uti partes ad totuin sese habent; etsi nosologi
symptomatibus nequaquam morbi pathognomonicis, nomen
et dignitatem specierum tribuere non hacsitariiit, v. gr.
vomitui, diarrhoeae, cephaleae et aliis.

g. 3. Cognitiones, quas Pathologia specialis tradit,
specierum singularum formam, seu phoenomenorum ora-
nium com})lexum, per stadia singula decursum, termina-
tiones, causas, nec non naturam seu essentiam concer-
nunt.

g. 4. Therupia specialis  dicitur illa medicinae pra-
cticae specialis pars, quae notiones, principia et regulas
curam morbi specierum spectantes systematice exponit.

Referuntur autem huc notiones de opere sanationis,
de vi naturae medicatrice et artis facultate in morbis spe-
cialibus obviis; expositio indicationums.legum therapeuti-
carum, medendi methodi et remediorum iisdem singulis ita
adeommodandorum, ut unicuique speciei aptissimum pro
indole sua genus medelae opponatur.

g. 5. Pathologia proinde ac Therapia specialis adpli-
cationem Pathologiae ac Therapiae generalis ad singulas
morborum species sistunt. Priores enim de morbo, de in-

3

dole ac differentiis, genesi, causis, symptomatibus, de-
cursu, dui'atione etc. nec non de curatione inorbi in genere
tractant, quin specialem morbi formam suum agnoscant
objectum; posteriores circa morborum species reapse in
natura obvenientes occupantur, singularnim indolem, gene-
sim, causas, symptomata etc. nec non medendirationem ex-
positurae. Priores ideo doctrinae posteribus ubique prae-
ferant facem. Hae per illas cum physiologia et in ejus
sphaeram spectante anatomia, cum Jamatologia, atque
ultra cum universali naturae scientia nectuntur, ipsaeque
via naturali ad praxin seu artem medicam ducunt i. e. ad
omnium ex universa medicina theoretica depromtarum no-
tionum, principiorum ac normarum adplicationem in mor¬
borum obviorum diagnosim, prognosim et therapiam.

§. 6. Finis,  in quem Pathologia specialis tendit, est,
morborum obvenientium solidam et completam parare
cognitionem, •— fmis Therapiae specialis, ad eorundem
malorum curationem rationalem ac securam, totius scien-
tiae omniumque conaminum medicorum metain, perducere.

§. 7.  Hucusque dieta de speciali pathologia et Thera-
pia medica  haud magis mam de chirurgica  valent; nam
quae inter utramquc, sicu Medicinam inter et Chirurgiam,
adsignari solet difFerentia, subjectiva potiusquam objectiva
est, quemadmoduin arbitraria utriusque in praxi separatio.

%.  8. Ulililalem  Pathologiae ac Therapiae specialis
determinat influxus, quo ambae gaudent, in morbos occur-
rentes certe ac plenarie cognoscendos, consequenter et
congrue traetandos. Ad omnigenam nempe cognitionem
morborum singulorum", causaruin, effectuum in organismo,
graduum sanabilitatis, mutuarum ad res externas et ista-
rum ad organismum aegrotantem relationum, ad omni¬
genam porro cognitionem mutationum inferendarum, reme-
diorumefficacissimorumet aptissimarum hacc administran-
di inetliodorum ducunt, quibus morborum causaealiaeque
potentiae nocentes amoveri, enervari queant, ipsique
morbi radicali et securo modo sanari, vel pro possibili
> I *

•1  • 1

leniri et imminui. Hx institutionibus earum valentissimae
prodeunt normae, non morbos tantum sporadicos, sed el
pandemios imminentes evitandi, propullulantes confestim
in germine suffocandi, jam dominantcs, ne horrenda qui-
dcrn peste excepta, coercendi ac limitandi, et millenos
miseros, quos nec vis naturae medicatrix nec casus sal-
vando par esset, a malis liberandi, et morti certae ant
' pejori nonnunquam cachexiae diuturnae eripiendi. lilis
ducibus carere nequit, qui nomen ac dignitatem medici
adspivat; nam qui illis destitutus morbornm suscipere curam
audet, empiricus aut medicaster ignarus non modo de
obtinendo necessario effectu nunquam certus erit, sed
aegrnm quoque a malis morbo auferendo gravioribns
imo a vitae periculo non sinet esse securnm.

Sunt quidem obscura, imperfecta, dubia adcoque in-
sulTicientia non pan c a, quae morborum nonnullorum  dia-
gnosim, suntineerta, quae prognosim, manca vacillan-
tia et insufficientia, quae therapiam in statuendis indica-
tionibus , metliodis medendi ac remediis determinandis
premunt, quae proinde valorem et dignitatem Pathologiae
ac Therapiae specialis non possunt non restringere; ast
nemo nisi penitus ignorans inficias ibit, defectus ac erro-
res haud minores a nulla scientiarum empiricarum et artium
humanarum esse ac fore alienos; et aequus concedet ju-
dex, non obstantibus illis medicinam practicam adeo ex-
tensain omni aevo in hominum singulorum aeque ac popu-
lorum salutem influxum exercuisse summe beneficum, eo-
que majorem sane in poštenim adhuc praestituram, quo
perfectius istos doctrinaemendos noverint medici; quo se-
verius, de salute et vita hominum imo populorum hic agi,
perpenderint; q lt0  religiosius igitur ornnes vir e,s omneque
tempus eo adplicuerint, ut eruditione necessaria imbuti
summa cum attentione, circumspectione prudente, firmo-
que judicio suam colantpraxim,studium scientiae inedicae
omni cum amore junctim continuent, atque hac ratione ad

5

firmandam et ampliandain scientiam artemque perficien-
dam suas quique conferant symbo!as.

Conspectus historicus Palhologiae ac Therapiae
specialis.

§. 9. Origo  et fata  Pathologiae et Therapiae specialis
ciim illis totius Medicinae et vel maxime earundem doc-
trinarum generalium in intimo semper fuerunt etadhucdum
existunt nexu. Conveniunt plane, si essentialia spectan-
tur, cumorigine at fatis omnis scientiae empiricae, quae
eosdem, ac ipsa mens humana, culturae gradus permeare
debet, ut perficiatur. (Ph. Car. Hartmanu  ctc. Theoria
morbi s. Pathologia generalis. Edit. altcra eintendata. Vin-
dobon. 1828. 8. pag. 13.) Ex singularibus observatis ct
ex phantasia obscuras Medicina ducens origines, primum
rudi empiriae et superstitionibus innixa est; postea intelle-
ctu nexum inter observata et eoruin causas uberius per-
spiciente, pedetentim verae experientiae magis magisque
superstructa, doneč ratio cumulatas observationes et sin-
gulares experientias colligere, juxta principia abstracta
in ordinem redigere, theoria illustrare coeperit, et noso-
logica tandem systemata exstruere. Tres  istos evolulionis
gradus,  pro sensuum et imaginationis , dein intcllectus,
tandem ratio nis praedominante inlluxu statutos, Medicina
totidem periodis  consecuta est. Harum autem cijclum
historia memorat duplicem: primum  ab initiis suis ad Gale¬
tu  mortern, alterum  abhinc ad tempora nostra protensum,
utrumque utut tot saeculorum intervallis separatum, obser¬
vatis tamcn, cogitatis, et actis šibi perquam analogum.—
In utriusque cycli periodo secunda  Pathologiam et The-
rapiam specialem proprie nulam  scimus,et sensiin cultam
fuisse, in tertia ad varios perfeclionis  gradus evectam.

Patebunt haec ex sequentibus momentis, ex medici¬
nae historia a Sprengelio  fusius exarata haustis, et ad
»nentem Harlmanni  0. c. §. 28—70.), Horschu  ( Hami-

6

buch der besonderen Krankheitslehre und Heilkunde. Tb.
I. Frankf. a. M. 1819. p. 1—52.) et Leupoldlii  (AUgem.
Geschichte der Heilkunde. Eine Grundlage zu Vorlesun-
gen und zum Selbstunterrichte. Erlang. 1823. 8.) suc-
cincte proferendis.

§. 10. Medicinae rudimenta apud sacerdotes Colcho-
rum, Plioenicioruin, et Carthaginensium, antiquissimorum
Aegypti°rum et Israelitarum, deficientibus scriptorum
inonumentis, admodum obscura sunt; prima in Graecia
inveniuntur decimo quinto circiter ante Chr.  n. saecu-
lo. Sacerdotes liac prima  cycli primi periodo  rudia solum
observata circa morborum signa et remedia potissimum
collegerunt. Philosophi illius aevi Empedocles  (auctor
doctrinae de qualuor elementis ) saeculo quinto ante Chr.
n., Heracliius, Anaxagoras  (auctor philosophiae cor-
puscularis s. atomisticae), Leucippus  et Democrilus  ima-
ginationi magis indulgentes quam ratione dueti, hypothe-
ses potius, theoriae humoralis ct solidaris geriuina, quam
theorias genuinas confecerunt.

§• 11. Periodo secunda  vero Hippocrales , anno 456 1 «
ante Chr.  natum, Medicinam a Deorum cultu separavit.
Observatis antecessorum collectis, propriisque sum-
rne intentus, experientiam ducem sequendo, eamque theo-
riis suis ubique adjungendo ac praeferendo summuin Me”
dicinae decus attulit, solidissima Patbologiae et Thera-
piae specialis fundainenta posuit, et aliqualem utrique de-
dit formam. Yitae omniumquc corporis virium rationem
proximam habet calorcm innatum. Morbum ab exsuperan-
te uno alterove humorum quatuor cardinalium, sanguinis,
jihlegmatis, flavae et atrae bilis, oriri autumat; conflictus
hunc inter et principium vitale medicans (evoppSv), ut
opinatur, processum morbi sistit, in qucin res externae i
uti clima, anni tempora, constitutio epidemica, solum na-
tale, nutrimenta etc. remotc influunt, et in quo principium
vitale humorem superabundantein (materiam morbificam)
eliminare nifitur. Processus iste sladia tria, cruditatis,

7

coctionis et crisis, percurrit, prout vis humoris morbifici
in principium vitale adbuc praevalet, vel ille abhujus rea-
ctione resurgente et superante permutatur, coquitur, vel
jam permutatus, coctus expellitur, et sic principio vitali
in statum normalem redeunte sors aegri judicata est. Quum
itarpie materiae morbiiicae expulsio sit fmis therapiae, do -
ctrina de crisibus, et diebus criticis maximi aestimatur ?
cujus dignitas ab observatoribus omnis aevi ad hodiernum
usque diera agnita fuit. •— Prognosim in morbo signis
eruditatis, coctionis et expulsionis plus minus perfectae
potissimum superstruit Hippocrales;  — curationem ad vi-
res naturae medicatrices in expuIsione dirigendas, susten-
tandas instituit. In operibus Hippocratis igitur partes Pa-
(hologiae et Therapiae principales: Pathogeniam etAetio-
logiam, Diagnosticam, Prognosticam et Therapeuticam
primum invenimus.Philosophiae solum experientia funda-
tae cultor, omnibus metaphysicis missis, unice naturae
ejusfjue phaenomenis attentissiine observandis ac pruden-
ter aestimandis sese dedit; quare, utut manca sit illius
tlieoria de morbo et sanatione, morborum tamcn phaeno-
mena sincerissime observando, verissime adnotando , ab
antecessoribus collecta et propria observata prudenter se-
(juetido, normas diaeteticas praescribendo praestantissi-
mas,‘-naturae vires ac operationes suinmi faciendo, ge-
neratim genio practico eminente ductus Medicinae practi-
cae verae parens  evasit, veneratione perenni et imita-
(ione dignissimus.

Hippocratis  opera omuia, ed. Auutio Foesio.  Genev. 1657. Fol.

—• Kecudi curavit J. F. Pierer.  Altenb. 1806. T. III. g.

§. 12. Post Hippocratem  schola dogmalica  praeeuntc
Plcdone  et auctore Praxagora  medicinam pcactieam per-
iicere intendens, realium corporis humani notionum de-
fectu hypothesibus potius eam obruit. Huic defectui, Ari¬
stotele  , AIexandri inagni praeceptore, anatomiam huma-
nam per historiam naturalem praeparante, succurrere

8

quidem studuerunt Herophilus  et Erasistraius  ex schola
Alexandrina in Egypto, ast Medicina interea inanibus
onusta hypothesibus, et per dialecticam artem nimium cul-
tam in nominalem degenerata, ad empiriam rediit. Scho-
lam empiricam Philimis  circa annum 280—250 ante Chr.
n. fundavit, cognitionibus solum per observationes adqui-
sitis fidein in re medica habendam esse docens.Insufficien-
tibus tarnen et hac empiria et praegressa Pathologia hu-
morali chemica dogmaticoriun, Asklepiades  Bithynus Ro-
mae saeculo ante Chr.  n. principium mechanicum sequens,
et morbos onlnes ad strictum, laxum et inixtum revocans
systema melhodicum  condidit, quod Themison  Laodiceu-
sis excoluit, Thessalus Trattianus'  periecit 5  basim P alko-
logiue solidaris  continens. Eminent inter asseclas fšora-
nus , Moschion , Corn. Celsus,  et Caelius Aurelianus. —•
Saeculo priiho post Chr.  n. Alhenacus  Attaličnsis pneuma
dogmaticorum pro vitae principio, spis,sum, temie, sic-
cum, humidum, calidum, frigidum, turbidum propraeci-
puis in morbo agentibus declaravit. — Eodem tempore
ibidem Ecleclici  s. Episgnthetici, Agalhino  Spartano d li¬
ce. dogmata empiricorum, methodicoruin et pneumatico-
rum in unuin redigere systema tentarunt. Inter bos Ar-
chigenes  et egregius morboruin pictor Aretaeus  Cappadox
(81 ann. p. Chr.  11.3  celebrati. #  .

Askle.piadis  T!i (livni fragmenta. Digessit et curavit C. G. Gum-
pert.  Praefatus est C. G. Gruner.  Vimar. 1794- 8.

Cntiiti Aureliani  de morbis acutis et clironicia libri octo. J. C.
Ammann  recensuit notulasque adjecit. Accedunt Tli. Janse.n
ab Almdoveen  notae et animadversiones in ejusdein lexicou
Caelianum. Amstelod. 1755. 4-

A. Corn. Celsi  de Medicina libri octo. Edid. 27». J. ab Almelo-
■veen.  Amstelod. 1685. 12. — Lugd. Bat. 1730. 8- Boderod.
1751. 8. — Bipont. 1786. 8.

Aretaei  Cappadocis libri. Graece et lat. ed. J. VVigan.  Qxonii
1723. Fol.

13. Claudius Galenus , Pergami anno 131. p. Chr.
natus. e schola Eclecticorum, ingenii neumen summum,et

9

admirandam eruditionem in colligendas aevi praegressi et
sui cognitiones medicas, in Hippocratis, Plcitonis  et Ari-
slotelis  ideas uniendas, et Medicinam dogmaticain perfi-
ciendam adplicuit. Pro vitae principio pneuma  habet, in
vires vitales in corde, animales in cerebro, et naturales
in hepate residentes dominans. Corpus animale ex com-
inunibus corporum elementis constructum est; certa ele¬
mentorum compositio partibus crasim s. temperiem imper-
titur; elementum praevalens qualitates corporis primas,
conditio crasis secundas determinat. Elementa certa ra-
tione composita humores cardinales quatuor constituunt:
sanguinem, mucurn, bilem*flavam et a tram 5 in sanguine
aequilibrium elementorum est, in muco aqua, in bile ilava
ignis, in atra demum terra praevalet. Sanitas ex liomo-
genea elementorum mixtione, et legitima partium solida-
rum ad fluidas proportione proficiscitur 5 morbus est status
corporis, functiones laedens. Morbus primo passionem seu
functionis a sana deflexum producit, ex quo deinde sym-
ptomata proveniunt. Morbi omnes sunt vel partium simi-
larium s. symplicium vel organorum; illi ex vitiosa ele¬
mentorum proportione, cui pro elemento uno aut duobus
praedominantibus dyscrasia numero octo suam debeat ori-
ginem, isti expartium numero, figura, magnitudine, situ
vitiosis pendent. Humores quantitate peccant et corrnpte-
la; quantitas sanguinis vel absolute vel relate ad vires
evccdit; humorum corruptelaomnis est putredo. In quavis
febris specie putredo aliqua adest, aestu generata; so¬
larn febrim quotidianara adfectio pneumatis giirnit. Inflam-
inatio a sanguinis errore loči oritur. Causas morborum in
remotas et propinquas, internas et externas, disponentes
et occasionales dividit. Symptomata in functionibus iaesis,
vel in qualitatibus sensibilibus alienatis, vel in secreto-
rum vitiis consistunt. Insuper doctrinam Hippocratis  de
stadiis et typo morborum, nec non principia prognoseos
et therapiae Galenus  plurimum excoluit; et licet in com-
mentariis ad Hippocratem  in fusam saepe loquacitatem de-

10

viaverit; licet in Pathologia sua chemicas etmechanicas
organismi relationes magis respexerit quam vitales,
principium tamen theoriae medicae jam quaesivit, quod
omnes organismi vivi relationes cliemicam, mechanicain,
et vitalem complecteretur, atque systema Medicinae ex-
struxit, omnem scientiam medicam aevorum praegressorum
sedulo collectam, ingcniose digestam et elaboratam, fa~
cunde adornatain continens, quod per sexdecim fere sae-
culain universam Medicinam ita dominabatur, ut ad sae-
culum usque proxime elapsum a sententiis Galeni recedere
pauci tantum auderent medici.

Cl, Galeni  opera. Venet. ap. Alduin. 1525. Pol.

§. 14. Cijdi secundi  a Galeni morte ordientis periodus
prima ad Theophrastum Paracelsum  puotensa, in abso-
luta fere Galeni  verborum admiratione et obsequio trans-
acta, primis ]>ost eum saeculis Oribasinm  modo (362 p.
Chr.  n.), Aelium  (530), Alexandrum Trallianum  ( 541),
et Pauluin Aeginelam  £6703 habuit, qui vcteruin dogma-
ta non excoluerunt adeo, quam in posterorum usuin scri-
ptis suis adservarunt. Factis postea in imperium lloma-
num incursionibus barbarorum splendor scientiarum ob-
1‘uscatus est, Medicina ad imaginationis sphaeram relapsa,
insomniis theosophicis, magicis, astrologicis et alcliemi-
cis contaminata. Arabes  orbisimperio potiti, Graecorum
philosophiam et medicinam adoptantes, et Galeno  adhae-
rentes, saltem accepta a Graecis conservando bene me¬
riti , a .saeculo septimo ad duodecimum usque Medicinae
nomen dederunt. lnter hos Arrasi  s. Rhazes  9233 ,
et Ebn Sina  s. Avicenna  £978) nominari merentur. In
Europa mente ignorantiae tenebris obvelata monachi Ie-
gere et scribere scientes soli tune fuerunt medici. Sae¬
culo decimo iteruin scliola Medicinae prima in urbe Sa¬
lerno  instituta de tradenda et addiscenda, nequaquam de
perficienda Graecorum et Arabuin Medicina occupabatur.
Pathologi disputationibus potius quaiu cognitionibus intenti.

Artls. medicae principes. Rocens. et praefat. est A. ab Haller.
Edit. altera. Lausan. 1787- T. IX. 8.

§• 15. Saeculo decimo tertio et quarto conatus qui-
dem ad scientias et artes resuscitandas instituebantur,
universitatibus pluribus in Italia:  Bolognae , Pataviae ,
Ticini, Mediolani etc., in’ Gallia:  Parisiis et Monspelii,
in Germania:  Pragae £1347}, Vindobonae £1384},
Meidelbergae £1385}, Coloniae £1388} etc., fundatis
conspicui, ast exiguo adhuc cuin effectu, doneč saeculo
decimo quinto uti scientiis universim resuscitatis ita et
Medicinae nova adfulgeret aurora.

Graecia a Turcis occupata eruditi in Italiam migra-
runt, a fainiliis Medici, Farnese  et d’Este  optime su-
scepti et culti, quorum institutionibus, et praesertim ar-
te typographica (81436} inventa scientiae de novo coli
coeperunt et propagari. Medici Indiae orientalis et Ame-
ricae detectae novis naturae productis incitati, novis-
que morbis: sudore Anglico , lue venerea, scorbuto, pti¬
ca polonica , tussi convulsiva , in conspectum prodeunti-
bus coinpulsi, philosopbia Arabum peripatlietica relicta
ad veterum Graecorumimprimis Hippocralis,  studium
et nbturae ipsius observationem redierunt. Fernelium, Ca-
pivaccium, Bolallum  saeculo decimo sexto secuti sunt
Amatus Lusiianus, Fracaslorius, Prosper Alpinus, Vio-
medes Corndrus,  Professor Vindobonensis et Maximi-
liani H. Archiatcr, Salius Diversus, Lonmiiu's  per ob-
servationes suas, quemadmodum Fallopius, J • Schenk
a Graffenberg, Felix P lat er, P. Foreslus  per usum et
culturam Anatomiae pathologicae faciein iterum Medici-
nac meliorem ac dignitatein majorem impertiti.

J. Fernelii  universa medicina. Erf. 1577. p 0 l.

Am. Lusitani  čarat, medic. cent. septem. Venet. 1566. 4.

Prosp. Alpini  de praesagienda vita et morte aegrotantium libri
septem. Patav. 1601.

P. Salius Diversus  de Febr. pesti], tractat., et cura quoruudam
peculiar. morbor. etc. Bon. 1584. 4.

12

Jud. Lommii  observ. mediciual. libri tres. Amstelod. 1500- S.
— De ourand. Febribus. Ibid. 1563. 8.

Fallopii  opera. Venet. 1566- Fol.

Fd. Plateri  observ. in boinin. affectibus plerisque. Basil. 1614-
8. — Praxis med. ibid. 1666. 4.

Petr. Foresti  observ. med. h.  32, observ. chir. L.  10. Francof.
1673- Fol.

g. 16. Paračelsus  ab Hohenheim (1520} medicinam
llippocralis  et Galeni  deserens, ignavoš veterina pedis-
sequos valide invehendo et ad proprium naturae ac Me-
dicinae studium energice provocando de hac bene rneri-
tus, novam eidem induxit epocham. Systema ex princi-
pio cbeinico deductum exstruxit novum, et etiamsi Al-
cliemia diu jam culta et medicamina chemica Arabibus
bene jam cognita fuissent, Paracelsus  taraen haec in
usum frequentiorem traxit, et ad 1‘ormandanr scholam ja-
trochemicam plurimum contidit, Theosophiae caeterum
my,steria et Astrologiae phantasmata Medicinae immi-
scuit.

Biicher nnd Scbriften des edlen, hochgelalirten und beruhmten
Philosopbi und Medici Phil. Theophr. Bomb. von Hohenheim,
Paracelsi  genannt etc. durch Joannem Huserum  Brisgoium.
11 Thle. in 4. Basel 1589—91.

§. 17. Saeculo decimo septimo medici in veterum
studium incumbere, et progressus medicinae tum theo-
reticae tum practicae adjuvare continuarunt, in sectam
autem Galenianam  et chemicam Paracelsi  secedentes
passim systemata construxerunt manca, et ob specula-
tionum prae experientiis praepondium infirma, claudican-
tia. Paracelsi  sectatores eclectici evaserunt, inter quos
P. Polerius, D. Sennert, R. Minderer , A. Mijnsichl,
IV. Rotfink }  Laz. Iliverius  memoratu diguissiini. Ob-
servatores praecipui scholae jatrochemicae addicti nomi-
nari merentur Zach. Lusitanus, Salmulh y  Gnil. Ballo-
nius, Th. Barlolinus, Nic, Tulpius, Diemerbroek, C.
Piso. Tim. a Giildehklee.  Detecto per Guil. Harveij

13

(1619) sanguinig circulo, inelioribus imbutus notionibus
anatomicis van llehnont  Iheoriam humoralem magno op-
pugnans ingenio proprium exstruxit systema, pro funda-
mcnto solidaris Fathologiae recentioris habendum; ast
paulo post j Fr. de le Boe Sylmus , recentiore Cartesii
Philosophia corpusculari armatus, alio systemate cherni-
co, in quo acrimoniae acidae et alcalinae dominantur,
theoriam hun oralem denuo extulit, serius per J. Bohi ,
Fr. Hoffmanu  et H. Boerhaave  magnopere concussam.
per \Chr. Lud. Hoffmanu  iterum defensam, et subtiiius
quain utiiius cultam.

Sennert  med. pract. L. vr. Viteb. 1623—35. 4. — Tnstif.
med. Ij.  V. Ibid. 1645. 4.

J,at. Rioerii  praxis medica. Pariš. 1640. — Observ. et čarat.
Ibid. 1646. 8.

Ballonii  consil. med. L. II. Pariš. 1636. — Opera Vol. IV- Ge-
nev. 1762. 4.

Van Jlelmont  opp. omnia edita a filio. Amstelod. 1642. 4.

Fr. da le Boe Sylrii  opp. omnia. Traject. 1695. 4.

g. IT. Interea Thomas 8ydenham  (*j~ 1689), post-
liabitis hypothesibus omnibus, Baconis Bar. de Verulam
(opp. oinnia Lips. 1694. Fol.), philosophi experientiam
et phil osophiam naturalem summi facientis , principia se-
cutus, observationes exactissimas hisque fundata judicia
qua sumrna Medicinae practicae adminicula commendans,
auctoritatem experientiae medicae plurimum extulit. Pro
artis medicae incremento ante omnia 1. historias naturales
morbortun omniuin, (more phytographoriun) ad definitas
ac certas species referendorum, desiderat, eadem dili—
gentia et exactitudine religiosa ex observatis descriptas,
quae nonnisi quiete observando, hypotheses philosophicas
omnes evitando, symptomata essentialia ab accidentali-
bus distinguendo, atque anni tempestatum, morbos spe-
ciales generantium, respectum habendo obtineri queunt;
dein 2. certam consummatam et constantem medendi me-
1 hodom, eam nempe, quae (argo satis experientiarum

H

namero corroborata suffultaque huic vel illi morbo devin-
cendo par invenitur; tandem 3. remediorum specifico-
rum, debellandis saltem moi'bis chronicis idoneorum, no-
tiones. ( Observ. med. circa morbor. acut. hist. et curat.
Lond. 1676. 8.) Quae de constitutionibns epidemicis mor-
borum stationariis, non ab atmosphaerae qualitatibus
sensu aut instruinento percipiendis, sed ab intrinseca,
adhuc ignota , conditione pendentibus, de morborum uni-
versalibus periodis et successione , novorum exortu, alia-
rumque igitur et aliarum novarum incthodorum necessi-
tate docuit; quae de morbis singulis qua substantivis
organismis in modum pseudo - organismorum in corpore
humano obortis, de eorum cursu et periodis , de clironi-
corum sanabilitate per remedia specifica; quae tandem
de febri qua conaminc naturae materies impuras a puris
separandi et ejiciendi sensit, de ingenio practico sum-
mo >Sydenhami,  philosophice quoque in naturae myste-
ria penetrantis testantur, famamque illi et nomen alte-
rius Hippocratis  conciliarunt. — Vestigia illius seque-
bantur Baglivi, Huxham, Morton, J. Brendel, Freind,
Valcarenghi,  aliique saeculi 17.  celebriores medici.

Tli. Sydenkam  opp. omnia. Genev. 1754. Part. IX. 4.

llaglim  praxis medica. Antvv. 1715.

Huxham  opp. physico-med. ed. Reichel  T. III. Iiips. 1764. 8-

Morton  opp. medica. Ainstel. 1696. 4.

J. Brendel  opuse, mathem. et med. argumenti cura Wrisberg.  T.
III. Lips. 1765—75. 4- — Praelect. de cognoscend. et curand.
morbis, ed. notasque adjecit Lindemann.  T. 111. Lips. 1792—.
94. 8.

Freind  opera. Pariš. 1735. 4-

Valcarenghi .medicina rationalis constitut. epidem. annor. 1734
—36 in Cremon, civitate complectens. Crem. 1737-4-—Con-
tinuat. ad annos 1730—40. Crem. 1742. 4.

§. 18. Sub finem ejusdem saeculi G. E. Stahl,
Fr. Hoffmanu  et JI. Jloerhaave  inclaruerunt, nova¬
rum scholarum conditores, ad Brunonem  usque domi-
natarum.

15

tšlahl  animam pro vera et unica causa proxima vi-
tac omniumque phaenoinenorum vitalium, a fibrae ani-
matae inotibus pendentium, habet 5  plethoram fertilissi-
mura inorborum fontera esse declarat; in statu morboso
inotus illos vel ultra modum auctos, vel lang-uidos, vel
anomalos apparere deCendit; maximum autocratiae natu-
rae respectuin haberi, reinediorumque heroicorum cau-
tuin lieri usum jubet. In morbis inflammatoriis tractandis ,
utpote auxilium ab anima exspectans, otiosus, in ve-
naesectiomun usu excedens, fluxui haemorrhoidura per
amara balsamica, stimulantia producendo, promovend«
nimium intentus, opii vero, et corticis peruviani inimi-
,cus. — Inter asseclas illius nominari merentur: J. Junker,
Nennter, Me acl }  R. Whylt, Sauvages, C. Medici m,
E. Plattner.

G. E. Stahl,  theoria med. vera. Hal. 1737. 4-

19. Fr. Hoffmanu  praxin medicam summa cum ce-
lebritate faciens , prius principi is chemicis addictus, se-
nex systematis proprii mechanico - dynainici auctor, ni-
mium animae in corpus humanum influxum a Slahlio  de-
fensum oppugnavit, phaenomena physica et viribus ma-
teriae explicare conatus, magnam nervis speciatim di-
gnitatein adscribens. Partes corporis vi et potentia mo-
trice instructas esse statuit, qua fit, ut rebus externis
concitatae reagant, motum contractivum et expansivum
edentes. Morbus in motu harum partium incongruo con-
sistit, qui excedere, delicere vel perverti po test; vitia
humormn subordinata et effectiva esse enunciat. In mor¬
bis sympathiam partium, praesertim primarum viarum
plurimum respicit. De viribus naturae medicantibus non
absonas habet ideas. Medicamina omnia in roborantia,
sedativa, alterantia et evacuantia dividit, iisque utitur
paucis, simplicibus, selectis tamen et efficacioribus, me-
thodo incitanti praecipue addictus. Exactas morborum hi-
storias pro vera Medicinae basi declarat. —• Adhaese-

16

runt huic doctrinac N. Sc/uda, A. EL Biichner, E. A.
Nicolai  et alii.

Fr. Hoffmanu  med. ratlonal. systemat., observ. et consult. (opp.
omnia) Vol. IX. Genev. 1740—53. Fol.

§. 20. Boerhaave  quoad theorlam eclecticus principia
chemica et mechanica combinavit, multa ex Galeni  dog-
matibus adoptans, humoribus nimiara in morbis gignendis
et sanandis dignitatein adscribens ; quoad praxin empiri-
cus rationalis, ad aegrorum lectulos hypothesium oblitus,
sedulus naturae observator, indicationes therapeuticas
praesertim vitalem egregie statuens, in formulis praescri-
bendis prolixitatem , aevo ejus regnantem, quidpiam re-
stringens et simplicitati studens , observationes et expe-
rientiam magis quain theoriam propriam secutus, hinc ad
Brunonem  fere aestimatione maxima gavisus est. — Plu-
rimos ad finem usque saeculi 18. habuit iinitatores, e qui-
bus Gaubius, Gorler, van Siciefen, van Haen, Oslerdijk-
Schacht, Lieutaud, R. A. Vogel, Ludivig  et J. B. Burse-
rius  eminuerunt.

H. Boerhaave  aphor. de cognosc. et cur. morbis. Lugd. Bat.
1709- 1737. 8- — Institut, med. Ibid. 1734. — Praelect. acad.
in proprias institut, c. not. Halleri.  T..VII. Goetting. 1744- 8-
COpp. omn. Venet. 1751. 40

V. Gaubii  instit. Pathol. medicinal. Lugd. B. 1758. 8.

Gorter  med. liippocratica, exponens aphor. Hippocratis.  Amst.
1734. 4.

Van Stvielen  cominentar. in II. Boerhaavii  apliorismos etc. Vol.
V. Lugd. Bat. 1743—72. 4-

Van Haen  praelect. in H. Boerhaavii instit. pathol. etc. ed. a.
VVasserberg.  T. III. Vindob. 1780. 8- — Ratio medendi in
nosocom. pract. Tom. 14. Ibid. 1756. — Rad. med. continuata.
Tom.! 2. Ibid. 1771—74. 8.

Tl. A. Vogel  praelect. de cogn. et] cur. praecipuis c. h. affecti-
bns. Goett. 1768. 1772. 8.

J. B. Burserius de Kanilfeld  institutiones med. pract. Vol. 4-
edit. altera. Lips. 1796. 8.

17

§. 21. Progressus eximii, quos dcinde physiologia
sub auspiciis Halleri  fecit, speciatim doctrina ejus de
irritabilitate partium in pathologiam aeque ac Therapiam
plurimum in(luxerunt. Hac doctrina systema Fr. Hoff-
manni  magnopere suffnlciebatur, uti ex seri p tis Zimmer¬
manni  et Tissoli  videre est, et ex utriusque combinatione
Palhologia solidaris  recentiorum prodiit, cujus princeps
Guil. Cullen  nominandus, et quam Reži,  sicut Chr. L.
Hoffmanu  theoriam humoralem, ad perfectionis culraen
evexit. Caeteruin pars medicorum alia Slahlium,  alia Fr.
Hoffmannam  et Cullenium,  alia Boerhaavium  scqueba-
tur, minor eclecticonun numero, uti Selle  et S. G. Vogel,
inserenda.

Eodem tempore M. Slo/l  praxeos medicae in Uni-
versitate nostra Professor (1776 — S9) doctrina et expe-
rientia clarissimus, ingenio Hippocratico ductus, acutissi-
mus naturae observator, serutator, scholam Sgdenhami
empirico-rationalem restaurare conatus, Medicinam prac-
ticain observatis multis egregiis, praesertim circa consti-
tutiones morborum epidemicorum stationarias et annuas,
ditavit. Postca J. P. Frank  ex eadein cathedra (1795
—1804) professor celeberrimus , eruditione vastissima
et facundia ornatus, fcujus magistri piani colere memo-
riain g-ratus discipuli animus nunquam desinct ) eclecti-
cus, philosophus inter sedulos naturae serutatores emi-
nuit, seriptis suis de Medicina practica et publica opti-
me meritus. — Accedunt Hebenstreit, IVebsler, Rang,
Rahn, Stark,  excelluit Red.

IV . Cullens  Anfangsgriinde der pr. Arzney\v. A. d.Engl.3. Au0.
4 Bde. Leipz. 1800. 8-

S. G. VogelUnndb.  d. pr. Arzneyw. 6 Bde. Stend. 1781—1816.8.

M. Stoli  ratio medendiinnosocom.pr. viennensi. Vol. 7. Vindob.
1777—90- — Aphorismi de cogn. et cur. febribns. Ibid. 1786.
1832. — Praelect. et dissert. in divers. morb. ciiron. Vol. 5.
Ibid. 1788—89- 8.

J- P. Frank  de curand. hoinin. morbis epitoine. I/. V.  Man-
bem. 1794—1812.1/. VI. P. I. Tubing. 1811. P. II. Viennae 1820.

2

I

1>. IU. ibid. 1821. 8. — Uelect. opusculor. Vol. 10. Pav. et
Lips. 1785—91. — Interpreta t. clinicae. 1'. I. Tublng. I8t2.
— Opuse, posthuma ab Jos. filio nune primum edita. Vicu n.
1824. 8.

Fr. L. Bang  prax. med. systematice exposita. Edit. 2. Hafn.
1818- 8.

§. 22. Bruno  (A78Cf) novum Medicinae systema pro-
-tulit, simplicitate apparente, consequentia et forma sy-
stematica potius arridens, quam veritate sese commen-
dans, primum in Italia, deinde praeeunte Kanili  philoso-
phia in Germania faeile susceptum. Vitam per se nullam
.esse, sed omnem rcrum externarum stimulis coactam elfi-
ci defendit; adeoque organismis incitabilitatem solum in-
haerere . hanc autem stimulis incitari debere, ut vitae si-
gna edantur; morbos fieri vel incitabilitate vel stimulis
ultra certum gradum auctis aut imminutis £Sthenia aut
Asthenia) eosque stimulis vel subtraetis vel additis, ita
ut debitus incitabilitatis gradus restituatur, sanari. Quae
doctrina a VVeikard, Roeschlaub . Horn, Jos. Frank,
IIenke,  defensoribus aeque ac Hartmanu, Girlanner  et
Jlecker  oppugnatoribus elaborata, modificata et emen-
data titulo theoriae incilabilitalis  latissimum in praxin
medicam exercuit dominium. Ast concussa jamjam a se-
veris serutatoribus ad philosophiam confugit, quae vero
incitabilitatem examinans et liujus principii infirmitatem
et insufficientiam evincens , illam quinque ab ortu lustris
funditus pervertit, ostendendo , incitabilitatem non esse
vitae principium, nec per totum organismum aequabiliter
diffusam, non unicam esse organismo animali ad res ex-
ternas relationem, non omnes istarum vires stimulante
sola comprehendi, nec respectum quantitatis illarum so¬
lum sufficere, sed qualitatis quoque rationem et quidem
praecipuam haberi debere; atque novum theoriae medicae
fundamentum obtulit. Ita faetum est, ut liaec ineunte
saeculo nostro principiis ex philosophia,  ut ajebant, na¬
tur ae  petitis superstrui coeperit, cujus de inveniendo vi-

19

tae principi*), mentis rcrumcpie nexu interpretando, ct
reconditis naturae legibus intelligendis occnpatae dog-,
mata suprema, ab auctore (Schelling  atfpie cultoribus
Slleffens Troxler }  Gorres, Marcus, Kieser elc.  prolata,
quousquc a phantasiae insomniis immunia manserunt, se-
quentibus comprehenduntur: Universuin vivit; hujus vita
■vitae.omnis individuorum vegetabilium et animalium fon-
tein sistit. Vitae universi manifestatio triplex sub schc-
Jnate processus magnetici, electrici et chemici in organis-
1,10  animali reflectitur, et in vegetationem, irritabilitatem
et sensibilitatem extoIiitur. Animalia et vegetabilia ad uni-
versum sehabent ut propria eoruin organa ad organismum
totum; illormn igitur vita non nisi in suo cum natura
universa nexu potest cognosci. Vita organismi humani,
quatenus sensuum objectum, in mutuo viriuin ejus elemen-
tarium conflictu consistit, quarum factores reproductio,
irritabilitas et sensibilitas habentur. Sphaerae ([dimensio-
nes} istae tre? intime conjunctae aequilibrium individuo
convenicns servantes perfectam vitae harmoniam, hinc
sanitatem, singulae vero praedominantes pliaenomena mor-
bi exhibent etc.—Cum vero plurahujus philosophiae dog-
mata generalia singulis individuis ac morbis adcommoda-
ri non possent, cum plures iilius asseclae male intellec-
to; auctoris sensu verbis insolitis, novis etjobscuro di-
cendi genere uterentur, et ingentes doctrinae in praxi
hiatus phantasmatibus festinanter explere, atque in ve-
ritatis locum somnia imperitis venditare non haesitarent,
theoria medica monstrose exstructa ipsi philosophiae op-
pugnatores imo contemtores plures quam defensores ami-
cos conscivit, quorum sarib paucissimi nune inter medicos
practicos inveniuntur.

Jo. Brunonis  elementa medicinae. Edinb. 1780. A. d. Engl. iibers.
mit eiuer krit. Abhandl. liber die BrowniscIien Gnmdsatze
von C. H. Pfa/f  etc. 3. Aufl. Kopenh. 1804, 8.

Dr. Andr. Rueschlaub Untersuchungen liber 1’athogenie etc.3-Bde.
Erankf. a. M. 1800—1801. -—Eehrb. d. Nosologie. Ibid. 1801.8.

a *

20

J. W. Schellinga  Apliorisinen ulier dieNaturphilosophie.—Vor-
liiufigeBezeiclinungdes Standpunctes der Medicin nach G r mul-
satzen dcr Naturphilosophie. In Marcus unA Schellings  Jalirl).
der Med. als VVissenschaft. Bd. 1.  2. Tiibing. 1806. 1807-
Dr. G. Kiesers Sjstem  der Medicin. 1. und 2. Bd. Leipz. 181«
— 19. 8.

23. Tandem et novissima aetate doctrinis utut
mere dynamicis liasori, Broussais  et Hahnemunn  suas
šibi pepererunt sectas.

Ilcgnante adhuc in Italia systemate Brunonis  (1800 )
Rasori  Mediolani doctrinam de statumorboso tantum du-
plici ,  actione vitali nimirum exaltata, quam diathcsim
stimuli,  et depressa, quam diathcsim contrastimuli  vocat,
atque de potentiis stimulo recte contrariis i. e. vim vi-
talem immediate deprimentibus, adeoque ad morbos ex
stimuli diathesi longe frequentissimos curandos idoneis.
exposuit. Adhaeserunt Brera, Borda, Tommasini  aliique
Itali, extranei vix ulli. Ast nec duplici diathesi totamor-
borum classificatio absolvitur, nec utriusque diagnosis
certis ant signis aut causis innititur, sed solo tentatis a
medicaminibus stimulantibus aut contrastimulantibus ob-
servato effectu (thcrapia exploratoria) obtineri potest;
morbos chronicos omnes decurrendi rationis delinitae ad
diathesim stimuli, acutos vero incerti decursus ad diathe-
siin contrastimuli spectare. morbos speciales diathesis unius
vix unquam in diathesim alteram transire, contra obser-
vationes genuinas defenditur; in contrastimulorum serie
omnia praeparata metallica praecipue antimonialia et
mercurialia, emetica et purgantia drastica, acida, oxy-
genium, nitrum , acidum hydrocyanicum, dein digitalis,
hyoscyamus, belladonna, arnica, valeriana, chamomilla,
serpentaria. piper, synapis , cantharides etc. adeoque
pharmaca diversae admodum naturae ac virtutis conti-
nentur; pessime pharmaca heroica usu quotidiano ingen-
tibus praescribuntur dosibus; pessime sanguis manu pro-

21

funditur Iargissima; natura medicatrix non agnoscitur ,
spernuntur crises etc.

S- ^>'oussais morhma  oranem in incitationis vitio du-
plici, excessu ant defectu consistere, illum rnulto frequen~
tiorem, nunquam universalem esse, sed ab uno alterove
organo inchoare et per synvpalhias  expandi ac trans-
‘crri, bac ratione quamlibet fere irritationem intensam
illico communicari membranae ventriculi et intestinorum
muciparae 5 gastro-enteritidem frequentissimum sistere
morbum, non nisi initio venaesectionibus, utilius vero
semper hirudinum plurium adplicatione iterata, diaeta te-
uui et potulentis acidulis, relaxantibus tractandum etc.
asseverat. Superfluum foret, doctrinam adeo mancam, la-
teralem et logicae ac experientiae fundamento destitutam,
a Conradi, Cusper , Spitta, Gvnilhuisen  refutatam, denuo
fusius oppugnare 5 liuic superstructa praxis detrimento
carere nequit, toties enim gastro-enteritidem supponen-
do saepissime errat, indicationes pro therapia antigastri-
ea solvente, evacuante spernendo , et sanguinem absque
diagnosi et indicatione firma dissipando morbos non šibi
solum permittit sed a tramite quoque suo detrudit, natu-
rae couatus pervertit, enervat, atque sic morbos reddit
graviores, characterem iis adynamicuin, durationem mul-
tis longiorem, exitus infaustos inducit, effectusque post-
humos invitat.

liroussais  Examen do la doctrine medicale. Pariš 1806-
Examen des doctrines medicales et des systeines de Nosolo-
gie. lbid. 1822- 8-

§. 25 . Hahnemann  inaudita cum arrogantia et rudi-
tate saeculorum omnium dieta et aeta medica esse vana,
iuutilia, imo deleteria ignorantiao et fraudis medicorum
testimonia declarans, morbum nonuisi symptomatum com-
plexum esse defendit; naturam enim morborum inteliectu
humano nunquam posse erui, adeoque nullum in thera¬
pia respectuin mereri credit. Formam stabilem, ex qua

22

Nosologorum species systematice definiantur, negat;
decursus rationem quandam, normalem dicendam, sper-
nit, ideo vitam in morbo alienatam non commeinorat,
symptomatum solum collector. Causas morbificas commu-
niter notas concedit, sed rarissime erui, adeoque sine
dainno negligi in praxi posse contendit. Pro therapia
principium statuit: similia similibus curantur •  medendi
methodo  igitur homoeopalhicae  soli addictus, allopathi-
cain et antipathicam s. enantiopathicam negligit. Quare
potentias simplices in homine sano symptomata similia
dosibus majoribus producere valentes, esse certissima
inorborum remedia, sed dosibus minutissimis adhibenda
defendit; casum quemvissuis stipatum symptomatibus esse
alium; certis symptomatibus unicum solum convenire re-
inedium, adeoque id tune esse specificum, syndrome symp-
toinatuin mutata specificum aliud quaerendum, talia spe-
cifica partiin ex tentamine in hominibus sanis institu-
to jam nota esse, partim adhuc invenienda; — me-
dentem itaque nihil nisi symptomatoIogiam et liane
materiam medicam callere debere. — Ast morbum non
in symptomatibus consistere, non frustraneam ubique in-
dolis morborum investigationem, fonnae stabilis, rationis
decurrendi, mutationum variarum, dispositionis aegrorum
singulorum et causarum occasionalium examen, in me-
dendo respectuin semper esse necessarium, medicorum ra-
tionalium nemo nescit. Mancissimum est, falsae plcrum-
que observatorum interpretationi adquiescens homoeopa-
thiae principium, ad casus peculiares sane paucos restrin-
gendum esse. In illius consequentiam morbi phlogistici
remediis stimulantibus, calefacientibus, diaeta lauta, re-
gimine activo, adynamici debilitantibus diaetae subtrac-
tione , quiete, luce denegata etc. traetandi forent. Adpli-
catio remediorum in homine sano unarn sistit, sed nec
sufficientem nec tutam vires medicas explorandi viam.
Non de specificis, verum de tanto eorum numero, vi
stimulante, irritante aut mitigante, sedanto etc. neglecta.

23

dubitandum. Nisi impossibile, saltem probabile non cst,
nec genuinis, sine praejudicio institutis, et fide dignis
evictuin observatis medicaminum atomos celebratis polle-
re virtutibus, jactatosque producere elTectus thcrapeuti-
cos, quin intentio, phantasia, voluntatis potestas, diaeta,
regimen, constitutio atmosphaerae suara potiorem, nisi
omnem, contribuerint symbolam. Cum pro mutata symp-
tomatum syndrome aliud requiratur specificum, passim
adiiuc detegendum, erroribus in plena symptomatum ana-
iogia statuenda committendis, sicut hiatibus therapiae
in času curae insufficientis , protractae, frustratae , in-
faustae excusandis latissimus expanditur astutissime cam-
pus. Sane praxis admentem Halmemanni  instituta, indi-
catione causali et essentiali Omni praetermissa, symptoma-
tum complexum attendendo analogum, liunc medicaminum
in sanis exploratorum atomis tantum oppugnando , reme-
dia igitur apta modumque administrandi efficacem et suf-
licientem ncgligendo, tempusque perdendo irrevocabile
plerisque in casibus, praesertim acutis et urgentibus,
summc deleteria non esse nequit. Laudabilis quidem at-
tamcn non nova est, et prudenter sumenda indigitatio ,
casus singulos obvios qua speciales spectari debere 5
vires medicaminum per examen in sanis quoque perfec-
tius erui posse; simplicia pro re nata coinpositis et va-
rie mixtis praeferenda esse, parvasque eorum doses scopo
saepe sufficere. Dolendum vero imo summe vituperandum,
Hahnemannum  a desideratis veri Medici scientiis liisto-
riam ac scientiam naturalem, anatomiam, physiologiam ,
pathologiam tum generalem tum specialem omnemque no-
sologiam systematicam, solidissimas plane omnis medici-
nae bases, ruditer excludere, illasque ad solas phaeno-
menorum a substantiis variis in bomine sano produeto-
rum notiones restringere; nihil enim desiderat, quam ul
času dato ex pharmacorum homoeopathicorum ap parata
exquirat illud et dilutione adhibeat, quod symptomata si-
milia in homine sano induxisse fuit vismn. Ad haec tamen

24

sensus integri, fida memoria et magna in tentando et ad-
notando patientia omnino sufficiunt. En igitur empiriam,
(pia rudiorem, ne dicam exercitalam, sed ne commenda-
(arn quidem, medicina historia continet nullam.

S. Hahnemann,  Organon d. nit. Ileilkunde. Dresd. 1810. 19- 24-
g. — Keiuo Arznejmittellekre. 6 Thle. Ibid. 1811—21. 8.

26. Has intra sectas, temporis fluctibus brevi sub-
mergendas pars medicorum potior medio speculationem in-
ter et empiriam tramite incedere, neutram seorsim sed
utramque intime junctam sedulo colere, adeocpie veram
sequi experientiam constanter continuat, nulli auetoritati
addicta sed proprio ingenio utens systemata ac doctrinas
novas, antequam approbat, justa rationis lance expon-
derat, omniaque vera contenta in scientiae artisque me-
dicae commodumet incrementum vindicare tampraxi quam
doctrina adlaborat. Spirant liunc genium opera, quae se-
quuntur:

Chr. W. Hujeland  S'ystera der praktischea Heilkunde. 2 Tkle.
Jena 1802 — 1805. 8.

Pinel  Nosographie philosophicale. 5- odit. Pariš 1813. 8-

Curtii Sprengel  Institutiuncs inedicae. Tom. VI. Amstel. 1811
—1816. 8.

A. Pr. Uecker  Kunst die Krankheiten der Menschen zu lioileu.
Ud. II. 4. Aufl. Wien 1815-

J. Val. ah Hildenbrand  ratio med. in scholapract. Vindob. P. II.
Vindob. 1809. 8. — Institut, med. pract. rudimenta, nosol.'
et therap. special. complect. T- I. Vindob. 1816- T. II. lil.
etlV- ed. ufilioFranc- Nob. ab Hildenbrand. Ibid. 1821—1825.
8. — Edit. altera emend. Tom. II. pyretol. complectentes.
Vienuae 1833-

A. W. Conradi  Grundriss der PaUiol. und Therapie. 2 Thle.
Marb. 1811—1815. 8-

Jos■ Frank  Univ. prax. med. praecepta. P. H- in Vol. IV- Up,s.
1811—1824. 8. Edit. 2.

A. O■ Richter  spec. Ther., nach dess. Ii interlassenen Papiereu her-
ausgegeben von G. A. Richter.  10 Ude. Beri. 1813—1828- 8-

25

Fr. L. Kreysig$  System cler l>r;ict. Heilkunde. Auch Hiindb.
d. pralct. Khslehre. I. uud II. Tlil. Leipz. 1818—1819- 8.

Dr. Fr. Jakn  Klinik der cliron. Krankkeiten etc. Amst. 1815
Fortges. von II. A. Erhard  Bd. II., III. uud IV- Erf. 1817-
1821. 8.

Dr. W. A. Ilaase  iib. d. Erkennt. u. Cur. d. ckron. Krankkeiten.

3 Bde. Leipz. 1817—1820- 8.

Dr. J. R. Bischoffs  Grund.sa.tzo der prakt- Ileilk. durck Krank-
heitsfiille erlautert. B. 1. uud II. Abtk. I. Prag 1823. 8. —
Kliniscke Denkwiirdigkeiten. Jalir 1823- und 1824. 2 Bde.
Prag 1825. 8.

§. 27. Fata haec Medicinae universira, et practicae
speciatim, breviter lustrata contrahendo , attenta rnente
contemplaudo de viis edocemur ac rnodis , quibus scientia
et ars medica non solum post tot tantasque turbas, lon-
gissimaque post temporis intervalla ad praesentem evo-
lutionis gradura est perducta, sed quibus etiam certissi-
rne ac rectissime ulterius perficienda, regressusque sunt
vitandi.

Primum autem, mentique humanae pedetentim pro-
gredienti respondens fuit, tum morborum phaenomena
et causas, effectus et sequelas, tum naturae medicantis
manifestationes et reinediorum adplicatorum effectus in-
tueri }  dein variis sub modificationibus observare.

Iteratas ac numerosissimas ejusmodi observationes
conferendo analogiae  atque differenliae  morborum, causa-
rum et effectuum aeque , ac signorum naturae, operantis,
et effectuum a remediis obtentorum animadvertebantur;
quae naturalibus familiis ac generibus et morborum et
remediorum agnoscendis ansam praebuerunt. -— Effectus
analogi ad causas  consimiles, diversi ad diversas re-
ferebanlur.

Pro morbi phaenomenis, naturae sanantis et reme¬
diorum effectibus, eorumque orlu perspiciendis et expli-
candis, in rationem  eorum proximam  inquirebatur (theo-
ria tentabatur) 5  quae initio imaginationis productum ar-
bitrarie supposita fuit, serius autem partim ex sensibili-

2Si

buš qualitatibus ac cffectibus causarum et medicamimuu
aliunde observatis, partim ex phaenomcnis et clTcctibus
morbi et naturae medicantis concludendo statuta. Hac in
provincia progrediendo conclusiones tales circa inorbos
ac remedia plurimae  factae extendebantur ad omnia  simi-
lia aut aequalia inventa (Inductione}, imo ad morbos an-
tea nondum observatos et ad remedia prius nondum usi-
tata adplicabantur per anulogiam  et inductionem  — in
Pathologia et Therapia generali.

Tandem omnia haec phaenomena organismum samim
et aegrum , atque effectus virium naturae medicantiuin et
remediorum spectantia cum phaenomcnis similibus in uni-
versa reliqua natura comparabantur; ab eo, quod con-
forine in illis detegebatur, ad aequalem causam iiebat
conclusio, atque hac ratione tentamina instituebantur,
leg ca communes,  juxta quas dieta oriantur phaenomena,
eruendi  et communia  explicandorum principia  statuendi,
— philosophia naturae; — haec vice versa in explicandas
inorborum species singulas earumque sanationem in Pa¬
thologia ac Therapia speciali adplicabantur.

Imperfectis analogiis ac inductionibus hgpotheses  in
supplementum veri temporarium proferebantur.

Eadem prorsus via incedant, iisdem mediis, eadem-
que utantur ratione, qui Pathologiac ac Therapiae ad-
discendae ac perficiendae operam navant, ut naturam
intelligerc, atque in salutem ac solamen aegroruin, in
theoriae solidae et praxeos medicae inerementa imitari di-
scant.

g. 28. Ouemadmodum basim  ita et continuos, ex
quibus Pathologia et Therapia specialis inerementa ulte-
riora et emendationes hauriet, fontes experienlia  vera
snppeditat, empiria scilicel cum ratione aretissime jun-
cla. Soli  enim sensus  externi observata modo singula Iar-
giendo , fonnae solum objeetonun materialium coguitio-
nein subministrant, hinc cognitionem inorborum singu-
lariuin aut nullam. aut superficialem tantum et partia-

27

lem, prognosim mere empiricam, incertam, mancam,
therapiam nonnisi symptomaticam, fluctuantem ideo, in-
faustam parant; — ralio sola  missis objectis realibus
adeoque omnem temporis ac spatii relationem transgres-
sa, vel vanis circumvelatur insomniis, vel phantasmati-
bus facillune abripitur, quae tantum abest, ut in theoriae
morborum specialium horumque curationis fundamenta ce-
dant, ut sensuum potius et iutellectus non exercitatorum
dexteritate, acutie et certitudine deficientibus medentein
inorbis obviis eruendis ineptum, proinde cognoscendis et
rite curandis prorsus relinquant imparem; aegrorum proin¬
de saluti nullatenus prospiciant.

§■  29. Sicut autein sensuum perceptiones nunquam si¬
ne mentis conscientia, et sine intellectu, ita et cognitio-
nes rerum medicarum non sine sensuum usu et intelle-
ctus adplicatione, judicia et ratiocinia non sine prae-
gressis intuitionibus sensuum et cognitionibus obtinent.
^uare perceptiones et observationes utut sensibus prae-
cipue adjuvantibus non tamen solis, cognitiones non so¬
lo intellectu, judicia et ratiocinia non ratione sola, sed
conspirante sensuum atque mentis actione iiunt. Hoc sen-
su Pathologo et Therapeutae sensibus  percipienda et
observanda sese objiciunt: aegrorum constitutio corpo-
rea, hujusque proprietates individuales in toto et in
partibus ; causae morborum excitantes multifariae, nempe
materiales; morborum symptomata et effectus 5  remedio-
rum adlubitorum aliarumque rerum času vel arte submi-
nistratarum effectus perceptibiles' boni, mali; mutationes
variae in cadaveribus incisis eorum, quorum morbi prius
fuerant observati; — intellectu  haurienda (cognoscen-
daj : nexus phaenomenoruin morbi inter se quoad tempus
et spatium; mutua eorundem ad individui dispositionem
et potentias morbum excitantes relatio; morbi ipsius spe-
cies , modificatio , hujusque magnitudo , stadium , sola
not cum aliis praesentia; •— ratione  praestanda: theoria
morbi specialis i. e. exp!icatio essentiae, gencsis, far-

žs

mationis, decursus, terminationum ejus 5  uestimatio dr
gnitatis 5  prognosis scientifica i. e. praenotio rationibus
fundata mutationum futurarum et eventuum; theoria sa-
uationis, inde et tractaminis instituendi i. e. formatio in-
dicationum, detenninatio medeudi inethodoimm, remedio-
rum selectus, ordinatio, ipsaque euratio ad Pathologiae
et Therapiae principia generalia, singulis casibus ad-
aptata; tandem morborum singulorum classificatio, sive
juxta essentiam, formam, sedem et estensionem facien-
da in classes, ordines, genera, species, varietates dis-
tributio.

g. 30. Etiamsi observationes morborum in vivis factae
praecipuam Pathologiae speciali suggerant materiam,
incisis tamen cadaveribus exacta omnium a statu nor¬
mali mutationum pervestigatio et illustratio non infimi
sunt valoris. Non enim diagnoses modo, prognoses et
curas in vivis institutas mox stabiliunt, mox erroneas
fuisse comprobant, sed nonnunquam morborum analogo-
rum casibus etiam futuris utile oflcrunt argumentum, ubi
tnorbis praesertim multum complicatis, imperfecte evo-
lutis, ideoque cognitu difficilibus, vel perquam raris, vel
novis inductos illos a norma delluxus, qui residuam mor-
bi partem materialem concernunt, omnes, eorum sedem,
extensionem, quandoque et morbi causam detegunt, liis-
que prudenter pensitatis et adplicatis ad ampliandam et
lirmandam seientiam et praxin medicam conferre valent.
iSunt autem, quae inquisitione exacta, dextra et com-
pleta in cadaveribus inveniebantur, rite aestimanda, et
magnopere cavendum , ne pro morbi parte aut causa de-
clarentur, quae veros ejusdem vel aliarum circumstantia-
rum elTectus, aut mortis, putredinis sequelam sistunt,
aut sectioni debentur.

Patet ex his, quaenam sit Anatoiniae pathologicae
ad Pathologiam specialem relatio, quantique sit ea medi¬
co praxin exercenti. De illa condenda et excolenda vel
mavime meriti sunt: Th. Bonnet, J. B. Morgagni, Jon.

29

lAeulitud, išandifort, jyj. JiaiUie  et Th. Socnvtnerring,
A. V citer, Fr. G. Voigtel, A. Portal, J. Fr. Meckel,
nec non Spilta.

31. Etsi vero Pathologia specialis evpansissimas
et exactissimas contineret institutiones de iis. quae ad
morborum specialium diagnosim , prognosim et therapiam
requiruntur, et quae de Kis objectis generatim in libro
J neo : Institutiones generalen ad pra.rin clinicam , usu i
academico dicatae. Edit. latina. Vindob.  1829. 8. 44  iusius
exposui ^sterilis tamen maneret doctrina , tyroni medico
param proficna, nisi cum illa simul in inslitutis clinicis
conjungeretur occasio, morbos speciales ipsos, decursum,
exitus, sequclas eorum, atque medendi rationnm eontra
illos commendatarum successus, remediorumque selecto-
rum effectus intuendi, observandi, et sic theoriam cum
praxi copulandi. Hoc modo descriptae morborum imagines
suam tandem realitatem. diagnosis firmitatem ac verita-
tem, theoria objectum, speculatio directionem et appli-
cationem nanciscuntur. Ne vastissima quidem Pathologia
specialis enumerandis et rite describcndis tot modilica-
tionibus par foret, quae morbis vel ex innumeris indivi-
duoram aegrorum relationibus solis, ut alias taceam,
accedunt. Unde inevitabilis autopsiae et observationum
morborum necessitas, ad quas discentem omnibus cogni-
tionibus propedeuticis (in institutionibus meis generali-
bus ad praxin clinicam} probe imbutum, summa cum at-
tentione et absque praeconcepta mcnte se accingere
oportet.

Classificatio morborum.

§. 32. Ut morbi, quotquot occurrunt, rite cognoscantur
ac determinentur 5  id quod ad therapiae errores ac mc-
dicorum inter se dissensiones evitandas sumine neces-
sarium, Pathologiae speciali incumbit, delineare chara-
cteres illorum diagnosticos per omnem decursum et gra-
dum, indicare signa ab analogis distinctiva, eam, quae

30

speciali formae subest, essentiam illustrare, nec non
causalia eorum recensere momenta, Quaelibet nempe spe-
cics morbicertis phaenomenis manifestatur, vel per ornne
stadium continuis vel cuilibet propriis, quibus cognosci-
tur et ab aliis distinguitur morborum speciebus. Hun C in
finem characteres singularum essentiales eruantur, et a
non essentialibus probe sejungantur, necesse est. Eo
non obstante nosographia omniuin seorsim specierum ex-
actissima memoriam felicissimam non obruere, sicut in-
gens earum coliors intellectum non gravare et perturbare
n on po.sset, nisi in cerlum  redigerentur ordinem.  Juxta
hunc primo omnes morborum formae quoad characteres
essentiales šibi analogae a dissimilibus et essentialiter
diversis separantur, et pro similitudinibus et diversitati-
bus suis in maj o res sectiones paucas £classes , familias,
ordinesj  colliguntur, dein singularnim his sectionibus
contentarum similitudines et differentias remotiores , pro-
piorcs lustrando, tandemque idtimas ac singulares consi-
derando genera  morborum, species, varieiates  seu modi-
ficationes statuuntur. Vocatur dispositio haec morborum
divisio, classificatio ; quae dum certis superstruitur prin-
cipiis et characteres classiuin, ordinum, gencrum etc. ex-
ponit, Sgslema noso/ogicum  audit.

Succinctus et ordinatus morborum omnium conspe-
ctus proximum illius finem sistit, quo omnimoda specie¬
rum ac varietatum singularum cognitio pro instituenda
therapia rationali adquiratur.

Š. 33. Varia nosologorum  omnis aevi tentamina, in-
gens morborum agmen in classes, ordines etc. redigendi,
a clariss. ab Hildenbrand  (d. c. T. I. §. 18—114.) cri-
tice lustrata, notas insufficientiae et imperfectionis prae-
seferunt, gradu solum diversarum, ac dominanti tune
theoriae medicae respondentium. Practico enim scopo non
quidem inutiles, partim tamen nimis generales, partim
subordinatae sunt morborum divisiones ex causis  petitae
in pandemios et sporadicos; ex originis ratione  in pri-

marios (originarios, prothopathicos) et secundarios (de-
rivatos, deuteropathicos), in haereditarios, connatos ct
adquisitos: ex sede  ac exlensione  Quxta Celsum ) in
universales et locales, internos et externos; juxta alios
in inorbos solidarnm partium et fluidarum; in febriles et
non febriles ; in inorbos sensibilitatis, irritabilitatis etre-
productionis Quxta Schelling }  Kilian, Troxler  etc.);
ex decnrsu ac duralione  Quxta Asclepiadem ) in acutos
et chronicos etc. etc.; ex exilibus:  in salutares et no-
xios, benignos et malignos, sanabiles et insanabiles,
contagiosos et non contagiosos. — Hypotheticae sunt
hucusque omnes a morbi natura  seu causa proxima par-
tim arbitrarie statuta, partim iinperfecte concepta de-
suintae , queraadmodum Hippocratis  distinctiones morbo-
rum juxta qualitates quatuor morbosas totidem tempera-
mentis correspondentes; — Methodicorum (Themisonis
Jutodicci ) in morbos stricti et laxi; — Dogmaticorum (\;t
Goleni ) in morbos qualitatum seu partium similarium, et
morbos temperiei seu partium dissimilarium i. e. orga-
norum, illorumque iterum in calidos , frigidos , siccos .
bumidos et mixtos , istoruin in vitia numeri, formae, vo-
luminis, organicae compositionis, et situs;— Jatroche-
micorum et nominatim J. B. Beaumes  (E.ssai d’un sy-
steme chimique de Ja Science de l’homme. Nism. 1798.)
in morbos oxygenisationis , calorificationis , hydrogeni-
sationis , azotisationis, et phosphorisationis; — Bruno-
nis  et Incitabilistarum IVeikard }  Amemann, Roesclilaub
et a. in morbos viri um seu incitationis seu universales ?
et morbos organismi seu locales, priorum porro in hy-
persthenicos ct —• direete ac indireete — asthenicos •
— D ar tvini  in morbos motus partium sensibilium, irri-
tabilium, voluntatis, associationis etc. etc. — Superfi-
ciales, insufficientes, ordini naturali non exacte respon-
dentes, et pro cura dirigenda non absolute securae ba-
bentur divisiones ex symptomatibus eorumque sede ac
indole petita, quales in systematibus nosologicis Fel.

Pia/eri, Fr. B. de Sauvages, C. Linnei, Jt. Vogel,
G. Cullenii, J. B. Sag ari, Fr. L. Bang, J. P. Frank,
K. Sprengel, Ph. Pinci, Plouctjueti, Smedianri  et J.
V. ab Ilildenbrand  occurrunt.

§. 34 . Ouaevis ergo divisionum, quodvis systcraatum
commemoratorum suis premitur difficultatibus, et specia-
tim defectu basis solidae laborat, unius videlicet principii
supremi logici aeque ac practici, defectu consequentis et
cOmpletae elaborationis, adeoque aptitudinis ad praxin
secure dirigendam. Unicum vero solidum, naturale ac
logicuin divisionis principium  in morborum natura  sen
carina  dieta proxima  latet; nec spes est fore, ut cona-
mina systema morborum omnibus numeris absolutum ex-
struendi intensissima et sagacissima exoptato coronentur
successu, quousque abstrusa plurimorum morborum na¬
tura non fuerit revelata; id quod autem firmiora adhuc
Pliysiologiae universim et hominis speciatim fundamenti,
firmam Philosophiam medicam in antecessum ponit. Ad
illud usque tempus divisioni morborum adhaerendum, quae
pauciores caeteris ac leviores continet defectus pluraque
ad praxin desiderata offert, quae nimirum pro constan-
tioribus phaenomenis sub toto decursu observatis seu pro
forma esscntiali  (naturac signo) morbos primum in clas-
ses, naturalibus familiis propius accedentes, distinguit.

§• 35. Hocce divisionis principium, non tamen solum,
Nosologi mox nominati vario cum successu secuti sunt.

Sauvages  (TVosologia methodica. Amstel. 1768. T.
JI. 4 .} classibus decem distribuit: Vitia externa; febres 5
phlegmasias cum inflammatione externa aut exanthemati-
ca; spasmos; anhelationes 5  debilitates; dolores; vesa-
nias; fluxus et cachexias. — Linnee  ^Genera morbo¬
rum. Upsal. 1763-3 ' n  classificandis morbis minus felix
quam in vegetabilibus : morbos exanthematicos; criticos 5
phlogisticos; dolorosos; mentales; quietales, motorios
suppressorios , evacuatorios; deformes internos et vitio-
sos externos. — B- A. Vogel  (Definitiones generum

33

morborum. Goetting. 1764.) morbis exanthematicis. cri-
ticis et phlogisticis Linnei  febres, hyperaesthcses seu
sensationes auctas, et cachexias substituit. — Cullen
£Synopsis nosologiae methodicae. Edimb. 1771.) qua-
tuor nonnisi classibus pyrexias, nevroses, cachexias, et
morbos locales statuit. — S agar  (\Systema morborum
svmptomaticum. Lips. 1771. T. II.) decem Sauvagesii
classibus duas , titulo exanthematum, et suppressionum
excretoriarum, addidit. — Bang  £Praxis medica syste-
matice exposita. Edit. 2. Hafn. 1818. 8.) pyrexias; do-
lores non febriles; nevroses ; morbos excretionum; et
cachexias exponit. — P. Frank  (E pito m. de cur. hom.
morbis.) classibus septem febres ; inflammationes ; exan-
themata; impetigines; profluvia; retentiones, et nevro¬
ses. — Sprengel  (Instit. med. T. IV. Amst. 1814. 8.)
morbos febriles; inflammationes; exanthcmata; excretio-
nes abnormes; nervorum adfectus, et cachexias. — Pi¬
nci  (Nosographie phi!osophique. Ed. 2. Pariš. 1810. 8.)
febres; phlegmasias; haemorrhagias; nevroses; et mor¬
bos substantiae organieae. —• P/oucc/uel  ([Delineatio sy-
stematis nosologici. Tubing. 1791. T. IV.) septem clas¬
sibus nevronusos seu morbos nervosos; peritropenusos s.
morb. circulationis ; anapnoenusos s. morb. respirationis;
trophonusos s. morb. nutritionis; eccrisionusos s. morb.
excretorios; genonusos s. morb. sexuales, et allocosos
s. qualitatum sensibilium mutationes. — Sivediaur  (TVo-
vum medicinae rationalis systema. Hal. 1812. T. II. 8.)
classibus quinque pyrcxias seu morbos febriles; dyseccri-
ses s. excretiones abnormes; dyserethisias et dysaesthi-
sias s. morbos ex irritabilitate fibrarum motriciuin aut ex
sensibilitate nervorum abnormi ortos; cacochymias et ca-
chexias; tandem morbos locales. — Hildenbrand  (In¬
stitut. practico-med. T. I. Vienn. 1816. 8.) denique fe¬
bres; cachexias; nevroses; eccrises; et localia vitia
statuit.

§. 36. Meam  quod attinet morborum, classificalionem

3

I.

34

sequentia ci praemittenda esse arbitror. Simplicissima et
characteres solum generalissimos morborum respiciens est
classificatio Cullenii  in pyrexias , nevroses, cachexias ,
et morbos locales, Swediaur  et ob Hildenbrand,  magnatu
morborum excretoriorum dignitatem et characteris hujus
influxum in therapiam eum plerisque Nosologis agnoscen-
tes , no n nisi classem eccrisium inseruerunt. tšauvages
pyrexias in febres et phlegmasias duplicis ordinis bipar-
tit. Pinel  eodem fere modo incedit. P. Prunk  et Hpren-
gel insuper exanthemata separant. Omnibus vero liis clas-
sificationibus principium divisionis non unicum subest 5
.nam non modo diversitas indolis svmptomatum eminentium
et constantiorum respicitur, sed jam sedis quoque prae-
cipue, jam extensionis simul ratio habetur. Hune basis
logicae defectum nec multiplicatio classium nec restrictio
ullo emendat modo, nec tentamina iterata emendare va-
lebunt, quousque penitiores naturae singulorum morbo¬
rum defuerint cognitiones. Quare destitutus adlmcdum
fdo intellectum secure docente, ac therapiam indicante,
memoriae saltem sublevandae intentus, classes morborum
seplem  pono sequentes: I. Febres; I[. Inflammationes
seu phlogoses; III. Efflorescenlias culaneus, IV. Ca-
chexias; V. Morbos se- el excrelorios  seu eccrises 5
VI. Nevroses; el VII. Organisationis vilia.

%■  37. Ad classem I. febrium  spectant morbi uni-
versales, qui ab horrore et delassatione spontanea ac
peculiari aegritudinis sensu ordiuntur, cum calore ani-
mali dein aueto, circulo humorum veloci, se - et ex-
cretionum turbis, siti, sub singulari horum phaenome-
norum versatilitate celeriter decurrunt, atque in repen-
tinas mutationes naturae viribus praestitas, seu crises
nituntur.

Classis II. inflammationum  morbos includit, qui fe-
bri communiter praesente p vel simultanea, vel praegres-
sa, vel adsociata}, calore organorum singulorum inten-

35

so, tumore, rubore, dolore, functione laesa, nisuque ia
crises repentinas manifestantur.

Classi III. efflorescentiarum cutanearum  sensu la-
liore inseruntur quaevis in čute eruptiones, sive planae
et colore solum alienato farma stigmatum aut macularum,
sive elatae  ac prominenles , forma papularum, vesicu-
larum, pustularum, tuberculorum, furfurum, squamarum
aut crustarum notatae. — Pro febri essentialiter adhae-
rente vel deficiente a Frankio  in febriles seu exanthe-
mata, et non febriles seu impetigines dispescuntur. Fe¬
briles Cullenio, Stoediaurio  et Hildenbrandio  classis py-
rexiarum ordinem tertiuin quemadmodum inflammationes
secundum, constituunt.

Classe IV. cachexiarum  comprehenduntur morbi
universales, in vegetatione haerentes, et vitiosa assimi-
latione, sanguinis penuria, hinc nutritione insufficiente,
virium vitalium languore, turgoris vitalis recessu, male-
que mutato corporis habitu, colore nimirum cutis pallido ,
aut flavicante, viridicante, terreo aliove insignes.

Classis V. se- el excretionum abnormalnim  seu
eccrisium , complectitur morbos, qui essentiali unius aut
plurium organorum se- vel excernentium adfectione,
cum materierum quantitate, qualitate, vel utraque a sta-
tu sano abludentiura se- et excretione palam fiunt. —
Spectant huc morbi evacuatorii et suppressorii, profluvia
et retentiones aliorum systematum.

Classis VI. nevrosium,  continet morbos, qui in ner-
vorum singuloruin vel totius systematis nervosi adfec¬
tione principali ac eminente consistunt, laesisque vel sen-
sibus externis aut internis, vel musculorum motibus, vel
utrisque simul sese produnt. — Ex aliis systematibus
huc revocari possunt: morbi dolorosi, mentales, quietales
et motorii, hyperaestliises, spasmi, anhelationes, debili—
tates, vesaniae.

Ad classein VII. vitiorum organisalionis  numerantur
morbi, praevalente morboso cohaesionis, nexus , situs ,

3  *

36

structurae organorum statu, lune et iirmitatis eorum, vo-
luminis, figurae et vitiis insigniti. •— Huc pertinent ex
aliis systematibus et quidein ex classe localium morbo-
ruin: deformitates ; tumores seu phymata; dialyses seu
solutiones continui; atresiae etc. etc.

Nota.  Ou()dsi ultimarum quatuor classium morbos
comitatur febris, vel svmptomatica solum est, effectiva, vel
'coeffectus causae connnunis, vel alter inorbus, compli-
cationem sistens.

§. 38. Septem nune recensitae morborum classes
juxta characteruin generalissimorum diflferentias ita sunt
•statutae, ut fere quivis in praxi occurrens ad unam ai-
teramve referri haud difficulter possit. Characteres tamen
illi adeo essentiales et dislinctivi non sunt, ut totidem
medendi methodus essentialiter diversas singulas omnibus
classium singularum morbis congruas, indicent. Quare
subdivisiones in ordines, genera, et species imo varieta-
tes, a sede potissimum et a causis petitae, suis ubique
locis subjungendae, ad indicationes therapeuticas pro-
pius ducant oportet.

§. 39. Morbos jam singulos eorumque therapiam
expositurus rationem  et ordinem  servabo sequentem:
Classibus quibusvis, ordinibus, ac, ubi opus fuerit, ge-
neribus quaedam generalia circa eorundem diagnosim,
prognosun et curationem praemittam, ad quae in specia¬
lnim pertraetatione, ut repetitiones evitentur, saepius
provocabo ; — in speciebus dein deseribendis eo adnitar,
ut exacte communicentur momenta, quibus singulae
cognosci et ab aliis, praesertim similibus, rite di-
gnosci valeant, tum ea, quae in singularum prognosin
cedant, tandem quae therapiae modum indicent atque
regant. Praeter ea igitur, quae nomenclaturam, ety-
mologiam et synonymiam maxime usitatam concernunt,
tradentur: 1) rnorbi deiinitio logica, hac deficiente
saltem characteristica designatio, circumscriptio rhe-
torica; 2^ deseriptio per omnia stadia in decursu re-

37

gulari ct anomalo, fausto et infausto (Nosographia)
cum differentiis ab aliis morbis; 3) causae disponen-
tes et producentes (^Aetiologia specialis) cum consi-
deratione generationis (TSfosogenia specialis) 5  4) na-
turae specialis indagatio ; 5 ) proguosis specialis tura em-
pirica tura ratioualis; quae (1. — 5.) simul surata Pa-
thologiain seu Nosologiam specialem constituunt 5 —■tan¬
dem 6 ) therapia specialis , indicationibus ab experientia
et ratione petitis superstructa.

Inserentur, ubi interest, inorbi antiquitas, et aucto-
res monographi aliique praecipui.

38

Classis I. Febres.

Cap.I. De febribus ingenere.

Sect. I. Definilio, descriptio , cansae, na¬
tura, differentiae, prognosis, thera-
pia febrium in genere.

§. 40. Noinine febris,  quae aliis ab obsoleto verbo fe-
bruo  (idem ac expio, expurgoJ, aliis a ferbeo  vel ferveo
(uicalesco ) derivanda germanico „Fieber“  originem de-
disse videtur, ampla morborum fainilia insignitur, cu-
jus symptomatum essentiale et eminens urnim aestus
constituit. Graecis pyrexia  — a n-up,  ignis —• ab ignis
sensatione vocatur, inde et apyrexia  seu absenia febris ,
apgretos,  febri non detentus, et pgrelologia,  doctrina
de febribus.

J. Ji. Burserii  Institut, med. pract. Vol. I. P. I. pag. 75.

J. Vat. ab Hildenbrand  Instit. pract. med. T. I. g. 122. 123-

§. 41. Febres morbos sistunt frequentissimos etdignis-
simos. Gortero  una, Sgdenhamo  duae tertiae morborum
obviorum partes febribus adnuinerandae videntur. Con-
stat saltem, illas passiin qua morbos, passirn qua sym-
ptomata numerosissimas omnium adfectionum esse et
communissimas , nulla in regione terrarum, nullo
climate, nullo anni tempore deficere, et nec ulli
parcere sexui, nec aetati, nec corporis compagi, nec vi-
tae temperici. Jam totam constituunt adfeclionem, jam
aliis junguntur morbis, quos antecedunt, comitantur aut
insequuntur, ut vix inveniatur morbi species, quae fe-

89

brim essentiali vel laterali modo šibi quandoque socia-
tam non haberet. (J uarc haud negandum, potiorein ge-
neris humani partem per febres immediate aut mediate
orci iaucibu.s tradi, adeoque maximam ex febribus obti-
nere mortalitatem. Ast ex opposito febris et sanationis
non raro instrumentum est; constat enim morbos non pau-
cos per febres sanari, et qui omnibus artis laboribus
pertinacissime restiterant, interdum per illas sublatos
iuisse, atque individua segnis evolutionis fausta cepisse
incrementa. Testimonio sunt observationes quotidianae
in apoplexiis, paralysibus, epilepsiis, convulsionibus,
melancholia, fatuitate, infarctibus , serophulis, cblorosi,
ibeumatalgia et aliis. Hippocrutes  ide o, Asclepiades,
Celsus  aliique multi non solum, ut rnorbis- superveniat
febris, optarunt, sed hanc aliquando et de industria
excitandam esse praeceperunt. Prudenter tamen limitan-
dam esse de febrium salubritate sententiam nonnullorum,
eamque a febris genere, gradu aliisque tum hujus tuni
aegri, causarum, aliarumque rerum adjunctis multum
pendere, Werlhofius  ( cautiones medicae de limitandis
laudibus et vituperiis morborum Hannov. 1743) com-
probavit.

Frequentissimae insuper febrium cum malis chroni-
cis saepe effectivis compositiones , complicationes, evi-
dentissima virium vitae reagentium et medicatricium ma-
nifestatio in febribus, et necessitas apertissima consilii
promte capicndi, thcrapiae illico instituendae, saepe mu-
tandae, et constanter dirigendae tot sistunt rationes, ex
quibus auctores principem in Pathologia et Therapia spe-
ciali locuin PyretoIogiae concedunt, et ab hac communi-
ter ordiuntur.

Riverius  Metli, curand. Febrium. Par. 1648.

Senac  de recoud. febr. natura. Amst. 1759.

Werllwf  obs. de febribus. Opp. Vol. I.

Will- Grantu  Beobachtuugen iiber die Natur und Heilung der
Fieber. A. d. E. LeipZ. 1775.

40

Jos. Quarin  r.ieth, niedend. febrium. Viennae. 1781.

Elsner  Bejtriige zur Fieberlekre. Kdnigsberg 1782,

J. Cltr. lleil  iib. d. Erkenntniss und Cur der Fieber. 5 Bde.
Halle. 1797 —1815. 8.

Fr. W. v. Iloven  Versuch einer i)rakt. Fieberlehre. Niirnb.
1810. 8,

K. H. Baumgiirtner  iib. d. Natur u. dle Behandlung der Fieber,
od. Handb. d. Fieberlehre. Frankfurt a. M. 1827. 2 Bde. 8-

Burserius, M- Stoli? Cullenius, P. Frank, S. G. Vogel., A. G.
Richter, J. V. 'št Fr. ab Hildenbrand, Fr. L. Rang  iu
opp. cit.

Fr. Hoffmanu  diss. de salubritate febrium. Hal. 1702. in Opp.
T. VI. p. IGO—169.

Fr. X. Mezler  iib. d. Vortbeile des Fiebers iu langw. Krank-
heiten. Ulm 1790.

C, L. Klose  liber Krankheiten als Mittel zur Verliiitluing und
Heiluug von Krankheiten. Breslau 1826. 8.

§. 42. Feljris praesentiam cognoscere eamque distin-
guere a simplici sanguinis orgasino vasorumque sanguifero-
( <um concitatione simultanea, facills qilidem utplurimum est
negotii; quid vero sil fobris  definire , medici omnis aevi
strenuis hanc in rem inquisitionibus occupati summe ar-
duum persenserunt. Etiamsi enim virorum scientia et arte
celeberrimorum complures, Boerhaave,  ut veteres taceam,
Sede, Stoli, Reil, Hitfeland, Becker  aliique acutis de
hoc objecto tentaminibus impenderint ingenium, quaestio
tamen nondum soluta haeret. Et revera non diversae
soluin morborum classes, ordines, genera, sed species quo-
que febribus liinc inde inseruntur 5  causarum porro et
symptomatum numerus ac varietas, formarum proinde
differentiae tantae occurrunt, ut natura non omnibus ea-
dern subesse videatur, utque ideo S. G. Vogel,  et P.
Frank  de logica lebris definitione non immerito dubita-
rint. Nihilominus ad medelam morborum febrilium rite in-
stituendam et perficiendam sumrni est momenti, non for¬
mam febris modo nosse, sed in ejus quoque natura re-
velanda, quousque possibile, progredi, Medicus theoriae

■ii

iuteucus dum tentaminibus iteratis ad genuinam naturae
febris cognitionein penetrandi insistit, praxin colens, utut
defmitione logica febris deslitutus, determinatione in-
terea carere nequit, quae rationi medendi in basin firmam,
ipsique praxi in proficuam cedat normam.

43. Delerminalio  tališ via empirico-rationali com-
paratur 5 ex curala nimirum omnium phaenomenorum, effec-
tuum et sequelarum, dein momentorum causalium febris
pume  ac simplicis,  qua omnium occurrentium febrium pro-
t°typi, colloctione, et prudenti comparatione dcducitur,
et symptomatum constantiorum surnmae, nexui ac sue-
cessioni  superstruitur. (Juae quidexn non pro essentiae
febris defmitione, sed pro mera deseriptione 1‘ormae rhe-
torica ha benda.

§• 44. fSunt autem primo spmpiomalum  febris essen-
tialium alia continua, alia transitoria, non nulla certis
modo stadiis adstricta. Continuis  adnuinerantur: sensus
debilitatis, omnium motuum voluntariorum difficultas; si-
lentium instinctuum naturalium excepta siti majore; ae-
stus; cephalea; circulus velox5 se - et excretiones tur-
batae cum immediatis harum effectibus; — trunsiloriis :
frigus ejusque comites essentiales.

Symptoinata essentialia stadiis variis nonnisi inten-
sitate sua, non essentialia vero insuper numero, sede ac
duratione multifariam variant. Numerantur autem cum
prodromis inconstantibus studia seap  quae sunt: 1) stad.
prodomoruin aut initii valetudinis generatim adversae; 2)
introilus seu initii propriae formae febris 5 3) ineremen-
ti; 4) acmes seu consistentiae; 5) decrementi et eri-
sis, et 6) finis febris.

§. 45. Decursus ipse  generatim est sequens: 1)
Solent feb-is introitum antecedere gravitas capitis, ani-
mi indispositio, languor facultatum mentis, corporis ad
motum gravitas, cita defatigatio, proclivitas in sudores,
lassitudo, artuuin dedolatio; somnus turbatus, non refi-
ciens; consortii et rerum alias gratarum fuga 5 auctasen-

12

sibilitas, adfectus ab ansa levissima inamoeni; oppres-
sio epigastrii. dysorexia aut anorexia cum sapore alieno,
ore sicco, anima foetente; cutis pallor cumturgore immi-
nuto, pr o nit as in horripilationes; oculi languidi, physio-
gnomia alienata, morbum instare significans; calor in-
ternus; anomaliae quaedam in pulsibus, se - et excre-
tionibus sanis et habitualibus etc.

Haec autem phaenomena qumn non modo febribus va--
riis sed aliis etiain morbis haud raro praecedant, nec fe-
bris in genere nec cujusdam spcciei certi sunt nuncii.
fntensitate ac duratione plurimum variant. (juo vehe-
mentior febris futura, eo intensiora sunt ( Hildenbrand );
mitissima quandoque et brevissima facile praetervidentur,
raro tainen et nonnisi in febribus per noxas violentas
subito ortis plane deliciunt.

46. l’osteaquain plura illormn aut cuncta aut et
alia minus consuetajam per horas solmn jam per dies in-
festarunt, vel interdum subito et absque prodromis illlis
2 ) febris intrat  cum frigore  et lassitudine. Frigus  ini-
lio mite, per cutem vage excurrens, breve esse solet, sed
pluries redire (^horripilatio), dein intenditur, protrahi-
tur, introrsum penetrat, cum tremore, concussionibus
inotuque musculorum contractorum difficili in horrorem
augctur. A nucha, spina dorsi et imprimis a regione ple-
xus coeliaci inchoans, per totum inde corpus diffunditur ,
aegro quidem soli quandoque perceptibile, communiter
tamen et attactu sentiendum, et thermometro confinnan-
duin. Pallet sub frigore cutis, frigidula tangitur, sicca,
anserina, collabitur, venae imminuuntur diametro, et fere
disparent; livent ungues et Iabia, artus contremiscunt,
dentes conquassantur, fit respiratio molesta, anxia, ce-
leris, inaequalis, tussiculosa; pcctus opprimitur, pulsus
frequens, cordis validus, arteriarum vero in extremitati-
bus parvus, contractus, durus evadit; os siccum, sitis
magna, cephalea varia, animi indispositio, delassatio ,
sensuum omnium hebetudo, gravamina ventriculi, urinae

pallidae, aquosae , largae. — Lassiludo , nisi jam prae-
cesserit, utplurimum frigoris febrilis socia, cum pecu-
liari  verbis non exprimendo aegritudinis seusu , cum osci-
tatione et pandiculatione frequente, animi morositate,
insigni ad mentis operationes et motum muscularem se-
gnitie, lecti et caloris desiderio conjuncta est.

Haec phaenomena, utut exordii febrium diagnostica,
speciem tamen incipientis febris sola tuto non indicant.
Nune per minuta aut boru lam durant, nune in longius
tempus, vix tamen ultra nycthemerum protrahuntur. V e-
hementiora febris gravior et acutior insequi solet. Sub
ipso acutarum decursu frigus febrile non raro repeti ob-
servatur, ubi aut invasiones novac , aut exacerbationes,
aut characteris mutatio, aut terminationes in mala secun-
daria contingunt.

Frigori nune deseripto succedit aeslus  varii gradus.
Hic initio plerumque cum horripilationibus alternat, dein
non interruptus continuat, non sentiendus solum sed et
thermometro comprobaudus, et, ubi času rariore frigus
non praecesserat, introitum febris designans. Alia sym-
ptomatum mox recensitorum mitigata continuant, alia
cum frigore essentialiter connexa cessant, novis partim
oppositis, utpote quae aestui respondent, supplenda. Et-
enim culis arida et sicca nune intumescere, latius praeci-
pue in genis rubefieri observatur, venae transparente
sanguine caerulescentes denuo turgere , spiratio liberior
et aequalis, pectus minus oppressum, pulsus baud ita
frequens, liberior, cordis minus vehemens, arteriarum
plenus, fortis, durus ; siccitas oris, sitis, cephalea, las-
situdo paullum remittere,- oculi vividi splendere, sensibi-
litas acui, sensus quandoque illudi, unde scintillae, cru-
psia, pbotopsia, aurium tinnitus, susurrus, cogitatio-
num perturbatio, lusus phantasiae vivacior, saepe deli-
rium; urina nune parcior, calens , tincta magis , limpi-
da, cruda, rarius turbidula. Hisce evolutis febris for¬
mam  essentialem est naeta.

44

§. 47. Hisce sub eminente organorum singularium
adfectione adliuc alia eaque diversissima aceedunt, for¬
mam febris summopere modificantia; cuncta in ulteriore
decursu temporibus exacerbationum ac remissionuin quo-
tidianarum, morbofue S J increscente (stadio cruditatis),
4) consistente (stadio coctionis), 5 J declinante cum ae-
stu febrili simul augentur, sunt, subsistunt, doneč febris
ipsa (^stadio criseos} passu jam celeri post paucas horas,
jam lento post dies aut septimanas tandem propriis sub
phaenoinenis (svmptomatibus activis, criticis) 6) peni-
tus tollatur, solvatur, et in convalescentiam, atque per
bane in sanitatem, vel absque omni aut saltein absque
fausta crisi in alium (feb ril em aut afebrilem) morbum
transeat, vel morte terminetur.

§. 48. Stadio incremenli  forma febris plurimum mu-
tabilis est; stadio acmes  minor quidem symptomatum
mutabilitas, vix unquam tamen plenaria conformitas et
constantia. Nune enim rebus bene cedentibu.s aliquale jam
decrementum cum moliminibus criticis, ipsasque crises
praevias evacuatorias animadvertere licet, nune vero
exacerbationes novis cum symptomatibus arduam ab in-
crementi stadio reddunt distinctionem. Duratio variat, a
paucis boriš ad dies plures extensa. Brevius hoc stadium
in acutis et gravioribus febribus, quam iu Ientis et le-
vioribus est (ab Hildenbrand  1. c.j).

§. 49. Terminationum dictarum cuilibet 'utplurimum
exacerbatio solennis praecedit, perturbatio critica  voca-
ta, sub qua vires vitae insurgere videntur, febrisque
aut subito aut pedetentim ad faustum vel infaustum per-
ducitur finem.

Ipsum naturae opus , quo febris exitus detenninatur,
crisis,  judicatio, — tempus, quo peragitur. stadium cri¬
seos  febris audit.

§• 50. Bari crises a nonnullis negatas, quondain ab
Asclepiade  Bithyno, nuper a Brunone  circumstantiis ac-
cidentalibus adseriptas, easque tum faustas tuni infaustas.

45

jam (quoad evacuationes ) apertas jam occultas, et in ma-
ximo febrium numero solennes esse ( Hildenbrand  1. c.
§• 2453, ab omnis aevi observatoribus aeque extra du-
biurn positum est, ac naturam hominis in hoc opere per-
ficiendo certas  fere periodos  sequi, crises proinde ipsas
sub congrua et non turbata viriuin activitate cerlis  pene
diebus  comparere.

Dics  vero crilici  dieti, Hippocrate  observatore et
innumeris aliis testibus, sunt: periodo (jnolidiana  pri-
mus, sfecundus, tertius, quartus et quintus 5  periodo ter-
liana  septimus, nonus et undeciinus; periodo r/uarlana
decimus quartus, decimus septimus et vigesimus; sub-
sequi haud ita constantes. Summe solennes eminent se-
ptimuš  et decimus quarlus.  Ubi vero natura a normali
detruditur tramite, crises diebus quoque acriticis faustas
nonnunquam contingere, observatis constat. Rarius cri-
sis subito absolvitur, quam passu lentiori et sub succes-
sivo febris decremento procedit.

51. Phaenomena aefiva , quae sub tali febris de-
elinatione, adeoque sub proportionali aestus, sitis, cir-
culi velocis, respirii difficilis, siccitatis linguae etc. im-
minutione transitum in sanitatem et proxime in convale-
scentiae epocham comitantur et significant, quarumque
partem excretiones certae (^criticae 3  effieiunt sane pon-
derosissimam, sequentia esse consueverunt: mitigatur
aegritudinis sensatio , virium sensus statui praesenti ma-
gis respondet, accedunt per vices quies ac somnus 5  cir-
culus pacatior redditur atque liberior; turbatae interru-
ptae restituuntilr se - et excretiones, cutis minus calens,
mollis, traetabilis evadit," hinc inde et locis tenerioribus
madens , et pedetentim sudore  universali, calido, vapo-
roso, lai-go, multum olente perfunditur; largae mingun-
tur urinae , minus tinctae , statim turbidae aut brevi tur-
bandae, sedimentum copiosum, leve, varii coloris de-
jecturae.

In singularibus febrium speciebus pro organorum

46

singulorum adfectione primaria vel praedominante, pro
charactere febris, individuo aegro, geni o morboruin re-
gnante et praeter has duas coramunissimas aliae adhuc
excretiones crilicae  occurrunt, uti: haemorrhagiae,
diarrhoeae, vomitus , sputa, salivatio.

Has autem crilicas  esse, non symptomaticas , ex
inconstantibus et variae significationis prodromis haud
ita, quam tune potius certum habebitur, si a)  experien-
tia teste eharaeteri febris et aegri naturae et consuetu-
dini, fors ex casibus similibus compertae, respondent;
bj  si in debitum febris tempus, stadium scilicet acmes
vel, quod communius, decrementi incidunt; c)  si requi-
sitae sunt copiae et indolis i. e. non justo parciores aut
largiores, et coctae; et dj  si cum euphoria contingunt
i. e. essentialium febris syinptoinatum conspicuam imminu-
tionem et plenariam cessationem partiui comitem habent,
partiin subsequam.

Adnot.  Notiones nomiaales et reales terminorum: crisis et ly-
sis, crisis perfecta  et imperfecta, metaschematismus, me-
tastasis buna  et mala,  ex Patholopia generali hic iu ante-
cessum ponuntur. Vid. Ph. C. Harlmann,  Theoria morbi
§. 574-588.

52. Crisis repentina et solennis intra horas modo
perficitur, successiva vero in dies, generatim in longius,
specialius haud detiniendum, protrahitur tempus, quo sub
progrediente febris decremento aliquae adhuc exacerba-
tiones utut initiores fiunt, quas evacuationes morbum
aperte levantes, et tandem tollentes, adeoque criticae,
sequuntur ( ab Hildenbrand  1. c. P. I. §. 262).

§. 5,3. Or do,  quo symptomata febrilia recedunt ac
disparent, non semper idem, quo evoluta et nuraero ac
intensitate aucta fuere, observatur, neque generatim pro
certo indicandus. Primo plerumque symptomata periculo-
sa evanescunt, liberiora liunt sensorium et systema ner-
vosum, redeunt appetentiae sanae, et vires musculares

47

eriguntur. Ulthno fere pacatur circulus, qui sine febri
velocior adhucmanet, levesque pcr stimulos facile acce-
leratur (uh Hildenbrcmd  ibid. §. 261>

%■  54. Quemadmodum stadiorum singulorum, ita et
febris totius durulio  multum variat; de hac itaque certi
ndiil statuendum, et id modo memorandum, eandem nune
ad horas paucas , unum alterumve diem, uti in paroxys-
mis singulis intennittentium, in ephaemera, circumscri-
5i. nune ad septimanas imo menses, sicut in febri ner-
vosa lenta, in febribus hecticis, extendi; et febribus
acutis favente rerum positione commune esse, periodis
septimanis aut dimidiatis increscendo acmen consequi, et
abhinc decrescere ac judicari.

Symplomaticarum  febrium tum acutarum tum Ienta-
rum durulio  magnitudine potissimum et duratione morbi
principalis determinatur.

§. 55. Febri sive per crisirn sive per lysim feliciter
abacta, incipit convalescentiae  epocha. Per hanc, si non
turbatur, nec intercipitur, morbus in sanitatem abit,dum
inevitabiles febris elfectus et sequelae sensim minuuntur
tandeinque delentur, et functionum antea laesanun vigor
et qualitates ad pristinam revertuntur normam. Ad effe-
clus  febrium vulgares spectant: lassitudo; vera vitae
debilitas , copia, turgorque vitalis sanguinis, volumen
corporis imminuta, irritabilitas vero et sensibilitas exal-
tatae; pallor imprimis faciei collapsae; Iaxitas cutis, mu-
sculorum llacciditas, macies, magnaque in recidivas pro-
clivitas.

§J. 56. Duratio convalescentiae ad plenariam usque
restitutionem sanitatis, non accurate defmienda, jam
valde brevis est, jam in septimanas excurrens. Multum
enim pendet a gradu debilitatis mox-bo, traetamine, času
inductae; ab humorum et totius materine organicae ja-
ctura et mutatis qualitatibus, constitutione, aetate, etc.
aegri; diaeta, regimine; anni tempore ac tempestate.ge-
nio stationario, aliisque potentiis bene multis.

§.  57. Nec tamen in omni febri, nec in febri eadern
.< temper  observare Iicet naturae conamina in secundam
eju.s solutionem tendentia. Dantur enim febres, quae na¬
tura sna cursu rapido et modo fere non refraenando vel
in mortem ruunt, uti pestis, nonnunquam et typhus noso-
comialis, febris puerperalis etc., vel in mala posthuma
desinunt, uti febres exanthematicae, intennittentes etc.;
dantur, in quibus constitutio mala aegri, indoles aut ve-
hementia causae, complicationes,'therapia neglecta, per-
versa, aut aliae circumstantiae minime faventes crisim
praepediunt.

§■  58. Febris non, vel infauste judicata typuin aut
characterem mutat (ju srar.r&ais) , vel in morbum alium dy-
najnicum sic dictum aut materialein transit (Siabopri).  Id
quod utut stadio acmes frecjuentius accidit, stadiis tamen
incrementi et decreinenti aeque fieri potest. Mutationes
ipsae ac transitus multum varii sunt, et cum aliqui singu-
lis febris speciebus prae aliis competant, sub harum ex-
positione aptius meinorabuntur.

§. 59. Mortem febris directe inducere valet modo va-
rio dynamico et materiali; dynamico: virium suppressio-
ne, in praeparandis et efficiendis crisibus impedimento
ac paralysi universali, vel intensione nimia et subsequa
exhaustione, vel defectu et insufiicientia quandoque su-
bito et inopinato irruente ( mulignilate ); — modo mate¬
riali : prava huinorum miscela et dissolulione, vel circulo
inaequabili, congestione, extravasato in organis nobili-
bus per secretionem metastaticam aut vasorum diaeresim
facto, vel viscerum insigniorum suppuratione, gangrae-
na, desorganisatione multiplici. Indirecte malis posthumis
antea memoratis intercedentibus mors inducitur.

60. Conferunt ad lethales febrium tenninationes
13  organismi mala ante febriin dispositio quoad vires vel
quoad matcriales organoruin singulorum praesertim nobi-
lium conditiones; 2J causae febriin generantes graves,
nec organismi viribus amovendae , aut enervandae, nec

49

ante vincendo; 3  J singulorum symptomatum vehemen-
tia, indoles, sedes infensae; 4^ complicationes et com-
positiones graves, decursum anomaluin reddentes;
concursus circumstantiarum inimicarum, ut: curae neces-
sariae neglectus, et methodi ac remediorum insufficien-
tium, perversorum adplicatio etc. 5 et 6} crises infaustae,
erroneae {Ilildenbrand  1. c.J.

$•  61 . Ex quibus sponte fluit, cadaverum febri enec-
toruin sectionibus rationem mortis jam nullain detegi
posse , jam luculentas humorum organorumve vitiatorum
mutationes inveniri, mortis apoplecticae, suffocativae,
aliusve causam materialem offerentes. *

§• 62 . Dispositionem in febrim generalim  continent
irritabilitas universim magna, praesertim in corde et sy-
stemate arterioso eminens, magna systematis nervosi
sensibilitas, aniini mobilitas, quibuscum assimilatio et lm-
morum motus aeque ac materiae organicae formatio et
decompositio vividiores, rapidiores facileque mutabiles,
compages corporis tenera, imbecillis, cutis mollis, tenuis,
sensibilis, parietes vasorum tenues etc. plerumque jungun-
tur. Hinc et infantes, adulti utriusque sexus temperamen¬
ti sanguinei, puellae ac foeminae sub periodo menstrua,
convalescentes ex febribus , minore occasione in febres
aguntur, quam senes, viri robusti, homines inertes, phleg-
matici. —• Dispositio in varias febris species  insuper
in praedominantibus systematuin vel organorum singula¬
rnim irritabilitate, teneritudine, sensilitate invenienda
suo loco memorabitur. Specialem hoc intuitu, considera-
tionem šibi cutis, systema nervosum, gastricum et respi-
ratorium exposcunt, utpote’ atria, quibus actiones pluri-
marum noxarum febrim excitantium immediate suscipiun-
tur,  quorumve in sina saepe prima febris T germina fo-
ventur.

Causue occasionales  s. excitantes febrium sunt ge¬
neralen }  febri generatim, et speciules,  singulis ejus spe-
ciebus producendis exclusive vel praecipue pares 5 cae-
I. 4

50

lerurn epidemične, endemične  et sporadične: cslernae
ac internae;  modo jam materiali meclianico aut chemico,
jam immateriali, nune in corpus nune in animam potissi-
mum aelivae. Speciales in pertraetatione specierum infra
nominabuntur; generales, quarum hic solum mentio fit,
numerosac ct indolis multifariae in exlernas  ac internas
possunt dispesci. Consistunt partim in potentiis noccnti-
bus, partim in morbis morborumque productis; et febres
generant actione topiča aut universali, modo passim idio—
pathico passim sympathico (per consensum et antagonis-
mum), dum vel  per validam nimis concitationem positi-
vam. vel  per copiam humorum absolute aut relate ud va¬
ša sanguifera  auctam, vel  per crasin illorum alteratam ,
adeoque per stimulum naturalem sanguinis intensiorem
redditum, vel  per functionum variarum, praecipue cum
Jiumorum motu, assimilatione, sanguificatione nexarum
imminutionem, suppressionem ( ergo modo antagonistico
aut vicario^ ^ motus cordis et totius systeinatis sanguiferi
ultra gradum normalem eo excitant, ut bujus systematis
iufiiixus tam in se- et excrctiones, digestionem ct chvlifi-
eationem, in nutritionem universalem, quam in syste-
matis nervosi 1'unctiones essentialiter mutetur, omnesque
istae limitentur, deprimantur functiones. Generalibus
ecclernis,  jam idio- jam sympatliice systema eirculatorium
feriendo, febrim facientibus accensentur: aer atmosphae-
rae et cubilium justo siccior, bumidior, calidior, frigi-
dior, quoad temperaturam repente, multum, ac frequen-
ter varians; impurus ab eflluviis variis mineralium vege-
tabilium, animalium, uti ab odoramentis diversis, vapo-
ribus carbonum et lithantracum, miasmate paludum, me-
phiti carcerum, navium, nosocomiorum hominibus nimis
refertorum , contagiis; vis ventorum multiplex; consti-
tutiones aeris epidemicae Q>raeter qualitates nominatas
ab ignota adhuc prava principiorum miscela et sine dubio
ab electricitatis ratione plurimum pendentes]), quae dum
febres febriumque formas decursum et terminationes pro-

51

prias faciunt, ali is morbis intercurrentibus et sporadicis,
febrilibus et afebrilibus simul peculiares impertiuntur mo-
dificationes 5  cibi, potus, phannaca quantitate nimia,
(jiialitate stimulante, irritante, calefaciente etc. peccantia;
venčna imtantia, inilammantia, arrodentia; corpora va-
ria partibus externis, internis variis admota premendo,
contundendo, pungendo, scindendo, distorquendo, la-
cerando imtantia, laedentia; validissima infusionis et
transfusionis sanguinis actio; — internis  £ex quibus mor-
bi nominandi symptomaticarum febrium fontem sistunt)
adnumerandae sunt: momenta quaevis systema e ir cul a-
torium idiopathice vel sympathice ([vi consensus ant an¬
tagonizmi]) nimiura concitantia, quemadmodum cordis ar-
teriarumve imprimis majorum laesiones, phlogoses, par-
tiales indurationes, suppurationes, ulcera, aneurismata,
angustationes; sanguinis abundantia, congestio localis,
rarefactio magna, dyscrasiae (a corruptis cibis, potibus,
aqua , aere, a nutrimentorum defectu, humornim jacturis
etc.]); humorum se- et excretoriorum uti muci, bilis, uri-
nae, nec non faecum aliarumve materierum excernenda-
rum retentio , accumulatio, aut decompositio, corruptio
aeris; puris accumulati, sanguinis extravasati ichorosa
degcneratio; haeterogeneorum intus generatorum, uti
calculorum, vermium, imo partium organicarum mole,
pondere , duritie , extuberantia peccantium actio; morbi
omnes magna cum adfectione scnsus communis juncti ;
processus evolutionis a norma deflectentes ; functionum
cutis, organorum respirationis, gastricorum, se- et ex-
cernentium etc. restrictio, suppressio;—musculorum mo-
tus nimii, labores nimis protracti, duri, aut non consue-
ti; adfectus animi vehementes, facultatum mentis inten-
sio, valida pervigilio, phantasia irrequieta, studiis ac me-
ditationibus protractis inducta.

§. 63. Expositis nune febris per stadia singula phae-
nomenis, dcin ejus etfectibus, sequelis uti et causis, pro

4 *

52

iilius definitione aut descriptione saltern characteristiea
patent sequentia:

1) Phaenomena partim intensiorcm, partim imminu-
tam virium vitalium concitationem, illam in systemate eir-
culatorio, hanc tam in caeteris assimilationis et produ-
ctionis organicae partibus , quam in systemate ncrvoso,
speciatim in functionibus animalibus, naturalibus et se-
xualibus designant. —2} Effectus febris simultanei
conformiter cum phaenomenis partim in alterata sensatio-
ne ac reali temperatura, valida et accelerata cordis ar-
teriarumque actione, et humorum proinde vehemente aut
saltern veloce circuitu, orgasmo (hinc rapido processu
mixtionis et assimilationis atque decompositionis}, siti;
partim in disproportionata se-et excretionum imminutione,
suspensione, anorexia et apepsia, nec non in systematis
nervosi et muscularis voluntarii languore , suppressione,
hinc sensuum hebetudine , anomaliis, animi depressione,
indifferentia, mentis debililate, voluntatis inerlia, impo-
tentia, actionum animae et corporis i. e. functionum vo-
Iuntariarum segnitie, inconstantia, observantur. — 3‘)
Effectus pariter subsequi partim virium circulum liumo-
rum efficientium, sustinentium defatigatione, exhaustio-
ne, circuitu humorum debili, inaequali, congestionibus,
extravasatis, praevalente decompositjone, augmento se-
et excretionum cum qualitatibus se-et excretorum altera-
tis, nutritione restricta, pallore, macie, partim systema-
tis nervosi ac muscularis debilitate vera, et utriusque nec
non animae functionum jam segnium jam acceleratarum
anomaliis, gradu, successione, duratione plurimum va-
riis palam fiunt. — 4 ) 3Iomentum causae ad febres dis-
ponens in excedente irritabilitate universali ac praecipue
cordis et arteriarum cum processus assimilationis, se- et
excretionum maj or e alacri^ate ac mutabilitate haeret;
momenta excitantia in stimulis ac irritamentis variis ex-
et internis systema circulatorium jam immediate, jam
systeinate nerVoso aut cutaneo, aut respiratorno, aut ga-

strico, aut sexuali ete. mediantibus, jam directe jam indi-
recte ad reactiones, intensltate ac extensione aut saltem
atterutra nimias, provocantibus inveniuntur; — proinde
5) in febri omnia quidem organismi systemata tam re-
spectu functionum quam mutuaium ad se invicem relatio-
num a norma deflectunt, eminenter tamen et constantissi-
me systeina sanguiferum adfectum est; hujusque adfe-
ctiones non qua dynamicae solum (utut istae praevalere
initio conspieiantur), sed materiales simul sanguinis ipsius
humorumque se- et excretoriorum manifestantur, caete-
rtun jam substantivae, jam dependentes, symptomaticae
occurrunt; quibuscum nec reliqua et omnis assimilatio et
reproductio, nec systematis nervei inprimis cei*ebralis
functiones illaesae possunt manere.

§• 64. His reflexionibus ductus non absonum a vero
esse censeo, febrim  declarare morbum universalem, in
praevulenle sgslemalis circulatorii irritatione cum san¬
guinis mixlione debilo ccleriore ac viliosa consistentem,
et a frigore ac lassiludine spontanea ordiri, cum aeslu
subsequo, sili, circulo veloce, se- el excrelionum , ad-
pelenliae, digeslionis, funclionumgue voluntariaruin
lurbis, magna sub eorundem versalilitale, acule decur-
rere, el in crises repentinas niti solitum.

§■  65. Febrim, sive substantivam sive symptomati-
cam, sistere morbum sive adfectionem universalem,  ex
phaenomenorum ejus essentialium mox descriptorum ex-
tensione per omnia organismi systemata deinonstratur.
— In quantum febris remedium naturae medicanlis  ha-
beri possit, inferius examinabitur. — lrrilalio sgstema-
lis sanguiferi  nec unicus quidem est nec per se sufficiens,
attamen adeo patbognomonicus febris character, ut eo
deficiente de febris praesentia nil constet; ab irritatione
cum sanguinis mixtione nimis rapida et incongrua  ornne
symptoma essentiale ab exordio febris ad finem usque'
suam trahit originem nune immediatam nune medicam;

51

et conceptus irritationis dictae ad febris naturam cum
probabilitate indicandam omnino facit.

§. 66. Irritationem pro firmanda febris diagnosi es-
sentialem esse, ex eo illucescit, quod in statu orgasmi
humorum, circuli accelerati et caloris aucti ab epulis
lautioribus^ a potu spirituoso, aestu atmosphaerae, ani-
mi corporisve inotu intensiore etc. febris praesentiam, nisi
voce pro arbitrio abuteretur, nemo defendit, quousque
phaenomena dieta simplicem  modo concitalionem auclam
i.  e. activitatem vasorum sanguiferorum aequabiliter in-
tensam et acceleratam, sanguinisque expansionem majo-
rem constituunt, cui signa defieiunt sublatae, quae sa-
no in statu inter systema circulatorium (hic nirnis conci-
taturn) et nervosum (hic languens) , inter illius vaša
sanguifera (hic nimis activaj et se- et excretoria nec
non organa gastrica (in functionibus suis impedita} ob-
tinet, hannoniae; nam in concitatione simplice per omnem
a!ioquin consuetim brevissimam ejus durationem non de-
lassatio cum proprio aegritudinis sensu, non frigus spe-
Ciatim, non se- et excretionuin, adpetentiae et digestio-
nis turbae, queinadmodum in febri, animadvertuntur.
Transire autem similem concitationem, dum vehemens
est et protraeta, in morbum posse cum febri, nemo ibit
inficias.

§• 67. Irritatio, status irritativus in genere pro se¬
de agnoscit organa irritabilia, i. e. ad praestandos mo-
tus vitales ad spatium manifestos, voluntarios aut invo-
luntarios, idonea. Est ipsa aelio vilalis  ejusinodi orga-
norum aut partium ea constituentium m communes alio~
rum impensas aucla,  adeoque nimia, morbosa, motu ex-
cedente conspieua.

Supponit potentiara in nervos organi irritabilis aut
partis ejus modo mechanico, chemico, aut dynamico-
organico nimium agentem , irritantem. Juxta legem con-
servationis individui, quae vitae organismi partiumque
ejus certo gradu substantivae et spontaneae acquiescit,

55

actionein talem elFectus sequitur duplex, directione du-
plici et opposita: reactio contra potentiam irritantem, si-
inu!que Mtensionis virium ab ista sollicitatae propagatio
advicina, et pro minoris raajorisve consensus vigore ad
remota quoque organa. lila extrorsum , haec introrsum
dirigitur, illa qua repugna partis viventis versus irrita-
menturn absolute ant relative externum, haec qua coacta
organoruin tam vicinorum quam remotorum concitatio
consideranda est, jam ad exiguam circumferentiam re-
stricta, jam latioribus plagis , organis, imo systematibus
nune lente nune cito communicata.

Quaevis irritatio morbosa essentialiter in sublato
harmonico virium inter organoruin partes, organa, ant
imo systemata, quibus sensationes ac motus perficiuntur,
in communem ac totam illorum functionem concursu ra-
dicatur; actione partium mobilium niinia manifestatur,
sensibilium passione. Testantur id, quae illam circum-
dant, phaenomena. Vašo rum enim in partc quadam, cor-
dis vasorumque sanguiferorum irritatorum motus fortior,
celerior, hujusque effectus varii, quemadmodum humorum
orgasmus, congestio, largior ibi, hic parcior aut plane
colubita se- et excretio nimiam illorum activitatem desi-
gnant 5 ingrata vero sensus cominunis adfectio, instin-
ctuurn fere omnium silentium, facultatum cogitandi ac vo-
lendi languor, motuum voluntariorum inertia, inconstan-
tia, cita defatigatio ibi nervorum partis irritatae hic totius
systematis nervosi passionem exprimunt praevalentem.

Activitas nimia quaelibet excitationem virium in or¬
ganis systematibusque vicinis et consensu junctis, sup-
pressionem vero et detraetionem in remotis et ad functio-
nes diversas destinatis comitem habet. Quo validior igi-
tur virium in illis intensio eo major earundem in his est
suppressio, derivatio; quo diuturnior illa, eo 1'acilius
haec in veram abit exhaustionem; quo moderatior e con¬
tra aut brevior ii>i virium intensio, eo certius ac citius
hic suppressarum libertas pristiuusque restituitur vigor.

56

68. Haeo ad theoriam febris ejusque symptomatum
transferri sequenti ratione possunt: Insignis cordis arte-
riarumque irritabilitas, et amplissiroa functionum exten-
sio rationem offerunt, ex qua irritatio notabilis , ubicun-
que etiam extra systema circulatorium primario genera-
ta, svstemati sanguifero facile communicatur, et com-
municata tam immediate per motum sanguinis auctum,
orgasmum, nec non indolcm irritantem, quam per ner—
vos in totum diffunditur organismum. Si adeo intensa est
aut continua, ut suppressionem vel derivationem vis
nerveae praescrtim, ut videtur, systematis gastrici et
nervosi altioris antagonistice efficiat, non solis orgasmi
sanguinis, sed febris quoque symptomatibus stipatur;
quae nimirum partiin ex intensiore et celeriore systema-
tis sanguiferi activitate sanguinisque mutatione, partim
ex primaria virium nervearum organismi reliqui deriva-
tione, debilitate, dein partiali suppressione proiiciscun-
tur. Prioribus speciatiin aestus , circulus humorum velox
et intensus, eorundein orgasmus, turgor vitalis rubor-
que partium externarum adaucti, se - et excretionuin re-
strictio, sitis, cephalea , pervigilium adnumerantur 5 po-
sterioribus autem delassatio spontanea cum peculiari
aegritudinis sensu, frigus initiuin febris comitans , func¬
tionum voluntariarum tum animae tuin corporis languor,
inertia, sic et anorexia et apepsia accensentur.

Frigus  solutae inter systema sanguiferum et nervo-
suin hannoniae et suporati nervosi i. e. ex activo in pas-
sivum statum recedentis significare initium videtur; fri¬
gus cum calore intercurrente alternans  luctam inter
utrumque systema adhuc vacillantem; aestus  dein per-
slans  superato systematis nervosi renisu, factaque virium
sanguiferi adhuc praepeditarum explosione, istius nune
praevalens dominium in nervosum ([normali nune inter
utrumque harmonia sublata) indicare; lassitudo sponla-
nea  virium systematis nervosi cerebralis, medullae ob-
kmgatae et spinalis vel debilitatem ex derivatione, vel

57

suppressionem; uuorexia  ct apepsia  derivationem virium
ab organis digestioni dicatis, suspensasque in iis norma-
les secretiones ; sensus interni hebetudo  commemoratum
cerebri ac nervorum adfcctionera impensasque aliorsum
vires corporis nimiuin intensas; circuli velocitas el in-
tensitas  nimiam systematis sanguiferi activitatem cum
humorum orgasino, se- el excrclionwni pnrcitas  aut
suspensio  ac disproporlio  sanguificationem prae se - et
excretionibus praevalentem, spasticamque ab irritatione
vasorum se - et excernentium contractionem; silis  obor¬
am inde oris fauciumque siccitatein et instinctus aug-
mentum rationi sanguificationis correspondens 5 cephalea
impetuosam vasorum sanguinisque ipsius actionem in ce-
rebrum, pevvigilium  tandem continuam animae pcr recen-
sitas in corpore turbas concitationem — pro rationibns
suis agnoscunt.

In solitis singulorum febris symptomatum exacerba-
lione  vespertina et nocturna, atque remissione  matutina
et diurna, nonnisi typum quotidianum typo solari quoti-
diano duplici, diurno et nocturno , respondentem, alter-
nantis inter systema sensitivum et reproductivum prae-
dominii contemplari licet; vires porro nerveae functioni-
bus animalibus dicatae de dic per tot potentiarum actio¬
nem saltem pro parte derivatae de nocte omnes in morbo-
sain systematis sanguiferi reactionem abripiuntur, ibique
impenduntur 5 praeterea omnem virium intensionera pro-
cessui vitali junctam defatigatio periodica concomitatur.

Inlermissionum  ratio ex his generalibus nondmn in-
telligitur, sed in specialioribus adhuc systeinatuin, pro-
babiliter gastrici ad circulatorium, relationibus, necdum
perspectis , quaerenda esse videtur.

Crises  ab incitationis in systemate circulatorio ni-
miae magna remissione, ab hannoniae hoc inter et appa-
ratum vasorum se- et excernentium sublatae restitutio-
ne, a redeunte virium systematis nervosi derivatarum,
suppressarura libertate et energia, nec non a processus

58

morbosi in ipso sanguine vigentis terminatione et produc-
ti morbosi partim assimilatione partim eliminatione, haud
difficile explicantur. (Conf. Hartmanu  I. c. )

Viribus in systeinate nervoso din subpressis, in san-
guifero per concitationem validam aut diuturnam, aut
aliam quamcunque rationem debilitatis, 1'acile concipi-
tur characleris febris mutalio ,  ex activo originario, aut
subinflammatorio aut inflammatorio in passivum speciatim
nervosum  transitus; inomento utroque concurrente cum
processu in sanguine decompositionem istius moliente cha-
racter passivus pulridus  seu colliquativus  gencrari videtur.

De malorum posthumorum genesi  dysharmonia func-
tionum nobilium universalis maxima, multiplex, harmo-
nici pro iis reslituendis concursus impedimentum, inter-
ceptio, morbosi in humoribus processus exaltatio nimia,
reditus ad normalem debito segnior, inaequabilis, inhi-
bitus , interruptus congruam suppeditant ideam.

69. Quodsi itaque febris qua morbus universalis
spectatur cum eminente systematis sanguiferi irritatione,
ipsiusque sanguinis mixtione alicnata, essenlia  febris par¬
tim  in organismi per systema sanguiferum nimis concita-
tum reactione versus irritamenlum quoddam cum tenden-
tia illud aut expellendi aut subigendi, partim  in turba-
to inde hujus et nervosi atque gastrici systematis con-
cursu harmonico in vitam individui conservaudam, inve-
nienda erit.

Hac idea non soluin, quod naturale et benificum in
febri est, sed etiain morbosum et toties noxium, clare
exprimitur, febrimque, utut cum salutari naturae cona-
mine conjunctain, non tamen in hoc solo consistere to-
tam, ostenditur. Per omnem enim febrim finis vitae indi-
vidualis plus minusve limitatur aut periculo subjicitur,
saepe tamen per causas aut morbos febrim provocantes
magis periclitaretur, nisi istos et illas per motus febriles
coercere, rautare, solvere, mitigare atque eliminare con-
tingeret.

59

g. 70. Praecipuae, ab orani aevo prolatae, de na¬
tura febris in gcnere sententiae regnanti theoriae luedi-
cae responderites, pro maximo nurnero multum ab iiia
abludunt. paucissimae solum aliquatenus concordant.

( Conf. ab Hildenbrand  §. 369—398.)

Sic philosophis graecis, Guleno  ejus(pie pedissequis
natura febris  in cordis et vasorum morbosa altcratione
l>er diversas humorum qualitates pravas ( dlis praecipue
per bilem, huic per putrescentiam) consistebat. lnde
stadia cruditatis, coctionis et crisis resolutoriae, cvacua-
toriae et depositoriae s. metastaticae denominata sunt. —
Paracelsus  principium sulphureum in corpore abundans.

»S ylvms  et \Villisius  effervescentiam humorum, Borelli
fermentationem in fluido nerveo, — Chemiatri recenlio-
res  combustionem aut processum huic analogum in humo-
ribus qua causam febris proxhnam statuunt.

Fernelius  et postea Fr, Hoffmanu  rationem febris
in alterata potius solidorum conditione quaerunt: —
Cidlen  speciatim in spasmo vasorum superficiei minimo-
rum , ab organ o rum superficialium debilitate profecto; —
Juncker  in aucta cordis et vasorum irritabilitate, irnrni-
nuta nervorum energia; — Doser  in irritabilitate inaequa-
bili, aucta in organis functionum involuntariarum, immi-
nuta vero in illis voluntariarum.

Bruno  et Incitabilistae in incitatione debil itata; C.
W. Ilufeland  et Sprengel  in reactionibus morbose vali-
dis omnis vitalitatis irritatae consistere naturam febris
defendunt.

Sgdenham  ad mentem Hippocralis  advertit, inor-
dinatam massae sanguineae commotionem febris seu cau¬
sam esse seu comitem , a natura concitatain, ut vel hae-
terogenea quaedam materia in eadem conclusa ac ipsi
inimica secernatur, vel sanguis in novam aliquam diathe-
sin immutetur. (Observ. med. etc. Sect. I. cap. 4.) — Boer-
haavio,  qui aphor. 573. velociorem cordis contractionem
pro causa febris proxima habet, febris est aifectio vitae.

60

conantis mor tem avertere. — Siiniliter &loll  (aphor. 7)
omnia febris phaenomena derivanda esse censet ab irrita-
bilitate cordis aucta, exstimulata a quocunque demum sti-
mulo, et vitae sic irritatae conatu adversus stimulum ini-
micum. — P. Frank  (^epitom. L. I. §. 8.) quaerit, num
febris dici mereatur affectio irritatae per inconsuetum
stimulum, reagentisque naturae , cuin laesa abhinc func-
tione aliqua? — Hildenbrand  (4-c. %.  406-3 causamprin-
cipem febris morbi deputat in morbosa haerere simultanea
reactione omnium vitae virium versus stimulum morbifi-
cum, languentibus inde facultatibus nervorum, ad gra-
viores occupationes adtentorum. •—

Zang  (TDarst. blut. heilk. Operat. 3. Aufl. T. I. S.
103-3 omnem  s tat um febrilem pro morbi alius symptomate
vel effectu liabens , febriin declarat esse vis naturae me-
dicatricis quocunque morbo exstiinulatae, plus ininusve
in-aut extensive magnae conatum, tendentiam, vitam
morbo , essentiali febris causa, periclitantem ab interitu
salvandi. — Gruithidsen  (Oned. eh. Ztg. 1823. II. 3 S.
04-3 pariter febriin sicut inflammationem esse activitatem
salutiferam, merum semper symptoma defendit, quo na¬
tura morbum oppugnat. — Broussais  imo omnem febrim
inilammationum Iocalium frequentissime gastro - enieriti-
dis symptoma et effectum esse, serio declarat.

Multifariae aliorum adhuc hypotheses de febris na¬
tura cum una alterave recensitarum in essentialibus con-
veniunt. Juxta ideam superius prolatam omnes mancae
sunt et partiales, vel solos humores, vel partes solidas
nimium respiciendo, vel conamen salutare aut exclusive
aut aequo majoris aestimando et, quod morbosum simul
intime unituinest, postponendo- Veritati, ut videtur, P.
Frank  et Hildenbrand  inter caeteros proxime aceesserunt.

De differentiis febris.

§• 71- Indicatain mox febris naturam,  et essentialia
symptomata superius g. 44 etc. descripta cousiderando ,

bi

febrim  modo murni  statuere licet, cui et prototypus ct de-
cursus determinati competunt. Senserunt id jam Elsner ,
posten Vogel, Baldaujer , Marcu*, Conradi:  Spectata
vero forma  febris tota in casibus obviis, nequaquam una
eademque ubivis occurrit, sed mvllifarias  potius diffe-
rentias  exhibet, cum in diagnosi et prognosi exactis et
completis, tum in thera]>ia suininopere attendendas, quum
non febris in se spectata, rarissime febris pura et sim-
plex, communissime vero multiplices febris formae (spe-
cies et varietates) objccta praxeos medicae constituant.

%■  72. tjuae ad totam febris formam mutandam fa-
eiunt basimque pro speciebus ac modificationibus ejus
statuendis suppeditant, potentiae ac circumstantiae mul-
tilaiiae sunt, et differentiae  febris per illas inductae ma-
joris minorisve momenti. Omnium differentiarum princeps
febris characlere  fundatur i. e. statu virium vitalium cum
essentialibus febris symptomatibus reliquo in organismo
vigcnte, humorum conditiope, hujusque etillius in febrim
ipsam influxu; — sequuntur aliae, a connubio febris, ab
eminentibus symptomatibus, decursu ac duratione, ab
origine, causis excitantibus, et a relatione tam ad aegrum
ipsum quam ad alios homines profectae.

§. 73. Notandae igitur dijferentiae formarum febris
sunt:

1]) Pro characlere  in in/lammaloriam , pulridam  et
nervosam  febrim. — a~) Inflammaloria, mflammatoria
sinplex  (T. irritativa, f. characteris inflammatoriij ea di-
citur, in qua irritatio systematis circulatorii cum sympto-
inatibus ejus essentialibus principalem morbi statum si-
stit, et praevalentem influxum in mutandum sanguinem,
qui coagulabilior evadit, in se- et excretiones, et in mo-
dum turbatarum systematis nervosi altioris functionum
exercet. — Febrim pulridam  (characteris putridi, f.
colIiquativam) ea constituit, in qua irritatio systematis
sanguiferi in relatione mutua cum nisu humorum in dis-
solutionem, et cum vera in reliquo organismo debilitate

62

adest; quaro quo magis haec virium humorumque condi-
tio praedominatur, eo magis concitatio circuli morbosa
non imminui solmu et ad accelerationem restringi, sed
imo deesse observatur. — c) In  febri nervoza  (f. char.
nervosi) irritatio systematis sanguiferi, sine humorum
dyscrasiae notis emn eminenti cerebri et eaeteri syste-
matis nervosi animalis adfectione - et cuin vera debilita—
te universali conjuncta adest, hoc proinde cum statu vel
aequali passu incedit vel per eundem ea ratione, qua
hic perstat ant ingravescit, mitigatur, intercipitur, au-
fertur.

Haee febris distinctio pro triplici charactere omnibus
caeteris anteponenda, cum omnis febris, sen substanti-
va aut symptomatica, seu continua aut intermittcns, ga-
strica, biliosa, catarrhalis, rheumatica etc. urnim  ex his
characteribus semper gerat, quin tamen eundem v. gr.
inflammatorium semper toto decursu secum ducat. —-
Notatu tamen dignuin est, horum characterum quemlibet
a mitissimo ad summum adesse gradum, eorum confinia
sese contingere, modo vix perceptibili urnim transire in
alterum, nec non alternare singulos posse. — Primus
gradu levissimo saepe character actrnis,  aut irrilalivus :
aut febrilis simplex  specialius adpellatur.

74. 23  Pro febris connubio  cum insigni systema-
tis cujusdam adfectione aut cum morbo altero: in febres
simplices  et compositas, puras  et mioclas seu complica-
las.  — Stricte simplex  non nisi febris inflammatoria
simplex nominari meretur; composila  omnis, quae cum
eminente systematis aut organi cujusdam adfectione ne-
xum fovet causalein v. gr. febris cum inflammatione lo-
caii: f. inflammatoria, sijnocha;  cum nisu humorum in
dissolutionem et debilitate vitali: f. pulrida, synochus ;
cum praevalente systematis nervosi adfectione et cum
debilitate: f. nervosa ; cum praecipuo systematis gastrici
morbo: f. pas trie a  varia; cum catarrho: f. catarrhalis;
cum rheumatismo: f. rheumatica.  — Compositiones tales

63

mox ex eadem, quae febrim generat, causa, imprimis
favente systematis aut organi dispositione, mox utut ra~
rius, ex febri qua symptomata proficiscuntur, mox ipsae
primariae fontem febris sistunt symptomaticae, effecti-
vae. — Pura  febris dicitur sine oinni morbo laterali, so-
<a existens , mixta  aut complicatu , quae cum uno aut
pluribus mori)is lateralibus in individuo occurrit.

§• 75. 3) Pro gravibus , quae eminent, symptoma-
fibus:  in Feb res cephalalgicas , emeticas , sudatorias, co-
matosas etc. — Utut id generis symptoinata respicere
magni sit momenti, haec tamen distinctio febris exiguae
utilitatis est.

76. 43 Pro decursu  et dur ali one:  in continuas
et intermitlenles; aculas  et lenlas  illarumque rursus in
acutissiinas, peracutas, aculas et subacutas; breves  et
fongas seu chronicas ; regulures  et irregulares.  — Con-
linuae continenles , quae nonnisi mane parum mitescant,
rarissimae sunt et quidem inflammatoriae solum ac putri-
dae, caeterae cunctae conlinuae remittentes  audi urit;
mlermiltenles  seriem paroxysmorum oiTerunt cum apy-
rexiis alternantium. •— Aculae  intra sexaginta dies, et
quidem acutissimae intra 5 , jieracutac intra 6—14, sim-
pliciter acutae intra 15—28, subacutae intra 60 dies ter-
minari dicuntur; quae ulterius excurrunt, lentae, chro-
nicae  vocantur. —• Divisio ista, quum ex febris chara-
ctere petita non sit, in prognosim potius quam in thera-
piae essentialia influit.

§. 77. 5 ) Pro origine:  in idiopulhicas  et sgmpa-
Ihicas; subslanlivas  et sgmplomaticas ; primarias  et se-
cundarias.  —■ Idiopalhica  febris est, quae causa occa-
sionali systema sang-uiferum immediate adticiente; sym~
pathica , quae per causam morbificam systema sanguife-
rum mediante organo aut systcmate alio, sympathice jun-
cto , tentantem generata est. — Febris snbslantiva , aliis
essentialis, i. e. febris qua morbus  per se existens, ea
est. quae , poter.tiis systema sanguilerum sive immedia-

64

te sive mediate ferientibus progenita, totuin rnorbum so¬
la constituit, nec ab altero pendet. Occurrere qua tališ
potest febris inflammatoria, putrida, nervosa, intermit-
tens, catarrhalis , rheumatica. — Dependens, sgmplo-
malica  phaenoroen , partein alterius morbi sistit, uti fe¬
bris suppuratoria, depascens, aitlnitica, verminosa, vul-
neraria, itcm saepe inflammatoiia, biliosa, saburralis,
catarrhalis, rheumatica. DilFerentia substantivain inter et
symptomaticam febrirn non a natura sed unice ab origine
diversa pendet, quae in symptomatum indolem, in de-
cursum, durationem et rationem eventus omnino influit,
adeoque ad prognosim etiam et therapiam facit, quemad-
modum febris suppuratoria comprobat. Notandum insuper,
febres symptomaticas nonnullis morbis essentiales  esse,
uti encephalitidi, pneumoniae, gastritidi etc., traumaticis,
phthisi pulmonali, hepaticae etc., aliis solum accidenlu-
les  i. e. certo solum intensitatis ac extensionis illorum
gradui, certoque stadio adhaerentes , ut: hydropi, clilo-
rosi, scrophulis, scorbuto , et plerisque morborum spe-
ciebus. — Febris originaria,  prhnaria, et secundaria,
derivata quid sit, vi vocis intelligitur.

Kotu:  Febres substantivas, incongrue essentiales
dictas, Zang  ( Dar,steli. blut. heilk. Operat. 3. Aull. Th.
I. S. 102-3, Fages, Broussuis, Gruilhuisen  aliique ne-
gant, omnem febrim pro alterius morbi symptomate et
effectu declarq£ites. Sententia haec partim observationi
febres symptomaticas reapse frequentissimas, rariores
substantivas, rarissime tandem has simul idiopathicas et
puras esse, partim praetermissae, quae sympathicam et
symptomaticam febrim intercedit, differentiae suam de-
bere videtur originem. De febrium  autem substanliva-
rum exislentia  vix dubitare poterit, qui secum reputa-
verit, 13 in febribus compositis adfectionem organi unius,
aut plurimum simul, aut systematis unius non semper
prius atque ita inferri, ut febrim producere valeret, sed
nune c um febri simultanee oriri, v. gr. ex refrigerio in-

65

tenso et universali, nuno ex febri prlus generala qua
symptoma et effectus ejusdem proficisci; 2) febrirn ex
diathesi universali cum epidemica tuin sporadica non ra-
ro evolvi ita, ut momentum occasionale vix in censum
vocari queat, quemadmodum Spitla  explanavit, et Sy-
denham  f obscrv. med. etc. Sect. 6. cap. 1.) delineatione
febrium epidemicarum complurium ac S/oll  (aphor. 3X0.
ctc 0 descriptione febris biliosae aestivae epidemicae
»bunde evicerunt; 3 ) tandem ipsas febres symptomati-
cas eodem prorsus modo , ac alia variorum morborum
sj mptomata, fieri substantivas, quoties morbi in organis
aut svstematibus residentes et cum febri symptomatica
juncti cessant, febris autem primario ab illis profecta
nune absque illis ^ sola^ et nonnisi cum phaenomenis at—
que effectibus šibi propriis persistit. Hujus generis casus
j>raxis medica non paucos offert.

§. 78. 6. Pro momenlis causae excilanlibus:  in
pandemias  et sporadicas , et illarum dcniio in epidemi-
cas  et endemicas  febres. — Epidemicae  causis comrnu-
nibus, per provincias , regiones ac urbes expansis , non
persistentibus, generantur, v. gr. tempestate admodum
frigida, calida, continua humida, et perquam variabili,
aliisque atmosphaerae qualitatibus tum sensibilibps tum
per effectus modo cognoscendis; miasmatibus per infec-
tionem aut contagionem; annonae penuria. mala frugum
qualitate; imo animl adfectibus et pathematibus, quem-
admodum bello in viciniis saeviente. Distinguendae sunt
ultro quae ab atmosphaerae constitutione orturn ducunt,
in epideinicas slationarias  et annuas.  Illarum charactcr
pfoprius pluribus dominari consuevit annis, paulatim in-
crescit, viget, decrescit, cessat, alteri alius indolis sub-
nascenti locuin et dignitatem concedens. [Stoli  aphor.
27.} — Quoad annuas sequentia notentur: Certae aeris
conditiones, quae cum certis anni temporibus periodice
recurrere, certumque eorum stadium explere solent, cer-
tas valent diatheses organismo inducere, et ubi causae
i. 5

(!ti

occasionales febrium sirnul egerint, morbos febriles in-
tendere et evolvere. Inde diatheses aeque ac febres di-
stinguuntur hiemales, vernales, aeslivae  ac aulumnales.
Constitutione atmosphaerae temporibus anni congrua,
regnare liieme ac primo vere febres inflammatoriae, ae-
state vigente et inchoante autumno biliosae, vere adul-
to . autumno provecto et initio hyeinis catarrhales, rheu-
'inaticae , pituitosae, nec non intennittentes observantur.
Dum vere  organa respiratoria, autumno  gastrica potius
adficiuntur catarrho , pituita etc., ibi nota inflammatoria
liiemis praegressae, hic biliosa aestatis elapsae conso-
ciata invenitur. Stoli  faphor. 37.) ex annuis quasi prin-
cipes et cardinales  febres declarat inllammatoriam, bi-
liosam, pituitosain, itemque intermittentcm. quarum sin-
gulae (^quoad characterem principalem) tam late patent,
ut innumerae aliae febres ad aliquam ex hisce reduci pos-
sint, ad eam videlicct (aphor. 38.), quacum major adli-
nitas et analogia intercedit. — Febres epidemice iuler-
currenles,  ex vocis significatu concipiuntur. Genii sta-
tionarii et annui pariter experiuntur dominium. Endemi-
cae  causarum effectum sistunt domesticarum i. e. a cer-
tis circumstantiis localibus pendentium, certisque Iocis
ac regionibus adligatarum, ideoque fixarum et perstan-
tium, utut quandoque in actione sna impeditanun. Exem-
plo sunt febres intermittentes regionum paludosarum,
pestis Turciae europcae et asiaticae, febris dava tropi-
carum Americae insularum. — Sporadične  febres lio-
minibus singulis, per causas singulares pro tempore ad
eosdein solum homines circumscriptas illatae , accidunt,
adeoque semper discretae cernuntur.

Mppocrates, Spdenham, Huxham, Stoli, Lepecq dela Cloture
in opp. etc.

Dr. Fr. J.  VI iumarin  , die stationiire Krankheits-Constitution
vom empir. Gesichtspuncte betraclitet. Mainz 1825.

J. A. F. Ozanam  histoire medicale generale et part. de mala-
dies epidemiques, contagienses et epizootiques etc. Tom.

' V. Pariš 1817—1823. 8.

t>7

Schnurrer  Materialien zu einer allg. Naturlehre derEpidemien
uud Contagien. Tiibing. 1810- — Chronik der Seuclien. I.
Th. Tub. 1823.

S- 79. 7. Pro relatione ad aegrum aliosgue homi-
nes:  in leves, graves, ancipiles, pericidosas,  relative
salutaresj  in benignas  et malignas, contagiosas  et non
contagiosas  febres. — Quid sint febrcs leves, graves,
ancipiles, periculosae,  ex terminorum conceptu genera¬
li in Pathologia exposito intelligitur. — Salulares  di-
cuntur, quibus morbi qualescnnque auferuntur, saltem
•nelior ac ante valetudo inducitur. lltut facultas haec
salutifera sub certis mutuis et febris et morbi coexisten-
tis relationibus vix ulli non competat, testibus tamen
omnis aevi observatoribus in febre inflammatoria pura
tuin continua tum intermittente grad us moderati prač cae-
teris frequentius manifestatur. — Benigna  audit, quae-
cunque mitis et periculo carens, in oj)positionem mali-
gnae , quae charactere suo nervoso aut putrido sympto-
matibus quandoque ad speciem levioribus magnum fert
periculum, subito et opinione celerius irrnere solitum. —
Conlagiosa  febris iacultatem in organismo evolvit, in
hominibus aliis dispositis eandem excitandi febris speciem.
S ant talcs: febris typhosa, pestilens, variolosa, mor-
billosa, scarlatinosa, rubeolaris, putrida. Febres conta-
giosae ab epidemicis apertissime difFerunt, sed inultipli-
catae et late expansae in veras invalescere aeque j>os-
sunt epidemias ( conlagiones epidernicas),  ac febres sim-
pliciter epidemicae fieri contagiosae (epidemiae conla-
giosaej,  inde intendi, latiusque disseminari.

§. 80. Prognosis  febrium, sicut aliorum morborum
cognitis febris naturae, proprietatibus, magnitudini, de-
cursus rationi, effectibus et sequelis, non neglecta si-
mul symptomatum eminentium et complicationum conside-
ratione , porro aegri constitutioni ante et sub febri, cau-
sarum occasionalium aliarumque noxarum, speciatim ge-
nii epidemici praesentiae, absentiae, indoli, nec non na-

5  *

68

turae viribus et artis pro febri sananda adminiculis in-
nititur. Prequens citaque symptomatum mutatio, celcri
acutarum febrium decursui propria, prognosim ante cri-
sim ficri semper cautam jubet et circumscriptam.

Febris,seu substantiva seu symptomatica, processum
raorbosum sistit magni semper facieudum, pro re nata gra-
vem, iino periculosum, et nunquam spernendnm. Laborat
enim eminenter systema, per totum organismum expansum,
ad functiones vi tal e,s et naturales (fonu at ion em organicam)
cum praepondio faciens , et propterea in statuin univer-
salem virium, huinorura indolein ac solidorum nutritio-
nem jam prospere jam inimice plurimum inlluens. Emergit
haec febris dignitas jam ex curata lustratione et aestima-
tione eorum, quos frigus et aestus febrilis inducunt, effec-
tuum. modo in damnum ac perniciem modo in commo-
dum ac beneficium cedentium, adeoque fcbrim modo no-
xiam modo salutarem reddere valentium. •—- Sub frigore
febrili humores a corporis superficie interiora versus
aguntur, in encephalo proinde, in pulmonibus , cordc
vasisque majoi-ibus, visceribus iiniventris, congeruntur,
quae debito magis impleta et violenter expansa suis in
fnnctionibus impediuntur, unde bumorum in vasis minori-
bus stases, hinc glandularum ac viscerum praesertim
abdominalnim tumores, infarctus fieri, encephali et ner-
vorum energiam deprimi, functiones eorum oxinde lan-
guidas reddi et inordinatas, se- et excretiones cohiberi,
supprimi, urinas vero augeri necesse est. Sub aestu et
circulo velociore humores expanduntur, evteriora versus
urgentni-, velociter moventur, et in iniscela cito mul-
tumque mutantur; unde congestiones abigi, stases solvi,
discuti tumores lenti et frigidi, materiae peccantes eli-
minari possunt, verura etiam aestu nimio et protracto.
virium systematis sanguiferi intensione, mutationibus
miscelae sanguinis rapidis et magnis, suspensis digestio-
ne et nutritione , nec non fnnctionibus systematis nervo-
si et influxu anirnae limitatis, initio noxiae sanguinis ac-

eumulationes, imo extravasata in visceribus cavorum
corporis, insuper et serius dyscrasia, dissolutio hurno-
rum, virium debilltas, exhaustio, et per has nimiae hu-
morum jacturae, praesertim sudores ac haemorrhagiae
col!iquativae produci possunt, atque sic morborum posthu-
mormn varii gcneris fundamenta poni. — Quare quo fri-
gus febrile extensione ac intensitate maj us , quove diu-
tius durat, eo noxia magis evadit febris, praesertim
quia frigus validum aestus valde intensus insequi, et ge-
neratiin febris fortis evolvi consuevit 5  quo mitius vero il-
lud et blandior iste, eo facilius febris certis in casibus
morborum chronicoruin, apoplexiae, paralysium, soporis,
congestionum in visceribus et infarctuum passivorum, iu-
deque profectorum digestionis, sanguificationis, nutritio-
nis, se- et excretionis vitiorum, melancholiae etc. saluta-
rem se exhibere poterit, mala Iiaec auferendo autsaltem
imminuendo. (Confer 41.)

Febres inflammatoriae absque inflammatione locali
minoris in genere sunt momenti, quam putridae et ner-
vosae ejusdem intensitatis. Febres cum inflammatione
periculum circumdat, si intensae sunt, et valida phlo-
gosi organa nobilia: pulmoncs , cor, trachca , larynx ,
ventriculus, intestina etc. tenentur.

Febris cujuscunque notae eo gravior est, imo peri-
culosior, quo magis deficiunt vires exhaustae, quo ma-
gis ac diutius suppressac in visceribus advitam necessa-
riis continentur; quo viscera intensius ac diutius, et quo
plura s im ul adfecta sunt; quo irregularior et iinpetuosior
virium vitalium activitas in systematibus singulis et par-
tibus dignioribus est.

Quae cito ad formam šibi convenientem absque pro-
dromis multis evolvitur, quae exacte ad formac hujus
normam decurrit, adeoque in exacerbationibus aut paro-
xysmis typum, incrisibus regulam, in duratione tempus
sumu sequitur, febris minus periculosa est, dummodo

70

intensitatis caeterum moderatae. (Juaevis anoinalia ma¬
jor est anceps, et pro re nata plena periculi.

Phaenomena inconsueta, quae nec febris indoli et
solitae formae conveniunt, nec aegri constitutioni, nec
notis occasionalibus causis respondent, sive febri incho-
ante sive currente comparuerint, periculum annunciant,
qualia sunt: subitanea physiognomiae mutatio, lineamen-
torum faciei alienatio, inquietudo magna, anxietas, sen-
suuin confusio, praeceps virium lapsus, spasmi, convul-
siones , lipothymiae , sopor etc.

Mali ominis signa habentur: delirium continuum, so¬
por perstans, permanentes dolores, rubedo oculorum,
obtutus fixus, ferox, aut admodum languidus; lingua
tremula, valde arida. nigricans, fissa; respirium anhe-
Iosuin, laboi-iosuin, inaequale, stertorosum, lialitus IVi-
gidus ; epigastrium durum, retractum, perquam sensile;
meteorismus 5 vomitus continuus, aeruginosus, nigricans,
dolorificus etc.

Quo melius vires aegri vigent, quove liberius agunt,
quo remotior iste a duobus vitae extremis, infantia et
senectute, quo moderatiore irritabilitate gaudet. eo minus
ipsi febres inferre solent periculum. Hinc ex opposito
iudividua cachectica, morbo , senio , aliisve causis con-
1'ecta, hinc gravidae, puerperae, convalescentes, infan-
tes, homines valde irritabiles ac imbeciles communiter
pejus habent, dum febribus invaduntur. Epidemiae ta-
men occurrunt, in quibus debiles, valctudinarii facilius
consanescunt, juvenes, robusti vero gravius plectuntur
et frequentius pereunt. Quodsi causae febrim excitantes
snnul organa nobilia infensissime mulctarunt, gravesque
induxerunt laesiones, devastationes : febricitanti jiericu-
lum paratur. Si fontem febris auferre non contingit v.
gr. suppurationes internas non paucas, febris syinpto-
matica insanabdis manet. Alias et constitutio epidemica
j)lane regnans, aut anni tempus, tempestas, aut dima,

71

aut res aliac aegrum infestare continuantes v. gr. tristi-
tia, moeror etc., periculum feruttt.

(J n o graviores aut plures complicationes febre in-
choante adsunt, aut decurrenti superaccedunt, quo ve-
hementius nempe illis adficiuntur organa nobilia, vires-
<]ue adstringuntur, exhauriuntur, supprimuntur, quo Iar-
giora humorum dispendia etc., eo anceps magis progno-
4>s statuenda. Idem circa febris compositiones valet prae-
s agi um .

§■ 81. Therapia  congrua febrium, dum auferendae
s,la t 5  ad indicationes generales quatuor instituitur, sci-
bcet 1) Causae occasionaies aut morbi, febrium sym-
ptomaticarum fontes, amovendi, enervandi, quidquid fe-
brimalere, intendere valeret, arcendum, et si quae sunt
complicationes attendendae; 2]) tollenda febris ipsa suis
cum svmptomatibus et eifectibus , nisi fors salutares es-
sent; 3) conamina critiea naturae, crisesque excretoriae
prudenter dirigendae, et 4} convalescentia rite promo-
venda.

§. 82. Quoad primerni indicationcm  implendam,
traetamen contra causas adhuc praesentes requisitum
duplex est, prout nimirum istae amoveri aut possunt aut
non possunt. Primo in času causae methodo ac remediis
auferantur oportet, quibus febris simul infringatur, aut
saltom non intendatur magis quam illis amotis mitigari
possit. Sic si sordes gastricae adsunt, eaeque per al-
vum subducendae , de regula i. e. vigente primario cha-
raetere activo febris , solventia et evaeuantia, conve-
niunt non stimulantia , non calefacientia, sed antiphlo-
gistica. Quae quidein in expositione febrium cum speciali
charaetere aecuratius determinari poterunt. — In času
altero si v. gr. saburrae gastricae ob primarum viaruin
phlogosim vel characterem febris passivmn notabili cum
virium debilitate evolutum direcle evacuari nequeunt,
adlaborandum, ut vis illaruin noefens pro possibili infrin¬
gatur, simulque caeterae indicationes generales implean-

72

tur, nempe orauJs alius nocivuš arceatur fnlluxus, depri-
matur irritatio systematis sanguiferi, symptomata ur-
gentia mitigentur, tollantur, ac de hi te dirigantur vires
vitales. Potest autern vis noxia quandoque infringi, ener-
vari partim ejusmodi potentias pennutando, partim or-
gano, in quod iminediate agunt, vel toti organismo
aliam dispositionem conciliando. — Ut potentiae nocivae
quaelibet, febrim alendo aut exasperando pares abigan-
tur, character febris activus vel passivus probe consi-
derandus est, quum nocere possint huic, quae illi profi-
ciunt; sic vinum in febribus consuetis notae inflammato-
riae summopere noxium, sub certis vero febrium putrida-
rum et nervosarum conditionibus salutare. Utut proinde
momenta, quae in orani febris specie nociva, ideoque
arcenda et amovenda forent, in genere determinari ne-
queant, pro plerisque tamen casibus et spcciatim, in
quibus character febris primarius praedominatur activus,
norma valet: aerein purum esse debere, moderate cali-
dura, quietum, non perflantem; victum, nisi nulluin,
certe parcissimum, blandum , facilem, fluidum prae so-
lido, vegetabilem prae animali; potulentorum conve-
nientium aquosorum futplurimuni acidulorum} copiam
sufficientein; omnesque intensiones corporis, sensuum
ac animae, omnes adfectus et pathemata, motus corpo¬
ris non absolute necessarios etc. debere sedulo evitari.
— Momentis febris occasionalibus autem non amplius
praesentibus indicatio prima pro parte solum obtinet, in
quantum nempe potentias huic febris spcciei nocentes
avertere omnes et auferre oportet, et statim cum altera,
febrim ejusque symptomata et effectus spectante, copu-
Ianda est.

ki febris a morbo alio principali profecta, adeoque
symptomatica est, cura vel a)  in morbum principem aut
unice aut praecipue, vel bj  in hunc et febrim simul, vel
c)  in istam exclusive, aut saltem prius aut praecipue
dirigenda. Primum obtinet, si morbus princeps febrim

73

mitem multum exsuperat; secundum, si ista et ille
majoris sunt grad us, et febris iu morburn principalem
sustinendum et intendendum omnino confert; tertium, si
febris prae morbo principali cmiuet, si magnae dignita-
tis est, nullatenus salutifera, ab illo non nisi mediate
pendens, isque probabiliter insanabilis. Juxta has nor-
mas tractamen febrium symptomaticarum v. gr. inflam-
matoriarum, gastricarum, catarrhalium , rheumaticarum,
traumaticarum, suppuratoriarum, hecticarum etc. deter-
minetur ac dirigatur. Eadem pro inilammationum sym-
ptomaticarum curatione valent.

Si febris est complicata, ratio morborum coexisten-
tium ad illain primo examinari, postea decidi debet, num
prius istos, num febrim, vel vero omnes simul curare,
— num methodis atque remediis iisdem vel differentibus
oppugnare , — et in času priore dosim remediorum indi-
catorum, formam, applicationis locum etc. modo, citra
praesentem complicationem non necessario, mutare opor-
teat ? —

§. 83. In implenda indicalione secunda  generali prač
omnibus cruendum, an febris aliquo respectu salutaris ,
ideoque vel šibi committenda, vel saltem non energice
impugnanda, sed prudenter solum dirigenda sit? aut an
adeo mite et regulariter decurrat, ut naturae aegri vi-
ribus tuto committi possit? aut an gravis fortiter debella-
ri debeat ? — an itaque medicus naturae ministrum vel
dominum agat sit necesse? •

Ubi rite pensitatis tota individui febre detenti con-
stitutione, complicatione praesente, charactere, magni¬
tudam , decursu, praesentibus et cum prtfbabilitate secu-
turis effectibus febris nullum aegri emolumentum praevi-
detur, febris proinde omni intuitu noxia habenda est ,
medicum non cunctari otiosum et observare solum opor-
tet, sed agendo auxiliari. Id quod semper necessarium,
ubi irritatio systematis circulatorii mar/na  obtinet; ubi
insuper virium in re!iquo organismo partim nimia exorbi-

74

tat rcactio, vel manifestationis earum in visceribus no-
bilibus adest impedimentum, suppressio (larva debilita-
tis} , vel vera debilitas (inertia aut exhaustio3; »bi sy-
stematis nervosi adfectio supra memorata, aut nisus in
humorum dissolutionem praedominari prae irritatione fe-
brili minatur, aut re ipsa jam praedoininatur; ubi com-
plicationes vigent. moderandae et sanandae febri non fa—
ventes, aut plane contrariae. Tum pro indole. forma,
gradu, studio  etc. febris curanda est. •— Juxta bane in-
dicationem 1) irritalio  viriumrjue cordis ac arteriarum
intensio cum simultanea sanguinis eocpansione,  aestus
mitigari, humorum vitia debite corrigi, et sic dishanno-
nia  inter systema sanguiferum et nervosum tolli, vires
in toto organismo congrue dirigi i. e. nimiae deprimi, de-
biles excitari et augeri, suppressae liberari earumrjue
aequilibrium restitui, et 23  sgmptomata urgenlia  specia-
lius mitigari, auferri debent.

Irritationi  memoratae sy.steni at is sanguiferi cum san¬
guinis in coagulationem nisu , ac sj mptomaticae nimiae,
saepe simul valde inordinatae activitati majoris systema-
tis nervosi partis methodus antiphlogistica opponitur, re-
frigerans nimirum, attenuans, relaxans et debilitans.
Includit traetamen partim positivum, partim negativum,
♦juemadmodum in expositione febris inflammatoriae sim-
plicis et inflammationibus junctae fusius indicabitur. Quum
longe maxiina pars febrium. saltem initio, quoad essen-
tiam characteris est activi, plus minus inflammatorii, et
ideo Slollio  docente (aphor. 847. J vix non in omili febri
(maligna excepta} aut prodest, aut saltem non nocet,
curam a methodo plus minusve antiphlogistica auspicari 5
et quum febres inflammatorii characteris frequentissiinae
methodum hanc non raro per totum decursum ad crisim
usque, imo et sub hac ipsa adhuc exigunt intensitate va-
ria: adininistratio ejusdem, et remediorum refrigeran-
tium, diluentium, emollientium et debilitantium adplieatio
in febribus usitatissima est. — Hac methodo pariter ab-

75

solvitur cura radicalis larvae debiJitatis universalis, quae
in febribus activis ex functionum systematis nervosi al-
tioris languore proficiscitur, per exaltatam ultra modam ,
et acceleratam systematis sanguiferi activitatem anta-
gonistice nato.

Irritatio systematis sanguiferi cum debilitate caete-
rum universali, vera, prout baec illam vel illa hanc su-
perat, tractamen cxigit, mox negative antiphlogisticura 5
mox ex moderate antiphlogistico in systematis sanguiferi
reactionem relate ad universalem vitae debilitatem nimis
intensam et velocem restringendam, et ex stimulante
antagonistice adplicato, in debilitatem corrigendara ne-
ccssario , compositum; inox vero universim excitans et
roborans, in therapia febris putridae et nervosae accu-
ratius exponendum.

Junctus simul in humoruin decompositionem nisus
reinedia excitantia et tonica cum specificis, antisepticis
nupta exposcit; quae in febris putridae cura lustra-
buntur.

Viribus in systemate circulatorio , aliisve visceribus
nobilibus per pletlioram, sanguinis expansionem, accu-
mulationes partiales etc. suppressis medela fiat causam
impedientem, supprimentem, ratione tum indoli tum sedi
illius adaequata, confestim tollendo; hinc plethoram uni¬
versalem aut localem universalibus ant localibus sangui¬
nis depletionibus vel humoruin derivationibus solum au-
ferendo, — nimiam sanguinis expansionein quiete, aere
lrigidiusculo , ]>otibus refrigerantibus, temperantibus , in
specie acidulis cohibendo, — sordes primarum viarum
solventibus, emeticis, catharticis, clismatibus etc. eli-
minando.

84. Indicationis secundae p ar s allera, sympto-
mafum  valde molestorum leniinen, periculum minantium
et vere periculosorum moderamen et ablationem concer-
nit. Vel a febre pendent, vel ad criseos pertinent phaeno-
mena. Etiamsi therapia febris in genere simu! sit thera-

76

pia finnissima et tutissima syinptomatum ejus omniuin,
non tamen adeo cito semper juvare valet, quam ob ae-
gri cruciatus optatur, aut ob symptomata periculi plena
requiritur. Hac ex ratione cuin tractamine radicali in si-
milibus casibus copulandum est palliativum, illi tamen
exacte consentaneum, symptomatum causas ac originem
respiciens, atque vitae viribus, nisi exorbitantes sub-
sint, pro possibili parcens. Necessarium insuper istud
praesente fcbre inde terminala,  ingrediente nova  cum
sporadica tum populari, aut febre cognita sed medica-
Ivice,  et quotiescunque justum febris moder amen adest,
medico spectatorem agente. [Stoli  aphor. 595.}

§• 85. Symptomata, palliativam quandoque thera-
piam exigentia sunt: frigus  validum, aeslus  intensus,
sitis , delassalio  , cephalea  vehementes , agrgpnia, de-
lirium , anxielas, lremor }  convulsio, spasmus, vomilus,
diarrhoea, haemorrhagia, sudov  etc. alia.

Frigus validum,  quale in febribus intermittentibus
non raro invadit, mitigatur temperatura loči moderate
ad + 15—16° therm. lteaum. calida, quiete in Iecto fo-
tuque densiora per integumenta, linteamina calefacta,
frictione leni extremitatuin, potulentis modice calidis,
subsalsis, diapnoicis, uti: infusis fol. althaeae, malvae,
flox\ verbasci, sambuci etc. cum oxymclle, oxysaccharo,
acetate ammoniae etc., protractum lotione insupev cali¬
da, fomentatione extremitatuin, epigastrii, balueo tepi-
do. Infusa aromatica v. gr. chamomillae, melissae 1'or-
tiora vel et parum spirituosa nonnisi vera debilitate
praesente conveniunt. (Sloll  apbor. 617—623.)

Aeslus  moderamen conciliatur regimine quieto, fri-
gidulo, temperatura + 13—•12'’ tli. R., abactis, quaecun-
que corpus gravare, animamque turbare valent, obje-
ctis, et in febri inflammatoria potu affatim hausto aquo-
so, egelido, refrigerante, praecipue acidulo, aquae aci-
dis vegetabilibus mixtae etc. 5  encmate emolliente, leni-
ter evacuante , et nonnisi sub determinata reriun posi-

77

(ione epithematibus frigidulis et lotionibus caute insti-
tuendis. {Stoli  ajdi. 681—693.)

Siti  clamosac occurritur potulentis qualitatum mox
raemoratarum, non semper tepide sed et egelide saepius
et frigidiuscule, parva ad semel copia sed continuo bi-
bendis, taleolis pnlpae citri saccharo conspersis sugen-
do extractis, rotulis berberum etc., humectando saepe
oris fauciumque cavum per collutoria, gargarismata,
epigastrium et hypochondria per fomenta et cataplasma-
ta; enematibus parvis, et času speciali necessario bal-
neis. {Sloll  ajdi. 635—641.)

Ut lassiludini  ac dedolalioni  debita fiat therapia,
summopere interesi attendere statum virium, atque in eo
probe discernere debilitatis larvam a debilitate vera, sive
debilitatem animalem i. e. functionum animalium lana-uo-

o

rem a debilitate vitali i. e. vero virium defectu, quemad-
modum supra jam monebatur. Curatio unius traetamini
alterius saepe e diametro opposita, ubique causalis sit.
(Stoli  aphor. 663—-669.)

Cephalea  febri muletatos non raro graviter adfli-
gens, uti quodvis symptoma molestum, prae omnibus cx-
poscit, ut eruatur causa ejus et tollatur, utque febris
character et virium conditio respiciantur. Quapropter v.
gr. sordes eliminandae erunt, congestiones auferendae,
solvendi spasini etc. Hoc faeto continuanti tamen cejdia-
leae adhibere scopo palliativo convenit caput nudum aut
levissime tectum, regimen frigidulum, frontale frigidum,
manuluvia ac pediluvia tepida, clysteres leniter aperien-
tes, omnemque simul strepitum, omnes ingratas aut for-
tes impressiones in sensus ac animum, omnemque men-
tis facultatum intensionem sedulo arcere. Non nisi ner-
vosus febris character usum opii concedit.

Sirnih' modo curatur perviffilium , in febribus tamen
acutis et continuis ante harum decrementum crisimque
bonam vix cedens. Consistunt efficacia palliativa in ob-
jectorum sensuum absentia, pace mentis, quiete miiscu-

78

lari, corporis, susurru leni, assiduo , grato, unisono,
blande tinnulo, frigidula temperatura, aere humido, po¬
tu leni, emolliente, medicamentis humectantibus, de-
mulcentibus , — in statu nervoso et paregoricis. ('Stoli
aph. 706 et 707.)

Idein valet de delirio febrili.  Primo requiritur, fe-
briin pro indole, magnitudine, stadio rite tractare, dein
si mul evitare, quaecunque inordinatos phantasiae lusus
alunt, augent, et administrare potius , moderando circu-
lo, pacando systemati nervoso, clarae conscientiae re-
ducendae idonea, liinc, pro re nata, phlebotoinias, san-
guisugas, cucurbitas scarificatas, emetica, cathartica,
vesicantia, pediluvia etc. [Stoti  aph. 694—700.)

Anxielali  febrili communiter impediinentuin circuli
subest, et quidem vet  egressus sanguinis ex corde per
arteriam pulmonalem aut aortam impeditus ob vasculo-
rum contractorum spasmum, aut materiam transire in-
eptam, aut pulmones ab indammatione, induratione, vo-
micis impervios, ambiente sero, pure , lvmpha coagula-
bili extravasata compressos, aut vitio pleurae, musculo-
rum intercostaliuin inllammatorio, rheuinatico, alioque,
hinc thorace immobili, non dilatandos [Stoli  aph. 629 ),
vel  iiihibitus per venam portarum trajectus, ex iisdem
pene causis. Cognoscitur prior oppressione peetoris , or-
thopnoea, pulsu debili, inordinato; altera repletione
praecordiorum, eorundem constrictione potissimum ad
scrobiculum, pulsu forti, pleno, duro, vibrante. Cognitis
indoli, causis accoinmodanda therapia est; ob mali atro-
citatem cito tutoque facienda.

Alia adhuc sj inptomata febri generatiin non essen -
hulia,  quemadmodum tremor }  convulsio, spasmus, nau-
sea, vomilus, diarrhoea, sudor  etc. juxta eandem noi—
mam leniuntur, tolluntur, febris eorumque ipsorum cau-
sas, indolem, intensitatem, nexura attentissime respi-
ciendo. [Stoli  aph. 595—736.)

79

g. 86 . Ut lertiac indicationi  generali in febribus,
naturae conatus et excretioncs criticas juvare, expedi-
re, rite satisfiat, nosse prae omnibus oportet conatus
illos in febrim judicandam tendentes, et a morbi sym-
ptomatibus probe dignoseere (g. 51), ne praeposlere ac
subito cohibeantur vel supprimantur, sed ut debiles ni-
mis et insufficientes adjuventur, intendantur, ardui fa-
cilitentur, corrigantur inordinati, et impetuosi atque
exorbitantes refraenentur, temperentur. Omni in času
vires , earumcpie in systemate sanguifero et in organis
se- et excretoriis reactio vel libera vel impedita prae-
primis indicant. Ad illas debite regendas modo supra
exposito se accingens medicus, serio teneat, reactio-
nem in systemate sanguifero exorbitantem non nimium
deprimi debere, cum aliqua virium exsuperantia non se-
curius modo , ac earundem defectus, ad crisim faustam
perducat, verum absolute requiratur. — Secundo indi¬
cant rute.  per quas natura molitur excretiones criticas.
In illas immediate vel mediate agat ratione convenien-
te medicus, et, quae fors ibi obstant , impedimenta
amoveat.

lloc intuitu scicndum , naturam in variis febris spe-
ciebus ac modilicationibus crisim quoad partem evacua-
toriam per determinata frequentius quam per caetera
praestare colaloria , et excretiones criticas propriis non-
nunquam signis annunciari.  Inter phaenomena critica
febris cujuscunque sudor  rarissime desideratur 5  sudore
tarncn vel maxime judicantur lebres catarrhales, rheu-
maticae ac intermittentcs. Indicare solcnt instantem ču¬
tiš mollior, in collo, interna membrorum facie, cavis
axillaribus madescens, undique pruriens , pulsus mode-
rate frequens, mollis, undosus, siti imminuta. — Urinas
quantitate et qualitate criticas permultis in febribus^
praecipue activis inflammatoriis, videre licet. Praece-
dunt aliquando ardor, pruritus genitalium, lumborum
gravitas, pressio imo et dolor, tensio ad vesicam, fre-

80

(jfuentior mingendi nisus. — Haemorrhagiae  criticae v.
gr. narium, haemorrhoidales, uterinae ctc. in febribus in-
ilammatoriis sine et cum inflammationibus praesertim in
illis intrare consueverunt , quibuscum normalis vel ha-
bitualis jacturae sanguinis, aut menstruorum restrictio
aut suppressio nexum (juemdam fovet, nec non in typho
contagioso. Annunciantur quandoque sign is congesti in
partibus concernentibus sanguinis, celcri eoruin, si an-

tea jam aderant, incremento, et pulsu dicroto_ Alvus

critica febribus gastricis aliisque morbo gastrico com-
plicatis admodum familiaris est, et in typho nominato
non infrequens. Significatur futura torminibus, borbo-
rvgmis, plenitudine ac tensione hypochondriorum, dolo-
re lumborum, inexpectata linguae siccae humiditate, pul¬
su nonnunquam intermittente.— Vomifus  criticus prae¬
sertim in febribus earumque complicationibus gastricis
occumt, prodromis utplurimum inquietudine et anxieta-
te abdominali, ventriculi pressione, ructibus, labii infe-
rioris tremore, nausea, horripilatione, sudore frigido
praesertim in fronte, capitis gravitate, vertigine, ocu-
lorum caligine, sputatione frequente, pulsu inordinato,
subinde et intermittente. — Ptialismum  criticum, in oris
fauciunupie inflammationibus, variolis, febre putrida ob-
vium glandularum salivalium tumor, dolor retro aures
et ad nucham, et faciei turgor haud constanter annim-
ciant. — Expectoralio  critica, morbis inflammatoriis mem-
branae muciparae in canalibus respiratoriis, ipsbrumque
pulmonum speciatim conveniens non alia liabet progno-
stica signa, quam ex morbi totius decursu depromenda.
— Exanlhetnala  critica, nulli febrium speciei constan¬
ter adstricta, praecursores saepe agnoscunt stuporem
digitorum mamiš ac pedis , membrorum formicationem ,
torporem, aut dolores , horripilationes leves, sudores
parvos, pectoris oppressionem. —

Quaecunque vero evacuatio critica aut prodromis me-
moratis annunciata instet aut jam procedat, norma va-

81

let generalis, naturam in koc opere non lurbandam , et
necessaria  pro isto praestando non subtrahenda illi esse
aul deneganda.  Priore intuitu v. gT. vigentibus sudori-
bus criticis nec purgantia nec sanguinis depletiones,
alvo critica nec emetica nec sudorifera etc. adhiberi de-
bent; altero primariis requisitis regiincn tum corporis
tum animae conveniens, et potuum in ca.su singulari
indicatorum sufficiens quantitas adnumerantur.

87. Stante jam mera indicatione, molimen quod-
quod criticum facilitandi et excretionem quandam criti-
cam juvandi, sustinendi, ratio tractaminis in casibus
singularibus sequens erit:

Juvant et promovent sudorem criticum  regimen
quietum moderate calidum, mora in lecto, iiaustus fre-
quens infusorum tepidorum herbae althaeae, flor. alth.,
malv., papav. rhoead., verbasci, pro re nata et il.
sambuci, tiliae, herbae melissae etc., hinc inde et jusculi
carnosi tenuis non pinguis; — urinas  criticas nonnisi
potus sufficiens qualitatis circumstantiis individualibus
congruae, jam aceto, acido tartrico, cremore tartari,
jam utut rarius vino levi, acidulo v. gr. austriaco albo,
remiscendus; — haemorrhagiam  criticam vapores, fo-
menta, cataplasmata, et pro loči ratione clysteres et
pediluvia emollientia; supplere illam času necessitatis
debent hirudines aut et venaesectiones accominodatae;—
alvus  critica facilitatur et expeditur potulentis copiosis,
et eccoproticis per epicrasim datis; — vomilus  criticus
aqua tepida, infuso ilor. chamomillae aut alio potu levi
tepido, melle admixto;— expecloratio  critica potulentis
emollientibus subcalidis cuin oxymeIle siinplici, scilliti-
co 5  vaporibus aquae aut aceti inultum diluti blande in-
spiratis; antimonialibus; aliquando, speciatim in morbis
pectoris inflammatoriis, quam optime phlebotomia nune
adhuc instituta; — satir alio  critica collutoriis, cataplas-
^atibus emollientibus; — exanlhemala  critica potu, me-
dicamine quidquam diaphoreticis, balneis emollientibus,
t- 6

nonnunquam optime camphorae aura, aut aliquot vini
laudabilis coclilearibus.

Qua ratione iisdem excretionibus, dum nimiae sunt
aut aequo diutius contiriuant, medendum sit, ex consi-
deratione disponentis virium aegri conditionis, causa-
ntin excitantium ac sustinentium etc. pensiculosa facile
mtelligitur.

g. 8S. Pro indicatione  generali c/uarfa,  cura con-
valescentiae cx febri, rite implenda notandum: 1} in
bac epocha proclivitatem magnam in morbos generatim,
et praecipue in recidivam adesse, et 2^ convalescentiae
teinpus' ex morbis febrilibus utplurimum debilitate varii
gradus, exaltata irritabilitate, et cjuantitatis humorum
restituendae, qualitatis corrigendae, ac nutritionis uni-
versalis promovendae necessitate insigniri.

Primo rešpectu arceri debent omnes potentiae no-
centes, praecipue tales, quae recidivae inducendae, aut
febri alius characteris, quam qui superatam notaverat,
cxcitandae indole sua et agendi ratione sunt pares.
Quare in convalescentia ex febribus inllammatoriis cum
melhodo stimulante, siuuidem in casibus singulis neces-
saria foret, in specie cum usu cxcitantium diffusibilium,
vini etc. semper cautissime mercandum. Aliter circa ea-
dem in convalescentia cx febribus nervosis, putridis,
pituitosis agendum. Saepe convalescentium instinctus
sneciem excitantium adhibendorum indig-itat, quorum do-
sis caeterum quovis in času gradui necessitatis pruden-
ter accommodanda est.

Insuper ut ct alteri scopo satisfiat, regimen diac-
teticum atque diaeta ordinanda. Sini cibi digestu faci"
les, sapidi, condimentis tamen calefacientibus mininie
obruti, consistentiae fluidae magis et mollis quam soli"
dac, vegetabiles potius quam animales, et nonnisi par-
vis ast plnries de die repetitis portionibus sumantur;
potulenta blanda sint, reficientia, animum leniter eri-
gant, excitcnt mentem, ct digestiouem medice prom«"

63

veant, quibus virtutibus A'ix aliud adco pcrfccte gau-
det, ac vinum blanduin, annosum, alcobole non adino-
dam dives, convenientibus dosibus caute haustum • frua-
tur convalescens aerc puro, raodice calido, quiete ne-
cessaria pro capiendo per diem quoque , in quem Irahi-
tur, somno necessario et reiiciente , animante, interpo-
Iatiin consortio distrahente hominum ipsi charorum: ubi
penniserint vires, in Iecto ct extra illum sedeat, omnein
tamen praematurain viriuin corporis ct animae, organo-
rum digerentium, sensuum etc. intensioncin sedulo evitet.

Sect.  II. Or dinalio febrium.

§• 89. In febribus secundum formam  ordinandis non
oranes idem sccuti sunt Nosolog-i principium. Plerique
in eo conveniunt, quod ordines  a febrium typo  statuant.
Hoc divisionis principium adoptantes Suuvages  et S agar
ordinibus tribus  febres continuas, remittentes ac inter-
mittentes exposuerunt, quos tamen 11. Vogel , postea
Oullen, Burserius, P. Frank,  >5?. G. Vogel, Sprengef,
Richter, ab Ilildenbrand  ( opp. citat.} in duos , conti-
nuaruin nempe ac intennittentium , ordines contraxere.

Fr. n. de Smmnges,  nosologia methodica sistens morborum
classes, genera et species. Amstel. 1768- T. II. 4.

Rml. Ang. Vogel,  deSnitiones geuerum inorbor. Goett. 1764.8-

J. B. Suijar,  sistema morbor. sjiuptoniaticum. Lips. 1771. T. II.

W. Cullen,  synopsis Nosologiae nietliodicae. Ediuib. 1771.
Deutscb. Leipzig 1781.

§. 90. Pro febrium conlinuarum generibus  dispo-
nendis principium partiin a duralione  partim a sgmplo-
mafibus Sauvages, Linnee, S agar, IS. G. Vogel  et
‘Stvediaur,  ab ultimis solis Cullen  et Reil,  ab iisdem si-
mul ac sede principali P. Frank  et J. R. Bischo/f  pe-
tierunt, variaque namero genera febrium formarunt- Sunt
;| utem ISuuvagesio  g-enera quinque: ephemera, synoclia,
s ynochus Gaieni , typlius Hippocrutis,  et hectica Gale-

.6  *

84

ra; — Linnaeo  quatuor: febris diaria, synocha, syno-
chus, et lenta; — S agar o  quinque: febr. judicatoria,
humoraria, frlgeraria (jmtrida), typhus et hectica; •—
S. G. Vogelio  octo: f. diaria, inflammatoria simplex,
biliosa, pntrida, pituitosa, nervosa, hectica et exanthc-
matica; — Swediaurio  septcin: diaria, sthenopyra, as-
thenopyra, pbleginapyra, septorrhepyra, loimopyra, ct
ochropyra; — Cullenio  tria: synocha, typhus et syno-
chus; — Reilio  tria: synocha, typhus et paralysis; —
P. Frankio  aeque tria: f. indaininatoria, nervosa, et ga-
strica; — Richter o  denique et liiscliof/io  quatuor: f.
inflamrnatoria, gastrica, nervosa, et pntrida, quibus qua
genus quintum Fr. ab Hildenbrand  febriin hecticam,
J. J. Knofc  f. cachecticam addiderunt.

Car. a Linne e,  genera morborum. Upsalae 1763-

F. Sivediaur,  novuin medicinae rationalis sjstema. T. II. Ha).
1812.

J. 11. Bischoff,  die Fieber in einer Tabelle dargestellt. Prag
1816.

Fr. ab Hildenbrand,  Classis prima morborum in systematicum
schema redacta. Ticin. 1820-

Jos. Juh. Knulz ,  Med. Dr. etc., Systematiscbe Eintheilung der
Fieber u. s. w. tabellariscb zusammengestellt. Salzburg.
1827.

§. 91. Pro speciebus  statuendis Nosologi plerique
basim a sgmptomaturn hulole , sede,  et eatensione ,  a
febrium simplicilale  aut composilione  desumserunt; —-
pro varielatibus  seu modificationibus  definiendis a mo¬
menti* excitantibus  insuper petierunt. (juaram tamen ex
systematibus nosologicis praecipuis enumeratio ampli fo-
ret taboriš ast miniine proficui.

§• 92. Divisiomun istarum examen criticum, q u0
bases et consequentia earum lustrentur, in specialiora
dcscendens , proprium in tractatuin voluminis non miniini
invalesceret. Quare illi supersedens sequentia solum ad-
notanda esse censeo, tam rationi tuin praxi consenta-

nea. Principium divisionis  classis febrium ia ordines ty-
pum  continuum et intermitteatera cum H. Vogel, Chdle-
nio, Burserio, P. Frankio  aliisque adoptans, dnos  fe-
brium ordines, conlinuarum  et intermitlenlium,  con-
stituo.

Plimo in ordine gcncra  juxta triplicem characterem
principalem Irta  expono, febris continuae inflammato-
riae, putridae  ac nervosae  sub titulo.

Pio speciebus  Iiujus ordinis statuendis eminenlem
febri junctam sgslemalmn subordinatorian  vel organo-
rum  conspirantium adfectionem,  ut: systematis gastrici,
cutis, inembranarum mucipararum, seriferarum; — pro
varietalibus  sive modificalionibus  partiin phaenomena  in
organis singulis eminenter laborantibus sola, partim ea-
rum simul, quae febriin fecerunt, causarum indolem  as-
sumere non absonum foret. Sufficiente igitur cum con-
sequentia hoc eodem in ordine febris inllammatorio-ca-
tarrhalis, rheumatica, exanthematica, speciatim inflam-
matoria variolosa, scarlatinosa, morbillosa , typhosa et
s. p.; febris inflammatorio-gastrica, speciatim saburra-
lis, biliosa, pituitosa, vcrminosa, — dcinde febris pu-
trido-catarrhalis, rheumatica, exanthematica, gastrica
etc., — tandem febr. nervoso-catarrhalis, rheumatica,
exanthematica etc. qua species considerari possent.

Febres ordinis allcrius  aeque pro lijpo  in tria  dis-
pescuntur genera , febrem intermittenlem quolidianam,
ter lianam,  et c/uarlanam  complectentia. Species  singu-
la horum generum pro cardinali  febrium characlere
agnoscerent tres: quotidianam inflammatoriam, putri-
dam et nervosam, tertianam inflammatoriam etc., easque
ultro pro earum simplicilale  et composilione,  pro emi-
nente organonm  singulorum adfectione symptomatibus-
f/ue  indc manantibus, pro forma  denique evoluta autim-
perfecta, aperta , Iatente ant larvata, multifariam modi-
ficalas.  Hinc febr. interm. quotidiana inflammatorio-ca-
tavrhalis, rheumatica, saburralis, biliosa etc., quotidia-

86 -

na putrido-catarrhalis, rlieumatica, gastrico-saburralis
etc. statui omnino posscnt. — Ast talein, irtut Iogicam
et consequentem, ordinationem fobrium urlificiulem  sccu-
turus, in earum expositione.multifarias iiullo modo evi-
tare possem repctitiones, febris speciein eandem pro
trjpiici charactere mutabili tribus exponere locis, febres
continuas priinarias cum secundariis copulare, composi-
tas ve i-o no n nuli as a naturali cum systematum subordi-
natorum adfectionibus nexu divellere forem obligatus.
Ouare consultum duxi, ordinemhucusque praefixum ul-
tro amplecti siinpliciorem, inagisque naturalem. Hujus
vigore ex febribus continuis liic nonnisi inflammatoria
siinplex, putrida, et nervosa simplex qua totidem pu¬
me  statutoruin febris continuae generum foruiae  , postea
ex coinpositis gastricae soluin pertractantur 5 — febribus
caeteris aliorsuin, catarrhali ncinpe ad catarrhuin inflam-
mationesque catarrhales, rlieumatica ad rheumatismum et
phlogoses rheumaticas , exanthematica ad exanthemata ,
liectica denique ad cachexias exponendas aptius trans-
latis.

Cap. IT. De febribus speeiatini.

Ordo I. Febres continuae.

HSject.  I. Febres continuae simplices.

Genu.s I. Febres continuae inflammatoriae.

§. 93, Febres inflammatoriae , f. indolis s. cliara-
eteris inflammatorii, jam supra ($. 73 .) definitae, nune
simplices nune coinpositae occurrunt. Notae, quibus cog-
noscuntur et ab aliis febriuin generibus dignoscuntur,
sunt: adfeetio praevalens systexnatis sanguiferi, et qui-
dem cordis arteriarumque actio exorbitans; intensior
sanguificatio ideo et aucta sangminis copia, qualitas mu¬
lata, phlogistica. in inajore ad coagulandum et organi-

87

stuidum pronitatc iliius consistens, e vena missi tlensi er
brevi coeuntis serum paucum, placenta densa, pondero-
sa, compacta, saepe cuin crusta inflammatoria dieta;
major sanguinis orgasmus et motus acceleratus cuin pul-
su frequente, forti, duro, pleno, nonnunquain suppresso
et iiTtle debili; turgor vitalis adauctus; alaerior et ae-
quabilis thermogenesis , inde calor auctus; humorum con-
gestiones ad varia organa activae, vel irno verae in il-
lis inflammationes.

Ex rationibus praeccdente allatis aliae hujus fe-
brium generis species alibi pertraetantur; hic sola ci¬
po nitur:

Febris continua inflammatoria simplex.

91. Febris continua inflammatoria. simplex  (Tebr.
inflamm. simplex anclor;  f. contin. inflammatoria F.
Frank;  f. inflammatoria Štolfo :  synocha Stahlii, ftau-
vagesii, Cullenii, Reilii;  synochus imputris Galeni ;  sy-
nochus simplex RiveriiJ ca esl febris inflammatoriae
species, f/uae absr/ue perceptibili visceris cujusdam aul
organi ex terni adfeclione, ncxu causali šibi j imela,
adesl.

Ab irritatione praevalente febrim irritativam Hufe-
land, Conradi,  aliique appcllarunt; noinine ad febris
inflammatoriae simplicis levem gradom designandum ut-
cunque concedendo, haud praetervidenduin tamen est,
i!!o non nisi dynamicam hujus febris partem significari,
ideoque denominationem pleniorem ct usitatissimam ..fe¬
bris inflammatoriae 44  praeferendam esse.

Febrim vasorum  nuneupant, qui eam hoc titulo a
febri nervosa distinguere intendunt.

J. P. Frank, S. G. Vogel, J. Ch. Ruti, J. W. Conradi, A. G.

Richter, V. ah llildenhrand  op|i. rit.

Nota:  Ulut Im ec febris pura et siiftplex rarissime oecturat,

88

probe tamen exponenda est, ut in compositionibus et com-
plicationibus suis admodum variis cognoscatur.

§. 95. Incipit plerumque sine magnis diuque prae-
gressis prodromis cum lassitudine  et frigore  modico, in-
terdum tamen valido, post durationem brevem cutn u&stu
alternante; postea in hunc continuum abeunte. Hic in-
tensus est, acquabilis universalis, non mordax; et syin-
]>tomata cum illo increscentia ac decrescentia sunt: ru-
bor ac turgor faciei; color laetior ac turgor cutis totius;
siccitas hujus atque labiorum, cavi oris, linguae vel pu-
rae vel albidae vel llavicantis, faucium, narium, cum
alienato sapore et odore, anorexia, siti et urgenti po-
tuum frigidorum aquosorum et acidulorum desiderio; ce-
phalea cum oculorum sensilitate atque splendore , inter-
dum et dolor ad spinam dorsi: arteriaruin temporaliura
pulsatio; pervigilium, aut somnus inquietus, insomniis
terreficis crebro interruptus, non reficiens fin infantibus
continuus potius, et pavoribus frequenter turbatus) ; pul-
sus fortis, durus, plenus, liber, aequalis, nisi plethora,
sanguinis congestionibus, doloribus aut spasmis suppri-
matur et inaequalis fiat, minus frequens ac in febribus
alius characteris; respiratio citata plus minus laboriosa
cum halitu calente; urinae parcae , multum tinctae, ru-
bro-flavae , limpidae , flammeae dictae; alvi retentio aut
rara et segnis faecum siccarum excretio. Sanguis e vena
missus qualitates offert g. 93. descriptas. Febri gradus
altioris, ad quem increscens et tempore exacerbationum
vespertinarum in infantibus et adultis sensilioribus, ir-
ritabilibus, teneris facile intenditur, deliria vivida et ve-
liementia adsociantur; alias tussicula sicca, non dolens,
spasmi leves, vomituritio, vomitus symptomatice illam
interduin concomitantur.

§. 96. Symptomata recensita jam celerius jam se-
gnius per horas aut dies ad stadium usque acmes incre-
scunt, unde rursus imminuuntur, et fausta crisi intra
unum, duos aut septem dies terminantur, raro ad qua-

8i>

tnordeciin dies excurru»t. Ad hoc usque tempus sine in-
terstitiis continuant, febrisque simplex cursu regulari
non alias quam omni febri communes agnoscit exacer-
bationes vespertinas. Manifestantur istae auctis delas-
satione, aestu, cephalea, siti, turgore vitali, dispnoea,
inquietudine, nec non circuli acceleratione et intensitate,
alias et symptomatum novoruin, ut supra dictum, delirii
nempe, tussiculae etc. accessu; — ad mediam noctem
et paullum ultra excurrere solent, subsequasque habere
remissiones, quae febri ad diem quartum, quintum, vel
raro nonuin, undecimum usque adhuc increscente vix lau-
dabiles, decrescente vero conspicuae sunt, et evacua-
tionibus criticis consociatae.

Nota:  Febris ephemera  et ephemera protracta  seuplurimum die-
rum, communiter inflammafcorifie sunt inrtolis, raro tamen
purac ac substantivae, hinc ab inflammatoria simplici, de
qua liic serino, facile dignoscendae.

§. 97. Judicatur  utplurimuin sub universali sympto-
matuin essentialium decremento per sudores , et urinas
largas cum hypostasi albida aut rubicunda, levi, facile
agitanda, interdura per epistaxim,  rarius per vomitum
aut diarrhoeam , febribus tamen ephemeris non infre-
quentes. Excretiones dictae exacerbationem febris ve-
spertinam insequi consueverunt, quain horror leviš non-
nunquam aperit.

Fracta virium in systeinate circulatorio exorbitantia,
sanguinis orgasmo, turgore vitali mitescentibus, decre¬
scente cordis et arteriarum irritabilitate, et tum incliore
reaetionis ad vaša secernentia et exhalantia proportione,
tum necessario inter vasorum et nervorum systema ae-
quilibrio redeunte , atque inde comparentibus evacuatio-
nibus criticis , adeoque partiin cum istis partim per istas,
stadium convalescenliae  inducitur, sat cito plerumque in
sanitatem transiturae.

Conditionibus vero aut aegri aut rerum externarum
minus faventibus, praesertim therapia non adaequata in-

doles inflammatoria intendi, simplque inflanmaliones  v.
gr. pulmonuin« aut aliae febris compositiones evolvi con-
spiciuntur, vel characler  inflaramatorius in nervosum aut
putridum, typus continuus in intennittentem mulati,  vel
variac oriri melasluses.

Morlem  febris inflammatoria simplex per se nun-
quam infert, mcdiantibus vero morbis vix nominatis nec
non subsequis variis eara inducere oranino valet. Ex op-
posito potius morbos ante jam praesentes mitigando, li-
mitar.do, evellendo saepe saluluris  evadit.

§. 98. Rarissime febris inflaimnatoria tam simplex et
pura,quemadmoduin§.95. descripta, i.e. cum tam aequabili
totius organismi adfectione, abs one eminente singularnim
partium malo activo aut inflammatorio occurrit. Saepissi-
me vel  inflaminationes, nisi minimae sunt, comitatur
symptomatica, vel  talcs aut simul ortas aut ex ea sub de-
cursu evolutas, coexistenles  aut symplomalicas , comites
habet; — praeterea febri nervosac versatili consociata
nonnunquam observatur, saepe febribus gastricis,
nec pituitosa excepta, catarrho ac rheumatismo, ex-
anthematibus acutis, variolis. vaccinae (^qua epheine-
ra symptomatica), scarlatinae, morbillis, typho conta-
gioso , imo ipsi pesti per a!iquod saltem stadium, do-
loribus ac spasmis vehementibus, laesionibus variis, et
quandoque organorum indurationibus, suppurationibus
etc. Unde distinctio febris inflammdtoriae generatim de-
sumitur in simplicem  et composilamj subslanlivum  et
stjmplomalicam: primarnim  et secundariamj  hinc et de-
nominationes: febris inflammatorio-nervosa, gastrica, sa-
burralis, biliosa , pituitosa; inflammatorio - catarrhalis,
rheumatica, exanthcmatica varia, typhus inflainmato-
*ius etc.

%■  99. Disponunl  in hanc febriin processus vitalis
vividtis et fortis, digestio, sanguificatio, nutritio optime
vigentes; sanguis copiosus, laudabilis, parte fibrosa et
cruore dives; solidior cutis textura. musculorum robur,

torositas, elasticilus, cum universal; ct cordis speciatim
ac systematis arteriosi irritabilitate debita, vel imo majo-
re. Ouare in febres inflammatorias, nec non in variorum
morborum indolem inflammatoriam, vel maxime prona
sunt individua juniora, robusta, vivida , plethorica intra
15-tum et 40-mum aetatis annuin , victu simplici utenlia
eteupepto, vitae genus activum et laboriosum duccntia;
foeminae ante mensiutn fluxum; subjecta, quibus humo-
rum speciatim sanguinis cvacuationes aut normales aut
habituales desunt v. gr. gravidae, puerperae juvenes ab-
soluto cum cxigua sanguinis jactura partu; etc., homi-
nes sanguinei et cholerici temperamenti.

Momenla ccmsae occasionalia  sunt, quaecunque
dispositioni memoratae aut inducendae aut ultra inoduin
augendae favent, ct quae cor ac arterias ad motus exor-
bitantcs immediate vel mediatc (idiopathicp vel sympa-
thice} valent irritare, hinc: profluviorum antea dieta sup-
pressio, substanca a phlebotomiis consuetis abstinentia ; cibi
eupepti, bene nutrientes, multum conditi, Iargi; potus
spirituosi, aromatici nimium hausti; pharmacorum sti-
mulantium , calefacientium abusus 5  atmosphaera diu fri-
gida et sicca (Inde febres inflammatoriae et generatim
indoles morborum acutorum inflammatoria epidemicae tem-
pore hiemali constanter frigido et sicco. praecipue Bo-
rea, Austro, aut ventis intermediis flantibus, — inde lo¬
čiš arcnosis , siccis, elatis, montosis endeinicac); calo-
ris fri’gorisque alternationes subitaneae , magnae. sed et
temperatura cubiculorum nimia , ardor solis , balneorum
aestus; motus corporis validi, vebementes aniini adfec-
tus, pathematum explosiones excitantes, .poncutientes j
meditatio severa protraeta; potentiae variae modo me-
chanico aut chemico irritantes vel laedentes, sic ct mor-
bi varii ac producti ex his et illis dolores, contusiones,
diaereses, vulnera. erosiones, ambustiones, phlogoscs;
imo contagia permulta, uti varioiarum, morbillorum, scar-
latinae, fyphi etc.

92

Febris inflammatoria eo facilius excitatur, et totus
sirnul organismus, licet causa primario topiča agente, eo
magis trahitur in compassionem, quo irritabilior sub dis—
positionis memoratae vigore totus organismus, aut prae-
primis organa immediatae aut mediatae actioni nocivae
exposita i. e. quo ditiora nervis ac vasis, quo intiinior
eoruin cum svstemate sanguifeio consensus - et quo for~
tior et protractior unius alteriusve noxarum supra re-
censitarum actio.

§. 100- Pensitatis hucusque expositis essentia, im¬
itira, febris inflammaloriae  nonalia, quain febris sim-
plicis ac purae in genere, omnium febriuin prototypi,
esse videtur; probabile proinde est, illam consisterc
partim in systematis sanguiferi intensione per irritamen-
tum aliquod excitata, et pro parte versus id ipsum di~
recta, partim in vita illius et ipsius sanguinis ultra nor-<
mam exaltata, celeriore inde ac uberiore sanguificatione,
pronitateque sanguinis in coagulationem sana majorcin,
cum antagonistico functionum systematis nervosi altioris
sicut digcstionis et nutritionis languore, atque scoporum
vitae aegri limitatione inde fluentibus.

Quemadmodum autein febris initio irritatio praevalet,
ita ulteriore sub decursu signa mutatae humorum massae
magis explicari, ac stadio criseos praedominari obser-
vantur. Singulorum effectus conspicui convalescentiam
circumdant.

^*. 101. Prognosis  in omni febris inllammatoriae sim-
plicis času non per indolem modo, per intensitatis gra-
dum, decursus soliti notionem, durationem et consuetas
tenninationes febris , sed per constitutionem etiam et to-
tum aegrotantis statum, per praeteritain vel adhuc acti-
vam causam occasionalem, per vires naturae individui
medicatrices , atque ai-tis in illa tollenda potestatein de-
terminatur.

Est haec febris non raro salutaris, quatenus ad inor-
bos alios modo essentiali vel accidentali šibi junctos nune

93

mitigandos, coercendos, nune solvendos revera confert,
quibus adnumerantur: vulnera cum substantiae organicae
jactura, humorum congestiones, stases, viscerum abdo-
mi n alium infaretus, hydropum, oedematum varietates
nonnullae, paralyses, scrophulae, chlorosis, etc. Conf.
§§. 41. et 79.

Aegri^ tum tenerrimis tum senibus exceptis, fe-
bris haec sub adaequata therapia morbum exhibet periculi
expertem, nec larva nec benignitatis fuco urnpiam fal-
lentein; per compositiones tamen, coinplicationes et ma¬
la posthuma lieri periculosa potest, et lethalis.

Praesagium faustum limitetur omnino et modificetur
oportet, si morbo cun-ente ac ingravescente inflammatio-
nes viscerum nobilium v. gr. pulinonum, pleurae, ven-
triculi, intestinorum, cerebri etc. evolvuntur. — Malum
pariter, si ad decimum quartum usque diem nulla adhuc
solutionis faustae comparuerint signa; transitus enim in
characterem putridum aut nervosum, vel metastases etc.
metuendae.

Morbus non raro jam sub initium epistaxi spontanea
sat larga irangitur, aptoque nune solum regimine, potu
largo, congruo, aquoso adjuvantibus mox tollitur, et sic
ad inflainmatoriam limitatur ephemeram. Serius praeter
epistaxim, vel et sine hac, sudor largus et urinae cum
sedimento levi, facile agitando constantissimas sistunt ex-
cretiones criticas.

Organorum singulorum aut viscerum aegri singularis
in phlogoses pronitas, febris vehementia, curatio ne-
glecta, incongrua, vel plane perversa, regnans morbo-
rum genius inflammatorius justum de accessura phlogosi
incutiunt metum.

Therapia antiphlogistica, emolliens, diluens tempesti-
ve et debita mensura instituta illico infringere vim febris,
et celerem faustamque valet parare crisim.

Jsj. 102. Therapia  febris inflammatoriae simplicis im-
plendo generales quatuor sequentes absolvitur indicatio-

91

nes, šingulis easibus rite adcommodandas: 1} causa ex-
, Citans, si agere continuat, quantocyus amqveatur,omnes-
que potentiae consimiliter noxiac arceantur; 2} tollatur
febris una cum effectibus ejus; 3} conamina naturae in
crisim faustam deterininentur, ipsaeque evacuationes cri-
ticae rite dirigantur; et 4)  convalescentia promoveatur.

Ut indicalioni primae  satisfiat, non šolnin a)  cau-
sae excitantes aliaeque noxae amoveri, enervari debent,
ideoijue omnes stimuli positivi meclianici, organico-dyna-
mici aut psychici, v. gr. potus spirituosi, aromatici, phar-
maca calefacientia ctc. iilico arceri, humorum depletio-
nes oinissae aut suppressae institui, revocari aut artifl-
cialibus subpleri, amini adfectus et pathemata excitan-
tia, concutientia sedari, mentis lucubrationes suspendi
etc., sed b) regiment  etiam ordinari anliphlogislicum.
Quod in eo consistit, ut motus corporis, animi adfectus,
intensiones facultatum mentis, sermocinationes denegen-
tur, vitentur, stimuloram lucis et caloris fiat moderamen,
vestitus,. integumenta , stragula calefacientia, substan-
tiae odoriferae, strepitus arceantur, nutrimenta demum
vel nulla vel paucissima, eaque parcissime nutrientia,
blandissima, facilia digestu, fonna potissiinum fluida
(denuissima juscula et fructus horaei aciduli coctij) con-
cedantur, potus vero largiter propineniur aquosi, blandi,
refrigerantes. Quodsi nec causa occasionalis amoveri
queat nec nociva ejus potentia enervari, febris augmen-
tum, inllammationum accessus, protraeta duratio, muta-
tiones ac terminationes malae, quales supra memoraban-
tur, metuendae sunt. Limitata tune inanet therapia ad
regimen mox exposituin, et ad indic ut Men 1  generalom
sectindam  quatn exactissime iinplendain.

§• 103- Huic indicationi satisfaeturus eo adlaboret,
ut in febri non salutari irritatio systematis sanguiferi
iinminuatur, componatur, essentialesque huic sanguinis
orgasmus, turgor vitalis calorqus animalis universiin
aucti restringantur, et praevalens principii fibrosi in san-

95

guine productio coerceatur. Inserviunt liuic scopo me-
thodi partiin refrigerans et debilitans (antiphlogistica) ,
partiin diluens et einolliens, relaxans. Ambae rite nnptae
gradui feb ris, stadiis, eorumque cursui, conditioni indi-
viduali aegri adcommodentur,et attentissimo sub respectu
genii morborum  epidemici tum slalionarii  tum annui  ac
epidemice interciirrenlis  adplicentur oportet. Remedia
Ime facientia sunt: potulenta refrigerantia, diluentia,
temperantia; sales antiphlogistici 5 depletiones sangui-
nis ; et eneinata solventia , eccoprotica.

Fotus rjualitatis dictae affatim et pro sitis ratione
hauriendi habentur: aqua pura, recens, egelida, vel me¬
ra vel cuin acido vegetabili, ut: aceto genuino , succo
citri, acido tartrico, cremore tartari, succo expresso
berberum , ribesioruin , cerasorum, poiborum , syrupo,
aceto rubi idaei, ad grate acidulum usque saporem mix-
ta, et saccharo aut melle eduleorata; fluida aquoso-mu-
cilaginosa, ut decocia graminis, liordei, avenae, rad.
althaeae, salep, infusa althaeae, verbasci, malvae etc.
ingredientibus inox noininatis acidula reddita; emulsa te-
miia seminum melonum, amygdalarum. Aquoso-aciduIa
praeferri inerentur ore ac faucibus admodum siccis, siti
plurimum urgente; eadem vero vel summe temperata et
parum mucilaginosa, a c!  absque omni acido magis con-
veniunt irritatis manifeste viis respiratoriis, aut traetu
primarum viarum, tussique sicca, cruda , aut cardialgia,
torminibus intestinorum , diarrhoea etc. vexantibus. —
Eneinata emollientia, eccoprotica, praesertim versus ve-
sperain adplicata, in leniendam consuetam febris exacer-
bationem vespertinam multum A alent. Suinuntur unciae
decem aut libra aquae tepidae aut decocti furfurum, ave¬
nae, liordei, malvae, seminum lini etc., quibus uncia
olei olivarum aut lini, aut mellis admiscetur, A^el effectu
non obtento uncia semis salis culinaris solvitur.

Usus potuum, et clysterum nune memoratorum appli-
catio cum regimine supra exposito — summi alioquin

96

momenti in omni therapia antiphlogistica — in febribus
inflammatoriis simplicibus leviš grad us indicationi sana-
toriae exacte conveniunt, et scopo hujus obtinendo ple-
narie sufficiunt; altiores vero febris gradus, minantibus
aut jam factis inflammationibifs , methodum antiphlogisti-
cam, intensitate et extensione majorem exposcunt. Ilis
in casibus conveniunt insuper pro re nata sales anli-
‘phlogistici,  et deplclipnes sangiiinis.

g. 104. Sales anliphlogistici  neutri ac medii, qui do-
si refracta interne suniti utut organa primarum viarum
idiopathice aliquantum irritent, mediate tamen circuli
impetum infringunt, orgasmum ac aestum temperant ( re-
frigerant), lioc ipso et in massam humorum recepti, eo-
rundem in coagulum nisum minuunt, eosque solvunt, san-
guificationem ipsam cohibent, et sine et cuin humorum
cvacuationibus , quas dosibus magnis per alvum sollici-
tant, vere debilitant. Inter sales sine evacuatione refri-
gerantes et debilitantes locuin principem tenet nilrum
p n r um  •  sequuntur: cremor tartari, tartarus tartarisatus;
pruna siccata et prunorum pulpa, fructus et pulpa tama-
rindorum; sal amarus, sal mirabilis GL, arcanum dupli-
catum; nec non mercurius dulcis s. calomel. Nitro ex-
cepto omnes dosibus largioribus qua purgantia antiphlo-
gistica agunt, qua talia autem vix nisi in febribus inflam-
matorio-gastricis et aliis cum praevalente complicatione
gastrica quadrant; dosibus parvis, qualibus nitrum por-
rigi solet, cum et sine isto qua refrigerantia, solventia
et debilitantia usitari possunt. — Nilrum  in pulvere cum
saccharo solum dosi gr. quinque, octo, decem et ultra
omni hora, aut cum anatica parte cremoris tartari, salis
GL, vel arcani duplicati praescribitur cum pauco aquae
sumendum, methodo caeteris quidem efficaciore, facile
tamen ventriculum gravante; aut dr. semis, integra in
libra aquae, vel decocti graminis , avenae , hordei, nid.
althaeae, salep, infusi althaeae, malvac, flor. verbas-
ci, addito svrupo simplici, aut oxyinelle simpl., syrupo

97

aceti, syr. rub. idaei etc., vel in eadem quantitate tenu is
emulsi seminum melonam ant amygdalarum soluta ordi-
natur, ornni bora vasculo dimidio coffeano fcirciter unc.
un.j) snmenda. — Cremor lartari  dosi gran. quinque
cum totidem granis nitri puri, caeterum iisdein fonnis ac
sumendi rationibus, vel drachmatim cum saccharo in pul-
vere, dosibus refractis potni admiscendo, praescribitur.
Scopo eccoprotico dosis multo major drachmarum triuin-
quinque requiritur, et quidem, dum nonnisi gr. quadra-
ginta et oeio in libra aquae destillatae temperatura me-
dia grad. + 15 therm. Rečnim,  solvuntur, aptius forma
electuarii A r . gr. cum pulpa prunorum, tainarindorum,
roob sambuci, melie etc. praescribitur, cochlearibus cof-

feanis omni media, integra bora sumendi- Tartari tur-

/ar is ali , salis omari  drachma una et seinis scopo anti-
phlogistico-solvente, salis Gl. drachma, are. duplicali
dr. serais, integra in libra aquae ant decocti vel infusi
cujusdam ex supra nominatis solvitur et colaturae addita
uncia oxymellis siinplicis aut duabus sacchari drachmis
vasculum dimidium omni 2 —1 hora exhibetur. Usus ult.e-
rior quemadmodum omnis alius medicaminis dirigitur ef-
fectu jain obtento et probabiliter exspectando toto. In
scopum antipblogisticum eccoproticuin , si jnera mannae
solutio indicata non esset, triplum dosis meinoratae sa-
liuin eorundem in paucis lluidorum nominatorum unciis
solvendum requireretur cum syrupo, saccharo, oxymelIo
etc., colatura brevibus intervallis haurienda.— Calomel
sicut digilalis  in febri inflammatoria simplici rarissime,
saepius vero adjunctis simul inllammationibus speciatim
organorum membranosorum et glandulosorum, uti la-
ryngis et tracbeae , ligamentorum articularium, perito-
nei, bepatis etc. adhibetur. Convenire alterutrum aut
utruimpie pharmacon observatur, ubi inllammationes
ejusmodi exigua cum febri junctae , vel ubi haec et illae
i>er metbodum antiphlogisticam generosiorem et in specie

98

per sanguinis subtractiones jam sunt fractac. l)c utro-
que fusius in phlogosiuin indigitatarum tractamine.

§. 105. Depletiones sanguinis  ex apparatu antiphlo-
gistico potentissima ct citissima sistunt remedia. Distin-
gui solent quoad effectuum intensitatem, extensionem
fitquc tempus, in universales etlocaies; illis venaesectio,
his hirudinuin adplicatio et scarificationes sine et cum
cucurbitulis imponendis accensentur. —

Venaeijcctione  moles sanguinis corde vasisque mo-
venda cito imminuitur, cum liac et expansio ejus, indo-
les plaštica, v is Stimulans, cordis porro vasorumquc
repletio, pressio, nimiaque irritatio rcstringuntur; inde
sanguinis impetuosa propulsio moderatior redditur , ae-
sius ac turgor vitalis mitigantur, obrata sublevantur
viscera, spasmi solvuntur, circulatio liberior fit et ae-
quabilis; facilitantur se-et exeretiones, resorptio san¬
guinis, lymphae, seri congesti, in parenchyma ellusi
adjuvatur, sicque stases et extravasata tolluntur. IIi cf-
fectus denuo in vireS' suppressas liberandas cedunt, et
aequilibrium inter systematis circulatorii partes atque boe
inter et systema nervosum altius restituenduin. — San¬
guinis per phlebotomiam evacuatio e vulnere amplo et
pleno rivo contingens irritationem cordis ac vasorum ci-
tius ac potentius infringit, quam depletio ejusdem quan-
titatis, sed vel pluribus ictibus divisa, vel lento stillici-
dio obtenta.

Ab hirudinum  morsu et suetu cutem nonnihil irri-
tante ac laedente sanguis immediate vasis partium mino-
ribus capillaribus, mediate et sensim vicinis anastomosi
jnnetis subtrahitur, massae toti utique demendus; quare
evacuationis effectus nominati, semper exigui, citius et
mannestius in locis propinquis prodeunt, tardius ac mi¬
nus luculenter in remotis atque speciatim in corde vasis-
que majoribus sequuntur.

Scarificalione  absque vel cum cucurbitaruin adpo-
sitione partes immediate rnagis laeduntur ac irritantur,

99

caeterum nune dictis aequales tuni topiči tum universa-
les inducuntur effectus.

Venaesectio injfebre inflammatoria, quousque shn-
plex ac pura est, non indicatur, et requiritur solum, ubi
vehementior redditur atque cum inflammationibus compo-
ni minatur aut incipit. Eo frequentior iili locus est iu fe-
bri indolis inflaminatoriae cum phlogosi non minima  i. e.
in sgnocha formula.

Momenta venaeseclionem  in his febribus' indicanlia
petenda sunt praecipue: a)  ex rnorbi  indole, forma,
magnitudine, modificatione, stadio; accedunt alia bJ  ex
individui disposilione  quoad aetatem, sexum, constitu-
tionem corporis ac animae tum sanam tum morbosam,
consuetudines etc.; c)  ex causis occasionalibus  et cir-
cumstantiis in morbum influentibus sporadiciš, domesti-
cis, localibus, epideinicis, stationariis etc. nec non dj
cx observatis atque notis juvantibus  ac nocenlibus.

Quoad morbum primo indicat indolis phlogisticae
gradu* altior. Hune palam faciunt: pulsus frequens. for-
tis , durus, plenus, vibrans et in his constans; cordis
palpitatio ; respiratio difficilis cum peetoris oppressione
aestus et sensu et reipsa intensus non inamoenus, tur-
gor universim adauctus, color laetior, imprimis faciei,
oculorum splendentium, labiorum et linguae rubor; cutis,
ejusque in cava oris et narium propagines siccae; sitis
intensa cum desiderio suinmo potus lrigidi, aquosi, aci-
duli; urinae parcae coloris flammei; alvus segnis, dura;
cephalea gravis , artuurn dedolatio etc.—Indicatio phle-
botomiae ex his praevie statuta firmior evadit ac certior,
si plura eorum et praecipue circulum , respiratornem, ca-
lorem, turgorem sitimque spectantia adsunt, si constant
imo intensitate ac numero augentur; si subjectuin aegrum
est juvenile, virile, robustum, bene nutritum, pletho-
ricum, temperamenti sanguinei aut choierici, in morbos
inllammatorios dispositum, venaesectionibus adsuetum etc.;
si causae excitantes febris fuerint e stimulorum poten-

Hum scrie ni .* suppressio mensium, haemorrhagiarum
habitnalium etc., abusus spirituosorum, animi adfectus
validi, refrigerium, violentia mechanica etc.; si genius
denique morbonim vigct inflammatorius uti hieme frigida
et sicca, priinoqne vere; si a tractamine et regimine
praegresso incitante, calefaciente incrementum, ab anti—
pldogistico ant mitiore ant generoso levamen inorbi ast
transitorium et insufficiens inductum, si sanguis fors
missus compactus fuit, densus, corio phlogistico tectus.

Circulationem et respirationem dum plethora major ,
iopicae sanguinis congestiones, ant spasmi etc. impe-
diunt, pulsus arteriarum tangitur supprcs sus i. e. p arvus.
debilis, inaequalis imo et intermittens, ant mollis ant
durus. contractus. Talem pulsum venaesectio (caeteris
jubentibus celebrata) magnum reddit, fortern, durum
liberum . et sic non raro indicationem phlcbotomiae ite—
randae explicat luculentissimam.

Quaeritur, gicando  instituenda sit venaesectio , r/aan-
fa\ nbi. an  et guouscpUe repetenda?

JUiagnosi firma et statuta imiicatione venaesectionem
absgne mora  instituere oportet; atque jam Celso  monen-
te (Me Med. L. I. c. 10.) nec provectum inorbi stadium,
nec aetas aegri infantilis, puerilis ac senilis, constitiltio
tenera, sensilis, diathesis scrophulosa, rhachitica, ar-
thritica atrtalia, obesitas, cachexia, nec menstrua, aut
et haemorrhagiae non sufficientes, nec uterus gravidus
etc. absolutas sistunt contraindicationes, sed majori ad-
huc qnam secus cum prudentia et circumspectione in ve-
naesectionibus incedendum esse monent. Licet enim ve¬
naesectio morbo adhuc recente et increscente plus eino'
lumenti, idque certius adferat, quam illo diutius jam du-
rante et allius in stadium evecto, nec tamen quintus aut
posterior quicunque inorbi dies contra veterum C Cels.  1*
c*) imo Boerhaavii  adhuc sententiam, nec stadia ac-
mes, decrementi et criseos, neque exacerbationis tem"
pus necessitatem phlebotomiarum excludunt, dubiamqu e

101

reddunt rite administraturam utilitatem. Sic et puerilia
senectus et caeterae circumstantiae attentionem mcreu-
tes Iiujus auxilii usiun amorbo, causa, epidemia regnan-
te iinperatum restringere omuino valent, id vero ipsura
absque nosa nee procrastinare, aut interdicere valent ,
nec supplere.

(juantil al e m  sanguinis mittcndi determinant: morbi
magnitudo, eum debita attentione in aegri aetatem, se-
xuin, constitutionem etc. 5 stadium , duratio , coinpositio
imprimis organorum inllammatorum dignitas, complicatio,
dein modilicatio per morbi causam, climatis, temporis
anni, genii morborum regnantis potestatem, naturam or¬
gani inflammati inducta, tandem effectus tractaminis
praegressi etc. Generaiim infantibus ac pueris paucissi-
mae, duae, tres, quatuorve unciae , adultis decem ad
({uatuordeeim usqu£, rarissime plures, frequentius pau-
ciores subtrahuntur. Sanguinem mittere ad animi deli—
quiuin, rarissime. necessarium čst, ubique incertum, et
non vacuum periculo aut asphyxiae gravissimae oriturae,
aut impediinentorum circuli et respirationis, jam subito
jam lente vitae insidiantium. Slissio sanguinis e vid nere
v encie sat a mp lo,  sanguisque pleno rivo et non inter-
rupto prosiliens solenniores inducit effectus, ac eadem
quantitate partitis vicibus, vel uno quidem ast tenui ri-
vulo lente prodiens, vel ejnulgendo stillatim obtentus.
Convenit sanguinem excipcre vasis non niinis amplis,
unciarum mensura signatis, ut quantitas ejus certe cog-
nosci, et qualitas rute observanda possit pro scopo diju-
dicari. — llonum est, quandoque necessarium, adstare
medicum ut venaesectionem dirigat; nam copia sanguinis
requisita a circumstantiis non raro determinatur, nequa-
quam praevidendis, et copia debito major aeque obest
ac minor.

Ut locus  phlebotomiae celebrandae statuatur, inter-
est videre, num febris inflammatoria adhuc sine vel jam
nun eminenti phlogosi adsit. Ibi de celeri ac sufficiente

102

solum massae sanguinis imminutione , liic vero insuper
de majori organorum adfectorum levamine per derivatio-
ncm  impetrando agitur; — ibi proinde e re foret, venam
incidere amplo vulnere quamcunque, cordi vicinam, et
sat magnam, praestat tainen aperire loco securo, deli—
gationi apto sitam , quales sunt in antibrachio et manu
cephalica, basilica et mediana, in pede et crure saphe-
na magna et parva ; hic vero consilio medicorum theoria
et praši clarissimorum a Celso  et Oribasio  ad nostros
usque depletio fit in vicinia organi adfecti adeoque in
eodein latere et, quousque conceditur, e veniš anasto-
mosim cum ilio habentibus.

Num venaesectio, et quousque jterand a  sit, ex
signorum eam indicantium, supra enumeratorum, conti-
nuatione, cessatione, reditu, nec non ex sanguinis mis-
si qualitatibus desumitur. Quemadmodum autem venae-
sectioniš effectus desiderati non semper illico patent, sed
saepe post sex, octo ho ras demum explicantur, ita etiam
stalim insecnti non semper constant,ut tevamen ante sex
octove lioras fidum haberi nequeat. Quodsi symptomata
indicantia post phlebotomiam eodem tenore ant nimis pa-
rum mitigata continuant, vel intra teinpus dictum rever-
tuntur, ad alleram, et hac ratione ad plures venaesectio-
nes successive procedendum erit, doneč vis morbi fuerit
infracta. Quo citius post depletionem ingruit morbi recru-
descentia, eo magis ad alterain properanduin. Caveat
autem medicus, ne signis singulis, iisque minus essen-
tialibus minusque constantibus, et speciatim ne crustae
phlogisticae sanguinis debito majorem tribuat valorem,
eaque sola ad reiterandas phlebotomias detenninetur;
nec obliviscatur unquam, organismum etiam in inorbis
inllammatorus ad finem vergentibus certo A iriuin vigore
opus habere, ut crisim perficiat salutiferam. Caeterum
uccessitas venaesectionum in morbo eodem repetendarum
co rarius recurret, quo plenius concessum fuerit, insur-
gente indicatione statim instituere primam. et quo ma-

103

gis eidem conveaeriut medicamina, potus, toflunque re-
gimen.

§. 106. Evacuatio sanguinis per hirudines  in infan¬
tilni.s tenerrimis ob nimiam venarum parvitatem phlebo-
tomiae vices agere debet 5  in aliis autem et in adultis
soluimnodo indicatur a) si febris exigua venaesectionem
non exposcit, phlogosis tamen incipiens aut formata,
praesertim phlegmonosa, primaria et substantiva iocalem
exigit depletionem; b)  si febris indaminatoria iutensior
praeraissis venaesectionibus et pleno earuin effectu post
moram necessariam conspecto plurimum et jam ita est
f racta,  ut repetitionem illarum quidem non desideret ip-
sa, inllammatio tamen symptomatibus proportionatim nec-
dum imminuta perstat, ideoipie haec iocalem adhuc san-
guinis subtractionem fieri jubet; c} si virium vitaliura
debilitas per venaesectionem timenda vel consulto magis
adaugenda non nisi exiguam, eamque lentam modo et
successivam concedit sanguinis evacuationem; et dJ  si
de revocando aut supplendo sanguinis fluxu agitur, cujus
defectus in febrim praesentem generandam, aut intenden-
dain et alendam facit.

Depletio per hirudines desideratis eo perfectius sa-
tisfacit, quo arctius organa inflammata mediantibus vasis
nervisque consentiunt cum locis, quibus hirudines ad-
plicantur.

tScarificationes  cucurbitulis impositis , dum non so¬
lom magis irritant sed plura etiam vulnuscula infligunt,
sub iisdein rerum positionibus rarioris suntusus, et de
regula, paucissimas exccptiones admittente, non in ipsis
organis inflaminatis, aut proximis, sed paulum remotis
instituendae.

§. 107. Remedia antiphlogistica hucusque conside-
rata in quolibet febris stadio gradui status phlogistici
probe adaptentur oportet. Summam prae caeteris atten-
tionem venaesectio et eccoprotica šibi vindicant; eorum
enim abusus decursum febris turbat, crises beneficas

104

praepedit, vires vitales dejiciendo facile characterem
nervosum vel certius putridum inducit, sicque morbum
irregularem facit, compositum, protractum et periculo-
siorem.

Methodum antiphlogisticam debito citius derelinquere
aeque malum est, ac justo diutius, et majore cum ener-
gia continuare. Ea potius, qua febris symptomata csscn-
tialia decrescunt, ratione quoad intensitatem et exten-
sionem restringenda est. Quamdiu vero sit continuanda,
ad diein certum et generatim accuratius determinari
nequit, nisi doneč vis morbi adeo infraeta, et niinia re-
actio adeo prope ad gradurn normalem sit reducta, ut ad
crisiin faustain brevi expectandam potentiarum irritan-
lium, calefacientium quarumvis fuga, profligatio pi-oba-
biliter nune sufficiant.

108. Crisim ipsam vario, ut supra dictuin, tem-
pore obtinentem, suisque phaenomenis et inter haec spe-
ciatim excretionibus certis manifestom, una cimi.hisce
evacuationibus ritfe dirigere, tertiu est indicalio  thera-
peutica. Tractamine congruo et circumstantiis utcuiujue
saltem faventibus crisis plerumque per solarn liberamque
naturae activitatem contingit. Officium medentis tune in
eo soluin versatur, ut partim omuem praecaveat turbatio-
nem, omneque impediinentuin auferat, partim vias , qui-
bus intrant evacuationes criticae, probe attentat, ut has
pro necessitate adjuvare, proinovere, vel et moderari,
limitare conetur.

Si sudor  criticus instat, vel jam accessit, viresque
vigent, metliodo antipblogistica nune seposita šolam
emollientem, diluentem sequi oportet, aegroque com-
mendare, ut lectum servet quietus et moderafe tectus
calorem foveat, a refrigerii occasione quaeunque cavens,
ut infusis decoctisve tepidis 11. althaeae, verbasei, mal-
vae, sambuci, lierb. alth., etc. diligenter utatur. Si su¬
dor criticus, utut prodromis quibusdam annunciatus, cir-
eulo nimium adhuc irritato praepeditur, antipblogistica

105

remedia, minirne tamen qua alvum ducentia, adliuc con-
tinuentur. Si virium activitatem moderatam nec infriu-
gere nec <exaltare, sed versus cutein solum dirigere ne-
. cesse est, potulentis memoratis jungatur usus aceti am-
moniacalis, aut salis ammoniaci cum roob sambuci, aut
tartari emetici dosi refracta, et bis insufficientibus bal-
neorum emollientiuin adplicatio cuin partialium tuni uni-
versalium, cataplasmatum pectori et abdomini imponen-
dorum. Tractameu simile pro sudoris intensitate, dura-
tione et etFectibus jam continuare oportet, jam moderari,
jam intendere aut plane omittere. Cavendum sunnnopere,
ne dieta sub rerum positione iiat tentamen, segniter
comparentem sudorem medicamine forti, irritante, sti-
nuilante, calefaciente v. gr- infuso 11. chamoinillae, cam-
phora, vino, ju.sculo vinoso etc. violenter proliciendi.
— Si vero sudor aequo Jargius ac diutius procedit, si
levamen febris vix obtentuin ideo evanescit signisque in-
trantis debilitatis verae cedit locum, prudenter moderan-
dus est, et ad transpirationem convenientem restringen-
dus. Ilegimen moderatius, egelida temperatura, integu-
inenta levia, frequentior extra lectum mora, potus non
adeo largus aquae egelidac aut merae aut cum acido sul-
phurico, elixirio acido H., infusi egelidi folior. salviae
etc. huic indicationi convenieut.

Ut urinae criticae , sudoribus criticis plerumque so-
ciatae, rite moveantur, aegro, ut affatim bibat, injun-
gendum, potus vero et medicaminum indoles pro ratione
febris, conditione virium et aliarum excretionum critica-
rum simul praesentium quantitate, qualitate et ad illas
relatione praeseribendae sunt.

Ad haemorragiam crUicam,  ubi opus, expediendam
potus faciunt emollientes tepidi, et pro partis sanguinem
fundentis conditione ac situ vapores, fomenta, cataplas-
mata, bainea emollientia. Nimiae autem, pro re nala, op-
ponuntur regimen quietum, subfrigidum, externe lotio-
nes, epithemata, injectiones ex aqua frigida, aqua cum

106

aceto, nitro, šale ammoniaco, glacie, solutionibus alu-
minis cuin aut sine gum mi kino, vitrioli zinci, interne
potus frigidiusculi, acida mineralia, alumen , elixirium
acidum Halleri  etc.

§. 109. Crisi feliciter absoluta indicationi quarlae ,
promovendi convalesccntiam , satisfaciendum. Ut febris
recidiva praecaveatur, causas illius supra enumeratas
sedalo vitare oportet. — Ex febri non valida et debito
tempore ac modo tractata antehac semper sani exiguos
experiuntur effectus, ideoque facile et cito convalescunt.
Quies, somnus, diaeta eupepta, partiin (jinitio praeci-
pue ) vegetabilis partim animalis, aer purus , animus se-
renus in individuis junioribus et robustis naturae in per-
ficienda sanatione convenienter adjuvandae sufficiunt. In
hujusmodi casibus frequentissimis diaeta multum nutriens
et larga, medicainina roborantia, vinuin, non šolnin non
requiruntur, sed praemature adhibita inducendae potius
recidivae sunt idonea. Signa vero debilitatis gravis, su-
dores debilitantes continui, dysorexia, dyspepsia etc.
diaetam probe nutrientem modico aromate conditain, vini
generosi blandi doses parvas, nec non rcmedia amaro-
aromatica v. gr. absinthium, chamoinillam, calamum aro-
maticum etc. sicut tincturain araaram, visceralem etc. ši¬
bi exposcunt.

Kota:  Quibus methodis variae compositiones, complicationes,
et morbi posthumi febris inflammatoriae sint curandi, in ul-
teriore hujus Therapiae expositione suis indicabitur locis.

Gen. II. Febres continuae putridae.

§• 110. Febres putridae  (7. characteris putridi s.
colliquativi) jam supra §. 73. definitae, et in siinplices
ct compositas distinctae, uti omnis febris, systeinatis
sanguiferi adiectione et celeriore cordis arteriarumque
actione, raanifestantur, ast, in directain febrium inflam-

107

matoriarum oppositionem, debilitate hujus aetionis, nonni-
si relate ad caeteras omnes functiones adhuc debiliores
exaltatae dicendae; debili, imperfecta sanguificatione,
ideo massae sanguinis imminutione, ejusque sicut huino-
rum secretorum prava (Tvenosa, antiphlogistica) quali-
tate, nisum in dissolutionein ostendente; celeri excre-
mentorum omnium decoinpositione, putredine; accelerato
sanguinis tenuioris motu cum pulsu frequente, raolli,
debili, parvo, inaequali et inconstante; se- et excretio-
nibus auctis; imminuto turgore vitali 5  facili calorici ube-
rius evoluti dissipatione; facili partium solido-mollium
destructione, putrescentia; debilitate vitali vera univer-
sali, aegri sensui respondente.

Ex ratione §. 92. prolata hic agitur solum

De febri continua putrida simplici.

§. 111. Febris putrida simplex  (7. characteris pu-
tridi s. collifjuativi, synochus putris velerum,  f. contin.
putrida Boerhaavii ) ea e st febris continuae species,
f/uae sijstematis sanguiferi irritationem cum debilitate
vilae universali , et humorum, ipsius speciatim sangui-
nis in dissolutionem  (jiutredinem) nisu conjunctam ex-
hibet, ab eminente essenliali adfectione topiča im-
munis.

It. Boerhartve, M. Stoli, Burserius, W. Cullen, S. G. Vogel,
A. G. Richter,  opp. cit.

C. de Mertens,  obs. de febrib. putridis, de peste etc. Vindob.
1778. 8.

A. Fr. Hecker,  iib. d. Natur und Heilart der Faulfieber. Beri.
1809. 8.

L. Bar. de Quarin,  auimadvers. practicae iil diversos morbos.
Edit, aucta. Vieun. 1814- 8. T. I. p. 47.

§. 112. Febris putrida rarissime simplex  et pura,
plerumque vero cum statu nervoso aitioris grad us occur-
rit, ut iste in ejus nosographia a statu putrido ardue se-
jungatur; nomine febris putrido - nervosae  vel ner~

108

voso-piuridae  tune salutata. Alias cmn inflammationibus
quoque, cmn statu gastrico-saburrali, bilioso, pituitoso,
cuin exantheinatibus acutis etc. copulata, moxque spo-
radica, mox endomica, epidemica observatur.

Rarissiine primaria  est, per noxas inferius recen-
sendas producta, commuuiter secundaria  i. e. effectus
et sequela morborum aliorum tam febrilium quain afebri-
lium, et quidem omnis cachexiae et cacochymiae gradus
altioris, speciatim scorbuticae, a qua essentiam spectan-
do non dilTert (ddeoque scorbutus acutus febrilis liabep-
da}, porro febrium simplicium et compositaruin, purarum
et complicatarum e genere inflammatoriaruiu aut nervo-
sarum nominis cujuscunque, si evolutio illius per earun-
dein vehementiam magnatn, longam durationem, negle-
cturn, therapiam perversam, cachexiam aegri, tempesta-
tein, geniujn regnantem, aliasque potentias infra nomi-
nandas inducitur, promovetar. Prodroinis exceptis prima-
riae consuetis, secundaria nec qiioad symptomata essen-
tialia, nec quoad decursus rationein ab illa distinguitur.

§. 113. Febrim pulridam  non subito exortain, nec
alio morbo productum (prhnarium)  pro momentorum
causae occasionalium intensitate ac duratione brevius aut
diutius antecedunt: sensus defatigationis et gravitatis
universalis; animus indifferens, male dispositus, caput
tentatuin, obnubilatum, obtuse dolens; somnus inquie-
tus, haud refieiens ; dolores membrorum obtusi, vagan-
tes, ventriculi et lumborum gravativi, pressivi; sapor
fatuus, amaricans imo putridus iinprimis mane 5  anorexia
cum continuo plenitudinis et saturationis sensu; horripi-
latio fere perstans intercurrente hinc inde calore; proni-
tas in sudores; alvus et urinac inultum foetentes. — Ac-
cedit dein frigus  utplurimum validum, quod excipit aestus
jam moderatus jam intensus, advertente jam Galeno
manuin tangentis modo singulari ingrato feriens, tnor-
dax  dictus ; concomitantur magna virium prostratio. de-
sponsio anirai aut indifferentia r  stupor. facilitas in ly-

109

pothvmiam levi sub intensiono, sapor putridus, ciborum
fastidium; pufeus communiter frequens, luollis, parvus ,
debilis , inordinatus, variabilis, aIiquando functionibus
omnibus summopere laesis sano vix fre quentiqr, vel imo
rarior, alias praecipue initio morbi inllammatorio similis
plenus , sat fortis, defectu autem duritiei ac tensionis ,
inaequalitate , inconstantia , et deliciente cum caeteris
symptomatibus essentialibus concordantia ab illo distiti-
guendus; sitis vel exigua aeslui et linguae siccitati m-
nime rcspondcns, vel inexplebilis; urinae v ari a e, jam
turbidae et crassae, coloris succolatae, jam obscure
rubrae, bruneae, cum sedimentu lateritio nequaquam
bono >, jam caerulescentes cum sedimcnto plumbei colo¬
ris, jam nigricantes, foetidae; alvus nune obstipa abdo-
mine serius tenso et inflato, nune valde mollis diarrhoi-
ca cum eserementis bruneis, discoloribus, nigrescenli-
bus, sanguinolentis intense olidis, morbo majorc invo-
luntarie secedentibus; cutis coloris proprii quasi spur-
ci, luridi, utut initio sicca, postmodum mollis, inadida,
sndoribus viscidis , oleosis tecta . penes halitum, omnes-
que inateries excrementitias male olentibus, quandoque
cadaverosi foetoris. Circa diem quartum, quintum, se-
ptimum, sed et citius ac serius, pelechiue  comparent i. e.
maculae parvae, a puncti crassioris ad lentis minoris
magnitudinem, supra cutem non elevatae, nune pallide
aut laete rubrae, nune purpureae, nune lividae, nigre-
scentes, jam diseretae, jam ampliatae coniluentes, et
vibieum  referentes formam, minoribus per interstitia di-
spersis. Communissime in collo, peetore, interna extre-
mitatum, praecipue antibracliioruin facie, iri" dorso , et si
numerosissimae sunt, insuper infra mentum, retro aures,
nec non in vultu praesertim in palpebris superioribus
prodeunt 5 non nunquam cutis innumeris peticulis coa-
cervatis quasi marmorea prospiclt. Rarius in cutem pro-
fundius pertingunt, plagasque gangraenescentes aemu-
lantur. Non essentiales sunt huic febri, nec febris ge-

no

neratiin illis. Cum vel sine petechiis quandoque miliaria
febrim putridam, modo 11011 essentiali, comitantur 5 pa-
riter aphthae, furunculi, bubones. Oritur facile decubi-
tus, ejusque et plagarum a vesicantibus,, synapismis
aut aliunde laesarum gangraena vel suppuratio diutur-
na. Sequuntur haemorrhagiae nariuin, intestinorum, or-
ganorum uropoeticorum, in foeininis uteri; rariori času
aurium et oculorum, sanguisque ita vel per venaesectio-
nem forsan evacuatus est tenuis, fluidus persistit cuin
copioso sero turbido , cruento 5 crusta lardacea nonnun-
quam sed tardius ad cruoris superiiciem formata jam te-
nuior jam crassior mollis est, quasi gelatinosa, digito
facile perfodienda; non aequabiliter albida, brevi diver-
sicolor; subtus cruor non solidus, sed saepe pulta-
ceae mollitiei, coloris bruneo-nigri, livido-virentis, quan-
doque membranula albicante, muciformi sacculi ambientis
instar circumvolutus. Dolor capitis minus vehemens ac
in febre biliosa, potissiinum pressivus, ad basim cranii
residere videtur, junctus plerumque stupori, sopo-
ri, quos deliria vesperi praecipue et noctu placida, mur-
murantia, quandoque tamen et iinpetuosa, 1'erocia comi-
tari solent. Mentis haec perturbatio et manuum tremo-
res, advertente Vogel , ea ratione increscunt, qua pul-
sus debilior evadit. Oculi rubent, tument, hinc inde do-
lent, turbidi, quasi pulvere conspersi, vitrei, obtutu
languido, alienato, palpebra superiore oblique versus
angulum evternum prolabente; anguli muco lurido imple-
ti; susurrus aurium, baryecoia iino acoia auditu tarde
sub reconvalescentia vel nunquam redeunte; nares sic-
cae , fuliginosae 5 lingua initio albida brevi sicca evadit,
rubra, calida, aut brunea , nigra, contracta, fissa, tre-
mula, ab aegro haud porrigenda, vel viribus exhaustis,
sudoribusque ac diarrhoea colliquativis iterum humescens j
labia, dentes, totum oris cavum muco bruneo, griseo
aut nigrescente lurido, iterum iterumque restituendo
conspurcata; dysphagia nonnunquam cum dolore; dolo-

m

res vagi initio morbi pro rheumaticae febris phaenotnene
incautis imponentes.

Altiores febris putridae gradus tremoribus membro-
rnm insigniuntur, subsultu tendinum, carphologia, me-
teorismo, emphysematibus vario Ioco, lipothymiis, sudore
frigido, profluviis colliquativis, sub cjuibus sicut aliis vi-
rium exhaustarum et summae humorum dissolutionis signis
evolutis , času infausto paralysis universalis, tandem
mors superveniunt.

§. 114. $ymptomata non essentialia multum variant;
et vix non oinnis febris hujus epidemia proprii quidquam
offert. Nec ipse character putridus nune deseriptus sem-
per liquet; quandoque enim initio vires utcunque vigent,
pulsus plenus, non debilis tangitur, qui cum doloribus
fugacibus peetoris et vagis meinbrorum , et cum larda-
cea forsan in sanguine evacuato crusta diagnosim initio
reddere valet ambiguam. Unde omnium diagnosticorum
momentorum collectione sedula, speciatim prudenti epi-
demiae regnantis observatione , aestimatione, magnaque
in medendo cautela opus. Circa quartum, quintum diem ,
aut et serius indoles febris clarissime evoluta spectatmv

§. 115. Febris putrida secundaria  prodromis prima¬
rne ( §.113.J destituitur; vigentibus potius adhuc morbi
primarii .syrnptomatibus numero ac inagnitudine variis es¬
sentialia febris putridae phaenomena jam segnius jam ra-
pidius evcluta admiscentur. lila vero, febris putridae ex-
ordio et exacerbatiomun tempore manifestiora, febre in-
crescente obfuscantur , subjugantur , decrescente autem
et crisi fausta procedente rursus utut minora comparent, .
sensim mitescunt, doneč febris crisi, criscoš morbi pri¬
marii formam simul referente, perfecta cessent.

§. 116. Magnitudo  aeque ac durutio  febris putridae
tam primariae quam secundariae plurimum variant. Non-
nullis in casibus symptomata recensita inveniuntur omnia
consociata. et rito evoluta, morbusque cito, intra sep-
tem dies. jam fauste jam infauste judicatur. Ilarius de

112

sporadicis quam dc epidemicis febrlbus putridis haec Va¬
lent, quae altissima gradu ferocia pestem assequuntur.
A nonnullis pro revo lypho pulrido  declarantur. Alio
tempore umita expositoruin ea(jue vehementissima et pe-
' riculosissiina desunt symptomata; lentius tune malum de-
eurrit, ad diem decimum quartum, imo vigesimum et
primum protrahitur, et dccursu.s rationem non raro ex-
hibet decursui typhi contagiosi similem, a Val. ab Hil-
denbrand  exacte ad natyrain delineati.

Epideinicae sudor Anglicus  dictus accensendus , fe-
bris sudaloriae  nomine primum in Anglia 1485 observa-
tus* Aestu interno sunimo, siti clamosa, cephalalgia et
gasteralgia citra vomitum et exanthema, praecipue autem
sudore largissimo foetidissimo insigniebatur. Brevi inul-
tmnque lethalis esse solebat. Rarius in posterum coinpa-
ruit 5  summe contagiosus; adfinis pesti habitus.

§. 117.  Febris putrida ut quivis morbus vel in sani-
lalem,  vel in morbos alios  abit, vel lelhalis  evadit. •—
Crisis fausta sequentibus sub phaenomenis intrat: pro
vehementiore aut mitiore decursu symptomata febrilia die
septiino, nono, decimo quarto aut vigesimo primo insig-
niter dccrescunt, activitas systematis circulatorii fortior
fit et liberior, circulatio ipsa regulae magis appropinquat,
cessant evacuationes morbosae , svmptomaticae. erigun-
tur functiones systematis nervosi, redit genuinus aegri
sensus de statu suo, qui de delassatione ac debilitate
conqueritur, somno per vices reficitur et recurrente gau-
det appetentia; accedit plerumque sudor crilicus  a priore
symptomatico probe dignoscendus, nec non urinae , si
hucdum eminentes corruptionis notas et speciatim sangui-
nem non continuerant, nune primum tuibidae et sedimen-
tum llavo - bruneum vel rubrum, leve ac larguin depo-
nentes, ni alia contradicunt, criticae habendae. Vomitus,
djarrhoea, nisi febris statui gastrico nupta , raro eandem
significationein praeseferunt; ptialisinus in variolis, scar-
latina, cynanche , pneumonia cum febre putrida ingressis

113

salutaris criticus visus; sic nonnunquain et furunculi, pa-
rolides, baryecoia, ipsa surditas, hydroa ad labia et
nares.

§. 118. Morbi . in quos febris putrida imperfecte
aut, quoad excretiones, nou judicata transire  observa-
tur, sunt: glandularum salivalium, inguinalium, axilia-
riura intumescentiae, inflammationes; furunculi; carbun-
culi, anthraces quandoque ut illi inetastasim criticam
constituentes; baryecoia , acoia perstans; metastases
variae ad cerebrum, medullam spinalem, intestina, pul-
mones etc.; inflammatoriae, serosae, puriformes , facile
in gangraenain abeuntes, plerumque cito exortae, summe
periculosae, irao lethales; febris lenta; digestionis, san-
guificationis, nutritionis languor chronicus; cachexiae
uti hydrops, phthisis pulmonalis; partium paralyses, atro-
pbiae, amaurosis etc.

119. In mortem  febris putrida terminatur a)  uni-
versali virium vitalium exhaustione, per symptomata pa-
ralytica et soporosa et per signa universalis humorum
dissolutionis sese inanifestante. Paralysis jam a sphincte-
ribus vesicae et ani, a musculis intestinorum, ventricu-
li, aesophagi, pharyngis, jam ab extremitatibus, jam a
cerebro et sensuum organis, jam a pulmonibus aut corde
et arteriis conspicue orditur, inde nune cito nune lente
per totum diffunditur organismum; vel b)  partium singu¬
larnim externarum gangraena et sphacelo cum foetore in-
tolerabili rapide progrediente ac inlra paucos dies letha-
li; vel c J  inflammationibus metastaticis internis v. gr-
bltestinorum, ventriculi etc. vehementibus, in gangrae-
ftam lethiferam cito terminandis: vel demum dj  extra-
Vasatis serosis, cruentis intra cava cranii, thecae verte-
,J ralis , thoracis; quorum ortum et praesentiam declarant
^spiratio brevis, valde laboriosa; pulsus admodum fre-
‘liens , duriusculus; obtutus fixus , strabismus; alvi et
'"'inarum retentio; culis sicca: — convulsiones cum

lllo rte apoplectica vel suffocativa.

t.

3

m

Cuduvera  febre putrida defunctonun diu manent ca-
lida, flexilia, rigiditatem cadaveribus caeterum coinmu-
nem nunquam offerunt, et citissime putrefiunt. Sccta
notas effectumn hujus febris lethalium, nune a—d  enu-
meratorum, nec non eminentia saepe corruptelae in in-
ternis sigmi, utuiaculas et plagas obscure rubras, livi—
das, n igraš , ecchymoses in pulmonibus, ventriculo, in-
testinis aliisipie visceribus, haec eadem valde uiollia,
marcida, facile laceranda, sanguinem tenuem, dissolu-
tum, discolorem, atrum, etc. exbibent.

§. 120. Disposidonem  in febres putridas momenta
gerunt illi in febres inflammatorias directe opposita, vi-
dclicet: constitutio corporis debilis, laxa; temperies
phleginatica; humorum laudabilium, iinprimis sanguinis
boni penuria; debilitas vitae generatim et sanguilicatio-
nis speciatim ac nutritionis imperfectae. linic subjecta
utriušque sexus senilia, decrepita, enervata, cachecti-
ea, quemadmodum scorbuto, hydrope, phthisi, sjphili-
de, rhachitide etc. laborantia in putridas magis ac in in-
llammatorias febres aut nervosas disponuntur.

Ad momenta cansae excilanlia  spectant, quaecun-
que organismi totius vires multum labefaetare, irritabi-
litatem infringere, sanguificationem insigniter laedere,
ipsiusque sanguinis coagulabditatem imminuere valent ,
speciatim: aJ  febres inllammatoriae haud secus ac ga-
strico-saburrales, biliosae, pituitosae , nervosae, aliae,
perquam vehementes, neglectae, perverse traetatae; b )
sanguinis, salivae, seminis, humorum intestinalium alio-
rumve dispendia immodica; intensiones virium corporis
ac mentis facultatum protraetae, nimiae, praecipue cuu
humorum jactura , aut nutritionis defectu junctae ; ail-
fectus animi et pathemata deprimentia, tristitia, moeror,
curaemetus, anxietas$ putredo ulcermn niajorum vel
plurium, sphaeeli 5  sordes priinarum viarum, sccundinae,
urinae retentae putrescentes; — c)  atmosphaera humi-
da et aestuans; inde praegressa et praesenle tempestate

115

contmuo hurnida ct calida, inde in regionibus maritimis,
in insulis, climatibus fervidis numcrosae febres puti’idae $
— aer impurus, substantiarum vegetabilium et animalium
putrescentiuin effluviis, hominum multorum in locis an-
gustis degentium respiratione, sudoribus aliisque excre-
mentis corruptus, inde magnus febrium nominatarum nu-
merus locis depressis, ad latas paludes sitis, inundatis,
in proeliorum viciniis, praesertim tempore acstivo, in
castris , contabernis militum, nosodochiis, ergastulis,
navibus, pauperuin tuguriis angustis aut oppletis, hurni-
dis, tenebrosis, squalidis 5  — d)  nutrimenti penuria,
cibi ac potu,s aequo minus nutrientes , corrupti, putridi,
quemadmodum usus carnium ejusmodi, ovoruin , piscium,
farinae, panis, aquae; inde frequens putrida febris fru-
gibus dcpravatis, insufficientibus, premente annonae
caritate, saeviente farne, obsidione urbes diu adiligen-
te 5  — e)  abusus medicaminum solventiuin, praecipue
salinorum, uti alcalinorum, antiphlogisticoruin salium,
mercurialium, saponum etc., abusus substantiarum nar-
coticaruin 5  — f j  venenum serpentum nonnullorum Q)o-
tissimum exoticorum); contagium typhi pecorum et ho-
minuin, utut lioc febrim suae speciei gencret, cui cha-
racter putridus essentialis non est, quemadmodum in
tractatu de typho ostendetur.

§• 121. Patet ex hucusque dictis, febrim putridam
'Uorbum esse acutum, ex febri et debilitate universali
Ve ra cum humorum in dissojutionem nisu compositum.
Ussentiam  ejus proinde in systematis circulatorii inten-
sione ,per irritamentum quidem provocata et partim ad-
v 'Crsus illud directa, ast infirma, vitae sanguinis ipsius
imminutae, celeri miscelae mutationi, speciatim ejusdem
ac  humorum secretorum omniiun in dissolutionem nisui
f°njuncta, atque in vera functionum voluntariarum et
‘“voiuntariarum omnium imbecillitate consistere videtur.

§• 122 . In prognosi  natura, magnitudo, aetas, dc-
‘urrendi ratio, stadium, nec non symptomata singula

8  *

116

febris putridae, tota aegri constitutio, causa excitans,
et auxilium a natura et arte expectandum consideranda
veniunt. Juxta hac generatim statuenda sunt sequentia:

Pcbris putrida semper periculosior ac inflammatoria;
debilitati enim jam nupta vires vitales in decursu magis
pessumdat, cum prava humorum miscela et organisatione
vitiata mutationes humorum et partium solidarum aeque
ac virium comites secumfert, ad organismum dissolven-
dum adeorpie vitam pariter extinguendam directe ducen-
tes, ob virium. vitalium defectum difficilius ac in febre in-
flammatoria per artem corrigendas.

Nonnisi leviori gradu, circumstantiis faventibus,
quandoque et sine artis auxilio, sanatur; rarissima ve-
hementis feliciter abactae prostant exempla.

Augent periculum intensus febris gradus, jam antea
praegressa debilitas magna, aut cachexia cujuscunque
indolis ac formae altior, causa excitans valida, adfe.ctio
plurium organorum nobilissimorum vehemens, paralyseos
et dissolutionis signa cito irruentia , tractamen diagnosi
erronnea nullum , nimis sero inchoatum , vel perversum,
decursus admodum acutus , complicationes gravissimae.

Pessima habentur signa: virium lapsus , praesertim
jam rnorbi initio repentinus, ex causis cognitis minimo
explicabilis; deiiguratio faciei magna, subitanea, totius-
que physiognomiae alienatio; emphysemata hinc inde;
meteorismus cum diarrhoea et debilitatis ac soporis in-
cremento; petechiarum livor; plagarum vesicantibus etc-
laesarum gangraena; lingua siccissiina, nigrescens, fissa?
tremula; delirium c( ntinuum cum tendimun subsultu, car'
phologia, singultu; situs neglectus, dorsalis cum trunc’
versus pedes delapsu; conatus surgendi et fugam p e '
tendi inanes, defatigantes; anxietas ; respirium suinia 0
laboriosum, stertorosum; pulsus frcquentissimi, debili 5 "
simi, parvi, vacui, vacillantes, intermittentes; profluvi®
colliquativa omnis generis praecipue haemorragiae 5
mosphaera aegri foetens: alvi ac urinanun excretiofl f9

I IT

involuntariae et aegro inscio contingentes; haemiplegia
ainaurosis, convulsiones. — R.eliqua prognostica ex de-
scriptis supra febris putridae terminis desuinenda.

Periculum maximum ex febri liac subeunt subjecta
intensionibus corporis ac mentis, pathematibus animi
deprimentibus, inedia , humorura dispendiis , dissoluta
vivendi ratione, syphilide, scorbuto etc. confecta, visce-
ris alicujus destructione Iaborantia, senectute decrepita.
Individua juniora, tenera, sensibilia in nervosain potius
disponuntur febrim, in putridam vero delapsa admodum
periculose habent; attamen in epideraiis hujus generis
homines facilius nonmmquatn evadunt, validi contra,
robusti, bene nutriti graviter mulctantur, saepiusque per-
eunt. Gravidae atque puerperae communiter in statum
s imune ancipitem conjiciuntur.

Exiiio plerumque est febris putrida aegris, jam an-
tea gravi cerebri aut cordis, aut pulmonum, ventriculi,
hepatis, lienis, intestinorum etc. morbo detentis.

Dum iiunt metastascs, prognosis cum gradum decre-
menti essentialiuin febris putridae symptomatum, tuni
partis correptae dignitatem respicit. Glandularuin supra
inemoratarum tuinores cito in inflammationem ac suppu-
vationem abeuntes tempore criseos fausto favent praesa-
gio. De abscessibus in čute exteriora versus cito natis
idem fere sentiendum. Anceps autem est, tumorem ac
indaminationem , quin ad suppurationem perveniat, brevi
disparere. — Extremitatum, auris externae gangraenam
saepe earundefn jactura insequitur haud lethalis.

123. Curalio  febris putridae ad indicationes  cir-
ca febrium tractamen in genere statutas cardinules (/ua-
fnor  dirigatur, est necesse.

Indicationi primae  ut satisfiat, pro momentorum ex-
citantium, nec non febrim putridam alentium diversitate
varium requiritur tractamen. Convenient itaque hunc in
dnem nune debila febris indaminatoriae , aut gastricae.
v beumaticae, eatarrhalis. exanthematicae in putridam

118

nitentis cura; nune nimiae humorum jacturae restrictio,
sedatio; nune animi exhilaratio, corporis ac animae
quies; nune saburrarum in primis viis, secundinarum
putrescentium, partis sphacelosae amotio; nune renova-
tio, depuratio et eorrectio aeris, habitaculi mutatio; nune
nutrimenti copia Iargior, cpialitas melior etc. Si causae
excitantes tempestive auferri queunt aut enervari, mor-
busve primarius ad faustuin perduci finem, nascenti non-
nunquam Irena injiciuntur malo, ipsumque in germine
suffocatur. Remedia requisita pro noxarum indole, aegri,
aut aegrotandi periculo expositi constitutione, pro actio-
nis morbificae Ioco variant, prudentique cum naturae
morborura imminentium aut jam vigentium respectu seli-
gantur et adplicentur.

Quae febrim putridam sustinere, intendere valent,
ex nuinero §. 120. recensitorum momentorum occasiona-
lium esse possunt, uti: aer con-uptus, effluvia putrida,
cibi potusve depravati, animi pathema torquens etc.; spe-
ciatim vero aer cubiculi multum calens huc referendus.
Necessarium est, hujus temperaturam ad + 10° — 12°
thenn. R. imminutam aequabiliter sustinere, eandemque
tempore aestivo calido per ventilationem circumspectam,
praepeditum radiorum solis accessum , frondes viresccn-
tes aquae recenti immissas in cubiculo servatas, iteratas
pavimenti cum aqua frigidiuscula conspersiones etc. arte
parare et conservare. Lectus simul sit refrigerans saltem
non calefaciens, integumenta levissima.

§. 124. Pro indicalione allera  implenda essenliam
febris putridae attendere, morbosum igitur organoruin
circulo et multifariis secretionibus dicatorum, nec non as-
similationis et qualitatum sanguinis statum considerare,
ejusque i'ationem ad v itae in toto organismo conditionem,
in febribus secundariis insuper ad morbos primarios, pru-
denter pensitare oportet, singulisque si opus $ymplomu-
fibus  congrue occurrere. Quare indicatio ista in dupli"
cem tendit scopum, u)  iu essentiam videlicet febris no"

mtnatae oppugnandam et tollendam, siinul bj  in sympto-
mata ejus et effectus periculosos amovendos.

aj  Juxta determinationein characteris essentialis
121. factarn indicatio eo tendit, ut systematis circula-
torii irritatio tollatur, vires vitales in toto esaltentur or-
ganismo, humorum dyscrasia et dissolutio siStantur, in
miscelara et formationem convertantur sanain, solidaque
laxa firmentur. Quemadmodum irritatio febril is respici po-
tissimum debet initio febris ex inflammatoria natae, gra¬
du morbi mitiore, hujusque exacerbationum tempore, ita
potior debilitatis et humoriun dcgenerationis ratio haben-
da malo jam puro , progresso , graviore, viribus multum
lapsis, colliquatione manifesta, statu nervoso simul ad-
juncto. Fiininente debilitate vitali indicatio vitalis caete-
ris omnibus superior urget. — Complicationi gastricac
etiam initio morbi methodus saburras solvens, sursum
vel deorsum evacuans opponenda haud debilitans, potius
erigens.

Ouare vigore symptoraatum febrilium adhuc pracv$-
lente irritamenta quaecunque febrim intendere valentia
arceantur, et moderamen lucis ac praesertim temperatu¬
rne , corporis animiquc quies, abstinentia ab irritantibus
cibo, potu, medicamine, potulenta rcfrigerantia acidu-
la, integumenta levia adhibeantur oportet. Conveniunt
autem ucida mineralia , sulphuricum, muriaticum dilu-
tum prae vegetabilibus, vehiculo aquoso parum mucila-
ginoso temperata seu potus seu medicinae titulo sumen-
da, sic et balnea simplicia egelida; nocet tractamen an-
tiphlogisticum simul debilitans omne, speciatim sanguinis
depletiones summurn morbi periculosissiiiii gradum rapi-
dissime accersunt. — Indole putrida febris ex calore
mordace, se- et excretionibus colIiquativis, petechiis
etc. manifesta, non memorata solum acida sed alia quo-
'|ue incitantia tonica ac plus minusve diffusibilia in usum
vocanda ; ad quae referuntur: cortex peruvianus, lichen
islandicus, cortices salicum, hyppocastani, quercus,

120

cascarillae; valeriana. angelica. serpentaria, chamomil-
la, mentha, salvia, -ruta etd. Indicantur acida mineralia
praecipue in febre putrida, bilioso - putrida, aestiva raa-
gnis dosibus — dr. duarura, unciac dimidiae etc. intra
nycthacmeron — pulsu pleno, accelerato. non duro 5  fa-
cie rubra; vultu truce; dclirio furioso , absente inllam-
inationc. Ubi dentium stuporem , tussirn, cardialgiam aut
tor mina et diarrhoeain faciunt, elixirio acido Halleri sup-
plentur, dosi minore porrigendo. -—- Corticis peruviani
usum indicant in febre putrida Ionga foeminarum, viro-
rum debiliuin, laxa solidorura compage, humorumque te-
nuitate, aestate Iiumidiore simulque calidiore, virium de-
fectus crises tardans post evacuationes quascunque ni-
mias; pulsus debilis, mollis, parvus; aestus non inten-
sus; typus remittens aut ex remittente, intermittente
continuus factus; constitutio febrium intermittentium cor-
regens; instans gangraena. (Stol!  aphor. 496.) Linguae
ae cutis siccitas, leviš respirii difficultas, tussicula tum
non contradicunt. Vetant autem plethora, inflammatio,
saburra praesens, ineteorismus , calor urens, dyspnoea.
Dandus est cortex peruvianus forma pulveris, aut si ista
non fertur, decocti, infusi, extracti, dosi magna, solus
aut cum coindicatis passim adjuvantibus passim corrigen-
tibus acidis, aromaticis, spirituosis etc. Sic et cortices
supra nominati.

Magnae simul virium debilitati pro adjuncta irrila-
bililale  vel adaucla  vel, uti pleruinque, imminula  et
statu tum quandoque paralysi proximo, occurrendum ine-
thodo stimulante, nervina, ibi blandiore, hic fortiore ac
potenter irritante. Cum tamen vires deficientes per alter-
utram non directe sed mediante solum processus vitalis
vigore restitui possint, sors aegrorum a studioso reme-
diorum selectu et administrationis modo congruo pluri-
xnum pendet. Quadrant in času priore,  per notabilem
systematis circulatorii concitationem liinc inde et spe-
ciatim exacerbationum vespertinarum teinpore recurren-

e

tein, per sensibilitatem universim et i u organ is sensuum
speciatiin nimiam etc. cognoscendo, remedia non adeo
systeina vasorum exstimu!ando quam nervosum erigendo
ac reficiendo paria, ut: chamomilla, valeriana, caslo-
reurn , moschus, asa foelida.  Haec et in febri nervoso-
putrida aptum inveniunt locuin. Altero in času  , per pul-
sum parvum, mollem, debilem utcunque aequalem, su-
dores viscidos, artns frjgidos, faciem pallidam, colla-
psam, soporein cum delirio miti, vocem debilem, indif-
ferentiam, continuum trunci ad crura delapsum manife-
sto , conveniunt po ti us : arnica , camphora, angelica,
imperatoria, calamus arom., serpenlaria, vinum  eique
analogi špiritus aefherei  ac aelheres  ipsi, lu/uor cornu
cervi,  et času necessitatis phosphorus;  externe: vesi-
canlia, sgnapismi: enemata , loliones, fomenta, balnea
aromuticis, špirituosis  principiis jinbuta.

Florum chamomillae  A ulg. et rad. valerianae  seor-
,siin aut junctim ex dr. duabus—-tribus ad colaturam-librae
jtaranda infusa sola vel cuin decoctis cort. peruviani etc.
interne, sic et fortiora enematis forma adplicantur, ex-
tracta decoctis tonicoruin supra recensitorum adduntur.
— Moschus  et castoreum  Jaudanda in statu spastico,
treinoribus , contractionibus liinc inde praesertim muscu-
lorum faciei, tendinum lusu, čute sicca, partium solida-
rum tensione, pulsu parvo , duriusculo, urinis pallidis,
aquosis se j)rodente. Illius gran. sem. —- un. — duo, hu-
jus duo, tria—quinque cum saccliaro in pulverc, vel
subacta mucilagine in aqua aromatica, forma julepii,
cochleatim omni hora aut bihorio exhibentur. — Asa foe-
tida  ob odorem aq sa|)orem nauseosutn interne multo
rarius, quam in clysteribus, a scrupulo semis ad drach-
main semis subacta, adplicatur. — Flores arnicae  in
decocto, infuso ex drachma una ad duas pro libra, in
extracto, irritantes, subemetici, alterantes, sunimo pro-
ficui in irritabilitatis defectu. hinc in sensuum internorum
externorumque torpore. tarditate. anaesthesia cum delirio

122

murnu ran te, urinis, calore, pulsu naturalibus aut ad na-
turales prope accedentibus, Iingua sicca aut muco largo
tecta. (Stoli  rat. med. P. IH- p- 159 etc. — Aphor.498.)

— Camphora , infusa  ex radicum angelicae, calami
aromatici, imperatoriae etc. dr. duabus-tribus paranda,
prioribus juncta tam interno quam externo inserviunt usui.

Vimm  ob vires analepticas, systema nervosum mo¬
do specifico refocillantes, erigentes animum, systema
circulatoriura excitantes, hacque ratione materiae orga-
nicae decompositionem inhibentes ac auferentes, praeci-
puum hic tenet Iocum. Eminent in scopum praesentem
austriacum annosum, rhenanum, nessmulense et schom-
laviense, his deftcientibus nobiliora quoque, dulcia cum
acidis supra nominatis alternata. Porrigitur cochieatim
nierum aut aqua dilutum. Aegri desiderio nonnunquam
vehemente dueti largiore quidem quantitate, non absque
noxa soluin, sed cum emolumento etiam ferre solent vi-
num, hujus tamen usus prudente semper circumstantia-
rum omnium et vini effectuum pensitatione dirigendus est.

— Virtute analoga, stimulo autem magis diffusibili ac
penetrante gaudent: spiritus aetheris  muriatici, nitrici,
sulphurici, aether aceticus, sulphuricus etc.; decoctis,
infusis supra memoratis adduntur. Debilitate maxima, pul¬
su mollissimo, tremulo, imo intermittente Quarin  et P.
Frank  miscelam ex partibus anaticis aetheris sulphurici
et tinct. castorei, vel sirnul Iiquoris corn. cerv., dosi gut-
tarum duodecim ad viginti oinni I—1 hora, laudabili
hinc inde cum effectu praeseripserunt. Conveniunt insu-
per eadem sub rerum positione: liq. c. c. solus, ol. ani-
male Dippeli, sal volatile corn. cervi, aleali volatile sic-
cum variis in forrnis ac combinationibus, olea aetherea
saccharo excepta in infuso vel aqua aroinatica, cum dosi
majore liq. anod. m. Hoffm. aut sp. aetheris sulphurici;
et sensibilitate vitali penitus obtusa vitaque exstingui
minante, ipse phosphoras.  Hujus aethere sulphurico vel
oleo amvgdalarum soluti, usus ab j ad ' n  grani partem

123

j>ro rcrurn statu omili J—1 vel secunda hora magnarn
cautelam, speciatim abstinentiam a p o ti b us aliisve iluidis
aquosis, šibi exposcit, ne sua excutiatur e solutione,
indeque purus cardialgiam, inflammationem cum gangrae-
na inferat.

Vesicanlia  irritamento dolorifico virium vitaliuin in-
ertiam exstimulant, circulum humoruin concitant pulsus-
que efficiunt contractos, parvos; diaphoresim promovent;
urinas primo augent dein imminuunt cum tenesmo; alvum
iluidam cohibent; largius adplicata systema uropoeticura
inllammant. [Stoli  aph. 499.) Synapismi }  epispaslica
alia  communcs irritamentorum čuti admotorum effectus ,
dolores, adauctum humoruin adfluxum, inflammationem
superficialem producunt, quare vesicantibus praeferendi,
surisque, femoribus , brachiis imponendi, si congestio ad
encephalum, hujusque irritatio praevalens aucto faciei
turgore, obtutu vivaci, inconstante, delirio vehemente
proditur, et si major sanguinis in resolutionem nisus,ne
gangraenosa a vesicantibus ulcera inferantur, justum in-
cutit metum. Pro re nata vesicantia nuchae, dorso, bra¬
chiis, suris aut femoribus adplicantur, nec aequo diutius
reliquenda, nec eodem Ioco repetcnda. Gangraena fors
orta queinadmodum decubitus gangraenosus §. 125. cu-
randa.

Balnea  tepida tam simplicia (" Gilchrist  Samml. aus-
erl. Abh. B. V. S. 182. et Lenim:  Memorabiiia circa ae-
rem etc. p. 24. et seq.), quain aromatica et adstringen-
tia ( Bilguer  Versuche n. Erfahr. iib. die Faulfieber und
Ruhren etc. Beri. 1782/) cum infuso fortiore flor. cha-
mom., vel specierum aromaticarum, ant decocto corticuin
(suercus etc. addito nitro aut potius aceto parata multum
proficiunt. Vogel  (Handb. d. pr. Arzneyw. 2. Th. S. 58.)
balnea tepida, cutisque simul cum sapone depurationem
sudore viscido, frigido liinc inde jirorumpcnte , artubus
frigidis, anxietate recurrente, tumentibus praecordiis,
rigore cum iuordinatis nervorum motibus fex impedimen-

121

lis, quae natura in crisirn praestandam devincere cona-
tur) , vel maxime convenire existimat. Balneorum def<?-
ctu loliones  totius corporis cum aqua tepida saponata,
infuso fortiore aromatico aquoso aut et A inoso, vino te-
pido, aut špiritu saponis, camphorato , aromatico, aut
aceto aromatico commendari merentur.

§. 125. Ad sgmptomata , quae jam essentialia jam
lateralia, imo et critica, dum excedunt, penes therapiam
febris naturae, magnitudini, stadio etc. adcommodatam
non raro pecuiiarem šibi exposcunt medelam, referenda
sunt: (t) Haemorrhagiac  narium, intestinorum, uteri,
viarum urinalium. ulceruin etc. His interne, stimulos
diffusibiles evitando , decocta corticis Peruviani, quercus
radicis tormentillae. ratanhiae etc. cum acido sulphurico
diluto, alumen, viribus inultuin lapsis vinum Budense
parba dosi, externe-citra temperaturam superius commen-
datam moderatissimam, regi me n quietum ac situm conve-
nientem, habita seinper fontis ratione epithemata, injc-
ctiones frigidae, aluminosae, kinosatae, turundae simpli-
ces, aut aceto, aut adstringente Iiquido iinpraegnatae op-
ponuntur. — b )  In diarrhoeam  putridam, symptomati-
cam, vere colliquativam, exhaurientem Stoli  (^aph. 501. )
radicem arnicae forma pulveris vel infusi, Vogel  solutio-
nem aluminis in infuso vel aqua aromatica cum inucila-
gine, alii corticem radicis simarubae, radicem tormentil-
lae, columbo etc. in decocto cum opio et speciatim the-
viaca merito commendant. Externe simul enemata muci-
laginoso-aromatica parca cum opio, fomentationes ab-
dominis siccae aut humidae aromaticae, aromatico-vino-
sae, unguentum volatile aut aromaticum aliquod cum cam-
pliora, lotiones aromatico - spirituosae , svnapisini adhi-
bentur. Ubi statu gastrico - saburrali, bilioso , catarrho-
so etc. praegresso neglecto , perperam tractato, emeti-
cis A r el purgantibus incongrue aut nunium adhibitis me-
teorismus insignis, abdominis aestus, dolor sub pressio-
ne profunda infra umbilicum et versus regioncm iliacam

125

dextram perceptus, sopor, lingua brunea, arida, rigida,
febris fortis pro intestini ilci et coeci adfectione inflam-
matorio - ulcerosa, qualis in febre nervosa frequens, pu-
gnant, tractamini mox exposito emolliens, topiče saltem
antiphlogisticum praemittendum est, dein potenter, de-
rivans epispasticorum ope subjungendum. Conf. infra
§.  146. —• c J Meteorismus  initio frictionibus iteratis ab-
dominis , foraentis ac lotionibus aromaticis etc. mox nomi-
natis, clysteribus aromaticis cum camphora, in času per-
tinaci foinentis frigidis abdomini per momenta adpositis 7
nec non enematibus frigidis cum aceto tractatur. — d)
Moderamen sudormn  colliquativorum iisdem, quae con-
tra haemorrhagias ante memorata sunt, remediis inter-
nis, potulentis, temperatura , regimine egelidis impetran-
dum, nec non iterata, si vires ferunt, aegri mora extra
lectum. — fi) Decubilus , inflammatio cutis variis plagis
favente debilitate per pressionem sub situ potissimurn in-
dueta, phaenoinen sistit valde dolorificum, facile in ul-
cera- et gangraenam abiens, saepe convalescentibus ad-
lmc sumine molestum, damnosuin. Praecavetur facilius ac
sanator. Prophylaxis consistit in congrua febris putridae
therapia, in munditie continua sumrna, stragulis aequali-
bus, solido - mollibus elasticis et non calcfacientibus,
supposita speciatim pelle cervina ant linteo vel serico
cerato, situ saepe mutato , diligente locorum suspeeto-
rum lotione cum aqua frigidula, aqua et aceto, vino aut
špiritu vini. Cura incipientis rubore ac dolore manifesti
decubitus aquam saturninam Goulardi  cum camphora,
aq. vulnerariam Thedeni,  unguentum ex butyro recente
non salito cum camphora, vel a de Ilaenio  commenda-
tum linimentum ex albumine ovorum et sp. vin. simplici
A r el camphorato exposcit. Gangraenae siccae foinentatio-
nes calidae aromaticae humidae cum pauxillo spiritus vin.
camphorati aut aceti aromatici, gangraenae humidae fo-
menta calida sicca aromatica, nec non pulveres aroma¬
tici, carbonum, camphorati opponuntur. partiumque

sphacelo dcstructarum, ni facile secedant, saperatio a
natura expectatur. — f j Aphlhue  coilutoriis, gargaris-
inatibus , injectionibus mulcilaginoso - aromaticis cum bo-
ract et melle rosarum aut roob mororum, linimentis ex
rnelle rosarum et borace vel, si gangraenescunt, hujus
ioco adaequata acidi sulphurici aut muriatici diluti,
aluminis, aut vitrioli '/And  dosi sedulo adhibendis trac-
tantur. — <j) Bifficvllales mingcndi  fomenta emollientia
aut aromatica vel et baluea, času urgente enemata cum
opio exposcunt. ITrinae retentae, aut pro parte solum
evacuatae, et involuntarie stillautes ope catheteris edu-
cantui - . — h) TumoriSus  ad parotidem alterutram, ad
caeteras giandulas salivales, subaxillares, raro ad in-
guinales aut testiculos sub febris putridae finem ortis,
melaslalicis,  si levant, fomenta et cataplasmata emol¬
lientia solerter opponenda, ut figantur et suppurentur,
praesente pure quantocyus lanceola adinovenda, simul-
que evacuationum criticarum per urinas, sudorem, alvum,
ptyalismum etc. ratio habenda; — si mere symplomatici
adparent, sul) eodem ad crisim evacuatoriam invitandam,
promovendam'respectu, tentanda est resolutio.

§• 126. Smrtmi momenti in febris putridae cura sunt
diaela  et regimen.  Adpetentiae aegrorum utplurimum pro¬
stat; satislit per cibos fluidos aut succulentos mollissi-
inos, mucilaginosos, saccharinos, aciduios, uti: juscu-
la carnium cum hordeo, oriza et radicibus petroselini,
dauci sativi etc., acetp vel succo citri acidula facta; pa-
natellas ex pane aut pane bis cocto, acido quodam aut,
pro ratione morbi, vino acidulo conditas; juscula ex
fructuum horaeorum decocto; ipsos lios fructus coctos de-
ficiente tamen in diarrhoeam symptomaticam pronitate
poma nempe, cerasa , pruna etc. In potum, ex mo-
mentis morbi et nonnumjuaiu instinctu aegri satis tu-
to indicatum, aqua aut fluida quidquam mucilaginosa
cedunt, jam acido vcgetabili vel saepius minerali, plerum-
que sulpliurico diluto , vel e!ixirio acido Ilalleri  acuenda,

127

jam pauxillo vrni leviš previsa, nune egelida nune te-
pidula.

Praeter haec mundities summa linteaminum, stragu-
lorum saepius, praesentibus tamen suuore aut efllores-
centiis cutaneis caute renovandorum, a er continuo pu-
rus, frigidulus, uti supra dictum, et si opus vaporibus
aceti, nitrosis aut halogenicis depur- ndus, et arte refri-
gerandus requirantur, ideoque conspurcata linteamina,
integumenta, materiae excrementitiae quam citissime e
concjavi removeri debent, omniaque vaša probe depu-
rari. Aegri tandem, nisi soporoisi, animus modera-
tis sensuuin blandimcntis, sermocinatione grata, solatio,
spe salutis exhilarandus , erigendus est.

§. 127. Indiculio lertia  generalis, conatus naturae
criticos ipsasque criticas evacuationes juvandi, et ad
scopum dirigendi, sequenti ratione impletur: Curatione
hucusque exposita si infringere febriin, vires erigere ac
conditionem massac humorum emendare contingit, quam
maxime jam crisis praeparatur beneiica, quat gub aequa-
bili dein utut consuetim lento totius morbi decremento
per sudores vel urinas vel utrasque salutares, raro per
evacuationes alvinas, manifestatur. Nullam harum vi
urgere aut proinovere licet, quin colliquatio fariumque
vitalium exhaustio facile inferantur. (Juare pro indica-
tione commeinorata rite adimplenda princeps ac fere orn-
nis in eo versajpr car d o, ut amotis ac praepeditis om¬
nibus noxis et criseos turbis vitales sustineantur, adau-
geantur vires, lmmores emendentur, digestio omnisque
assimilatio et sanguificatio extollantur; ut penes diaetain
congruam digestu facilem corpori quies, animo tranquil-
litas et hilaritas, rnenti serenitas concilientur.

g. 128. In implenda indicuiione quarta, convale-
scenliae  nimirum cura, momenta mox nominata et ob-
servatio, aegros praesertim debiliores et senes ex febre
putrida adinodum lente convalescere, et ob debilitatem
ac irritabilitatem magnam in recidivas periculo plenas

128

valde pronos esse, medentem ducunt. Ouare, ut prae-
vertantur recidivae , potentiae quaevis modo directo vel
indirecto debilitantes, huinorum dispendia, praeposterae
sensuum ac mentte facultatum intensioneš, animi adfectus
validi omnis generis, motus corporis defatigantcs, er-
rores in diaeta atque regiraine etc. studiosissime eviten-
tur est necesse. Ut vero et morbi effectus dynamici et
materiales tollantur residui, conveniunt praeter aerem
puram, moderate calidum, munditiein, rpiietem cum levi
motu alternantem animi que distractiones et exhilarationes,
speciatim cibi partim vegetabiles partirn animales succu-
lenti, blandi, eupepti, digestu faciles, parcis quantitati-
bus post paucas tamen horas repetendis porrecti, vinum
blandum, analepticum potius quam calefaciens, usus ac-
commodatus tonicorum aromaticis ac spirituosis prudenter
nuptorum, qualia sunt: decoeta corticis peruviani, tri—
1'olii fibrini, centaurii min., Iichenis Islandici etc., infusa
chamoinillae, absinthii, calami arom., millefolii etc. ti n—
cturae absinthii, amara s. stomachica D. nov., aromati-
co-acida s. elix. vitr. Mynsichti etc.

§. 129. Singulares febris sequelue,  uti: pulsuum fre-
quentia absque lebre, sudores noctiirni, colliquantes in
dormiente, deliriuin piacidiun, sensuum hebetudo, ba-
ryecoia, visus debilis, fatuitas, hypochondriasis nervo-
sa, oedema crurum, cataineniorum anomaliae, in junio-
ribus corporis incrementum velox , nimium , inaequale, in
longum cum extenuatione, rhachitis, pariter curantur
victu eupcpto, nutriente, analeptico , medicamento ro-
borante, stoinachico, nervino ; exercitio corporis grato,
reficiente; rusticatione [ISloll  aphor. 509.]), tempore; vel
juncta simul therapia locali, jam conformi, prout casus
exposcit, jam alia, epispastieis neinpe, vesicantibus, ex-
anthemate artificiali pustuloso, fonticulo. Adfectionibus
aliis deuteropathicis ratio medendi earum indoli, magni-
tudini, sedi etc. accommodata opponatur, aliis Ilujus
opusculi locis explicanda.

12 !)

Genus III. Febres coutinuae nervosae.

§. 130. Ouid nomine febris nervosae  (T. indolis s.
characteris nervosi) intelligatur, supra §. 73. statutum
est. Characteres  ejus diagnoslici  sunt: emiilens ac prae-
dominans systematis nervosi totius, praesertiin altioris
i. e. functionibus voluntariis dicati adfectio; functionum
istarum aniina proprie peragendarum manifestationes ci-
tra imo et contra acgri voluntatem in toto systemate ner-
voso vel in partibus ejusdem obviae debito foi-tiores, ant
debiliores et inordinatae; vera A itae debilitas, speciatim
cordis arteriarumque, organorum respirationi, assimila-
tioni, se- et excretionibus dicatorum languor; inde ani-
mi indifferentia, dedolatio, circulus humorum velox, sed
inaequalis et inconstans cuin pulsu debili, quoad ener-
giam et tempus inaequali, inconstante, consuetim ad-
modum frequente, rarius lento; sanguificatio imminuta
vel saltom praepedita sine conspicute dissolutionis humo-
rum signis; thennogenesis aucta, inaequalis et varians
cuin calore utplurimum mordace; humorum congestiones
et evacuationes passivae.

§. 131. Benominatio febris nervosae  haud perfecte
conveniens, ab Anglis et quidem Willisio , Whytio  et
Huxhamo  adhibita primum , non infrequenter morbis tri—
buitur, quibus miniine competit. Oni febrim nervosam
aut characteris nervosi praesto essc defendunt, quoties
symptomata quaedam animadvertuntur gravem systeinatis
nervosi adfectionem designantia, quin vera debilitas,
functionum vitalium languor ex virium defectu pendens
( ?;. Hildenbrand  rat. med. etc. P. I. p. 237.), ac genera-
tim notae omnes mox (§. 130) expositae sirnul adsint,
arbitrio indulgent noxio, praxin deleteriam paranti. Me-
retur enim nefvosa  nuncupari lila  solum febris  ( §. 73.)
condnua , quae a/f'eclionem memoralam sgstematis ner¬
vosi praevalenlem, cum vera el universali vilae debili-
lale nexu essenliali conjunclam  exhibet.

L

9

130

§. 132- Debilitas vitalis vera ipsi cum febre putrida
communis est; purae tamen acsimpiici symptomatuin ner-
vosorum praesentia, et signorum decompositionis mate-
riae organicae absentia propriae sunt et distinctivae.
Haec ultima autem in febribus nervosis gravissimis ae-
que cvolvi, ac phaenomena nervosa putridis intensis ad-
sociari consueverunt, ibi febrim nervoso-putridam,  hic
pulrido-nervosam  constituentia.

John Huxham,  Abliandl. von den Ficberu. A. d. E. Frankfurt
1756. 8.

C. G. Demiani  diss. de febre lenta nervosa. Lipa. 1777.

J. I). Rnrserius, J. P. Frank, A. G. Richter, J. R. Riscliuff
opp. citat.

V. cib Hildenbrand,  Rat. medendi in schol. praet. Vindob. P. I.
p 233—237. P. II. p. 205—218; — et Instit. med. prnct. etc.

§. 133. Distinguitur febris nervosa in substanlivam
et sgmplomaticam , in primariam  et secundariamj acu-
tam  et lentamj puram  et complicalam; simplicem  et
compositam sen comilatam; vulgarem  et tgphosamj  in
contagiosam  et cmtagii experlem; ver sat !em  et stupi-
dam Franhii  s. cum erethismo  et lorpore  aliorura: —
composila  ulterius in inflammatoriam  et putridam, ex-
anlhemalicam }  calarrhalem, rheumaticam, gastrico-sa-
burralem, biliosam etc.

Quae differentiae, hic solum denominationum ac con-
ceptuum ergo indicatae, non qua totidem sp:'cies sta-
tuuntur, uti jam supra g. 92. monui; et hic non nisi de
febri nervosa simplici ac pura traetatur.

De febri continua nervosa simplici.

§• 134. Nomine simplicis  ill.i febris nervosae species
intelligitur, <piae citra notas characteristicas superius
recensitas ne c alius characteris febrilis, nec eminenlis
in sgstemale subordinalo vel organo guodam adfectionis
sgmplomatibus conjuncla  incedit.

131

135. Simplex  hoc sensu et pura  aeque raro febris
nervosa, ac inflammatoria, et putrida observatur 5  tan-
to frequentius autem cuin inflammationibus, cum catarrhis,
rheumatismis, exanthematibus, cum statu gastrico, pi-
tuitoso febrilibus conuubium init. — Complicaliones  ejus
possibiles vix enumerari queunt.

Simplicem  seu vulgarem,  in oppositionera lyphosae }
omnem dico febrem, cui character nervosus (debilitas
cum adfectione systematis nervosi) vel jam primario in-
haeret vel in decursu adjungitur, quae ipsa omni caret
contagio, lomite proprio nec generatur nec propagatur 5
decursum Tacit inox velocem mox lentum, cum exacer-
bationibus ac remissionibus luculenlis; molimina critica
olTei t generatim tarda, minus sufficientia, crises nun-
quam solcnnes ac decisivas celebrat, sed pluribus ac
intercisis solum lente decrescit, et si salubres sunt,
pedetentim solvitur. —•' Nervosa  autem febris typhosa
(lyphus Hildenbrandif)  est exanthematica, petechialis
aut potius specifica exanthemate proprio adhuc innomina-
to^ contagiosa; vel contagio proprio vel aliis quoque
potentiis speciatim aere corrupto, nulrimentorum defectu
generata; characterem nervosum gerit morbo esscntia-
lem, lateralibus potentiis quibusvis non praevertendum;
constantibus stipata symptomatibus, sopore praesertim
cum deliriis, typo fere continente velociter decurrit, ]>ost
durationem sat definitam efficacioribus cum moliminibus
crises praestat solemnes plerumque et decisivas, morbi
decrementum promte inducentes. Inter exanthemata ex-
ponitur.

g. 136. Febris nervosa. primaria,  cum charactere
nervoso originario et essentiali, rarissima quidem est,
nequaquam tamen neganda. Animadvertere enim oportet,
non modo febres symptomaticas ex vera vitae debilitate
Kofectas occurrere, sed a)  debilitatem etiam, eminen-
te »n nervorum adfectionem et febrim junctim simultanee
eodem fonte origines trahere posse v. gr. ex inoe-

9  *

132

rore, curis, tristitia, anxietate, nostalgia, invidia, odio,
zelotypia, atinosphaera constanter humida et frigida,
praesertim ubi nutrimenti penuria, victus vilis , intensio-
nes corporis ct facultatum mentis exhaurientes, genius
morborum nervosus stationarius etc. cum illis conspirant;
b )  in febri nervosa vitam systematis sanguiferi non in
se spectatam, sed relate solum ad caeterarum functio-
mim intensitatem, atque nonnisi exacerbationmn tempore
exaltatam inveniri: et c)  non omnes potentias debili-
tantes easque non omni in subjecto, nec quavis sub dis-
positione, sed producendis febribus nervosis tune solom
esse pares, si ejus sunt indolis, ut vel irritabilitatera
nimium extoIIant, vel nimiam aequo magis adficiant, si-
mulque certas in systcmate nervoso et in humorum mas-
sa mutationes materiales inducant, febribus oriundis gc-
neratim faventes, utut necdum perspectas. — Seciin-
daria  multo frequentior, est sequela morbi alterius fe~
brilis aut non febrilis, cui character nervosus sub de-
cursu et ratione mere accidentali, ex aegri nimirum in-
dividui conditione, vel ex morbi magnitudine, duratione,
incongrua therapia, aliisve momentis nocivis inductus
superaccedit. Ita febris inflaramatoria, biliosa, rheuma-
tica in decursu in nervosam potest permutari; ita febris
catarrhalis, exanthematica characterem primarium in-
flammatorium amittere in decursu, et servata speciali
morbi forma nune nervosum habere comitem. Unde fe¬
bris inflammatorio-, gastrico-, bilioso-, rheumatico-,
catarrhoso-, varioloso-, scarlatinoso - nervosa, aut fe¬
bris inflammatoria, gastrica etc., catarrhalis , variolae,
scarlatina etc. cum charactere nervoso salutantur.

Febris nervosa subslanliva,  a Stollio  ( aplior. 708
etc.) negata, jam primaria jam secundaria, multo ra-
rius autem, ac symplomalica  obvenit. — A cula  commu-
niter deuteropathica, saepissimeque symptomatica est 5
lenta  vero fere sola protopathica, et frequentiuš sub-
stantiva. — Vulgaris,  non contagiosa, longe frequen-

133

tius cuni crethismo (J.  n. versatilis), quara cum torpore
(J.  n. torpida s. stupida]) incedit; sincerae tamen obser-
valioni contrarium foret, omnem febriin nervosam stupore
ac inertia stipatam pro typhosa, adeoque contagiosa,
habere.

In diagnosis ac therapiae commodum febriin nervo-
sam primariam  ct secundariam  seorsim describere ju-
vabit.

g. 137. Primaria  prodromis, et quidem brevibus
acuta,  in septimanas imo protensis lenta  annunciari so-
Iet, solis tamen , quum partim virium languorum partirn
systema nervosum generatim aegre dispositum indigi-
tcnt, band pathognomonicis. Spectant huc: lassitudo ;
membrorum gravitas; propria morbi sensatio; indisposi-
tio, indifferentia, dejectio animi; quandoque inexpectati
et absque ansa cognita erumpentes adfectus gaudii, tri-
stitiae, hilaritatis, metus et anxietatis, risus et fletus;
caput tentatum praecipue sub situ erecto admodum gra-
ve; somnolentia, vertigo; sensus pressionis in oculis,
susurrus aurium 5  anorexia, dyspepsia, alvi irregulari-
tas. Mox aut tardius post aut sine nova occasione his
accednnt horripilatio, horror, qui moderato et partiali
cnm aestu alternans praecipue boriš matutinis febrim
nervosam lentam plures imo per dies antecedit; aestus
deinde continuus praecipue in capite et facie mox ruben-
te, mox pallcnte, in voliš manuum plantisque pedum,
frigentibus interim sub attactu membris; obtutus langui-
dus, peculiaris, pbysiognomiae mutatio; imminutio tur-
goris in facie vitalis, oculorumque splendoris; cejtlialea
obtusa cum levi frigoris in occipite sensu, levique deli—
rio praesertim in nervosa lenta; somnus inquietus, non
reficiens , molestis turbatus insomniis; agrypnia; animi
praesentia fatiscens , imperfecta, interrupta; deliria no-
cturna, morbo ingravescente etiam diurna, vel sopor
periodica cum musitatione; tendinum hinc inde lusus;
pulsus valde acceleratus , debilis. parvus, quoad forti-

131

tudinem, frequentiain, aequalitatem et rhytmum singu-
lorum ictuum inconstans; respiratio quidquam diflicilis,
brevis pectore oppresso 5 s it is modica, potuum excitan-
tium speciatim vini insigne desiderium; cutis sicca quan-
doque spastice contracta, calor sub contrectatione lon-
giore increscens, sudores topiči in capite, pectore etc., tem-
pore et successione inconstantes, nullatenus levantes;
Iingua rubicundior sana, sicca, non raro pura sed et
muco albido ant ilavente obducta; loquela diflicilis, va-
cillans cuin voce nasali; epigastrium imo et abdomen
valde sen.sile ac tensuin, vomituritiones aliquando vo-
mitus spasmodici; pronitas in diarrhoeam, meteorismus ;
urinae pallidae non penitus limpidae, non parcae.—Prae-
sente erelhismo  symptomata cuncta admodum variant,
sine ordine fixo mox augentur intensitate atque numero,
mox imminuuntuf et, ut ajunt, contradictoria sunt; ac-
cusantur enim v. gr. nune aestus aut frigus, quin cutis
temperatura correspondeat; nune sitis clamosa sine aestu
et siccitate, aut hisce vigentibus adypsia; nune ceplia-
lea intensa, vertigo diljriumque adest vehemens, mode-
ratissima sub febre pulsuque fere normali; nune de cu-
phoria loquuntur periculosissime decumbentes. — Ingra-
vescente morbo graviora symptomata nervosa: deliria
continua, tremores , subsultus tendinum, carphologia,
convulsivi musculorum faciei et oculorum motus, singul-
tus , constrictio faucium , trismus inaxillae, tetanus,
convulsio , bydroj)hobia , obfuscatio , debilitas visus ,
aurium susurrus , baryecoia, surditas , evolvuntur.

iSymptomata enumerata sub inorbi tam ineremento
quam decremento vesperi luculentcr exacerbantur ac
mane remittunt, unde febris nervosa reinitlenlibus  omni
jure accense/ur.  Praeter vespertinas aliae adhuc exacer-
bationes intensitate, duratione, frequentia variantes in-
determinatis ingruunt horis. Remissiones Ientarum initio
ad intermissiones non raro adeo aecedunt, ul haud jm o-
be attentum facile seducant.

S. 138. Febrim nervosam, secundariam  non alia
quam nunc recensita designant phaenomena, quae inorbi
primarii symptomatibus accedunt, vario ejusdem, inaxime
autem criseos stadio prodeuntia. Inlroitus  autem et evo-
lutio charucteris nervosi  duranle alia cujuscunque gene-
ris febre, ut evolutio febris nervosae ex morbo non fe-
brili  non tuto satis ex dispositione aegri et causa exci-
tante praenoscitur; magna vero cum probabilitate metui-
tur, ubi febris primaria cujuscunque generis symptoma-
tum essentialium decrementum exhibet, quin tamen cri¬
seos faustae congruae et sufficientis compareant signa;
ubi horuni loco viribus aperte labentibus plura sympto-
inatum supra descriptoruin explicantur; de evoluto jam
charactere nervoso testantur: continuus verus virium
vitaliuin lapsus (ab Hildenbrand  rat. med. T. II. p. 207
etc.), pulsus frapientior ast debilis, siccitas cutis uni-
versae praesertim autem tenuioris narium, Iinguae et
faucium, peculiaris calor mordax, qui sub manu tangen-
tis increscit, alvinae evacuationes frequentes et fluidae ;
et juxta meas observationcs primis statim adnumeranda:
cephalca continua, pervigilium aut insomnia continua
vivida, quae in ratione inversa ad decrementum sym-
ptomatum febrilium (aestu exce])toJ, et turgoris vitalis
prodeunt et augentur; meteorismus, eminens abdominis
aestus , dolores interni profunda hypogastrii pressione
provocandi. Nune nervi tum in sensu tuminmotu, iis-
que vel cxaltatis ,sub maximo erethismo cum tremoribus,
tendinam lusu, aut convulsionibus, vel sub sunimo stu-
pore torpidis, languore autem musculari ubique insigni
manifestius adfici solent; adsociantur deliria ibi potissi-
mum vivida, hic placida temulentiae juncta, aut cum so-
pore alternantia , coma vigil 5  urinae pallidae, crudae
mittuntur, utcunque copiosae.

Et secundaria febris nervosa, uti primaria, exacer-
bationes offert vespertinas cum remissionibus matutinis
alternantes. Character nervosus in decursu nonnunquam

I3G

ante explicationem eompletam recedit 5  alias autem illo
progrediente, ct quousque summum non attigerit gra-
dinn si/mpfomala mali primarii  v. gr. febris activae
aut inflammatoriae, inflammationis, adfectionis gastri-
cae, catarrhosae, rheumaticae etc. essentialia, pathogno-
monica, exacerbationum praesertim temporibus, conspi-
cua adhuc persislunt , postea vero malo nervoso febrili
superantur ac potius reprimunlar  adco, ut febre acinen
consecuta exacerbationum etiam tempore vix ullum eorum
detegatur vestigium. Decrescente nota nervosa sensim
inconspeclum illa vedami , et mitigata plerumque cur-
sim  ante in ter cepi um , saltem inhibitum ratione morbo
primario propria coniinuanl.  Hinc characteris nervosi
tum increscentis tum decrescentis stadiis exacerbationes
vespertinae non symptomatibus febris modo ct status
nervosi auctis, sed morbi quoque primarii phaenomenis
stipantur. Remissiones succedentes earum effectu, quain-
diu febris invalescere pergit, praeponderantia debilita-
tis ulterius increscentis signa exhibent, quae rebus se-
cundis in decrementi stadio tam virium resurgentium
quam criseos, per cutem in specie et per renes, in-
stantis ac incipientis signis successive emendantur, do¬
neč penitus dispareant.

§• 139. Febris nervosa tam primaria quam secunda-
ria sub acuto decursu a novem diebus ad 14 — 21, sub
segni a tribus septimanis ad quinque et ultra durat.
Idein valet de duratione status nervosi, ubi lmnc febris
alius characteris secundario induit.

^*. 140. Transit febris nervosa in sanilalem  de-
crescentibus pedetentim symptomatibus , accedentibus
per vices madore cutis et linguae huraectatione, sudo-
ribus modicis , levantibus , iteratis, urinis copiosis ciun
sedimento pallide aut flavido-rubro, levi, capite libero,
mente serena, somno tranquillo et reficiente. Quo purior
febris nervosa, eo minus solemnes fmnt evacuationes
criticae. Antecedunt nonnunquam crisim exacerbatio band

137

exigua symptomatum nervosorum, inquietudo magna,
deliriuin vehemens, subsultus tendinum, imo convulsio-
nes somno exceptae, ex quo aegri expergefiunt šibi
conscii et suimne recreati. Pedetentiin et membranae
muciparae criticas inchoant se- et excretiones; et nervo-
sis in febribus deuteropathicis uliue  insuper crises, mor-
bo primario convenientes , v. g. per epistaxin, vomitum,
alvum etc. adsociari consueverunt.

Morbis,  in quos febris nervosa terminari potest,
adnumerandae sunt: febris putrida, apop!exia, memoriae
imbecillitas ac fatuitas mentis, melancholia, mania, vi-
sus hebetudo , amaurosis, baryccoia, surditas, ven tri culi
aliorumve organorum spasmi, nevroses variae clironi-
cae 5 tabes.

Času infelici mors  sequitur vel sub convulsionibus
ant apopIexiae symptomatibus , vel praeviis adhuc vi-
rium exhaustarum, paralysis et humorum dissolutoruin
signis, in descriptione febris putridae coinmemoratis,
qualia sunt: mentis absentia, alvi urinarumque olidarum
excretiones involuntariae, pulsus adinoduin debilis, mol-
iis , tremulus , intermittens , diarrnoea, haemorrhagiae
colliquativae , sudores frigidi, viscidi etc.

Cadavcrci  incisa mutationes, ex quibus morbi na¬
tura et speciatim proxima symptomatum nervosorum
causa dilucidaretur , vix offerunt ulias ; febres enim ner-
vosac primariae, simplices ac purae raro occurrunt,
rarius adhuc lethiferae; inventae proinde mutationes
propiore ad morbos primarios et Iaterales quam ad
statum nervosum in reiatione haerere assolent. Sic v. ar.

•« O

sanguinis in sinubus ac vasis meningum, cerebri, pul-
monum etc. congestiones a morbo protopathico inllam-
matorio non resoluto restantes, nonnisi remotas  sistunt
nervosi characteris causas.  Caeterum autem ejusmodi
accuinulationes sanguinis sicut et hujus ac humorum se-
rosorum intra cranium in theea vertebrarum etc. extra-
vasata, porro ulcuscula in intestinis, praecipue ileo et

138

coeco, utplurimum rotunda , marginibus elevatis eallo-
sis, a tunica villosa ejusque glanduiis ad muscularem
penetrantia, inio velamen a peritoneo accedens aliquan-
do exedentia, saepius numerosa, pr o cffeciibus  ac se-
quelis  et quidein non tam febris nervosae qua tališ,
quam febris potius primariae, notaeque huic inliaerentis
inflammatoriae, gastricae, rheumaticae, catarrhosae, vel
metastaseos, vel curationis perversae drasticac, aut ir-
ritantis , calefacientis etc. habenda sunt. Ulcuscula spe-
ciatim memorata intestinorum quod attinet, adnotare ju-
vat, non nisi in exiguis eorundem gregatorum inter-
stitiis rubedinem instestini, in largioribus autem ulcus-
culorum discretorum intervallis ultra illorum margines
elatos nec rubedinem, nec aliud quoddam plilogoseos
signum, a me unquam fuisse detecta.

§. 141. Dispominl  ad febrim nervosam eompages
corporis gracilis, constitutio imbeciilis, svstema nervo-
sum valde sensile et mobile, animus irritabilis et in ad-
fecius deprimentes proclivis, imaginatio irrequieta. (Juae
quidem partirn connata saepeque haereditaria occur-
runt, partirn educatione delicatula, vitac genere molli,
specialius protracta facultatum mentis intensione, se-
dula imaginationis et phantasiae occupatione , partirn
morbis producta eosque comitantia. (Juarc subjecta omnis
fere aetatis et utriusque sexus graciliora, tenera, valde
sensilia et irritabilia , habitu phthisico donata , ita et
hystericae,hypochondriaci, homines studiis severis prae-
cipue in noctem protractis dediti, adfectibus et pathe-
matibus animi deprimentibus fracti , venere immodica
enervati, prae eaeteris febre nervosa facile corripiuntur.

Inducunl  liane febrim a)  atmospbaerae constitutio
peculiaris fere nonnisi ex effectibus cognita , quae haud
raro fontem febris illius epidemicae , et characteris ner-
vosi in febribus variis sese evolventis suggerit. Ob-
šervantur et febris et character nervosus quandoque sla-
Imiarius.  caeterum frequenter hieme moderate frigida

139

el potius humida, a Upi e frigido humidoque vere; nec non
endemice in regiouibus humido-frigidis. !>)  Adfectus et
pathemata anirni deprimentia, uti tristitia, spes fru-
strata, amor infelix, desiderium inane, nostalgia, inoe-
ror, curac , metus, anxietas, pudor , poenitentia, invi-
dia, odium, ze!otypia. c J  Jacturae humorum continuae
potius aut repetitae quam subitaneae et largae, quemad-
inodurn haemorrhagiis saepe recurrentibus, chronicis,
f!uxu haemorrhoidali, diarrhoeis protractis, seminis dis-
pendiis universim et specialius p er onaniam. Hinc varius
remediorum evacuantium abusus tam inferendo fcbres
nervosas, quam alios morbos ipsasque febres inflamma-
torias in nervosas transmutando, aut characterem ner-
vosum ipsis adjungendo par est. d)  Intensiones virium
corporis et animae facultatum nimiae, stimulantium ab¬
usus, quatenus exhauriunt; sic et functionum praeprimis
vitalium in morbis febrilibus suppressiones nimis diutur-
nae, quatenus illae in cruditatis stadio detinentur, imo
intenduntur, in magnam systema nervosum trahitur com-
passionem, impediuntur crises, et inde modo inevitabili
vires vitales deprimuntur, revera debilitantur. Ideo stu¬
dia immodica, vel invita Minerva tamen continuata, vi-
giliae multae etc. febrim nervosam generant, ideo febres
inflammatoriae vehementes, vel stimulis perverse tracta-
tae facile transeunt in nervosas, ideo incitamentorum
abusus in morbo quolibet, sic et conveniens plethorae
magnae, congestionum sanguinis notabilium in capite,
pulmonibus etc. perstantium, oppletionis ventriculi et in-
testinorum etc. therapia neglecta, omissa characteris ner-
vosi irruentis culpam gerere potest; tandem e J  remedia
narcotica perperam usitata.

Nota:  Causarum occasionalium aliquae in ter potentias febrim
p utri dam generantes jam nominatae jure hic repetuntur,
yuia utri(iue febrium geueri vera subest debilitas universa-
lis , et  ab iudividuali dispositioue actiouis inorbificae tem
pore, hujusnue a vebementia relativa utrpie duratione po-

tissiraum dependet, num putrida, mini nervosa prodituva
sit febris.

§. 142. De febris nervosae essenlia  non nisi hypo-
theses prostant. Forma ejus per stadia singula , termi-
nationes et scquelae, comparata cum his momenta cau-
salia, necnonratio medendi proficua, ad opinioncm du-
cunt, febrirn nervosam generatim morbum esse, ex fe-
bri et propria systematis nervosi animalis adfectione
cum vera vitae debilitate compositum; et quum haec ad-
fectio praeterquam quod jam erethysmi jam torporis sub
specie manifestetur, eaque gradibus extremis jam sta-
tui phlogistico jam paralytico adproximetur, param sit
cognita, naturam iiiius verosimiliter haerere partim (ob
virium penuriam} in nimis debili, partim (ob memora-
tam systematis nervosi adfectionem) in praepedita et in-
ordinata organismi reactione in irritamentum quoddam,
cum dibili nimis, et quoad modum morbosa systematis
sanguiferi et nervosi totšus activitate pro sanguifica-
tione, nutritione, caeterisque scopis vitae individualis
adimplendis.

Num in febribus nervosis secundariis adeo nurne-
rosis character nervosus semper  ex febris alius prima-
riae crisi vel non justo tempore, vel non requisita copia,
vel non per organa secretoria destinata obtinente, suam
trahat originem, ipseque qua crisis infausta continuans
considerari debeat, quemadmodumProf. Bischo/p^ Grund-
siitze etc. 2. Aufl. p. 204 — 2113 evincere conatur, du-
bitare fas est. Hanc sententiam certis modo febris ner¬
vosae secundariae convenire casibus, inferius (§.  144)
ostendain.

Quantum fallantur, qui encephali, meningum, vel
nervorum, nevrilematis phlogosim pro causa febris ner¬
vosae proxima habent, ex supra memoratis circa cada-
verum sectiones (§. 140} illucescit.

§. 143. Prognosis  generatim anceps et circumspecta
feratur necesse est, cum morbus semper periculo plenus

lil

sit, et deficiente firma et coinpleta indolis ejus essen-
tialis , speciatim affectionis nervosae diagnosi therapia
quoque deficiat directa et radicalis, eaque per indire-
ctam suppleri debeat, symptomaticam.

Durante nervosi characteris secandarii evolutione
oscillatio liunc inter et febris primariae activum aut in-
flammatorium non raro per dies aliquot observatur. Fa-
ventibus rerum adjunctis, adaequata imprimis curatione,
nervosus quandoque exstinguitur adhuc character, suum-
que febris primaria sola prosequitar carsam.

Debilitas magna, et eminens systematis nervosi ad-
fectio febrim, nervosam omnem, primaria faerit illa aat
secandaria, acuta aat lenta, periculosam reddnnt.

Deliria continua , vehementia , tremores, sabsnltas
tendinuiii insignes , convulsiones , trismas , singultus,
continnus , vomitus freqaentior, vehemens , diarrhoea
crebra, magna inqaietado, pasillanimitas, de futara
salate desperatio , lingna vaide sicca , rubra, tremula,
rigida absqae siti, palsaum frcquentia, irregalaritas,
inconstantia magna, faciei collapsae defigaratio, sum-
mum vitae pericalam significant.

Sopor, lingaa praerabra aut brunea, sicca, meteo-
rismus insignis, abdomen admodinn calens, dam profun-
de premitur infra ambilicum et in regione iliaca dcxtra
dolens, alvus fluida, frequens, brunea vel nigrescens,
qua inflammationis intestinorum partialis et ulcusculorum
§. 140 commemoratorum signa mali sunt ominis. Salvatos
tamen quandoque vidi aegros, iisdem cum phaenomenis
nec non largo simul cruoris per alvurn profluvio perica-
losissime decumbentes; — et Prof . Bisijio/f  methodo an-
tiphlogistica et derivante non paucos vitae discrimini se
eripuisse adseverat.

Notae characteris putridi accedentis, signa paraly-
sium et dissolutionis lethalem in genere prognosim fa-
ciendam esse monent, quae eo certior, quo pejor jam
constitutio aegri ante morbum hunc fuerat.

112

Jndividiia antehac debilia, morbis, vitae genere lii -
rido , praesertim venere iuunodioa , turpi, impura , a  el
et curis, moerore etc. exhausta , senectute confecta,
longam febris, utut non admodiun intensae, durationem,
nevroses diuturnas, imo lethalem virium exhaustionein
metuendas habent.

In febri nervosa epidemica prognosis, quousqne noxa
epidciniam generans perseverat, ambigua est, nisi cur-
sus epidemiae ipse meliora sperare sinat.

A conaminibus naturae criticis valde param speran-
dum; evacuationes vere criticae facile excedunt; dies
critici certi desunt. Boni tamen praesagii est, si circa
diem nonum , deciimim aut duodecimum lingua humescit,
madere incipit cutis, diarrhoea silet, baryecoia accedit,
aut alteratra auris prolluvium patitur, aut pustulae latae
labia aut nares occupant; si nervosa symptomata gra-
Aiora, aestus , dyspnoea minuntur; si abscessus, furun-
culi, A’ e) gangraena exteriorum partium fiunt, duin ea
adparente caput, pectusve leAantur et febris minuitur
{Burserius  1. c. T. I. ^*. 282]). In nervosis secundariis
in specie syptomata, qu'ae suppressa aut obfuscata deii-
tuerant, febris primariae redeuntia, recrudescentia spem
suppeditant, ubi moderata adsunt, vires insurgunt, ner-
vosus eadcm ratione decrescit status, et quaedam sal-
tem adparent criseos indicia.

Symptomata apparenter levia ad prognosim absolu-
te faustam minirae sufficiunt; et sub pcssimis nonnun-
quam aegri practer expectationem sublevantur et con-
valescunt.

llarissiinum, ast attentione dignissimum, in febre
nerA r osa accederc ašphyxiam.

Convalescentia, sieut e febre putrida, multum pro-
tenditur. magnamque secumduc-it in recidivas pronitatem.

lix nervosa febri typhosa seu typho contagioso sal-
A ati non facile in eandem ex conlagio  labuntur 5  ex ner¬
vosa vero non eontagiosa sanati morbo eodein jilurics,

J S3

potentiis variis agentibus, minoribus majoribusque post
temporis intervallis mulctari possunt.

§. 144. Ut in adaequato hujus traclamine  febris in-
dicationi primete generali  satisfiat, in febre primaria ad
momenta causae escitantia superius enumerata, in se-
eundaria vero ad totam morbi primarii conditionem et de-
cursum, nec non ad evoluti characteris nervosi causam
convertere attentionem oportet. Etsi illa in febre nervosa
primaria  effectus in organismo adeo profundos commti-
niter jam produxerint, ut illis etiam ablatis febris ne-
quaquam simul tollatur, amotio tamen aut enervatio
eorum omniumque potentiarum illis analogarum vel
ideo requiritur, ut morbum non sanare solum, sed et bre-
viorem reddere, mitigare, cursuinque illius ad normam
effere concedatur. — In nervosa febre secundaria  traeta-
men vario characteris nervosi fonti  respondeat necesse
est. Invenitur autem hicce vel  1} in viribus ob aegri de-
bilitatem, aut febris durationem longam, magnitudinem, cu-
ram nimiurn debilitantem languentibus, aut ob neglectam
sanguinis depletionem, eliminationem sordimn gastricarum
etc. multuin suppressis et agere iinpeditis, aut ob incitatio-
nem nimiam relaxatis, ideoque ad speciem febris primariam
superandam fausteque judicandam non sufficientibus; vet
2^ in faventibus multuin characteri nei - voso circumstan-
tiis, eoque jam ante febris primariae crisim indueto per
cminentem in nevroses dispositionem, nevroses ipsas
jam ante prostantes, constitutionis epidemične imperium,
insignem sub febris primariae v. gr. inflammatoriae, ca-
tarrhalis, gastricae etc. decursu systematis nervosi com-
passionem, quae gravibus capitis, ventriculi, intestino-
rum , aliorumve nobilium organorum doloribus, anxieta-
te, convulsionibus, voinitu spasmodico etc. significatur,
aut per peculiarem febris primariae malignitatem; vel
tandem 3 ) in crisi febris primariae insufficiente, imper-
fecta, quoad directionem erronea, speciatim profusis
humorum excretionibus stipata, aut per debilitantes sy-

144

stematique nervoso praeprimis inimicos influxus turbata,
intercepta, subpressa. Tempestivo causalium istarum
conditionum sub respeclu character nervosus, si non
praepeditus nec praepediendus fuei-at, per therapiam ad-
coinmodatam in evolutione saltern non raro cohiberi et
adhuc abstergi, semper tamen coerceri, mitigari, citius
finiri poterit.

§. 145. Altera indicatio non sine difficultatibus ira-
pleri potest; deficiente enim completa cognitione essen-
tiae hujus febris, speciem adfectionis nervosae sensibus
patentem arripere oportet, moduin medendi statuere, ex
observatis numerosissimis meliorem inventum, eumque
casui cuivis speciali quam optime adaptare. Hinc respi-
ciantur: 1) vires vitales generatim, et systematis spe-
ciatim nervosi altioris prae caeteris adfecti hujusque tem-
peries, signa videlicet majoris minorisve erethismi vel
torporis ; 23  grad us irritationis systematis sanguifei i,
in febribus secundariis morbi simul primarii nonduin fors
extincti magnitudo, omnigena conditio, earumque ad
nervosam adfectionein relatio; et 33 singula sympto-
mata urgentia. L.dicatur itaque, debilitatem universalem
cum systematis nervosi turbis, irritationem systematis
sanguiferi cum prava sanguinis ipsius miscela, nec non
quod a morbo primario fortasse restat, tollere, atque sin-
gulis specialius occurrere symptomatibus. In implenda
hujus indicationis parte priore attendendum, num a)
reactio febrilis systematis circulatorii saltern periodice,
sub exacerbationibus vespertinis vel alio tempore, for-
tis adhuc, et ultra gradum normalem intensa vigeat,
quemadmodum lente transeunte in nervosam febre inflam-
matoria simplici, coinposita, catarrhosa , rheumatica ,
gastrica etc. sub characteris nervosi initium liaud infre-
quenter adhuc observatur; vel vero b)  non obstantc
magna circuli et mixtionis sanguinis celeritate , constan-
ter infra normalem depressa inaneat gradum, adeoque de-
bilitas universalis una cum adfectione nervosa praeva-

145

lens deprehendatur. — In casibus primi generis a3 me-
thodus requiritnr temperans, emolliens, diluens, et blan-
de solum excitans. Conveniunt potus emollientes saepis-
sime propinandi, quandoque antiphlogistica adhuc reme-
dia, ne depletionibus quidem sanguinis, praecipue topi-
cis, exceptis , exacerbationum tempore, durantibus au-
tem remissionibus decocta pacantia, moderantia mucila-
ginosa aut solventia cum tenuioribus floruin chamomillae,
rad. valcrianae, herbae melissae, mentbae crispae aut
rubrae infusis, camphora dosibus refractis sola aut pri-
mum cum nitro adhuc, šale ammoniaco etc., liq. c. cerv.
succin.; balneuin simplex tepidum; sinapismi deinaut ve-
sicantia. Adfectionem ilei ac coeci inflammatorio-ulcero-
sam non infrequentem £§. 140-3 °P e  emollientium in- et
externorum, cataplasmatum imprimis et balneorum,
postea sinapismorum, ubi omnibus praemittere hirudines
non oportuerat, feliciter nonnunquam infringere et pro-
lligare et milu contigit. Coni- Jiischo// r  1. c. —

In casibus generis alterius h)  methodum adhibere
oportet diluentem et majore minoreve cum energia inci-
tantern. Prosunt remedia specialius systema nervosum
excitantia pro praesente erelhismo  vel torpore  mitiora
et debiliora, vel fortiora et penetrantia. Febris nervosae
cum erethismo gradui leviori conveniunt infusa aroma-
tica mox nominata jam cum aquajam cum decocto emol-
iiente v. gr. rad. althaeae parata; —• gradibus altioribus
eadem cum dosibus minoribus cainphorae, cum liq. corn.
cerv. succin., moscho, castoreo, et balnea tepida siiu-
plicia et aroinatica , horum defectu et cum his foinenta-
tiones ac lotiones aromaticae vino, špiritu vini, sp.
camphorato etc. additis ; vesicantia , sinapismi; enema-
ta excitantia cum camphora aut assa foetida, vel pacan¬
tia cum opio etc. Quorum ratio administrandi quum in
tractatu de febri putrido - nervosa jam exposita sit, non
*dsi de opii usu senno subjungendus. Indicatur autem
°pium,  a Brunone  ejusque asseclis toties in abusum tra-

146

ctum, sequentibus: vomitu vehemente symplomalico:
diarrhoea symptomalica  exhauriente; magna animi in-
quietudine et delirio angente continuo sine himorum ad
capnt congestione :  excedente organorum sensuum sen-
silitate , photophobia , agrypnia perstante, inquietudine,
spasmis, convulsionibus , doloribus acerrimis sine cuusa
materiali,  et sine pulsu forti, pleno, duro. Datur in
substantia forma pulveris a ^ ad ^ grani, vel in tinctura
anod. simpl. vel composita, quae guttatim cum cocldeari
infusi tlieati seorsim, aut infusis ante memoratis admix-
ta per epicrasim porrigitur, externe enematibus, un-
guentis, linimentis, lotionibus additur; imo et in theria-
ca et pulvere J)oweri  non raro aptissime adhibetur.

In febre nervosa cum lorpore  signis memoratae
pluries adfectionis ilei et coeci inflaminatorio - ulcerosae
deficientibus, aut per tlierapiam ante laudatam antiphlo-
gistico - emollientem ae derivantem dispulsis, et aliis ,
quae vere contraindicent, absentibus momentis , inaximc
prosunt: emetica, et quidem ipecacuanha vel sola vel cum
exigua tartari emetici dosi, nunquam hic solus; alteran-
tia speciatim ipecacuanha dosibus refractis i —~  gr. in
pulvere, aut in infuso exgr. decem, quindecim ad cola-
turam unciarum quatuor— sex par ato, cochleatim omni
bora vel bihorio porrigendo; flores arnicae in decocto;
stimulantia dilfusibilia et fortiora, ut camphora, angeli-
ca, calain. aromaticus, imperatoria, serpentaria, vinum,
liquores vino analogi s. acida mineralia dulciilcata, et
aetheres; ammonium forma salis volat. corn. cerv., špi¬
rit. corn. cerv., ol. corn. cerv. rectificatiss. s. Dippelii;
olea aetherea, tincturae aromatico - spirituosae 5 času
necessitatis ipse phosphorus 5 — exterius vesicantia,
sinapismi, stimulantia enemata, lotiones , inunctiones,
balnea. — Cortex peruvianus in decocto laudari omnino
meretur suh decursu moderato febris nervosae tam acu-
tae quam chronicae, luculentas remissiones celebrantis;
lutrum spatio propinandus—

117

(luibus forrnis, quando, et qua ratione reinedia nune
nomiriata sint adplicanda, ex iis , quae de plerisque in
therapia febris putridae jam prolata sunt, patet; hic de
reliquis necessaria subjunguntur. —■ Kmetica  quo citius
in febri nervosa cum torpore, ast sine idiopathicis et
aelivis sanguinis ad caput vel pectus congestionibus }  ad-
ministrantur, eo decisivum magis et salutarem indu-
eunt eflectum , incitando et extollendo vires, vertiginem,
temulentiam , soporem , totumque statum nervosum in-
fringendo , iino auferendo, cutis expediendo functionem,
febrhn mitigando ac breviorem reddendo. Curanduin vero,
ne evacuationes alvinae a!ioquin profusae augeantur, et
ut vomitu peraeto, praesertim magno virium lapsu prae-
sente, aeger confestim refocilletur pharmaco analeptico
aut vino etc. conveniente dosi porreeto. Significantur
anteni dictae ad caput congestiones eonspieua carotidum
ac temporalium arteriarum pulsatione, rubore atque tur-
gore faciei adaueto, cephalaea intensa et continua, per-
vigilio jirotenso; congestiones ad pectus anxietatis sen-
su in praecordiis, respiratione parva, Iaboriosa, situ
horizontali arduo cum vel absque peetoris doloribus in-
ternis, facie turgida, profunde rubra aut imo livescente.
Balnea  quoque lepida  tempestive, id est, patentibus mo¬
do status nervosi prodromis in usum vocata, dein vesi-
cantia et sinapismos faustis ductus observatis magno-
pere commendo. In febri nervosa lenta nonnunquam ite—
ratus cum istorum tum ipecacuanhae usus requiritur. —•
Cautelam summam et firmissimum sane judicium emeti-
corum adplicatio in febribus nervosis secundariis, ex in-
flammatoria ortis, in febre inllammationem comitante nune
charactere induta nervoso, nec non in sanguinis ad en-
cephalum, pulmones congestionibus diuturnis vel brevio-
ribus quidem sed magnis, fontem status nervosi sup-
peditantibus, šibi exposcit. Ultimo in času quaudo<{ue ab
initio statim evacuatio sanguinis per ])hlebotomiam exi-
& Uf un ad aliijuot uncias, vel, hac non amplius concessa,

10  *

per hirudines aut cucurbitulas-scarifieatas in organorum
sanguine oppletorum viciniis instituenda; alias sine hac
antagonistice irritando in cutern per reinedia saepius no-
minata , derivando et excitando in tubnm intestinalem
per ciysteres stimulantes illico agendum.

§. 146. Singula sgmptomata  specialem exigenlia
iherapiam, sunt: delirium clamosum angens, variarum
partiiim spasmi, convulsiones, voinitus assiduus, diar-
rhoea vires consumens, sudores syinptomatici debilitantes
etc. Cura ejusinodi symptomatibus opponenda, morbi
principis medelae exactissime ubique correspondens ex
Jllis facile desumitur, quae mox de opii usu et supra
§. 125. de urgentium febris putridae syinptoinatum trac-
tamine docebantur. Ouae in symptomatico diarrhoeae
uiemoratae tractamine attentio in praesentem forsan in-
testinorum phlogosin ac ulcerationem sit convertenda,
paragrajtho praeccdent'' exposui.

J). 147. Adsociato febri nervosae statu coIliquativo,
evoluta proinde febri nervoso - pittrida , tractamen se-
({uitur, aeque superius §. 124. etc. jam expositum, es-
sentialiter co tendens, ut vires erigantur, cohibeatur
dissolutio, ct sanguificatio normalis denuo invitetur.

§. 148. Diaela  febri nervosae conveniat, et cum re-
mediis ordinatis concordet. Aliam erethismus, aliam tor-
por exigit. Jndicantur ibi potus blandi ex decocto mu-
cilaginoso , infuso mucilaginoso - aromatico fol. althaeae,
flor. verbasci, flor. tiliae cum pauxillo semin. foeniculi,
hcrbae melissae, flor. chamomillae, fol. aurantii etc. cum
saccharo; vel ex aqua aut decocto mucilaginoso cum
pauco vini levioris; jura carnium haud pinguia pervices
porrecta; fructus horaei dulces, utipoma, pyra, cerasa
etc. cocta cinnamomo et pauxil!o vini condita, non ne-
glecto tamen respectu proclivitatis iiv diarrhoeam febri
nervosae adeo famiharis. Praesente torpore praeter jura
commemorata et fructus horaeos modo dieto parandos
convenit pro potu aqua cum vino levi, justa proportione

149

admixto; neo non vinum meruin annosum blandum aliquo-
ties per diem exhibendum dosibus, non generatim sed
pro aegri cujusvis statu, imprimis adfectionis nervosae
conditione, consuetudine ante morbum, pharmacorum
juxta adplicatorum quantitate ac indole specialius defi—
niendis, adeoque medentis prudentiae committendis. •—•
lusuper ut aer semper purus sit et temperatus, Iux mo-
derata, quies et absentia strepitus, summa mundities ,
utque anšmus exhilaretur, pro viribus curandum.

§. 149. Febris nervosae lentae tractamen  praeter
causarum excitantium forsan agere continuantium amo-
tionera ant enervationem iisdera indicationibus ac therapia
acutae adquiescit, eorundemque remediorum pharmaceu-
ticorum, diaeteticorum et psychicorum usu absolvitur.
Notandum soluinmodo venit, quod supra dixi, emetica
hic non raro iterari debere, et corticein peruvianum atque
reraedia nervina minus calefacientia utpiurimum, et prae-
sertim cutem debite incitantibus ac irritantibus baljieis,
vesicantibus, sinapismis etc. congrue adjuta, salutiferos
praestare ellectus.

150. Tertiae indicadoni generali  convenit, me-
thodum medendi hucusque necessariam roborantem, inci-
tantein specialius nervinam, atque remedia nominata con-
tinuare, horum tamen doses, crisi fauste progrediente,
successive imminuere rariusque exhibere. Si crises fe-
brium nervosaruin deuteropathicaruin, uti solent, pro-
prietates , iisdem lebribus protopathicis citra characie-
rem nervosum inhaerentes offerunt, ad eas plurimum at-
tendatur. Omni in času valet norma: evacuationein nul-
lam et vel minime alvinam directe ac fertiter promoven-
dain, sed naturae solum vires incitandas ac sustinendas,
nullum crisi obstaculum ponendum, et probe attenden-
dum esse, ne qua vere critica et salutifera excedat eva-
cuatio, indeque vires dejiciendo noxia evadat. Id quod
ubi timetur aut factum jam est, ad requisitam sine mora
confugiendum est methodum et remedia, in tractamine

150

febris putridae Iustrata. Diarrhoeis, quum plurimum me-
tuendae sint, ocyssime occurrendum.

§. 151. Indicatio quarta generalis,  convalescentiae
cura, eadem ac ex febre putrida impletur ratipne. Inter-
est enim, recidivam admodum facilem praepedire, au-
gere vires, et digestionem, sanguificationem ac nutri-
tionern adjuvando resarcire materiam organicam et emen-
dare. Huic duplici scopo conveniunt partim evitatio po-
tentiarum omnium directe aut per aequo majorem corpo-
ris et animae intensionem debilitantium, partim usus
pharmacorum mucilaginoso - amarorum, amarorum sim-
plicium, amaro - aromaticorum ant et spirituosonim; vi-
num, juscula vinosa; diaeta partim vcgetabilis partim
animalis eupepta, bene nutriens, aromate grato quid-
quam condita, paucis sed iteratis per diem portionibr.s
concedenda; motus accominodatus initio passivus dein
activus: aer purus et siccus, amoene tepidus; consor-
tia exhilarantia, concentus musicus etc. etc. etc.

Sjict. II. Febres conlinuae composilae.

§. 152. Ex febribus continuis jam memoratis, quae
cum systematis subordinati vel organi cujusdam adfe-
ctione essentialein i. e. causalem fovent nexum, ob ratio-
nes 92. expositas hic solum gastricae  pertractantur.

Istae, proprium nonnidlis febrium genus  constituen-
tes, febres vocantur continuae remittentes, cum eminen-
te adfectione morbosa systematis gastrici causalem, ideo-
que essentialem habentes nexum.

§. 153. Potest quidem status gastricus  jam qua
causa,  jam qua c/feclus . jam qua coeffeclus febris  ex
communi cum hac simul causa productus , vel vero ex
causa alleru  ante febrim, simul cum febri, aut hac jam
praesente ortus adesse; cum autem boe ultimo in času
complicationem febris sistat, nonnisi prioribus sub tribus
modificationibus febri cognomen impertitur gastricae ,

151

§. 154. Distinguuntur a Sgdenkami  tempore febres
gastricae in legitimas  et illegilimas ; — illis species f. ga-
s tr ie a saburralis,  his febris gastrico - biliosa,  f. piluila-
sa,  et qua hujus varietas f. verminosa  adnumerantur.

Spec. L Febris gastrica saburralis.

§. 155. Nomine febris gastricae saburralis  illa in-
signitur febris acuta continua remitlens, r/uae ven-
Iriculi et tubi intestmaUs adfectione generatur ac fo-
vei(ur, per materias nutritias , se- aut excretorias in-
ducta .

8unt enim tales materine vel a)  cibi assumti indige-
stibiles aut quacunque ex ratione non digesti, cpiibus po-
tus, medicamina et peregrina adjungi varia possunt;
vel bj  quantitatc aut qualitate peccantia secretionum
morbosarum ventriculi, intestinorum, hepatis, panerea-
tis producta, adeoque mucus praecipue aut bilis; haec
et illae communiter saburrae, sordes,  primarum viarum
audiunt; vel c )  faeces ipsae retentae. Varios corrupte-
lae et facultatis nocendi grad us subire queunt.

Quum primi generis sordes ventriculum et intestina
proxime adliciant, morboque eorum mediante muci aut
et bilis secretionem adaugere soleant: saburrae primi
generis et secundi iroquentissime vel simul vel succes-
sive in praxi occurrunt.

Mm. Stoli, J. Ji. Burserii, J. P. Frank, S. G. Vogel, A. G.
Richter, J. R. Rischoff  opp. citat.

Dr. G. A. Richter,  Darstelluugdes VVeseus, <ier Erkenutniss
uud Beliandluug dar gastrisclieu Fiefier. Halle uud Berlin
1818. S. 31—59.

jtj. 150. Sgmptomata,  quibus iste primarum viarum
proditur morbus, sunt: a) idiopathica:  anorexia; cibo-
rtun omnium praecipue carnium aversatio, ructus fre-
quentes, varii; pondus in ventriculo cum sensu oppres-


152

sionis pectoris, epigastrii imo et reliqui totius abdominis
tumor, tensio, plenitudo 5  anxietas abdominalis; vomitu-
ritio, voinitus saburras variae indolis evacuans , levans ;
lassitudinis ac doloris obtusi sensatio in lumbis, regione
sacrali, et femoribus; borborygmi, tormina in intestinis;
flatuuin intense foetentium secessus ; alvus nune obstipa,
nune diarrhoica faecibus solutis, non raro intermixtis
ciborum indigestorum residuis; — b) sijmplomalica :  sa-
por per cavum oris diiTusus ingratus, pro sordium indole
nervorumque dispositione fatuus, mucosus, amarescens,
acidus, putridus etc.; lingua ad radicem vel altiori in
gradu per omnem superficiem tegmine albo, flavicante
etc. crasso obducta; cephalaea pressiva, pulsatoria fi;on-
talis, per tempora ad occiput protensa; vertigo cum pro-
nitate in vomitum praesertim oculis clausis , situ ereeto ,
sub conamine corpus movendi aut mentem intendendi
aucta; pavores sub somno; calores fugaces 5  dolores ar-
tuum obtusi; sitis inagna; mictus frequens, urinae par-
cae , multum coloratae ast turbidae , crassae , limosae,
et jam initio sedimentum crassum formantes, inde ab
inflammatoriis distinguendae. Accedunt serius ocyus hor-
ripilationes iteralae,  horror, postea aeslus,  sitis, sic-
citas cutis aut mador mere symptomaticus, olens, haud
levans; pulsus /reejuens,  jam fortis jam debilis, rarius
liber quam suppressus, jam aequalis jam inordinatus;
respirium citatum, difficile , tribus verbis, omnia sym-
ptomata essentialia febris, quae liic symplomalica  saepe
est (Aumf. 153-3 ?  indolisc/ue  praesertim initio uctivue,
plus minus inflammaloviae  esse solet, certis tamen in
casibus et nervosam vel putridam potest nancisci,

Symptoinata tam gastrica quam febrilia enumerata
vesperi aut alio , plerumque pomeridiano teinpore, non-
nunquam frigore praevio exacerbantur, imo accedentibus
oculorum ardore, aurium susurru, delirio etc. augentur,
posthac vero praecipue horis matutinis luculenter remit-
tunt. Sordibus ex irritamento suo vel curatione apta per

153

vomitus aut dejectiones alvinas omnibus aut pro partc
evacuatis, symptomata gastrica et febrilia plus minus
decrescunt cuncta, nonnuila penitus cessant, atque sic
non raro, praeprimis sub initium, morbus totus cito ju-
dicatur. (Burserius }  P. Frank , Richter.J  Quibus vero
non factis, et morbo ingravescente, symptomata febrilia
simul, liaud ita gastrica, increscunt, borum praesertim
idiopathicorum plura potius recedunt, febre validiore
penitus obfuscantur, unde prior opacatur mali forma;
rebus vero fauste cedentibus morbo declinante mitiora,
phaenomenisque criticis consociata, reviviscunt, ulteriore
sub decremento crisique finita tandem evanitura.

§• 157. Febris saburralis modo ad paucos dies iino
ad nycthemerum restringitur (C. g-astr. saburralis ephe-
mera) , modo ad unam alteramve septimanam producitur.
Variat liaec duralio  pro saburraruin copia et indole, pro
irritabilitatis universae et virium statu , febris charactere
et intensitate, efficacia naturae medicatricis, tempore ac
ratione therapiae adhibitae, nec non complicationum for-
san praesentium natura.

§. 158. Šibi relicta febris haec moderata in subje-
ctis robustis non raro quidem per vomitum spontaneum,
aut alvumpriino fluidam l'requentem, dein pultaceam, et
subsequos sudores largos, acidos, foetentes in sanitatem
transit; intensa vero, in debilibus, tractamine congruo
neglecto, aut perverse adhibito, eineticis et purganti-
bus nimirum debito fortioribus , aut saepius repetitis, aut
diutius continuatis, vel calefacientibus imo stimulanti-
bus , roborantibus, vel oj)iatis porrectis , influxibus a la-
tere nocivis, sordibus multum corruptis, favente consti-
tutione epidemica, saepius in febrim putridam, nervosam,
intermittentem, in diarrhoeam, dysenteriam, aliquando
in gastritidein aut enteritidem convertitur.

§• 159. Disposilio  ad. febrim gastricam, praeter ir-
ritabilitatem systematis praecipue circulatorii majorem
febribus oriundis in genere faventem (§. 63.}, in omili

morbo cum digestione turbata, suspensa habetur, qua-
tenus inde partim nutrimentonun aut medicaminum inge-
storum subactio tardatur, praepeditur, partim copiosa
pituitae, bilisve generatio sollicitatur. Hoc utroque prae-
sertim iiltimo respectu non praetervidenda est diathcsis
pituitosa etbiliosa, proprie in febres pituitosas ac biliosas
opportunitas, per inflimis epidemicos et endemicos , spe-
ciatirn per tempestatem frigido - hmnidam, ac hnmido-
caiidam cum frigida alternantem causata , quae in regio-
nibus depressis, paludosis, humido-frigidis, aut humi-
do-calidis, tempestati variabili subjectis fovetur et quo-
daminodo figitur. Hinc autumno febres gastricae frequen-
ter epidemicae, complicationes cum morbis sporadicis
gastricae communissime observantur.

Momenta causae occasionalia  partim idiopalhica
sinit, partim sympalhica.  Illis adnumerantur: a)  usus
ciboriim potumnve  quantitate nimia aut prava qualitate
peccantium, ardue vel non digestibilium, quales sunt :
panis humidus, non debite fermentatus, non satis co-
ctus, gravis, ex farina vitiosa paratus, mucore corru-
ptus; cibi farinosi crudi, glutinosi, pinguedine obruti; ova
cocta dura, putrida; carnes densae fibris crassis, tena-
ces, siccatae furno ctc.; membranae tendinosae, tendi-
nes ipsae; legumina crassa, sicca, non recentia; fru-
ctus horaei immaturi, austeri, acidi. putrefacti: pinguia
quaelibet, butyrum, caseus recens; lac acescens; cere-
visia malae qualitatis etc., potulenta frigida in genere;
— b)  doses debito majores medicaminum  ardue aut non
digerendorum v. gr. oleormn pinguium, mixturarum oleo-
sarum, linctuum, mucilaginum, gclatinarum insipida-
rum, pulveris corticum quercus, hippocastani, cascaril-
lae , chinae etc., limaturae martis , stanni etc.; — c J  ip-
sae faeces in tractu intestinorum accumulatae, ob alvum
quibuscunque ex causis restrictam. — Ad momenta oc¬
casionalia spmpathica  spectant, quaecunque mentis fa-
cultates non accommodate intendendo , certos animi ad-

155

fcctus excitando, et functiones cutis, speciatim transpi-
rationem cohibendo, suppriraendo facultates digestrices
iinminuere valent, atque secretiones in svstemate dige-
storio uberiores ac vitiosas invitare, speciatim: medita-
tiones, studia severa, pervigilia, tristitia, moeror,
curae protractae; teinpestas subfrigida, humida, pluvio-
sa, omnimode multum variabilis, constitutio consueta
atmosphaerae vernalis et autumnalis in climate nostro.
Plura de liis inter excitantes febris biliosae ac pituitosae
causas.

§. 160. Secunduin hucusque prolata morbus ventri-
culi ac tubi inteslinalis  febri gastrico - saburrali essen-
tialiter conjunctus in viriuin illorum partim imtatione
partim suppressione, alternante imo aliquoties intra
nyctbemeron alterutrius praepondio, cum vitiosis in ven-
triculo, hepate, pancreate, intestinis secretionibus, et
digestione atque chyliticatione speciatim vel suspensis
vel' imperfectis saltem et depravatis, consistit. Morbum
faunc et febrim in triplici relatione haerere posse cau-
sali, ex §.  153. dictis patet. Leviore gradu et initio
saepe sine febre existit, sed altiore ctiam gradu et cum
febre nexus in tunicae villosae ventriculi et intestinorum
inflammationcm rarissime omnino transgrcditur. (Juoti-
dianis itaque observatis, sine praejudicio institutis, sen-
tentia Broussaisii,  gastro - enteritidem febribus cunctis
in sjiecie gastricis sempcr subesse qua causam proximam,
solemnissime refutatur,

§. 161. Febris gastrica mitior, activa non raro sine
pharmacis, solum nutus naturae sequendo, potu aquoso,
acidulo largo, abstinentia ab esculentis, quiete etc., nec
non vomitu aut diarrlioea spontaneis in sanitatem ter-
minatur. Haec autem vix aut sero exspectanda, diathesi
in rnorbos gastricos jam diu ante praegressa , aegro de¬
bili, saburris copiosis, tenacibus et ardue evacuandis,
elirainatione earum debito tempore neglecta, omissa aut
solum insufficiente praestita etc. etc. Quo in času sicut

15U

et purgantibus justo fortioribus vel diu nimis continuatis
irritantibus, sub decursu ulteriore nonnunquam diarrhoea
accersitur exhauriens, criticas evacuationes alias v. gr.
per sudores praepediens , adeoque periculosa , characte-
rem febris adynamicum, nervosum ant putridum cura no-
tis adfectionis ilei et coeci inflaminatorio -ulcerosae in
febre nervosa (§■ 140 et 143.) accuratius descriptis,
ipsam imo mortem facile indncens.

Eandern niutationem infaustam metuere jubeat primae
viae saburris copiosis onustae, tenacitas istarum magna,
aut difficilis in genere solubilitas; morbus non cognitus,
diu šibi permissus , nimis negligenter aut impetuose,
aut opio plane, vel remediis aromaticis, et spirituosis
v. gr. vino , cremato cum pipere , zingibere etc. perverse
tractatus. — Hac medendi ratione inflammationes ventri-
culi, intestinorum, hepatis, pulmonum, encephali etc.
periculo plenae induci facile possunt.

Convalescentes ex hac vel alia febrium specie per
gastricam supervenientem in periculum agi solent. Sic
et puerperae etc.

Teinpestas incongrua, humido-frigida sanationem
differt, convalescentiae progressus tardat. — Idern aliae
in organa digestoria vel specialius in animum aegri
actiones inimicae, et absque istis languida jam diu ac iin-
perfecta digestio, qualis in sedentariis praecipue ad men-
tis intensiones graviorcs et protractas adstrictis frequens
est, nec non vitia organica ventriculi, tubi intestinalis ,
hepatis, lienis, pancreatis, mesenterii, efficiunt.

Attamen introitus quandoque impetuosus febris ga-
stricae cum vomitu, diarrhoea, capitis doloribus, magna
inquietudine, anxietate etc. nequaquain absolute malam
poscit prognosim, saburris enim per vomitiones et diar-
rhoicas evacuationes, spontaneas vel insuper arte su-
stentatas, cito satis eliininatis omnibus , maximae brevi
componuntur turbae, febris die tertio, quinto feliciter
abacta esse potest, et convalescentia inchoare.

157

§. 162 . Indicationes therupeuticae  eo tendunt, ut
Ij excitans febris gastricae causa, saburrae vidclicet
omnesque aliae noxae auferantur, arceantur 5 23 morbus
systematis gastrici, principalem febris fontem sistens,
vel cimi hac simul progenitus, ipsaque febris et sympto-
mata concomitantia tollantur; 33  crisis apte dirigatur,
et 43 promoveatur convalescentia.

Indicationi primat f per saburrarum eliminationem
ope emeticorum ant purgantiuin vel celerein, vel prae-
gressa ad evacuationem per attenuantia et solventia prae-
paratione, nec non quae emesim aut catharsin noxiam,
imo periculosain redderent ablatis aut pro possibili in-
fractis institutam. Sco]>us eo certius attingitur ac plenius,
quo citius et liberius illa exhiberi queunt reinedia. Statu
gastrico - saburrali adlmc afebrili mature ac juxta firmas
administrata indicationes febrim certissiine praepedire,
ipsuiiKjue statum dictum cito ad finem perducere valent.
iS umni e tamen interest, contra saburras sine aut cum fe-
bri, emetica, cathartica aut diluentia, et solventia, non
indiscriminatim, sed prout certa singulorum indicantia
momenta jubent, adliibere, cum unum remediorum isto-
rum genus loco alterius administratum noceat , nunis
tarde, band secure, vel plane non ad seopum perdu-
ceinlo. Indicant autem emelici us um:  anorexia et apepsia,
fastidium ciborum praecipue carneorum, ructus copiosi.
foetidi, nauseosi, epigastrii tumor, oppressio , nausea.
vomituritio iterata, vomitus ip.se cum saburrarum varii
generis ejectione , et cum levamine plus minus manifesto
sed insufficiente. — Saburrae sursum turgescere dicun-
tur. — Etiamsi emetica febris saburralis initio frequen-
tius quam provectiore cursu suum inveniant locum, quia
saburrae in substantiis adsumtis consistentes , primariae,
initio ventriculum et supremum tubi intestinalis tractum
tenere solent: memorata tamen signa turgescentiae seriore
etiam et quacunque morbi periodo, qua sordes illae non
raro per pituitam, bilem etc. morbose secretas secunda-

rio augentur, necessitatem illis utendi palara faciunt.
Eliminanda antehac alvus per clysterem, obstacula alia,
si ainoveri queunt, v. gr. plethora, po!yhaemia genera-
tira cum vi vitali multum exaltata, inflammatio , vera vi-
tae debilitas magna etc., modo congruo tollenda, con-
traindicantia momenta, saepe nequaquam absoluta, v. gr.
pronitas in haemorrhagias , graviditas, hernia, prola-
psus, aetas provecta et serio aestimanda sunt, quum eme-
ticorum usui nonnisi vere fundata obstent contraindican-
tia, band ita vero vomitus jam contingens laboriosus,
sed insufficiens, aut cardialgia levior, aut dolores ad
pectoris latera, cephalaea vehemens, deliria etc. mere
symptomatica, cum lingua humida , molli, quae singula
potius certissime ac citissime cedunt emetico. —■ Tarlu-
rus emelicus  solus, aut ipecacucmhae  nuptus, huic soli
praeferri meretur. l*ro adultis tart. emetici gr. tria —
quatuor in aq. destill. unc. tribus — quatuor solvuntur,
dividitur haec solutio in tres quatuorve partes, qua-
rum una oinni quadrante horae exhibetur, doneč vomi¬
tus sufficiens secutus fuerit. Pro vomitu facilitando et et-
ficaciore reddendo aegris post singulas vomitiones aqua
tepida affatim porrigitur. Methodus haec convcnit prae-
sente magno in vomendum nisu aut vomitu ipso ast in-
sufficicnte , et ubi diarrhoeam praepedire oportet vel
praesentem non intendere; •— ubi vero inertia ventriculi
cxcitanda , secretiones in illo atque tubo intestinali, he-
pate et pancreate promovendae, sicque sordes tenaces
solvendae ac sursum et deorsuin evacuandae sunt, dictae
partes tertiae aut quartae doseos plenae intervallis lon-
gioribus, dimidiam quamlibet aut integram post horam
aut bihorium porriguntur. Interstitiis brevissimis quin-
que,  decem minutorum portiones tales solum pro-
pinantur, ubi vomitum ciendi necessitas urget, et eme-
ticum j)lena dosi et unica nimios ederet effectus. QA. I.
Shift’s  pract. Heilmittellehre. Wien, 1791. B. L S.
3 — 319.)

Circumstantiae et signa, necessarlaiu solveniimn  et
deorsum evacuanfhm  adplicationem indicaatia sunt: a }
obstacula emeticorum non tollenda v. gr- haemorrhagiae «
aut magna in eas proclivitas, menstrua alias larga, et
tempus haec proxime antecedens ac subsequens; gravi-
ditas primis tribus quatuorve mensibus; pertinas alvi ob-
turatio 5 idiosyncrasia nota aegri erga emetica; b)
symptomatuin, quae emesim indicarent, ventriculum im-
mediate spectantium defecius; lmrum loco potius c)  signa
saburrarum deorsum turgescentium, speciatim penes ano-
rexiam, saporem alienatum , Iinguam obductain et os mu-
cosum aut siccum, intumescentia et plenitudo abdominis T
termina Ieviora vel et dolores fortiores colici vagantes,
borborygmi, flatus valde foetentes, alvus vel obstipa vel
diarrhoica plus minus levans, teeculenta, quandoque re-
siduis indigestorum frustis remixta. •—Emctici usum mor-
bo initiante sicut febre jam evoluta supplere tune solum
poterunt solventia et purgantia, si sordes in ventriculn
paucae, in intestinis vero copiosae adsunt, et si emeti-
eum absolute prohibetur 5 quibus casibus exceptis illa
primo post emetieum, nisi lioc simul deorsum sufficienter
egerit, adeoque in decursu conveniunt, et nec per celi¬
cam saburralem, nec per diarrhoeam, si plus humorum
inquilinorum quam saburrarum evehit, contraindicantur-
Dum humorum evacuationes nimias cient, vires magis ue-
bilitant ac emetieum 5 quare et ob sequelas periculosas
S- 161  commemoratas, nec dosibus aequo largioribus,
aut justo frequentius repetitis, nec diu nimis administren-
tur. Excretorum quantitatem et qualitatem rescire per
autopsiam, necessarium est. — Saburris-e traetu intesti-
jiorum cito evacuandis series eccoproticorum et purgan-
tiurn, drasticis exceptis , inservit tam interne quam ene-
matibus adplicandorum; nec arduus erit maxime convc-
nientium selectus , ubi noxae praegressae et adhuc prae-
sentes, morbi duratio, stadium et symptomata praesen-
tia, specialius febris character et intensiin; . nec non mor-

160

borum regnantium genius et aegri constitutio attenta men-
te pensitantur. In implendam hanc indicationem cederč
valent: sal amarus, s.Glauberi, are. duplicavum etc. in
aqua ant decoetis graminis, prunorum etc. solata; ante
febrim vel ea soliun mitiore rheum cum aliq«o salium di-
etorum aut cremore tartari; infusum fol. sennae, inf. la-
xat. D.V. addito Šale; atque clysteres, qualesin traeta-
mine febris inflammatoriae 103 commendabantur. —
Saburris vero leniter et pedetentim subducendis per al-
vum remedia eadem, praecipue antiphlogistice - solventia
et evacuantia , dosibus refraetis et forma ilaida con-
veniunt.

Necessaria  his in casibus čilo agantur ; per lon-
giorem enim in ventriculo ac tabo intestinali moram sor-
des variain subeunt corruptelam, qua tam idiopathice car-
dialgias, colicas, ipsas inllammationes, ulcera cinn diar-
rhoea exhauriente ( i^‘. 158 et 161), quam sympathice
validam, saepe periculosam febrim, insignem lassitudinem,
humorum dyscrasiam, spasmos , convulsiones generando
pares evadunt, quibus svmptomatibus posterioribus nimis
frequenter profani ad deleterium imtantium, tonicorum,
calefacientinm, antispasticorum, ut appellant, nsum in-
fauste seducuntur.—Methodus expectativa, largus modo
potuum aqnosorum acidulorum usus cum abstinentia a ci-
bis, sic et stomachicorum valide stimulantium adplicatio
therapiam sistunt admodum incertam; prior enim, nonnisi
in casibus levioribus concedenda, tardius oinnino uc mc-
thodus evacuans ad scopum perducit; altera febrim in-
flammatoriam ( ^'. 161) cum phlogosibus variis facile pro-
vocat.

163. Morbo adhucdum initiante et nondum, vel
leviter soluin febrili, cum prima plerumque et altera fere
impletur indicatio; omnia enim remittunt symptomata,
quaedam illico cessant, et brevi post nil nisi convales-
centiae et alvi liberae restat cura. — Febri autem ob tar-
dum nimis, aut omissum necessarium causale traetamen

itii

jam provecta, cum primarum viarum s (atu gradum et
characterem febris , viriumque universalcm conditionera
probe respicere oportet. Vigente febri inflammatoria
validiore  cutis, Iingua }  primae viae siccae inveniuntur,
et saburrae nec sursum nec deorsum turgescunt. Emeti-
cum ant purgans tune non modo sordes non eliminaret,
sed qua novam accedens irritamentum exacerbaret mor-
bum; convenit autem therapia antiphlogistico - diluens et
solvens, hinc Iargus potuum aquosorum, aciduloruin,
aeidulo - mucilaginosorum usus, decocta graminis, pru-
norum, cum manna, pulpa tamarindorum, vel et mitiore
šale antiphlogistico purgante parvis et divisis dosibus
juncta, enemataalvum evacuantia. Ilissub continua sue-
cessiva saburrarum solutione et evacuatione ac febris de-
cremento vel  crisis inducitur, vel  sordes prius, imprimis
tempore remissionum febris, mobiles redduntur, ut eme-
tici ant purgantis administrationem, aliis in casibus jam
longe citius convenicntem, nune (post dies} primo in-
dicent.

Praesente febris saburralis charactere putrido aut
nervoso evacuatio saburrarum reapse turgescentium ex
metu, ne nimium debilitetur aeger, omittenda non est,
cum cauta earum ope remediorum convenientium, prae-
cipue emctici aut et rhei electi eliminatio, praesertim ha-
bita simul interne et imprimis externe necessaria viriurn
alendarum et erigendarum ratione, minoris, ac earundem
mora et corruptela, damni esse possit. Caeterum postea,
quemadmodum in febre putrida et nervosa, proceden-
dum est.

Durante febri gastrica sit diaela  plurimum restricta,
digestu facilis, et sordibus immutandis, solvendis, eva-
cuandis non obstet. (Juapropter nonnisi potus conveniunt
aquosi, aciduli, et aegro multura desiderante fructusho-
raei cocti, nonnisi putrido aut nervoso vigente cha¬
ractere, aqua cum pauco vino, quod aegri tune avide
a l»petere solent. Aer purus quoque, temperatura adeom-
I- 11

162

modata, inundities, cita excrementorum a cubili remo-
tio etc. probe curentur.

§.  164. Pro tertia indicatione  implenda niliil liic am-
plius in specie praecipiendum, (juum necessaria ex ite—
ratim dictis iluant. Teneatur tamen, vomitum ac alvum
diarrhoicam hic non raro phaenomena esse critica.

§. 165. In apto convalescenliae  ex febri saburrali
- tractamine eo adlaborandum, ut praecaveatur recidiva.
ut digestionem, sanguificationem atque nutritionem ati
normam reducendo morbi sequelae toJiantur. — Prim o
respcctu prae omnibus diaeta prudentissime dirigenda.
Interdicendi itaque cibi omnes digestioni quidpiam reni-
tentes, concedendi modo faciles, non obstipantes, aro-
inate grato modice conditi, et vinum blandum parca
quantitate ordinandum. —• Pro viribus  nune universim,
et in sjstemate gastrico speciatim plus minus debilitatis
erigendis, et, siquidem in hoc pergunt, secretionibus
morbosis emendandis valent remedia amara jam sola, jam
aromaticis nupta v. gr. extractum amarum in aqua vel
infuso aromatico, jam spirituosis v. gr. tinct. absinth.,
t. amar. s. elix. viscerali, liq. min. Hojfm.,  jam taraxacc,
fumariae, dosibus rhei refraetis juncta. Času speciali co-
ronam therapiae imponere cortice peruviano aut martiali-
bus opus est, praeparatis digestu facilioribus: tinct.
mart. p., extr. m. pom. praemittendis. Quae de quiete ac
inotu, somno ac vigiliis, corporis mentisque occupatio-
nibus, adfectibus animi etc. aliis in convalescentiis com-
mendata, quae prohibita fuerunt, etiam hic sub debilo
organorum digestioni praefixorum respectu dieta sunto

Spec. H. Febris biliosa.

§■  166. Nomine febris biliosae  ( f. characteris bilio-
si, f. polycholicae, synochi biliosae G (deni,  f. typhodes,
assodes, ardentis s. causos Veternm,  f. aestivae Sioliii)
communiter quaclibet salutatur febris, cujus vel causam
vel symptoma eminens morbose adaucta secretio bilis

183

oonstituit. Omnis autein secretio bilis nimia adfectionem
hepatis proxime supponit, qvtae rursus inorbum primario
aut secundario or timi, nune substantivum nune symptoma-
tieum seu morbi universalis partem sistit, cum conditione
humorum vitiosa, turbatisque consuetim omnium organo-
rum digerentium functionibus incedentem. Hinc febrium
gaslricarum species  statui solet.

Quare febris biliosa  est illa continua remittens, quao
adfectionis essentialis organorum digerentium, specia-
lius hepatis , et nimiae uc viliosae secrelionis el accu-
midalionis bilis sgmptomalibiis  insignitur.

Adnot.  Ex quo intelligitur, ad febrim biliosam statuendam noii
bilis uberiorls šolam sufficere praesentiam, sed nexum bu-
jus cum febri causalem requiri. Iusuper in febri et compli-
cationibus biliosis non meram semper bilem nec bane unice
in censum vocatam fuisse, ex loco Stollii  (Hat. med. P. I.
p. 30) patet sequente: «Nos crudum, plerumque remanes-
centem apparatum in ventriculo et ejus vicinia collectum
bilem  vocamus, cujus sapor plerumque amarus est, subin-
dc acidus, et austero-acidus, quin et dulcis, sed du.'cedi¬
li e perquam nauseosa. llarius fors a vera sic dieta bile co-
piosius collecta originem traliit, et potius cruda undecun-
•que nata colluvies est, quae in convenientem šibi corruptio-
nem ob languentem ventriculi facultatem, vel nimia ipsius
bumoris iu corruptionem proclivitate trausmigrat, ut hinc
modo acida, modo austera appareat, prout eadem materies
šibi relicta modo bane modo illnm mutationem etiam extra
vcntriculum subiisset. Colorcm, et saporem amarum per-
saepe a bile mutuat.”

M. Stoli  Hat. med. P. Tl. C. 10—12. — Apbor. etc. g- 340—375.
P. Frank, S. G. Vogel, V. G. A. Richter, D- A. G. Rich¬
ter,  I. It. Rischoff l. c.

%.  16T. Ipsa hepatis adfectio  dieta sanguinis scili-
cet in eo congestio, activitas ejus exaltata cum uberiore
bilis peccantis secretione, vel  per potentias morbificas in¬
fra nominandas idiopathice aut sympathice generatur, et
febris ex illa promanat, ubi morbum substantivum sistit
cum febri comite symptomatica; vel  per noxas quales
cunque cum febri simul inducitur, ubi symptoma momen¬
ti *

tosnm coexistens exhibet; vel  durante alio morbo febrili
aut non febrili, per hunc aut penes illum evolvitur, ubi
complicationem constituit.

Febris biliosa nune epidemica  est, nune sporadica,
(juibusdam in regionibus endemicaj cliaraderis  nune ne¬
tivi,  plus minus inflammalorii,  nune passivi  jam putridi
jam nervosi;  unde febris biliosa audit sitnplex, inflani-
'maloria, putrida, nevrona,  sive f. bilioso - inflammato-
ria, bilioso - putrida etc. — Quum pro triplici hoc cha-
raetere symptomata febris biliosae varient, in ea de-
seribenda primum essentialia jnorbi, primaria, et con-
jstantiora exponentur, dcin ad febris comitantis quoad in-
tensitatem et indolem deflexus procedetur.

§. 168. Memorata hepatis adfectio gradu solum mitiori
sine febre prostat, ubi nomine status biliosi, polyeholiae ,
venit; sic et initians febre adhucdum caret, nisi causa
excitans et eam et febrirn simul generet.

Status biliosus,  ubi febri antecedit, deinde cuin fe-
bri ceu causa cum effectu junctus decurrit, a levissimis
ad maximos usque gradus sequentia offert signa: inilio
el gradu levi  anorexiam, fastidium carnosorum, saporem
amarum, ructus amarescentes, linguam siccam, ilavi-
cantein; albugineae, cutis in facie circa oculos , alas na¬
ši et oris labia flavedinem; cephalaeam pressivam, quasi
distendentem; — gvadu majori  praeter haec sensatio-
nem in regione ventriculi et hepatis ingratam, illamque
ipsam tumidam, tensam, resistentem, sub exploratione
praesertiin in vesicae felleae regione dolentem. magis
calentem; dolores subinde sursum ad thoracem, deorsum
in abdomen vagantes , punetorios; nauseam, vomituri-
tiones, vomitum vere biliosum, levantem, cum Iingua
jnultum obducta flava aut brunescente, dentibus et toto
cavo oris squalore jam solubili jam tenace conspurcatis,
qui vix elutus mox restituitur; cum anima foetente,
sapore amaro ingrato, subinde putrido, siti clamosa ma-
ximo cum frigidorum et acidulorum desiderio, et cepha-

165

laea dira cum cranii dissilientis sensu $—gradu adhuc al-
liore,  (juicum consuetira jam febris intrat, bilis secerni-
tur non solum largior, sed miscela quoque sua ab indole
normali decedens , acris, in duodenum defertur, indeque
vel  in ventriculum sursum agitur, vel  deorsutn in tubum
effunditur intestinalem, et symptomata producit sequen-
tia, in času primo:  anorexiam et apepsiam, aversatio-
nem ciborum praecipue carnosorum; ructus frequentes
nidorosos, cardialgiam, nauseam continuam; vomitum
levantem, quo saepe copia ingente bilis jam tenuis, jam
muco et gelatina remixta, spissa, tenax, jam pallida
jam vitellina, porracea, aeruginosa, brunea imo nigri-
cans ejicitur, acredine sua lauces et oris cavuin mor-
dens, stupOrem dentium causans, odorein admodum pe-
netrantem, acrem edens, calinis remixta e/Fervescens,
et animalibus acris instar veneni infensa. — Bilis lur-
gescere sursum  dicitur. — In času allero  bilis tormina
intestinorum facit, borborygmos, Hatus intense foeten-
tes, dolores colicos, diarrhoeam biliosam cum tenesmo.
— Bilis turgescere deorsum  dicitur. •—• Non genarum
tum modo rubor llavedine cinctus, et cutis plagis alias
albis flavescens cernitur, verum etiam urinae initio jam
turbidae, crassae et hypostaticae quandoque crocei fiunt
coloris, rarius inucus narium et sputa peetoralia llaves-
cunt, tingit sudor, imo serum sanguinis flavet et ama-
rescit; adsunt cephalaea dira vel supra oculos modo vel
ad occiput vel per to tum caput extensa cum sensu cra¬
nii dissilientis, et cum levamine per compressionem ac-
cedente; vertigo sub erectione; sensus aestus interni
vehementis c. inquietudine magna; agrypnia 5 delirium
vividum impetuosum, pavores sub somno frequentes;
oculi splendentes quasi Iachrymis innatantes; sitis cla-
mosa 5 dolores ad lumbos et genua et ad mernbra gene-
ratim jam fixi jam vagi; pruritus in čute nune sicca nune
sine levamine madida; delassatio ac pro aegri sensu
magna virium prostratio; respiratio difficilis, citata, cum

166

ictibus pectus quandoque percurrentibus 5  ardor oris ct
fauciura; et pro febris charactere pulsus frequens et vel
fortis, plenus, durus , vel debilis, vacuus , mollis atque
tune inaequalis, inordinatns. — Gradu allissimo  sym-
ptomata recensita intensitatis sunt maximae, iisque adso-
ciantur encephali ac totius systematis nervosi graviter
adfecti phaenomena, partim nimiam istorum irritationem,
partim functionum voluntate regendarum suppressionem
significantia, ati: cephalaea dirissima, delirium praeceps
ac vehemens, aurium susurrus, subsultus tendinum, con-
vulsiones partiales imo universales. tussis valida, vel
sopor, imo et animi deliquium, baryecoia, amblyopia,
extremitatuin frigus etc. etc.

§• 169. $ymptomata morbi gradus cujuscunque mane
retnillere  consueverunt et vespere exacerbari; sed aliis
quoque diei temporibus exacerbationes accedere, sicut
evoluto febris charactere putrido nullae ant minimae so-
lum intrare animadvertuntur. Caeterum decurrendi ralio,
duratio,  ipsae crises  morbi pro totius mali magnitudine,
pro febris charactere inflammatorio, putrido vel nervoso,
nec non pro complicationibus variant.

§. 170. Febris biliosa non infrecpienter initio leviš
est, aptaque curatione cito sanalur ;  ubi vero subito
inagna cum ferocia, uti hinc inde, irruit, brevique fa-
ciem induit valde periculosam, traetamine instantaneo et
adcominodato multum saltem mitigatur. Quemadmodum
levior paucos intra dies in sanitatem abire, ita vehe-
mens, aut putrida eodem tempore lethalis fieri potest.
Biliosae febres gradus mediocris ad quatuordecim excur-
rere solent dies. Post exaeerbationemvespertinamevacua-
tiones per vomitus biliosos similemve diarrhoeam criticae
tune vel maxime observantur, ubi sordes biliosae per artem
debite non fuerant evacuatae, vel quacunque ex ratione
eliminari non poterant; praeterea judicantur febres istae
(quas Quesnay, liaglivius  et alii immerito acriticis ac-
censent ), sudoribus largis, urinis cum sedimento rubello

167

ant flavicante, haemorrhagia narium, haemorrhoidum,
uteri, hydroa in labiis et oris circuraferentia, nonnun-
quam et aphthis, salivatione, iniliaribus, furunculis. Cum
his communiter et febris, et hepatis adfectio una cmn exsu-
perante bilis secretione cessant; haecce attamen aliquan-
do post febrim adhuc mitior perstat. Criseos faustae signis
praesertiin somnus quietus reficiens adnumeretur oportet.

Casibus infaustis febris biliosa characterem  induit
passivum,  vel in alios  transit morbos y  vel morte  termi-
natur. (Juodsi nimirum illa initio activa, inflammatoria
negligitur, vel perverse tractatur, vel cireumstantiis i*es
cxternas aut aegrum spcctantibus sanationi adversis est
exposita, characterem subit putridum aut nervosum. No-
tae characteristicae, symptomata essentialia alterutrius
supra 110 et 130 descripta illis febris biliosae admis-
centur , eaque , dum magis evolvuntur, plus minusve ob-
fuscant, doneč rebus secunde cedentibus iterum evanes-
cant, febrisque recuperato biliosae schemate tandem
judicetur. — Vel, uti saepe autumno adulto, in febrim
pituitosam cominutatur. — Vel morbis excipitur secunda-
riis, et quidem aut hepatis potissimum aut cerebri, unde
vitia tam adpetentiae, digestionis, excretionuin, sangui-
iicationis, nutritionis, quajn functionum cerebri ac sy-
stematis nervosi propriarum manant; in specie timendi:
infarctus hepatis cum circulo per systema venae porta-
rum languido , cohibito, febres intermittentes, chronica
hepatis inllammatio, suppuratio; anorexia, dyspepsia,
alvi obstipatio aut diarrhoea chronica; ictcrus; tussis
sicca, hepatica; arthritis; cachexia universalis, hy-
drops, diathesis scorbutica, inetastases inllammatoriae
iii gangraenara nitentes, vel cum secretionibus morbosis
sociatae, ad encephalum, cor, pulmones, artus; amne-
sia, hebetudo, cephalaea gravativa etc. etc.

Lethalis  fieri febris biliosa per plures morborum se-
cundariorum et pedissequorum potest, nec non per cha-
racterem colliquativum aut nervosum. lilo vigente ex

168

functione hepatis laesa et uberrima bile humorum auge-
tur dyscrasia, evacuationes colliquativae , et universalis •
virium exhanstio inferuntur. Inde vulgata ingens febris
(lavne  lethalitas.

§. 171. Dispositio  in febres biliosas aeque ac in mor-
bos biliosos generatim in inajore hepatis irritabilitate ac
praedominante functione secretoria haeret, quae cum
ejusdem locali vel et totius systematis venae portarum
plethora, atque peculiari sanguinis indole necdura satis
cognita (^forsan praevalente totius inassae sanguinis vc-
nosa, vel venosi phlogistica, desoxydata} conjuncta
esse consuevit. — Haec dispositio, biliosa  dieta, utut
temperiei praecipue cholericae elementum, in quavis tamen
alia per plures causarum occasionalium mox memoranda-
ruin evolvi pariter potest, si istae constanter ast eo cum
intensitatis moderamine agunt, ut febrirn reapse non in-
cendant biliosain.

Ex momenlis occasionalibus  alia epidemicas, alia
eaque numerosiora sporadicas excitare potius valent fe¬
bres biliosas. Epidemicas  prae caeteris general atino-
sphaera calida, praeprimis simul humida. Inde tum diathe-
sis biliosa latissime consuetim expansa, et nota biliosa
inorbis plurimis praesertim acutis adhaerens, tum febres
ipsae biliosae aestate fervida et initio autumni in climate
nostro frequentes (JSloll  aphor. 351), sed frequentiores
adhuc in provinciis maritiinis zonae torridae, praecipue si
hiems solito rnitior, si dies fervidi noetibus excipiuntur fri-
gidis humidisque, et ubi cum hac atmosphaerae indole
solum humidum, regio udosa, paludosa cooperantur.
Multis propterea regionibus morbi biliosi cum et absque
febre incedentes inhaerent endemici; hinc febris llava in
insulis Indiae occidentalis subAequatore sitis zonae torri¬
dae pluvioso imprimis tempore grassatur. Ast sub alia
quoque atmosphaerae conditione febres biliosae quando-
que epidemice occurrunt, nonnisi ex influxu in morbos
dietos nota, et constitutionis biliosae  tituio appellari so-

169

lita. Sporadicas  febres biliosas producunt: abusus spi-
rituosorum, diaetae carnosae, praesertim pinguis, rerne-
diorum irritaudo solventium, purgantium, emeticorum;
corporis labores atmosphaera aestuante nimii, refrige-
rium praegressa exaestuatione 5  concussio corporis, lae-
siones capitis vel et irritationes modo encephali majores
quemadmodum sub diris cephalalgiis 5  agitationes ac ver-
tigo, quales vecti rheda, navi, in gyrum moti etc. ex-
periuntur 5  iracundia, aegritudo, moeror, anxietas, ter-
ror, protracta mentis intensio. uae potentiae recensi-
tae jam primo poIycholiam memoratam, ex cujus gradu
altiore febris activa evolvitur, jam illam cum febri si-
lnul gignunt, prout nimirum diuturnam potius quam in-
tensam, vel vero subitaneam et fortem exserunt actionem.

Quaelibet denique febris, aliique morbi nonnulli, i in o
et processus sani modo accidentali, dum praesentem in-
tendunt dispositionem, statui bilioso ansampossunt prae-
bei-e; inde frequentes morborum acutorum cum illo com-
plicationes,inde catameniorum, amenorrhoeae suppressio-
nis, graviditatis , partus, febris lacteae nec non puerpe-
ralis etc. frequens cum eodem connubium.

172. Essentia  febris biliosae partiin in illa febris
generatim ( §. 50-3. partim in morboso organorum dige-
rentium praecipue hepatis statu, saepius memorato, quae-
renda est. Hiece autem consistere videtur in sanguinis
probabiliter jam vitiati accumulatione in hepate, et exal-
tata hujus visceris activitate cum niinia secretione bilis
vitiosae, nimiuin irritantis, ex quibus ventriculi ac tu¬
bi intestinalis gravamen et irritatio, digestionis et chyli-
ficationis interceptio , crasis massae humorum alteratio ,
et systematis vasorum sanguiferorum irritatio promanare
videntui - . Morbus hepatis ab hepatitide, sicut congestio
sanguinis et irritatio generatim ab inflammatione, essen-
tiali differt modo.

g. 173. Prognosis  magnitudini totius morbi, febris
indoli, complicationibus forsan praesentibus, individuali

170

aegrotantis conditioni, momentis causae excitantibus,
potentiis aegrum modo inevitabili circumdantibus, prae-
sertim anni tempori ac teinpestati, nec non effectibus,
quos naturae vires et artis auxilium promittunt, super-
struenda est.

Febris biliosa in se’ spectata, non ob instantaneain
adeo vehementiam aut periculum, quod saepe deest,
quam ob hcpatis potius et systematis gastrici totius pro
sanguificatione ac nutritione dignitatem, et ob vires bilis
copiosae et vitiatae, acris valde nocivas, inagni ponde-
ris est.

Febris biliosa subindammatoria in genere minus pe-
riculi secum fert, quam putrida et nervosa.

Quo validior febris ac adultior, quove major hepatis
ct organorum omnium digestioni dicatorum adfectio, co
ancipite magis sorte premitur aeger.

Febrium biliosarum curatio aestate minus ardua ple-
rumque, ac autumno adulto, hieme et vere. Ouematlmo-
dum autumno saepe curn pituitoso illae complicantur sta-
tu, inque pituitosas abeunt febres, ita brumali tcmpore
ac vernali potius ex genio regnante inflammatorio parti-
cipare solent.

Quo diutius hepatis adfectio et curn hac status bilio-
sus antecesserunt febrim, eo longior morbus, eoque
magis recidivae ac mala posthuma metuenda. Id quod
vel maxime in individuis constitutionis biliosae, animi
summe mobilis obtinet, in individuis, actioni causarum
quarumcunque occasionalium constanter expositis, aut
iteratas febres biliosas passis, aut per morbos alios , cu-
ras , moerorem, pervigilia, victum nimis parcum et vi¬
tem etc. debilitatis , adeoque nonnisi languidas offerenti-
bus naturae medicatricis vires, hinc praecautam thera-
piae efflcacioris adplicationem exposcentibus.

Febris biliosa in subjecto antea sano , utut valida,
initio apte tractata paucos intra dies cederc solet. Phle-
botomiae citra indicationem, aut nimiae institutae, sol-

171

ventium ac purgantium abusus, eineticorum incauta et
indiscriminatim facta adplicatio, haud secus ac incon-
gruus remediorum incitantium usus damna imo periculum
vitae inferre valent, in specie vires debilitare, exhauri-
re, adaugere adfectionem biliosam, febrim inducere pu-
tridam, vel et hepatitidem generare.

Reliqua prognostica ex morbi historia facile depro-
muntur.

§. 174. In cttra  febris biliosae ut indicationi primae
generali satisfiat, non ea solum, quae malum in času
speciali provocavit, j>otentia nocens illico amovenda, sed
aliae quoque, et speciatim omnes causae occasionales
supra nominatae arcendae. Hoc intuitu v. gr. animi dis-
positio tristis, anxia, morosa polycholiae alendae, au-
gendae favens emendanda, influxus atiris aestuantis ar-
tificiali cubilis refrigeratione temperandus, ira, inoeror
etc. sedulo vitandi, simul in complicationes attendenduin
et agendum.

§. 175. Pro implenda indicatione allera  generali
relatio febris ad statuin biliosum, et febris character ge-
uericus ducant est necesse. Jam vero febris vel  1) si-
multanee atque ex causa communi cum irritatione hepa-
tis niniiaque bilis secretione orta est v. gr. ex ira, ter-
rore etc.; vel  2 ) effectum tam morbi hepatis, quam bilis
copia et indole peccantis, nec non organorum digeren-
tium irritationis et oppletionis ab illa inductae; vel  3)
immediatam polycholiae causam sistit. Omni in času cha-
racterem offert consuetiin a)  activum plus minusve phlo-
gisticum, rarius et nonnisi in decursu passivum, b)  col-
liquativum aut c)  nervosum. llbique tractamen speciali
accommodatum casui requiritur.

In času I., in quo febris communiter, saltem initio
a) characlerem activum  plus minus mflammalorium
prae se fert, methodus antiphlogistica, cum debito adfec-
hepatis bilisque uberius secretae respectu administran-
, indicatur. Raro hic (ne morbus pro hepatitide habea-

372

tur!} venaesectio requiritur; potus refrigerantes specia-
tim acidis vegetabilibus, aceto , oxymelle juncti, medi-
C amin a nitrosa, salina alia solventia, eccoprotica, in-
ter quae eminent: aqua, decocta hordei, graminis, pru-
uoruin, tamarindorum cum cremore tartari, šale amaro ,
s. mir. Glauberi, are. duplicato, cum oxymelIe aut et pul-
pa prunorum, tamarindorum, nec non enemata solven¬
tia conveniunt, et plerumque sufficiunt. Emctica indican-
tur, si adsurit, aut in decursu accedunt symptomata, bi-
lem in ventriculo collectam indubitate testantia, si ita-
que , ut dicere moriš est, bilis sursum turgescit. Dum he-
patis irritati symptomata absque manifesta bilis turges-
centia praesto sunt, aut prae istius signis aperte praeva-
lent, quocunque febris stadio, medicainina antiphlogi-
stica, antibiliosa, atque solventia leniora adhibeantur,
doneč bilis sursum vel deorsum mobilis emetieum vel pur-
gans indicaverit. Quadrat hic praecipue tartarus emeti-
cus, quum emesi absoluta communiter deorsum etiam
evacuet. Ubi vero alvus non sollicitanda, tutius ipeca-
cuanhaporrigitur aut sola, aut grano tartari emetici nupta.
Dian-hoeaeprotractaedebilitanti opponendadosis opii con-
grua, et post horam aut bihorium subjungendum est eme¬
tieum ultimo nominatum (Sloll  rat. med. P. II. p. 211},
quo et diarrhoeam componere quandoque conceditur. —
Tempus haec sicut purgantia porrigendi opportunissiinum
remissionis est, post exacerbationem recedentis. Ratio
exhibendi alterutra, quemadmodum in therapia febris sa-
burralis (§. 162.) exponebatur, ex circumstantiis cuivis
casui propriis definitur. (A. J. SliffL  Heilmittellehre B. I.
S. 49—95 und S. 385—408.) Diaela  in usu potus aquosi,
aciduli largo, hinc inde fructuum horaeorum acidulo-
dulcium, cerasorum, primoram etc. coctoruin consistit.

t>J  Vigente febris charactere putrido,  qui initio ra-
rissiine obtinet, considerandum, num universalis prae
hepatis adfectione et topicis bilis effectibus ille, vel isti
prae illo praedominentur. Ibi therapia contra febrim pu-

173

Iridam valens, praeserfim largus acidorum mineralium
usus, hic, nisi extrema vetct debilitas, emetieum data
necessitate imo repetitum, specialius ipecacuanha indi-
catur, et bile evacuata corporisque impetrata concussione
et excitatione virium salutari, traetamen aeque requiritur
in febrim putridam commendatum.

cj  In febre biliosa characleris nervosi  summopere
proficiunt emetica, quatenus partim systematis nervosi
dispositionem emendando, et rationem hoc inter et sy-
stema irritabile perversam tollendo sunt idonea, partim
necessariam bilis, nune utpote morbo provectiore plerum-
que primas vias obruentis, eliminationem perficiunt. Dis-
pulso per eorum adplicationem charactere bilioso, ner-
voso tamen perstante traetamen confestim instituenduin,
nervosae conveniens febri.

In času II., febri  nimirum morbi hepalis et biliit
quantitate et qualitate aeri pcccantis effectum  sistente.
atque ab hepatitide levi nonnunquam haud la čile dignos-
cenda, eo tendit indicatio, ut non congestio sanguinis
solum in hepate hujusque irritatio, proinde et ulterior
larga bilis secretio cohibeantur, sed ipsa quoque bilis
nimia atque vitiosa mitigetur et eliminetur. Hic denuo in~
quirendum , num hepatis irritati et turgidi symptomata,
nuni vero bilis secretae et sursum aut deorsum turges-
centis effectus praevaleant, prioremque šibi exposcant
respcctum. Quodsi dietus hepatis status prae syinptoma-
tibus gastrico - biliosis exiguis eminet, simulque ore ,
lingua, faucibus siccis febris in inerementi stadio versa-
tur, methodus interea et remedia antiphlogistica mitiora,
antibiliosa, solventia, priore in času (lf)  commendata,
locum inveniunt. Quodsi vero cum moderata aut absque
ulla hepatis irritatione bilis copiosa pliaenomenis superius
enumeratis luculenter sese prodit, prout sursum vel
deorsum ea turgescit, emetica vel purgantia, imo rebus
ita jubentibus repetita , saepe illa prius, dein ista, prae-
terea potus copiosi, aquoso-mulcilaginosi, aciduii indf-

174

cantur. Qui praesente alioquin vomitu bilioso aut diar-
rhoea biliosa salutari et satis larga, soli evacnationibu«
hisce inoderatis Ieniter promovendis, atque bili acri si-
mul temperandae sufficiunt.

Haec dum juxta momenta indicantia fiunt, n on obli—
viscendum est, tam emeticorum justo frequentius repeti-
to, quam purgantium ultra necessitatem protracto usu
polycholiam suis cuin effectibus modo artificiali posse su-
stineri; cum evacuatione bilis nonnisi secretionis hepatis
morbosae productum, linam  proinde solarn causac febris
biliosae partem auferri $ et sublata etiam cum bile simul
hac febri symptomatica, nonnunquam morbi hepatis afe-
brilis, qui febrim breviori aut longiori tempore anteces-
serat, residuam manere partem.

Času III., febre scilicet polycholiam provocante tra-
ctamen partim febris charactere , intensitate, stadio ,
partim poljcholiae effectivae , sjmptomaticae indole
phaenomenis regitur. Normae hic valent, casibus prae-
cedentibus (I. et II.) expositae. ,

§. 176. Ut indicatio terlia  rite impleatur, evacua-
tiones criticas bene nosse et a mere symptomaticis dig-
noscere , viresque vitales probe aestimare oportet. Com-
munissimae excretiones criticae hic in vomitu aut alvo
biliosis , in sudoribus et urinis sese otFerunt. Prioribus
criticis ita medenduin, ut natura non modo non turbetur,
sed ducatur potius , et sufficientibus forsan destituta vi-
ribus adjuvetur. Aptissime largo aquae, in vomitu tepide
sumendae, et aquosorum, diluentium potulentorum usu
excretiones illae. facilitantur. Nimia vero cum viriuin in-
tensione procedentes, frustraneae, aut debilitantes, ul¬
tra modum continuantes, mucilaginosis, Ieniter aroma-
ticis vel, ubi opus, et opiatis domentur. Quo sudor et
urinae criticae modo sint dirigendae , alibi (g. 86 et 87)
jam traditum.

§. 177. Indicatio (/narta  debitam convalescentiae cu-
rara praecipit. —■ Statu bilioso febri praegresso , vel me-

175

thodo evacuante antigastrica aequo tardius, debilius ant
fortius, aut diutius administrata, cum convalescentia cx
lebri non semper • et illa cx systematis gastrici, specia-
lim bepatis morbo simul intrat 5 qui adhuc superstes
dysorexia, anorexia, dyspepsia, lingua obducta, ilave-
dine cutis etc. palam redditur. Non morbi hujus tune ma¬
gnitudo solom et causa persistens, constitutio imprimis
morborum regnans, sed subjecti quoque conditio, et fe-
bris crisis circumspecte considerentur. Inde fluet, num
vel  antiphlogistica solventia medicamina, quemadmodum
superius nominata et serum lactis, adhuc continuanda,
vel  tonico- solventia leniora: taraxacum , saponaria, fu-
maria etc. cum ea rhei dosi, quae alvum modo expediat,
non reddat diarrhoicam, vel , sicut in subjectis valde sensi-
libus, hystericis, hypocho'ndriacis, eadem cum antispasticis
chamomilla, valeriana, castoreo, assa foetida etc., imo
opio apte conjuncta in usum vocanda sini. Diaeta insu-
per facilis , nutrimenta partim vegetabilia succulenta par-
tim animalia sint tenera, viribusque digestionis exacte
acconunodata, potus leviš, diluens pro aegri instinctu
aquosus cum aceto, succo citri aut pro re nata cum
pauxillo vini levioris, serum lactis dulce, cerevisia te-
nuis, amarescens, optime defaecata. Frictiones simul epi-
gastrii totius , motus corporis , incessus moderatus, equi-
tatio, balnea tepida simplicia, saponata, quidquam aro-
matica, rusticatio convalescentiae maturandae plurimum
conducunt.

Hac autem sive per curam nune dietam , sive statim
per crisim febris impetrata, praecavere malum recidivum
ac morbos secundarios , speciatim bepatis adeo facile
oriundos, et superatae febris tollere cffectus oportet.
Indicationi priori satisfit omnes potentias nocentes, in-
ter momenta febrirn biliosam excitantia enumeratas, quam
studiosissime proseribendo, et evitando. Altera singula-
i'cm systematis gastrici, morbo, traetamine saepe debili—
iftti, respectum includens, facilius aut difficilius, citius

17 «

aut tardius impleri potest, prout febris devicta mitior ant
intensior et notae inllainmatoriae, vel putridae, aut ner-
vosae fuerit. Ibi convalescens sub justo remediorum le¬
vitev amaricantium, amaro - aromaticorum, diaetae par-
tim vegetabilis , partim animalis digestu facilis , et vini
blandi parum spirituosi parce hauriendi usu plerumque
cito restauratur ; liic vero et speciatim post febrim bilio-
so-putridam lento solum ad integram sanitatem procedit
passu. Convalescentia tališ admodum illius ex febri ner-
vosa aut eolliquativa simplici tractanda est.

Spec. III. Febris piluilosa.

§. 178. Febris piluilosa  fglutinosa Sarconii  et Sel¬
iči ;  phlegmatica, Ivmphatica alior. 5  mesenterica Bagli-
vii;  phlegmapyra Sivediaur , das Schleimfieber^ com-
muniter ea febrium species habebatur, quae oopiosae pri-
marum viarum pituitae suam debet originem 5  hinc pro
gastricarum specie declarata. Ast copiosa in prirais viis
pituita ipsa jam productum sistit morbosum, organorum
mucum secernentium , membranarum videlicet et glandu-
larum mucipararum morbum supponens ; larga muci se-
cretio non in membrana mucipara primarum viarum tan-
tum, a faucibus incipiendo, sed in illa etiam organorum
respirationis, cavorum nasalium , vaginae ac uteri mani-
festatur, atque, agnoscente jam id Slollio  (Aph. 3813,
cum vitiosa sanguinis indole, aequo parciore cruore,
praevalente sero, et solidorum laxitate conjuncta est.
Tametsi autem mucus niinia quantitate secretus, et in
ventriculo ac tubo intestinali accumulatus tam mole quam
corruptus indole sua adeo gravare valet ac irritare or¬
gana dieta, ut inde febris evolvatur, gastricae speciem
sistens: consideratione tamen morbi totius elucescit, ra-
tionem febris proximam non in sola pituita exsuperante
quaerendam esse, sed in digestione potius, assimilatione
ulteriore, et sanguificatione imperfectis, universali Iaxi-
tate, segnitie ac debilitate, humorum in membranis mu-

177

ciparis congestione nimia, excedente pituitae secrctione
ct accumulatione, cum continuante interea virium in toto
organismo ac materiae organicac consumtione, inveniri.
— Unde febris haec quoad essentiam lentis , hecticis ac-
ccdit.

§. 179. Experientia teste morbus nune inemoratus
universalis, in membranis muciparis eminenter prodiens,
status pituitosus  (polyblennia tšiced. , Schleimsucht, Ver-
schleimung, schleimiger Zustand, S chle im k rank bei f) vo-
catus, diu adesse potest, quin evolvatur febris. Hinc no-
tare convenit 1) febrim pituitosam esse symptomaticam,
2) nonnisi morbi pituitosi gradus altioris symptoma com-
parere, et 3) febri licet abacta polyblenniam nihilominus
perdurare posse.

His praemissis febris pituilosa  definitur qua febris
continua remittens . quae imperfectae sanguificationis
symptomalibus T  et nimia pituitae qualitate pcccanlis se-
cretione, ncxu causali šibi junctis }  manifestatur.

Sola igitur pituitae aucta secretio in febri quadam
occurrens ad statuendam pituitosam non sufficit; sed prač—
valeat oportet, symptoma sit status pituitosi cum partium
solidarum Iaxitate conjuncti, mox deseribendi, et eau-
salem cum febri foveat nexum.

Quum in febi-i pituitosa systema nervosum graviter
utplurimum adfectum sit, haecque adfectio vicissim febri
alendae et intendendae par sit: medici non pauci nullinn
inter illam et nervosam lentam febrim diserimen agnove-
runt. Ast morbi ambo, utut in decursu saepe adparenter
šibi similes , a diversis ordiuntur systematibus; prior ae-
que saepe sine nervosis ac alter sine pituitosis syin-
ptomatibus decurrit; adeoque nec nervosa svmptomata
( dum non constant) febri pituitosae, nec pituitosa nervo-
sae lentae sunt essentialia. Inde utriusque differentiama-
nat, in Prognosin et Therapiam omnino inlluens.

Georg. Baglivi  opp. onm., M. Stoli  Aphor. 376—386- — Selle,
Medicina clin. pag. 33. — G. A.  et A. G. Richter  opp. cit.

n

i.

178

§. 180. Annundari symptomatibus solct din praece-
dentibus, uti sinit: lassitudo, horripilationes vagae
(jštoll  apli. 377.); animi dejectio, tristitia, involuntaria
vertigo , somnolentia curn somno inquieto , non relicien-
tc; lingua alba, mucosa, dentcs ac gingivae sordidae;
šaliva spissa; sapor fatutts, cava oris et faucium pitui-
ta plena; anorexia, apepsia, nausca, epigastrii oppres-
»sio, repletio a cibo levissimo augenda; flatus, borboryg-
mi; alvus tarda, mucosa; urinae pallidae, crudae, vix
olentes, subinde turbidae, curn sedimento mucoso; fa-
cies pallida, obtutus languidus; horum omnium sympto-
inatum exacerbatio a momentis quibusvis debilitantibus,
pracprimis tempestate liumida, adfectibus animi et pa-
tliematibus deprimentibus, sanguinis, seminis etc. jac-
tura. Tali plcrumque causa exacerbante febris  provoca-
tur, sub initium frigore et vesperi succedente praeser-
tim capitis, manuum pedumve aestu, pulsibus moderate
frequentibus, parvis, debilibus et inconstantibus, siti
modica stipata. Curn febris inlroilu  symptomata mox re-
censita ingravescunt; muco tenaci dense obducitur lin-
gua; sputa crassa pituitosa ex ore, faucibus , viisque
respiratoriiš sine vel cum tussi et pectoris gravaminibus
ejiciuntur; evacuatur pituita vomitu, diarrhoea sympto-
maticis vel et arte excitatis; blennon-hoea vaginae, ute-
ri, urethrae (dnsons) augetur, silcns quandoque revo-
catur; vexant ructus varii, halitus mucidus, nauseose-
acidulus; morbo adulto superveniunt aphthae, os, fauces,
ventriculum imo et tractum intestinorum, orificium ani
obsidentes; sanguis quacunque ratione evacuatus aequo
pallidior, quasi muco (gelatina et albumine) remixtus,
vel membrana mucosa tectus adparet; urinae parum sunt
linctae, saepe muco remixtae, hinc inde mucum dcpo-
nentes; alvus segnis, faeces plus minus pituitosae,
aegri indifferentes jacent, soporosi, vertiginosi, placidc
delirant.

§. 181. Febris pituitosa lentum amat decursum. Syin-

17»

ptomata febrilia vesperi communiter exacerbantur, mane
remittunt, quin exacerbationes morbi sub incremento su-
doribus terminentur, perque istos in remissiones abeant.
In principio febris charactere induta esse solet simplici
activo, irritativo, durantibus praesertim exacerbationi-
bus vespertinis prodeunte$ qui tamen quandoque, ver-
nali tempore maxime (Sloll  aph. 8783, in inllammato-
rium intenditur, saepius vero in passivum, nervosum
vel putridum transmutatur.

§. 182. Vigente febris pituitosae indole leviter in-
flamma/oria,  phaenomenis antea enumeratis praecipue
sub exacerbationibus vespertinis luculentiora irritationis
phaenomena, aestus et cephalaea majores, intensior sitis,
pulsus fortior, subdurus, frequentior, urinae subdammeae
commiscentur. Minus distinctae tune remissiones obser-
vantur, et decursus haud ita lentus. — Febris pituitosae
characterem nervosum  adfectiones cerebri, organorum
sensuum, liinc inde et musculorum tum voluntariorum
tum involuntariorum majores insigniunt, et statui nervoso
propriae. — Febrim pituitosam cum charactere pulrido
plura pathognomonicorum febris putridae symptomatum
denotant. -

183. Duralio  febris pituitosae generatim longa
esse consuevit; excipiantur casus rariores, in quibus
v. gr. in decursu ex ansa gravi inflammatoriam subit in-
dolem, vel cum inflammatione quadam complicatur. Tem-
pus vero durationis definiri exactius nequit, et nonnisi
commemorare conceditur, illam nunquam ante quatuor-
decim dies, raro cum his , communiter autem cum ter-
tia, quarta septimana, imo adhuc tardius terminari.

%■  184. Šibi coinmissa haec febris Iongius quidem
excurrit, et vires languidae spem conaminum naturae
criticorum valde exiguam suppeditant; constat nihilomi-
nus, eam quandoque citra artis auxilium vomitu spon-
taneo , crebro, facili, diarrhoea non valida, saepius re-
currente, dein sudoribus noeturnis sponte natis, levau-

12  *

180

tibus in morbi decremento, miliaribus quoque, coctionc
praegressa, sputis pituitosis largis, ptya!ismo sanari.

( Slo/l  aphor. 382.) lidem solutionis modi nonnunquam
et sub congruo tractamine medico, frequentissime vero,
sudores vaporosi, aequabiles obtinent. — Crisi autem
resolutoria imperfecta variae metastases ut: parotidum
aliarumque glandularum tumores lenti, oedemata, ex-
travasata serosa. Iymphatica interna etc. possunt oriri.

Abacta feliciter febri haud raro status remanet pi-
tuitosus, qui ipse chronicus iactus nune digestionis nune
respirationis organorum grayamina aeque chronica, in
.his speciatim tussim diuturnam generat, sustinet, phthi-
sim pulmonalem minatur. Febris insuper in lentam nervo-
sam commutari, tabem, hydropem, scorbutum, men-
struorum anomalias, chlorosim, aliasque cacliexias po-
test habere pedissequas.

Mortem: «) dyscrasia humorum et evoluto ac in-
crescente charactere septico; b)  virium exhaustione, ad
quam difficilior medicaminum et nutrimentorum in primas
vias pituita obrutas et segnes actio multuin confert; cj
extravasatis serosis intra cranium, pituitosis ad pulmo-
nes aliaque viscera nobilia metastasibus, hydrope uni-
versali, tabe, phthisi pituitosa et purulenta, inferre
valet.

§. 185. Febris pituitosa vel pura  vel variis tam acu-
tis quam clironicis complicata  morbis, speciatim qua po-
lyblennia febribus nervosis lentis, saburralibus, biliosis,
catarrhosis, rheumaticis, intermittentibus etc. n up ta;
primaria  vel frequentius secundaria ;  caeterum jam spo-
radica ,  hinc illinc endemica ,  jam epidemica  observatur,
nec non constitutionem morborura slalionariam  fecisse
viša est.

§• 186. Dispositionem  in febres pituitosas status to-
ties memoratus pituitosus constituit, qui in debilitate sy-
stematis Iymphatici, organorum digestioni ac sanguifica-
tioni dicatorum, et eminente debilitate ac Iaxitate racin-

181

branarum mucipararum radicari videtur. Signiflcatur la-
xitate et crassitie cutis, colore faciei paflido, cachecti-
co , habitu plus minus leucophlegmatico, ejectione Iarga
chronica muci e naribus , ore, pulmonibus, blennorrhoea
benigna vaginali etc. etc. Aetas infantilis et provecta
senilis, subjecta praesertim foeminina diatheseos rhachi-
ticae, scrophulosae, chloroticae, hydropicae in poly-
blenniam et febrim pituitosam maxiim. disponuntur.

Momenta causae excilantia,  quae actione modera-
ta continuante dispositionem inferre, eamque ad febris
usque evolutionem intendere valent, jam febri pituitosae
epidemične, jam endemicae jam sporadične producendae
paria, sunt sequentia: 1 ) singularis atmosphaerae con-
stitutio epidemica et endemica, in quantuin patet, in hu-
miditate aeris et temperatura frigidula consistens (jnde
fcbres pituitosae epidemicae autumno frigido - humido,
et post humidam absque gelu hiemem; hinc endemicae
in regionibus depressis , udis , paludosis); habitaculuin
humidum, frigidum, tenebrosum; humiditas et spurcities
ornnis generis, multum neglecta cutis mundities \  2 ) usus
continuus victus vilis, fatui, largus farinosorum crudo-
rum, leguminum adultorum, aliorumque ciborum tena-
cium, viscidorum, glutinosorum; vennes in intestinis,
statum pituitosum alere, augere, et ad febris evolutio¬
nem conferre valentes 5  tandem 3) tam potentiae debili—
tantes omnes , praesertim digestionem atque sanguifica-
tionem infringendo pares, quales sunt: remediorum sol-
ventium et purgantium abusus, moeror, curae, haernor-
rliagiae, seminis profusiones nimiae; inertia, vitae ge-
nus sedentarium aeque ac virium corporis artimaeque fa-
cultatum intensiones aequo majores, inconsuetae, pro-
tractae, sornnus nimius, quam morbi varii, quemadmo-
durn §. praecedente nominati, porro viscerum abdomina-
lium, glandularum mesentericarum, pulmonum, cutis
ehronici, scrophulae, cldorosis etc. llinc febris pituito-
s a prae eaeteris infestat laxos [Stoli  aphor. 376 ), plileg-

182

maticos, obesos, vitae sedentariae addictos, seniculos,
venere, studiis, vigiliis, moerore, morbo, medicatione,
inedia cxhaustos, pauperes victu aquoso, farinoso, pin-
gui, austero usos; chloroticas, puerperas, pueros ver-
minosos, scrophulosos, viscerum abdominalium morbo
detentos, atrophicos.

187. Prognosis  sequitur generalia momenta jam
iteratim exposita.

Natura parom efficax, magna auxilii artis necessi-
tas, facilis in nervosam aut putridam febrim transitus,
suffocationis quandoque periculum, exigua primarum via-
rum et totius organismi pro remediorum necessariorum
actione receptivitas, faustam prognosim generatim non
permittunt. Favet quidem ex opposito decursus lentus,
ideoqne longius ferendo artis auxilio tempus concessum,
hujus tamen scopus nihilominus non aut imperfecte so-
lum obtinetur.

(juo eminentius evoluta nota nervosa aut putrida,
eo periculosior est morbus. Idem A alet de complicationi-
bus cum statu bilioso aestate et autumno, ubi febris alra-
bUaria  dieta, cum inflammationibus, exanthematibus etc.
Charactere nervoso aut putrido, vel complicatione profli-
gata, si activus praevalet febris character, criseosque
faustae congruae prodeunt indicia, meliorem ferre licet
prognosin.

Ubi causas occasionales tollere ardue aut non concc-
ditur, prognosis manet anceps, v. gr. tempore humido ac
frigido protraeto etc. Febris pituitosa quo magis ex prae-
gressa organismi diathesi absque apertis evoluta fuit cau-
sis excitantibus, eo difficilius perfectam sperare licet
sanitatem, quum graves totitjue constitutioni individuali
profunde impactas mutationes, speciatim in humorum
massa, membranis muciparis, systemate lymphatico et
nervoso supponere fas sit, sumrnis etiarn medici conatibus
haud facile auferendas vel plurimum emendandas. Ab-
aeta tune feliciter febre malum nonnisi ad mitiorem re-

(luctura est grad um, quo maximae medentis prudentiae et
constantiae pertinaciter resistit.

llatio medelae, profundiore vero mali fonte negle-
cto, in educendain solum pituitam tendens exasperare
morbum, indolem nervosain lentam vel putridam inferre,
adeoque hypochondriasim, tabem, hydropem etc. eo cer-
tius valet invitare, quo magis antiphlogisticorum salium
ope pcrficitur, quove diutius ultra necessitatis terminos
continuatur. Sed et metliodus stimulans, calefaciens,
praesertim initio instituta, viscerum inflammationcs, fe-
bres ardentes perniciosas, miliaria non critica facit (Stolt
aph. 384 et 385), et incitatione nimia vires exliaurit.

§• 188. T/ierapia  febris pituitosae indicationibus ge¬
neral ib us quatuor regitur.

Indicatio pr ima  pro causarum diversitate variat,
quandoque v. gr. constitutione atmosphaerae epidemica
causali regnante per artcm minime, alias v. gr. dornici-
lio humido, anirni pathematibus depriiqentibus etc. incul-
pandis pro parte solum polest impleri; omnes caeterum
potentiae nocentes supra enumeratae evitari debent.

§. 189. Indicatio secunda,  morbum auferendum spe-
ctans, sicut in febris biliosae curatione exponebatur, re-
lationem febris ad statum pituitosum, nec non sedem et
quantitatem pituitae morbose secretae ,ct collectae respi-
ci jubet. — Vigente febris characlere  solum siinplici
netivo  aut levissime subin/lurmnalorio , eoque sub ipsis
potissimum exacerbationibus manifesto , et contraindica-
tione deficiente, prae omnibus sordes pituitosae ex pri-
inisviis, et quidem per emetica, dein per alvum moven-
tia eliminari debent. Ad emesiin clendam hic tartar. eine-
ticus ipecacuanhae praeferendus. Nisi • spontancae jam
accesserint vomitiones, saepe dosi solitam mediam grauo-
rum trium excedente requiritur, solutus, plures divisus
in partes, remissionis tempore, omni 5—10. minuto por-
rigendus. Alvus postea lente et ope remediorum non
mere antiphlogisticorum saliuorum sed erigentium simul,

181

et non ultra quam opus movenda, ne minus prosit eva-
cuatio pituitae, quam debilitatio et solutio noceat. Conve-
niunt dosibus refractis rheum, jalapa curn arcano dupl., aut
juxta >8'. Vogel  curn šale ammoniaco, infusum fol. sennae,
infus. laxat. D. V., curn šale antiphlogistico; penes liaec
potus aquosi aut aciduli, nutrimenta levissiina mere flui-
da, fructus horaei acidulo-dulces. Character phlogisticus
febrim nonnunquam concomitans, semper modicus, ratio-
nem medendi antiphlogisticain non intensam exigit. >8e-
creta pituita parca, nec ventriculum et intestina vel or¬
gana respiratoria gravante, nec degenerata, acida, acri,
lenior ejusdem solutio, evacuatio indicatur. Quare habi-
to tum febris tum pituitosi status respectu antiphlogistica
diluentia, solventia, eccoprotica, subemetica requirun-
tur, uti decocta graminis, prunorum, tamarindorum, ta-
raxaci curn tart. tartarisato, šale amaro, s. Glaub., are.
duplie., aut gr. uno tart. emetici, nec non calomel dosi
refraeta decoctis nominatis interpolatum, aut paucis gra-
nis rhei nuptum, ita adhibenduin, ut dejectiones modo
pultaceae, quae virides saepe ac foetentes , impe-
trentur.

Sub febris alterius v. gr. saburralis, biliosae, catar-
rhosae etc. decursu, si status piluilosi secundurio  pro-
deunt sgmplomata,  curn traetamine illi congruo therapia
nune exposita, pro rerum adjunctis, jam mitior antiphlo¬
gistica diluens et solvens, jam evacuans apte com-
binetur.

Febri character e nervoso  stipata, quam provectiore
consuetim aetate morbi major pituitae exsuperantia comi-
tari solet, emetica eminentem exerunt virtutem, eva-
cuando mucurn ex ventriculo et pulmonibus , corpus con-
cutiendo, et universum incitando systema nervosum.
Pro necessitate, praesertim morbo lento et diu protra-
eto, reiterari, et intervallorum temporibus irritando sol¬
ventia adhiberi debent, qualia sunt: sal anunoniacus,
tart. emeticus, sulphur aur. antimon., kerrnes minerale

185

dosibus nonnisi levem nauseam facientibus; polygala se-
nega, scilla, gummi ammoniacum; rheum, aloe dosibus
exiguis, jungenda amaricantibus et aromaticis, taraxaco,
cichoreo, fumariae, cortici peruviano, flor. cham., ab-
sinthio , calaino aromatico etc. Per alvum nonnisi cautis-
sime eliminari debet pituita et potissimum ope enematum.
Debilitati externa simul opponuntur irritantia et incitan-
tia, uti sinapismi, vesicantia, frictiones cutis, lotiones
cum vino , špiritu vini tenui, aromatico , camphorato , et
perstante cutis siccitate balnea tepida saponata, aromati-
ca. Valet hic Baglivii  monitum „in nullo morborum ge-
nere tanta opus esse patientia, exspectatione, cunctatio-
ne ad bene ac feliciter medendum, quam ad curandas
febres mesentericas.“

Febre pituitosa characleri putrido  juncta princeps
quidem methodus medendi contra febrim colliquativam
exposita indicatur, in pituitam vero simul expellendam
cautus emetici praesertim sub initium usus non negligen-
dus. Hujus repetitio času speciali ponderato definitur.

§.  190. Indicatio terlia  ob crises in hoc morbo,
xiti dictum, rarius manifestas et vix non semper intercisas
baud semper patet. Si quae per vomitum pituitosum, vel
per sudores obtinent, juxta praecepta pluries memorata
dirigendae erunt. Vires speciatim, amaricantibus, amaro-
aromaticis, nec non in hoc adliuc stadio vesicantibus,
epispasticis, lotionibus, balneis antea Iaudatis erunt ad-
juvandae, inertes exstimulandae. — Diaela  simul conce-
denda digestu facilis, parca, reficiens sit, aromate igi-
tur grato blando condita, vini pauxillo parata; potus
analepticus, parum aromaticus, sed vel maxime aquosus
pauco vino blando , levi, v. gr. austriaco albo mixtus.

§. 191. Ad indicationem guarlam,  congruam con-
valescentiae curam, implendam requiritur, ut in febrim
et in statum quoque pituitosum afebrilem praecavea-
tur recidiva, et effectus a morbo superstites tollantur.
Utrique moinento convenit assimilationcm in genere,

186

digestionem specialius, inde et sanguificationem ac nu-
tritionem adjuvare, intendere ; roburque toti organismo,
praecipue organis pituita antehac laborantibus conciliare.
Proderit itaque ratio tractaminis, qualis in convalescen-
tia huic quoad virium consumtionem maciemque insigncra,
lentosque progressus multum analoga, ex febri putrida
(g. 128) exponebatur. Qua quidem sola, certius tamen
ac perfectius tam abstinendo a multis crassisque cibis fa-
rinosis, leguminibus siccis, radicibus šolani tuberosi etc.
quam reinediis amaris , amaro - aromaticis, ac spirituosis
generatim indicatis refractas rhei doses congrue adden-
do, novae pituitae producendae et accumulandae obices
ponnntur.

g. 192. Perstans aegro licet restaurato diathesis
pituitosa  tractamine eodcm ultra continuato, usu aeris
iiberi puri, sicci, motu diligente in illo, balneis robo-
rantibus, accommodato corporis exercitio etc. pro pos-
sibili emendetur. Individuali tamen constitutioni quando-
que nimium impacta omne artis conamen eludit immcdica-
bilis , nonnisi diaeta et regimine coercenda.

Spec. IV. Febris verminosa.

g. 193. Febris verminosa , Wnmfieber, esl conli-
nua remitlens, cilra status piluitosi sijmptornata signis
vermium inteslinalium se manifestans, ad ortum et prae-
sentiam ejas essentialeni conferentium sgmbolam.

Hac ratione febris verminosa distinguitur ab aliis,
in quibus vermes observantur, morbo aut medicamine
expulsi, quin tamen cum illis nexum habeant causalem;
sic et ab illis, quae ex ansis quibusvis inductae vermino-

sos invadunt, adeoque complicationem cum helminthiasi
sistunt.

M. Stoli , rat. meUend. T. VII. p. 115. etc.

Musgrave ,  Versuch iib. d. Nat. u. Behaudl. des sog- AVunnfie--
bers; in d. Samml. aiiscrlcs. Abh. f. p. Aerzte. ti. lil.
p. 529. u. f.

187

Fr. Becker ,  Kunst die Krankh. d. Mensclien zu lieilen. Th. I.
p. 150 — 154 .

g. 194. Febris verminosa semper compositum con-
stituit morbum ex primarum viarum adfectione, cujus vel
causam vel effectum vermes offerunt, et febri partiih ab
his partim ab illa profecta, symptoinatica. Quum in ver-
minosis status pituitosus supra descriptus non in primis
tantura viis, sed in universa frequenter manifestetur ve-
getatione, eundem nisi unicum vermium foritem, mornen-
tum saltem sistere generationi eorum et subsistentiae ad-
moduin favens, probabile est. Hic et ibi indubitatus inter
istos ac illum intercedit nexus, ex quo summa febris
verminosae cum pihdlosa  elucet adfinilas.  Quae igitur
de piluilosae cliaractere, decursu, duralione, lermina-
lionibus  dieta sunt, de verminosa quoque valent, cirea
cujus diagnosim signa vermium  praesentium, sicut circa
tlierapiam modus ac medla eosdem enervandi, enecandi
ac expellendi  hic speciatim adjungenda sunt.

§. 195. Vermes ad febrim verminosam producendam
et alendam facientes praecipui sunt: ascarides lumbri-
coides  (lumbrici veterum), intestina tenuia, vel trichu-
rides  (trichocepalus dispar Rudolphi, Bremser,  Haar-
kopf, 1'eitschemvurm), intestina crassa, praecipue coe-
cum inhabitare soliti; quandoque et ascarides vermicu-
lares  (oxyuris vermicularis Bremser,  Springwurm, Mast-
wurin, Mademvurm, PfriemenschivanzJ pariter in inte-
stinis crassis praesertim in reeto, aut laenia soliuni L.
( t. cucurbitina, der langgliedrige Bandwurm, Ketten-
wurm), aut laenia lata  ( botrvoeephalus latus Bremser ,
der breitgliedrige Bandwurm) in toto Jntestinorum tra-
ctu nidulantes. Non tamen praetermittendum, vermes
v ul go saepe inculpari, ubi aut nulli aut insontes adsunt;
simulque tenendum, signis et gravaminibus sic dictis
verminosis cunctis non plenam esse lidem habendam,
nisi vermes iteratim secedant, indeque symptomata mi-
tigentur.

188

D. Uremser,  iib. lebende Wurmer im lebendun Menscheu etc.

M. Abbilduugen. Wien 1819. 4.

§. 196. Phaenomena  febrim verminosam insignientia,
penes febris piluitosae signa,  speciatim in sgmplomati-
bus verminosis  consistunt, quae sunt: abdomen crassum,
tumidum, durum cum reliqui corporis extenuatione; tor-
mina frequentia praesertim circa umbilicum cum sensa-
tione puncturarum, morsuum, reptationis, distensionis;
nausejie praecipue tempore matutino, voinituritiones, vo-
mitus potissimum humoris limpidi; adpetitus inconstans,
jam anorexia jam bulimia; alvus nune retenta nune
diarrhoica, mucosa, sanguine striata; tenesmus; urinae
pallidae, seri lactis instar turbiduli; sudores acidi, co-
lor faciei plerumque pallidus, subito mutabiiis, oculi
languidi, annulis caeruleis sulcati, pupilla multuin di-
latata, diplopia, aut aliae visus anomaliae; frequens
labii superioris et naši intumescentia, narium pruritus,
epistaxis 5  aurium susurrus, aliejuando cephalaea; lin-
gua spurca, šaliva copiosa, halitus praecipue jejuno
adhuc ventriculo foetens; inertia, morositas, animi mo-
bilitas, mala plerumque dispositio; času rariore alalia ,
leipothymia, convulsio transitoriae. (Jiremscr  I. c. p. 11 T. )

§• 197. Prognosis  febris verminosae ab illa pituito-
sae quoad essentialia non differt. Vexat tamen verminosa
febris vel maxiine infantes, non raro valida est, dolori-
bus vehementibus, spasmis, convulsionibus, nonnisi pi-
tuitoso - nervosam concomitantibus , conjuncta; vermes
therapiae adhibitae saepius pertinaciter resistunt, sana-
tionem proinde febris tardant aut plane impediunt, trans-
itum in hecticam. in nervosam lentam facile parant.

S- 198. Confirmata vermium praesentia, et in(luxu
causali i n  febrim praesentem perspeeto, indicationibus
in febris pituitosae curatione statutis accedit insuper illa,
(juac dircclu expellendos vermes  atque symptomata ab
illis producla  tollenda concernit. A remediis autem dra-
sticis cavendum, cum febrim praecipue indolis inflam-

189

matoriae exasperent, plurimumque iacessent systema
nervosum. Hinc leniora in hnnc finem sunt tentanda, et
in istorum simul ac anthelminticorum copulandoram se-
Iectu character febris probe respiciendus. Tractaminis
ratio in febre pituitosa commendati, et ipse morbus fe-
brilis vermibus expellendis saepe sufficiunt; nam arcan.
duplicatum, sal amarus, tart. emeticus, calomel, rheum,
senna, fumaria, taraxacum, aliaque amara, scilla, vale-
riana, asa foetida, camphora, quae ibi pro ratione pi-
tuitae accumulatae et charactere febris commendabantur,
aeque nota sunt anthelmintica; addantur his semen san-
tonici pro re nata hvdrarg. mur. miti, rlieo, jalapae, vel
camphorae , valerianae etc. jungendum; enemata irri—
tantia, evacuantia, fotus, inunctiones abdominis cum
remediis amaris, specificis, uti absinthio, chamomilla,
tanaceto, valeriana, asa foetida, succo allii, felletauri,
oleo tanaceti, camphora, petroleo etc.

g. 199. Quodsi sub congruo talium remediorum usu
vermes non secedunt, eo adlaborandum erit, ut irrita-
tio a vermibus mitigetur, hujusque et imprimis doloruin
nocivus in febris decursum influxus quoad possibile tol—
Iatur. Mucilaginosa et oleosa pinguia, oleum ricini,
emulsa pro rerum circumstantiis cum camphora, hyo-
scyamo, opio, extracto nuc. vomicae juncta; jura car-
nium subpinguia , nisi generatim obsint aut aegro advei -
sa 5  enemata pacantia ex lacte aut fluidis aliis cum oleo 5
cataplasmata pacantia ex speciebus emollientibus solis
aut herba hyoscyami remixtis, conveniunt.

200. De crisi  et convalescenlia  febris verminosae
valept, quae de his in febris pituitosae. tractamine dieta
sunt; et circa status pituitosi prophytaxin ibidem exjio-
sita plenam et hic pro vermium regeneratione et colle-
ctione praevertenda inveniunt adplicationem. Plura de his
in traetatu de helmintiasi, et speciatim de colicae alio-
rurnque gravaminum verminosorum curatione memora-
buntur.

190

Ordo II. Febres mtermiltenles.

§. 201. Febres iniemnUtentes  ([vulgo frigidae,
Wechselfteber, kalte Fieber) dicuntur, g uartm  sym-
ptomata essenlialia cerlis temporibus cessant, sed posl
intervnlla plus minusve statuta recummt.

Intervallum non feb rile apyrexia,  febris reversa
paroxysmus }  ordo ,  quo paroxysmi accedunt, lypus  au-
dit.

Febris interinittens itarjue morbum sistit, serie pa-
roxysmorum ciim apyrexiis certo typo alternantibus sese
manifestantem. QuUibet paroxysmus forma sua, animad-
vertente Sijdenhamo  (X)bs. med. etc. Sect. 1. c. 3.},
qua compendium febris continuae brevissimae conside-
rari potest, quae sub decursu regulari cum frigore intrat,
subsequo cum aestu progreditur, et cum sudore ac uri-
nis communiter sedimenlum lateritium formantibus termi-
natur. Ex comparatione ulteriore patet, morbum totum
faustis sub circumstantiis saepe cum paroxysmo septiino,
nono, undecimo, aut decimo quarto fuiiri, quemadmo-
diun jam Hippocrales  de tertiana pura animadvertit.

Nota.  Ab intermittentium genuinarum numero excludantur fe¬
bres, utut quandoque intermittentes, communiter tanien
continuae remittentes, mere simptomatične, quae a sup-
puratione, scirrho et carcinomate, syphilide, Iiisteria et
liypocliondriasi etc. pendent, curamque multum diversam,
specialen requirunt.

Th. Sgdenham  Obs. med. etc. Sect. I. c. 5. et epist. respons. de
morb. epid. ad Rob. Uradi/.

P. G. Werlhof  obs. de febrib. praecipue intermittent. Ed. 2.
Hannov. 1743. 4.

Fr. Torti  Tlierapeutice specialis ad febr. period, pcrniciosas.
Francof. et Lips. 1756. 4.

J- JI. Senac  iib. d. verborg. Natur u. Heilung des IVcchseltie-
bers - A. d. Lat. Leipz. 1772. 8.

Tl. 'J ruka de Krzuivitz  historia feb. intermittentium. Vienn-
1775. 8.

J. Grainger  prakt. Ucmerkungen iib. d. Beliandlung der kalten
Fieber u. s. w. Leipz. 1785. 8.

191

SloU  apborism. 393— 437.

F. C. Medicus ,  Geschichto Periode haltender Krankheiten.
Frankf. u. Leipz. 1795.

F. IV. v. Hoven  Vers. ub. d. Wecliselfieber u. s. Heilung l>e-
sonders durch Chinarinde. 2 Tk. Winterthur 1789.— 90. 8.

TT r . Culi en, I. P. Frank, S. G. Vogel, A. G. Richter, Jos.
Frank, ah HUdenbrand , I. R. Rischoff  opp. cit., I■ L- R.
de Quarin  animadvers. practicae in divers. morbos. 'J'. H.
p. 140—172.

F. I. C. Sebastian  ub. die Sumpilvechself. im A H g., u. vor-
ziiglicb diejenigen, \velclie in Hollaud epidemisck lierr-
scbeu. Carlsruhe 1815. 8.

* d

g. 202. Febres intermittentes, inflammatoriis, mali- >
gnis et autumnalibus quandoque exceptis, prodromos ha-
bere solent. Variant isti pro febris futurae characfere,
et nonnunquam eodem, quo exacerbantur aut recurrunt,
ordine futurum febris typum annunciant. Communissimi
sunt delassationis sensus, dysorexia, cephalaea, alienata
flnimi  dispositio, functionum voluntariarum omnium lan-
guor. Febris propria sub fonna patens, cursumque nor-
malein absolvens singulis paroxysmis a frigore ordilur,
cum aestu procedit et cum sudore ac urinis hjpostasim
lateritiam facere solitis tenninatur. Sequitnr nune inter-
vallum febris expers, quo durante aegri jam sensu va-
letudinis, appetitu vigente gaudent, parum modo delas-
sati, jam vero delassatione majorc, capitis gravitate,
obnnbilatione, dolore, anorexia etc. vexantnr.

)SnO paroxysmo  sequentia observare licet: Inlroitum
ejus designant: lassitudo spontanea, artuum dedolatio,
motuum voluntariorum segnities; oscitatio frequens, pan-
diculatio; frig-us, pallor extrcmorum, faciei defiguratae,
auricularum; unguium, labiornm livor; imminutio, eva-
nescentia efflorescentiarum antea praesentium, ulcerum
siccatio. Adjungitur his frignit, horror,  a dorso per to-
tum corpus diffundendus , cum membrorum, maxillae in-
ferioris tremore, concussionibus corporis, imminuta cutis
ad impressioncs divcrsas ipsumque calorem sensibilitate ;

192

memoriae, phantasiae omniumque mentis facultatum lan-
guore; pulsu frequente, parvo, debili, pleruinque inae-
quali, subinde intermittente; respiratione citata, brevi,
difficilliina, aliquando tussiculosa; anxietate; ore sicco,
siti maxima; saepius nausea, vomitu; urinis largis, nt-
plurimum crudis i. e. tenuibus ac limpidis; in infantibus
saepe clamore et convulsione cum extremorum livore. —
Tempus, quo haec singula durant, stadium frigoris  and it:
ab una alterave raro ad sex, i - arissime ad duodecim ho-
ras protensum. Intensius in intermittentibus, quain in con-
tinuis fcbribus esse solet frigus fonde Gennanis kalte
Fieber), et subinde eo increscit, ut rigor universalis
vel emprosthotonus aut trismus accedat, in convulsio-
nem et vehementem dentium conquassationem, successive
tremore solvendara, abiens, vel diutius durans exhaustis
ac senibus imo lethale evadat. Sub intermittentium talium,
quas algidas  vocant , paroxysmis dentium aliovmnque
ossium fraeturae, distorsiones variae fieri observataesunt.
Totus nonnunquam paroxysmus Jfrigore hujusquc comili-
bus mox memoratis expletur ; paroxysmis contra nedum
evolutis sicut decrescentibus frigus saepe brevissimum,
vix percipiendum, ejusque in supplementum dolores ar-
tuuin rheumaticis similes, aut gravitas corporis et de-
lassatio magna intrantj subinde frigus penitus deficit. Se-
nuc, Sauvages }  H. Collin  frigus nonnisi singulas cor¬
poris partes ac regiones tenuisse observarunt.

Antequam cessat frigus cum aestu alternare consue-
vit, qui postea per corpus totuin diffusus consistit, at-
que nova a prioribus diversa, imo potiorem in partem illis
opposita secuin fert phaenomena; facies enim, cutis tota
rubore sanum superante notantur, mollescit haec, turget
' sicca tm »en, circumferentia partium totiusque corporis
augetur, pulsus frequens manet. sedliberior evadit, for-
tis, durus , minuitur respirationis difficultas, perstant
siccitas oiis et sitis; urinae nune missae sunt flammeae,
pellucidae sine sedimento; aegrorum alii majore mino-

193

reve cephalaea cum pulsatione ad tempora, alii doloribus
dorsi ac lumborum vexantur, alii soporosi šunt et in soiu-
num propensi, delirant alii, omnes sensibilitate organo-
rum sensuuin excedente, adsociatione idearum plus mi-
nusve inordinata, nec non magna in horripilationes faci-
litate laborant, per frigidulura potuin, aerem, per inte-
gumentorum elevationein consuetim illico producendas.
Aestus cum symptomatibus caeteris pedetentim augetur,
et accedente sudore denuo imminuitur; intensitati frigo-
ris praegressi plerumque respondet, validiorque ac in
febribus continuis esse consuevit. Stadhm aestus  voca-

tur-Cutis sub initium sicca varium post tempus prim«

in facie partibusque superioribus, deinde in reliquis ma-
det, et successive tota irroratur sudore largo; quo du-
rante aestus, sitis, cephalaea, pulsuum velocitas ac du-
rities, difficultas respirationis decrescunt, lingua etos
humida hunt, urinae redduntur mox turbidae, sedimen-
tum lateritium (debribus interraittentibus. non exclusive
proprium), leve, copiosuin deponentes; redeunt efflores-
centiae cutaneae, forsan stadio frigoris evanidae, et fe-
bri non maligna, sudoreque non nimio somnus accedit
aegruin reficiens. Sudor subviscidus, et odoris proprii
mucido - aciduli, durationis est admodum variae ; cum il-
lo totus finitur paroxysmus. Vocatur sladium crilicum,  s.
criseos, s. sudoris. — Quemadinodum sudorem nonnun-
quam miliformis comitatur eruptio ita, a!iquot post paro-
xysmos alia circa os et nares prodit pustulis scabiei haud
absimilis , parum suppurans, brevique siccanda, hydroa
febrilis  vocata.

Febrium inlermittenlium malignatrum  paroxysmos
symptomata inconsueta vario numero ac intensitatis gra¬
du comitantur, quae apyrexias raro ex integro deserunt.

§. 203. Differunt febres intennittentes pro lijpo,
forma, charactere, sgmplomalibus eminenlibus, cama-
rum ralionibus, compdcalionibus  etc.

1} Juxta hjputn  distinguuntur a) in regulares  et

13

X.

191

irregulares  s. anomalas. Regulares  andinnt, quarum pa-
roxysmi certo ordine , hora caeterum vel eadem vel cer-
to temporis spatio citius aut serius, revertuntur, regu-
lariter tune anlicipanles  aut postponenles: irregulares,
quae nec paroxysmorum ordine nec duratione constanl.
Specialius bj  in quotidianas, tertianas, quartanas, quin-
tanas etc.

‘ §. 204. Febris interni, guotidiana  quolibet nycthc-

mero paroxysmum et apyrexiam offert. Horis matulinis ac-
cedere consuevii,  nonnisi raro post meridian, vesperi
aut noetu inti-at 5  magnam utplurimum proclivitatem in
typum continuum prodit. Rarior in genere est tertianis
simplicibus et duplicibus, a quibus probe distinguenda,
nec non quartanis febribus; occurrit hieine in ver abeun-
te atque autumno, sub tempestate humida et obscura in
subjectis potissimum inertibus, phlegmaticis, debilibus
omnis aetatis, ne infantibus quidem exceptis. Saejie ex
aliis intermittentibus formatur, facile turbatur et in ty-
pum continuum remittentem, specialius in febrim nervo-
sam lentam multum nititur. Paroxysmos sex, septemve
horarum, rariores qui ad duodeciin horas protralmntur,
apyrexiam puram non concedentes, typum satis constan-
tem habere, pertinax esse, et šibi commissa sub circum-
stantiis faventibus decem ad quatuordecim absolvere so-
let paroxysmos, antequam finiatur. Frigus mite utpluri¬
mum, subinde nullum, aestus moderatus, ast mordax et
protraetus est. Ncgarunt nonnulli febres quotidianas,
omnesque sine ratione tamen sufficiente pro tertianis du¬
plicibus declararunt.

§. 205. Febris intermiitens lertiuna  (41 as drey- ei-
gentlieh dritftagige Wechselfieber) intra quadraginta
oeto horas unum celebrat paroxysmum. Ilič circa vel
post meridiem cum horrore solenni intrare, cum validio-
ribus ac in febre intermittente cujusvis typi alterius
symptomatibus, speciatim aestu, siti, dolore capitis in-
tensis decurrere, non ultra duodecim durare horas, et

195

apyrexia pcrfecta excipi solel'. Tempore vcrnali frequen-
tior ac alio, juniora potissimum subjecta, robusta, in
morbos inflammatorios disposita infestat, saepius ac aliae
charaterem seciunfert inflammatorium, saepe cum nota
biliosa complicatur; pura et leviš et saltem non incon-
grue tractata in individuis faustae constitutionis post pa-
roxysmoš quinque, septem, novem (Jlippocra/es)  termi-
natur. Indicatur crisis hydroa febrili dieto ad labiorum
margines et orificia naši, ipsaque communiter paroxys-
mum fortissimum sequitur. Coinparente hydroa speran-
dnm, febriin post tres quatuorve paroxysmos finitum
iri. Anticipare amat, et in aliam tune speciem, tertia-
nam duplicem, quotidianam, continuam remittentem trans-
ire. Id quod vel maxime metuendum, ubi sudor nullus,
aut nimis parcus et non levans observatur et apyrexia
brevis. Leviš in diaeta aut regimine aut curatione error
sufficit recidivae generandae. Sed et salulifera  nonnun-
quam est vernalis, morbos inveteratos uti maniam, me-
lancholiam, e])ilepsiam, paralyses, arthritidem, febrium
autumnalium reliquias, chlorosim etc. tollendo, corpo-
risque evolutionem promovendo. QSloll  aph. 401. )

J). 206. Febris inter mille ns quarlaaa  {Vierfta-
giges oder (Juartan - Fiebei') intra septuaginta duas
horas paroxysmum celebrat; qui a meridie aut vesperi
invadere moriš habet. Frigus mitius sed longius ac in
tertianis, aestus modicus esse, cum sudore quinque, sex
horas durare, paroxysmus totus ad septem, oeto horas
et ultra extendi solet; nonnunquam tamen, morbo scili-
cet gravissuno, frigus vehemens est, sub doloribus acer-
bis ossa quasi penetrat, neglectum sub paroxysmis pro-
ximis in rigorem transit, sic vires summopere exhaurit,
et senibus, enervatis periculosum, imo quandoque letha-
le evadit.

Febris haec vel maxime infestat subjecta cache-
ctica, et saepe cum statu pituitoso, pituitoso-bilioso
Catrabilario), viscerum abdominalium speciatim hepatis

13  *


196

ac lienis morbis jnncta occurrit, quibus vel accedit, vel
ipsa in decursu productis coraplicatur. Aulumno, tempo-
re humido - frigido epideinica est 5  in regionibus depres-
sis, paludosis endemica. Caeteris intermittentibus diu-
tius durat, vix ante paroxysimnn deciinum el quarluin
judicatur, et eo pertinacior esse solet, quo exactius ad
eandem paroxysmi recurrunt horam, quo graviores jun-
guntur viscerum abdoniinalium adfectiones, quo major
aea-ri cachexia. Nulla intermittentium adeo čilo tantam
infert cacbexiam et cacochjmiam, ac quartana$ nulla
tantopere ad secundarios hydropes, icterum, scorbutum,
chlorosim, mensium anomalias, tabem disponit. Durante
apyrexia pulsus debilis. parvus, rarus, inaequalis, uri-
nae pallidae, limpidae esse solent; aliquando faines in-
satiabilis, bulimos. Nonnunquam furunculis judicatur id
genus febrimn , aut psoriasi, moliminibus haemorrhoida-
libus , insultu arthritico. In recidivas iacillima est, con-
suetim autem febri prima mitiores.

207. Qitiniana. sextana , septana  raro accidunt
(Stoli  aph. 397.3, quae enim qua tales imponunt, fre-
quenter tertianae sunt aut quartanae, quarum paroxys-
mus intermedius aut deficit aut vix animadvertitur. Din
excurrunt, ob accessus tainen longius a se distantes
haud multum laedunt vires. (Conf. Burserii  inst. med.
pr. T. I. §. 65.) Febres omni solum mense  vel et arino
paroxysmum celebrantes, nisi meriš debentur relationi-
bus, certe rarissime occurrunt. (Bitrserms  ibid. g. 66 .)

§. 208. Intermittentes hucdum exj>ositae quandoque
binos, ternosve faciunt intra tempus indicatum acces¬
sus, unde quotidianae et tertianae duplices, quartanae
duplices, triplices nominantur.

C hiotidiana duplex  duobus intra nycthemerum pa-
roxysmis, ac intermediis plus minusve pateutibus apyre-
xiis insignita perquam raro observatur.

Terliana duplex  quotidianos offert paroxysmos sed
eum in modum discrepantes, ut alternis tantuin diebus

197

rjuoad tempus initii, intensitatis gradum, symptomata,
durationem, rationem criseos , ipsamque apyrexiam sub-
sequam vicissiiu šibi respondeant. Sat frequens est, et
subirtde maligna, nec non larvata.

Quartuna duplex  post paroxysmos duos, singulis
diebus singulos, tertium quemlibet diem habet apyreticum,
paroxysmos vero primae et quartae, sicut secuudae et
quintae diei šibi invicem correspondentes. Quartana iri-
plex  rarissime occurrit.

§. 209. 2) Pro paroxysmorum forma  distinguim-
tur: in intermittentes aperlas s. manifestas  et occullas
s. larvatasj  in evolulas s. formatas  et non evolidas s.
non formatas.

Manifestne  sub fonna propria febris essentialis bre-
vis comparent; larvalae  sub scheinate alius morborum
speciei aut et symptomatis cujusdam eminentis abscon-
duntur. Est hoc cominuniter ex nevrosium, sed etiam ex
profluviormn serie, ex. gr. cephalalgia, coma, apoplexia,
epilepsia, odontalgia, lipothymia, asthina, cardialgia,
vomitus, colica, diarrhoea, haemoptoe etc. Tales for-
mae atque symptomata pro intermittentiuin larvis sunt
habcnda, si post intervalla perfe cte  libera vel magnas
saltem remissiones certis horis recurrunt, aut plurimum
recrudescunt 5  si introitus aut luculentae exacerbationes
ab horripilationibus ordiuntur, cum sudore saltem levi et
partiali, atque urinis non crudis non spasticis, sed satu-
ratis et hypostasim lateritiam formantibus terminantur 5
si febres i nte r mittentes simu l epidemice rcgnant; si sym-
ptomatibus mcmoratis febris intermittens aperta fors prae-
cessit, aut aeger febribus intermittentibus antehac ad-
fectus, contra vero nec in nevroses eminenter disposi-
tus , nec potentiarum actioni subjcctus fuit, quibus syin-
ptomata dieta jure imputarentur.

Non formalne  (iinperfectae) in pueris ventricosis ,
serophulosis, infaretu viscerutn abdominalium cum poly-
blennia, cum helminthiasi laborantibus , voracibus, et

198

autumno frequentiores $ fiunt praeterea ex perfccte evo-
lutis et regularibus culpa regiminis, neglectus, tracta-
minis pravi, speciatim corticis peruviani aequo maturius,
parcius exhibiti, adstringentium, stimulantium incongrue
propinatorum. Haud raro insuper, imprimis si febres au-
tumnales jam inense Julio intrant, sub specie febrium
continuarum luculcnter remittentium occurrunt, at rctu-
so paulatim constitutionis impetu, et fraenata vi, in ty-
pum regularem migrant, atque exeunte autumno, larva
abjecta intermittentes se esse, quales ab initio reapse
fuerunt, palam fatentur, (Stjdenham  obs. med. circ.
morb. acut. histor. etc. Sect. I. c. 2.} Cognoscuntur con-
sideratis dispositione ac fonte earum nune indicatis, las-
situdine, pandiculationibus, sudoribusque maxime noetur-
nis, nidorosis, foetentibus per vices accedentibus, uri-
nisparcis, croceis, jumentosis, cum sedimento lateritio
aut fnrfuraceo, aspectu tristi, morositate, pallore faciei
virescente, oculorum diluta llavedine, anorexia vel et
farne nimia cum bradypepsia, praecordiorum tumore,
tensione, calore, anxietate abdominali maxime a pastu,
alvo irregulari, olida, flatulentia etc., aegro interiin
ereeto, languide obambulante. ( Conf. »Stoli aph. 423.424.)

§• 210. 3) Pro churaetere generico  intermittentes
sunt inflammaloriuc , 'putridae }  nervoscie }  et simplices.
Simplices  omnium frequentissimae, symptomatibus in-
llammatoriis aut putridis aut nervosis destitutae, post
paroxysmos aliquot in characterem nervosum inclinare
solent, nisi stimulis male traetatae in inflammatoriuin po-
tius conjiciantur. Inflammaloriae,  quarum paroxysmos
non raro dolores in j)ectore ptmetorii momentanei vel et
continui, tussis sicca, respiratio citata multumque diffi-
filis, haemojitoe comitantur, et characteris inflammato-
rii notae generatim designant, tempore vernali, in sub-
jectis robustis ac plethoricis frequentiores sunt, utplupi-
mum tertianae regulares, nisi gravibus circumdentur
symptomatibus facile sanabiles, et debito sub regimine

t

199

nonnunquam natura sola vincuntur. — Intermittentes pu-
Iridae  solum singulae in regionibus fervidis, humidis,
paludosis observantur. Spectant ad has sudoribus profu-
sis, foetentibus, enervantibus, vel haemorrhagiis colli—
quativis junctae, aliisquc simul status putridi aut scor-
butici signis foedatae. — Nervosae  in individuis debili—
bus, ad nevroses dispositis, nevrosi chronica adfectis
autumno frequentius obviae, magna capitis passione,
cephalalgia, deliriis placidis , animi deliquiis , subsultu
tendinum, singulis svmplomatuin nervosorum mox me-
morandorum gravium pulsu parvo, debili etc. stipantur.
Ad has malignae omnes ac perniciosae pertinent, nec
non larvatae plurimae.

§. 211 . Fro sjjmplomalibus eminentibus  paroxysmo-
ruin comitibus distinguuntur intermittentes soporosae,
apoplecticae }  sgncopales  s. asphycticae ^Todtenfieber) •
convvdsivae, lelanicae, aslhmalicae, cardialgicaej en-
teralgicae, emelicae; diarrhoicae, c kolerične, liae-
morrhagicae, pneumonicae, pleurilicae  etc. Siejusmodi
symptomata comitantia periculuin vitae secumferunt, fe-
bres intermittentes comilalae  vocantur malignae  ; si ini-
tio levia derepente et absque signis prodromis pericu-
losa hunt, aut plane lethalia, intermittentes perniciosae
audiunt. Malignae frequentius tertianae tam simplices
quam duplices, circa meridiem intrantes, rarius quoti-
dianae , rarissime quartanae , observantur.

212 . 1 ’ro namero, causarumgue expamione el
vatione agendi  febres intermittentes dispescuntur in epi-
demicas, endemicas ,  et sporadicas.  — Epidemicis prae-
sertim annuae  accensendae, quae denuo in vernales  et
aulumnales  distinguuntur, quatenus non adeo tempus
anni per se, quain tempestatis conditio atque productus
inde febrium intermittentium character praedominans
respiciuntur 5  etiamsi enim vernales a Februario ad finem
•lulii, autumnales ab Augusto ad Februarium usque do-
miuari dicantur (Boerhaave  nph. 747.), juxta allos ta-

200

men (>8ydenham, S. Vogelj  pro ratione tempestatis
vernales subinde jam Januario vel Martio deinurn, au-
tumnales subinde jam Junio aut Septembri demum com-
parent. •— Potiorem vernalium numerum tertianae, au-
tumnalium vero quartanae efficiunt; quemadmodum istae
vere, ita autuinno illae raro obveniunt. Vernales  vigente
adhuc tempestate hiemali intrantes non infrequenter cha-
racterem inflammatorium manifestum, eumque gradu no-
tabili gerunt, iino subinde omnia inflammationis cujus-
dam v. gr. pleurae, pulinonum, oculorum etc. symptomata
dnrantibus paroxysmis oflerunt, quae post paroxysmum
quemlibet cessant, cuin proximo autera reversura. Tel et
in exordio continuant, mox luculenter remittunt, tan¬
dem intennissiones celebrant; queinadmodum epidemia
truculenta, anno 1826. Groeningae etc. saeviens testa-
batur. — Autumnnles  minus inllammatorio quam bilioso,
pituitoso, aut nervoso indutae charactere, sub epideiniae
autumnalis initium pariter (§. 211.) continuas persaepe
dolose aemulantur. ( JSgdenham, Boerhaave ;  Stoli  etc.)

%.  213. Pro co mplic alione  praesente notatu dignis-
simae sunt intermittenles gaslricae , et quidem specia-
lius saburrales, biliosae, atrabilariae, pituitosae ac ver-
minosae. Intermiltens saburralis  frequens est, sporadi-
ca; — biliosa,  utplurimum tertiana, cum hepatis adfe-
Ctione symptomatibusque biliosis, in febre biliosa descri-
ptis, juncta est; quae sub paroxysmo ingravescunt,
sub apyrexia solum remittunt, nequaquam cessant. Con-
stitutionis biliosae epidemicae tuin stationariae tum an-
nuae progenies frequentissima. — Atrabilaria,  cominu-
mter quartana, cum graviore ac priore, hepatis simul
ac lienis, ventriculi tubique intestinoruin adfectione chro-
nica, et cuin secretione ac copiosa bilis variegatae,
biuneae, nigricantis pituita tenace remixtae, per vomi-
tum et ah um ejectione, cum habitu cachectico, colorc
luride bruneo, terreo, debilitate etc. incedit. — Pilui-
losa,  vel maxima quotidiana aut quartana, syinptomati-

201

bus in febre pituitosa delineatis circumdatur. Idem de
verminosa,  dictis rariore, valet.

Nota:  Complicatiomnn'febris intermittentis cum aliis morbis
admodum variis v. gr. rheumatismo, arthritide, haemorrhoi-
dibus etc. peno innumerarum memorialu Iiic explanare spe-
cialem non convenit. Ad normas, pro diagnosi morborum
complicatorum eruenda et instituenda tberapia generatim
traditas, et illae cognoscuntur atque curantur.

§. 214. Juxta classificationem stricte systematicam
intermittentes pro typo,  uti jam §. 92 dictum, in tria
genera,  nimirum quotidianam, tertianam et quartanara
dividi, et singula pro charactere principali febrium ul-
tro in species tre s , inflammatoriam, putridain et nervo-
sain dispesci possent: ast cum liane per divisionem con-
spectus omniuin intermittentium distraheretur, diagnosis
difficilior, et in singularnim pertraetatione repetitiones
innumerae redderentur inevitabiles, e re esse censeo,
naturam potius sequi simplicem et constantem, quam
systema ampleeti arte compositum, mutabile.

§. 215. Quae duralionem  febrium intermittentium
in genere, et paroxysmorum singulorum concernunt, ad
ipsas species jam exposita sunt; hic addi meretur, fe-
bres tertianas et quartanas raro ante paroxysmum sep-
timum aut nonum, adeoque illas ante diem decimum ter-
tium aut decimum septimuin, istas ante decimum no¬
num aut vigesimum quintum, quotidianas raro ante pa-
roxysmum decimum et quartum modo perfeeto ac radi-
cali sanari. — Ex observatis multis vario sub climate
llomae, Monspelii, Lyonii, atque in Canada faetis, per
Jiaitlie  Academiae scientiarum comunicatis resultat, fe¬
brium intermittentium durationem mediam ad 14 dies
assumendam esse. (jr. Froriep’s  Notiz. B. X. S. 271.)

§. 216. lilo tempore elapso, vel et multo serius,
intermittentes in sanitatem  abeunt; in mor bos alios;
vel in mor tem  qnovis die, hinc citius aeque ac serius
terminari possunt.

In sanitatem  abiturae breviores ac mitiores celebrando

202

paroxysmos pedetentim decrescunt, et sic subinde
solis naturae viribus aut levi artis adjumento cessant.
Hanc terminationem evacuationes criticae supra memo-
ratae, et hydroa ad labia atque nares comitantur. —
Morbi  intermittentium secundarii,  aut iisdem saepe qua
effectus vario jam tempore consociati sunt: febres con-
tinuae varii characteris, speciatim lentae, viscerum ab¬
dominalnim , specialius lienis , hepatis ( vid»-o placenta
febrilis subinde glandularuin quoque meseraicarum in-
farctus , phlogoses lentae, suppurationes ; haemorrhoi-
des; arthritis; hydropes; icterus 5  scorbutus; tabes jam
sine jam cum visceris cujusdam suppuratione 5  impeti-
gines scabiein aemulantes; nevroses variae, utplurimum
pertinaces, uti hypochondriasis, epilepsia, melancholia
inania etc. — Lethales  facile liunt intermittentes ma-
lignae, eaeterae non ita; quae nonnisi per durationcm
n im is protractam, aut recidivas frequentiores, per fri-
gus nimis validuin et in plures excedens horas, seni-
bus, debilitatis, teneris infantibus praecipue infensissi-
mum; per aestum nimis intensum, ingentesque sangui-
nis ad caput congestiones, per sudores exhaurientes,
transitum in febres continuas et vel maxime in ptltri—
dam, denique per singulos morborum, qui mox 110 -
minabantur, posthumorum subinde necant.

217. Cadavera ex intermittente aut malo ejus
posthumo mortuorum lustrata, praecipue hepar aut lie-
nem aut viscus utrumque mole auctum, simulque debito
mollius, marcidum, vel vero induratum, suppuratum,
gangraenosum, aliquotics ličnem ruptum f Clcijhorn)  >
nec non varia morborum posthumorum antc recensito-
»um vcstigia et elfectus obtulerunt.

§• 218. Ex observatis jiulla hucusque noscitur cor-
poiis constitutio, in febres intermittentes speciatim dis-
ponens , cum subjecta utriusque sexus, omnis aetatis
ac temperamenti, sanissima quoque in liasce incidant
febres, potentiis easdem producentibus exposita. Con-

203

stat tamen experientia, in illas caeteris esse proniores
brevi ante vel iteratim febres intermittentes passos,
item phlegmaticos, languidos , cachecticos , viscerum
abdominalium infarctibus, digestionis vitiis laborantes,
denique actioni momeniorum causalium,  nune recensen-
dorum, commissos. — Sunt autem haec momenta partim
pandemia partim sporadica, et quidem: a)  peculiaris
atmosphaerae ac tempestatis constitutio, haud satis per-
specta, cui febres intermittentes vere et autumno fere
(juotannis epidemične  sunt adscribendae. In atmosphae¬
rae humiditate diuturna cum alternantibus multUm calore
et frigore eam haerere probabile est; tali enim tempe-
state regnante , functiones cutis din multumque laeden-
te, non inflammatoriis aut putridis, sed catarrhosis at-
que catarrhoso-gastricis morbis favente, febres intermit¬
tentes multo frequentiores, ac tempore sicco simulque
constanter calido vel frigido, occurrunt. Idem conftr-
mant intermittentes endemične  in regionibus, in quibus
stagna, lacus, paludes, mare, praecipue aestivo tem¬
pore, exhalationes putridas (dniasma paludum) diifiin-
dunt; in vallibus angustis per montes altos ac sylvas
limitatis, ideoquc multiplici tempestatum et temperaturae
vicissitudini subjectis, humidis, humido-frigidis, saepe
nebulosis; nec non in habitaculis depressis, humidis,
udis; — b~)  refrigeratio a tempestate humido -frigida,
pluvia, balneo, potu frigido; — c)  indigestio a cibis
dilficilibus, tenacibus, pinguibus , et vel maxime a čarne
suilla, piscibus , ostreis, ovis coctis, caseo etc., item
certis incongruis ciborum potuumque miscelis, v. gr*
suillae pinguis aut vervecino cum aqua frigide hausta,
acetarii cucumerum, fructuuin horaeorum acidulorum cum
lacte vel lacticiniis etc. etc.; — d)  terror, ira, subinde
et alii deprimentes animi adfectus; — e j  impetiginum
chronicannn, uti scabiei, herpetis , nec non ulcerum sub-
pressio ; profluviorum tam normalium quam habitualiuin ,
Ouemadmodum flusns menstrui, haemorrhoidalis etc. re-

201

strictio, praepedita arthritidis ad articulos evolutio 5 —
f)  forsan et contagium, quuin Meibom, Fr, Hoffmanu,
Cleghorn, Burserius  observata adferant, pro illo pu-
gnantia.

g. 219. Pro natura  s. es sen tia febrium intermitleu-
tium  indicanda ex hucusque dictis sequentia lluunt: Cer-
tum quidem habetur, notas febris intermittentis tum di-
ajmosticas tum ab aliis morbis distinctivas essentiales
in paroxysmorum cum apyrexiis alternatione et in prae-
sentia substantiva inveniri: quae auteni sit ejusdem es-
senlia  s. causa proxiina dieta, tot.investigationibus huc-
usque institutis revelari, tot hypothesibus partim inge-
niosis dilucidari nondum potuit. Adserta enim, materiem
febrificam propriam in systemate gastrico typice gene-
rari et in sanguinem devehi {Galenus, tecite,  pro parte
teglvius Willisius  et alii); — periodicuin momentorum
externorum ab atinosphaera pendentium subesse inilu-
xum 5 — certam systeinatis nervosi dispositionem perio-
dicam {vati teivielenj , —• non nisi debilitatem, asthe-
niam ( Jtrotenj  et fibrarum muscularium spasmum {Cul-
lenj , inculpandum esse; — essentiam febris intermit¬
tentis in statu inflammatorio vasorum lymphaticorum
{Marcm)  , — teprengelii  opinio ( op. cit. 38.), in
impeditis conductione et consumtione imponderabilium in
systemate splanchnico haerere, — tandem illa Fr. ab
Hildenbrand.,  febres intennittentes qua febriles syste-
matis reproductivi nevroses esse spectandas, — hypo-
theses sistunt partim inanes partim saltem imperfectas,
in therapiae proficuae basiin minime cedentes. Febrium
enim intermittentium symptomata, decursus ac crisium
rationes, exitus, momenta causalia, methodumque me-
dendi ac remedia salutifera, inox memorauda, conferen-
do ad adserta quidem ducimur, febres intennittentes,
nisi ex systematis gastrici morbo proficiscantur, cum
eminente omnino ejusdem adfectione essentialiter junctas
obvenire; bane adfectionem continuam esse videri, sed

205

qua adfectionein systemalis in stat« sano ad functiones
periodice exaltatas destinati, aeque solum periodice ad
febris brc v is gradum ac formam adaugeri; eamque sese
oiTcrre noc pure inflainmatoriam nec nervosam, sed indo-
lis propriae, et nonnisi cmn charactere jam inflammato-
rio, jam nervoso , jam putrido consociatam: — ast haec
plane indoles propria, omnium intermittentium essentia,
et typi varii, atque liuic respondentis diversi intrantium
paroxysmorum temporis ratio necdum Iiquent, cunctisf
hucusque theoriae tentaminibus non illustratae. Defi-
ciente itaque naturae febrium intermittentium cognitione
certa et completa consultum est, non adhaerere hypo-
thesibus, sed symptomatum potius essentialium omnium
Complexum et successionem, praedominantes organorum
singulorum adfectiones, febris ipsius characterem cmn
paroxysmorum conditionc et typo, momenta causalia
nota, firmiter amplecti, atque in therapia justam eorum
sicut complicationum habere rationem.

Hoc intuitu experientia docet, febres intermitten-
tes respectu dynamico characteri simplici irritativo , ra-
rius inflammatorio, aut nervoso, rarissime putrido jun-
ctas, respectu materiali nune cum statu gastrico sabur-
rali, bilioso, atrabilario 0)ilioso - pituitoso]), pituitoso
puro , verminoso, nune cum eachexiis A r ariae formae,
cum inilammationibus, efflorescentiis cutaneis complica-
tas occurrere, et cum diversissimis morborum speciebus
complicari jiosse; paroxysmos celebrare typi jam regu-
laris aut irregularis, quotidiani, tertiani, quartani ete.,
simplicis jam duplicis, syinptomatibus jam consuetis
jam insolitis. stipatos; ipsasque febres ex causis nune
epidemicis, nune endemicis, nune sporadicis originem
duxisse. Animadvertendum porro, febrem intermitlentcm
perfectiori sub forma comparere, puriores habere apyrexias,
constantius typo adhaerere fixo, horaque certa invadere,
ubi simplex ac pura ea est aut tališ reddebatur; id est,
nec charactere aperte indaminatorio, nervoso vel putrido

insignita, nec per sordes gastricas sustentata, a
symptomaticis licet phaenomenis gastritis paroxysmos
acuentibus non iinmunis.

§. 220. Pvognosis  ex pensitatis rite morbi totius
charactere, et gradu, apyrexiis, observata hucusque
et epidemiae regnanti propria decurrendi ratione, du-
ratione, momentis geneticis, constitutione ac vitae gc-
nere aegri, cognitisque tum naturae medentis viribus
tum artis auxiliantis facultate hauritur.

Febris intermittens simplex, regularis, nec vehc-
mens, nec din durans faustum brevi promittit exitmn.
Sine pharmacorura usu haud infrequenter in sanitatein
abit, paroxysmis paullatim mitioribus ac brevioribus
factis , doneč emaneant; et, nisi vel debilitatus ni-
mium sit aeger, cachecticus, aut diuturno viscerum
abdominalnim malo adfectus, vel in habitaculo humido,
regione paludosa etc. dcgat, artis ope facile sanator.
— Tališ subinde salutarem se praebet, quemadmodum de
tertiana superius ($. 205) adnotatum est.

Character febris inflamrnatorius caetcris paribus,
aequali speciatim sub intensitate, meliorem ac nervosus
et putridus prognosim concedit. — Intennittentes ma-
lignae quanto circumdentur vitae periculo, ex earum
descriptione superius facta elucet. Si regnante epidemia
pl ur e s obveniunt malignae etiam apparenter benignarum
initio prognosis non nisi conditionatim fausta proferatur.
Ipse tum symptomatum minantiuin sub apyrexia plena
defectus non excludit metum, ne periculum sumrnum vel
imo mortem proximus inferat paroxysmus.

Quaelibet irregularitas typi major, rjuaelibct sympto-
matum paroxysmi, stadiorum et mutuae illorum relationis
deviatio insignis cautam et conditionibus circurascriptam
fleri jubet prognosim. Hoc respectu frigus vehemens
diuque protractum, aestus intensissimus cuin ingente
cephalaea, inquietudine, dclirio, sudor minirne respon-
dens aut parcissimus, localis aut valde profusus, diu

207

nimis continuans statum designant ancipitem, et pro
ratione individui aegri imo periculi plenum.

Sudor autem aestus gradui et durationi respondens,
aequabilis, largus mitiorem plerumque exspeetare futu-
rum paroxysmum sicut deficiens aut quaqua occasione
interceptus fortiorem, saltem longiorem metuere sinit.

Quo protractior apyrexia, eo magis mala posthuma
chronica, infarctus lienis, hepatis, icterus, hydrops etc.,
quo brevior, eo magis transformatio in febrim conti-
nuam metuenda.

Cephalaea, sitis, lassitudo magna, anorexia, agrvp-
nia apyrexiarum intervallis continuantes metum paro-
xysmorum fortiorum, aut longioris eorum atque morbi
totius durationis incutiunt.

Quae prognosis ex vario typo petenda sit, jam in
quotidianae, tertianae et quartanae expositione (^§. 201
—208) commemoratum.

Accessus paroxysmorum exactissimi eadem bora du-
rationera longiorem, et difficiliorem sanationem praesa-
giunt. Paroxysmorum anticipatio et postpositio per unarn
aut aliquot horas signilicationis bonae, sanationemquc
brevi secuturam promittunt, si febris simul decrescit.
Id quod plerumque obtinet, si post plures paroxysmos
eodem aut parum differente tempore absolutos subito
multum anticipat febris vel postponit.

Aere sicco facilius ac tempestate humida, nebulosa,
pluviosa intennittentes sanantur.

Chronicae et quasi habituales factae ardue sanan¬
tur, facile recidiva recurrunt, et tam debilitate sensim
inducta quam malis secundariis pericqJosae, vel admo-
dum molestae saltem evadere possunt. Quae jam supe-
rius §. 216 noininabantur.

Intennittentes vernales sanatu faciliores sunt, quam
autuinnales, non raro totam per hiemem in ver adultum
protensae.

Febres cum excedente nimium farne, sicut cum s or-

208

dibus biliosis et pituitosis ex gravi systematis digestorii
adfectione iteratim promanantibus, ciiin dyspepsia, diar-
rhoea vel alvi obstipatione, ardue sanantur.

Faustuin promittunt eventum sudor, urinae, nec non
hydroa, superius memoratae criticae, et secretionum
suppressaruin, ut menstruorum, suppuratioiiis, ulcerum
chronicorum etc. restitutio. Urinae vero parcae ac lim—
pidae, crisim imperfectam indicantes, metum ferunt hydro-
pis subnascentis, qui certissime vitatur, si progredicnte
virium et assimilationis nutritionisque emendatione, abactis
praesertiin quartanae paroxysmis , per septimanas adhuc
largae minguntur urinae, tenues, straininei coloris.

Constitutio aegri bona, non labefactata, influxuuin
febri alendae faventium defectus, prognosim laetain
fieri concedunt, contraria cautam et ambiguam jubent,
praesertim si ex causis epidemicis vel et endemicis per-
stantibus adsunt intermittentes , quibu.s pertinaces, sub-
inde malignae redduntur, diuque in recidivas pronissimae.

In gravidis intermittentes frigore valido et protra-
cto stipatae abortum facile inducunt vel partum jtraema-
turum; rarius ante partum sanantur.

Intermittentes saepe continuarum more typum ter-
tianum et septanum sequuntur, ita ut paroxysmus tertius
aut septimus manifestam inutationem, initigationem, cri-
seos faustae nunciam vel exasperationem morbi adferat.

Citra interinittentein febrim vix datur morbus in re¬
cidivas aeque propensus. Est vero haec jironitas in in-
termittentibus typo constantibus major quam in variabi-
libus, in compositis major quam in simplicibus, major in
illis charactere nervoso quam inilammatorio notatis, in
quartanis quain in quotidianis et tertianis, in autumnali-
bus, alioquin utpluriinum quartanis , quam in vernalibus.
Periodus menstrua recidivis plurimum favet.

Nulla intermittens ante teinpus communiorum recidi-
varum sanata haberi potest. Id post tertianain in diein
septimum, post quotidianam et quartanam in decimura

209

fjiiartum cadit. Recidivarum duratio variat, a nonnullis
durationem primariae febris aequare observata est.

§. 221. Febris intermittens quocunque respectu su-
lularis  v. gr. retardata sub pubertatis puellarum evolu-
tione, chronicis aut a subita intermittentis suppressione
relictis infarctibus viscerura in hypochondriis sitorum,
nevrosibus diuturnis etc. ( §• 205-3, tamdiu šibi coimnitta-
tur, quamdiu siinplex, mitis, benigna manet, et raanife-
stum aegro adfert emolumentum. Arceantur, fugiantur
tune, quaequae febriin reddere valent • graviorem; sub
ipsis paroxysmis cura instituatur syinptomatica, mox ex-
ponenda.

§• 222. Pro febre autem intermittente non salutari
debellanda  requiritur, ut 13  causa occasionalis tollatur,
omnisque alia profiigetur noxa; 23  morbus cum syinpto-
matibus suis , effectibus et forsan complicationibus prae-
sentibus abigatur, et 33 convalescentia debite promo-
veatur.

Moinentorum causae excitantimn supra enumerato-
rum consideratio luculenter ostendit, indicationem pri¬
merni  non una semper meibodo, subinde plane non, sub-
inde saltem non per medieum adimpleri posse, v. gr.
iniinicarum conditionum regionis , loči, habitaculi aegro-
rutn etc. emendationera. Caeterum indicationi hic emeti-
cum , vel purgans , ibi mutatio climatis, itineratio etc.
satisfaciunt. Insuper aegri atque sani intermittentium
epidemice regnantium tempore ab humectatione, z-efrige-
rio, liinc ab aere vespertino , noeturno, matutino ple-
ruinque frigidulo ac huiuido, ab oppletionibus ventriculi
etc. maxime šibi caveant est necesse.

223. Cura febrium intermittentium causa, ut ajunt,
proxima cognita non sit, indicationem secundam  imple-
turus, immediate in illain agendi impos curam generalem
et experientia comprobatam instituere debet. Hanc cha-
1- acter, magnitudo et stadium morbi, symptomata urgen-
tia aut periculosa, coinplicationes, aegri constitutio in-
l - IX

210

dieant. in curam morbi totius radicalem,  et paroonjsmo-
ncm  singulorum srjmptomalicam  dispescitur.

Etiamsi tractamen singulorum paroxysmorum adae-
quatum non solum mitigando vehementiain eorum, sed
crisim etiam perfectam invitando et promovendo prosit,
sictpie ad morbi totius leniinen et breviorem durationein
omnino faciat: id tamen fore sufficiens, in febribus mo¬
do levioribus, praecipue vernalibus simplicibus, nec non
in individuis bene constitutis sperare licet. Plerisque in
casibus aliud  adhuc congruum durante apyrexia Iracla-
'tnen  recpiiritur speciale.  in praevertendum paroxysmorum
Te c ur s um tendens, empiria rationali statuendum ac di-
rigendum.

224. Circa paroxysmorum  ipsorum curam  se-
quentia notentur: paroxysmi febris levioris, benignae,
indolis simpliciter activae, vel subinflammatoriae aut na-
turae eommitti possunt, aut ita solum debent tractari, ut
symptomata essentialia, frigus nempe, aestus et sitis
mitigentur, crisisque non impediatur, non interturbetur.
Pro totius paroxysmi vehementia et complicatione gastri-
ca praepediendis aliquot jam ante illum horis evitari om-
nem oportet ventriculi oppletionem. Frigori mitigando,
aestui moderando ac siti fallendae, dein sudori critico pro
re nata sustinendo vel promovendo medelae atque regi-
minis ratio convenit, quae superius (§. 85.]) con-
tra febris in genere symptomata exponebatur. Duran¬
te frigoris stadio, si vomituritionem ad vomitum ipsuin in-
tendere, vel vomitum expedire indicatur, aegro aqua te-
pida affatim bibenda porrigitur. Sudoris critici finem aeger
quietus expectet, hujus enim turba, interccptio apyrc-
xiam imperfectam, paroxysmi futuri totiusque mali aug-
mentum subsequum habere solet. Sudore absoluto in-
dusia mu tar e madida, dummodo a refrigeratione caveatur,
aeque necessarium est, ne horrores revocentur, quam
munditiei generatim studere et aerem renovare tum
aegris tuin sanis cohabitantibus beneficum.

211

Si intermittens indolem inflammaloriam  aperte prae-
sefert, qnemadmodum non raro vernalis, in subjectis bre-
vi ante sanis, robustis, plethoricis, in inilammationes,
apoplexiam sanguineam dispositis, vel si pneumoniae,
pleuritidis symptomatibus, cephalaea intensa inflammato-
ria, delirio impetuoso stipataest, si ad geniutn epidemi-
cum spectat intermittentium in continuas, infiammatorias
]>roclivitas: sub lrigoris stadio potus tepidi non aroma-
tici aut spirituosi, sed blandi, emollientes, mucilagino-
so - aciduli v. gr. infus. 11. malv., verbasc., flor. sambuc.,
decoct. alth. etc. cum pauco aceti, succi citri 5 sub aestu
tractamen antiphlogisticum, imo exigente (utut raris-
sime} necessitate ad phlebotoiniam auctum; sub sudore
iterum potus nune memorati indicantur.

Intermittens indolis putridae  exigit, ut stadium lri-
goris tepidis infusis aromaticis v. gr. flor. chainomillae,
rad. calam. aromat. etc., parvis cainphorae, vini calidi
etc. dosibus, clysteribus excitantibus, frictionibus totius
corporis, — stadium aestus potulentis raucilaginosis acido
minerali nuptis, et, nisi calor et oris fauciumque sicci-
tas multum excedant, sedulo ipsius corticis peruv. usu,
— stadium criticum, in quo evacuationes facile exorbi-
tant, utroque boe remediorum genere continuato tra-
etentur.

Intermittens characteris nervosi  gradu mitior rao-
deramen symptomatum paroxysmi essentialium per thera-
piamsupra expositain, directionem criseos, nec non ni-
iniorum forsan sudorum aliarumve excretionum restrictio-
nem exposcit; intensior autein rationein medendi et re-
media contra febrim nervosam cominendata exigit, iater
quae opitim  testibus expertis Lind, \Virlensohn ,  $.
Vogel, P. Frank, Sloll  aliisque eminentem occupatlo-
cum. Uti boe, ita et caetera remedia v. gr. infusa aro-
matica, camphora, vesicantia, enemata excitantia etc.
juxta symptomatum indolem, magnitudinem, sedem prae-
cipuam etc. eodem modo ac in febri nervosa designentur

14  *

212

oportet. Absolutis ejusmodi paroxysmis debilitantibus
analeptica vini blandi portione adaerpiata concessi virtus
ad erigendas nervoruin vires laudari inter alia plurimum
meretur.

§. 225 . 'ub apyrexiis,  si febris minime salutifera
ideoque pro teinpore šibi committenda non est, indicatio
viget, eomplicationes adeo frequentes , harumque simul
ac febris causas auferre, et noxas generatim quascun-
que arcere, therapiam dein contra febris eininentiumque
symptoinatnm characterem, magnitudinem, typuin, sta-
dium, aetatem nec non inductos jam eflcctus dirigere.

Q»av oprimo  adlaborandum, ut  complicationem qua-
lemcunque non salutarem febrique potius intendendae et
sustinendae secundam abigendo morbus smplex redda-
lur.  Commnnissima boe respectu complicatio est organo-
rum systematis gastrici adfectio, mox febrim praegressa,
m o x cum hac orta, mox eidem qua liujus ipsius Ael alia-
rum causaruin effectus adsociata. Hac ex ratione et quia
intennittentes simplices quoque ac purae, nisi in eminen-
te systematis gastrici adfectione potissimum radicatae,
cum ea certe conjunctae existunt, methodus antigastrica
toties summe benefica, communiter scilicet morbo immi-
nuendo, leniendo, subinde et tollendo sufficiens obser-
vatur. Adjunctus itaque status gaslrico-saburralis,  A'el
biliosus,  vel pituitoms  alibi descriptus, ad therapiae
normas, in cura febris gastricae ejusque specierum sta-
tutas auferendus est. Curatio proinde, jam ab emeticis
ant purgantibus , jam a solventibus non calefacientibus ,
ac diluentibus, prout indicantia in času speciali exege-
rint, inclioanda erit. 31 aximam šibi vindicant attentionem
emetica,  utpote quaenon ad sordes soluin gastricas, bi-
liosas , pituitosas aliasve , si quae adsunt et sursum mo-
biles, eliminandas necessaria, sed his quoque deticienli-
bus concutiendo, se- et excretiones omnes expediendo,
simul ac resorptionem intendendo , atque systematis ner-
vosi praesertim abdominalis dispositionem alterando ad-

213

modum proficua inveniuntur. (Quae usum illorum prohi-
bent contraindicantia sedulo examinanda csse, per se in-
telligitur.) Aut paroxysmo absoluto aut ante hunc, ut
suos prius effectus absolvant, porriguntur. Post eorum
usum no n raro jam emanent paroxysmi. — Sordes tubum
intestinalem potius occupantes, deorsumque turgescen-
tes purgans  mitius fortiusve exposcunt. Sales, rheum,
aut infusum fol. sennae addito šale, post paroxysmum
exhibita, utplurimum sufliciunt, colluvie tamen pituitosa
praesente fortius v. gr. rheum aut jalapa cum calomele,
infusum fol. senu. cum arcano duplicato, vel šale m.
Glaub. desideratur. Saburris vero non mobilibus, vigente
febri subinflammaloria  vel aperte phlogislica  cum orga-
norum gastricorum statu irritativo, emeticis aut purgan-
tibus remedia, irritationi sedandae , et secretioni in pri-
inis viis restituendae idonea praemittantur, qualia in an-
tiphlogisticis purgantibus, praecipue salibus, dosi refra-
cta porrectis, tune digestms  seu solventibusv ocatis ha-
bentur, uti sunt: tart. tartarisatus, crein. tart., sal Sei-
gnett., sal m. Glaub., arcan. duplic. etc. in pulvere cum
saccharo, vel in elecluario cum puljta prunorum, tama-
rindorum, roob sambuci, vel in aqua aut decocto gra-
minis, taraxaci etc. soluta. —• Ut status pituilosm  aufe-
ratur, non potentiora modo solventia, quemadmodum
tart. emet. refraetis dosibus, sulph. aur. antim., sal arn-
moniac. etc., sed iterata etiam horum cum evacuantibus
praecipue cum emeticis alternatio indicantur.

Febris intermittens, cum primarum viarum sordibus
complicalu , chuvucleris nervosi,  frequentius emetica
exigit quam purgantia; horum non nisi circumspectam
cum stimulantibus nervinis combinationem concedit.

Praesentibus cum febre intermittente lienis, hepatis
aliorumve viscerum abdominalium infarctibus,  ante om-
nia horum ad febrim rationem eruere necesse est. Si ad
•ebrim generandam momentuin contulerunt, et ad alen-
da w ultro conferunt, adlaborandum est, ut, habito causae

211

eorum amovendae respectu, ope pharmacorum solventium,
cataplasmatum, inunctionuin , frictionum , accominodati
corpori exercitii etc. resolvantur. Si ex communi cum
febri fonte, eodemque tempore orti, vel sub hac et ex
hac ipsa, sine tractaminis culpa, profecti sunt, pede-
tentim et certissime cedunt tractamini, in ipsam febrim
retjuisito, alvumque liberam servanti. Hinc cortex peru-
vianus potentissimum quandoque et celerrimum remedium
sistit resolvens. Ex intennittentis suppressione v. gr.
per praeposterum, nimiuin, non indicatum corticis pe-
ruviani, ant stimulantium spirituosorum etc. us um spe-
ciatim inducti, amotis primum su]>pressionis causis,
per solventia sed vel maxime per ipsos febris revo-
catae paroxysmos moderatos, prudenter curatos , discu-
tiuntur.

g. 220. Ablatis, quae sanationi obstiterant, coin]dica-
tionibus , intermittente tainen non simul abacta, nec
quamcunque ob rationein naturae committenda, simplex
obtinet indicatio, febrim  nune puram  auferendi. (Juae
ut rite impleatur, ad characterem ejus activuin siinpli-
cem, aut plus minusve inflammatorium, vel nervosum
aut putridum summopere adtendendum est. In času pri-
mo enim praeparatione non opus est, in altero character
inflammatbrius methodo antiphlogistica prius ad irritatio-
nis moderatae, solos paroxysmos insignientis, gradum
debet reduci, antequam remedia febri fuga dieta, ut pote
pro parte ad irritantium, pro parte ad incitantium toni-
corum aut volalilium genus spectantia, desiderato cum
effectu administrari possint 5  quae antem tertio quartove
in času quadrant.

Lieet character inflammatorius rarissimis in casibus
ea vigeat intensitate, ut sanguinis evacuationes non
durante •solum paroxysmo, sed apyrexia quoque expos-
cat: levior attamen, liieme praesertim adulta et ineun-
te vere, haud infrequens occurrit, qui, ut abstergatur,
absque gastrica etiam complicatione antiphlogistico-sol-

215

ventium exigit usum; nam febris, quae pcr febrifuga
communia imo per corticem specificira non modo non ra-
dicitus sanaretur , sed exacerbaretur potius, aut perpe-
ram supprimeretur, praemissis solventibus dictis, ct sub-r
junctis tonico - solventibus , postea amaris simplicibus
aut amaro - aromaticis utplurimum perfecte sanatur.

§. 227. llemediis contra intermittentes sine nota in-
flainmatoria, et nervosae potius junctas experientia com-
probatis, et in hujus generis casibus aniifebrUium  s. fe-
brifugorum  titulum merentibus, adnumerantur: a) uma-
ro - aromalica:  cort. peruvianus, cascarillae, lyrioden-
dri tulipiferae, aurantiorum; llor. chainomillae; lierba
absinthii; rad. caJami aromatici, caryophylIatae s. gei ur¬
bani 5  — b) amara solventia, amara,  et amaro - ad-
slringentia:  rad. tarax., cichorei; hcrba fumariae, cen-
taur. mino ris, trifol. fibrini, card. benedictij rad. gen-
tianae etc.; cortices hippocastani, quercus, salicum va-
riarum, betulae, fraxini, pruni spiriosae, cerasi nigrae;
coffea tosta ; — c)  vegetabilia acria:  radix ipecacuanhae
dosibus refractis; allium sativum; semen sinapis; flores
arnicae; dielidonium majus 5  fol. et cort. taxi baccatae;

— d) narcotica:  opium, belladonna, nux vomica, amyg-
dalae amarae, aqua Iaurpcerasi, phellandr. aquaticuin;

— e) gelatinae  animales, colla piscium (ichthyocolla ),
aibumen ovorum; — O mineralia:  antimonialia, prae-
cipue sulph. aur. antimonii; mcrcurialia praeparata; ar-
senicum album, času solum urgentissimo, et summa cuin
circumspečtione adhibendum; ferrum 5  sat ammoniacus 5
kali cuin acido quodam saturandum sub effervescentia
(juxta Croll  duabus ante paroxysmum*horis]) sumendum;

— g) emelica  et purganliaj  illa brevi ante paroxysmum
porrecta efficacissima, quorum effectu absoluto Šyden -
kam  adhuc ante paroxysmi introitummodicam opii dosim
exhibere solebat, — haec ad mentem išchraud  sub paro-
xysmo propinata, incerta sunt et insecura; — hj inci-
(umenla exlerna:  balnea calida aromatica; cataplas-

216

mata, unguenta irritantia ad epigastrium et abdomen
totum ; frictiones spinae dorsalis cum oleis aethereis et
spiritibus; vesicantia , sinapismi, armoraeia rasa, allium,
ranunculus coiujuassati internae carpi faciei imponendi;
tandem fj remedia psychica:  aniini adfectus concitantes,
concutientes, dispositio hilaris, laeta, spei plena, tliš—
tractio, attentionis ab instante paroxysmo derivatio,
confidentia firma in remedii alicujus virtutem febrifugain,
et hoc intuitu concitata variis sub curis sympatheticis
imaginatio.

Seriebus aj  ad fj  contentonun ea, quae formis
variis exhiberi possunt, remedia in substantia majorein
exerunt virtutem; attamen certum organorum digeren-
tium vigorem requirunt, ut non solum ferantur sine mo-
lestiis , sed ut indicationi etiam satisfaciant.

Pleraque recensitorum ad methodum febrifugam in-
citantein, speciatim systema nervosum aut diversas ejus
partes erigentein, alia ad incitando-immutantem, alia ad
incitando-solventem , ad alterantem alia spectant. Haec
non raro cum in finem adhibentur, ut praevertendo sin-
gulos paroxysmos (mclhodo praeverlentej , aut typum
eorum permutando (methodo confundente)  febris pro-
fligetur.

§• Cor/ex Peruvianus  in specie omnium cer-
tissimum, firma indicatione perfecte tutum, adeoque prin-
ceps febrifugorum est ac maximum, vere specificum.
Apyrexiae solum tempore porrigendus; sub paroxysmo
enim oppressionem ventriculi, nauseam, vomitum, an-
xietatem , aestum etc. facile generat. Praescribendus est
cort. Peruv. selectus, fiavus s. China flava s. regia, vel
ruber, ubi habetur, in substantia, alcoholisatus per se,
aut, ventriculo quidquam debili id poscente, adjuvanti-
bus atque corrigentibus aptis v. gr. pulvere cinnamomi,
elaeosaccharo etc., aut flor. cbainomillae, rad. calain.
aromat. etc. junctus, dosibus jam minoribus jam inajori-
bus , prout organa gastrica ferunt, vel magnitudo morbi

217

et apyrexiarum duratio exposcunt, a scrupulo ad drach-
main qualibet vel omni secunda vel tertia hora, eo cum
respectu, ut quarititas sufficiat paroxysmo proximo cer-
te fugando} quae in febribus quotidianis et tertianis ad
unicam, in quartanis ad duas usque uncias statuitur. In
času minime rebelli duae tresve unciae ad sanationem
suiFiciunt, varii tamen in(luxus Iaterales dosim liane plu-
riimnn mutant. Organa digestionis corticis Peruviani pul-
veri aut et decocto ferendo imparia per decocta et in-
1'usa amarorum et amaro-aromaticorum ex supra recen-
sitis febrifugis , et per parvos vini haustus optime prae-
parantur; dein ad decoctum ( ex uncia ad colaturam unc.
decem aut librae, cum ingrediente amaro - aromatico vel
spintuoso) transitus lit, qua forma duplum saltem cor¬
ticis Peruv. impendendum, ut idem ac per pulverem
obtineatur effectus. Decocto acuendo extractum corticis
ejusdem (litut čari pretii), vel pulvis aleobolisatus,
a drachma ad duas additus, convenit. Metuenda ex illius
usu diarrhoea praecaveri, orta sedari debet opio. Usus
corticis forma cataplasmatum, fomentorum, balneorum
nonnisi ad rarissimos verae necessitatis casus restringitur
aliarum formarum juvamen aut supplementum exposcen-
tes. Convenit autem enematum forma simul cum adpli-
catione interna in febribus intermittentibus malignis, vi-
ribus organoruin digerentium multum debilitatis, aegris
usum internum absolute respuentibus, et in infantibus.
Ubi sumtibus parcendum est, citra pulveris aleoholisati
formam quaelibet alia pro possibili vitetur. Hune in
finem tenerejuvat, pulverem aleoholisatum vel una al-
terave ante usum hora aquae, infuso" chamomillae, vino
aqua diluto maceratum, vel cum roob aut syrupo aro¬
matico in electuarii forma sumtum multo facilius ferri. ac
modo communi nonnisi extemplo cum aqua aut infuso
theato reinixtum.

Sumrnam intuitu scientifico et oeconomico attentio-
nem šibi vindicat melhodus, corticem brevi solum ante

218

paroxysmos in subslantia, dosibus non magnis, exhi-
bendi,  a Frassoni  et Torti  usitata, a Cuilen  et Halme-
mann  coinmendata, a T/uiessink  (4808J in usum re-
ducta, et a Nasse (Hufld.  Journ. d. pr. II. 1814. St. I.
S. 78 etc.J felici cuiu ellectu tentata. Dedit autem
Thuessink  drachmam irno scrupulum soluin corticis vul-
g-aris, Nasse  drachmam cum dimidia dosibus duabus
aequalibus divisam haruinque unam hora ante paroxys-
mum, alteram ingruentibus prima horripilatione et pan-
diculatione, si nauseae aderant, cum a!iquot granis cin-
nainomi aut alius aroinatis. Inde proximus jam paroxys-
mus intensitate infringi, alter emanere consueverat.
tjuum tamen Nasse  paroxysmi alterius indicia subinde
animadvertisset, sernper postlane secunda adhuc vice
drachmam cum dimidia ordinavit, et therapiam cum hac
finitam esse, ulteriorem vero corticis Peruviani usum,
qualis in praecavendas recidivas commendatur, sine
1'ructu institui defendit. — Et ego methoduin hanc in
sporadicis intermittentibus ac epidemicis, bene multis,
constantem typum servantibus, non gravibus utilem vidi,
utut majoribus plerumque dosibus aut earundem bis terve
repetita administratione opus haberem.

Sic et sidphalem cluninae  in praxin introductum in
febribus sporadicis plurimis, in epidemicis adhuc rario-
rib us omnis typi et intensitatis, majoribus lune inde gr.
dimidii vel integri dosibus cum saccharo omni bihorio
eo cum successu adhibui, ut cum secuudo tertiove ah in-
choata adplicatione paroxysmo fnonnunquam praegressis
tortiore) jam perfeete judicarentur. Commodus quoque
illum commendat usus, et ventriculum haud iacile gra-
vans. Num tamen sulphas chininae quoad gradum ae
certitudinem virium in hoc morborum genere specilica-
rum aequiparari merito possit corlici Peruviano in sub-
stantia, per observata et tentamina praeter fausta a
H Utinann  Mogunlii, et a medicis nosodochii ampli ci-
vilis Vindobonensis instituta, mul ta adhuc variaque circa

219

illius virtutem et effectuum salutarium, praecipue in
intermittentibus epidemicis, endemicis, pertinacibus,
pluries recidivis, nec non in larvatis, atque malignis,
durationem et constantiam, enodandum restat.

229. E numero phannacoruin indigenorum, pluri-
bus abhinc annis in corticis Peruviani supplementum
commendatorum nullum est quoad effectuum saluta-
rium certitudinem, celeritatem et constantiam eidem
aequiparandum, utut aliqua ilii omnino accedant, et in
numerosissimis febrium intermittentium casibus superva-
caneum reddant pharmacon exoticum, carum. Casus in
quibus cortex inevitabilis et hucdum per nullum aliud
remedium supplendus censeri debet, ab Hildenbrand
(Hat. med. 1». II. p. 197 et 198) ad sequentes reducit:
1 ) febres interm. larvatas perniciosas; 2 ) febres, cum
nuarum paroxysmis manifestis cachexia indies increscit;
8 ) f. nimis praecipitanter anticipantes ac in typum con-
tinuum tendentes; 4) f. brevissimis apyrexiis stipatas,
quales sunt quotidianae consistentes et anticipantes 5  5)
quartanas aestivas et autumnales tum simplices, tum
praecipue duplicatas; 6 ]) omnem febrim interm. obstina-
tam, habitualem, ad recidivas pronam, et proprio habi-
tu pallido signatam , alio charactere non inquinatam, et
adparatum nervino-tonicum exigentem; 7) dcnique om¬
nem intermittentem, in qua protractio morbi taediosa
metuenda, et šuratus in diuturniorem aliorum medicami-
num usum Ionge superant impensain in corlicem Peru-
vianum. 8 ed in his quoque casibus perutilis oeconomia
sine effectuum optatorum damno in eo consistit, ut par-
vis corticis Peruviani dosibus (granis 10—15 ad scru-
pulum in substantia, drachmis duabus pro decoctoj alia
remedia adaequata, et quidem pro rerum positione ab-
sinthium, flor. chamomillae, rad. calain. aromat., rad.
caryophyllatae, aut praeparata antimonialia, sulphur
aurat. antimonii etc., adjungantur.

g. 230. Tentamina pauca ab Hildenbrand  instituta

220

(TRat. med. P. II. p. 199. 200 J evincere vidcbantur,
corlicem Liriodendri tulipiferae  virtute febrifuga peru-
viano proxirae accedere, aequali modo in substantia et
decocto porrectum; usui tamen obstat caritas remcdii.
Insuper eodem fere tempore lichenern parielinum  s. par-
meliam parietinam Sandes , rhus colinus Zsoldos,  et va-
lerianam cellicam Hacker  ex viribus febrifugis comrnen-
darunt. Accedunt his: ilores chamomillae, calamus aro-
maticus singuli et juncti a me a viginti et quod excedit
annis saepe in usum vocati, jam in pulvere additis
sulph. aurat. antim. gr. uno, duobus, jam in infuso to-
tidem granis tartari emetici solntis, s mn me laudandi 5
absinthium 5  radix caryophyllatae, gentianae cum lloribus
chamomillae aut rad. calami aromatici; cortices salicum,
quercus, hyppocastani additis iisdem adjuvantibus ant,
pro speciali indicatione, opio, šale ammoniaco; sulph.
aur. antim., sal ammoniacus , opium , arsenicum.

Horum remediorum selectum in easu speciali quovis
completa rnorbi diagnosis, cognitio aegri, justa anni
temporis, tempestatis, et indolis intermittentium epidc-
miae forsan regnantis pensitatio definiunt. (Juoad opit
tamen et arsenici  usum sequentia notare juvabit: Opium
in interinittentibus , speciatim debilitate vitali et cachexia
stipatis, corticis Peruv. vices explere non valet 5  jtro
praevertenda tamen aut sananda diarrhoea aut voinitu
noxio, sic et qua adjuvans corticis contra intermittentes
admodum sensiliuin, hystericarum , hypochondriacorum,
ex terrore aliisve animi adfectibus ortas salulare  est,
et contra comitatas speciatim symptomatibus nervosis:
sopore, apoplexia, convulsione, tetano, vomitu effreni,
doloribus (piibusvis nimiis , cholera etc. periculosas, vere
necessarium.  Pro rerum adjunctis vel sub apyrcxia dosi-
bus parvis (>uin cortiee ) , vel brevi ante paroxysmum
dosi unica majore (Lind, SloerkJ , vel imo durante ipso
paroxysino (Dalberg , Fr. Hoffmanu  et al.) porrigitur,
hie tameji benc advertente Sebaalian  non eo, quo cu-

221

tis sicca intensissime calet, stadio, neo si pulsus ple-
ims ac lentus tangitur, sed sub initium modo et decre-
mentum paroxysmi.

Arsenicum,  securitatem quod attinet. cortici Peru-
viano notisque febrifugis cunctis tantura postporritur,
ut, doneč effectus secundarii et subserjui penitius fue-
rint cogniti, sumraa cuin circumspectione in illis modo
casibus certe rasissimis, mihi nunquam visis , adhiberi
possit, in quibus utut rite facta indicatione et adplica-
tione congrua cortex soiitas non exerit vires, adeoque
spes aegrum morti certae eripiendi, metum posthumo-
rum a pharmaco summe heroico malorum longe superat,
et vitalis indicatio urget.

230. Malignarum febrium tractamen  ab hucus-
que descripto quandoque multum recedere, atque in eo
consistere debet ut a )  pro paroxysmo proximo periculoso
ant probabiliter lelhali certe suffocando dupla cortieis
Peruv. quantitas sub apyrcxia, vel maxiine auctis ver-
sus instantem dosibus brevioribusque post intervallis,
cum opio, vino etc. porrigatur, et enematibus ex chinae
decocto, epispasticis, animi adfectibus gratis , ac dispo-
sitione serena et hilari adjuvetur; et b)  ut rebus adeo
periculosis ad auferendas complicationes, fors evacua-
tionem sanguinis aut alvi, aut sudorem exigentes , ea
soluin fiant pro momento , quibus indicationi vitali ur-
genti plenarie implendae ne minimum detrectetur. Ener¬
gične tali therapiae etiam paroxysmo periculoso fe-
liciter subpresso per aliquot paroxysmorum tempus ad-
huc exacto insistendum, atque postea demum complica-
tionum rionnullarum, v. gr. status gastrico-biliosi, pi-
tuitosi, si emetico ante auferri non potuisset, cura fa-
cienda. (Sgdenham  epist. responsor. de morb. epid. etc.
ad Rob. Brady  in Opp. T. L)

g. 231. In febribus rebellibus  praeter larguin corti-
cis Peruv. usum et regimen psychicum aptum non raro
eineticum, brevi ante paroxysmum propinatum, systema

222

nervosum potenter alterando maxime prodest. Quando-
que vero in rebus domesticis, donricilio et climate per
tempus mutatis unieum remedium.

§. 232. Rariores intermittehtes characleris putri-
di,  fjuales Torti }  1 Verlhof. Medictis  deseribunt, et
quales ipse in institute clinico observavi, therapiae ra-
tionem, ut febres nervoso - putridae 124 etc. J ,
et in specie largum corticis Peruviani, acidorumque ini-
neralium exposcunt usum. (Torti  therap. spec. p. 114 5
Werlhof  obs. de febris etc. Sect. I. §. 6 ; Medičus
Samndung von Beobachtungen. 13d. I. S. 178, B. II.

S. 138.3

§. 233. Cura convalescentiae  in praecavendam fe-
briin recidivam et residuos a superata effectus tollendos
dirigitur. Pro recidiva praecavenda et confirmando con-
valescentiae statu, continuatus certa methodo usus cor¬
ticis Peruviani a >Sydenham }  Morton  et a. coinmendatus
est. Ule fepist. etc. ad 11. Bradi/)  die octavo prae-
cise, a quo aeger postremara corticis dosiin ( die ante me-
tuendum, qui emansit, paroxysmum) sumsit, in quarta-
nis unciam, in quotidianis et tertianis drachinas sex cort.
Peruv. subtiliss. pulverati c. s. q. syrup. caryophyl. vel
de rosis siccis ordinavit, ut f. electuar., dividendum in
12  partes, quarum singulas quarta quavis bora capiat.
Hac medicatione semel repetita morbum persaepe qui-
dem confici, aegrum tainen non in tuto prorsus colloca-
tum dicit, nisi medico tertia quartave vice eandem rae-
thoduin eodem temporis intervallo iteranti parere non
gravetur. Alii post tertianas die septimo, post quotidia-
uas decimo quarto primum ejus, quae ad jugulandam
febrim suffecerat, dimidiam quantitatem, altera vice
elapso eodem temporis intervallo tertiain, postea quar-
tam ejusdein partem dosibus paucis ( quinque, sex) di-
visam, hancque methodum pluries, imo octies repeten-
dam esse suadent. Utut autem negandum non sit, ejus-
modi inedendi rationes, cum regiinine et diaeta sumine

223

congruis junctas, securitatem a recidivi« maximam prae-
bere, constat tamen, easdem rarius, et in casibus modo
requiri, qui generatim usmn corticis Peruviani absolu-
te exposcunt, in aliis levioris gradus intemittentibus
protractam amarorum, amaro - aromaticorum, auctis so-
Jmn omni die septima aut decima quarta dosibus, admini-
strationem, rariori in času martialium usum, cum diaeta
Pačili et eupepta, motu viribus adcommodato in aere
libcro , sicco, amoene calido, eidcm scopo plenarie re-
spondere. Hac eadem ratione et effectus febrium inter-
mittentium quam certissime tolluntur et morbi praepe-
diuntur secundarii. Effectus autem durante convales-
centia auferendi variant, prout febris fuit inflamina-
toria, putrida vel nervosa, miliš vel vehemens, brevis
vel longa etc. 5  a febrium autem notae inflammatoriae,
putridae vel nervosae reliquiis essentialiter non diffe-
runt , modumrjue curandi cjuoad essentialia aequalem
exigunt.

234. Diaeta  ut durante febre, ita et convalescen-
tibus summa cum circumspectione delinienda, et ab his ad
amussim servanda est, quum errores in illa commissi
frequentissimam recidivarum ansam sistant. Currente fe¬
bre character et durafio ejus, individuum ejusque orga-
norum digerentium status probe attendantur. Diaeta sit
digestu facillima , parca , sustincatur adpetenliae vigor ,
ventriculus non gravetur et vel maxime ante paroxysmi
accessum liberrimus esto; infantes tamen, senes, ener-
vati, gravidae caeteris paullo melius nutriantur. Quo
breviores apyrexiae, ut in quotidianis ac tertianis, et
quo longiores paroxysmi, eo parcior šit victus. Manifesta
indole inflammatoria potus aciduli aquosi, et apyrcxiarum
solum tempore parcus esculentorum vegetabilium mol-
lium, parum nutrientium usus requiruntur; indole ve¬
ro nervosa potus aromatici quidpiam spirituosi, diaeta
carnosa digestu facilis, modice condita commendanda,
et insurgens ; nonnunquam in certos cibos instinctus

221

cum prudenti pensitatione respiciendus. Organom m ga-
stricorum inertia, diathesis pituitosa victum šale, aro-
mate magis conditum, potulenta concordantia etc. ex-
poscnnt.

Abactis paroxysmis citra dietam a ciborum mole
cautam abstinentiam fuga eorum necessaria est, quae in-
ter febris intermittentis momenta excitantia superius re-
censebantur. Jubet autem tanta in recidivas facilitas,
ut convalescens ab omnibus noxis supra memoratis, spe-
ciatim a cibis farinosis pinguibus, pane recenter aut ma¬
le pisto, fructibus horaeis immaturis vel et maturorum
copia larga, piscibus, ovis coctis , lacte, cerevisia non
rite fermentata et defaecata aut acescente etc., nec non a
refrigeratione et inadore, šibi quam attentissiine caveat.
Mora ad lluminis ripas, in habitaculo, cavea, templo
frigidis ac humidis, sessio in cespite humido , mador a
pluvia, balneum, aer matutinus ac vespertinus frigidu-
lus ac humidus, aer perflans etc. saepe instantaneam
provocant recidivam. Emoluraento autem sub apyrexia
liaud secus ac convalescentia sunt accoramodatus corpo-
ris motus, usus aeris liberi, puri, sicci, blandi, sub-
calidi etc.

§• 235. Ut mala postliuma, qualia in viscerum ab-
dominalium infaretibus, cachexia, hydrope, ietero, et
a. obveniunt, rite traetentur, eorum originem vel  cx fe-
bre diu nimis protraeta aut vehemente, vel  ex incongrua
therapia, vel  ex aliis potentiis nocivis studiose investi-
gare oportet. In času primo  cura adeommodata tam ra-
dicalis quam palliativa s. symptomatica ex dictis, et de
varia cachexia dicendis facile invenitur ; in allero  sub-
pressio febris per corticis peruviani praeposterum et ae-
quo generosiorem usum non minus, ac prolongatio per
neglectum, tardum et debito parciorem respici debet; —
ibi cei tissimum remedium in febris, si succedit, revoca-
tione per purgantia antiphlogistica, per intimum aegri
cum alio febri intermittente detento commercium, aut

225

juxta nonrmllos per corticem mezerei variis cutis pla-
gis adplicatum; hic vero corticis Peruviani, ant amaro-
aromaticorum, aut araaro - spirituosoruin usus congruus
ealutifer, pro individui aegrotantis inorbiqae totius ra-
tione determinandus et dirigendas. Institutiones, inorbos
posthuraos tertio e fonte scaturientes debitc curandi, va¬
riis infra locis tradentur.


I.

15

Classis II. Inflammationes.

Cap. I. Ve injlammationibus in genere.

JSject . /. J)efinilio, descriplio, causae, essen-
lia, differentiae }  prognosis, theva-
pia inflammalionum in g ene ve.

§. 236. Inflammatio  (plilogosis, phlegmasia, die
Entzundung) dicitur morbus , aestu, rubore, tinnore
duro, dolore el funclione turbala organi cnjusdam sese
manifestans, gin utplurmum febri slipatus, celeriler
decurrit, in acidas propriasc/ue nililur crises, ulcogue
brevis esse consuevit.

§. 237. Inflammationis nomen,  veteribus jam usi-
tatuin, non ex illius adeo , qui in (lamina tionem consti-
tuit, processus vitalis in organo adfccto, cum combu-
stione forsan coinparandi, cognitione, quam ex rubedi-
nis inflammatoriae cum illa ilammae, et doloris inflamma-
torii cum lilo organi sani usti simiiitudine potius deri-
vandum esse videtur.

§. 238. Sjmptomata mox nominata partim topiča,
partim universalia, objectiva alia, alia modo subjectiva,
inflammationi simplici ac purae, adeoque statui illius
normali, pathognomonica sunt, etiamsi uec aequali ad
se invicem ratione ubique prostent, nec inquirentis sen-
sibus semper sese objiciant omnia, ideoque in inflamma-
tionem significandam non cuncta cedere semper possint.
Sic aestus percipi nequit parte inflammata non prope in¬
fra corporis superficiem sita, parva, nervoruunjue con-
sensu insigni destituta 5  — rubedo , tuinorque durus sen-
sum medentis fugiunt phlogosi viscera tenente in cavis

227

recondita et ossibus circuindata; •—• dolor non raro deest
in inflammationibus organorum parum sensibilium v. gr.
pulmonum, hepatis'etc., absentc aegrorum conscientia
ctc. etc. Qnare uno alterove svmptomatum dictoram non
patente ad inflammationis defectum concludere nerpia-
quam licebit.

§. 239. Inflammationem autem, non completa norni-
natorum symptomatuin congerie corroboratam, sed qui-
busdain eorum solum indigitatam, indeque occullam  s.
lalenlem  vocatam, alia insuper momenta evincant prae-
sentem, necesse est. Quo spectant praesidia quaequae
diagnosim inflammationis adjuvantia, speciatim sympto-
mata idiopathica, utut singula tantum et obscura, atque
sympathica; duratio eorum et decursus ratio; tam orga¬
ni quam individui aegri dispositio, momenta excitantia
etc. Sunt autem svmptomata sympathica nune communia
febris inflammatoriae signa in conditionibus pulsuum,
sanguinis, urinarum etc., nune pliaenomena organoruin
singulorum phlogosibus propria  v. gr. in hepatitide do¬
lor obtusus, pressivus ad claviculam et nuchae partem
dextram, stupor femoris, cruris dextri etc. etc.

Vacca  de inflammationis natura, causis, efltectibus et curatio-
ne. Florent. 1765.

Heinr. van dim Bosch,  theor. praet. Versuch iib. Entziindungen
etc. Miinst. u. Osnabr. 1786. 8.

A. Pliili/ip Wilson,  Handbuch iib. Entziindungen, Rheumatis-
men u. Criclit. A. d. E. iib. v. Topelmann.  Leipz. 1809. 8.

J. Huni er,  Versuch iib. das Blut, die Entziindungen u. Schuss-
wunden. Eeipz. 1796. 8.

Imm. Meger ,  iib. die Natur der Entziindungen. Beri. 1810. 8.

E. D. A. Barfels,  patholog. Untersuchungen. B. I. Marb. 1812.
S. 73—152.

J. Thomson,  Lectures of inflainmation etc. Edinb. 1813. Deutsch
v. Prof. Kruckenberg  etc. 11 Bde. Halle 1820. u. 1821.

C. 11. Dnondi,  de inilammatione aphorismorum liber primus.
Halae 1814. — Aesculap etc. B. 1. H. 1. Leipz. 1821.

D. IC. Hastings,  Abhandlung iib. die Entzundung der Nchleim-
Uaute der Lungen. A. d. Engl. Brein. 1822.

15 *

228

C. J. Iti. Langenbech,  Nosologie u. Therapie der chir. Krank-
lieiten etc. B. X. u. XI. Gdttingeu 1821. 1823. 8.

II. Callisen's  Sj stem der neueren Chirurgie. A. d. Lat. uli. v.
Kiihn. 2 Tli le. Kopelih. 1823. 8.

II. Boerhaave, M■ Stoli, Burserius, S. G. Vogel, J. P. Frank,
W. Cullen, IV. Conradi,  A. G. Richter, n. Ilildenhrund,
I. R. Bisclioff,  opp. citat.

240. Ut quae de inflammationibus generatim tra-
duntur, dara silit et firma, differentia inflammationis
subslantivae  a sijmptomatica  praevie meraorari debet,
lila morbum per se, haec partem, effectum morbi sistit,
ejusfjue proprietatibus induta esse consuevit. De inflam-
matione morbo, et quidem pura  nune sermo lit 5  doctrina
de liac suo loco ad symptomaticam, habita semper mor-
borum ejus principalium ratione, adplicabitur.

g. 241. Tcnlamina essentiae inflummationum dete-
gendae , omni aevo faeta , fructu haud inajore, quam in-
(juisitiemes in febris naturam, eoronata sunt (§. 09). Ad
veram ejus cognitioncm et bic non nisi accedere datur via
cmpirico -rationali, considerando nimirum inflammatio-
nem ab initio manifestu per totum decursum ad plenariam
usque rešolutionem , momenta cum ad generationem tum
ad sanationem facientia , nec non effectus et sequelas il-
lius conferendo, atque ex liis ad veram inflammationis
indolem concludendo.

§. 242. Inflammatio subslanliva  sicut febris (§. 44)
certa percurrit studia.  — Jam cito intrat  et sine pro-
dromis apertis, jam symptomatibus irritationis praegres-
sis. IntroUum  ipsum sensatio frigoris, horripilationis,
aut levioris intensiorisve horroris, dein aestus designare
solent, cui nune cito nune pedetentim organi adfecti do-
lor, tumor, rubor, functionis propriae laesio, variaque
svmpatliica, praecipue febrilia, sed et sine his, adso-
ciantur symptomata. Ubi nimirum inflammatio levissima
est, angustis cireumseripta limitibus, partemque tenens
adeo parum sensilem ac irritabilem, ut organismum to-

229

tum praesertim systema circulatorium vix in compassio-
ncm trahat, sine febre adest; ubi vero his contraria ob-
tinent, cum dictis inflainmationis sympto,matibus univer-
salia febris evolvuntur, et quidem vel ex inflammatione
qua effectus ejus, vel cum inflammatione ex communi
profluunt scaturigine qua coelFectus ejusdem causae. Alias
febris antecedit, inflammatio organi externi aut visceris
cujusdam inde evoluta sequitur; lnc febris morbum prin-
cipem, phlogosis  momentosum illius sgmptoma  constituit.

Inflammatione progrediente symptomata nominata per
tempus aliquod ingravescunt, aut saltem eodem gradu
subsistunt ad diem quintuin usque, septimum, nonum ,
quo rebus fauste cedentibus, sive externa sive interna
sit phlogosis, decrescere incipiunt, doneč septimo die,
nono, undecimo aut decimo tandem et quarto sub criticis
tum febris tum phlogoseos phaenomenis dispareant. Haec
et illa characteri et magnitudini tam febris et adfectio-
nis universalis, quam inflainmationis, aegrorum indivi-
duali constitutioni, causis excitantibus, nec non domi-
nantis inorborum constitutionis genio , — phaenomena
inflainmationis critica insuper speciali organi inflammati
naturae respondent, unde multum variant. Sic v. gr.
desquamatio phlogosim in cutis superficie et in reti Mal-
pighii residentem; sjiuta certae indolis inflammationes
laryngis, tracheae, bronchonnn , pulmonum ; evacuatio-
nes biliosae hepatitidem; mucus largus, crassus, pallide
flavens, puriformis inflammationes membranarum mucipa-
rarum etc. judicant.

243- Syinptomata inflammationem denotantia qua-
lemcunque, dum non continua cum paroxysmis febris in-
termittentis periodice recurrunt, haud semper, sed tum
solum pro inflammatione periodica  pugnant, ubi paro-
xysinorum partem potissimam constituunt vel formam eo-
rum totain explent, cum paroxysmis speciali ac singulis
inllammationibus proprio modo judicantur, intercedenti-
l *ns deinde intervallis apyreticis plurimum mitigantur

2S0

omnia, imo singula eorum evanescunt; ubi individua te-
nent juniora, robusta, plethorica, tempore potisshnum
vernali primo, genio tuin intennittentium tuiu aliarum fe-
brium inflammatorio regnante. His exceptis, et praesen-
te solum phaenomene inflammatorio uno alterove v. gr.
dolore, hoc per singula modo stadia vigente, per subse-
(juam apyrexiam penitus deficiente, dispositione indivi-
duali nevrosibus favente, et manifesto febris intermit-
tentis charactere nervoso symptomata illa, inflammatio-
nem periodicam aemulantia, pro systematis potius ner vo¬
si graviter adfecti signis habenda erunt.

§. 244. Itesolutione fausta non contingente' inflam-
matio in morbos alios, vel in mortem organi inflamma-
ti, quae mortem individui non raro serius ocyus post se
trahit; vel in aliorum organorum vicinornm ant remoto-
rum morbos transit, qui et inflammationc locali perfecte
dispulsa ex mala illius aut infausta vel deficiente febris
comitantis crisi immediatam ducere possunt originem.

g. 245. Sunt autem morbi inflammationum secitn-
durii  ac idiopathici:  chronicum voluminis partium aug-
mentuin vel imminutio; emollitio, lfixitas vel durities,
densitas; concretio cum partibus adjacentibus; novorum
organorum productio; sensibilitas ac irritabilitas morbose
exaltatae vel dejiressae 5  irritatio chronica vel paresis,
paralysis; morbosa humorum serosorum, lymphaticorum,
puriformium, sanguinolentorum secretio; suppuratio; ul-
ceratio; gatigraena.

Patet, indurationem, suppurationem et exulceratio-
nem, hydropem acutmn et gangraenam utut frequentio-
res, minime tamen solos esse inflammationum terminos.

Morbi jam inflammationum jam vero febris comitan¬
tis secundarii  nune vicinis  nune remotis in organis  ob-
oriundi parlim  immediati sunt unius alteriusve morborum,
qui Jn °x nominabantur, secundariorum, adeoque nonnisi
mediati ac remoti ipsius inflammationis effectus, quemad-
modum dyspnoea, orthopnoea ex bydrotborace largo et

231

acutissimo, pleuritidis, pleuropneumoniae effectu etc.,
partim  mala varia sympathice producta, sicut inflamma-
tiones metastaticae, pseudo-abscessus sic dieti, extra-
vasata serosa.

§. 246. Lelhales  fiunt inilammationes non modo per
sphaceluin, si organo nobili ad vitam individui surame
necessario contingit, aut ex universali virium exhaustione
humorumque corruptela inducitur, sed per alios quoque ex
recensitis malis posthurais ,  frequentius per paralysin,
hydropein acutura, suppurationem , ulcerationem.

§. 247. Ex secundariis autem morbis tumor parlis
chronicus,  jam sanabilis jam insanabilis.j7»<?/ ex mera
vasorum dilatatione, oppletione nimia, humorum seroso-
rum, Iymphaticorum, sanguinolentorum in textum cellu-
losuin effusione , hinc proprie ex humorum aceumulationo
ac stasi proficiscitur, vel  ex- eorum in vasis lymphaticis
stagnantium, sic et secretorum atque extravasatorum
coagulatione, vel  tandem ex plenaria texturae organi
immutatione pendet. Primo in času tumor quidem densus
habetur, plus minus tamen elasticus, secundis sub cir-
curastantiis et traetamine idoneo pedetenthn imminuitur ,
imo non raro discutitur omnis. Diuturnus co.mmuniter laxi-
lalern  organi, ac debilitatem textus cellulosi atque vaso¬
rum ejus contractilitatem, dilatationis et impeditae nu-
tritionis sequelain, post se trahit, novis humorum accu-
mulationibus faventes. C asu.s alter humores stagnantes,
secretos et extravasatos parte albuminosa et fibrosa di-
vites supponit; tales enim facile coagulantur et quasi
crystallisando cum partibus, quarum inter textum con-
tinentur, coalescunt, sicque efficiunt, ut cava et inter-
stitia iinpleantur, obturentur', vasa,"nervi ac textus cel-
lulosus concrescant, organumque non raro totum in mas-
sam difformem, textura priore orbatain, solidain, den-
sara, imo duram  transmutetur, volumne  nune auctani
nune vero, impedita multura nutritione, mmmutam,  el

232

calore normali, sensibilitate, ad functionem pristinam
aptitudine, inagnam in partem vel plenarie exutam.

Tumores  inflammationein insequentes simplices  i. e.
obturationis, concretionis, aut degenerationis expertes
in individuis laxis, inertibus, ad phlogoses non disposi-
tis, in organis laxioribus, texturae cellulosae, facile
dilatandis, tractamine debito evacuante, derivante ne-
gleclo , vel emolliente, relaxante niinio , vel sanguinis
depletione universali excedente frequentius occurunt.

Tumores cim duritie  in subjectis tam validis, ro-
bustis, ad phlogoses, quam annosis, scropulosis ad in-
durationes dispositis; diathesi inflammatoria massae hu-
morum insigni, inflammatione vehemente; ejusdem or¬
gani repetita, nec non lenta, chronica; cura conveniente
aut neglecta aut tardata, imprimis erronea, tarda nimis
aut immediata frigoris adplicatione; abusu reinediorum
adstringentium, stases humorum et coagulationes effi-
cientium, facile inducuntur.

§. 248. Partiuin vicinarum conglutinatio, concre-
lio,  j>hlogosi durante jam inchoans, lympha morbose
secreta admodum coagulabili, et membranis recenter
formatis, mox ab ortu haud raro jam vascula sangui-
fera continentibus, praestatur, contactu organorum mu-
tuo non deiiciente 5  quuin alias humores secreti in orga¬
norum inflammatorum superficie coeant, eique coaguli ad-
instar aut membranarum sub forma adhaereant. — In
iriflammationibus viscerum membranis seriferis aut mu-
ciparis vestitorum, ipsarumque id generis membranarum
occurrere solet. In individuis junioribus, robustis, pletlio-
ricis, multuin nutritis, speciatim in gravidis sub acuto
phlogosis validae cursu vel maxime metuenda est, si
methodus medendi accommodata vel non, vel nimis sero
mstituitur, si antiphlogistica, et in specie phlebotomia,
;  non  P ro  necessitate adhibetur.

249. Ubi humores in organorum inflaininatoruin
superficie morbose secreti minus partis albuminosae ac

133

fibrosae fcrentes, in coagulationem igitur et organisa-
tionem minus proni, in minora majorave organorum in-
terstitia cito diffunduntur, ht/drops uculus  oritur, pro
huinorum extravasatorum indole varia simplex  dictus,
aut purulenlus , sanguinolentiis  cognominatus.

Portendunt hunc pldogoseos exitum: huinorum sero-
sorum praevalentia, diathesis hydropica, decursus ad-
modurn rapidus, gradusque altior inflammationis visceris
in superficie sua secretionem serosam aut seroso-muco-
sam praestantis; therapiae recpiisitae neglectus; irapedi-
menta quaelibet decursui normali et resolutioni per cri-
ses evacuatorias, praecipue per diaphoresim ac diure-
sim largam consuetas, posita.

§• 250. SensibUitas ac irritabUitas caaUalae  in-
flammationes perfecte resolutas praesertim organoruin
valde sensibilium ac irritabilium consuetim insequi, et
aliquo persistere tempore observantur, praemagnam pro-
nitalis in recidivas  rationem continentes. Ast ubi con-
valescentiae spatiuin ultro excurrunt, chronicae, con-
valescentiam saltem suo in progressu turbatam, muta-
tionumque per inflammationem nervis vasisque organi
illatarum reparationem interceptara fuisse, testantur. II-
lis disponcntibus irritamenta tam externa quam inter¬
na, utut non valida, manifestne organi inflammationi
aut irritationi ad phlogosim appropinquanti, inducendae
ac alendae facile sufiiciunt.

§. 251. Alias cuin exaltata sensibilitate et irritabili-
tate calor quoque auctus, tumor, doloris vel pruritus, ar-
doris, tensionis etc. sensatio, imo febris ultra consuetos
jiblogosis acutae terminos perseverant; status inflamma-
liouis chronicae  titulo insigniendus, non infrecjuens omnino,
attamen haud raro imperfecte notatus ad phlogoses occul-
tas (§.239) referendus. — Inflammatio chronica metuenda
est et facile producitur in glandulis praecipue, membranis,
organisque glandulosis ac mcmbranosis, si inflammatio
acuta non intensa quidem viget, sed vel perperam cura-

234

tar, vel irritamentis in-aut efcternis, idiopathicis aut sym-
pathicis, vel et morbo quodam chronico, v. gr. scrophulis,
syphilide, arthritide, qua symptoma ejus, sustentatur.

§. 252. Sensibilitatis ac irritabilitalis imminulio,
inflaminationes insequens, vel intumescentiam laxam,
flacciditatem, vel densitatem et duritiem comitem habere,
adeoque et sub iisdem cum alterutra conditionibus supra
( 247^ inemoratis oriri solet. Variis in organis, qui-

bus inhaeret, varia manifestatur forma v. gr. amblyopia,
barvecoia , anosmia, anaesthesia etc.

§. 253. Paralysis,  inflammationis sequela, praeci-
pue in organis motni voluntario aut involuntario dicatis
inertibus et Iaxioribus est metuenda, si congestio san-
guinis major cum debilitate adest universali, et depletio-
nes saltem locales necessariae fuerunt neglectae; vel
si symptomata inflammationis, speciatim dolores vehemen-
tes et continui, nimis vigent; vel si phlogosis in nervis
aut plexibus nervorum et gangliis organo prospicienti-
bus, aut in majoribus massis nerveis, quemadmoduin
in medulla spinali, oblongata, cerebro, earumque vela-
incntis residet, et circumstantiarum, quae superius no-
tabantur, transsudationi lymphae, partis fibrosae etc.
vel concretioni, indurationi, alii organisationis corrup-
telae faventium aliquae obtinent.

§.254. Suppuralio, puogenia,  est propria secretio
morbosa in organis ante inflammatis, quae proinde in or¬
gana secretoria sui generis nova commutantur. — Se-
cretuin ipsum, pus,  fluidum sistit propriae indolis, blan-
dum dum puruin est, albo-ilavidum, spissuin, consisten-
tiae cremoris lactis, odoris specifici mitis, refrigeratum
vero odoris expers, saporis subdulcis, aqua gravius,
cum hac quidem agitando in liquidum Iacti simile miscen-
duin, per quietem vero mox ex illa praecipitandum,
acido aeque ac alcali libero carens, atque miscelae
necdum perfecte cognitae. Differt colore , consistentia et
probabiliter interna miscela partium constituentium non

235

šolam pro organorum, quae suppurationem patiuntur,
seti pro aegrorum etiam diversitate, pro aere ambiente,
mitrimentis, potulentis, phannacis etc. Gruithuisen
(^naturhistorische Untersuchungen iiber tlen Unterschied
zvvischen Eiter und Schleim durch das Mikroskop. Miin-
clien 1809. 4.) in pure numerosa granula conspici as-
severat sphaerica, globulis sanguinis similia ast majora,
voluminis singula aequalis, alba et non diaphana, vehi-
culo diaphano suspensa, quae infusoria snbrotunda, fere
lentiformia, inertia, utplurimum quiescentia, aut rotando
aut lente progrediendo sese moventia continent.

Pus nec materia in san ir ui ne generata et ab hoc
quasi despiunando separata, juxta Quesnuy, de Haen,
Plalner;  nec fluidum gelatinosum, nmcilaginosuin, aut
quoquo modo depravatuin, et in plagam suppurantem de-
positum juxta Brugmann;  nec corruptelae humorum
cxtra vaša collectorum et stagnantium effectus, neque
tandem adipis extravasatae et colliquando corruptae pro-
ductum, curn Grashuis,  declarari potest. Ut suppura-
lionis essentia  perspiciatur, necessarium csse duco, pri-
mcim ptcris formationem  in abscessu  sive aposlemale
clauso,  dein suppuralionem stricfe dicendam  qua con-
linuatam puris  in abscessu patente produclionem  dis-
tinguere. Prior procul dubio cum humorum extravasa-
torura, stagnantium, coagulatorum ipsiusque textus cel-
lulosi solutione, liquatione incedit, quemadmodum au-
topsia in abscessu praemature aperto evincit; altera
vero est mor bosa secretio,  adeoque proxiine opus va-
sorum adfectorum, pus productum ejus sistit, ad quod
sanguis suum largiri videtur albumen et partem iibrosam
(yjuum in abscessibus praepostere incisis albumen loco
puris inveniatur), quin, quam alii adfluentes humores
contribuant, symbola praetervideri possit, uti puris qua-
litates diversis in organis v. gr. cerebro, pulmone, ke¬
pate, arliculis. ossibus omnino diversae testantur. —
P rim a formatio puris, maximam in partem humorum, uti

23 «

diclum, ct textus cellulosi dissolutio, liquatio, immediate
in aliquid morbosi auferendum tendit ; suppuratio ulterior,
si benigna, si non turbatur, nec intercipitur, pusqueip-
suni libere effluere non impeditur, sicut in vulnere suppu-
rante processuui convalescentiae sistit, processum nernpe
vitae, in partium modo mechanico ant chemico ablatarum
restitutionem, in laesarum, separatarum reunionem, sana-
tionem directum, atque intensioris mixtionis organicae,
secretionis ac formationis texturae cellulosae et organo-
rum inde constantiuin (granulationis) sub forma con-
spicuum.

§. 255. Necdum iicuit medicorum conatibus, in pure
notam a materie puriformi distinctivam detegere, ant
invenire mediuin, pus genuinuin, loco  quodain causa
mechanica aut cheinica, externa aut interna laeso  secre-
tum, ab analogo distinguendi fluido, quale sub conjun-
ctivae palpebrarum et bulbi oculi, membranae muciparae
narium, viarum respiratoriarum et primarum, urethrae
etc. inflammationibus absque contimd laesione  secerni-
Iur: et quale nonnunquam in humoribus hydropicorum
paracenthesi eductis ad fundum vasis praecipitatum vi-
dere est. Medium ejusmodi magno imprimis pro 1’rognosi
ac Therapia gauderet valore, ubi ex internis evacuatur
inateria puris aemula. Ast nec a Daricin  (Samml. aus-
erles. Abh. f. pr. Ae. B. VI. S. 231 etc. ) defensum, jam
a 8almiilh  (^Abhandl. v. d. Eitcr, u. v. d. Mitteln, es
von allen ilnn ahnl. Feuchtigkeiten zn  unterscheiden.
Gotting. 1790. 8.) refutatum adsertum, pus in aqua non
esse solubile; nec illud Grasmetjeri,  pus cuin solutione
kali miscendo in gelatinam cominutari; Gruithuisen  et
Home  ]»uri propria grana rotunda seu globulos ope mi-
croscopii visibilcs inesse, certam valent suppeditare
diagnosim, et non sine gravi ratione Reti  (Fieber-
lehre, B. II. S. 528.) animadvertit, omnibus adliuc ob-
versari dubium, num ea, quae pus inter et materiam
purifonnem supponitur, diversitas revera obtineat; hu-

237

moreš enim mediante phlogosi in organo qnocunque se-
creti omnes ejusdem esse naturae, eorumque differentiae
sensibus percipiendae non nisi a proportione albuminis,
et oxydationis gradu lymphae serique secreti pendere vi-
dentur. Examen puris chemicum vel ideo redditur arnbi-
gumn, quia quod ex organis internis evacuatur pus sae-
pissime muco remixtum est. Omni in času siraili ancipite
diagnosiin ex symptomatum praesentium complexu, sen-
sibilibus materiae purulentae aut puri solurn similis, qua-
litatibus, morbi totius initio, decursu, duratione , prae-
gressa et modo debito non resoluta inilammatione, ex
momentis geneticis etc., et vel maxime ex curata
symptomahitn, Iransiium inftammationis  cujusdam in sup-
puralionem designantium  pensitatione stabilire oportet.

§. 276. Sed is quoque transitus non ubique facile,
imo in viscerum inflammationibus aliquando ardue cog-
noscendus. In inflammationibus exlernis snppuratio,
ubscessus,  sequentibus sub phaenomenis oritur et forma-
tur: tumoris indammatorii duri ac sicci volumen, rubor,
tensio, dolor augentur, hic veheinens fit et pulsatorius;
phlogosi late expansa, vel organo inflammato admodum
sensili frigoris sensatio ab isto ingrediens accedit, qua-
cum saepe febris , suppuraloria  dieta, incipit, vel in-
flammatoria hucusque vigens breve post decrementum In—
tenditur. Tumor in medio aut alio loco sensim elevatur,
acuminatur, recetjente ibidem rubore ac duritie, febre-
que iterum decrescente pallescit, albicans aut flavescens
a pure transparente evadit, mollis et doloris expers. Co-
lor iste , emollitio ac dolorum cessatio , declinantis phlo-
goseos signa, ulterius per tumorem'expanduntur, cujus
circumferentiam rubram constanter dolor adhuc pulsato-
rius , aut pressivus, aut abscessu vasto gravitas et fri-
gus tenent. Premendo tumorem elastieum .puris contenti
fluctuatio percipi potest. — $ uppuratioues in organis
internis,  clausis adhuc ahscessibus vomicae  dictae, sub-
inde, angusto praesertim sub ambitu, et pure nulla via

,238

conspieue exeunte, perquam difficiles sunt čofnita; ad
earuin tamen praesentiam concludere licet ex symptoma-
tum inflammatoriorum decremento, quin tempore solito ,
diebus niinirum inflammationis intra septimum et decimum
quartum, phaenomena criseos prodierint resolutoriae; ex
continuante functionis organi iaflainmati laesione ; horri-
pilatione et, si suppuratio larga, horrore concutiente sae-
pius recurrente; sensu gravitatis, pressionis aut frigo-
ris in organo adfecto prioris doloris vices agente; nec
non febri lenta sensim evoluta.  Sub hac aegrum a pran-
diis et vespere invadunt aestus universalis cuin molesto
volarum ac plantaruin ardore, rubor genarum circum-
'  scriptus, sitis, pulsus magis febrilis; urinae mittuntur
intense tinctae, hyj)ostasim levem furfuraceam vel pu-
rulentam facientes; accedunt serius sudores nocturni de-
bilitantes, diarrhoeae, atque oedemata, pedum crurum,
inanuuin, et appetitu ac digestione parum licet laesis,
lilo nonnunqnam j>Iuri;num vigente, contabescentia uni¬
versalis pedetentim progrediens. Puris haud profunde
siti fluctuatio tactu acuto et j)robe versato percipi potest;
alias in regione supra abscessura formatur oedoma, suc-
eessive membrum totum, aut latam partis circumferen-
tiam occupans. Pus quacunque directione in visceris ip-
sius parenchyma, textuin cellulosum, in cavum corpo-
ris aut canalem prorumpeps vel ibidem manet et mole et
qualitate varios producit effectus, vel tussi, vomitu, alvo,
mictu aut alias per vias naturales evacuatur, aut per
arte factas educitur. — Suppurationes internae frequen-
tes sistunt phthisium  fontes, ab illis cognomina peten-
tiums de quibus inter Cuchexias  fusius agetur.

Circumstantiae organi inflammati suppuratiofti faven-
tes sunt: inflammatio vehemens, tumor partis mavimus,
therapia necessaria neglecta, aequo minus efficax, aer
calidus, regimen calefaciens, verum et tractamen locale
et universale niinis antiphlogisticum; phlogoses ejusdem
organi iteratae, praegressae illarum in suppurationem

231 )

terminationes; inflaminationum cnm contusione, lacera-
tione, ruptura, jaclura substantiae connubium, ub ira-
pacto corpore peregrino sustentatio, consuetus teste ex-
perientia in suppurationem transitus, quemadmodum fu~
runculorum, variolarum, bubonum pestilentium, scrophu-
Iosarum, syphiliticarum in glandulis phlogosium.

257 . Ulceralio,  exulceratio sequelam inflainma-
tionis non resolutae mox immediatam mox inediatam con-
stituit. In času posteriore suppuratio antecedit. Est au-
tein ulceralio secrelio puris pravi i.  e. humoris acris et
depravati, saniei nempe seu ichoris, curu conlinui solu-
lione successiva ex causa interna, et etan nisu in dc-
slruclionem progredienlem  conjuncta. Suppuratio ab
ulceratione differt ut convalescentia a inorbo, vel forma-
tio a dissolutione, organisatio a destructione. Pus blan-
dum est, partim ad partium organicarum deperditarum
regenerationem requisitum, partim candem adjuvans$
ichor autem acer, progredientem organorum aegrorum
devastationem partim producens, partim juvans 5 p ris lau-
dabili humoruin sub indole per exaltatam secernentium
vasorum actionem generatur: ichori prava Immorum con-
ditio vegetalioni adversa, et actio vitalis vasorinn secer-
nentiuin aut debilis ant impedita subsunt. Uleerationi 110-
inen suppurationis malignae tribui solet.

Ichor fluidum sistit utpluriinum tenue, aquosuin, spe-
cialibus tainen in ulceribus mucosum et viscidum; ipse
flavidus est, viridicans, grisescens; bruneus, imo nigricans,
saepe sanguine reinistus, semper male olens et acer, i ta
ut qualitate sua chemica ( qua superficiem argenti nigrc-
dine, chalvbis politam rubigine obdrifcit) ad proserpentem
essentialiter conferat destructionem. Ulceris fundus non
quemadmodum abscessus rubet, sed variegatus pallet,
brunescit, livet aut nigrescit 5 dissolvitur partis adfectae
substantia, destruitur, in putredinem abit; ampliatur ba-
sis ulceris, corrosis vasorum parietibus sanguis efiluit;
iu granulationis locum excrescentia fungosa, sensilitate

240

destituta, čar o sic dieta limirians propullulat; margines
ulceris impuri sunt, inaequales, quasi arrosi aut laceri,
veniš varicosis notati et circumdati, caeterum jam con-
tinuo inflammati, dolorifice tensi, jam callosi ac insensi-
les; circumferentia tumorem nune inflammatorium offert,
nune laxum et oedematosum.

Ouae inilammationis aut subsequae jam svppuralio-
nis transihim in ulceralionetn  metui jubent, momenta
partim localia, partim universalia sunt: traetamen orga¬
ni inflammati aut suppurantis incongruum , speciatim ni-
inia per unguenta aeria, ctc. irritatio; pressio per epi-
themata ponderosa, ligaturain aretam; abscessuum im-
pletio per linteuin carptum, abusus cereolorum, turun-
darum etc.; viriuin in organo vel in toto organistao per
evacuationes sanguinis nimias locales aut universales
exhaustio 5  aer impurus, corruptus, frigidus; immundi-
ties; corpus peregrinum impactum haerens; debilitas
universalis, imperfecta sanguificatio, humorum vitia
v. gr. in scorbuto; cachexiae speciales, uti syphilitica,
scabiosa, herpetica etc.

Dr. J. N. Rust,  Helcologie etc. I! Bde. Wien 1811. — Maga¬
zin f. d. ges. HeilkLinde. B. XI. H. III. Eiuige Bemerk. iil>.
d. Wesen d. Gescliwiire etc.

§• 258. Gangraena,  pessimus inflammationum ex-
itus, est status organi inflammali morti  partiali, in quam
tendit, proximus , calore aueto, sensu ac motu perstan-
tibus, deficiente adliuc sphacelo aut neerosi. Hinc trans-
itum ab inflammatione in mortem topicam sistit, a qua
ob intimum consuetiin symptomatum ac phaenomenoruin
nexum in praxi difficilius , quam in essentiae theoria dis-
tingui potest. Sequentia tarnen in diagnosim cedunt: in
gangraena vita superstes in mortem properat, in spliace-
lo mors reapse adest $ in illa vasorum adhuc aetio, sen-
satio , subinde dolor, aestus, tumor et tensio restant, et
quaedam solum ac partialia elecompositae materiae orga-

211

nicae accedunt signa, dum rubor tumoris duri ast multo
minus dolentis hinc illinc in bruneum aut lividum muta-
tur colorem, tumorque ipse aliquibus in locis mollescit;
in sphacelo omnis jam silet actio vitalis, loco aestus tem¬
peratura percipitur admodum moderata vel imo frigus,
rubedinis vices color profunde bruneus, lividus, griseus
aut nigricans in tumore sensibilitatis experte, consuetim
Jlaccido, ])astoso, emphysematico occupat, epidermis hinc
indesecedit, alibi in bullas elevatur griseas aut brunes-
centes , saniem flavidain aut bruneam, saepe sanguino-
lentam, acrem emittentes. Quo in času , et ubi variis lo¬
cis sanies sanguinolenta aut generatim diversicolor, foe-
da prodit, gangraena, recte sphacelus  dicitur humidus,
in distinctionem a gangraena, potius sphacelo sicco,  ubi
cutis sicca et pallida , aut nigrescens , et pars ipsa pa-
riter exsiccata mumiae instar corrugatur. In priore orga-
num vel sua natura humoribus est dives, vel durante
inllammatione et gangraena nimium impletur; in altero
organon sua natura siccius cum cessante nervorum
actione simul oinni humorum influxu orbatur.

Transitui  inflammationis in gangraenam  et ex hac ,
vel immediate, in sphacelum  favent: phlogoseos praeci-
pue in organis membranosis et nervorum divitibus vehe-
mentia; organi indammati irritatio methodica, pressio
aliave laesio mechanica, chemica; actio aeris impuri ad-
modum depravati, hinc in nosocoiniis squalidis gangrae¬
na nosocomialis dieta; debilitas altioris gradus cum ca-
cochymia et cuin vel sine febri; senectus decrepita; si-
multaneae organi inflammati contusiones validae aut la-
cerationes.

Gangraenae autem in sphacelum transitus in orga¬
nis internis signa diagnoslica  habentur: dolorum, in-
quietudinis , anxietatis, caeterorumque inflammationis
symptomatum cessatio repentina; valetudo aegri ad spe¬
rem laudabilis pulsu autem plurimum fmpiente, debili,
minimo , inaequali; delassatio s imuna; deliria placida cum

16

242

sopore alternantia; convulsio; iterata lipothymia; sudo-
res frigidi ac viscidi, involuntaria et aegro inscio acei-
dens alvi diarrhoicae et urinarum crassarum, foetentium
evacuatio 5  1 'rigus extremitatum ac livor; facies hippo-
cratica 5  subinde macula culis livida aut uigra in regione
organi spbacelosi.

Kota:  Sphacelus nonnunquam sine inflaminatione praevia cx
virium vitalium exhaustione, vel ex crisi metastatica in
gravissimis febribus nervosis simplicibus, tvphosis, nec
non putridis proficiscitur.

§. 259. Nec desunt casus, in quibus inflaminationis,
secretionis seroso-3ympliaticae, indurationis, suppura-
tionis, gangraenae et sphaceli phaenomena facile illudcn-
tia et sunimc contradictoria gradu diverso in eadem orga-
norum serie coexistunt. Batio in eo quaeren,da, quod vel
partis organi inflammatio in aliani partern, et inflammatio
totius organi in vicinum aut in plura proserpere, imo
febrirn inflainmatoriam provocare possit, ubi inllammatio
liaec pedetenlim progrediens, nisi acutissiinc attendatur,
sensibus qua unica  et protracta adparet, dum status to-
tus in in/lummuiionibus pluribus  sese excipientibus, iden-
tidern novis, ase invicem disjunctis consistit; vel quod
partium organi inflaminatarum organorumve integrorura
constitutio diversa, vel inaequalis potentiaruin uocentium
in liaec et illas agendi vi s ac modus, vel influx?us late-
rales; vel tractamen variurn etc., vel plura liorum simul
obtineant. [Zaiig,  Dars teli. blut. heilk. Operat. 3. Aut'1.
I. Thl. S. 96—97. j

g. 260. Inilammationes non per sphacelum modo,
in organis ad vitam necessariis ortum, aut universalis
virium consumtionis et humorum dyscrasiae effectum, sed
per alios quoque recensitorum supra morborum secunda-
riorum, specialius per paralysim, hydropem dietam acu-
tum, suppurationem, ulcerationem, lelhules  fiunt.

%•  261. Disponunt  ad phlogoses magua irritabili-
tas, sanguificatio intensa, sanguis copiosus et ad or-

243

ganisationem cin in enter aptus, magnum vitae robur;
ideo subjecta juvenilia, vivida, robusta utriusque sexus,
temperamenti sanguinei et cholerici in inilammationes
praecipue disposita observantur. Quod organa et syste-
mata singula concernit, dispositio eminens in illis inve-
nitur, quae cum irritabilitate majore vasis quoqud san-
guiferis, et rite animadvertente Bichat  ( Allg. Anato-
mie 1. Thl., 2. Abtli. S. 249.J capillaribus, hisque vel
maxime abundant; quae vita gaudent generatim alaeriore
vegetativa: e't qnae infla m mationibus jam fuerant prehen-
sa. (Juare in entaneo et membranarum seriferarum ac
inucipararum systeinate inflammationes frequentias, in
fibrosis anteni rarius, occurrunt; quare arteriae, venae,
nervi prae cartilaginibus, ossibus etc., pulmo prae Iie—
pate, intestina, vesica urinaria, peritonemn prae uteri
substantia phlogOsim experiuntur.

Momenta, excitanlia  inflammationum partiin univer-
salia  sunt partiin localia,  et utraque partiin communia
partim specialki.  Accensentur communibus universalia:
aer valde frigidus, siccus, electricus, oxygenio dives,
quemadmodnm borea, austro ventisque e regione inter-
inedia tempore brumali flantibus; frigus generatim vali-
(imn, sient aestus excedens, magis adhuc magnae ac
repentinae utriusque temperaturae vicissitudines; cibo-
vuin bene nutrientium, aerium, multuin conditorum, et
praesertim potuum spirituosorum abusus; motus corporis
nimius eundo, currendo, saliendo, saltando, equitando
etc. peraeti; vehementes adfectus animi; profluviorum,
secretionum quarumvis normaliuin ant habitualium modo
snppressio; — localia;  quibus adnumerantur potentiae
omnes actione mechanica, chemica aut organico - vitali
cum vel sine laesione, nimirutn pungendo', scindendo,
percutiendo, contundendo, secando, trajiciendo e sclo-
petis, distrahendo etc. irritantes; calculi fellei, urinales,
alii; pharinaca et venena aeria, caustica; fluida bullien-
tia, ignis, vis electrica, etc.; vermes; et intuitu quo-

1G *

241

dam etiarn contagia, (špedalia  momenta inflammationes
excitantia dicuntur, quae has in organis specialibus prae
caeteris vel modo agendi specifico, vel actione immedia-
ta, inferre valent. Sic v. gr. nimiae facultatuin mentis
intensiones, validi animi adfectus ac pathemata praeci-
pue encephalitidi, lux intensa et protracta ejus actio
ophthalmitidi, detonatio vehemens otitidi, sermocinatio,
declamatio longa, sic et atmosphaera frigida, sicca,
multum electrica, oxygenio dives, venti boreales et
australes acuti inflammationibus faucium organorumque
respiratoriorum, ira vehemens hepatitidi etc. producen-
dis pares observantur. — Illorum alia inflammationes
modo idiopathico, alia sympathico, jam consensuali
jam antagonistico, inducunt.

Tandem et morbi , quorum comites non raro inflam-
mationes symptoinaticae cernuntur, ad inflaminationum
fontes jam universales jam locales referendi sunt, quem-
admodum efllorescentiae cutaneae acutae et chronicae,
syphilis , arthritis, scropliulae etc. etc.

§. 262. Quae hucusque (242—261.} de symptoma-
libus, deeursu ac terminationibus , sequelis nec non de
causis inflainmationum generatim considerabantur, ad
sequentia ducunt corolluria :

1) Symptomata et effectus inflammationis de simul-
tanea vasorum. sanguinis, et nervorum organi inflam-
inati adfectione testantur, licet haec adfectio vaša san-
guifera et speciatim capillaria cum humoribus contentis
eminentius concernat; irritatio enim partis inilammatae,
sensibilitas exaltata, rapidior humoriun ejus mixtio,im-
primis sanguinis partim celcrius partim segnius moti,
partim quiescentis, copiosius adcumulati, rarefacti, et
intensius rubri coagulabilitas major, et calor vitalis
auctus sine dubio essentiales partes morbi, quem in-
flammationcm nominamus, • constituunt. — 2^ Hatio hu-
jus adfectionis est vita praecipue in vasis et humoribus
partis nimium excitata. Aj-gumenta suppeditant: a)  phae-

245

nomena inflammationis in partibus alias parum sensibili-
bus et irritabilibus, v. gr. ligamentis capsularibus et
lateralibus articulorum, membranis tendinosis, mucosis;
bj  reproductio, regeneratio partium organicarum qua
inflammationis effectus in organis cum substantiae jactu-
ra vulneratis; nec non mutationes in cadaveribus ad
organa prius inflammata inventae, nimirum: vasorumcapil-
larium reticula minima sanguine turgida, textus cellulo-
sus sero, lympha coagulabili, puriformi saepe et san¬
guine impletus, fibrae, imo membranae gelatinae similes
non raro jam vasculis sanguiferis instructae recenter for-
matae, nexusque organorum in statu normali disjuncto-
rum mediantibus ejusmodi membranis facti; c J  conditio
organismorum et singulorum organorum teste experien-
tia ad phlogoses praeprimis dispositorum; dj  indoles ac
agendi ratio causaruin occasionaliuin supra enumerata-
ruin irritans aut laedens i. e. sine aut cum eohaesionis
solutione organa ad motus nimium intendens; et e J  pro-
ficua inflammationum therapia debilitans, refrigerans,
relaxans, coagulabilitati humorinn adversans, — 3) Vitae
organorum et humorum partis inflammatae exaItatio fa-
cultati organismorum animalium adquiescit, irritamento
cuidam (absolute vel relative externo3 amovendo, aut
mitigando aut immutando plus virium ac materiae orga-
nicae lluidae impendendi quam in statu sanitatis requiri-
tur, unde et motus organici et formatio organica ultra
sanitatis gradum ac terminos ita evehi et protendi pos-
sunt, ut variis sub gradationibus nune levioris aut for-
tioris irrilalionis,  nune mitioris aut vehementis inflam-
tnafionis  prodeant symptomata.

263. Queinadmoduin vero in simplici irrilalione
(statu irritativo topico} motus organici morbose intensi
etextensiadhucpraevalent, ita in inflammalione  jam or¬
ganica formatio, per vaša capillaria e sanguine iinme-
diate praestanda, ultra normam intensa et extensa prae-
dominatur.

2iU

§. 264. Pro sede  inflammationis in vasis capilla-
ribus,  systema arteriarum et venaruin quodammodo li-
uiitantibus et nectentibus, praecipuis secretionum, ex~
cretionum et nutritionis organis , initium cujusvis phlo-
gosis ab irritativo statu cum congestione, mutationes
initiante inflammatione per microscopium in illis obscr-
vatae, et ipsius formatae inflammationis phaenomena
lofjiiuntur.

Principales mutationes absque dubio a subtilissimis
vasis partium capillaribus ordiuntur, et phlogosi progre-
diente tam in iisdem quam in humoribus partim in illis
motiš partim in textum cellulosum effusis sunt mani-
festissimae. Quare ortum, evolutionem et decursum
phlogosiura explicaturi ab illis egredimur , atque seriem
et successum mutationum considcrainus, quales in inflain-
mationibus externis oculo nudo et annato juxta micro-
scopicas inquisitiones cele berrimi Gruilhuisen  (.Vlicro-
scopische Untersuchungen ub. d. Kreislauf in d. Capil-
lai-Gefassen wahrend der Entzundung u.  s. w. In d.
Salzb. m. eh. Zeitung. J. 1811. H. 298—302.]) sese of-
ferunt. lilo asserente primum stases sanguinis in vasis
capillaribus plerisque, horum igitur immeabilitas, reli-
quorum vicinorum et ambientium proportionalis dilata-
tio contingunt, inde sanguinis nisi major, saltem eadem
copia in partem inflammatam devehitur. Inchoante nune
inflammatione secernitur sanguis non formatus sub spe-
cie punetorum apparens, quae in radios laterales augen-
tur illimitatos, cum radiis punetorum vicinorum confluen-
tes, et sic saepe catenas non exacte circumscriptas aut
plagas reticulatas repraesentant, pleruinque vero vaša
capillaria admodum crassa qualia Hastings  nonnisi
in inflammationibus vulnera insecutis observavit, for-
mant, priorum nune imperviorum vices agentia. Sanguis
recens in istis et in parenchymate subsistit, doneč tan¬
dem eo promoventur, ut in vas capillare vetus atque sic
in circulum majorem deferatur.

247

Quuin itaque omni in inflammatione vaša capillaria
modo aegrotent essentiali, organa m non nisi quatenus
vasis hujus generis gandet, inflammationem potest subire.
Hinc et organa in inflammationem vel maxime disposita
inveniuntur, quae copiosioribus, jam in stalu sano san-
guinem vehentibus vasis capillaribus, ac processibus
mixtionum alacrioribus sraudentia, in inflammationem ma-
xiine disposita inveniuntur.

§.  265. Rubel  pars inflamroata a sanguine copiosius
advecto, aceumulato, et probabiliter in vasis capillaribus
alias sanguinem non vehentibus recens producto. Variat
caeterum rubedo pro inflammationis gradu, indole, d ora¬
ti on c , et pro partis inflammatae loco ; pallidior convenit
mitiori, initianti, non phlegmonosae, et tumoris inflamma-
torii limitibus 5 saturatior intensiori, progressae, tumoris
raedio; profundaphlegmonosae; pallidaet flavescenserysi-
pelati simplici; brunescens inflammationibus svphiliticis et
fnrunculis; caerulescens, livedo in gangraenam transeun-
tibiis. — Tumor durus  ab humoribus praecipue sanguine
denso copiosis passim vaša replentibus, distendentibus pas-
sim extravasatis; jam minor vixque percipiendus, jam major
ant maximus, pro phlogoseos gradu, organi situ, et densa
vel laixa, cellulosa compage. — Calor el aestus  con-
stans, ab aueta vasorum actione, rapidiore humorum mo¬
tu intrinseco, mutata eorundem in spissitudinem et coa-
gulationem tendentium mixtiOne, et a mutato nervormn
statu derivandus. — Sensibililas  partis inflammatae in
imprcssiones externas stimulantes adaucla,  et do/oris
(jirentis, pimctorii, lancinantis etc.), subinde gravitatis
solum et pressionis sensus, attactmn rccusans, in orga-
nis quoque obtinens alias parum aut non sensibilibus,
non ab irritamento inflammationem gignente profectus
ejusque notabilein causae partein constituens, sed mere
symptomaticus, partim tensionem, pressionem, partirn
intensionem virium cuin sensibilitatis augmento locali et
saepe universali fontem suuin agnoscit. Quas speciatim

218

nervi subeant mutationes, Iatet. — ISecreliones uberio-
res  seri, Iymphae, muci, partis fibrosae in textum cel-
Iulosum, cava corporis minora etmajora, ad organorum
membranosorum superficiem contingentes, ab irritatione,
aucto sanguinis adpulsu, copiosiore accumulatione, ac-
celerata vel in organo inflammato solo vel in reliquo si-
mul organisino sanguificatione, a vegetatione exaltata et
resorptione relative nimis imminuta explicantur. Argu-
mento evidenti est sanguis in inflammatione densior, et
crusta ejus dieta inflainmatoria. Ubi secretum abundat
parte fibrosa, hic parles  separatae ea mediante coales-
cere,  ibi fibrae, membranae  ac vaša nova  oriri, adeo-
que organa produci  cernuntur, quae jam aliorum super¬
ficiem obducunt, jam organa disjuncta morbose conne-
ctunt, jam substantiae in partibus mollibus ac in pssibus
jacturam resarciunt.

§. 267. His expositis non absonum erit statuere, in-
flammalionis essenliam  generatim esse, vilam organi,
specialius vasorum  ejus capillarium el sanguinis,  utplu-
rimum totius quoque systematis sanguiferi, irritamento
acceleralam et uliva sanilatis gradim ac limiles exci-
lalam,  partim quidem versus irritamentum morbifieum
directam, semper vero harmonici partium constitivarum
ad propriam organi inllammati functionem concursus tur-
ba stipatam, i. e. vegetationem organi intensitate, ex-
tensione ac celeritate morbose excedentem, fortiore, ac
sanitate convenit, assimilatione, majore humorum pla-
sticitate, et novorum imo organorum formatione, pro-
ductione, insignem. Constat saltem, liunc vitae statum
praecipue quoad partem ejus vegetativam in omni in-
llammatione adesse, et momentosissimam agere scenam.

§• 268. Per naturam inflainmationis modo indigita-
tam circumscribendum certe valorem sententiae nimium
cultae, et a vero aberrantis „inflammalionem non mor-
bum, sed naturae medenlis conamen esse (<  exacte defi-
niri censeo quin salubritali  inflainmationis, febrisque in

249

genere f§. 41. 80 ct 271.) et alioruin morborum, omni-
no relativae,  vel minimum derogetur.

Per eandein naturae indigitationem inflammatio ipsa
a congestione topiča, a turgore vitali adaucto, ab ere-
thisino nervoso, et a partis cujusdam doloribus distin-
guitur. ( Conf. Hildenbrand  opp. c. T. II. §. 206—217.)

Congeslio  est vitium circulationis, non proportio-
nata humorum in organo quodam accumulatio, quae nec
cum excedente hujus activitate £datur enim et passiva),
nee cum qualicunque humorum mixtionis Iaesione nexum
liabet necessarium; quae momentis jam irritantibus, sti-
mulantibus, jam pacantibus, emollientibus, relaxantibus,
jam variis circuli impedimentis inducitur; quae, si ab ir-
ritamento non nimia, hoc amoto statim dissipari potest,
ho c autein continuante indeterminatum simul protrahitur
in tempus, atque intensiore reddito irritamenbo aut ac-
cedentibus aliis facile in phlogosim intenditur ac per-
mutatur.

Turgor vilalis auctus  sanitatis adnumerandus signis,
quemadmodum turgor uteri ante menstrua testatur; cae-
terum influxibus corpus aut animam incitantibus, calore,
vino, motu, animi adfectu etc. provocatur, qua tališ
symptomati morboso nulli consociatus, et absque malis
sequelis brevi transitorius est.

Erfflhismus nervosus, dolor,  qua adfectio nervosa
nec fixus nec continuus, potius vagus et remittens aut
intermittens esse solet, attactu non exasperatur saepe
imo lenitur, et non tam febris quam adfecti potius in
sensuum aut motuum sphaera systeinatis nervosi sym-
ptomatibus sociatur.

§. 269. Non e re esse censeo, hypotheses de in-
flammationis natura a veteribus aeque ac recentioribus
prolatas omnes, aut et potiores solum fusius hic expo-
nere, singulasque critice perlustrare. Sufliciat indicare.
hypotheses illorum, qui inflammationis essentiam in solius
sanguinis vitiis quaesiverunt, haud minus ac aliorum, qui

250

eam in solorum vasorum culpa sitain esse arbilrati sunt,
inancas, unilaterales et angustas inveniri. Ad priores
spectant: Hippocrales,  fluxionem sanguinis spissi,—
Oribasius,  ejus putrescentiam, — IVillisms  et Sglvius
effervescentiam particulas ejus acidas inter et salinas, —
Ilallenis,  vim irritantem, et Beaumes,  nimiam sangui¬
nis oxydationepn pro inflammationis causa proxima ha-
bentes. Posterioribus accenseantur: Boerhaavius,  stases
sanguinis in vasculis, horura obturationem, et calorein
attritu adauctum , — Fr. Hoffmanu,  et sanguincm spis-
sura et contractionem vasorum serosorum ac Ivmphatieo-
rum spasticam, — Slahlhts, Gor tenis  et Bnrserius,
errorem loči sic dictura, nimiam scilicet unius aut ali—
(juarum arteriarum actionem, rjua sanguis in vascula mi-
n or a, de norma n on sanguifera, urgeatur, — Hunlents,
eandein activitatem cum vasčulorum nisu ultra diametrum
sese expandendi, — Cullenius,  perstantem in arterio-
larum finibus contractionem spasticam, — Vacca, Allen,
Callisen, Bruno  cumasseclis et Incitabilistis, nec non ho-
die Thomson, \Vilson Philipp  et Hastings  ex opposito
activitatem vasorum imminutam et sanguinis congestio-
nem ex eorum debilitate, et per vim a tergo agentem
dilatatione admissam — rationem proximam inflammatio¬
nis statuentes. — Hypothesis ultimorum auctorum remo-
tissiino solum et fallaci adtpiiescit indicio, caeterum,
quemadmodum reliquae cunctae, omnis, quain non partes
solum constitutivae solidae et fluidae sed vires etiam or¬
gani, et quidem nervorum aeque ac vasorum vires, ij>—
siusque sanguinis vita ad inflammationem conferunt,
symbolae aestimatione, et firmo inflammationis a mera
congestione discrimine caret. Duos hosce evitare errores
philosophi naturae adlaborarunt, quemadmodum inflam¬
mationis theoriae Burdachii, Ph.de Walther, Kieseri,
Sprengetii  et Dzondii  ostendunt; ast quae recentissime
(“a Gruithuisen  et aliis) defenditur, sententia ..inflam-
mationem non morbum, sed organismi remedium confra

251

morbos, naturae medicanlis conamen esse“  haud mino-
ribus premitur erroribus, iisque pravi sumine noxiis. Nam
remotissimam solum rationem, qua genesis  inflammatio-
num possibilis  concipitur, indigitat, proximam reapse
existentis non pronunciat 7  prophylaxi potius quam the-
rapiae curatoriae indicationem suppeditat; ad bane vero
absolute adhibita, idealis , in originem multorum aliorum
inorborum indigitandam aequo modo quadrans, nonnisi
exspectativam medendi rationem in omni inflammatione
consequenter concedendo ad otium, cunclationem, ne-
gleclum therapiae auxiliantts  in morbis saepe acutissi-
mis et periculosissimis ducit, adeoque gravissimam sane
malorum posthumorum, ipsiusgue mortis,  quae nonnisi
per therapiam activam, promptissimam aeque ac exper-
tissime administratam, saepe praeverti possent, culpam
secumfert.

Imman. Meyer,  opp. supra citat.

Ludur. Nagi/,  diss. inaug. de nosogenia et differeutiis inflam-
mationum. Vienu. 1817. 8.

§. 270. Quum in morbo quolibet, inflammationis no-
men promerente, notae eharacteristicae semper eaedem ,
ntut mutua inter se relatione et gradu variantes, obser-
ventur, non ab.sque ratione sufficiente conšectarium inde
deducitur, indolem  innammationuin semper et ubique,
in individuis ac organis quoque plurimum differenfibus,
esse eandem,  i. e. inilammationum naturam, non obstan-
tibus niagna formae non essentialis variatione, characte-
ris febris differentia etc., in singulis eandem el immula-
bilem  obtinere.

(Juotquot igitur reipsa occurrunt inflammationis dif-
ferentiac, modifleationes  solum sistunt, ex momentis
non essentialibus, inconstantibus profectas, quorum ta-
men valor in prognosim et therapiam casui singulo ex-
actissime accommodandara omni ereptus est dubio. Sunt
ejusinodi momenta : character febris co mi ta n tis.

252

2]) connubium inflaminationis cum inorbis ejusdem aut
alius generis; 3) setles ejusdem; 4) evolutionis ac in-
tensitatis gradus; 5 ) ratio decursus ac duratio; 6) ori-
go; 7) relatio ad causas excitantes; et 83 effectus tum
topiči tum univei-sales. Pro istorum ratione phlogoses,
fere ut febres, distinguuntur:

13 in aciivas  s. sthenicas et passivas  s. asthenicas
et (juitlem vel scpticas }  pulridus , vel nervosasj

23 in simplices  et compositas; puras  et complica-
las; ergsipelatosaa, calarrhales, rheurnalicas, exan-
thematicas j

33 in exiernas  et inlemas;  inflammationes cutis,
membranarum mucipararum et seriferarum, inflammatio-
nes ossium, cartilaginum, vasorum, glandularum, mus-
culorum, nervorum;

43 in manifesta*  et occultas; leves  et graves;

53 in continuas  et inlermiltenles; ačulus  et lenlus,
breves  et chronicas;

63 in primcirias  et secundarias; idiopalhicas  et sym-
palhicasj  — subslantivas  et dependentes  s. .vjmptorna¬
de a*  v. gr. serophulosas, arthriticas, syphiliticas etc.;

73 in pandemias (epidemična  vel endetnicasj  et
sporadična ;

83 in aalutares  et noxiaa: benignas  et malignas;
conlagioaas  et noti conlagiosas ; in inflammationes reso-
lutorias , secretorias, adhaesivas, reproductivas, indu-
ratorias, destructivas etc. etc.

§. 271. Ut mulaliones in decursu  et terminationes
inilammationum cum probabilitate vel certitudine prae-
videri  ac praedici queant, inflammationis graduin, in-
dolem, decursum ac durationem, stadium, morbos forsan
coexistentes, organi proprietates, individui totam con-
stitutionem, rationem vivendi, genus opificii etc., cau-
sam excitantem aliosque intluxus laterales praesertiin
anni tempus, tempestatem, constitutionem epidemicam
tum stationariam tum annuam, et intercurrentem, natu-

253

rae vi res medicatrices ac medendi modum, atque faeul-
tatem artis opiferae in conciliando exitu fausto rite pen-
sitare oportet,

Ouemadmodum febris inflammatoria simplex, et mor-
borum variorum character modei'ate inflammatorius, ita
inflammationes quoque non raro certo intuitu definitis sub
rerum positionibus sulutares  observantur. Per inflamma-
tiones experientia teste causae morbificae non raro miti-
gantur, diluuntur, innocuae redduntur, amoventur; aliis
in casibus varia inflammationis praegressae non resolu-
tae residua, in specie accmnulationes, stases humorum ,
partium laxitas, debilitas , inertia, functionum deviatio
perfecte tolluntur; jam tumores frigidi discutiuntur, jam
ulcera organorum solido-mollium et ossium fcaries} in-
veterata, laxa et inertia, in suppurantia commutantur
vulnera, abscessus, et sanantur; jam efflorescentiae
chronicae, degenerationes imo cutis, emendantur, aufe-
runtur; sphacelosae abstruduntur partes; speciatiin me-
diante suppuratione laudabili et grannlatione nune de-
perdita resarcitur substantia, nune partes separatae reu-
niuntur, canales, orificia etc. angustantur, praecludun-
tur etc. etc. Quos effectus et producta inflammationis
medici experti ac prudentes in consequendos curarum
suarum fines frequenter adplicare oinnino non nesciunt.

fSaepius vero effectus inflammationis salutares defi-
ciunt, nec jure sperantur ulli, vel damnosis praevalen-
tibus subjugantur, exstinguuntur.

Levior phlogosis, febris mitior conjuncta, apertior
indoles hujus inflammatoria, melior virium humorumque
aegrotantis conditio, malum simplicius, momentum exci-
tans levius et facile amovendum, mitior et normae magis
respondens morbi decursus, maturius tandem aptiusve
artis auxilium secundae generatim favent prognosi; con-
trariae cireumstantiae ad ancipitem ducunt vel infaustam.

Quando vero una alterave terminationum adversa-
r um metuenda sit, in morborum posthumorura expositione

251

jam supra indicatum fuit, atque in času speciali non nisi
omnibus in prognosim facientibus momentis, prudenti
cum circumspectione aestimatis , curn probabilitate statui
potest. Et hac quoque ratione, qui ex malo secundarie
orto in organu m et totum organismum redundat, influ-
xum determinare Iicet.

Periculum inflainmationum non adeo generatim, quam
in singularum potius specierum singula organa tenentium
expositione indicari valet; quuin ab istorum conditione,
nexu cum toto organismo, et in hunc conservandum
dignitate aut necessitate potissimum pendeat. Periculo-
sae idcirco sunt v. gr. encephalitis, pneumonia, gastri¬
tis, enteritis, carditis etc. etc. — Sic et ab intestini por-
tione incarcerata in herniis, a viscerum nobilium Iaesioni-
bus magnis, a ealculis urinalibus renuin et vesicae, a
contagio maligno etc. profectae periculo plenae.

Graviores esse consueverunt in subjectis compagis
densae ac siccae quam laxae et pastosae, graviores in
viris quam in foeminis et infantibus.

Infiammationes in organis jam saepius tentatis, in-
deque antehac vel jam debilitatis vel in organisatione
ac functione a norma detrusis, nonnisi ancipitem, saltom
respectu exitus localis, concedunt praedictionem.

Anceps quoque, si febris inflammatoria sub tracta-
mine idoneo , et sat generoso antlphlogistico increscit;
si jiost tros plilebotomias iargas non multum infracta,
aut in progressu saltem non cohibita, continuat. Q8loil
rat. med. P. II. p. 213.)

§.  272. In inflammationum Irnclamine  haud secus
ac in febrium cura attente considerandum, num času
obvio forsan vere salutares  illae sint, ideoque aut šibi
committendae aut nonnisi palliativo modo curandae. —
Pro non salutiferis debite tractandis indicaliones , quae
in aliis inorbis acutis puris locum habent, generales qua-
tuor implendae sunt, 1) causae occasionales amovendae
omnesque aliae noxae arcendae, 2) inflammatio cum

255

symploinatibus. et effectibus (‘j us tollenda, 3 ) crisis , rt-
solutio, adjuvanda, et 1) convalescentia apte promo-
venda.

Sunt autem casus nonnulli, in quibus resolulionem »■
intlammationis inoliri non convenit, uti in inflammationi-
bus vulnerum contusorum, in criticis quibusdam, in in-
flammationibus qualicunque relatione moinentosa vere sa-
lutaribus ($. 271.}; sunt alii, in (juibus resolutio etiam
tentata vix unquam impetratur, queinadmodum in inflain-
mationibus ab iinpacto corpore peregrino, in furunculis,
variolis, bubonibus primariis.

§• 273. Indicationi primae  satisfit tractamine vario
indoli videlicet ac sedi causae excitantis, nec non in-
doli ac gradui tum in;]aminatiopjs tum adfectionis uni-
versalis omnino convcniente. Si causa excitans v. gr.
irritamentum mechanicum, cito aufertur, phlogosim ad-
huc praevertere, vel in germine extinguere saepe con-
ceditur. Huic scopo praesertim in inflammationibus ex-
ternis aut therapiae directae patentibus remedia et causae
et primis pldogoseos symptomatibus contraria i. e. jam
diluentia, obvolventia, emollientia, relaxantia et ideo
mitigantia, pacantia, uti lotiones, balnea topiča, fomenta,
cataplasmata tepida, emollientia; jam  refrigerantia, de-
primentia, speciatim Irigus varia intensitate variorumque
mediorum ope adplicatum, et locales sanguinis evacua-
tiones inserviunt. Formata vero jam intlammatione;. tra-
ctamert contra causam diluens ac emolliens, relaxans, in-
tlammationi saltom mitigandae, longiori durationi aut in
morbos posthuinos supra enumeratos tcnninationi prae-
cavendae idoneum est; frigus vero-v. gr. ope fomento-
rum aut cataplasmatum, plane noxiiun. Ast momentom
causae excitans non semper directe tolli potest; si enim
v. gr. festuca ossis li acti, \ el aliud corpus pereg'rinum
acuminatum parti multum intlammatae profundius iinpa—
ctum haeserit, utut inflammationem excitaverit atque
sustineat et augeut, quod sine gravissima laesione

25 «

auferri nequit: nlhil nisi confestim therapiam facere
superest, phlogosi ejusque symptomatibus adaequataiu.
Hujusmodi in casibus autein resolutionem raro fieri posse,
sed suppurationem utplurimuin sequi, facile concipitur.—
Inflammatio ex alio morbo v. gr. scarlatina, scrophulis,
arthritide, syphilide etc. qua st/vipfoma  originem trahens,
curam exigit cum illa, quae in morbos principales requi-
ritur congrue copulandara, quemadmodum infra accura-
lius defmietur. — Sunt insuper cuncta, quaepartibus in-
flammatis obessent, irritamenta tum idiopathica tum sym-
pathica, omnis igitur earurn pressio, frictio, motus, in-
tensio, irritatio, laesio per acria omnis generis etc. non
minus ac animi motus et pathemata, sordes primarum
viarum, stimuli, organa sensuum, pulmones, systema
circulatorium, gastricum, sexuale etc. concitantes, sol-
licite evitanda, seinovenda.

g. 274. Ut indicatio secunda  rite impleatur, inflam¬
matio, quatenus forma morbi locali repraesentatur, si-
multaneus organismi status universalis, et mutuus utrius-
que nexus ac influxus studiose debent erui et prudenter
pensitari. Inflammationis per se spectatae essentia
(§. 272.) medelam indicat, debilitantem, diluentem,
emollientem, relaxantem, refrigerantem, humorum con-
gestiones tollentem, i. e. antiphlogisticam. Ut vero trar
ctaminis hujus intensitas et evtensio, remediorum adhi-
bendorura genus, et quae totius simul organismi statui
convenit curatio determinentur ad scopurn, absolute con-
siderandum est: 1) an inflammatio sit subslanliva , mor-
bus per se existens, vel symplornalica,  ab altero mor¬
bo pendens? 2} an sine vel cum febri et in hoc času an
febris, ulisolel,  indolis sit plus minusve inflammatoriae,
vel času peculiari et per exceplionem  putridae aut ner-
vosae? et 33 an inflammatio £qua morbus vel sympto-
ma, febrilis vel non febrilis3 P ura  vel complicata adsit,
i. e. cum alia morborum specie coexistens, et quemnam
mutuum ambae exerant influxuin‘?

257

§. 275. 1) Phlogosis qua morbus subslantivus  vel
sine  vel emu febri  occiirrit.

a) Sine febri praesens exposcit, ut irritatio Iocalis
cuin humorura congestione tollatur, nervorum initigetur
sensibilitas, humorum coagulabilitas imminuatur, nisuS
in formationes morbosas infringatur, facilitetur absorptio,
id est, ut vita in organ o niinis concitata refraenetur,
ad normam reducenda, utque effectus ejtis auferantur.
Hune in finem conveniunt: (opice  ratio inedendi refrige-
rans ac debilitans aut sola, aut emollienti, relaxanti
nupta, organo inflammato vel quam proxime adplicata;
tiniversim  traetainen concordans' Qam negative saltem,
jam positive) antiphlogisticum, nisi magna virium debi-
litas, sine aut cum niso in colIiquationem aliud postu-
lent, excitans, aut simul antiseptieum. — Inflammatio
febri carens mitior esse, generosiorem proinde therapiam
tam localem quam universalem excludere consuevit. Hinc
apta organi positio, quies continua , ab irritamento quo-
vis custodia, prorenata, speciatim pro phlogoseos cau-
sa, sede, stadio ac duratione jain 1‘rigus adcoininodatuiu
humidum, jam vero calor humidus emolliens, relaxans,
atque diacta antiphlogistica, corporis animique quies
pleruinque sufficiunt. Sanguinis depletionem ope hirudi-
num etc. raro et nonnisi illa exposcit, quae dieto sub
traetamine mitiore increscit, universum organismum in
compassionem ductura; quae cbronica evadere videtur,
aut jam faeta congruain curationem leviorem elusit; et
quae tantum partis tumorem liabet comitem , ut hie mo-
mentosis obšit functionibus, deque resolutione beni¬
gna nisi topiča fiat sanguinis evacuatio, dubitari
jubeat.

bj  Inllammatio febri slipata  curam petit localem
nune expositam, universalemque antiphlogisticam. Cha-
raeter tainen nervosus aut rarior putridus aut uterque,
vix unquam initium, aliquando ulteriorem febris decur-
sum concomitantes intensitatem et continuationem topicae

2515

limit ant, universaiem excluduat, erigentem potius ner-
vinam, aut antisepticam indicando.

Inflaminatio febri modicae  juncta hirudinutn adpli-
candarum vel cucurbitaruin scarilicatarum necessitatein,
utut fmjuentius ac noti febrilis , haud seinper secumfert;
tractamen insuper locale antea memoratum parti quam
proxime adplicandum, cum diaeta et regitnine antiphlo-
gisticis , et, si haec inajorem ob 1'ebrem non suflecerint,
cam cura interna poscit, (jualis contra inflammatoriam
simplicem gradus levioris ($. 102 etc.) fuit exposita.
Quare potus frigiduli ac refrigerautes, aciduli, pro sili
affatim bibendi, vel tepidi, purum inucilaginosi; sales
antiphlogistice solvenies aut simul eccoprotici, enemata
emollientia, alvum saltem aperieniia, imopediluvia quan-
doque tepida, manuluvia etc. in usum vocentur.

Inflammatio febri validue  (synochae) juncta prae
omnibus venaesectionem exigit, iti organi inllammati vi-
ciniis et juxta regulas instituendam, circa remedium an-
tiphlogistieoiutm promtissimum ac potentissimum in the-
rapia tebris inflauanatoriac £§. 105. ) traditas. Diathesi
pblogistica universali per eam, si opus, iteratam sublata,
aut ad finem vergente, plilogosi vero liaud aequali mo¬
do extincta, nec ad resolutionem perducta, caput ad-
ltucdum extollente, penes metliodum antiphlogisticam
universalem mitiorem locaies adhuc sanguinis depletiones
per hirudines, scarificatas cucurbitas, imo času rariore
({uetnadmodum in glossitide etc., per incisiones indican-
tur. Symptoinatibus plogoseos topicis quoque per lias plu-
rirnum compositis fomenta, cataplasmata, liorum defectu
ungucnta emollientia, relavantia conveniunt, ad phlogo-
sis finem usque continuanda.

%.  276. Frač ta per medelam antiphlogisticam inflarn-
matione dolor, sive organi nervis ditioris v. gr. intesti-
norum, ventriculi etc. (jdiiogosi perperam nervo.su
dieta) sive constitutionis individui tenerae admodum sensi-
bilis culpa. perseverans intensus , tum interna sedanlia

259

speciatim opiura caeteroquin non sine dainno nirnis lau-
datuin, extractuin hyoscyami nitro, calomeli etc., nu-
ptuin exposcit, tum externa emollientia cataplasinata, un-
guenta, olea pinguia pacantibus: hyoscyamo, capitibus
papaveris, croco, aliis conjuncta.

§. 277. Phlogosibus organoruin glandulosoruin, mein-
branarumve acutis et chronicis (incongrue lymphalicis
vocatis) per se levibus, vel per methodum antiphlo-
gisticam prius fractis, cinn diathesi universali inflam-
matoria pariter exigua; sic et phlogosibus minoribus tam
syphiliticis quain cuin syphilide complicatis praeparata
hydrargyri mitiora, toties noxie usurpata, imprimis ca-
lomei, aptum frequenter inveriiunt locura. Nitri tamen
vel calomelis cuin digitali purpurea commbium et his
sub circurastantiis soli mercurio praeferendum. (X’onfr.
§• 104 .)

§. 278. Inflanmaliones cum debililale universali el
eminente J'ebris charactere nervoso  seu primario, sen
serius evoluto, effectivo frequentiore, curationem imli—
eant localem moderate antiphlogisticam, cum antago-
nistice irritante, nec non systema nervosum erigente,
quae tamen circulatoriuin quam miniine intendat. Palača
simplicia tej)ida hic suminam inerentur coinmendationem.
Ver um et irritantia antagonistica, vesieantia scilicet,
sinapismi praemissis hirudinibus aut scarificatis cucur-
bitulis, ad cutis plagas cum organis inflaminatis sym-
pathiam foventibus adpositi, linimentum volatile fortius,
tinctura cantharidum, acetum radicale illinita, iriflamma-
tioni jam plurimum imminutae cito a<l resolutionem du-
cendae saepc paria inveniuntur. Q'uatemis systeina ner-
vorum simul concitant vesieantia et sinapismi, debilitate
soluin exigua obtinente, stimulos internos supplere ante
pldogoseos resolutionem queunt; urgente autem debilitate
iterari, et aura campliorae , aut moscho cum nitro, šale
ammoniaco, vel calomele, cainphora et šale ammoniaco
ia emulso, imo cainphora moscho nupta, infusis valeria-

17  *

2C0

\

nae, melissae, llor. ohamomillae cte.. clystcribus aro-
roaticis cum camphora vel asa foetida congrue subacta
etc. adjuvari debent.

279. In/lammaliones cimi debilitate universali
el charactere febris putrido vel imminenle, vel prae-
sente , sive priinario sive secundario, diu subsistere
tales necjueunt; nam nisi forti sustineantur concitatione
universali, in congestionem simplicem reducuntur, vel
in suppurationem, ulcerationcm, gangraenam abeunt.
f)uare ex statn universali princcps emergit indicatio,
inelhodo ac remediis utendi, ad febrern putridam curan-
dam idoneis, snperius $$. 124 expositis. Altera inflam-
mationi medelain fieri antiphlogisticam jubet, lenissimain
taraen vel saltein brevissimo tempore absolvendain. Ubi
itaque magna sanguinis accunuilatio notabilisque inde
functionum partis inflammatae laesio metum de gangrac-
na vitaeque aegri periculo incutit, depletio sanguinis to¬
piča evitari quidem liaud poterit, cura tainen localis
postea cum negative antiphlog-istica et successive cimi
incitante ac roborante commutari debebit. Hune in finem
caloris humidi loco fomenta convenient cum aqua mera
egelida, aqua aceto remixta, infusis chamomillae, rulae,
salviae etc. cum aceto, decoctis corticum salicis, quer-
cus, hipjiocastani etc.; inunctiones unguenti cujusdam
aut liniinenti volatilis camphora muniti, emplastrum
diachvli compositum, mercuriale etc. cum camphora.

Kota.  Gastritis, enteritis , ex apparatu antiplilog?stico et
sales solventes, eccoproticos, et acida ipsa vegetabilia,
per irritationem immediatamnociva, excludunt. Excipiendi
casus nonnisi paucissimi, iique singulares. quibus con-
tenta intestinorum evacuandi necessitas urget. — Prohi-
bent et faucium, pbaryngis, aesophagi phlogoses ilJa irri-
tamenta, aut nonnisi dilutissimas eorum solutioues ferunt.
— Erysipelatn humidis, mere relaxantibus remediis topi-
cis exacerbari consiievernnt, citoque in suppurationem vel
in gangraenam perduci. — Sic et iuflammationes largi 8
stipatae secretionibus calorem humidum repudiant.

261

g, 280. Hgmplomalibus gingulis inflammationis,  si
quae vehementia aut imo periculosa, quemadmodum do-
lori nimio , inturaescentiae, suspensae organi functioni,
juxta generalia therapiae principia fortius occurrendum.
(Juare methodus antiphlogistica certissiine et hisce mede-
tur doloribus,  opium vero aliacjue narcotica nonnisi fracta
per illam jdilogosi tuto adhiberi qua sedantia possunt. —
Tumor }  quo functio partis e. gr. Jinguae, faucium, laryn-
gis, colli vesicae, urethrae, cum iinminente vitae peri-
culo turbatur, suspenditur, Iargiores exigit sanguinis
depletiones ope hirudinura, imo urgente periculo ope in-
cisionum in ij>sas partes indaimnatas directarum. — Quam
sgmptomuta febris  valde molesta aut periculosa expo-
scant curam, in generalibus de febre g. 85. explica-
tum est.

g. 281. 2^ Phlogosis qua morbi ullerius sgmptoma
variam petit curam, prout vel a)  levissima adest, vel
b)  gravior cum graviore pariter morbo principali, vel c)
gravissima, hoc longe superior, aut cum eo reinotissi-
me soluin nexa. In času primo (aJ  cura in morbum
principem unice aut praecipue dirfgitur, omnesque in
partem inllammatam inlluxus nocivi sedulo arcentur; in
času altero (b)  cura, quae phlogosi, cum ea, quae
malo principali convenit, copulanda; in lerlio  demum
fcj  in pblogosiin praecipue aut unice vertenda est.
l)uplex igitur in phlogosibus symptomaticis medelae ge-
nus frequenter combinandum; intensitas utriusque, ac
mutua ratio per intensitatem majorem, gravitatem, cur-
sum rapidiofem aut morbi aut symptomatis maxime defi-
niuntur. Exemplo sint ophthalmitides syphiliticae, ar-
thriticae, scrophulosae etc. jam levissiini, jam medii,
jam summi gradus, et decursus jam acuti imo acutissimi,
jam lenti, curam antiphlogisticam antisyphiliticae, an-
tiarthriticae, antiscrophulosae etc. junctam nune negati-
vam modo, nune positivam, nune fpro tempore saltem^
fere solarn desiderantes.

2ti2

§. 283. S} Complicationes  v. gr. gastricae, pro re
jiata prius vel simul cum phlogosi vel hac demuin fracta,
per methodum ac remedia auferantur, quibus pldogoseos
therapia pro possibili adjuvetur, saltem nil turbetur.

§. 284. Indicalio generalis tertia  in inflammationi-
bus tractandis, crisim, resolutionem spectans, jam con-
tinuando curam illis hucdum feliciter oppositam impletur,
jam specialius resorptionem adjuvando, et consuetas ex-
pediendo evacuationes criticas. — Si phlogosis et-dia-
thesis phlogistica universalis per inedendi rationein huc¬
dum institutam manifeste decreverint, viriumque status
universalis ad normalem recedere observetur: non est,
cur fausta eadem curandi methodus non continuetur, cum
decrescente tamen morbo aecjuabiiiter erit coercenda.
Ubi vires morbo, therapia accidentibus noxiis Iabefa-
ctari incipiunt, debilitasque universalis aut imminet, aut
sublatae primariae diatlieseos infiammatoriae jam occupat
locum ; antiphlogistica universali illico derelicta ad tbe-
rapiarn erigentem caute transeundum , antiphlogistica lo-
cali adaequata fortassis in phlogosin decrescentem adhuc
continuanda.

Rcsorplio adjuvetur,  ubi partis inflaminatae tumor
ratione reliquorum phlogoseos phaenomenorum decremen-
to haud aequali, nimisque lente minuitur. Quare fomen-
ta, cataplasmata emollientia relaxantia, resorptu facilia
cum reraediis siccis, vaša resorbentia praeprimis stimu-
lantibus cominutentur, qualia sunt: fotus siccus calidus,
frictiones lenes inanu nuda, vel panno lineo aut laneo
armata faciendae, ij»se motus partis Ievior; fomenta aro-
matica tum sicca tum humida, ung. mercur., liniment.
volatile solum aut cuin priore, einplastra mercur., gutn-
iniresinosa, addila, si opus, camphora etc., et, quod
maximi censendum, se- et excretiones criticae univer-
sales et locales invitentur, sustineantur, pr-omoveantur.

Sunt autem crises excretoriae inflammationum variae
tam universales, febribus communes, tam locales, uti

p er sputa, sudores, urinas in tracheitide, jmenmonia;
per materiein puriformem in urethritide, inflamraatione
vaginae, conjunctivae palpebrarum et bulbi et s. p. Ad
quas provocandas, alcndas, et rebus poscentibus inten-
dendas therapia et regimine opus est, ad febres gene-
ratim tractandas, speciatim ad ev&cuationes earum criti-
cas rite dirigendas §§. 86. 87. fusius expositis. Prae-
cepta specialia in inflaramationUm singularum tractamine
subjungentur.

§. 285. Indicatio (juartu  generaiis, convalescentiae
curam concernens, ut rite expleatur, organi prius in-
flaminati haud secus ac organismi totius respectus ha-
bendus , quum praegressa inflammatione non febrili cura
localis ei sufficiat, febri vero sociata cuin illa universa-
lis conjungi debeat, pro vario feb ris charaetere omnino
modificata.

Morbosa partis sensililas }  vel inlumescentia laxa }
ab inflammatione afebrili quandoque reslat.

Prior quiete, intensionis, irritamentorum idiopathi-
corum et sympathicorum praesertim circulum concitan-
tiuin fuga, 1'olu sicco aequabili, usu dein modico partis
caute intendendo, tempore, utplurimum sine tonicis lo-
c.alibus, abigitur. Inlumescentia  medelam resorptioni fa-
ventem , supra indicatam , diutius perstans fomenta, lo-
tiones, inunctiones aromaticas, spirituosas , adstringen-
tes , imo prout partis situs eoncedit, deligationem arti-
ficialein, praegrandis et functionibus graviter obstans
depletionem sanguinis topicara exposcit, caeteris prae-
inittendam.

Si inflanunatio febri juncta fuerit, febris insuper ef-
fectus relicti considerentur, ut juxta principia in conva¬
lescentiae febriuin therapia generatim exposita aufe-
rantur.

Utroque in času sedulo cavendum ab omnibus, quae
plilog*osi et diathesi jthlogisticae universali revocandae,
'■ecidivae inferendae idonea noscuntur.

201

§. 286. Inflammationes chronicae,  ab intuinescen-
tia siinplici cura sensilitatis augmento per praegressa in-
flammationis acutae signa, delectum criseos seu resolu-
tionis, absentiam doloris, ruboris, aestus probe distin-
guendae, ad easdem, quae pro acutis statuebantur, in-
dicaliones  traetari debent. Prima  earum, causalis, ma-
joris est momenti, quum inflammationes chronicae saepe
imperfectas acutarum, in decremento ipsave crisi per
multifarias noxas turbatarum, exasperatarum recidivas,
saepius adhuc aliorum morboruin symptomata sistant.
Congrua igitur liic morborum principalium v. gr. rheu-
inatismi, catarrhi, arthritidis, scrophularum, svphilidis
etc., ibi potentiarum nocentiuin cura oinnem indicationis
primae paginam absolvit. — Indicationi alleri,  quae in-
llammationis magnitudinem, stadium, modificationem,
symptomata eminentia nec non constitutionem aegrorum
individualem respici jubet, methodus antiphlogistica ge-
neratim quidem convenit, angustioribus vero utplurimum
coercenda limitibus, quia generosam aut diutius continua-
tam nec indoles et minor inflammationis gradus exigunt,
nec partis din aegrotantis iino totius quandoque organis-
ini vires iacile ferunt. — 'Ferline  indicationi eodem, quo
in acutarum therapia, modo satisfaciendum; — sic et
(juartae,  utriusque tamen magno sub necessitatis imperio
parcendi viribus, adjuvandi crises ])lerumque nonnisi
successivas, et restantes forsan sensilitatem morbosam
et tumorem laxum modo mox ante commendato tollendi,
discutiendi.

§. 287. Pro morborum  ex infiammatione, seu acuta
seu chronica, poslliumorum therapia  notare convenit,
in/lummulionis nondum exlinctae  alitjuid saepe adliuc
subversari, idque sua pro dignitate in rationali illorum
tractamine semper attendendum esse, caeterum per ma-
]um causale aut effectivum, si magis urget, aut utrum-
que simul definiendo ac dirigendo.

288. Induralio , si massam ex partium solidaruiu

265


et fluidarum coalitione aequabili »atam, reaetione vitali
carentem sistit, insanabilis omnem respuit medelara;
(juid? quod protracta in vicinis irritatio chemicam illius
imroutationem, decoinpositionem, liquationein contiguo-
rum saniosam, nec non speciali favente dispositione
scirrhuin, et carcinoma inferre valeat. Alias pro parte,
vel et ex toto, communiter tamen lente, sanari se sinit.
In externis iinmediata facilior efiicaciorque ac in internis
cura esse solet. llaec eo tendit, ut quae stagnant spis-
sa, lenta, coagulata emolliantur, attenuentur, solvan-
tur, resorbeantur, et humorum circulus pristinaque or¬
gani functio restituatur omnis , vel vero inducatur sup-
puratio. Cedunt in liunc scopuin emollientia, dilnentia,
solventia, postea modicum irritantia, din adhibenda;
qualia sunt, externa: praemittendis nonnunquain hirudi-
nibus , cataplasmata emollientia, lomenta et balnea sim-
plicia et saponata tepida, unguenta simplicia pauco mer-
curiali acuenda, linimentum volatile, frictiones lenes fre-
quentes, diuque protractae, vapores ex aqua fervirla,
infusis aromaticis, aceto , balnea sulphurea aliave
medicata,' embrocatio, elcctricitas, galvanismus, mor-
bi arte facti revulsorn speciatiin cuin pustulis, sup-
puratione in organis vicinis ant sympathia maxime jun-
ctis, per unguentum cuin tartaro emetico, solutionem
fortiorem illius, vel sublimati, lapidis caustici, tincturam
cantharidum, mezereum, empl. euphorb., fonticulum etc.;
interna: potus a<juae largus, decocta solventia, serum
lactis, aquae soteriae, sapo medicinalis, sal ammonia-
cus largis dosibus juxta Fischer,  antimonialia, mercu-
rialia, digitalis , conium maculatum", pharmaca alleranlia
dieta, (juoruin usu cum externorum administratione non
internae solum indurationes, sed externae etiam gravio-
res saepissime indigent. — Indurationes nonnullae ure-
thrae puta, vaginae, intestini recti etc. cum canalium
istorum angustationibus opem potissimum chirurgicam
petunt.

§• 2S9. Hanc et concretiones  exposcunt, quibus
manum adinovere tuto concessum est 5  reliquae sanavi
nequeunt.

§. 290. Hydrops acutus  penes sednlum febris et in-
flammationis, quousque vigent, hydropemque augent, sal¬
tom sustinent, tractamen adaequatum, curandi rationem
exi£it. omnes excretiones et eas vel maxime sollicitan-
tem , promoventem, quae pro inflammationis indole ac
sede crilicae vel accedere debuissent, vel reapse qaidem
comparuerant ast imperfectae et insufficientes. Quare
pro vario času jam therapia adhuc antiphlogistica gene-
rosior aut levior sola, jam cuin diaphoretica ac revel-
Jente externa, jam cuin diuretica, eccoprotica etc. pru-
denter combinata promtissime adhibenda erit. Attamen
hydropes tales, nonnulli e. gr. ventriculorum cere hrt,
pericardii, haud raro acutissimi, cito lethaJes esse so-
lent. In hydrothorace acuto subito et magno paracenthe-
sis juste instituta quandoque salutem adferre, aut vitam
saltem procrastinare poterit. (Confer. therapia hydro-
pmn T. II.}

§. 291. Quo modo sensilitati ac irritabililali  nimiae
organoruin intlammatorum subsec/uae  medendum sit, ex
supra §. 285. dictis facile intelligitur.

%•  292. Therapia sensilitatis ac irrilubilitalis immi-
mtfae,  sic et paralyseos localis  diflert, prout cum vi-
tiis materialibus, tumore nimirum laxo, humorum extra-
vasato. induratione nexuin habent causalem, vel meram
sistunt nevrosim; ibi jam antea §§. 285. etc. exposita,
bic speciatim incitans ac irritans locuin invenit. Inser-
viunt ei fomenta, lotiones, balnea, inunctiones aromati-
cae, aromatico-spirituosae, frictiones lenes, electricitas,
galvanismus, sinapismi, vesicantia, lotiones ac fotus
acres, mozereum , fonticulus.

§. 293. Supp urafio  impossibili jam phlogosis reso-
Jutiotie inevilabilis,  aut caeteroquin neccssaria  invitari
debet, facta congrue dirigi. \d invitandam, prodoren-

dam suppurationem nec methodus nec remedia speciAca
habentur, sed in času quovis gradurn vigentis adhuc in-
ilammationis, praesentiam vel defectum febris, nec non
organi conditionem attendere oj>ortet. Praesentibus ad-
huc symptomatibus inflammationis absque febre ratio me-
dendi antiphlogistica localis, speciatim emolliens per no¬
ta cataplasmata, fomenta, unguenta emollientia, et, ubi
dolor gravis vexat, pacantibus herba hyoscyami, conii
maculati, capsulis papaveris, croco additis, penes diae-
tam et regimen congruum, sufficit. Febris vero conco-
mitans levior, subinflammatoria, fere šibi perinittenda,
tionnisi einollientibus internis siinul, diluentibus, spe-
ciatim infusis, decoctis mucilaginosis tepidis, — mani¬
feste inflammatoria antiphlogisticis fortioribus tum phar-
macis tum regimine, febris in nervosum vel putridum
inclinans characterem, vel alterutro induta incitantibus ,
antisepticis ad normas supra %. 278.  279. statutas tra-
ctanda. — Phlogosi viscus qnoddam tenente ob febrim
communiter continuantem medela interna ad relationes
mox memoratas disponenda externae apte jungatur, at-
quc in hac, visceri quam proxime administranda, egre-
gia etiam balneorum, lam topicorum quam universalium,
tepidorum simplicium virtus non praetervideatur.

Suppvralio faeta  nune sedulo promorendn  purisque
evacualio tardanda, nune vero illa cohibendu  pusque
cito eliininandnm. Indicatio prior  in externis plerisque,
organorum praeprimis glandulosorum , infiaminationibus ;
in metastaticis partium band nobilium; in casibus sup-
purationis justo segnioris , ideo in chronicam protrahen-
dae, vel et indurationis jam praegtessae aut nune immi-
nentis, obtinet. Alleri  vero indicationi obtemperandum,
si abscessus in organis haeret nobilibus, longiorem j»er
puris retentionem faoile laedendis; si sinus formare pus
interiora petere, viamque ad organa nobilia legere mi-
natur; quolies suppuratio excedens humorum dispendio
organismum exhfturit. et quoties in ulcerationera nititur.

2(58

— Suppurationi promovendae augendoque puri conve-
niunt, vigente adhucstatu irritativo, remedia externa et
interna emollientia, relaxantia, diluentia, potus ejus-
dem generis affatim sumpti, —• praesente vero organi
suppurantis inertia, laxitate, debilitati universali et san-
guificationis ac nutritionis defectui utplurimum sociata,
methodus incitans, localis per fomenta etc. aromatica,
saponata , sinapi remixta , pastas mellitas, cepaš assa-
tas, et universalis cum nutriente, roborante requiritur.

— Coercere , citius ad finem deducere suppurationem va-
lent: topicoram fortiter irritantium haud minus ac rela-
xantium fuga, partis ipsius quies, minor humorum ad
eam in(luxus, aut imminuta totius eoruin massae copia;
irritatio im o suppuratio antagonistica, artefacta; ali—
quando autem incitatio, restauratio indicantur.

§.294. Abscessus maturus,  exposito sub tractamine
diu continuato non sponte ruptus, arte aperiendus est,
ubi ex longiore puris reclusione nil boni speratur, et
damna potius imminent. Modum oncotomiae cultri vel
caustici ope, indicationesque pro alterutro adhibendo
Chirurgia docet. — Et abscessum nedum maturum aperiri
oportet, si pus organis dignioribus vicinis mole aut
qualitate sua nocet$ si sedes ejus non evacuationi ex-
teriora versus, sed effusioni in cavum quoddam aut in
regionem auxilio non patentem, omnino favet; si deni-
que puris in ichorem commutatio instat. — Oncotomia e
con tr ari o quousque possibile ditFertur; si suppurationem,
quemadmodum in casibus antea recensitis, juvare in-
terest.

§. 295. Ut ulcevulio, ulem  pldogosim insequens
rite curetur, momenta causalia abigere, enervare opor¬
tet, compositiones ac complicationes auferre, sanationis
obstacula semovere, reactionemque naturae topicam et
universalem ita dirig-ere, ut ulcus depuretur inque sim-
plicem mutetur abscessum i. e. ut sanationis opus in abs-
cessu obtiuens introducatur. Hinc adtentiouein in circum-

stantias ulcerationi inforendac et nune alendae pares.
§. 257. enumeratas, si agere pergunt, in scrophulas, ar-
thritidem, syphilidem etc. siqua morbi principales auteom-
plicationes adsunt, propriumque ulceri impertiuntur cha-
raeterem, in margines callosos, čarnem luxuriantem etc.
converterc fas est, atque assimilationi ac nutritioni lau-
dabili prospicere. In ulcus ipsum porro pro re nata jam
incitando, irritando jam pacando agere, humorum in il-
lud adfluxum jam augere jam minuere, fundum ulceris a
sanie depurare, hanc ipsam demulcere , atque (spongia,
linteo carptoj saepius excipere oportet. (Juoinodo his
indicationibus satisfaciendum sit, Chirnrgia explanal.

§• '296. Ad gangraenam curandam  causae sunt
tollendae, et eonditio organi adfecti liaud secus ac to-
tius organismi rite traetauda, ut sphacelus praevertatur.
Quare ino\ corpus peregrinum, mox aer depravatus, mox
saburrae gastricae, mOx arteriae aut nervi organo prospi-
cientis compressio, dolor excedens, aut altior adhuc inflam-
mationis gradus sine vel cum febri perstans, vel vero ex-
trema partis debilitas ad paresim accedens, materine mu-
tatio decomjmsilionem minitans etc. objecta therapiae of-
ferunt, eorundem indoli ac morbo loti adeommodandae.
Speciatim phlogosi validiori času rariore adhuc vigenti
cura localis antiphlogistica moderatior, saepe ad ernol-
liejitem restricta, universalis aut eadem, aut ob inchoan-
tein vel evolutam plerumque jam febris indolem adyna-
micain incitans levior, nervina vel antiseptica opponenda
est, qualis febri nervosae vel putridae convenit. Cum
vero gangraenam longe frequentius debilitas topiča et
universalis cum febris charactere' nervoso vel putrido
comitetur, facile intelligitur, cur camphora, angeliea.
calamus aromaticus, moschus, cortex Peruvianus, vi-
num,  acida inineralia, tam interne quam fomentorum ac
balneorum calidorum forma externe adhibita, maximis
contra gangraenam encomiis extol!antur. Ab horum ta-
men vel analogorum immediata ad organon gangraena

270

detentum adplieatione exulent, quaecunque viribus cke -
miriš organisationerh ojfcndendo  labefactataul exstingue-
rent potius quam erigerent vitain.

g. 297. Sphacelus , qua mors localis omnera ipse
medelam respuens, separationem taraen demortui a Ad¬
vente, hujusque sanationem exigit. Separatio vel per
naturam fit vel per artem tentanda est medico - chirurgi“
cam, in visceribus autem ob sphacelum consuetim čilo !e-
thiferuin vix unquam impetranda. Natura medicatrix ut
mortuum separet a vivo, inflammatione et suppuratione
utitur in sphaceli confiniis; naturam ars iinitetur ac diri—
gat, est neeesse. Hinc in eo potissimum versetur ista,
ut causam sphaceli sive valida nimis inflaminatio, sive
topiča vel et universalis debilitas, atonia, sive adfectio
alia culpam gerat, omnesque noxas progressibus ejus fa-
ventes, quarum non minima ipsa sanies, therapiae modo
singulis conveniente , omnino vario, auferat, inflamma-
tionem ac suppurationem scopo sanationis, congruain
deficientem sollicitet, aequo languidiorem concitet, re-
stringat exsuperantem modis atque remediis, juxta prin-
cipia jam iteratim exposita ubivis facile definiendis. Qui-
bus tempestive ac prudenter administratis frequentiores
olim exscissiones, ainputationes etc. feliciter evitare ple-
rumque conceditur. Ad saniein, ne resorbeatur aut et
vicinas ne inficiat partes, absumendam et chemice emen-
dandam \ r alent: spongia, inciso nonnunq«am prius iirmo
sphaceli tegmine, saepius adhibita, deiri remedia absor-
bentia et antiseptica, uti Hores chamomillae, ruta, scor-
dium, calamus aromaticus, cortex salicis, hvppocastani,
Peruvianus, camphora, myrrha, carbo praeparatus, vi-
num, spiritus vini, acetum, acida mineralia plurimum
diluta, acidurn carbonicum, liquida fennentantia forma
pulverum, fomentorum jam calidorum jam frigidorum,
unguentorum adplicata, nec non ferruin candens. Spha-
ceio humido forma illorum sicca inagis congrua, sicco
hiunida.

271

§. 298. Ablata parte sphacelosa restans nune vef
ulcus vel abscessus p ur us ad regulas §. 294. 295. coin-
municatas curentur, in specie vires vitales in parte et
in toto organisino, atque sanguiiicatio cum nutritione ita
dirigantur, ut emu deperditorum, quoad fieri potest, re-
productione sanitas restituatur.

ISectio. II. Ordinalio inflammationlinu

§. 299. Quae de febrium divisione %■  90 et 92 dieta
sunt, de infiammationibus ordinandis aeque valent. Ha-
rum enim differentiae, supra %.  270. memoratae, haud
meriš acquiescunt momentis, quibus systematica forma-
rum inflammationis obviarum oinnium classificatio super-
strui posset, origini ]>uta, rationi ad causas excitantes,
magnitudini, decurrendi modo, durationi, effectibus to-
picis ac universalibus. Diversa tum organoruin inflamma-
tione prehensoruin tum systematum, ad quae organa haec
praecipue spectant, organisalio  et fvnclio,  dein diversa
causarum occasionalium indoles  firmas solum divisionis
bases šuppeditant, quarum prior generibus, speciebus  et
pro parte varietatibus, altera solis varielatibus  statuen-
dis idonea.

§* 300. Inde diu jam nota inflammationum in legi-
limas  seu veras,  et illegilimas  seu spurias  vocatas,
distinctio. Priorum nomine veniunt, quae substantiam
organi cujusdam e viscerum iinprimis, glandularum, va-
sorumque majorum serie tenent, quaeque ex communi-
bus phlogosium causis ortum duxere; posteriorum titulo
notantur, quarum sedes in membranis vasisque minori-
bus est, et origo ex causis specialibus repetenda. Hine
illae phlegmasiae parenchgmalosae Sauvcigespfdegmc-
nodes  s. celhdares fškoediaur.,  istae vero membranosae
Sauv.  audiunt. His erysipelatosae, catarrhales et rlieu-
maticae, a nonnullis exanthematicae etiam. et miasma-

27 Z

ticae adnuinerantur. Spitriarum  nomen non convenire,
sponte intelligitur.

§. 301. Juxta haec momenta inflammationes in duos
distribui possent ordines,  nisi constaret, inflammationes
re ipsa non obvenire tam stricte distinctas, sed, quae
organorum substantiam occupant, meinbranosarum quo-
que partium constituentiam inflaminationem modo inevi-
tabili, involucrorum et propaginum meinbranosarum fre-
quenter šibi junctam habere, et vice versa, membrana-
rmn phlogoses haud raro organis vicinis aut contentis
communicari.

§. 302. Si phlogoses ordinis secundi  in catarrhales,
rheumaticas, ergsipelulosas, exanthemalicas  et mias-
malicas  adcoque in genera guingue  dispescuntur, the-
rapeuta divisionem liane perquam moinentosain agnoscit
et attentione dignissiinam, nosologus tamen claudican-
tem declarabit, utpote non ab uno petitain principio,
quum non sedes inodo in diversis membranarum syste-
matis speciebus, sed insuper causae producentes diver-
sae indolis illi subsint.

303. Nec inflammationes a morbo universali sin-
gularis naturae pendentes, specifične  nuneupatae, quem-
admodum serophulosa, arthritica, syphilitica, herpetica,
cancrosa etc. proprium constituere valent genus, cum
formae morborum sint mere symptomaticae.

§■  301. Animadversionibus hisce difficultates, quae
systcinaticam inflammationum divisionem omnino pre-
munt, abunde iilustrantur, simulque declaretur velim
distributionem earum antea memoratam in duos ordines
et ordinis alterius in quinque genera,  utut intuitu primo
arrideat, nec firma adeo basi gaudere, nec fixis adeo
cireumseribi cancellis, ut in securam therapiae faciendae
normam cedat. — ; Idem de mea phlogosium divisione
valet judicium, quae cum illa convenit, exccptis tamen
generibus exanthematicaruin, miasmaticarum contagio-
sarum , sicut toxicarum s. venenatarum juxta Fr. ab Ulil-

denbrand, (juas ]»;irtim in morborum cutaneormn classem
relegandas, partim cum inflammationibus organorum, in
quibus obvenire possunt, apte pertractandas esse censui.

Itestat igitur solum, phlegmonosaruin, rheumatica-
rum, catarrhalium et erysipeiatosarum inilammationum
explanare conceptum et proprietates, ut rite cognosci et
invicem dignosci facile (jueant.

§. 305. Phlegmonosa  autem dicitur inflammatio, quae
organi aut visceris cujusdam substantiam , saltem liane
prač superiicie tenet, per eausaruin inilainmationis coin-
munium aliquam generata, inflammationis syinptomata
eminente offert gradu, nec non febri inflainmatoria
s tipat ur.

308. Inflauimationes phlegmonosae igitur insi-
gniri consueverunt dolore contimio  et fixo,  punetorio,
pressivo vel constringcnte, tuinore multum calente, du-
ro , elevato, plus minus ve exacte circumscripto, sym-
ptomatibus(jue mani testis febri inflammatoriae essentiali-
bus (_§. 95); magna cuin functionis omnigenae organi
turba acute et absque remissione conspicua decurrunt;
brevi, et aecpio utplurimum cum febri tempore durant;
die septima, nona, decima quarta cito judicantur, in
suppurationem vel indurationem abire amant.

Sunt lus accensendae pro numero potiore: inflam-
mationes cerebri, medullae spinalis, parotidum, linguae,
pulmonum, cordis, diaphragmatis, ventriculi, intesti-
nonun, hepatis, lienis, paricreatis, renum, vesicae uri-
nariae , utori, ovariorum, testiculorum.

g. 307. Inflammationes rheumaticae  £a pivpa,  flu-
xio,-p««o, fluo,) non (sensu latiore) quaevis in mem-
branis seriferis obviae, sed earum illae soluin appellan-
dae sunt, quae a turbata per frigus et temperaturae vi-
ciSsitudinem functione cutis omili, speciatim transpira-
tione intercepta, suppressa suam ducunt originem. (4Jon-
fer. §. 472 etc.)

Quae ex his membranas infestant, a Bichal  et aliis

18

i.

271

Analomis fibrosas nuncupatas, arlhrilicac  non absque
arbitrio nominantur.

308. Jam cum morbo rheumatico febrili aut afe-
brili intrant, jam in ejus decursu cvolvuntur , febris non
expertes nisi admodum leves et extensionis exiguae.
Dolore notantur lancinante, scindente, lacerante fixo et
valde acuto, luculenter tamen per vices remittente, tu-
more parum elato , expanso, marginibus non distincte
circbmseripto; febrim solent sociain habere intensitate
correspondentem , acutam , indolis activae plus minusve
inflammatoriae, manifestas in decursu remissiones el:
.exacerbationes exliibentem, sic et sensilitatem univer-
sim exaltatam; per membranas adfcctas latius proser-
punt, vel vero ad aliarum seriferarum et fibrosarum jila-
gas iino et remotiores transiliunt; non raro ultra febris
crisin perstant; et tum cruditatis tum criseos sub statu
in humorum serosorum , seroso - Ij mphaticormn. seroso-
cruentoruin secretiones et effusiones in textum ccllulo-
sum, vel varia in corporis cava magnopere nituntur.
Quoad cursus celeritatem et intensitatem febris , inflam-
mationes phlegmonosas inter et catarrhales fere medium
tenent; sub sudoribus iteratis et largo urinarnm fluxu
cum hypostasi rosea, furfuracea vel lateritia communi-
ter resolvuntur, remanente tamen partium laborantium.
irno cutis totius, erga vicissitudines temperaturae et
aerein perflantein sensibilitate maxima, unde facillime
revertuntur, in chronicas protrahuntur, rjuibus incrassa-
tiones, indurationes cum ulterioribus earum effectibus ac
sequelis procreantur. In modum omnium membranis in-
haerentium rheumaticae  quoque inflammationes iniensae
formam ac proprietates phlcgmones  nanciscuntur.

In meningibus praesertim occurrunt, in organi uu-
ditus partibus internis, pl e ura, pericardio, peritoneo,
tunica vaginaii testiculorum, in musculoruin psoas cac-
terorumque velamentis, in articulorum membranis ei li-
gamcntis.

309. Catarrhalis  ("a et )  sensu latiore
qnaelibet lnemhranae cujrisdam muciparae indammaiio, an-
gustiore illa tantum vocatur, quae aeris ac temperaturne
vicissitudini suam debet originein. (^Coufer. §. 550. etc.J

310. Indammationes ex hocce 1’onte profectae,
stricte catarrhales, characteres agnoscunt proprios, et
a phlegmonosis distinctivos sequentes: doiorem aut titil-
lantem, ardentem aut obtusum, pressivum fixuin atque
continuum, saepe tamen sine typo remittentem , facilius-
que ac in phlegmone migrantom; rubedinem minus pro-
fundam ac saturatam; tumorem nou elevatum adeo quam
diilusum, nec exncte Jimitatum; per secretionein rnorbo-
sam muci initio largi, tenuis, fluidi et acris, postea
crassioris , minus acris imo mitis , aibo-ilavidi , nori ra-
ro sanguine remixti, et vehemente solum gradu suspen-
saiu. Cousuetiin vesperi aut noctu intrant, saepe epidemi¬
čne, saepe exanthematum praecursores, aut comites, aut
pedissequae, cum membranamm mucipararum omnium
et integumentorum communiiun adfectione, utut gra-
duin et indolem phlogoseos non ostendente, cum febre
inflammatoria variae intensitatis, luculenter remittente ,
et cum exsuperante delassatione animique languore in-
cedunt; per largiorcs membranarum mucipararum plagas
expandi, in alias non raro sat remotas migrare amant;
et saepe crisi fe'bris peracta adhuc continuant afebriles,
decrescentes, sensim imminuta sim ul muci puriformis se-
cretione , sicut leves et parvae initio pariter absque fe-
bri cernuntur. Non tam acute ac phlegmone decurrere,
diutius durare , penes memoratam secretionein purifor-
mem sudoribus et urinis hypostasiin roseam, furfuraceam
largam, mobilem oiferentibus eminenter judicari solerit
caeterum in mala postliuma aphtas, ulcera, incrassatio-
nes ac indurationes, polypos, minus quam in recidivas
et durationem longam, nec non in febrem nervosam,
propensae. A contagio quandoque non iimnunes. Altiorem
a ssecutae gradum phlegmonosae  fiunt.

13

27 «

Subjectae sunt huic inflammationum generi: mem-
branae muciparae oculorum, aurium, organorum olfactus,
respirationis , deglutitionis, ventriculi, tubi intestinalis,
vesicae, uteri, rarius urethrae atque vaginae.

\ s

A. Wawruch  etc., Versuch d. Natur der ostiud. Cliolera pa-
tliolcgisch zu eatrathšeln. Med. Jahrbucli B. XI. St. 4.
S. 544 etc.

§. 311. Erysipetas }  inflaminatio erysipelatosa, di-
citur phlogosis superficiei cutis, probabiliter rete muco-
sum Malpighii praeprimis obsidens, utpluriinum tempera-
turae vicissitudinibus progenita, et hepatis ac syste-
matis venae portarum adfectioni sociala. (Confer. §.
599 etc.)

§. 312. Inflammationes erysipeIatosae variis in cutis
plagis in facie maxime et extremitatibus obviae, tumore
duro flavido - vubro, roseo (^rarius pr o fu ml e rubente),
splendente, minus elevato quam sine arctis Iimitibus dil-
fuso, calido, rubedine digiti pressioni cedente, sensu
pruritus et ardoris, febre utplurimum jam praegressa
typi continui remittentis insigniuntur. Saepe sub febris
decremento a prima sede ad vicinam cutis piagam pro-
grediuntur, vel et novo cuin frigore, aestuque dein fe-
brili etc. ad plagas remotas, quandoque ad organa in¬
terna, membranosas speciatim eorum partes, manitesto
cuin vitae discrimine transferuntur; ultra febrim catar-
rhaliuin more judicandam excurrere, cuin epidermidis
desquamatione resolvi consueverunt, in superficialem ta-
men gangraenam non parum inclinant; facile et haud
raro periodice redeunt, et sic saepius recurrendo diutius—
que durando chronicae fiunt. Vehementes erysipelatosae
inflammationes pariter evadunt phlegmonosae.

Huic inflammationum generi integumenta communia
in omni sua expansione, praecipue in facie, capillilio
et in extremitatibus subjecta videre licet.

277

Cap. II. It e inftammationibus in specie.

Ord. I. Inflammaliones parenchymalosae, pMegmonodes.

Spec. I. Iuflammatio cerebri et meningum.

313. Infla mmalio cerebri,  encepiialitis, phreni-
iis Auct. (die Entziindung des Gehirns) ab iHa vela-
mentorum ejus (jmeningitide), certis necdum distingui-
tur signis, utut i*ecentissimae inquisitiones Abercrombie
hanc diagnosim non parurn illustrent. Sunt autem reci-
proca eijcephali ct triplicis meningis relatio intima, for¬
ma iriflammationis multiplex, et symptomatum inconstan-
tia, qnae harum inflammationum, sicubi seorsim obve-
niv.nt, cognitionem et distinctionem perarduam reddunt
atque dubiam saepe, nisi origo et decursus ratio simul
pensitatae certitudinem ferant. — Consultum igitur ha-
bui, utranupie hic adhuc junctim pertractare.

§. 314. Longe rarius cerebrum, quam meninges,
singulae et omnes, pia meninx et arachnoidea in specie,
inflammatione corripi videntur, utpote vasis ac sangui-
ne divites, et ad integumenta communia, caeterasque
membranas ad muciparas, seriferas et fibrosas dictas in¬
timam foventes relationem. Encephalon aut in superficie,
aut in substantia profundiore, frequentius ut videtur in
ventriculorum majorum lateribus, inflaimnatur.

J. H. Bttrserins  op. cit. T. It.

Max Stoji  rat. med. T. I. et III.—aplior. §. 09—-85.

P. Frank, S. G. Vogel, A. G. Richter, Fr. ab Hildenhrand,
T. H. Bischoff  op. c. Pott, Schmucker, Bell, Richter,
'Aang, de Kern,  in tract. de vnlner. capitis, et de operat.
cliirurgicis.

A. J. Stich  diss. inaug. de Encephalitide. Vienn. 1822.

J. Abercrombie’s  patbol. tntersuchungen I. Th. Krankh. dea
Gehirns und Riickenmarkes. Ana d. Eugl.von G. v. d. Busch-
Brem. 1828. 8.

315. Encepiialitis et meningitis jam subito, jam
pfaegressis adversae valctudinis signis, speciatim ani-

mi dispositione, facultat-ibus mentis, et seiisuuin ac mus-
culorum 1'unctionibus conspicue turbatis, oriuntur. Prac-
cedunl  autem: anorexia , nausca, vomitus, oscitatio,
horripilalio cum aestu STternans, agrypnia aut soirmus in-
(juictus, insomniis interrnptus; qepha!aea gravatiya vel
acuta terebrans fixa et continua, cum aestu capitis in¬
terno; carotidum et arteriarum temporalnim pulsatio; ru-
bor ac turgor faciei; oculi errantes aut fixi cum obtutu
vivido , feroce, aut visus obnubilatlo et vertigo; in-
(jiiietudo, anxietas, inoestitia, vel vero hilaritas, risus et
eantus, Ioquacitas, indiifercntia non consueta . oblivio ,
jneticulositas vel animns elatus, paraphrosvne, linguae
artuumque fremotes. -— Hisce sub symptomatibus jam
ipsas, utut leviores adliuc, inflaimnatione« jam adesse
aeque probabile est , ac easdern praetervisas haud raro
tuis.se et adliuc praetervideri, ubi svmptomata majora,
ob conscientiam ]>rimo jam tempore obfuscatam partim
submersa, deficiunt, partim ab aegris alia non rite in-
dicantur. —

Subito iniruntes  communiter a frigore febrili ordiun-
tur, cum aestu intercurrente, dein continuo, concomi-
tantibus febris inflammatoriae signis, pulsu forti, duro,
ob soporem profundum et magma m congestionem non
semper frequentej respiratione citata, velrara, magna,
suspiriis intercisa (Sfo/l),  čute rubra, calida, sicca,
tensa, facie rubra, vultuosa, temporalium et carotidum
pulsatione forti, siti clamosa, lingua sicca, anorexia,
urinis paucis, flainineis; cephalaea insuper continua, ad
ossium parietariorum regionem imprimis et ad-occiput
fixa, pulsante, constringente, ardente, dirissima, saepe
in coma brevi transeunte, vel cum boe alternante, per
pressionem vix augenda; oxyecoia cum tinnitu aut su-
surru, baryecoia fugace, oculorum rotatorum et pro-
trusorum intumescentia, rubore , splendore , illachry-
matione. pupillae angustia , photophobia, photopsia,
diplopia , variisque visus halfucinationibus . strabisino ,

279

obtutu fijio, mišnice ; vortigihte; pervigiiio; sensuum con-
fusione, conscientiae pcr vices defectu, memoria labi—
!i* IoqueIa solito celeriore vel tardiore; delirio vel taci-
turno vel clamoso , iino cum furore sumrao sub continua
vociferatione, clamore, ejulatu, cachinnis, nec non va-
'iidissimis aegrorum erga se ipsos et alios actis, cuin
perpetuo fugam capessendi conatu; spasmis et convul-
sionibus, quandoque pharyngem invadentibus cum hy-
drophobia symptomatica, lusu tendinum, fioccorum ve-
natu , tremore ; vomituritione , vomitu bilis aeruginosae
acris, omnia e.vasperante, tensionis in abdomine non
lumido, constrictionis in hypochondriis et regione umbi-
lici sensu, alvo clausa.

316. Notantur vero ab auctoribus, et re ipsa ob-
veniunt syviptomala  nonnunquam longe alia  et recensi-
tis fcre opposita.  Diram enim cephalaeam cum febri per-
magna mox ponderis sensus aut dolor obtusus in capite
excipit, aeger injjuietus et soporosus jacet, placide
inurmurando delirans, suspirat gemebundus, manuin sae-
pe capiti adinovet, tremit, vel vero sui inscius, teinu-
lentus, comatosus urinas et alvum involuntarie mittit,
accedunt hinc inde paralyses, atque status fonuam induit
apoplexiae non absimiiem. — Alias febris observatur le-
nior, cephalaea autem et agrypnia lnultum eam exsupe-
rant, paucos intra dies in soporem abiturae , cui con-
vulsiones, strabisinus, diplopia superveniunt. — Vel
vero convulsiones princeps sistunt symptoma protractae,
saepe recurrcntes cum sopore subsequo, in quem, nisi
directe letbales fuerint, serius ocyus transeunt.

Diflferentia haec, imo symptoUiatum plurium oppo-
sitio, ut opinor, a magnitudiue, studio , effectibus mor-
bi totius, ab individuali aegroruin dispositione, momen-
torum excitantium indole, nec non ab inflammationis vel
in cerebro aut certis ejus partibus, vel in meningibus
sede proficiscitur. (juum tamen de kis omnibus, utut pa-
thologicae Abcrcvombic  inqaisitiones multum praestite-

rintj ilhistrationes completae ab aegrorum observationibus
et sectionibus cadaverura futuris exspectentur, animad-
versiones pructicas  interea coinmunicare juvat sc-
quentes:

1) Encephalilis,  prout vel liemisphaerarum sub-
stantiam vel organa profundius sita tenet, variis proba-
biliter stipatur syjnptomatibus, ast necdum cognitis. G'e-
neratim encephalitis tmn adultorum tum infantum pliae-
nomenis validae irritationis supra recensitis, synocha in
specie, cephalaea vehemente, voinitu, photophobia, de-
Jirio , convulsionibus cum mentis absentia aiternantibus,
spasmis tonicis, subsequis variis paralvseos symptoma-
tibus notantur. In infantibus plerumque in hydrocepha-
lum internima acutum ( hydreucephalonJ transit, saepe
in emollitionem, suppurationem cerebri. •—- Hydrence-
phalum /ero ex aliis adhuc fontibus, et absque omni in-
llannnatione oriri, in tractatn de hydrope demonstrabitui'.

2) Inflainmationes et piae malris  et arachnoideae,
coinmuniter sociatae, infantibas band secus ac adultis in-
fensae, cum adfectibus praecipue catarrhalibus, rheuma-
ticis , erysipelatosis, exanthematicis, scrophulosis , ar-
tliriticis , nec non cuin crisibus varioruin morborum me-
tastaticis causali cohaerere nexu; febrim intensam, cepha-
iaeam veheinentein, vomituin, vivacitatem magnam, deli—
ria vivida, photophobiam, sensuuin hallucinationes, quan-
doque convulsiones etiam QAbercrombieJ,  diu durantes,
et in soporem finiendas aut cum eodein alteniantes. habere
comites; in huinorum lymphaticorum, seroso-cruentorum,
puriformium secretiones, et pseudomembranas lorinandas
niti; et per huinorum dictorupi efTu$iones sub sopoi*e pro-
lundo , vomitu, convulsione, paralysi cito lethales fieri
saepe observantur. — Status morbosus, delirio Iremenle,
vel polulormn  dieto se manifestans, primario in irritatione
cerebri ac piae inatris speciali, sanguinisque, congestio-
ne consistens, ubi in inflammationem assurgit, inilamma-
tionibus mox memoratis inenina-um mollium suinme analo-

« j

281

gus est. Penes febrim, modicam tamen, tremore uni-
versali, agilitate ac inrjuietudine continua, pervigilio,
hallucinationibus et deliriis speciftce circa negotia con-
sueta variaque aniinalcula taediosa, uti mures, glires,
araneas etc. versantibus, loquacitate irrequieta, subita-
neis objectorum mutationibus insignitur. Id generis in-
ilammatio pari modo in humorum effusiones exitumque
cito lethalem, sob soporis ac paralyseos phaenomenis,
prona observatur.

33 Durae matris inflammaiio,  nisi ex mechanicis
cranii laesionibus, sola atque substantiva rarissime oc-
currit, nonnunquam otitidi internae sociata. Cephalaea in-
tensa saepius tamen remittente , febri levi, exigua sen-
suum turba, somnolentia, convulsionibus minoribus ut-
plurimuin stipatur $ et per humorum puriformium, intra
durae matris lamellas, ve! liane inter et ossa cranii vel
arachnoideam, colligendoruin secretiones, aut per pseu-
domembranaruin formationem, lento sub cursu et lamel-
larum inerassatione, in soporem etc. transgreditur.

Ex quibus intelligitur necessitas, pro adquirenda
diugnosi firma  omnes circumstantias ei faventes simul cpm
morbi symptomatibus et decursu plenarie colligendi, rite
inter se comparandi, et omili respectu prudenter aesti-
mandi. Enceplialitis infantum praecipue, siquidem lente
et fere absque febri conspicua evolvitur, et in hydren-
cephalum internum abiro nimium amat, perdLTicilis est
cognitu.

Sulton,  traets on deliriinn tremens e!c. Lond. 1813. A. d. Engl.
iibers. v. Fr. Heinecken.  Brem. 1820.

Darchhctusen  iib. d. Sauferwahnainn. Brem. 1828. 8.

I. R. Rischvff,  Gruudsatze ctc. S. 403 etc.

31T. Decurs ns  symptoraatum inflammationum de-
seriptarum pleruimpie peracutus est, et magna licet sub
illorum versatilitate continuus continens. Sunt autein et
lentius decurrentes, imo chronicae  encephalitides et me-

ningitides, noti raro vesaniae a ut lethargi scliema prae-
seferentes, in apopIcxiam IetHIferam saepe terminandae;
qnae haud secus ac inter tičutas nortnullae, quemad-
modum rheumaticae, rtemissiories et exacerbationes lu-
culentas ostendunt.

Qnum symptomata initio magna, imo impetuosa,
quandoque cito mitescant, attentione summa et circum-
specta omnium svmptomatum ponderatione opus est me¬
den ti , ne hac facie statum fanstiorem mentiente de-
ceptus, periculo vitae citius seriusve subito irruente per-
cellatur.

§. 318. Durciiio  variat, multumque ab individui tliš—
positione, momenti causae excitantis indole ac vi, in-
ilammationum magnitudine, atque vario exitu pendet.
Encephalitides sicut meningitides validissimae plerumque
intra triduum aut quatriduum morte terminantur; aiias
intensae irritationis phaenomenis prius mitigalis, et in
soporem imo supra dictum irritationi modicae junctum
commutatis, in septiinmn, undccimum, deciinum et quar-
tum usque diem protrahuntur. — Ex causa traumalica
tardius formantur, minusque acute per tres decur-
runt septimanas. — Inflammatioiiibus levioribus, vel
therapia congrua justo tempore adhibita fractis, resolu-
tionem  die septiino vel nono iieri observamus, acceden-
tibus epistaxi, quandoque haemorrhoidali aut uteri pro-
fiuvio erucnto, sudoribus universalibus, urinis critidš,
imo et larga nonnunquam materie puri tor mi jam per na-
res jam per aures promanante; vel his deficientibus me¬
tan las a s  tiunt, uti inflammationes et abscessus paroti-
duin , erysipelatosae inflammationes in capillitio aliisque
cutis plagis etc. Resolutione feliciter impetrata diu ad-
huc cephalalgiae, vertigo, aniraae imbecillitas , barye-
coia rcmanere consueverunt.

§• 319. Alius phlogosium raemoratarum ex i/us  ob-
servatur in morbos posthumos,  hvdropem scilicet acu-

283

luni, suppurationem , einollitioncm, indurationem, gan-
graenam, amnesiam, fatuilatem.

Hydrocephahis aculus  inter hydropes pertractabitur.

— Suppuralio,  (abscessus, apostema) cerebri aut me-
ningum, durae frequentior ac mollium, quolibet post
quartum morbi die lieri potest, et nune superiicialis est
nune profundior, et vel clausa v omic ain formans, vel
pa tens  et diffusa. Cognoscitur ex comraunibus suppura-
tionum internarum signis (§. 256J, ex ponderis et pres-
sionis, vel doloris pulsantis aut lancinantis sensu in ali-
qua capitis regione, frigore inde egrediente, cotnmuni-
ter visus et auditus vitiis, convulsionibus, epilepsia,
organormn utplurimum lateris oppositi paralysi. Aliquan-
do a natura sanatur, per nares aut aures via puri pa¬
rata; alias din, imo per annos perstat, quin turbas exci-
tet; vel et cephalalgia, visus anomaliae, baryecoia,
1'oetens e našo vel aure profluvium etc. inde pendentia
per annos continuant, antequam sub vesaniae aut apo-
]*lexiae phaenomenis mors insequaturj —• Emol/ilio , po-
tius dissolutio ;  partis cerebri partim cum , partim sine
suppuratione nonnunquam invenitur, plaga nimirum co-
loris normalis aut rubicundi in massam mollem pultifor-
mem dissoluta. Signa ejus diagnostica nondum constant.

— Incrassaliones, concretiones  meningum inter se vel
cum cerebro, si voluminosae et extensae , inflammatio-
num counnuniter chronicaruin, quibus pedetentimproducun-
tur, symptoinata intendunt. — Indurationes  partium sin-
gularum post inilammationes non debite judicatas dolo-
re cujusdam capitis plagae pressivo, obtuso , continuo,
accedentibus vertigine , visus, auditus, memoriae ac in-
telligentiae imbecillitate, sopore, Iethargo, fequentiore
]ypothymia, epilepsia produntur. Sicut concretiones ma-

jores apoplecticam lente inferunt mortein_ Gangraena

inilammationes praecipue insequitur, ex laesionibus trau-
maticis profectas cum cranii festucis aut corporibus pere-
grinis aliis in cerebri substantiam actis, aut cum durae

2-64

matris saltem a tabula vitrea secessu. Anaesthesia, abo-
litio conscientiae, convulsiones, mora apopiectica acce-
dunt. — Amnesia,  oblivio, remaiiscentiae partialis vel
totalis jactura, faluilas  non raro absque vitio materiali
sensibus percipieudo adsunt, encephalitidis sequelae tri—
stissimae, diuturnae saepe sacpius insanrJbiles.

§.  320. Enceplialitides et meningitides vel ob vehe-
mentiam suam, qua convulsivis ant apoplecticis sub
symptoinatibus aegros jugulant, vel per morbos post-
humos nune recensitos in mor lem  abeunt.

Secta cadavera praeter inllammationum vestigia si¬
nus et vaša meningum plexusque choroideos sanguine
oppletos, progenitos siinul inde in cerebro et meningi-
bus effectus, uti accumulatos, extravasatos humores se-
rosos, gelatinosos, lacti similes, aut puriformes, ipsum
imo sanguinem; pseudomembranas; inerassationes, me-
ningum inter se et cum cerebro cohaesiones, concretio-
nes ; dissolutiones locales; suppurationes ac ulcerationes
superficiales, vomicas, sinus et camlles pure refertos $
gaugraenae indicia exliibent.

g. 321. Encephalitis ac meningitis vix non semper
diathesim universalem et febriin inllammatoriam habent
comitem, slhenicae  nonnullis dictae, et licet cum vi-
ritim suppressione, debilitate ficticia, communiter ince-
dant, vero tamen illarum defectu et inde manante sym-
ptomatum nervosorum caterva rarissime , et vix nisi ui-
teriore jam decursu stipantur, asffienicae, nervome
nunoupatae. Aculac  obveniunt vel chronicue,  lentae;
subslanlivae  vel symp!omalicae,  qua!es v. gr. gastri-
cae, biliosae, tvphum, scarlatinam concomitantes quan-
doque observantur; primariae  vel secundariae; idiopa-
Ihicae  vel sympalhicae,  ad quas meluslaiicae  a scarla-
t<na, erysipelate etc. regressis spectaut; indoiis pldeg-
monosae , catarriialis, rheumaticue. erysipelatosae  etc.

322. Disponunt  ad inflammationes hic pertraetan-
das partim tpiae phlogoscs in genere invitant, partitit

285

oblinens in inlantia cerebri, systematis nervorum, sen-
suum, facultatumque animae evolutio ; magna animi mo-
bilitas et in pathemata propensio; imaginatio admodum
vivida et irrequieta 5 sensibilitas universalis inaxima;
cerebri perdiras cephalaeas irritatio fmpiens; vita psy-
chica praedominans; temperamentum cholericum. Habi-
tus phthisicus quoque, phthisis pulmonalis ipsa, nonnulli
hepatis caeteroruinque organorum gastricorum morbi
dispositionem ad easdem inflammationes non raro secum
ferunt.

Momentis excitantibus adnumerantur: a) idiopalhica:
laesiones capitis inultifariae, uti commotiones cerebri,
vulnera majora integuinentorum capitis per ictus, lapsus,
fustes etc. inflicta, cuin ossium cranii 1'racturis, tissuris,
festucis, impressionibus diploes £quas phaenomena inflam-
uiatoria jam brevi jam septein, quaduordecim, imo sep-
temdecim post dies sequuntur}; calor intensus a sole
iinprimis, sed a cubiculis quoque nirnium calefactis, a
furnis pistorum, fabrorum mineras, metalla Iiquantium
etc.; corporis antea frigentis incalescentia praeceps,
sicut subita ejus, maxiine capitis antea valde calentis
atque sudantis re frig eratio; congestio sanguinis in na¬
pite magna, quemadmodiun sub pneumoniis, anginis in-
tensis ; animi adfectus et pathemata valida, impetuosa,
ira praecipue; studia nimis culta; lucubrationes noctur-
nae; agrypnia; taenia hydatigena; — bJ sgmpaihica:
erysipelas faeiei; ophthalmitis, otitis; dentitio infantum
turbata, impedita; potulentorum calefacientium, spiri-
tuosorum abusus ex quibus cremalum  speciatim delirio
Iremenli dieto  seu potatoruin gmerando  par est; incon-
gruus narcoticoruin, maxime opit, usus; irritamenta
gastriea, praesertim hepatis irritatio; viscerum abdomi-
nis inflammationes , verttriculi praecipue et intestinorum;
omnis febris inflammatoria fortior cujusvis speciei; —
c j anlagonislica:  excretionum normalium aut saltem ha-
bitualium suppressio, epistaxis puta, menstruorum, lo-

286

chiorum, haemorrhoidum, lactis materni etc.; suppres-
sio symptomatum catarrhalium, rheumaticorum, arthriti-
corum variis corporis locis, nec non efflorescentiarum
a!iorumque morborum cutis chronicorum, aut late expan-
sorum aut secretioni morbosae junctorum, in infantihus
praesertim caput tenentium, repulsio.

g. 323. Encephalitis et meningitis pro aliis quibus-
dam morbis  ex parte similibus  imponere possunt, pfo
febri nervosa videlicet, pro hydrencephalo acuto, apo-
plexia plenarie evoluta, vesania et speciatim mania- Ut
ab liis rite clignoscatur , singulorum momenta diagnostica
omnia, inaxiine symptomata pathognomonica eorumque
decursum complete eruere, prudenter seorsim ponderare,
dein ingenio practico conferre oportet. Q8tich  diss. cit.
p. 37—41.)

§. 321. Encephalitis ac meningitis morbis periculo-
sissimis accensendae, quemadmodum svmptomata decur-
sus, terminationes docent. Nonadeo raro, ac hucusqne
credebatur, occurrere videntur, et pro febribus nervo-
sis frequenter habitae fuisse.

Majoi-es jam tertio quartove die suh syinptomatibus
apoplecticis , paralysi, Iypothymiis, convulaionibus, hy-
drencephalo acuto lethales evadunt, nisi. promtissimum
feratur auxiUum et aptissiinum.

Prognosis eo pejor, quo major aegri vel cerebri dispo-
sitio peculiaris inflammationi generandae favebat; quo
diutius jam ante adfectuin fuerat cerebruiu; quo difficilius
causa excitans aufertur, aut enervatur; quo minus novas
evitare ansas valet aegrotus; quo magis neglecta jam in-
llammatio aut perverse tractata est; et quo manifestior
character febris nervosus aut putridus superaccessit.

Periculo plenae ac frequenter lethales sunt vi me-
chanica inductae, suh morborum acutonun decursu evo-
lutae syinptomaticae, sic et metastaticae v. gr- stadio
suppurationis variolarum, desquamationis scarlatinae etc.

exortae, (Radetu subjecta debilia vel duraute morbo viri-
Ijus exuta tenentes.

InlIaminationibqs his remittentibus aliquando pneumo-
nitis insurgit lelhalis; et vice inversa.

Designant vitae periculura vomitus frequens, vehe-
mens, aeruginosus, deatiuin stridor, masticatio perpetua,
difficilis deglutitio , pervigiiium perstans, continui ten-
dinuin lusus, faeces griseae, urinae crude persistentes.

Metuendae exasperationes repentinae, humorum
elfusiones, suppuratio vel apoj)lexia, si valida febris,
cephalaea, vomitus, deliria, convulsiones multum rernit-
tentes locum nune cesserint sopori profundo sine criseos
faustae signis.

Sudor frigidus, frigus, artuum tremores, convul¬
siones, laciei defiguratio hippocratica, exitialem pronun-
ciant gangraenam.

Spem vero futurae resolutionis suppeditant epistaxis
tempore criseos exspectandae, viribusque vigentibus,
iluxus haemorrhoidalis cruentus, uterinus, profluvium ex
auribus etc. 5  aut dolor in peetore, tussis, dolores 'inem-
brorum: sudor universalis a capite incipiens; urinae
hypostasin largam, levem formantes; aut metastasis loco
externo non nobili faeta, mitigatis jam paullo ante ce¬
phalaea dira et febri, conscientia et somniculis per inter-
valla reversis. Haec autein sperare fausta non licet,
(juamdiu summe impiietus et vigil agitatur aeger, aut
sopore obrutus decumbit.

Et crisis fausta, resolutio, lento saepe passu, et
per lyses modo procedit.

Magna observatur in recidivas proclivitas.

Symptomata debilitatis, animae sensiiumque func-
tiones prementis, erethysmus aut dysaestliesia universa-
lis casibus non paucis diu adhuc remanent, atque ad ve-
saniam et nevroses magnopere disponunt.

§. 324. Cura  encephalitidis et meningitidis impjendo
indicationes generales saepe jam expositas absolvitur. —

288

Momentum occasionale  modo et huic et inflammationi
cong-ruo, atque citissime auferatur est necesse, qumn
sic evolutio mali plenaria, vel major saltem vehementia
et progressus deleterii nonfiunquam praescinduntnr. Cra-
nium depressum elevari, festucae, eitravasata pro re
nata v. gr. per trepanationem eximi, morbi cutanei, hae-
morrhagiae suppressae per fomenta, balnea emollientia,
aut per irritamenta et cauteria, vel per hirudines, sca-
rificationes etc. revo čari debent; et s. p.

§. 325. Inflammatiohibus ipsis, cmn diathesi phlo-
gistica nniversali adeoque febri inflammatorii characteris
de regala conjunctis, optime opponitur methodus anti-
phlogistica universalis et ad organa inflammata specia-
lius determinata. Hinc venaesectio pro gradu inflamma-
tionis et juxta indicantia generatim in febre inflammato-
ria ( §. 205.) enumerata ex vena brachii, vel si casus
urget, e jugulari instituenda, iteranda; post liane, ra-
rissime sine hac hirudines vel cucurbitae scarilicatae
temporibus, retro aures , nuchae, aut rasis capillis occi-
piti, priores quandoque marginibus alarmu naši internis
adplieandae, et violentia tramnatica praegressa, incisio-
nes integuinentormn capitis loco laeso faciendae sunt.
Interne pharmaca et potulenta antiphlogistica abunde
nota, externe clysteres emollientes et refrigerantes, nec
non in inflaminationibus traumaticis, praeinissa sanguinis
evacuatione, epitheinata frigida ex aqua mera, aut aceto,
nitro et šale ammoniaco frigefacta, aut et glacie vesicae
bubulae inclusa capiti rasis capillis adhibentur; in casi-
bus peracutis aquae frigidae rivulus ad plenum usque ef-
fecturn in caput dmgitur. — Huic autem per frigus me-
delae sudores; exanthema, adfectio rheumatica vel ar-
thritica eminens adversantur. — Situs sirnul capite mo-
dicum elevato, aer ambiens frigidulus, quies, summuin
strepitus ac lucis moderamen , continua aegri custodia ,
tandem diaeta strictissiraa antiphlogistica requiruntur.
F'racto iuflammationis vigOre, si hydrops acutus timen-

289

(las, eccoprotica et diuretica antiphlogistica, salern aina-
rum, s. Glauberi etc. cum cremore tartari in usum vo-
care convenit. Quae quidem in hunc finem certiora et
efficaciora inveni, ac hydrarg. muriatic. mite (gr. im.)
cum digitali purpurea Q — £ gr. pro adultis ornni hora
aut bihorio) a inultis celebratum. Vesicantia nuchae, aut
brachiis imposita non (juadrant, nisi ad segnein resolutio-
nem accelerandam, languidasque vires erigendas inci-
tamento sit opus.

Encephalitis času rarissimo cum debililale universuli
vera, el characlere nervoso,  utpluriinum efiectivis, non
apparentibus solum et per deliria, tremores, convulsio-
nes fictitiis juncta, therppiam expošcit superius §. 278. ex-
positam, externam partiin immediate antiphlogisticam per
depletiones sanguinis Iocales, partim antagonistice deri-
vantein per sinapismos, vesicantia, internam moderate an¬
tiphlogisticam cum blande erigente per nitrum, salem am-
moniacum aut et calomel, cum aura camphorae, moschi,
valeriana etc. etc. Exstincta phlogosi, congestione ad ca-
putjam deficiente, vigente autem erethismo nervoso insigni
cuin pervigiliis continuantibus, doloribus acerbis, spasmis
etc. per vices recurrentibus, opium, speciatim extractum
ejus aquosum, caulu mami  propinatum suinmc salutife-
rum est.

Contra characlerem pidridum  encephalitidi aut ine-
ningitidi accedentem cura localis antiphlogistica aut ne¬
gativa manere, aut ad frigus capiti adplicitum et irrita-
menta derivantia limitari debet, universalis ea institui,
quae in febri putrida (§. 123 et 279.) convenit, spiri-
tuosis tamen omnibus caute excludendis.

§. 326. Deliriim  dictum Iremens  s. polalorum cum
Iremore,  saepe sine inllammatione, quandoque sine ulla
imo febre cxistit, consuetim vero cachexiae nuptum; et
adfectio princeps cerebri ac piae meningis (g. 316.) in
exsudationes seroso - lymphaticas admodum facilis est.
Gbi acuta haec etin phlogosin adaucta cognoscitur, initio
L  19

290

depletiones sanguinis universales et topicae, serius istae
saltem, semper vero caetera methodus antiphlogistica
mia cura epithematibus et perfusionibus capitis frigidis
locum inveniunt. Indammatiorie abacta remedia alteran-
tia: sal ammoniacus, ipecacuanha sola aut hyoscyamo
nupta, arnica, tart. emeticus dosi refracta egregios
exerunt effectns. Opiuin nimis decantatum salutare modo
invenitur solum aut nune nominatis copulatum, si de-
liria, tremores etc. fraeta licetjam phlogosi, congeslione
dispulsa, febri nulla aut Ievissima perstante, facie pallida
non vultuosa, alvo respondente, ultro continuarint. Ple-
ruinque aut cachexiae medelam properare oportet, et liic
ad opportunitatem in hydropem, ipsum imo in scorbutum
rite attendere.

§. 327. Quod terliam  attinet indicalionem,  ad cri-
sim  evacuationesfjue criticas congrue dirigendas prae-
eepta facile adplicabuntur, tam in cura inflammationutn
(§. 284.) quam evacuationum criticarum generali 0$. 86.
87.) exposita. Specialius evacuationes respiciendae, (juas
in encephalitide ac meningitide communissime criticas ex-
perientia (_§. 318.) designat.

§. 328. Quarla  quoque indicatio,  curam convalescen-
tiae spectans, ad nonnas pro traetamine convalescentiae
ex inflaminationibus generatim statutas absolvitur. Ab in-
tensione facultatum mentis praecipue, ab animi adfecti-
bus et inter momenta causae occasionalia a potibus spi-
rituosis, exaestuatione etc. diu adhuc maxime cavendum,
ut recidivae aut amnesia, fatuitas, aliique morbi post-
humi praevertantur. Effectus ab inflaminationibus felici-
ter resolutis restantes (§. 319.) diaeta, regimine corpo-
ris mentisque congruo, tempore sensim tolluntur.

Spec. II. Inflanimalio medullae spihalis.

§• 829. Haec infiammatio (imjelilis, rhachialgilis
auct.  die Entzundung des iiuckenmarkes), pariter ut
illa cerebri ab inflammatione velaraentorum vix sccurc

distinguitur. Recentiore primum aevo J. P. Frank, Th.
Soemmerring, ran Gescher, h. Pr er a, Harless, C.
Wemsel, Abercrombie, Hinterberger  debitain ei nava-
runt operam, quin diagnosis ejus omnimode jam constet.

Rara est, ut observationes docent hucdum factae,
quibus et medullae spinalis relatio ad potentias externas
et impressiones ab ipso reliquo organismo venientes ana-
tomica et physiologica annuit. — Ex causis traumaticis
frequentior quam ex aliis viša est.

>8'. Th. Siimmerring  iib. Verrenkung u. Bruck des lliickgraths.
Beri. 1783.

J. P. Frank,  Epitome etc. P. II. §. 141—146.

Dav. vati Gescher,  iib. d. Entstellung des Riickgraths etc. A. d.
Holl. iibers. v. J. G. Wewezer.  Gotting. 1704. 8.

V. Jj.  lirera,  iib. d. Entziind. des lluckenmarkes; iibers. v.
Dr. Chr. Fr. Harless  , iu dessen Jahrb. d. deutsch. Med. u.
Ckir. Bd. II. H. 2.

Chr. Fr. Harless ,  nock einige prakt. Bemerkungen iib. d. Mye-
litis. Daselbst.

C. Wenzel,  iib. die Kraukheiten am Riickgrathe. Bainb. 1824.
in Fol.

v. Hildenbrand, I. H. Bischoff',  opp. cit.

J. Abercrumhie’s  Kraukheiten des Geliirns u. Riickenmarkes.
A. d. Engl. v. G. v. dem Busch.  Brem. 1828. 8.

Prof. Hinterberger , Bevtr. z. d. Kiickgrathskrankheiten. J. d.
med. ckir. Zeit. 1828. B. III. S. 27. ff. — Abhandl. u. d.
Entziind. d. Ruckenmarkes etc. Xinz 1831. 8.

§. 330. Manifesta ejus symptomata, penes febrirn
continuain plerumque intensam cum pulsu inordinato,
sunt: dolores in quodam coluinnae vertebralis loco pro-
iundi, urentes, majores minoresve, continui et fixi,
nune angustiore circumscripti plaga, nune juxta totam
medullae spinalis longitudinemprotensi, non contrectando
premendo columnam vertebralein adeo, quam vertendo
llcctendo truneum augendi; aestus intrinsecus et formi-
catio per inedullam excurrens; inquietudo magna, anxie-
tas inde egredientes: situs ob insigne dolorum augmen-
tum nonnisi in dorso horizontalis concessus; facultatis

19 *

292

musculorum remissio magna; sensus stuporis juxta costa-
rummargines, quem cum socio plerumque expansionis in
hypogastrio sensu Abercronibie  declarat pathognomoni-
cum; pro inflammationis loco et inde pendente nervorum
spinalium adfectione: deliria; tensio cervicis dolorifica;
deglutitionis ac Ioquelae difficultates, quandoque muscu-
loruin pharyngis spasmi cuin hydrophobia; atonia, pare-
sis pulinonuin, brachiorum cum formicatione in digitis,
aut intestinorum. ani, vesicae urinariae cum alvi urina-
rumve jam retentione jam involuntario secessu, aut ex-
tremitatum inferiorum etc.

§. 331. Decursus  myelitidis minus rapidus ac ence-
phalitidis esse consuevit. Acuta  inyelitis vel circa dicm
septimum, nonum, aut decimum quartum, sudoribus,
ur in is  criticis, fluxa haemorrhoidali nonnunquam, aut in
1'oeminis uterino cruento judicatur, vel vero in hydrorha-
chiam acutam, in suppurationes, ulcerationes, induratio-
nes transgreditur, cum insequentibus paralysibus, verte-
brarum carie, anchylosi et curvaturis spinae dorsi, ex-
tremitatum superiorum ac inferiorum tabe,'febri lenta
depascente, quae lente sicut gangraena čilo mortem in-
ferunt. Chronica  minus adhuc cognita est mvelitis, iji
subjectis tamen junioribus scrophulosis, rhachiticis prae-
cipue, nec non in chloroticis de illa cogitanduin.

IŠpondilagra,  status irritativus in vertebrarura arti-
culis, a Copeland, C. IVenzel  et Hinterberger  saepius
observatus, et qifandoque ad inflammationein intensus,
spondiliks,  hic memorari merentur. Cognoscitur haec ex
febri, doloribusque continuis, ad processus spinosos iixis,
per trunci motus, et expIorationes ope digitorum aut
spongiae aqua fervida imbutae provocandis, exacerban-
dis. Resolvitur, vel chronica evadit, vel in seroso-lym-
phaticorum humorum secretionem et collectionein, vel in
cariem cum notis sequelis terminatur.

§• 332. In quo consistat specialis ad myelitidem dis-
.posido , quibusque igitur individuis praeter communem

293

iuilammationibus inhacreat, nondum Iiquet. — Ad mo-
ideni a cxcUanlia  hucusque nota spectant: encephalitis
ad medullam spinalem extensa vel in xnyelitidem trans-
gressa, profluvia cruenta, ex haemorrhoidalibus vasis
'liavime, et exutero. suppressa, exanthemata, efflores-
centiae chronicae repulsae, scrophulae, rhachitis, rheu-
matismus, arthritis, syphilis, prae caeteris autem vio-
lentiae traumaticae per contusiones, puncturas, ictus
aiiudrjue laesionum genus, per vertebrarum singularum
distorsiones, fracturas medullam commoventes, tenden-
tes, vulnerantes.

f-jpondilitis singularum vel plurium vertebrarum, ut
alioruin articulorum phlogoses, originis aeque trauma-
ticae, frequentius tamen rheumaticae, vel arthriticae
cernitur.

§. 333. Myelitis utut nec tanto nec tam acuto quam
encephalitis jungatur vitae periculo , sequelis non desti-
tuitur supra nominatis, vitam incommodis et eruciatibus
miseram , lentamque tandem mortem inducentibus. Quam
ob rem aptissime animadvertit S. G. Vogel  (1. c. T. IY.
c. 2.), multorum malorum ortum ex hoc fonte praetervi-
deri, doloresque dorsales febri junctos pro symptomati-
bus febris accidentalibus haberi, cum tamen totius morbi
essentiam constituant. — Haec morborum secundariorum
scaturigo dum rite cognoscitur, nonnulli eorum fonticu-
lis sat teinpestive spinae dorsali proxime adplicatis emen-
dantur, sanantur.

Specialior prognosis momentis generalibus pluries
memoratis adquiescit, ad hanc inflammationum speciem
acgrumque individuum pensiculate adplicandis.

§. 334. Therapia  inyelitidis ac spondilitidis praeter
causarum, si agere pergunt, ainotionem, enervationem
in tractamine consistit tam inflammationis sedi et ma«-ni-

O

tudini, quam adfectionis universalis simultaneae indoli
adcommodato, quale contra encephalitidem ac meningiti-
dem commendabatur. (hiod topicura attinet, contra phleg-

294

monosam inflammationem hirudines, scarificationibus pro-
fundis impositae cucurbitae, in vicinia utrinque adpli-
catae, epithemata, pediluvia eraollientia, talia et eva-
cuantia enemata, nonnunquam sinapismi tardius, A r esi-
cantia cuin sccretione ultro sustentanda indicantur; fo~
menta frigida initiis inflammationum traumaticarum im-
primis conveninnt. In inflammationibus ex morbo cuta-
neo, rheuraatisrao, arthritide repulsis, suppressis parlcm
therapiae toti statui morboso prudenter adaptandae es-
sentialem, causalem, promptissima derivantium jam
eraollientium jam mitius fortiusve irritantium adplicatio ,
ad organa praecipue prius adfecta conslituit.

Crisis ,  dirigitur, conralescenlia  prom o ve tur, prin-
cijiia et normas generales abunde notas sequendo.

Spec. IH. Inflammalio paroiidum.

§. 335. Inflammatio parotidum, parolilis (jeapa,  pe-
nes, et.oiis, aaris), Entziindung der Ohrspeicheldrii-
sen, Bauerwetzel, Tdlpel, haud apte angina exlema,
a. parotidea  dieta, alterutrara vel utramejue parotidem
occupat.Nonnunrpiam ad glandulas submaxillares et sub-
linguales, salivales proinde omnes extenditur, glandu-
larrnn salmalium inflammatio  vocata. Spectari vel ma-
xime parotidum inflammatio meretur, quia majoris est
dignitatis. graviori solarn času glandularum caeteraruin
inflammationi jungitur, nonnullasque quoad symptoinata,
decursum , exitus proprietates offert.

§. 336. Quae vero proprietates illi tantum inhae-
rent parotitidi, quae in Anglia potissimum, Gallia et Ger-
mania septentrionali frequens, tempore humido, humido-
Irigido, nebuloso, variabili saepius epieemica, i‘arior in
climate nostro et sporadica utplurimum observatur. Pa-
rotitides enim in serophulis, dentitione diflicili, syphilide
etc. symptomaticae, in febri neirosa. biliosa, putiuda.

295

pituitosa, scarlatina, a suppressa tinea capitis etc. meta-
.staticae, ab usu mercurialium incongruo etc. ortae,
comraunibus aliarum glandularum inflammationibus non
abludunt. Prioris parotitidis prodromi sat constantes uni-
versales, celerrima nonnunquam disparitio cum adfec-
tione aliorum certorumque organorum pedissequa, et
magnus in certa mala posthuma nisus probabilem sufful-
ciunt opinionem , eandein adfectionis universalis partem,
symptoma, potius esse, quam morbum substantivum.

J- B. Bnrserins, J. P. Frank, S. G.Vogel, Ch.R.Reil, Con-
radi, Richter,  in opp. cit.

Rob. Hamilton,  von' der Cynanche parotidea. J. der Saminl.
auserl. Abh. f. pr. Arzte B. XIV.

§. 337. Praecurrunt  communiter symptomata catar-
rhalia, horripilatio iterata, delassatio, artuum dedola-
tio, quibus tumor alterutrius vel consuetim utriusque
parotidis cum dolore obtuso, tensivo , et facultate ma-
xillam inferiorem a superiori diducendi inhibita, nec non
febris adsocianlur.  Cutis supra glandulam tumidam ten-
sa, aut non aut in erysipelatis formam inflammata, tu-
morque ipse glandulis submaxillaribus et sublingualibus
quandoque communicatus cernitur, mentum dein ae ju-
guli partem collaris crassi adinstar circumdans.

Levior parotitis vix aut parum febrilis aegris e Ie-
cto rnorari, negotiisque fungi concedens septimo pleruin-
que, nono, aut decimo quarto die, rarius post quartam
sextamve septiinanam, sub sudoribus, urin is, et utpluri-
muin epistaxi criticis resolvitur; raro in suppurationem
aut indurationein abit. Gravior 1'ebri intensa insignis me-
tastases amat; priinis nimirum vel posteris diebus intran-
te frigore novo et febri exacerbata tumor parotidis sub-
sidet, evanescit, ejusque loco jam inflammatio in geni-
talibus speciatim virorum tešticulis, foeminarum majori-
lius pudendoruin labiis, ovariis, aut mammis , vel in ce-
nibro aut meningibus cum cephalaea vehemente, delirio

29 «

etc. insurgit; jam vomitus urget, jam hydrops anasarca
evolvitur. Quid? quod parotitis una cum genitalium in-
flammatione continuari, haecrpie cum symptoinatibus ce-
phalicis iteratiin alternare observata fuerit.

§.338. Differentiae  inflammationum generales majo-
re namero huc referri possunt^ potiores ab iniUunmatio-
nis magnitudine et dignitate, praesentia aut absentia fe-
bris, hujusque indole per universalem organismi statura
determinata petuntur.

§. 339. Jnfantes ac juvenes, adnotante Hamilton
subjecta masculina a pubertatis introitu ad trigesiinum
usque annum hoc morbo frequentius, senes raro inva-
duntur. Ratio majoris illorum dispositionis  nondum satis
patet. — Aeque parum certi de causa excilante  constat;
utut enim parotitis tempestate huinido - frigida regnante,
hieme, vere et autiunno, frequentius comparere consue-
verit, haec proinde tempestas communissima ejus causa
excitans considerari possit, vera tamen tune temporis
atmosphafcrae conditio morbifica haud secus ac specialis
ejus in glandulas salivales influxus needum liquent. Glan-
dularuin salivalium et parotidum in specie inflammationes
aliae non aliter ac inflammationes in genere ($. 261.),
partim potentiis variis externis., internis, idiopathicis,
sympathicis ( consensu nempe aut antagonismo) organa •
salivalia ferientibus, partim morbis multifariis produ-
cuntur.

§“. 340. Ex historia hujusce morbi facile depromitur
prognosis.  Levior parotitis generatim faustara admittit ;
gravior metastasis ad genitalia ancipitem, circumscriptam,
ad encephalum, ventriculum, intestina, pulmones periculo-
sam imo fieri jubent. Nisus in secundarium hydropem
anasarcam eximius semper magni momenti habendus.

§• 341. Abactis, enervatis tum causis excitantibus
tum noxis quibusvis fors morbuin alentibus, parotitis cu-
ratimnem  non aliam exigit, quam quae indoli phlegmono-
sae, catarrhali, rlieumaticae etc. atque gradui, stadio

297

conveniat. Phlegmonosa adparatu antiphlogistico gene-
roso, evacuationibus sanguinis per phlebotomiam, hi-
rudincs, cataplasmatibus emollientibus etc., catarrhalis ,
rheumatica methodo emolliente, diluente, diapnoica, vi-
tatis exterius humidis fotu calido sicco per pannos, stu-
pam cannabinam etc., et regimine moderate calido aequa-
bili non interrupto, refrigeratione vel minima caute prae-
pedita, curantur. Decrescentibus jam, et resolutionem
ingredientibus methodus diapnoica cuin fotu dieto sicco
egregie prolicit. Resolutionem sublatis inflammatoriis
symptomatibus aequo segnius procedentem, penes regi-
men et diaetain congruam, cucuphae farina v. gr.
fabarum bene siccata et pulvere flor. sambuc. aut
chamom. etc. refertae, serius linimentum volatile, idern
aut ung. coinmune, aut mercuriale camphoratum, empla-
strum mercuriale et cicutae malaxatum cum camphora,
omnino adjuvant.

g. 342. CoIIabente parotidum intumescentia, pro-
deuntibus metastaseos alieubi initiantis signis, in causam
illico agere, curam in ternam ac externam jiro reactionis
vitalis conditione instituere, ad cutem speciatim deter-
minare, parotidi vesicans, sinapismum fortiorein, tin-
cturam cantharidum, aut acetum radicale illiniendum sine
mora adplicare oportet; qua ratione metastasin feliciter
suifocare quandoque contingit. Facta vero, fonte ejus
seinper debite spectato, pro indole, magnitudine, sede
confestiin traetanda est.

§. 343. Convalescentiae  cura indicationes notissi-
mas ad normas generales exacte implendo perficitur.

Spec. IV. Inflavmatio linguae.

§. 344. Linguae phlogosis, glossifis  (Entziindung
der ZungeJ, jam sola, jam cum pharyngitide occurrit.

Ex rubore, calore, siccitate , dolore utplurimum re-
pente or to , tumore linguae totius vel par tis , et febri,

298

nisi levissima sit glossitis, aut praevia, aut simul in-
trante, aut accedente facillime cognoscitur. Loquela in-
de, respiratio, deglutitio difficiles redduntur, et tumore
praegrandi, lingua nimirum adeo voluminosa, ut oris
cavuin expleat, vel immobilis eidem impacta, haerens,
vel dentes intra et labia extrorsum protrusa , vel retro in
fauces acta et epiglottidem depriinendo aut velum pala-
tinum retrorsum ac sursum elevando vias respiratorias
nimium angustet, suffocationis periculum inducitur. Lin-
gua, nisi sicca, muco crasso, tenace vel et lympha coa-
gulabili tegitur; lluit ex ore hiantc šaliva tenax frequen-
te sub sputatione et tussi; sitis urget, torquent inquie-
tudo, cephalaea, agrypnia; facies non semper rubra ac
turgida, sed quandoque pallida, moesta, oculique la-
chrymantes cernuntur.

Burserius, P. Frank, S. Vogel, Reil, Conradi, Sprengel, de
Hildenbrand, Bischoff,  opp. citat.

A. G. Richter  Anfangsgr. d. Wundarzneyk. Bd. IV. §• 12 — 4G.
— Spec. Therapie Bd. I. S. 495 — 499.

§. 345. Recensitis cum symptomatibus nune mitiori-
bus nune gravioribus glossitis quintum, frequentius se-
ptimum usque diem decurrit, quo sub sudoribus, urinis
et salivatione (raro sine hac) resolvi incipit; vel in
suppurationem nonnunquam, vel raro iu indurationem et
scirrhum, vel in gangraenam transit, quae utut partis
linguae jacturam, non tamen individui mortem semper
habet pedissequam. SufFocare valet glossitis per intumes-
centiam ingentem, nisi ars cito cum devteritate et ener-
gia necessaria succurrat.

§. 346. Glossitis non alias, quam intlammationes in
genere, differentias  agnoscit.

S- 347. Disposido  specialis ad hanc inflammationem
statui vix potest. Producere eam valent partim a)  po-
tentiae linguam immediate irritantes aut imo Iaedentes,
uti sunt: corpora peregrina pungentia, scindentia. Ia-

299

cerantia etc., puncturae insectorum, dentium carioso-
rum margines, compressiones morsu sub masticatione,
sub convulsionibus, insultibus epilepticis factae, rudis
fraenuli linguae incisio, ainbustiones, masticatoria acria,
excedens nicotianae usus, acria venena etc.; partim b)
inflammationes vicinae v. gr. glandularum salivalium a
mercurialibus, pharyngis ad linguam progressae; irrita-
tiones sympathicae ab aphthis, ulceribus syphiliticis in
oris cavo , ab indurationibus, calculis ductuum saliva¬
lium ; tandem refrigeratio subitanea, sudoris, mensium,
fluxus haemorrhoidalis suppressio, metastases.

§• 348. Utut molesta valde sit glossitis, remediorum
internorum adplicationem perarduam reddat, saepe pror-
sus suspendat, imo instantaneum quandoque minetur vi-
tae periculum, prognosis  niliilosecius non infausta in ge-
nere conceditur, quatenus per therapiam congruam tem-
pore adhibitam illa cito infringi solet et auferri. Caete-
rum raro eam in indurationem et scirrhum, rarissime in
gangraenara abire, jam monui. — Abscessus quandoque
obortus facile sanari consuevit.

§. 349. Cura  glossitidis primo circa tollendas, ener-
vandas, siquidem perstant, causas excitantes, adeoque
circa asperos dentium canthos lima obtundendos, extra-
hendas festucas osseas, acus, aculeos, revocanda aut
pro possibili supplenda ptrofluvia suppressa, repulsa exan-
themata etc. occupetur.

Dein adversus inflamrnationem ipsam, habita origi-
nis, gradus, stadii, mutuae relationis tuin illius tum fe-
bris communiter inflammatoriae ratione, dirigatur. The-
rapia proinde universalis et topiča eadem suscipienda,
quae contra varias inflammationes generatim jam expo-
sita fuit. Venaesectio , ubi necessaria, hirudines linguae
ipsi vel infra mentum, cucurbitae scarificatae huic eidem
quam promptissime adplicandae, fomenta porro aut ca-
taj)lasmata emollientia ad collum, vapores, collutoria
emollientia, ubi largus, tenax molestat mucus, blande

800

simul injicienda, pediluvia, eneinata solventia, evacuan-
tia, haustu pharmacorum potuumrjue antiphlogisticorum
per linguae tumorem praepedito vel inaxime neccssaria,
indlcantur. Urgente necessitate tentandus ad mentein Li-
boutoni  et Bichteri  sypho, quo per nares ad imuni pha-
ryngem ducto fluida medicata inferantur. — Lingua ex-
eoriata, laesa, nimis dolens, aut ante osprotrusa, val-
de sicca mucilagine aut oleo pingui blandissime diligen-
ter oblinienda est. — Imminente tamen suffocationis pe-
riculo, incisiones linguae praestans, plerumque instan-
tanee sublevando par sistunt remedium. Juxta Iinguae
nimirum longitudinem medium inter et margines ope bi-
sturiae instituuntur, pollicem cuin dimidio longae, duas
tresve lineas profundae , cruorisque inde manantis lenti,
viscidi, nigricantis fluxus per spongias aqua tepida im-
butas et c. sedulo promovetur. Incisionum ejusmodi vul-
nera collapso tumore superficialia visuntur, facile coa-
lescunt, et Iaryngotomiae ancipitis vices explent.

Suppuratio forte orta ad normas jam communicatas
generales juvanda, et abscessus quantoeyus aperiendus
est.

§• 350. Criseos  et convalescenliae  tractamen pari-
ter ex notis jam generalihu.s principiis facile definitur.

Spec. V. Inflammalio pulmonum.

§. 351. Inflammalio pulmonum, pneumonilis flpneu-
monia, peripneumonia,  die Lungenentzundung) hieme
frigida et sicca frequens, .egionibus montosis asperis
fere endemica. Jam dextrum jam sinistrum, raro utrum-
que tenet pulmonem; pleuritidem saepe, pericarditidem
quandoque šibi sociam habet.

Hanc inllammationem communi sub titulo cum pleu-
ritide plerique pertractarunt auctores , quia utraque sae¬
pe juncta adest, altera alteri facillime adsociatur, aut
altera in alteram transit, atque symptomata cujuslibet

no n semper distingui perfecte possunt. Attamen charac-
teres diagnosticos, prout utrique seorsiin obviae conve-
niunt, sejunctim pro viribus illustrare conabor, utram-
que separatim, pneumonitidem hic, pleuritidem inter in-
flammationes membranarum descripturus.

II. Doerhaave, J. B. Burserins, J. P. Frank, S. Vogel, Con-
radi, Sprengel, Richter, ah llildenbrand , /• R- Bischoff
opp. cit.

M. Stoli,  aphor. etc. §. '137-—193.

Quarin  1. c. p. 359—290.

Clinique medicale etc. par G. Andral  fil8 etc. Pariš 1827. T. I.

352. Nune de pneumonia acula,  inferius de chro-
nica  sermonein faciam.

Acula  ant absque ullis prodromis, nisi ex febri in-
ilammatoria qua symptoina evoluta, aut paucis modo ad-
versae valetudinis et difficilioris respirationis symptoma-
tibus brevi praegressis, a frigore febrili  orditur valido,
consuetis stipato symptomatibus, mox post horae dimi-
dium mox post bihorium in aeslum  transeunte continuum,
oinnibusque febri essentialibus phaenomenis circumdatum.
Accedunt his plerumque cito: sensus oppressionis, quasi
ponderis peetori incuinbentis; respirium difficile, citatum,
parvuin , breve, cuin halitu multum calente , motus igi-
tur thoracis justo minores et inaequales jam sub respira-
tione dieta, inaxime vero tentata inspiratione profunda
animadvertendi; tussis frequens , brevis , intercepta, per
inspirationis profundioris tentainen, sermocinationem,
deglutitionem, levem temperaturae mutationem , motus
trunci facillime provocanda, dyspnoeam imo orthopnoeam
suffocativam causans, initio pierumque, stadio acines ali—
quando sicca (pneumonia sicca  vocataj, alias sputa ex-
peetorans seroso - mucosa, spumantia, dein puriformia ,
sanguinis puncta vel strias gerentia aut sanguine in¬
time mixta, rubicunda, brunea, coloris hepatici vel imo
»igricantia (pneumonia hutnida);  času rariore tussis

302

nulla 5  inquietudo, anxietas ; cordis palpitatio; iristanta-
nemn inolestiarum enumeratarura augmentum per inspi-
rationem profundatn špiritu retento , et per situm in latus
sedi inflammationis oppositum; insignis venarum jugula-
rium expansio; rubor turgorque faciei auctus, oculormn
conjunctiva rubicunda, caput obnubilatum, deliria, so-
por varii gradus ex plethora capitis; pulsus gradu in¬
flammationis altiore (^ob nimiam pulmonum oppletionem,
parciorem igitur sanguinis refluxum in atriuin et ventri-
culum cordis sinistrum) suppressus, debilis nempe, va-
cuus, inollis, imo intermittens; extremitates quandoque
subfrigidae; cutis sudore mere symptomatico madens;
urinae parcae 5  crassae, jumentosis subsimiies, potius
rubro - flavae; crusta phlogistica sanguinem missum te-
gens. — Intensitate et extensione moderatam pneumo-
niam non minor solum symptomatum priino nominatorum
gradus , sed pulsus etiain pleni, duri, fortes, cutis sic-
ca, et urinae flammeae, pellucidae comitantur. — Pneu-
monia leviš, facile praetervidenda aut pro catarrho sim-
plici habenda, ex dyspnoea continua, ponderis in pecto-
re sensu, respirio inaequali, laterali, obliquo, inspira-
tione profunda tussim provocante, inhibita aut denegata,
attente ponderatis cognoscitur.

Quo purior pneumonia i. e. quo magis ad pulmonis
parenchyma limitata, eo clariora phaenoinena sunt cha-
racteristica mox recensita; cuin pleuritide autein compo-
sita, pleuro - pneumonia,  dolores insuper illis admixtos
otfeid aliaque pleuritidis symptomata alibi describenda.

353. Febris  de regula est mflammatoria,  raris-
sime sub decursu ulteriore nervosam nanciscitur indolem
vel septicam. Utut caeteroquin continua , pneumonia ta-
men cum catarrho aut rheumate composita, cum statu
gastrico, bilioso complicata , nec non charactere nervo-
so initiante et evoluto remittens  cernitur; imo a me et
aliis (Meilicus , p. Frank, de Rensi etc.J intermittens
observata est. Času primo symptomata inflammationis

303

essentiali cum febri contlauant, in  allero remittunt, in
tertio periodice deficiunt.

§. 354. Pneumonia acuta ex\lwm  habet vel faustum
vel infaustum, in sanitatein videlicet, alios morbos , vel
mortem.

Crisis fausta, resolutio,  rarius jam die quinta, ple-
rumque septima vel nona, sed et undecima, decima quar-
ta demum, aliquando adhuc serius contingit. Decrescunt
jam cito jam pedetentim symptomata inflammationis
aeque ac febris essentialia cuncta, tussis rarior, mitior,
brevior, sputa cocta evadunt i. e. crassa, albido - dava,
aut grisea, sanguine punctata aut striata, globosa, hinc
inde per sedimentuin urinarum puriforme copiosum sup-
plenda; urinae largae secedunt hypostasim formantes ru-
bellam, levem, mobilem; simul sudores universales criti-
ci; nec non epistaxis, menses jam redeuntes jam anti-
cipantes, fluxus haemorrhoidalis cmentus etc. in subje-
ctis plethoricis, et si pneumonia causalein cjuendam cum
profluvio cruento normali aut habituali nexum fovet.

Mor bi,  quos pneumonia non resoluta inferre valet,
sunt: IJ Concreliones  loborum pulmonis inter se, cum
pleura, pericardio , diaphragmate variis locis variamque
per circumferentiam; quae jam nulla producunt sympto-
mata, utpote in cadaveribus hominuin morbis pectoris
nunquam adflictorum frequenter inventae , jam vero d ys-
pnoeain chronicam, motu corporis 1'ortiore et protracto,
usu potuurn spirituosorum etc. conspicue ingravescen-
tem, quandoque tensionem in pectore atque dolorem,
certis sub corporis positionibus percipiendum, fovent. —
2) Hydrolhorax aculus,  humorum nempe serosorum,
lymphaticorum, lacti similium aut puriformium, in alter-
utrum vel utrumque thoracis cavum secretorum colle-
ctio. Vix in pura, parcnchvmatosa, sed in ea potissi-
mum obtinet pneumonia, quae cum velamenti a pleura
petiti, vel et pleurae ipsius inflammatione componitur.
Concludere ad hydrothoracem acutum licet, si criseos

exspectandae vel priore jam tempore symptomata pneu-
inoniae aut pleuropneumoniae et febris luculenter immi-
nuuntur, dyspnoea vero, pectoris oppressio , aimetas
ultra modum increscunt, pulsus inordinatus, sitis urgens
evadit, urinae admodum parcae, excretiones criticae
omnes debito parciores surit aut penitus desiderantur, si
brachium alterutrum per vices stupore invaditur, manus-
que ejusdem oedemate intumescit. — 3) Indurationes  in
pulmonum substantia, tubercula.  Minores illae notabili-
bus si non omnibus destituuntur symptomatibus, majo-
res, numerosae respirationem laboriosam, brevem, an-
xietatem, sensum punctararum pectus permeantium, tus-
siculam siccam, chronicam , pulsum febrilem, parvum,
contractum, brachii aiterutrius quandoque stnporem in-
ducunt, et serius aut citius data occasione inilammatae
singulae aut complures simul suppurantur, phlhisim tu~
berculosam  formantes. — 4) Suppurafio,  luculentis
haud semper notata phaenomenis , praesens tamen est
eredenda , si febris et inflammatio tempore opportuno im—
minutae quidem, minime vero requisitis sub excretioni-
bus judicatae, resolutae sunt; si perstantibus dyspnoea,
oppressione caeterisque pneumoniae et inalae universim
valetudinis symptomatibus frequentius accedit frigus, ab
aegro in pectore speciatim perceptum; et si respiratio-
nis inolestia, tussis sicca, aut sputa spumosa, vel pu-
riformia, sanguinolenta expectorans , sitis , reliqua fe¬
bris symptomata denuo successive ingravescunt; adso-
eiatis pedetentim adhuc febris depascentis suppuratoriae
signis, de suppuratione faeta, adeoque de phlhm
pulmonum ulcerosa  nullum relinquitur dubium. Manet
pus vel abscessibus variae magnitudinis fromicis)  re-
clusmn, vel his ruptis citius seriusve in vias aereas de-
pluit, ex quibus nisi largutn niinis et subito proruens
suffocet, per tussim evacuatur, aut in cava pectoris ef-
funditur, empyema formans, aut via fistulosa duce ad
exteriora, vel in cava mediastini, pericardii, et eroso

805

diaphragmate in illiid abdominis derivatnr. -— 6) Exul-
ceruiio,  qua praesente mm pus blandum, laudabile sed
materies inchorosa ejicitur, pulmonum substantia rapide
devastatur, atque brevi utplurimum mors accedit. — 6J
Mala metaslatica,  speciatim materine puriformis ad ce-
rebrum, aures internas, hepar, lienem etc. depositio-
nes metuendae, ubi phaenomenis criseos evacuatoriae
deficientibus organa dieta calore aueto, tensione, dolore
etc. invaduntur.

Lethalem  reddunt pneumoniam indireete  unus al-
terve e morbis po^thuinis nune memoratis, direcle  inflam-
mationis vehemeutifi. vel extensio nimia per oppletionem ,
paralysin inde et surfOBationem . vel per pulmonum gan—
graenam. Hanc inetare credas, in pneumonia admodum
vehemente, nullo domandf. modo, si ingens virium vita-
lium lapsus cum pulsu debili, parvo, inolli, inaetjuali,
vermiculari, inquietudo magna et anxietas, membrorum
frigus, facies hippocratica subito irruunt; adesse jam
scias, si bisce phaenomenis sudores frigidi, viscidi, et
sputa tenuia ichorosa, variegata, cinerea, nigricanlia,
foetentia adhuc adsociantur, jam pulsantis nuncia mori is.

§. 355. In cadaveribus pneumonia mortuorum seclis
inflammationis validae et latius extensae vel vestigia vel
producta et sequelas invenire licet, uti: volumine auetos
pulmones , colore prolundiore, rubro - fusco late diffuso
notatos, marcidos simul facileque dilacerandos , raro et
a lentis potissiinuin pneumoniis hinc inde hepatis adinstar
solidos (jirorsus incongrue hepatisationem voeant}; !m-
morum serosorum, gelatinosoi um ;  purilormium, imo
cruentorum extravasata in parenchymate pulmonum, ca-
nalibus respiratoriis, eavis fhoraeis; lobos pulmonum
membranis recentibus, non raro sat densis et vascula
sanguifera continentibus vestitos, earundem ope inter
se varia extensione, vel cum pleura eostali, pericardio,
diaphragmate connexos ; indurationes, tubercula; verni¬
ca* , sinus, canales pus gerentes capacitate ac numero
b 20

variantes; ipsam texturam organicam hinc inde dege-
neratam.

§. 356. Pneumonitis jam ipse morbiis  adest vel ai-
terius rnobbi symptonia  v. gr. tvplii contagiosi. variola-
rum , morbillorum; jam primaria  vel secundaria. tdio-
vel sijmpafhica  (per consensuin aut antagonismum v. gr.
a suppressa podagra}, pura  vel complicata, simplex
vel composila; sporadica  vel epidemica  aut endemicaj
jam acula,  de qua nune praecipue agitur, jam clironi-
ca-  de regula febri inflaminatoriae juncta, quae, si
quando indolem induit adynamicara, seu nervosam seu
putridam, pneumonitidi nomen passivae,  nervosae aut
putridae, impertitur.

Ex composilis  frequentissiinae cuin catarrho , rheu-
matismo , statu bilioso , pituitoso, cum pleuritide; inde
pneumoniae catarrhales, rheumalicae , biliosae, pilui-
tosae  s. nothae (šydenh., pleuroperipneimoniae  appella-
tae, peculiari memoria dignae censentur. (Slo//  rat. med.
P. I. p. 3. etc., et 8ydenham  obs. med. etc. Sect. VJ.
c. 4.) Priores  duae ex concomitantibus, saepe jam prae-
gressis symptomatibus catarrhosis vel rheumaticis, ex
typo luculenter remittente, et quodainmodo ex causa ex-
citante. anni tempore ac tpmpestate, genio morborum re-
gnante; biliosae  ex symptomatibus biliosis in febri hujus
nominis deseriptis \ pleuroperipneimoniae  ex infra ex-
ponendis pdeuritidi propriis adsociatis cognoscuntur. Pneu-
monia pilidlosa, s. nofha,  inepte falsa, spuria vocata,
ex adjuneto statu pituitoso in febri pituitosa delineato
cognoscenda, subjectis pituita, pulmonum maxime, la-
borantibus. pastosis , quidquam obesis, potni spirituoso-
rum deditis-, aetate vi rili' et senili potissimum infensa,
intrante et exeunte liieme atque vere primo frequentior
occurrit, catarrhis simul, febribusque catarrhalibns et
pituitosis regnantibus. Moderatam penes febrim magna
peetoris oppressione, per tussim summopere ingraves-
cente; respirio freqnente ac citato, brevi ,.parvo , an-

307

heloso, strepente; tussi valida dolorein toio in pectore
modicum excitante, ceplialaeam aliunde insignem ex-
asperante, imo saepius potulentorum vomiium ciente,
cum difiicili pituitae crassae, tenacis expečtoratione;
pulsu frequente, debili, parvo , vacuo (suppresso) ; uri-
nis llainmeis mox turbandis, et status pituitosi universa-
Iis characteribus (§. 180 .]) designatur.

S- 357 . Qui in febrim inflammatoriam generatim
CS- ^ 9 ) 5 bi pneumonitidem quoque disposili  sunt homi-
nes 5 tali enim favente dispositione longe frequentius
istam ac febrim inflammatoriam simplicem oriri, comper-
tum habemus. Praeterea habitu plithisico, thorace per
rhachitidem deformato, angustato praediti, sic et pneu-
monitide jam mulctati, praesertim ea non perfecte reso-
luta, concretionibus, indurationibus ete. relictis, eidem
prae caeteris sunt obnoxii. — CaUsis occasionalibus
praeter coinmunes inflamraationum (§■  261-3  5 e quibus
sanguinis normales vel habituales evacuationes nune sup-
prbssae, potuuin spirituosorum abusus, et veliementes
eminent animi motus, accensentur: aerfrigidus, siccus,
austerus calenti imprimis corpori, aut nimis tenero , non
adsueto, insufficienter vestito , aut quiescenti refrige-
rium facile inferens, unde bruina frigida, siccis austro,
borea, aut vento inter utrumque medio regnantibus pneu-
monitides valde frequentes$ atmosphaerae constitutio
singularis , pneumonias epidemicas gigttens; incauta re-
pentina aeris frigidi cum calido commutatio; intensio et
exaestuatio pulmonuin excedens loquendo nimium, decla-
mando, vociferando , cantando, elflando, cito praeser¬
tim per scalas eundo, eurrendo, saltando, levando onera
et gestando; litbores ad partum gravissimi, protraeti 5
emesis, tussis laboriosae, frequentes; equitatio ventum
versus suscepta: duriores inanuum, brachiorum exercita-
tiones; potus frigidus, glacies condita calente aut su-
dante imo corpore deglutita; pulveres;, arenae subtiles
(<]uibus v. gr. lapidarij, statuarii exponuntur), vapores

20 *

acres acidi, alcalini, inetallici uti mercuriales, arseni-
cales etc. inspiratione attracti; corpora peregrina in ra-
inificationes bronchorum deiapsa; pulmonum commotio,
laesiones, vulnera; inflaunnationes aliae, pleurae nimi-
rum, tracheae et Iaryngis, faucium, cerebri, hepatis et
s. p. ad pulmones transgressae. Morbi, quorum sgmploma
quandoque pneumonitis observatur , sunt: typhus conta-
giosus, morbilli, variolae, dein febres inflammatoriae
catarrhales, rheumaticae, gastricae biliosae, raro inter-
mittentes.

358. Pneumonia acuta communiter periculosa est,
ob functiones pulmonum ad vitam necessarias laesas,
texturam eorum teneram, facillimam exinde vasculorum
Jaesionem, destructionem, arctissimum cum corde ne-
xum, copiam sanguinis irruentis et impetum, motumque
pulmonum prorsus irrequietum; cura tamen altero saltom
tertiove die instituta activa et congrua periculum mullo-
ties arcendo par est.

In prognosi  respiratio, sputa, febris gradus et indo-
les, viresque vitales respectum merentur essentialem.

Quo unpedita inagis est respiratio, quo majores ex
ea oppressio, aegri inquietudo , anxietas, eo pejor prog-
nosis. — Latus thoracis alterutrum sub respiratione
non inoveri, situm in uno solum concedi, versionem iji
oppositum per instantaneam oppressionem summain peni-
tus denegari, malum, de alterutrius enim pulmonis in-
flammatione insigni testatur; pejus adhuc, et plerumque
lethale, thoracem respirando vix elevari utrinque, re-
spirationem itaque solo diaphragmatis et musculorum ab-
dominalium motu (^abdominalen^ perlici, situmcjue nori
nisi dorsalem, aut imo suberectum concedi, utriusque
enim pulmonis inflammationem designat.

Tussis continua sicca, aut cum sputis serosis, spu-
mantibus , croceis. bruneis, cinereis, nigricantibus, ma¬
li ominis est, nisi reliqua phaenomena essentialia de-
crescant. — Tdein de urirds valet eoloris norinalis, pel-

309

iucidis, ultra diem (juintum perstantibus, quin turben-
tur aut hypostasim faciant laudabilem. — Idem notant
synocha intensa, pneumoniae cum pleuritide, tracheiti-
de, laryn gitide, pharyngitide, encephalitide, hepatitido
etc. connubium, symptomaticae in typho , morbillis, va-
riolis, scarlatina evolutio, recidiva brevi exorta, eha-
racter febris in nervosum vel putridum coramutatus.

Periculum ex pneumonitide subeunt praeeipue in-
fantes, et subjecta senilia decrepita, pituitosa, exhau-
sta alia, habitu insigni phthisico donata, pulmonum de-
bilitate, vitiis organicis jam ante laborantia, pneumo-
niis iteratim tentata, item gravidae, quibus abortus fa-
cilis aut mors ipsa iinminet, et puerperae.

Nec vehementia febris nec magna respirationis dif-
ficultate decrescentibus mors die septima vel nona instat.
Quam annunciant pulšus admodum debilis, vacuus, par-
vus, inordinatus, intermittens; frigidum corpus pectore,
collo et capite exceptis , calorem diutius foventibus; l'a-
ciei, manuum, pedum, imo brachioruin livor; imprietu-
do et anxietas sum m a cum sudoribus serosis aut viscidis,
binc inde frigidis; tussis rarior quidem ast suffocatio-
nem minans, sputa ichorosa, foetentia, nulla.

Pneumonitis sine notabili remissione ad decimum et
quartum diem excurrens, pro individui constitutione , vel
exitus letlialis vel maloruin posthumorum incutit metum.

Pneumonia notha maj oris gradus periculo mortis suf-
focativae vel apoplecticae juncta, imo quandoque fallaci
sub lenitate, quin caloris febrisve indicia moneant, nec
opinantes opprimit, anhelitu et debilitate subito crescen-
tibus. ( Boerhaave  aphor. 872.)

Neglectam primis tribus quatuorve diebus pneumo-
nitidem saepe aut mors aut morbi sequuntur secundarii
vix avertcndi. Quae criseos faustae, quae transitus in
morbos posthumos, boruinque singulorum sint sign a, ex
supcriore, pneumonitidis descriptione, et generalibus

310

circa varios inflammationum exitus §. 244. etc. expositis
intelligitur.

g. 359. Curu  ex principiis generalibus statuenda.
De acula  pneuraonia primum agitur.

Momentum causae excitans, si efficax perstat, mo¬
do qualitatibus et sedi ejus, sicut inflammationis magni-
tudini adaequato tollendura est aut enervandum 5  adeoque
eorpora peregrina v. gr. e pulmonibus, si fieri potest,
amovenda, vulnera, contusiones per ictus, lapsus etc.
illatae confestim debite curandae sunt. Regiinen siinul
quoad victnin, potus, corporis animique quietein, tempe¬
raturam. lucern, vestitum etc. prorsus antiphlogisticum
a  IO 2 . 3 , ad amussim servandum, speciatim curandum
est vel maxime, ut aer aegrum ambiens tepidulus sit et
ab irritante quovis haeterogeneo purissimus, ut aeger
nil sese jactitet in lecto , sub tussi, sumendo potu etc.
se haud elevet, locutionem ad absolute inevitabilem earn-
que voce demissa restringat, atque in succutientem tus-
sim cohibendam volflntatis imperio utatur,

§. 860. Inflaininatio ipsa, utpote communiter syno-
chae juncta, tractamen  indicat antiphlogisticum, prom-
tissimum 5  quod nonnisi evoluta fors indole nervosa aut
putrida ad normam §§. 278. et 279. modificandum foret.
De regula igitur venaesectio, quantam pneumoniae ma¬
gnitudo et decurrendi ratio, constitutio aegri individui,
et genius morborum regnans jubent, exteinpIo instituen-
da est, et pro indicantium momentorum dignitate iteran-
da. Largior quam in plerisque aliorum viscerum phlogo-
sibus requiritur; et in brachio lateris eminenter adfecti,
eni consuetim aeger facilius ineumbit, celcbranda prae-
fertur. Potus simul et medicamina emollientia, aquoso-
mucilaginosa cum nitro et oxymelle, tepide et frequen-
tissime , haec oinni f, illi ad minimum omni i  horae su-
inendi, fomenta aut j>otius levia cataplasmata, horum
defectu unguenta emollientia, vapores emollientes Icnis-
siinc inspirandi, enemata eccoprotica adhibeantur opor-

311

tet. — Quantum sanguinis mittendum, quando et quo-
ties phlebotomia repetenda, quando hirudines ( caeteris
paribus hic non adeo ac in pleuritide efficacesj in usuin
vocandae sint, et quousque inethodus antiphlogistica in
g-enere continuanda, abunde intelligitur ex iis, quae cir-
ca hanc rem in febre ijillammatoria simplice %•  103., et
in generali'phlogosium therapia §.275. etc. statuebantur.
Itespirationis difficultas imprimis, tussis , sputa , et con-
gestiorunn ad caput ex- et internarum symptomata sunt
bene attendenda. Et ubi pulsuuin l'allax debililas, vacui-
tas , irregularitas, delassationis inaximae sensatio , de-
liria, urinae turbidae inchoato vix morbo jam statum
nervosum mentientes ad perversam, seducere curam
possent non attentos, ab errore facile iethifero prae-
munient comparatio symptomatum caeterorum oinnium,
eorumque initii, evolutionis , decursus , durationis cum
individuali aegroruin dispositione ac vaietudine inflam-
mationem praegressa, causisque occasronalibus, nec
non genii morborum stationarii et annui prudens eonsi-
deratio.

Pneuinoniae indoles primario caiarrhalis  aut rheu-
maticu  depletiones sanguinis universales et locales eae-
terum indicatas minime excludit, ast non ultra, quam
phaenomena phlegmonosa exigunt, et eas et metliodum
totam antiphlogisticain intendi ac protrahi jubet, ne pneu-
moniae simuhjue caiarrhalis aut rheumaticae adfectionis
universalis resolutio pracpediatur ,  et character febris
accersatur nervosus aut putridus.

Pneuinoniae syvtplomativa.e  tyi»hi, variolaruin, mor-
billorum, cum syinptomatibus quoad formam catarrlvali-
bus incedere solent. Vigente febri inllammatoria inetho-
dum exposcunt antipJdogisticam, minus tamen genero-
sain. ac si purae iorent, substantivac, et phlegmono—
sae. Plura de his in tractamine typhi, variolarum etc.
infra dicentur.

Antiphiogisticam therapiam, speciatim phiebotomias

812

magis adhuc restrictas volunt pneumoniae nothae. 8y-
denhcm  post et inter venaesectiones minores eccoproti-
ca, nec non potulenta emolliehtia observavit utilissima.
Casibus tamen specialibus debite spectatis et šali amino-
niaco, polygalae senegae, antimonialibus, scillae mari-
nae, ipecacuanhae dosi refraeta, etc. locus erit.

Symptomatibus inflaininationis cum febri, per tra-
ctamen antiphlogisticum imininuta, haud aecjuabiliter de-
crescentibus quae opponenda sit medendi ratio , ex ge-
neralibus §>. 106. facile depromitar.

§. 361. Therapiam sub crisi, resolutione  pncumoni-
tidis ad principia generali a faciendain vires vitales earum-
que phaenomena, evacuationum criticarum viae, copia
et conditio potissimum regunt. »Statu viriuin systematis
circulatorii bono, febris indole activa perstante, pulsu
jam moderate frequente, libero, sat forti, crisi spu-
tis, sudoribus et uriniš criticis rite procedentibus vel
maxime cavendum, ne per refrigerium, diarrhoeam arti-
ficialein, jtharmaca stimulando calefacientia etc. suppri-
mantur, nec per regimen nimis calidum, per sudorilera
potentiora ultra moduin proinoveantur. Medicainina aquo-
so - mucilaginosa cum aceto ammoniacali et oxymelle
simpl. aut roob sambuci, et temj>ore intermedio potnlen-
ta ex decocto rad. alth.. salep, hordei, infuso fol. alth.,
flor. verbasc. etc. tepida assidue sumta, regimen quie-
tum moderate calidum, cataplasmata emoll. de die sal-
tem continuata, noctu vero ad concedendum aegro soin-
num , et avertendum refrigerium , per unguentum emol-
liens superimposito linteamine simplici calido sicco com-
pensanda, congruum sistunt apparatum et sufficientein.

Excretionibus autem criticis ob febris inilaimnatoriae
Mgorem imperfectis adhuc et aequo parcioribus, tussi
molesta, sputis parcis, tenacibus, vix coctis, prae cae-
teris infringere febrim continuata cura antiphlogistica
opus est. Prima statiin morbi aetate antipblogistice tra-
ctatis in casibus pharmaca mucilaginosa, nitrata, pot us

813

emollientes, clysteres aperientes etc. continuare plerum-
qne sufficit; q«andoque tamen sanguinis per venaese-
ctionem aut per hirudines depletio ob febris aut inflamma-
tionis gradum adhuc necessaria lit. Ponderatis omnibus
moinentis instituta hoc stadio expectorans et sudoriferum
evadit remedium, promtissimum et certissimuin; omissa
vero non tardatam solarn, sed imperfectam quoque pneu-
moniae resolutionein, imo plenarium hujus defectum, et
inorbOs ejus seeundarios, supra nominatos, sequelas
habet.

Alias crisis febri et inflaininatione fractis tarda et
imperfecta observatur vel ob virium requisitarum defe¬
ctum , et sputa in specie nimis crassa et tenacia, quem-
mlmodum saepe in pneumonia notlia, vel ob febris in-
dolem nervosam imminentem aut jam evolutam. Conve-
niunt času primo: sal ammoniacus, tart. emet. dosi re-
fracta, nec emesin nec diarrhoeam ciente, sulf. aurat.
antimon., kermes minerale, scilla marina, rad. polygal.
seneg., rad. enulae, sulf. puram, flor. benzoes;—času
altero: eadem incitantibus tum nervinis tum systema
cutaneum petentibus nupta, qualia sunt decocto-infusa
flor. arnicae et rad. valer. aut flor. chainom., sem. foenic.
etc., camphora aut moschus dosi parva; vesicantia;
porro sp. sal. aininon. aquos., anisat., sal volatile corn.
cerv. 5 gummires. ammon., asa foetida. Ubi expectora-
tionem facilitare, augere scopus est, vires, febris et
status nervosi indoles tam ex recensitis pharmacis sele-
ctuin quam singuloruin cum aliis v. gr. narcoticis connu-
bium praecipue determinant.

Evacuationibus criticis terminos salutiferos exceden-
tibus, inaxime sudoribus profusis et protractis quomodo
sit occurrendiim, praecepta generalia %§,  86 et 108. do¬
cent. Tractamine consimili opus habent sputa critica ni¬
ans larga, et ultra tempus in aegri damniim continuan-
tia, qualia utnt raro eximia sub debilitate, imprimis niso
j" characterem co!!iquativum praesente, in subjectis

314


iuertibus, iaxLs, pituita pulmonum laborantibus occur-
runt.

§.  362. Pneumonitide ad resolutionem nondum per-
ducta si febris in nervosam  mutari minatur vel mutata
jain est, vesicantia pectori, regioni intra scapulas ant
brachiis adplicata, interne camphora cum nitro vel šale
ammoniaco in decoctis mucilaginosis, emulso amygdali-
no, mixtura dieta oleosa etc., et exsuperante charactere
nervoso gradus altioris therapia adcominodate excitans,
antagonistice irritans, contra febriin nervosam prae-
scripta, conveniunt.

§. 363. Imminente aut jam praesente charactere
jmfrido,  quem praeter signa ejus communia respirium
valde molestnm, sputa multum cruoris tenuis, non coa-
gulabilis, aut materiein brnneam, nigricantem foetidam
gerentia, facile prodeuntia denotant, relicta therapia
antiphlogistica illico ad antisepticam , cpialis contra fe-
briin putridam Iaudata, specialius puhnonibus primario
eminenter adfectis adcommodatam, transeundum est.
Hoc intuitu in priorum emollientium locum nune vapores
<juidquam incitantes ex infnsis flor. chairtom., herbae
mentiiae, hyssopi etc., aerem vaporibus acidis minerali-
bus levissime imbutum. iino urgente debiiitate vitali et
exigua pulinonum irritabilitate acetum aromatieum , li-
quorem m. Moffm., naphtas, olea aetherea, sp. sal. ain-
mon. oleosmn constanter inspirare oportet.

§. 364. Judicata feliciter febri et pneumonia resolu-
ta, ut convalescenfiae  prospiciatur, ad tollendos inorbi
residuos effectus et recidivain praecavendam necessaria
liant, in traetamine convalescentiae e febri inflammatoria
generatiin dieta. Specialius adlaborandum, ut relicta
pulmonmn et universalis debilitas, si notabilis, decoctis
lichenis island., rad. polygal. vulgaris, suininitat. centaur.
minor. etc., diaeta blanda, digestu facili, pedetentim
augenda, aere puro, libero, et cauto motu in eo sue-
cessive tollatur. Convalescentes omnein refrigeralionis

815

et incalescentiae occasionem , sermocinationem intensam
et protractam, labores brachia, pectus adstringentes,
validos corporis motus animique adfectus, vinum aliave
spirituosa, potus aromaticos, cibos rnultum conditos diu
adhuc quam solertissime fugiant est necesse.

Irritabilitatem organorum respiratoriorum puram,
absque nota inflammatoria restantem, ex tussi spastica
per levissimam ansam illico provocanda imprimis cognos-
cendam, emollientia paregoricis , et pro re nata alteran-
tibus nuj)ta, uti: infusa, decocta mucilaginosa, mixtu-
ra guminosa, oleosa cum dosi refracta opli, extr. liyo-
scyami etc., aut pulvere Doweri, caulibus dulcamar.;
potiilenta, pediluvia, manuluvia emollientia, unguent.
simplex sine vel cum opio, optime compescunt.

fi-  36-5. Pneumonia chronica  frequentissime obvia,
facile praetervidenda, nec facile semper cognoscenda,
liinc ocenila, latern  vocata, nimis saepe jam post se-
ptimanas, jam post menses in suppurationem et phthisin
pulmonalem abit, hancque in ultimum usque stadium co-
mitari consuevit. QM. iSlo/l  aphor. 186.—192.)

§. 366. Disposilionem  et causas excilanles  pneumo-
niarum acutarum phlegmonosarum, catarrhalium, rheu-
maticarum etc. communes 357.) agnoscit; originem-
que suam vel immediate ex his protraetis, vel mediate
ex effectibus earundem et sequelis, vitiis organicis, pul-
jnonum indurationibus praecipue, tuberculis ducit; vel
serophularum, arthritidis, syphilidis , aliorumve morbo-
rum sgmptoma  adest.

§. 367. Facilis quidem est diagnosis  ejus, ubi sub-
jecta tenet habitum phthisicum evhrbentia , aut scrophulo-
sa, aut quae pneumoniis manifestis non rite judicatis, vel
catarrhis inflammatoriis iteratis, neglectis fors aut per-
peram traetatis laborarunt; et ubi aegrorum conditio,
vivendi rali o, negotiorum genus, aliave noxa ortum il-
bus indigitant; difficilis vero, ubi ex solis hauriri debet
s ymptomatibus, utpote nec indole, nec magnitudine,

316

nec duratioae constantibus. Plerisque tarnen in casibus
sequentia inveniuntur: di/.spnoea  major minorve conli-
nua,  a pastu, incessu citatu aut protracto, ascensn
scalarum, cursitatione, sermocinatione multa, cantu,
usu spirituosorum etc. adaugenda; lussicula  frequens,
sicea,  ab incalescentiae occasionibus analogis, ct ab
oinni respirationis et circuli incitatione fortius molestans;
doior  sub ea vel et continuus in qnadam pectoris regin ne
oblusus,  pressivus , cui tardius ardor et puncturae fu-
gaces adsociantur, exinde pectus omnem in directionem
pervagantes; adpetentia param languida, liabilus  eva-
dens caehecticus,  lacies lurida terrea , quandoque cada-
verosa, quibus cum aliqua hepatis nonnunquam intumes-
centia morbus pro viscerum abdorainis infarctibus impo-
nere valet 5  febris  initio levicida.  attento šobim obser-
vatori a j)randio et vesperi per pulsmn frequentem, ca-
iorem auctujn et laciei turgorem, ruborein praeprimis in
gena lateris adfecti circumscriptum, tussim frajuentio-
rein, caput tentatum, inquietudinein manifesta, postea
vero ineresccns, continnam sese oiferens, et exacerba-
tiones dictis mox temporibus luculentas, a frigore or-
dientes, celebrans: frigus mite etiam teinpore interme-
<lio, et horripilalio  saepe recurrens aegris inolesta. Ma-
cics  successive eminere magis eonspicitur, augetur tus-
sis, ct spota prodeunt alitjua spinnantia, dein largiora
mucosa puriformibus mrauta, figurata, sanguine striata,
tandem vere purulenta, cum accedentibus jam omnibus
phthiseos purulentae svmptomatibns. — Contingente
pneumoniae chronicae resolutionc crisis  fausta, qualis in
acuta, largis sub sputis coctis, sudoribos et urinis, se-
quitur, intercisa tarnen , et passu lento procedens.

Pleuropneumonia chronica, lenta, non raro pulmo-
nis superficiem et pleuram occupans, manifestis stipatur
doloribus , saepiusque in hydrotlioracem ejustfue seque-
las a bil.

jij. 3bS. Palet ex hls . pneumoniam chronieam . utut

lente decurrentem et specie ulitem, raaxime tamen foi-
midabiJem esse, ub er rim um nempe phthisium pulmonalium,
hydrothoracis fontem, et quandoque mortis repentinae
vel a sanguinis aut puris effusionibus suffocativae, vel
apoplecticae causain. Diagnosi solum tempestiva, absen-
te habitu phthisico, circumstantiis individuum, anni tem-
pus et tempestatem speetantibus faustis, therapia mature
inchoata congrua, patientenjue continuata morbo suffe-
rendo aegroque salvando par invenitur.

iScrophularum, arthritidis symptoma curatione apta,
et nonnunquam pldogosi in exterioribus orta, fluxu hae-
morrhoidali etc. leliciter sanatur.

§.  369. Therapia  tam momentis causalibus, dispo-
nenti videlicet et excitanti, quam inUaminationi ipsi de¬
bet adcommodari.

Individualis ad sanguinis in pulmonibus congestio-
nes dispositio organica nec certe nec tuto tolli, ulterior
vero illius formatio procrastinari, forsan praepediri po-
test evitando quaequae vim inferunt pulmonibus , huma¬
nim circulum nimis accelerant, aut eorum per pulmones
transitum impediunt, atque diaetam ( blandam vegetabi-
lem ) ac regimen antiphlogistico accedens servando. Dis-
positione tali evoluta et in pneumoniam lentam evecta,
vel hac citra dispositionis favorem producta requiritur,
ut primo noxae nune memoratae et caeterae omnes inter
pneumoniae acutae causas recensitae vitentur, arcean-
tur, infringantur, dein inllammatio ipsa pro origine v. gr.
ex tuberculis, serophulis etc., pro gradu, duratione et
statu universali traetetur. Tubercula modo Jere inevita-
bili abire in suppurationem consuevenmt, quam tamen
ratio medendi emolliens et sedans e um derivante et an-
tagonistica saepe diu tardare valet. Conveniunt itaque
eataplasmata, 1‘omenta, unguenta, balnea, enemata,
vapores, potus emollientes, serum lactis dulce, aqua
Nelterana cum lacte, mixtura oleosa, emulsa, decocta
inucilaginosa cum caulibus dulcainarae, digitali pur-

318

purea; sinapismi, vesicantia, unguentuin tart. emetici*
fonticuli, forsan et inoxa a Vaidij  celebrata, (J ouru.
univ. des Sciences medicales. Par. 1820. Cah. 5. ) Inflam-
matio ipsa, nisi conditio organismi totius absolute repu-
gnet, venaesectiones parvas, repetitas, saltem depletio-
nes sanguinis ope hirudinum princeps agnoscit remedium,
sine damno non praetermittendum. — Pneumoniae len-
tae scrophularum symptomati eadem opponenda est me-
dela; praeterea penes digitalem purp., ni malum majo-
res jam fecerit progressus, antiinonialia etiain et mercu-
rialia mitiora, sal ammoniacus, terra ponderosa šalita
barv ta muriatica), arnica, conimn maculatum, bella-
donna pro rerum adjunctis adhiberi mcrentur. Tonica,
speciatijn cortex Peruvianus, aquae martiales soluta in-
flammatione in tuberculis nocent, in scrophulis proficere
possunt.

§. 370. Convalescenliae  e pneumonia chronica feli-
citer iinpetratae cura in eo consistit, ut remedia ad con-
valescentiam ex febri inflaminatoria (]§. 190.) et ex pneu-
monitide acuta 364.) rite curandam laudata longo
continuentur tempore, et' normae ibidem praescriptae
constanter ad amassiin serventur.

§• 371. De pneumonia interjnitlenle  jam ad feb res
intermittentes 212. et 224.) scitu necessaria inter-
serebain.

§. 372. Si pneumonia sen acuta seu chronica, de-
ficiente crisi fausta, in morbos abit seeundarios, horum
adcommodatain inedelam sine mora lieri oportet. Quae in
apta normarum et remedioruin adplicatione consistit, pro
curandis inflarnmationum pedissequis malis in genere
(%.  287. etc.) expositorum.

Spec. VI. Inflammatio cordis.

§• 373. Inflammatio cordis fcarditis,  Entziindung
des Herzens) practicorum versatissiinorum testimonio ad

ff

raros. hucdum saltem rarius observaios et exacte dc-
scriptos referenda est morbos. Etiainsi eam intensae
pneumoniae sociatam praetervisam, chronicam lente ac
moderate decurrentem pro morbo alio , uti Morgagni,
Corvisart, Burns, Tesla, Kregsig  referunt, habitam
fuisse et adhuc haberi facile concedo, nonnullis tamen
monographis adparuisse frequentius, quam practicis prae-
dilectione non ductis revera adfuisse, nullus dubito.

Senac,  traite de la štructure du coeur etc. Pariš 1774.

JI. de Stoerk,  Ann. med. II.

P. Frank, S. Vogel, C. Sprengel, de Hildenbrand, I. II.
Bischo/f,  opp. cit.

i Corvisart,  Essay sur les maladies et les lesions organjques du
coeur etc. Par. 1800. 8.

Ant. Jos. Tesla,  Prof. in Bologna, iib. d. Krankh. des Her-
zens. Eiu Ausz. a. d. Ital. mit Aumerk. a K. Sprengel
Thl. I. Halle 1813. 8.

Allan Burns,  von einigen der haufigsten u. wiclitigsten Ilerz-
krankliciten. A. d. Engl. tibers. von Dr. Nasse.  Lemgo 1814.

Dr. Fr. Ludiv. Kregsig,  die Krankliciten des Ilerzens, svste-
matisch bearb. u. durcb eigene Beobaclituugen erlautert.
3 Thl Beri. 1814—1817. 8.

§. 374. Carditis acula  palarn fit synocha forti cum
pulsu valde frequente , omnimode inordinato , inconstan-
te, et intermittente, duro et forti; pulsationibus cordis
et arteriarum majorum admoduin intensis et irregulari-
bus, cum palpitatione angente saepius redeunte, moti-
busque cordis quandoque inordinatis, tremulis, obscure
animadvertendis; aestu, ardore et gravitatis aut coin-
pressionis sensu in cordis regione continuis; doloribus
ibidem punctoriis, lancinantibns aut [obtusis modo pres-
sivis; anxietate peculiari sumnia cum magna pectoris
angustia , respiratione citata, difficili, saepe suspiriosa,
inspiratione tamen profunda nec denegata nec per dolo-
res aut tussim intercepta, quandoque aphonia; situ dor-
sali impedito; animi deliquiis; sudorc symptomatico;
extremitatum frigore, livore, quandoque paralysi. His

frequenter adjunguntur vomitus vehemens, pulsatio in
epigasiferio, singultus, spasmus pharyngis, imo hydro-
phobia , delirium furibundum vel coina somnolentum. Fa-
cies aegri jam turgct, rubet, imo caerulescit, cum obtu-
tu minace, jam collapsa, pallida, moesta, obtutu lan-
guido conspicitur.

Monente Kreysig  0. c. T. II. sect. 2. c. 2) carditi-
dem suspicari in febribus licet inflammatoriis , quae cum
pulsu cordis et arteriarum valde frequente, respirio ad-
modum citato cum dolore indeterminato, aut aestu ma-
gno, angustiarum et pressionis in pectore sensu, et li-
pothymia imminente intrant, et sub quibus facies aegro-
rum plerumque statim ab introitu defigurata, in longum
quasi dueta, perquam rubra, vel pallida vel flavicans
cernitur, oculique raro aperiuntur. Juvat hisce phaeno-
menis inquietudinem addere et anxietatem singularem ,
aniini depressionem, et iteratas cordis palpitationes.

§. 375. In carditide chronica , lenta,  symptomata
nec ornnia sidrni, nec adeo magna sunt, et luculenter
remittunt. Quam ob rem sub ejusmodi remissionibus car-
ditis facile praetervideri, in dubiurn vozari potest. Morbo
provecto magna animi prostratio, desponsio, vitae tae-
dium non raro superveniunt.

§• 376. Carditis sive simplex sit sive pneumoniae
sociala, sive acuta et vehemens sive chronica et mitior,
ut resolvatur, circumstantiarum tam externarum quam
aegros spectantium favore opus habet. In specie deside-
ratur, ut a cordis laesionibus originem non trahat, et
ut traetamini congruo tempestive sit subjecta. Frequen-
ter autem lelhifera  evadft, vel jam altero, tertio, quar-
tove die facuta), paralysim, rupturam aut gangraenam
inferendo, vel tardius, morbos secundarios ant cordis
vitia, hydrOcardiam scilicet, partialem aut totalein cor¬
dis cum pericardio concretionem, suppurationem, ulce-
rationem causando , aut (deutaj inerassationes , indura-
tiones, ossificationes valvularum, arteriarum coronariarum

321

mm nnginae pectoris Heberdenii  dictae syraptomatibus,
et vasorum majorum, phsyconiain (po!ysarciam) , aneu-
rismata cordis, angustationes cavorum ejus, aortae,
aut arteriae pulmonalis, nec non,si inflammatio membra¬
nam internam occupat (Kregsig),  polypos cordis pro-
ducendo, a coagulis polypi formam aemulantibus probe
distinguendos, quae post agonem protractum in cadave-
ribus communiter inveniuntur.

Suppuralio  in cordis superficie per annos durare po-
test, antequam lethalis fiat. Praeter communia suppura-
tionis internae symptomata pedetentim prodeuntia, spe-
ciatim frequentem in regione cordis horripilationem, car-
diopalmum vehementem , anxietatem, Iipotbymias repeti-
tas , pulsusque inordinatos , et cum liis lentam contabes-
centiajn universalem fphlhisin cordis)  observare licet.

Latiorem cordis cum pericardio concretionem  car-
diopalmus frequens ac intensus, magna inquietudo, an-
xietas, tensionis aut tractionis sensus in cordis loco,
instans animi deliquium situ in latus sinistrum tentato.
anhelitus, Ioquela saepius intercepta, pulsus irregulares.
interinittentes indigitant.

Indurationes  similibus phaenomenis , vel, sicut con-
cretiones cxiguae, nullo manifestantur indicio. — Angina
pectoris Heberdenii  per insultus oppressionis cordis sum-
mopere angentis, sub ingressn plerumque ant alio motu
repente invadentes, cum pulsibus cordis et arteriarnm
debilibus aut intermittentibus, per peculiarem sub mar-
gine sterni sinistro dolorem, in sinistrum usque brachiuin
protensum, per fallacem apnoeae sensum , et per insul-
tnum taliuin periodicas repetitiones, sensim frequentio-
res, quarum in interstitiis aegri initio adhuc bene se ha-
bere adserunt, proditur.

g. 377. Differentiae  carditidis eaedem ac aliarum
inflammationum memorantur. Est enim subslaniiva  aut
sgmplomalica: primaria  aut secundaria: acula  aut chro-

322

niča; phlegmonosa  aut rhenmatica  etc.; smplex  ant
composila; pura  ant inixta, complicala ; et s. p.

§. 378. Disponuntur  maxime in carditidem subjecta,
corpore et anima admodum irritabilia, mobilia, in animi
adfectus pronissima; inflammationem dietam prius jam
passa; nec non organico cordis vitio, aut chlorosi gra-
dus altioris adfecta. — Causae excitanles  sunt inflainma-
tionum aliarum et febris inflammatoriae communes, ac
sequentes speciales: aj  laesiones tam thoracis, quam
pericardii, et cordis ipsius; intensiones violentae špiritu
diu retento, et sanguinis ideo per cor trajectu inhibito,
quemadmodum sub elevandig, gestandis oneribus ponde-
rosis, machinis, tubis tlando traetandis etc. 5  bJ  magna
anxietas, terror, effrenis iracundia, sed moeror quoque
gravis, curae rodentes, amor infelix, zeIotypia; efllo-
rescenliarum acutarum et chronicarum, haemorrhagia-
rum diuturnarum, sudorum etc. suppressiones; — ar-
tliritis, serophulae.

§. 379. Prognosis  inorbi cursu celeri aeque ac len¬
to periculosi ex deseriptione illius et morbonun secunda-
riorum aestimatione fluit. Isti vero et post eximios , quos
Tesla , Sprengel, Corvisarl  et praeprimis Krajšaj  re-
centissime fecere, conatus ainpliore adhuc illustratione
indigent.

§. 3S0. Curalur  carditis acuta eodem, quo pneumo-
nitis admodum intensa, modo essentiali; nam salus non-
nisi per methodum insigniter debilitantem impetrari po-
test. (Kregsig  op. cit. cap. 6 .) Esi autem cina sine uilo
temporis dispendio instituenda, cum in mora sit pericu-
lum aut mortis aut malorum posthumorum insanabilium.—
In chronicae (jutpjbiriinuin symptomaticae) carditidis tra-
ctamine non alia, quam quae pneumoniae chronicae the-
rapiam dirigunt, indicantia valent. Confer. §. 309.

323

Spec. VIL Inflammatio diapkragmatis.

$. 881. Diaphragmatis inflammatio, diapliragmatitis
fdiaphragmilis,  Entziindung des Zwerchfells), incon-
grue paraphrenitis  appellata]) haud frequens est, et
([uidem rarior sijtnplex quam inflaminationibus organorum
vicinorum , pleurae speciatim , peritonei, hepatis con-
sociata.

Van Sivieten  Commentar. T. III. g. 907. etc.

J.  f. Franic, S. Vogel, C. Sprengel, ab Hildenbrand  opp. cit.

§. 382. Cognoscitur ex sequentibus: Inflammatio-
num inomentosarum more orditur a frigore, et cumfebri
decurrit inflammatoria, cura dolore  dirissimo urente , lan-
cinante , s tri agente, per diaphragma transversim expan-
so, sub inspiratione deorsum, sub exspiratione sursum
moto, per inspirationem, loqueIain, deglutitionem, om-
nemque trunci motum, et vel maxime per tussim, ster-
nutationem, singultum exacerbando$ cum singultu  fcre
continuo; respirio, praesertiin inflammata diaphragma-
tis fornice, difficillimo , angente, sublimi, solius fere
thoracis actione perficiendo, et singultus causa summe
inordinato; calore urente in epigastrio et, si inflamma¬
tio partem diaphragmatis concavam praeprimis occupat,
sensibilitate adeo exaltata, ut leviš attactus jam dolores
et singultum, imo convulsiones excitet; deglutitione
plus minus ardua, in infuna aesophagi parte dolores vel
et motum antiperistalticum provocante. Pulsus durante
singultu admodum frequens, inaequalis et inordinatus,
singultu silente durus, tensus, contractus esse consue-
vit; raro deest voinitus summe dolorificus matcriae bilio-
sae, aut vomituritiones intensae; spasmi tainen musculo-
rum faciei, risus sardonius, et delirium l'erox non ad
constantia spectant symptoinata, etsi istud validis pha-
r yngis spasmis et hydrophobiae junctuin diaphragmitidem
comitari visum fuerit.

21

324

§. 383. j Dccurms  hujus infiammationis symptomati-
bus adeo vehementibus stipatae, et singultu plurimmn
torquente fere non interrupto vere terribilis, consuetim
aciitus  est. Intra septem dies faustam vel infaustam,
hanc plerumque sub gangraenae phaenoinenis, subire
solet crisira. Exitus  habet cuin inflammationibus aliis
communes. Ev malis posthumis frequentiora sunt obser-
vata: indurationes, partiales chondrogeneses et ossifi-
cationes (VoigtelJ,  euin pulmonibus et hepate concre-
tiones. Sed et completa resolutione inflammationis' obten-
ta opportunitatem in recidivas maximam diu restare,
hasque ipsas singultu imprimis, facile provocando, non
raro induci, constat.

<jjj. 384. Causis excitantibus  adnumerantur: aj  lae-
siones et violentiae externae; magna diaphragmatis in-
tensio sub oneribus valde ponderosis elevandis et por-
tandis, sub vomitionibus et conatibus vomendi intensis,
sub singultu, quacunque causa nato, pertinace; cartila-
go xyphoidea, praecipue in sexu sequiorc per thoracula
aliasve stricturas introrsum versa; h )  refrigerationes;
morborum variorum, praecipue cutaneorum, se- et ex-
cretionum normalium et morbosarum, uti transpirationis,
sudoris, mensium, buxus haemorrhoidalis etc. suppres-
siones etc.

§. 385. Prognosim  ex nosographia desumere, fa¬
cile est. Diaphragmitis periculosum semper se exhibet
morbum. Nisi cito satis, ad scopuin, et necessaria cum
energia curatur, intensitate increscente, extensione ad
peritoneum, compositione cum pleuritide, pneumonia,
hepatitide etc. brevi letbalis fieri potest, vel alio modo
infauste judicari.

§. 386. Therapia  diaphragmitidis quoad essentialia
cum pneumoniae gravioris curatione convenit. Tam mor-
bi magnitudine, stadio, decurrendi ratione, quam aegro-
rum constitutione, causa occasionali, et dominante mor¬
borum genio indicatur et regitur. Cavenduin maxiroe ■

325

ne querelae aegroruin de extreiua delassatione, et an-
vietas ad medendi genus stimulans, nec singultus effre-
jiis ad incitans antispasticum , nec vomitus biliosus ad
antigastricum seducant. Fracto inflammationis vigore
usus opii prudenter accommodatus, aut extracti hyoscya-
rai etc. plurimum prodest, singultum adeo dolorificum et
■ inflammationi infensum mitigando, sedando.

Praesente imo jam convalescentia consuetim singul-
tui adhuc ope blandorum pacantium, diu continuatormn,
medendum est.

Spec. Vlil. Inflammatio venlriculi.

§• 387. Inflammatio venlriculi Qgastritis,  die Ma-
gcnentzundung) manifestatur: dolore constante inslgni
urente, vel punctorio, lancinante in epigastrio tumente,
tenso , calente, summe sensibili, qui sursuin in aesopha-
guin protenditur, et sub attactu aeque ac deglutitis co-
pia licet minima rebus blandissimis, profunda inspiratio-
ne , tussi, sternutatione , vomitu summopere exacerba-
tur; nausea et vomitu fr egucnte,  imprimis per assumta
quaequae statim excitando, initio assumta fei’e sola, dein
autem bilem aut fluidum cruentum evacuante; alvo ob-
stipa; febri intensa cuin pulsu duro , contracto , parvo,
inaequali, intermittente , siti clamosa, aestu interno raa-
gno cum extremitatum frigore; rcsjiirio difflcili, inae-
cjuali; delassatione sirnima; quibus saepe singultus , ce-
phalaea, delirium, animi deliquia, spasmi faucium et pha-
ryngis norinunquam cum fluidorum aversione (bvdropho-
bia symptomatica) associantur.

Gastritis modo superiiciem et exiguam circumfe-
rentiam occupans non omnia ista , et generatim levia se-
cumfert symptomata. Cognoscitur sensibilitate et anxie-
tate in epigastrio magna perstante, iterata vomituritio-
ne, delassatione insigni, pulsu febrili, duro, parvo, in-
aequali, nec non causae occasionalis et elfectuum medelae

32<i

adbibitae consideratione. Ex opposito autem numerus
symptomatuin sympathicorum saepe per dolores Iiepati
quoque et lieni communicatos, icterum, tremores artuum,
musculorum faciei et inembrorum convulsiones, paraly-
ses partiales, tetanum, ischuriam etc. augetur.

M. Stoli, P■ Frank, C. Sprengel, Conradi, Richter, Quarin,
ah Hildenbrand  0 |i|>. cit.

W. Henning,  Beschreibuug v. d. Ejitziindung des Magens u. d.
Gediirme. Kopenh. 1795. 8.

§. 388. Dantur quidem gastritides chroniccie,  ob
svmjitomatum nonuullorum absentiam, caeterorum leni-
tatem, decursumque Ientuin pro mero cardiae spasmo,
cardialgia, facile habendae, plerumque tamen gastritis
morbum sistit acutissimum.  Deficieote congruo artis au-
xilio symptomata ante recensita uti rapide se insequun-
tur ita et vehementia cito increscunt, et jiost decem,
duodecim jam boras, praecipue ubi venenmn acre vel
metastasis est causa, aut intra paucos dies per gangrae-
nam  terminari possunt letbalem. Faventibus rerum ad-
junctis, gradu inflammationis moderato , cura adaequata
statim administrata, intra septem aut novem dies sym-
ptomatibus essentialibus aequabiliter imminutis, vomitu
et anxietate dissipatis, resolulio  sub pbaenomenis eriti—
cis consuetis conijtaret.

Inter exitus alios frequentiores sunt indurationes
praesertim partium glandulis ditiorum , py!ori nempe et,
utut minus saepe, cardiae. Neglecta inmodum, quo ga¬
stritis judicata fuerat, attentione necessaria saepe non
cognoscuntur prius quam syinptomatibus stipantur gra-
vibus, optatumque therapiae cujusvis successum ancipi-
tem rcddunt. Frequentius lenta quam acuta gastritide
producuntur. Signa earum, citra indiciorum gastritidis
praegressae resolutionem testantium defectum, sequentia
sunt: initio tensio continua, durities et inflatio epiga-

327

strli, pondus in ventriculo ab iugestis cibis etiam parcis
et digestu non diffieilibus, digestio adraadum lenta et iin-
perfecta, ructus ct hinc inde vomitus acidi, borborygmi,
aivus per dies aliquot clausa, animi dejectio, morositas.
Symj>toinata haec aIiquando per septimanas, dein per
dies solum intermittunt, et saepius redeunt, intensiora,
diutiasrpie durant, doneč aeger a cibis etiam blandissi-
jnis saepe ardorem aut dolorem scindentem ac lancinan-
tem in epigastrio, anxietatem cum sudore frigido, do¬
la ves in abdomine, in dorso ab ultimis vertebris dorsali-
bus deorsum protensos , et in extreinitatibus inferioribus,
singultum molestum, et vomitum post quemvis fere pa-
sium cum evacuatione assuintorum et fiuidi male olentis,
tenuis, quandoque sanguine mixti, postea raateriae acrio-
ris, bruneae, imo nigricantis sedimento infusi pulveris
fabarum coffeae tostarum similis, cum pertinaci alvi ob-
structione et tabe patiatur, quibus farne torquente ad-
jutis brevi extinguitur. Cadaverum Iustratione incrassa-
liones ventriculi nonnunquam latissimae, indurationes
aut immutationes cartilaginosae, scirrhi, saepe et car-
ciuomata partium illius adfectarum inveniri solent.

Suppurado  rarior gastritidis sequela, ex suppura-
tionuin internarum signis in genere §. 256. memoratis
cognoscenda , variis circumdatur effectibus prout absces-
sus in cava ventriculi aut abdominis, vel per exesa pe-
ritoneum cum ventriculo connexum et parietes abdoini-
nis, adeoque formatam ventriculi fistulam, extrorsum
evacuatur, vel in hepar, perforato diaphragmate in ca¬
va thoracis, ipsosque in pulmones viam šibi parat.

Gungraenam  gastritides a venenis acribus et a me-
tastasi facile subeunt. Ex signis gangraenae partium in¬
ternarum, §. 258. generatira expositis, eam cognoscere
iicet.

g. 389. Confundi  gastritis posset cum spasmis ven-
Iriculi }  cum cholera biliosa,  cum statu gaslrico - sabur-
• uli,  cum helminthiaseos sijmplomalibm.  Certam iamen

328

diagnosin perfecta symptomatum et his singulis et ga-
stritidi propriorum comparatio, seduia in originis e or um
tempus ac modum, in successionem ac durationem in-
vestigatio, nec non dispositionis indiVidualis, causae
excitantis, et therapiae adhibitae etfectuum aestimatio
prudens suppeditant.

g. 390. Dispomint  in gastritidem sensibilitas ac ir-
ritabilitas ventriculi eminens, juncta constitutioni uior-
bis inflammatoriis in genere iaventi. — Moinentis causae
occasionalibus  adnumerandae sunt potentiae modo idio-
pathico vel sympathico fortiter irritantes, mechanice
vel chemice laedentes, tam externae quam internae. In
specie habentur a) idiopathicae:  cibi et potus vehemen-
ter irritantes , calefacientes, acres, fermentantes 5  vini
et spirituosorum in genere, uti cremati, alcoholis , taf-
fiae, cremati cum pijtere, zingibere etc., diversarum
tincturarum, elixiriorum etc.; condimentorum a eri um,
multurn calefacientium abusus ; ingesta quaequae fervi-
da; refrigeratio stomachi subita per potum frigidum, aut
glaciem conditam iinprimis post cibos potusve calidos aut
calente multurn, imo sudante corpore sumtam; drastica
emeto - eathartica contra indicationem therape uticam, vel
dosi debito majore, vel saepe nimis usitata; substantiae
venenorum aerium mineralium et vegetabilium titulo no-
tae: arsenieum, mere. sublimatus corros., aerugo, lapis
infernalis; iodina, baryta muriatica; acidum sulfuricum,
muriatieum , nitrieum; ranunculus, ilammula jovis, ar-
nica et multa alia; bilis acerrima valde degenerata, in
febribus biliosis neglectis; — deglutita corpora acuta:
acus, fragmenta vitrea, festucae osseae, spinae piscium,
cultri etc.; deglutitae sanguisugae ; vermes; ictus, ctin-
tusiones , vulnera ventriculi; nimia ejus oppletio; vomi-
tus vehemens, pertiuax, cardialgia intensa, diu persi-
stens; hernia ventriculi incarcerata; intumescentiae, in—
durationes confinium or<»'anoruin, ventriculum immediate
inlestantes; — h) spnepat/ucae  ( consenstiales et anta-

329

gouisticae, metastaticae) : insignes capitis laesiones,
ccmmotiones medullae spinalis; excretionum normalium,
morbosarum et habitualium tam sanguinis quam humorum
aiiorum suppressiones; variolae, scarlatina, erysipelas,
rheumatismus , arthritis, efflorescentiae, aliique cutis
morbi chronici regressi, repulsi; inflammationes partium
vicinarum vel remotarum catarrhales, rheumaticae, ery-
sipelatosae, arthriticae , aliaeve ventriculo communica-
tae. c) 8ymptomalica  gastritis quandoque typhi conta-
giosi, febris biliosae, (lavae Americanorum, variolaruui
eomes est.

Gastritis chronica  generari solet et sustineri conti-
nuato spirituosorum, aromaticorum potuum abusu; victu
largiter condito; nutrimenta adhuc ferventia deglutiendi
consuetudine, dyspepsiae chronicae, status saburralis
curatione non congrua, stimulante; thoraculorum strin-
gentium pressione; efflorescentiaruin chronicarum, rheu-
matismi, arthritidis, haemorrhoidum, menstruorum etc.
anomaliis.

391. Gastritis communes aliarum, phlogosium dif-
ferentias exhibet omnes; acuta  nimirum est vel chronica,
lenta, ocenita; phlegmonosa, calarrlialis  vel rheumati-
ca ; substandva  vel .vjmplonialica  ( utplurimum chronica;
arthritica, lierpetica etc.); idiopalhica  vel sijmpalhica
et mefaslatica.

Gastritis lenta, chronica,  nisi ex acuta suam du-
xerit originem, initio symptoinatibus vehementibus supra
recensitis destituta, manifestari consuevit sensibilitate
solum morbosa ad aliquain ventriculi plagam fixa, con-
tinua, per contrectationem fortiorejn, per ingesta aeria,
irritantia, calefacientia in dolorem intendenda; sensu
ponderis perstantis, pressionis et anxietatis in epigastrio,
rubore et siccitate linguae, anorexia, siti; tardius ac-
cedentibus frequentiore vomituritione, vomitu praeser-
thn post nutrimenta assuinta, et indurationum ventriculi,

quas id genus inflammationum producere araat sympto-
inatibus §.  388. enarratis.

§. 392. Qui symptomata recensita, decurrendi ra-
tionem, exitusque magis consuetos gastritidis tum acu-
tae tura lentae, indolem et .intensitatem febris sociae, qui
proprietates visceris inflammati aeque ac aegri constitu-
tionera, indolem, efficaciara etc. causae occasionalis si-
jnul consideraverit, difficultatein vix inveniet, in singn-
iis casibus de dignitate morbi, decursu proximo eteven-
tu ferendi judicium probabilitati innixura. Specialioi-a
sunt sequentia: Acuta gastritis semper periculo plena.
Non datur altera, quae per gangraenara, summam dolo-
rura veheraentiam, convulsiones universales et spasmos
tam cito Iethalis fiat, ipflamraatio. Atrocissima est, quae
raagnara ventriculi partera, speciatim pylorum aut car-
diara occupat; quae venenis acribus, subito storaachi
refrigerio, exanthematibus: variolis, scarlatinae etc. re-
gressis originem debet 5  quae typhum, febrira biliosain,
capitis laesiones symptomatica concomitatur. Intensitas
dolornm, vehementia voraitus et frequentia, pulsuum
parvitas et acceleratio, frigus extremitatum, lij)Othy-
raiae, convulsiones, faciei defiguratio, etc. periculi gra-
<iui respondent.

Nec acuta nec chronica gastritis, puram aut com-
plicatam spcctes, frequens nobis est morbus. Adsertum
a Broussais  proraulgatum, vix non omnibus morbis acu-
tis subesse gastro - enteritidera, errori gravi apertissi-
mo, arbitrario inflamraationis conceptui nirais lato ad-
quiescit, a veritatis traraite toto coelo aberrans.

§. 393. Ciira  in praesentes fortasse causas excitan-
tes aeque ac in ipsam inflammationem ejusque sympto-
raata, et quidera absque mora, et adaequata cum inten-
sitate, dirigatur oportet. Quare venena acria v. gr. illi-
co evacuari debent, vel mitigando, decomj)onendo, neu-
tralisando innocua reddi, et quidem methodura ac reme-
dia adhibendo, quae jiartim veneni eliminandi aut ener-

331

Anandi natura exposcit, partim gastritidis indoles, sedes,
magnitudo ac aetas absque exasperatione saltem conce-
dunt. Hune in finem evacuatio per emetieum, speciatim
per zineum sulfurieum, nonnisi brevi post ingestum ve-
nenum et quousque gastritidis signa adhuc desunt, se-
cure instituitur, modo, in therapia gasteralgiae (Tomo II.)
penitius indicando. Inflaininatione vero jam inducta vo-
mitum symptomaticum initio per aquam tepidam, infusum
althaeae aut potulentum quodvis fatuum aegro largissi-
me porrectum saltem expedire, tardius, et gastritide
jam vigente, substantiam venenosam potius oleo oliva-
rum,  amygdalarum purissimo, mixtura oleosa, emulso
amygdalino, lacte pingui, butyro recente non salito,
decoctis rad. althaeae, salep, vel hordei, orizae, fari-
nae triticae , secalinae, melle, saceharo multo in aqua
vel lacte soluto etc. mitigare, decomponere necesse est.

§. 394. Inflammatio ipsa juxta principia therapeuti-
ca generalia traetari debet. Diagnosi constituta caven-
dum,  ne frigus artuum, lipothymiae, pulsus parvus, ad
sp edem debilis (suppressus), in infantibus convulsio-
nes etc. a necessariis phlebotomiis et hirudinum adplica-
tione deterreant. Magna ventriculi irritabilitas insuper
exposcit, ut medicamina et potulenta nonnisi blandissi-
ma, mucilaginoso-aquosa et mucilaginoso-oleosa, uti
decocta rad. althaeae, salep, mixturae gumtnosae, oleo-
sae, emulsum amygdalinum, linctus et similia, eaque
copia exigua (4—1 cochleari cibario), et tepida ca-
piantur, ut generatim ventriculo in his quoque pro pos-
sibili parcatur 5  vices eorum enemata Ieniter alvum du-
centia , fomenta et cataplasmata lovi a, si feruntur, bal-
nea,  pediluvia einollientia, sub cautissimo soluin corpo-
ris speciatim musculorum abdominalnim motu . nec non
A esicantia suo tempore et sinapismi agant oportet. Pro
intlammatione, aut rarius et febris indole mutata non
interna adeo quam externa adaequate mutentur remedia.

Gastritis lenta, chronica,  iisdem internis et externis,

382

diaeta parcissima ac blandissiina, mere vegetabili: cre-
rnore hordei, orizae, jusculis sago, salep, radice scor-
zonerae, fructibus horaeis dulcibus coctis, succo expres-
so dauci sativi, raparum etc., tardius jusculis carnium
non salsis, g-elatinis et s. p. curatur. Venaesectiones mi-
uores; utplurimum et repetitae, postea iterata sanguisu-
garum adplicatio, et phlogosi fracta parvae opii, aut
extracti hyoscyami doses, remediis ante memoratis nu-
ptae, requiruntur. In gastritide lenta symptomatica debi-
tam morbi, qui subest, principalis rationem esse haben-
dain, ex principiis therapiae inflammationum in genere
intelligitur. Conf. §.[281.

§. 395. Curationis methodus demulcens et pacans in
convalescenliae  stadio adhuc continuanda est, simul ac
ventriculus ab omni gravamine, intensione, irritainento
custodiendus. Pharmaca tonica, nutrimenta aromatibus
condita, praesertim vina aliaque spirituosa praepostere
adhibita, aut non indicata, recidivain faciunt, vel para-
pldogosin chronicam alunt. Id quod ab erroribus in diae¬
ta etiam levissimis, a refrigerationibus, animi adfectibus
etc. metuendum.

Irritabilitati ac sensibilitati ventriculi diu remanenti
jam non inflainmatoriae , penes sedulam ventriculi custo-
diam, narcotica dosibus exiguis cuni mucilaginosis, dein-
de leviter aromaticis copulata, balnea emollientia, sapo-
nata, vel quidpiam aromatica, inunctiones similes epiga-
strio factae, pedetentim medentur.

Spec. IX. lnflumvialio intestinorum.

Varietet*: Dysenteria.

§. 396. Intestinorum inflammatio (jenteritis,  Darm-
entziindung) pro sede in intestinis tenuibus, largo ner-
voruin et vasorum absorbentium adparatu gaudentibus,
vel in crassis mi norem quidem nervoruin, maximum vero
glanduiarum mucipararum gerentibus numerum, et qui-

dliS

dem vel in lunica eorum interna viliosa seu mucipara,
vel in substantia tota, pvo minore vel majore ambitu,
nec non pro decursu acuto vel lento varia praesefert
symptomata. Inflammatio intestinorum tenuium frequen-
tissime occurrit.

Sijmptomata  enteritidis maxime essentialia sunt:
lrigus febrile vel primum intrans vel praeviis jam inte¬
stinorum doloribus accedens, deinde calor febrilis cum
pulsu valde frequente, duro, contracto (sujtpresso ) ,
parvo inconstante, et artuum frigore; dolores cont inui
per vices aucti, urentes aut constringentes (inflammatis
intestinis tenuibus non ad eundem abdominis locum fixi},
jam in umbilici regione, de inflammatione intestinorum
tenuium, jam ad os ileum dextrum, de illaintestini coeci
testantes, jam in variis coli ascendentis, transversi aut
descendentis locis, jam in reeto haerentes; qui, nisi co-
lica spasmodica fuerit praegressa, initio minorem ad pla-
gam restricti, minusque graves, cito tamen extensione
ac intensitate increscunt adeo, ut abdomen totum sub
motibus corporis imprimis, inspiratione profunda, tussi,
sternutatione, vomitu etc. perquam sensibile reddatur,
aegerque integumentorum molein levissimam, moderatum
attactum non ferat, successive ad veheinentiam tandem
intolerabilem ingravescunt. Abdomen simul intense calet,
meteorismo expansum: aeger inquietudine, anxietate ab-
dominali agitatus, ructibus frequentibus , inanibus et, si
inflammatio intestina tenuia occupat, vomitu assiduo sum-
me dolorifieo mater iae viridis, imo, gradu altissiino et
pertinace sub continuatione, faecum ipsarum (ileo in-
flammatorio nonnullis vocato) v  alvo pertinaciter clausa,
dvsuria, singultu, siti urgente in potus subfrigidos et
acidulos, quin assumta tam cito, ac in gastritide, vo¬
mitu reddantur, lingua sicca, rubra, in medio sacpe
striam albam aut bruneain gerente, delassatione maxima
vexatur. Enteritidi intensae vivida adhuc deliria, oculi
minantes , lixi, pupilla contracta , inusculorum facialium

331

spasmi, defiguratio faciei, et in infantibus praecipue,
convulsiones superveniunt. —. Ast exiguis etiain sub in-
testinorum doloribus , febrique nulla ant solum leviuscula
mortem quandoque ex inopinato irruere , et in cadaveri-
bus intensae enteritidis vestigia inveniri, Morgagnii  et
Slollii  exemplis evictum est. (»Stoli  rat. med. P. I.
p. 266 etc.J

Enteritis lenta, chronica,  sub dyspepsiae, alvi in-
itio retentae postea diarrhoicae, frequentiumque tormi-
num specie non raro fallit aegrum; qui et sitim, delaš-
sationem , supervenientes liinc inde j horripilationes cum
aestu subsequo, post pastum, corporis inoturn et sub ve-
speram percipiendo, dysphoriam in abdomine, flatulentiam
et alvum laxam pro meriš illius solum dyspepsiae effecti-
bus habet, doneč medicus expertus et penetrans ex his
symptomatibus nec non ex vultu simul alienato , collap-
so, obtutu languido, lingua praerubra et sicca, dolori¬
bus exactissima sub abdominis totius exploratione alicu-
bi detectis, et intrante per vices vomitu dolores abdomi¬
nis excitante, nil emendante, latcntein rite cognoscat
Kostem.

Van Swie.ten, HI. Stoli, P. Frank, S. Vogrl, Quarin }  cib Uil-
ilenbrand, I. R. Bischo/jf, Richter,  VF. Hennings  ojip. cit.

§. 391. Enteritis primo momento pro musculorum ab-
dominalium rheumatismo, vel eorundein aut peritonei in-
fiammatione, pro febri gastrica saburrali, hepatis, lie-
nis , renum aut vesicae inilammatione, colica spasmodi-
ca; plilogosis tandem intestini recti pro intensis grava-
minibus haemorrhoidalibus possunt haberi. Et revera in-
llainmationes nominatae non nunquam ad intestina exten-
duntur , et adfectio gastrico - saburralis sicut enteralgia
spasmodica neglectae, per stimulos perperam curatae in
enteritidem facile convertuntur. Haec attamen ab illis
certe dignoscitur symptomatibus eorumque ortu, decur-
su , duratione etc. rite ponderatis , omnibusque diagnosi

335

opitulantibus momentis congrue usitatis. Speciatim e s
febris , symptomatum ejus essentialium, dolorum , vomi-
tus dieto supra modo se habentium continua duratione ,
ex abdominis ealore insigni, meteorismo, tensione et
sensilitate maxima, ex inquietudine et anxietate cogao-
scitur enteritis.

398. Decursus  illius consuetim, primariae etsub-
stantivae seinper, acutissimus est, nam quinque aut
septem dierum spatio fauste vel infauste judicata esse so-
let. Symptomatica segnius decurrere, diutiusque saepe
durare, quandoque chronica  fieri observatur, intensitale
exig-ua minusque exstantibus pbaenomenis fallax, ac ideo
cognitu difficilior.

§. 399. llesolvitur enteritis: vel in exsudationem
lymphae coagulabilis, indurationes, suppurationem vel
gangraenam abit. — Resolutio  vomitu et doloribus sue-
cessive silentibus, multumque fraeta febri sub commu-
nibus crisium phaenomenis, intrante imprimis diarrhoea
modiea purifonni, biliosa ant et cruenta manifestatur;
traetamine tempestivo et apto, bona aegri constitutione,
causarum indole intestina nec mechanice nec chcmiec
laedente faventibus, speranda. — Mediante hjmpha co -
agulubili,  vel in canalein vel ad superliciem intestinorum,
cavum abdominis respicientem secreta, jam membranae
tubiformes, obturationes luminis, eoneretiones parietum
aut intestinorum inter se, aut cum omento, peritoneo va-
riis in locis, diversis abdominis visceribus formantur,
vel intestina floccis albidis, llavicantibus, caseo simili-
bus obdueuntur, vel effusio fit praeceps fluidi albicantis,
albo - flaventis turbidi in cavum'abdominis, hydropem
ascitem acutum constituens. — Indurationes  vario loco
praesertim glandulis referto, post chronicas enteritides
communius quam post acutas residuae, canalem intesti-
nalem angustando, enteritidi cbronicae generandae ac
identidem reiterandae favendo, quandoque suppuratio¬
nem inducendo multifaria gignunt gravamina diuturna,

336

et vel per completam obturationem sub continno vomitu
stercoroso, vel per febrim tabificam sub dolore singultu
assiduis etc. mortem adferunt. — Suppuralio  varios ha-
bet effectns, prout abscessus vel in canalem intestino-
rum aut cavum abdominis rumpitur, vel pus intra inte-
stinorum membranas proserpendo, vel in viscera cura in-
flammatis antea intestinorum partibus connexa, renes ni-
mirum, vesicam urinariam, uterum etc. viam šibi paran-
do, sinus aut perfectas format fistulas. — Gangraena
praesertim intestinorum tenuium inllammationes , a vene-
nis acribus, corrosivis ortas, aut typho putrido super-
venientes claudens, utplurimum quidem citissime (intra
24—48 liorasj lethalis evadit, attamen exemplis (A. G.
Richter , spec. Therap. B. I. S. 590) constat, praesen-
tibus intestinorum invaginationibus, herniis incarceratis
partes intestinorum sphacelosas vel per alvum, vel per
abscessum extrorsum patentem secessisse, aegrosque
sic fuisse salvatos.

Inter enteritidis sequelas memoriam pnrnhjscs  me-
rentur extremitatum inferiorum, ab inflammationibus in¬
testinorum vehementibus jam breviore jam longiore tem-
pore nonnunquam remanentes.

§• 400. Differentiae  enteritidis cum illis gastritidis

391) conveniunt. Distinguitur itaque enteritis in
phlegmonosam, catarrhosam  et rhcnmaticam,  in sub-
stantivam  et sgmptomaticam; pnmariam  et secunda-
riarn : icHopathicam , sgmpalhicam  et metastalicam :
aculam  et chronicamj  tandem febri infiammatoriae, vei
rarius nervosae vel putridae junctam. Varietatem sumini
momenti l)ysenleria  sistit, infra penitius exponenda.

%.  401. Diathesis inflammatoria in genere, magna
speciatim sensibilitas ac irritabilitas intestinorum, spas-
mi fretjuentiores, praegressae inllammationes earumque
in illis sequelae ad enteritides disponunt.  — Provocant
bas sicut gastritides 399}: a)  quaecunque majorem
aut minorem intestinorum tractum immediate vel mediate,

337

modo mechanico aut cheinico potenter irritant, vel imo
laedunt, in specie nutrimenta ac potulenta perquam
acria vel acredinem in primis viis nacta; venena acria 5
purgantia drastica , bilis acris, vermes, corpora pun-
gentia, scindentia sic et hirudines deglutitae; diar-
vlioea major protracta, colica intensa continuans cu-
jusvis originis; substantiae calefacientes contra diar-
rhoeam, colicam aut alvi obstipationein perperam adhi-
bitae; intestinalis tractus angustiae ab induratione, scir-
idio, steatomate, obturatio alicubi pertinax a concretio-
ne, invaginatione , incarceratione intestinorum , a cor-
pore peregrino etc.; compressio , laesio sub herniotoinia
vel a causis aliis traumaticis; bj  refrigeratip ab extus
vel intus inducta; suppressio mensium, lochiorum, flusus
haemorrhoidalis, sudoris habitualis, diarrhoeae, efflores-
centiarum cutanearum tum acutarum tum chronicarum,
invasionis arthriticae 5  metastasis lactea, alia multiplex;
inflammatio aliorum abdominis viscerum ad intestina trans-
gressa; tandem cj  modo nune symptomatico nune me-
tastatico: typhus contagiosus, scarlatina, variolae, fe-
bres nervosae et putridae, quemadmodum in traetatu de
his jam commemoratum est.

§• 402. Quod de gastritide enteritidi juncta contra
Parisiensem Broussais  §. 392. dictum fuit, de enteritide
sola quoque valere, eamque nec omnium fere febrium
fontem, nec generatiin valde frequentem esse, quotidia-
nis evincitur observatis.

Enteritis periculo nunquain caret; saepe per gan-
graenam cito mortem infert. Chronica faeta indurationes
facile producit, ex quibus functiorium tubi intestinalis
turbae, speciatim alvi obstipationes, dolores colici etc.
proficiscuntur, et quae ipsae serius ocyusve in suppu-
rationem, ulcera, carcinomata cuin diarrhoea doloriiica
et phthisi intestinali, abire consueverunt.

Urget periculum in illis, quarum origo a venenis

aeribus, corrosivis, ab intestini parte incareerata, a

1  5
A ’ 22

838

coarctatione chronica repetitur; quarum curatio negle-
cta vel perversa instituta est; quarum febris comes in-
flammatoriuin cum nervoso commutat characterem; quae
febribus nervosis , putridis, typho contagioso , aliisve
morbis exanthematicis accedunt.

Signa periculi non dolores adeo exliibent, utpote in
mediocri organorum tantopere sensibilium phlogosi saepe
admodum acerbi, quam cum his vomitus potius fregue na
et intensus, pertinax alvi obstipatio ,■ inflatio abdominis
tensi, anxietas magna, vehemens singultus, lineamen-
torurn faciei insignis defiguratio , artuum frigus; pulsus
parvi, debiles, irregulares, intermittentes; maculae ču¬
tiš lividae, nigricantes; aphtae; vomitiones faecum;
diarrhoea colliquativa ichorosa, cruenta, exhauriens
offerunt.

Remissio dolorum subitanea et cessatio suspectae
sunt, nisi caetera cuncta pro meliore loquuntur exitu.
Sed et successivo dolorum vehementnim decremento non-
nunquam suppuratio incipiens, aut gangraena ad plagu-
lam adhuc circumscripta, pedetentim progrcssura , tan¬
dem lethalis futura, designatur. Ouare cavendum, ne
dolorum silentium et aegri quies, imo hilaritas sola  ad
faustam praepostere ducant prognosim.

§. 403. Čuva  enteritidis in essentialibus ea est,
quae gastritidi congrua explanabatur. Causas itaque oc-
casionales adhuc praesentes abigere, enervare oportet;
hinc v. gr. saburras eccoproticis lenissimis, manna, ta-
marindis, prunis , calomele , enematibus emollientibus 5
solventibus evacuare, vel remediis aliis indoli illaruiu
acri, acidae etc. adaequatis attenuare, solvere, mitiga-
re, eliminare; incarceratam intestini partem taxis aut
herniotomiae ope reducere 5  profluvia cruenta restituerc
vel supplere ; transpirationem interceptam revocare
etc. etc. opus est. Quum vero omnia, quae mechanico
vel chemico modo intestina irritant, enteritide durante
omnino nocitura, evitari debeant, primam hanc iudicationen 1 .

339

ne augeatur inflammatio, jam nonnisi cum altera simul,
jam fracta prius inflammatione , adimplere licet.

g. 404. Juxta indicationem alteram medela enteri-
tidis indoli ac magnitudini, febrisque characteri ac in-
tensitati, generalium principiorum duetu , adaptanda est.
A salibus aliisque irritamentis interne sumendis, partes
inflammatas immediate laeessentibus, uti mox dicebatur,
smnmopere cavendum. — Prout enteritis phlegmonosa
est, aut rheumatica, aut catarrbalis, febrimque inflam-
matoriam, aut rheimiaticam, aut catarrhalem, aut ca-
tarrhoso - gastrica-n habet comitem, methodus requiritur
antiphlogistica, debilitans, pacans, vel febri mitissima
statiin, alias postmodum leviter diaphoretica. Remedia
in hunc finem necessaria cito, et quin fallax debilitatis
species , adftctio nervorum mere symptomatica , specia-
tim pulsus parvus, contractus, irregularis, artuum fri-
gus, spasmi, convulsiones etc. terreant, administranda
sunt: pbiebotomiae, topicae si opus, fin abdomine) san-
guinis depletiones; potus emollientes, mucilaginosi, te-
pide, parvis portionibus, frequentissime bibendi; phar-
maca mere emollientia et pacantia: decoeta rad. alth.,
salep, mixtura gummosa, oleosa, emulsa ex amygdalis
solis aut cum seminibus papaveris albi parata, tenuia,
pariter tepida; emollientia fomenta, cataplasmata ne-
quaquam ponderosa, unguenta sine vel cum mercuriali
mixta, abdomini aut lumbis adplicata, pediluvia, semi-
cupia; enemata emollientia, alvum lenissiine ducentia.
Ubi enteritis tali sub traetamine lente et non aequa ad
febrim ratione in resolutionem progreditur, et ubi deple-
tiones sanguinis topicae non ampliuS indicantur, epispa-
stica, sinapismi, vesicantia egregiam exerunt virtutem.

•— Ubi criseos tempore transpirationem diaphoreticis ex-
pedire indicatur, mitissima solum ex illorum genere con-
gruunt.

Tractavaen enteritidi cum febre in nervosam vel pu-
tridam versa eonveniens ex generalibus de inflammatio-

22 *

840

mi m therapia institutionibus illucescit; — inflammation i
speciali jejuni et ilei praecipue in ulcera ruenti, febribus
nervosis ac putridis admodum funestae opponendum, in
tractatu de his febribus 125 et 146.) invenitur.

Enteritidis chronicae  cura eodein modo iisdemque
remediis, quibus gastritis chionica §. 394, absolvitur.

§. 405. Stadio criseos  enteritidis tum acutae tum
Ientae principia therapeutica geteralia sunt adplicanda.

Convalescentia  eandem, acpos^gastritidem (§.395.),
šibi exposcit medelam. Errores in d : .aeta, potus irritan-
tes, calefaeientes, refrigerium quodvis jer septimanas ad-
Jiuc cautissime fugiantur.

Varielas: Dysenferia.

§. 406. Ihjsenlcria  £die Ruhr), primiria, simplex
ac pura, excretionibus alvi frequentibus, ddore et te-
nesmo stipatis, initio serosis, postea mucosis et cruen-
tis, concomitante febri, et decursu acuto esštntialibus
manifestatur. Aegrorum tamen constitutiones T  causae
excitantes, genius praeprimis epidemicus, morbi grad as
et stadium, complicatio, character febris, therapi&e ra-
tio, potentiae laterales et formam et decursum mali mul-
tifariam valent mutare ita, ut mox adfectionem acutain
febrilem, catarrhalem, vel rheumaticam, vel rheumati-
co - biliosam dysenteria se offerat, inox veram intestino-
rum, crassorum in specie et vel maxime recti, inllam'
mationem. catarrhalem , rheumaticam, vel phlegrnonosam?
febri inflammatoriae vel biliosae minori aut majori jun-
ctam, sub decursu plus ininusve celeri nonnunquam cha-
racterem nervosum vel colliquativum nacturae. Frequen-
tissima epidemica  est, regnante constitutione annua bi"
liosa, aestate adulta et autumno, per refrigerium ge-
nerata.

Th. Sydenhatn,  Obs. circa morb. acut. etc. Seči IV. c. 3. el 4'

J. G. Zimmermann ,  v. d. Ruhr unter dein VoUfe iin Jabre
Ziircli 1767. 8.

311

M. Stoli ,  rat. med. P. I. p. 123 et seq. P. IH- sect TV.

J. Pii. Vogler , Abhandlung v on der Rulir imd ihrer HeUart
Giessen 1797. 8.

Dr. G. Freyh. v. VVedekind  etc. iib. d. Rulir. Herausg. v. Dr.

Dannenberg.  Frankf. a. M. 1811. 8.

iS. G. Vogel  Handb. d. pr. A. 'Pii. VI. Cap. V.

§. 407. Praecedunl  non raro symptomata catarrho-
sa aut rheumatica, dolores intestinorum, praesertim ad
umbilicum, scindcntes, alvus communius lluida biliosa,
aut bilioso -mucosa, rarius obstipata, pondus in ventri-
culo cum dysphoria, vomituritiones 5  sed et absque his
et absijue oinni prodromo dysenteria irruit. Churaclercs
ejus, praeter communia febris symptomata, sunt: te-
nesnius  ad alvuin frequens et violentus, praeviis et comi-
tantibus in recto nec non in reliquo intestinorum crasso-
ruin imo et tenuiuin tractu diris doloribus, sub quo dysen-
teria incipiente et leviori faeces cum humoribus serosis,
ulterius pvogressa cum vera faecum relenlione  parum
materne albidae, flavicantis aut viridescentis, mucosae,
mucoso - biliosae, aut puriforinis (unde dysenteria alba
nuncupata), saepe sanguine mixtae, vel meri quando-
'jue sanguinis (unde dysent. rubra)  extricatur, maxi-
mam autem vehementiam assecuta prorsus nihil (unde
dysent. siccaj  excernitur; tenesinus ad matulam vel ,«

ischuria dolorifica vesicalis 5  liaemorrhoidum intumescen-
tia tensa, dolens; in infantibus nonnunquam , et morbo
protracto prolapsus ani et intestini recti; sunimo gradu,
in subjectis dispositis, tractamine perverso etc. cuncta
etiain enter itidis symptomata Jj. 396. Cum tenesmo cru-
ciante intrare simul solent ructus, nausea, anxietas ab-
dominalis, vomituritio, in nonnullis in lypothymiam, aut
in convulsionem propensio. In dysenteria gradus altioris
tam alba dieta quam rubra, maxime in illa, cum fau-
cium, pharyngis, laryngis et tracheae etc. inflaminatio-
nibus catarrhosis aut rheumaticis quoad essentialia con-
veniente, coagula lymphatica fdamentorum, grumorum,

342

floccorum, frustorum, aut tuborum imo membranosorum
formam referentia, qualia in cynanche membranacea di¬
eta ejiciuntur, saepc secedunt. Tenesmus torquens mor-
bo minore horarura aut bihorii intervallis, graviore autem
omni dimidio, quadrante horae imo frequentius adhuc re-
vertitur; in času priore tempora intercalaria utcunque
toleranda, in altero doloribus acerbis totum per abdomen
diffusis molesta decurrunt; queinadmodum febris quoque
comes, catarrhalem utplurimum, rheuraaticain, aut ca-
tarrhoso - gastricam, speciatim biliosam aemulans, mo-
derata ibi luculenterque remittens, hic intensa vixque
remittens observatur.

§.  408. Duratio  dysenteriae in felicem resolutionem
tendentis septem, quatuordecim circumscribitur diebus,
hinc inde tamen ad quatuor, quinque septimanas exten-
ditur. Acuta si non sanatur, chronica  evadit, aut in te-
nesmum, dysenteriam quasi topicam (&lo/l) ;  in diar-
rlioeain , gravamina haemorrhoidalia , tenesmum vesicae
urinariae , in adfeetiones oculorum , aurium , organorum
respirationi dicatorum, membrorura, articulorum catar-
rhales vel rheumaticas, aIiquando in hydropem transit.
In phlogosin adaucta communes cum enteritide agnoscit
exilus  (§. 399.3 1  e  9 u ibus in gangraenam facillimus
erninet.

§.  409. Origo  dysenteriae, ut jam dictuin, sicut
catarrhi et rheumatismi longe frequentissiina ex epidemi-
co  atmosphaerae influxu, rarior ex noxis sporadicis re-
petenda est. Subitaneae temperaturne vicissitudines, re-
pentinus praesertim caloris diu j)raegressi in frigus trans-
itus consuetim tantoque faciiius generant dysenteriain 5
quo minus bomines adaequato contra bas noxas muniun-
tur vestitu, quo exaltata magis est canalis jntestinalis
sensibilitas ac irritabilitas, et quo magis secretio bilis
atque transpiratio eininent. Hinc dysenteria praesertim
aestate ad finem vergeute et autumno prodit epideinica,
si dies calidos vesperae sequuntur frigidae, noctesque

313

adhuc frigidiores; et si tempori aestivo calido frigidum
repente succedit aut frigido - humidum; hinc eo tempore
dysenteria corripiuntur ruricolae praesertim, qui circa
messem occupati soli fervido maxune exponiintur, et eo
atque labore adlmc exaestuati, sudore madidi, saepe
aquam recentem avidis ac iteratis potando haustibus, in
solo huinido et frigidulo cubando etc. refrigerationem in-
ternam et externam citissime contrahunt. Allera caasu
simultanea nisi dysenteriam sola efficiens, ad eam ge-
nerandam saltein concurrens in immod ico fructu um  ho-
raeorum i mprimis imm aturorum usu invenitur. Sporadice
dysenteriam excitare complures observantur potentiarum,
iortein in tractu intestinali irritationem, nec non inflam-
mationem causare valentium, et quidem a)  idiopathicae:
potulenta insuflicienter fermentata, non defaecata, sa-
burrae gastricae acrimoniam gerentes, praecipue bilio-
sae , vermes, purgantia fortiora, enemata acria in ab-
usum tracta; b)  sympathicae: gravamina hacmorrhoida-
lia,calculi urinales vesicam vehementer lacessentes,
dentitio infantum difficilis. — Unde liquet, pro diagnosi,
prognosi ac therapia differentiam dysenteriae epidemicae
a  sporadica plurimi esse valoris.

410. Prognostica  momenta enteritidem concer-
nentia 402.) fere oinnia ad dysenteriam transferre
licet. De hac speciatim notentur sequentia: Dysenteria
originis sporadicae quandoque, epidemicae vero nun-
quam levem sistit morbuin, consuetim potius gravem,
saepe periculosum, saepe, ubi negligitur aut perverse
curatur, gangraena lethali terminandum.

Febris comitans catarrhalis',’ et rheuraatica simplex,
caeteris non contradicentibus, faustum sperare sinunt
exitum; inllammatoria vero genuina, nervosa, putrida
sortem aegri valde ancipitem ostendunt.

Dolorum, tenesmi et febris decrementum, rarior in
a *vi excretiones nisus, evacuationes faeculentae sat co-
piosae, urinae largiores. lingua humida cutisque rnadens

344

crisin denotant bonam, faustumque eventum praenun-
ciant.

§. 411. Quae in enteritidis Iherapia  circa iraplen-
dain indicationem generalem primam et circa vitanda ir-
ritantia quaeque interna (g. 403.) dicebantur, in dysen-
teria quoque curanda locum inveniunt. In hac insuper
irritato raultum vel inflammato intestino recto ab enema-
tibus blandissirais etiam mucilaginosis cavendum, quum
mechanico siphonis irritamento plus tune noceant ac vir-
tute medica prosint. Reliqua therapia cum illa enteritidis
(§.404.) eo raagis convenit, quo propius ad inflamma-
tionein accedit dysenteria, vel eandem vere exliibet. Eo-
dem ac ibi modo contra imminentem aut ortum jam fe-
bris characterem nervosum vel putriduin procedere opus
est.

Simplex vero dyscnteria catarrhalis aut rheumatica
emollientibus curatur, pacantibus et diapnoicis; — biliosa
simul methodum exposcit antibiliosam et, saburris sur-
sum vel deorsum turgentibus, adaequatam evacuantem.
Praedilectus niinis usus opit  salutaris modo est in dysen-
teria mere caTarrhali, aut rheumatica inflammationis aeque
ac complicationis biliosae experte; in inllammatoria non-
nisi phlogosi et indole febris inllammatoria per tlierapiam
antiphlogisticam prius fraetis; in catarrhoso- aut rheu-
rnatico- biliosa saburris antea congrue evacuatis. Circum-
spectus tamen semper sit, et cum caetei-is emollientibus
ac pacantibus indicatis copuletur. Excretionum frequen-
tia, tenesmus alvi, dolores intestinorum nimis facile ad
opium incautos seducunt, quod vero praemature, et in
genere sine indicatione porrectum damna adfert non sper-
nenda. Praesente charactere nervoso accessorio opiuin
notis cum incitantibus, epispasticis, balneis, uti in fe-
bre nervosa, combinandum. Characteri putrido pulsanti,
sicut dysenteriae in chronicam  fatiscenti radix colombo,
rad. arnicae ab Ilenr. Collin  et M. Sfo/l  multuin celc-
brata, cortex imo peruv., cort. rad. simarubae etc. prout

345

res postulant, mucilaginosis, camphorae etc. nupti egre-
gie conveniunt.

g. 412. Sub crisi,  qua dysenteria in diarrhoeam mi-
tescere ac transformari solet, communibus therapiae
normis adhaerendum est.

g. 413. In convalesčenlia  penes summam protractam
ab omni noxa cautelam saepe tonicis levioribus et blan-
dis utendum, mucilaginoso - amai*is. amaris puris; spe-
ciatim lichen island. laudari meretur. Laxitas intestino-
rum, imprimis redi in sanatis času rariore diu remanens
insignis praeter haec adstringentibus uti: salicaria, glan-
dibus qucrcinis , radice tormentillae , alumine, vel sal¬
va et analogis, tam interne quam enematum forma op-
pugnatur.

Spec. X. Inftanmialio hepalis.

g. 414. Hepalis inflammalio  (^hepatitis, Entziindung
der Leber). symptomatibus partim constantibus, partim
pro sede variis stipatur. Grande nimirum viscus, hepar
non tam frequenter in toto paren chymate et per omnem
cireumferentiam, quam singulis in partibus ac plagis, et
quidem in facie superiore convexa, in inferiore conca-
va, in lobo dextro maj or e, sinistro minore, in margine
anteriore tenui, aufc posteriore crasso etc. inflainmatur,
limitibus tamen istisftaud semper exacte servatis.

Van Swieten, M.. Stoli, P. Frank, S. Vogal, C. S pr angel,
J. Chr. Re.il, Conradi, A. G. Richter, ab Hildenbrand  in
opp. citat.

Clark  Beobacbt. iib. d. Kranklr. auf lang. Beisen nach heissen
Gegenden. Kopeuh. 1778. p. 184. et se<l.

I. G. Rorel,  diss. de liepatitide. Edinb. 1797. 8.

J. Klein,  diss. inaug. de liepatitide. Vienn. 1816.

g. 415. Sijmptomala  hepatitidis essentialia sunt:
dolor obtusus, pressivus, raro acutus, punetorius, sub
exacta hepatis exploratione (aegro in dorso decumbente,

316

elevatis genubus, musculisque abdominis relaxatis) per
inanus, sub extensione femoris dextri, situ in latere ši-
nistro nonnunquam et dextro, et inspirio profundo au-
gendus, vel priraum provocandus ; dolov in humero dex-
tro , rarius in sinistro, ad nucham et occiput protensus,
imo circa claviculam et per brachium dextrum, quod tune
torpere solet, non raro vexans; sensationes in fem ore  et
sura dextra consimiles; calor auctus et tumor in hypo-
chondrio dextro, per epigastrium inde ad regionem lie-
nis usque saepius tangendus; albuginea et teneriores
cutis plagae ilaventes, urinae ex saturate bruneo flavi-
dae, turbidae, chartam albam et linteamina croceo tin-
gentes colore; alvi obstipatio vel materine biliosae, aeris
sub torminibus excretio frequens; oppressio ventriculi,
vomituritio , vomitus; plenitudinis et anxietatis in hypo-
chondrio dextro et in epigastrio sensus; dyspnoea; fe-
bris non semper magna, sitis tainen urgens, lingua ad-
moduin sicca, cephalaea cuin delirandi facilitate, per-
vigilium.

§. 416. Inflammationem in parte hepalis convexa,
diaphragma respiciente specialius v e sider e,  concluden-
duin ex dolore hypochondrium et humerum dextrum oc-
cupante, et per inspirationem profundam etc. intenden-
do; ex punctararnm sensu fugacium, pectus nonnun-
quam ab infimis costis ad claviculam sursum perfodien-
tium; ex tussicula sicca cuin dolonun augmento, et ite—
rato singultu; ex syraptomatum ieteri vel defectu vel le-
vissimo solum gradu, et vomitus absentia. Haec inflam-
matio, valida consuetim febri stipata pro pleuritide bi-
liosa haberi facile potest, verum et in istain, facilius ad-
huc in diaphragmitidem transire.

Parlem hepalis concava m  inflammatione praeprimis
obsideri monstrant: svmptomata ieteri lueulenta, sapor
arnarus, nausea, vomituritio, vomitus non levans; alvus
obstijta cuin diarrhoea biliosa alternans; sensus pres-
sionis, tensionis et anxietati.s in hepatis regione absque

347

palpabili, saltem absque proportionali tumore, per con-
trectationem et pressionem in dolorem iino augendarum;
pulsus jam normali« fere , jam parum febrilis, nune mol-
lis nune spastice contractus, durus$ accedens quando-
que ventriculi irritatio vehemens, in gastritidem ipsam
nitens.

Inflainmato lobo hepatis dexlro  molestiae recensitae
in Iatere dextro percipiuntur, situsque in opposito dene-
gatur. — Krnili Ir o hepatis lobo  inflammato , qui in In-
dia orientali Ionge frequentius quam nostro cernitur cli-
mate , tensio, dolor , sensibilitas insignis in epigastrio,
et palpabilis ibidem tumor, hypochondrium sinistrum non
raro attingens , durus, ad attactum et pressionem levem
dolens, formam dieti lobi referens adsunt, deficientibus
ventriculi validius irritati aut plane inflammati signis.

§. 417. Inflammationem epstidis felleae, cholecy-
slilidem,  aut solarn aut inflammationi faciei hepatis con-
cavae sociatam produnt: dolores acuti in illius regione,
fixi, constantes, jam ad exiguam limitati circumferen-
tiam, jam cum inflammatione aliam simul hepatis partern
occupante ulterius expansi, sed ibidem fortiores, pres-
sione adaugendi; et ieteri majoris minorisve phaenomena.

§. 4X8. Velamenti hepatis  a peritoneo venientis in-
flammatio  variis locis variaque extensione obtinet. Non
semper absque diflicultate cognoscitur: ex dolore ad pla-
gam aliquam manifesto, nune mitiore nune intensiore,
saepe punetorio, ad vicinas quoque plagas, imo ad dia-
phragma nonnunquam, vel ad peritoneum lateris dextri
extenso, sub contrectatione, inspiratione profunda, tus-
si, sternutatione, motu trunci etc. exasperando , et ex
symptomatum biliosorum absentia, nisi hepatis paren-
chyma insimul sit inflammatum. Dispositionis porro indi-
vidualis , nec non symptomatum praegressorum rheuma-
ticorum, catarrhalium, arthriticorum, aliorum , imprimis
cutem organaque membranosa concernentium, et cor-

318

respondentium causarum excitantium perscrutatio, aesti-
matio, certam reddent diagnosim.

§. 419. Leviores liepatitides acutae vel facillime
praetervideri, et cum quibusdam pectoris aut abdominis
morbis possunt confundi;  cum pleuritide videlicet, uti
§. 416. jam dictuin, cum febre biliosa, gasteralgia, en-
teralgia, aut gastritide, enteritide, cum hepatalgia rheu-
matica, cum symptomatibus hypochondriacis, et haemor-
rhoidalibus. Sed hepatitis etiarn chronica, nou infrequens
diuturnorum digestionis vitiorum genitrix, facile prae-
tervidetur, istorumque ratio proxima in simplici ventri-
culi debilitate et atonia quaeritur, errore sane nocivo.
In symptomata igitur praeterita cuncta penitius impiire-
re, praesentia colligere, omnium deuirrendi modum, du-
rationem rite perpendere, atque cum malorum singulo-
rum nune nominatoruin nosographiis attentissimo compa-
rare animo et circumspecto oportet, ut diagnosis vera
illustretur.

§. 420. Hepatitis nec tam acute nec tanta cum ve-
hementia, ac multae aliae viscerum phlogoses, decurrit -
quid ? quod chronica multo frequentior sit, quam vulgo
creditur. Acuta, prout mitis aut vehemens, febrique in-
llaramatoriae minori aut majori juncta est, intra diein se-
}>timum et vicesimum primum judicari consuevit; chronica
in lnenses, imo annos excurrere observatur.

Resolvitur  autem acuta hepatitis, circumstantiis
optirne faventibus, die plerumque sej)tiino vel nono sub
sudoribus copiosis, quandoque linteamina flavido macu-
lantibus colore, urinis largis, sedimentuin obscure lla—
vum vel rubicundum, vel albescens furfuraceum dimit-
tentibus, haemorrhagia e nare dextra vel ex haemor-
rhoidalibus vasis, alvo pultacea vel et diarrhoica biliosa,
vomitu bilioso, nonnunquam comjiarente ietero, vel ery-
sipelate, vel efflorescentia psorae simili prodeunte. Mo-
deratus lienis dolor atque tumor resolutionem hepatitidis
praecurrere non rtfro visi suni.

349

Času infausto, et nisi chronica fiat, in suppuratio-
nera abit, in ulcerationem, indurationem, vel gangrae-
nam lethalem.

§. 421. S upp uralio  hepatitidem acutam haud secus
ac clironicain insequitur. Facta partim ex cominunibus
suppurationum internarum signis cognoscilur , partim ex
propriis, dolore nempe hepatis pulsatorio , horrore itera-
to inde emanante, colore faciei terreo, digestione vi-
tiata, flatulentia, alvi retentione, situ in latus sinistrura
vel in utrumque denegato etc. Pus non laudabile, potius
ichor bruneus, discolor, acer ac foetens consuetiin se-
cernitur. Suppurationis effectus variant; uberior suppu-
ratio et recluso vomicis pure, phthisim  inducere Repati¬
cam  solet; minus copiosa et pure per tubulos et ductus
biiiferos in tractum intestinorum delato, vel in abdominis
vel per diaphragma erosum in thoracis cavum, effuso,
vel per abdominis parietes cum superficie hepatis conglu-
tinatos ad exteriora prolluente multiplicia generat sym-
ptomata ; pure autem resorpto et per vias urinarias eva-
cuato, vel metastatice ad partes externas, speciatim
ad crura translato hinc inde, utut longam post duratio-
nem, magnamque symptomatum variationem imo in sani-
tatem feliciter terminatur; — quemadmodum aliquot ipse
vicibus observavi.

Transsudatio  Ivmpliae coagulabilis, pseudomembra-
na inde formata hepar obducens, visceris istius cum
diaphragmate, peritoneo, intestino colon, duodeno, ven-
triculo, ipso etiam liene concretio, ad exitus hepatitidis
non infrequentes spectant; sic et hepatis ab humoribus
in parenchyma effusis intumešcenlia,  humorum seroso-
rum, et gelatinosorum boe intra et peritoneum vestiens
collectio , generatio hgdatidum.

Jnduratio  hepatis quemadmodum frequens inilamma-
tionis acutae et praesertim chronicae effectus est, ita
nonnunquam et causam nune proximam ejus sistit, nune
saltem disponentem. Jam totum fere hepar, jam siugulas

350

modo partes tenet cum sparsis hinc inde tuberculis; jam
cum aucto jam cum imminuto notabiliter visceris volu-
mine conjuncta. Duritiem quandoque cartilagineain offert,
imo osseam. Indurationes talcs tactui qua nodos magnae
non raro circumferentiae duros, et sensiles sese exhi-
bent, cum turbata bilis secrctione et conductione, sensu
plenitudinis , prcssionis , tensionis a nutrimentis suratis
antequam sedata sit fames, cum dyspepsia, bradypepsia,
variisque incoinmodis inde pendentibus, cum alvo inor-
dinata, habitu cachectico, terreo colore, lenta nonnun-
quam inflammatione ejusque symptomatibus incedunt; et
sub hepatalgia, gasteralgia, voinitu, ictero, hydrope
etc. chronicis in tabem desinunt, tandem lethiferam.

Gangraena  rarioribus nostro in climate terminatio-
nibus hepatitidis accensenda, vix nisi oborto febris cha-
ractere putrido intrat. Febri flavae Americanorum qwan-
doque accedit. Mortis semper nuncia.

§. 422. Modi/icaliones  hepatitis non alias, ac cae-
terae inflammationes, subit. Primaria  occurrit et secim-
daria; substuntiva  et sgmptomatica ; acuta  et chronica;
phlegmonosa  et rheimaticaj epidemica, endemica  et
sporadica; simplex  et composita, pura  et complicala ;
febrique juncta inflammatoriae,  nonnunquain in nervo-
sam  aut in putridam  transeunti.

§. 423. Hepatitis chronica  saepe clandestine diu ni¬
mfe progreditur. Praesentiam, praecipuamque sedem
ejus variam designant: a estu s, pondu s,  plenitudo vel
dolor obtusus pressivus in hepatis regione ab aegro ac-
cusatus, saepe non nisi pressione ad locum inflammatum
sub exacto examine adplicata, aut nutrimentis ingestfe
persentiendus, saepe iisdem intendendus; tumor hepatis,
nonnunquam permagnus; situs in Iatere sinistro vel m
utroque difficilis; dolor pressivus in humero drxtro sae¬
pe recurrens, sic in sura sinistra; habitus vel icte/itius
vel pallidus, tereus; gravamina ventriculi varia et dys-
pepsia ut in hepatis indurationibus, alioquin hepatitidem

351

chronieain mox comitantibus, mox excipientibus; moro-
sitas, tristitia, pusillanimitas, hypochondriasis; sympto-
mata haemorrhoidalia; pertinax alvi obstipatio; oris fau-
ciumque siccitas continua, sitis magna; febricula medico
solum summe attento et exacte observanti patens; et per-
tinacia aliquando crurum ulcera.

Hepatitis sijmptomatica :  typhmn contagiosum non
raro eoncomitans, speciatim ictero celeriter orto, anxie-
tate ab hepatis et ventriculi regione egrediente, regio-
nis ejusdem tumore ac sensilitate, bilis aut sanguinis
obscuri, nigricantis, grumosi per vomituin evacuatione ,
diarrhoea biiiosa, manifestatur, facitcpie ut morbus ad
flavam Američanovimi febrim  prope accedat. Praeter
liane hepatitides chronicae  memoratu dignissimae, quae
in tenerrima passim aetate infantili ex serophulis et ra-
chitide, postea ex arthritide proficiscuntur.

Hepatitidem epidemicam  tempore febrium biliosarum
dominantium, aestate nimirum et autumno saepius obser-
vare , endemicam  in zonae fervidae ( Indiae orientalis et
occidentalis) regionibus paludosis maxime, et oris mari-
timis invenire licet.

424. Disposili  sunt in hepatitidem homines tem¬
peramenti cholerici, quemadmodum iracundi in genere
et morosi; homines aetatis mediae prae junioribus ac se-
nibus, mares prae foeminis. Magnam dispositionem tem-
pestas fervida praecipue simul humida diu perstans, aer
valde calidus et humidus, largus potuum spirituosorum
usu^ adferunt.

Causis occasionalibus  adnumerantur: a)  ictus, per-
cussiones , lapsus regioni hepatis illati; hepatis vulnera,
commotioncs sub violentis corporis motibus v. gr. salti—
bus, lapsu ex alto in solum durom; ulcera hepatis; cal-
culi fellei vesiculae felleae aut ductibus biliferis inhae-
rentes; vermes, hydatides; bilis aeris, degenerata; in-
flammationes vicinarum partium vigente synocha forti;
vomitus intensus et frequens; spirituosorum abusus;

352

bj  validae commotiones et vulnera capitis; adfectus ani-
mi vehementes ac pathemata, imprimis ira, invidia, in-
domita disceptandi, rixandi, ulciscendi cupido etc.; pro-
fluviorum cruentorum, haemorrhoidalis speciatim et men-
strui; sic et transpirationis cutaneae per frigus. maxime
aestate fervida et inchoante autumno, nec non sub ex-
aestuatione quavis majore, tandem sudorum habitualiura
aliorumque morborum cutaneorum , erysipelatis, scabiei,
lierpetum etc. etc. suppressio.

§. 425. P]x dictis jam omnis fere prognosis  fluit.
Hepatitis gravibus omnino morbis semper accensenda
est, non ob instantaneum adeo periculum, quo saepissi-
me caret, quam ob pronitatem in decursum lentum dura-
tionemque chronicam, ob facilitatem eminentem in intu-
mescentiam , stases, indurationes cum cachexia , multi-
plicique malornm diuturnorum caterva.

Hepatitis febre inflammatoria stipata minus anceps
concedit praesagium, quam sub cujus decursu indoles
febris nervosa aut putrida explicatur, vel quae alterutri
adsociatur febri, complicationem sistens. — Partem he-
patis convexam obsidens non adeo, quam potius conca-
vam tenens periculosa est, utpote vesiculae ductibusque
biliferis, intestinis , ventriculo facile eommunicanda.

Periculum indicant dolor in hypochondrio et hume-
ro dextro atque epigastrio vehemens, continuus, vomi-
tus assiduus, respiratio inolesta, tussis fortis, et sin-
gultus. De symptomatibus gangraenae intrantis idem va-
lere, per se intelligitur; — suppurationis symptomata
ancipitem reddunt prognosim.

Hepatitidem perfecte resolutam facile sequitur reci¬
diva, nisi a minimis quoque caveatur noxis.

§. 426. In hepatitide acuta curanda  juxta genera-
les normas therapeuticas causae iliius, genius morborum
epidemicus , inflammationis magnitudo, sedes praevalens
et stadiuin, febris (lenitatis facie nonnunquam decipien-
tis) intensitas ac indoles, omnesque aegri individui re-

853

Jationes probe respiciantur. Speciatim notare convenit,
phlogosin methodo antiphlogistica jam generosiore per
evacuationes sanguinis tuin universales tum locales, et
diluentc ac solvente per einollientia et nitrosa aliaque
salina antiphlogistica remedia prius frangendam esse,
deinde vero, vel hepatitide solum levissima statirn, mo-
deratum antiphlogisticorum solventium mitissimorum, ip-
sius quoque hydrargyri muriatici mitis usum internum,
ut cataplasmatum, unguentorum mercuriali remixtoruin,
balneorum emollientium, tardius , si opus, epispastico-
rum notorum externum , eminenter proficere.

Medela hepatitidis chronicae  principia, ad curan-
das in genere chronicas inflammationes §. 286. statuta,
sequatur.

§. 427. Cura comalescentiae  eodem, quo post in¬
flammationes generatim, modo facienda est. Solventia
cuin amaricantibus, serum lactis, gramen , taraxacum,
cichoreum , fumaria etc. cum refractis rhei dosibus egre-
gie conducunt. Diaeta autem restricta, digestu facili ve-
getabili, fructibus horaeis in specie dulcibus aut acidu-
lo-dulcibus, oleribus recentibus teneris ac succulentis etc.
sustententur.

§. 428. Cholecpslitidis,  absque concavae hepatis
taciei phlogosi alioquin rarissimae, therapia  iisdein, ac
hepatitidis hucdum exposita, definitur regiturque prin-
cipiis.

Spec. XI. Inflammalio lienis.

429. Lienis inflammalio (jienilis, splenilis,  Ent-
ziindung der Mil z}, alta  parenchyina visceris quoad pro-
priam functionein necdum abunde cogniti, ad inflamma¬
tiones minime dispositi, obsidens (parenchijma/osa)  ra-
rissimus sane morbus est; alia  vero velamentum a peri-
toneo mutuatum tenens (membranosa  dieta ) sat frequen-
ter observata.

1.

23

351

J. P. Frank, S. Vogel, A. G. llichter, Sprengel, ah Ilii-
denbrand  etc. opp- cit.

F. A. Marcus,  Ent\v. einer epec. Therapie Th. II. §. 1474—
1493.

Heusinger,  Betracht. u. Erfalir. lib. die-Entz. u. Vergriisserung
der Milu. Eisenacli 1830. 8.

§. 430 . Doloribus  manifestatur in hypochondrio si-
nistro prior  ob t us is, pressi vis, al tcra  plus minusve in-
tensis punctoriis, urentibus, lancinantibus, guando gue
pectoris latus sinistrum cum respiralione cohibita pervo-
lantibus, saepe ad humerum et ad os ilium sinistrum pro-
tensis, per inspirationem profundain, tussirn, motus trunci
exasperandis, situmgue in latere dextro nonnunguam et
in sinistro non concedentibus; tumore in hypochondrio
eodem formam lienis exacte praesentante, calido , duro,
sensili ad attactum dolente; sensu pulsationis in illo, ple-
nitudinis in epigastrio cum anxietate; vomituritionibus
continuis, nausea et vomitu jam materiae mucosae, bi-
liosae, jam cruoris variegati, corrupti; colore cutis pc-
culiari griseo - ilavicante, bile in primis viis non deficien-
te 5  svno cha cum supp resso nonnunguam et intermitten-
te pulsu in brachii sinistri arteriis, et sanguinis e nare
sinistra stillicidio. Accedunt saepe singultus, et rebus
male cedentibus, vomitus lreguens, et diarrhoea cruenta,
1 'aciei defiguratio, color pallidus et terreus, convulsiones,
sub guibus mors segui solet.

§. 431. Peritonitis in lienis regione, dolores coli in
ilexura sinistra, praesertim expansi, nec non musculo-
rum abdominis in illa regione inflammatio pr o lienitide
imponere  possunt minus attentis. Lienitidis praesertim
involucruin membranosum tenentis praesentiam dctcrmi-
nare, arduum saepe fit, ubi haec cum regionis illius pe-
ritonitide circumferentiam lienis multum excedente com-
ponitur. Difficilis insuper cognitu splenitis est chronica,
parenchyma tenens, cujus symptomata idiopathica parum
eminent, guaegue lienis tumore, fregucntibus ibidem

355

punctnris, arduo in Iateribus situ, colore faciei cachec-
tico proprio , griseo - tlavente, turbis digestionis , ilatu-
lentia, animique dispositione perversa indigitatur.

432. Splenitis substantiae (jparenchymatosa3 len¬
te, velainenti (membranosa) celeriter decurrere,  hinc
illa saepius chronica,  hacc acuta  observari solet.

In utraque resohdio  sub communibus phaenomenis
criticis, et sanguinis speciatim e nare sinistra, vel ex
vasis haemOrrhoidalibus profluvio , vel et haematemesi
obtinet. Citra liane splenitides morbosas humorum in ca-
vum abdominis effusiones,  conglutinationes cuin organis
vicinis efficiunt, aut cito et ex inopinato in suppura-
iionem  cum sequelis, hepatis suppuratione proferendas
C§. 421.J aemulantibus, raro in gangraenam  lethalein,
frequentius in intumescentiam chronicam et indurationem
terminantur. Hac formata lien jam tuinidus, quandoque
in ingentem expansus molem, jam collapsus, parvus
nune totus nune singulis hinc inde locis durus tangitur,
sub pressione dolens; vitia digestionis, totius abdominis
expansio , macies, habitus cachecticus, aegritudo animi,
hypochondriasis, febris lenta, hydrops successive adso-
ciantur. — Indurationcs  partiales carcinomatosae factae
dolores diuturnos habent comites, quibus uti et vomitu ac
diarrhoea ichoroso-cruentis tandem interimunt.

§. 433. Lienitis communes cum caeteris indamina-
tionibus habet differenlius. Phlegmonosa  (paren nhy ma-
tosa) et membranosa  f consuetim rlieumatica) , acuta  et
chronica,  referente Grolanclli  in Hetruriae littoribus en-
demica, jam seorsim nominabantur. Mentionem adhuc
merentur: substantiva  et sgmplomatica  (4n typho con-
tagioso, febre llava, nonnunquam in intermittentibus
obvia): idiopalhica  et sgmpathica;  febri inflammatoriae
raro nervosae vel colIiquativae juncta. In febre llava for-
san splenitis praecipuam vomitus nigri rationem offert.
CRichter spec. Therap. B.  I. S. 575.) — Lues brutorum

23  *

35«

splenica lienitis esse videtur cum febre putrida, sacpc
per gangraenam lethifera.

§.434. Praecipne tcntat mdiridua,  turbis in sj r stemate
venae portarum, stasibus in eodem, speciatim in lične
post febres intermittentes maxime, haemorrhoidibus la-
borantia. — Excilatur a)  violcntiis trauinaticis \  trunci
commotionibus; inflainmationum a vicinis visceribus , pe-
ritoneo, ventriculo. diaphraginate in lienem progressu vel
transitu; b)  cursitatione valida et protracta; corporis
calentis refrigeratione; suppressis haemorrhoidali, men-
struo ant aliis profluviis cruentis, nec non morbis cuta-
neis chronicis , rheumatismis, insultibus arthriticis; pa¬
ro xy srn is febriura interinittentium, metastasibus post istas
aliasve febres in lienem factis 5  interinittentium infarcti-
bus lienis junctarum adverso tractamine, calefaciente.

§. 435. Prognosis  in splenitide partim ex nune de illa
prolatis, partim ex apta generalium principiorum pro-
gnoseos adplicatione facile eruitur.

§*. 436. Cura  splenitidis non aliter ac aliarum in
visceribus abdominalibus inflainmationum, in specie lie-
patitidis instituenda est, cum ea solum modificatione,
ut necessariae phlebotomiae in brachio sinistro fiant,
remediaque externa sinistro pariter hypochondrio adpli-
centur. Marcus  nonnul!ique veterum virtutem medicam
potuum acidulorum et eccoproticoruin antiphlogisticorum
extolIunt insignem.

In crisi, resolntione,  sic ut in convalescenlia  cu-
randis normas exacte sequi oportet, in traetamine phlo-
gosium mox memoratarum traditas.

>Spec. XII.  I nflm imalio paneveatis.

§• 437. Inflaminatione quandoque corripi panereas-
mutationes ejus, speciatim tumores, indurationes, ulce-
ra, degenerationes in cadaveribus saepe , et jam a Slon'
net, Morgdgni, Graaf,  dein a J. U. Rahn, Reil  *

857

Vogel, ab Hildenbrand,  et a me ipso inventae Omni
eripiunt dubio. Attamen intlainmatio haec, pancrealilis
(Entziindung der Bauchspeicheldriise) , haud facile co-
gnoscitur, partirn quia multo frequentius lentum quam
celerem decursuin, mitem frequentius quain magnis sti—
patam symptomatibus ostendit 1 'aciem: partirn quia orga-
num tenet inferioris dignitatis vitalis, paucis instructum
nervis, functioni non admodum manifestae dicatum, ita
siinul situm, ut morbus ejus pro organorum vicinorum,
omenti praecipue, duodeni, imo ventriculi aut hepatis
morbo haberi facile possit.

Dr. Chr. Fr. Itarless,  iib. d. Krankheiten des Pancreas etc.

Niirnb. 1812. 4.

Pancreatitis chroaica. Beob. und bebaiidclt v. Dr. Eyting  in

Embden, mitgeth. von Dr. u. Prof. Heinecken  in Bremen.

In IIufeland’s  Journ. d pr. H. 1822. B. 54. St. 4. S. 3—15.

Spreti g el, ab Hildenbrand  opp. cit.

438. Symptomata constantiora pancreatitidis ple-
rumque chronicae, sunt: dolor obtusus, pressivus aut
tensivus infra et retro ventriculum versus columnam ver-
tebrarum, sub forti pressione, et trunco pronato incres-
cens 5  anxietas in epigastrio; alternantes jam oris fau-
ciumque siccitas cuin diarrlioea serosa, jam frequentes
ructus, vomituritiones, hinc inde vomitus iluidi insipidi,
aut saporis salsi, aciduli, acidi, amari cum alvo clausa;
anorexia; nausea frequens; dyspepsia, bradypepsia; fe-
bris leviš luculenter remittens.

§. 439. Pancreatitidis tam acutae quain chronicae
resolutio  sub consuetis phaenomenis abunde cognitis, et
evacuationibus in specie criticis sequitur. Diagnosis hu-
jus inflammationis nondum stabilita satis, et natura vis-
ceris resolutioni minime favens principem duralionis  il-
lius chronicae  et frequentium malorum posthumorum cul-
pam gerunt, e quibus tumor, induratio, degeneratio
seirrhosa, ulceratio cum tabescentia ^ phtliisis pancrea -
lica) noscuntur.

358

g. 440. Ccmsae  nondum aliae pro certo nominari
possunt quam violentiae traumaticae 5 emeticorum, ca-
tharticonun , mercurialium abusus; inflammationes a par-
tibus vicinis ad pancreas transgressae. Immodicus fumi-
gationum tabaci usus, imprimis cum prava multum spu-
tandi cons uetu di ne , inculpandus etiam esse videtur. Qab
Ilildenbrand  1- c. §. 800. )

§. 441. Quae de pancreatitidis differentiis ac varie -
tatibus  inde prodeuntibus, quae de prognozi  cum certi-
tudine qnadam dici possunt, ex hucusque expositis facile
depromuntur.

%.  442. Pancreatitis acuta aeque ac lenta, si ex
symptomatibus supra memoratis, deticientibusque inflam-
mati visceris alicnjus vicini characteribus cognoscitur,
medelam  esposcit indicationibus generalibus superstru-
ctam, singulorum autem easuum circumstantiis exacte
adcommodatain.

Spec. XIII.  Inflammat io renum.

%  443. Inflammatio liacc, nephrUis,  Entziindung
der Nieren, rarius utrumque renem, sinistruin prae dex-
tro, substantiam prae membrana vestiente invadit. Comi-
tantur illam ac designant symplomata  febris inflammato-
riae consuetim intensae essentialia, dolores in alter-
utrius raro utriusque renis regione fixi ac continui, uren-
tes, pung - entes , nonnunquam obtusi, pressivi, per for-
tem modo prcssionem externam, per concussionein a tus-
si, sternutatione, vomitu, et per Iecti calorem ingra-
vescentes, sursum diaphragma versus, deorsinn ad cri-
stain ossis ilei imo in femur usque, per deciirsum ure-
theriun ad vesicam urinariam protensi, unde femoris
ejusdem t orp or. insistendi ac ingrediendi impotentia, ma-
gnaque regionis pubis sensibilitas; aestus in regione re¬
num et quandoque intumescentia palpabilis; situs in late-
ribus diilicilis, dolorificus; ischuria renalis inflaimnatis

359

renibus ambobus; alias urinae parcae, guttatim modo sub
tenesmo frequente seccdentes, ipsaeque intense rubrae,
llammeae, bruneae, qnales vix in altera inflammatione
cernuntur , imo nonnunquam sanguineae, serius purifor-
ines , turbidae, crassam formaturae hvpostasim; dolores
colici; meteorismus, vomituritio atque vomitus continuusj_
alvi retentio. Accedunt spastica testiculorum in aegris
jnasculis ad annulum abdominalem attractio ([praeprimis
si nephritis a calculis urinalibus est), tussis, singultus,
sternutatio, et vehcinente morbo convulsiones etiam et
animi deliquia.

Van Swie.ten, P. \Frank , S. Vogel, Conradi, A. Q. Richter,
Sprengel, ab Hildenbrand  op p. cit.

Troja,  iib. rt. Krunkheiten der Nieren, der Harnblase etc. A.
d. Ital. Leipz. 1788.

Desault  auserl. chirurg. Wahrnehm. B. I. S. 94 u. IT.

§. 444. Nephritis decurmm  plerumque celerem ac
vehementem lacit, acula;  sed et lenta datur, chronica.
lila nisi rheumaticae sit indolis aut cum vitio gastrico
complicata, absque luculentis exacerbationibus decurrit,
et iptra quinqne aut septein dies, seu fauste seu infau-
ste, judicari consuevit. Pulsus initio plenus, durus ac
tensus ea ratione, qua ventriculus et tractus intestino-
ruin in magnam trahuntur compassionem, minor evadit,
durus, et spastice contractus, indolesque morbi phlogi-
stica frigore membrorum, symptomatibus nervosis variis,
convulsionibus imo et lipothyiniis ingruentibus facile lar-
vatur.

Nephritide in resolulioneni  tendente symptomatibus
pathognomonicis omnibus successive iuuninutis rarius die
quinto quam circa septimuin, Ieviore solum phlogoseos
sub intensitate tardius, sudor universalis utplurimum co-
piosissimus, et uiinac laigae minus rubrae^ subbruneae
QW  sedimento largo, levi sequuntur. In inflammatione
ab haemorrhoidibus aut mensibus suppressis mariscae

360

nune prodeunt turgidae, fluxus haemorrhoidalis, menses
restituuntur.

§. 445. ISuppuratione  autem contingente effectus et
sequelae variant; vel  enim pus in pelvim renis effunditur
et cum urina subito omne, vel partitim successive Ion-
gius per teinjius excernitur: aeger inde utut non raro
post annos demura sanatur, aut ex contabescentia, phllii-
si renali,  moritur; — vel  pus in rene manet reclusum,
qui pedetentim dissolvitur, totusque tandem in saniein
commutatur: aeger sub phaenoinenis marcoris, quin phthi-
seos renalis signa certa semper exhibeat, et nonnun-
quam praecipite saniei et sanguinis per vias urinarias
sub evacuatione exstinguitur; — vel  pus in viscera du-
rante phlogosi cum rene conglutinata v. gr. intestinum
quoddam, ličnem, hepar, imo per diaphragma in thora-
cis cavum penetrat, rarum in primo času et singulare
phaenomenon, vomitum urinarum, producere valet, sana-
tionein rarisšime, mortem potius jam citius jam serius
subsequam habet; — vel  tandem in regione lumbali ad
exteriora erumpit, aut tumorem format fluctuantem, hoc
aperto effluens fistulam renalem sistit, saepius concre-
menta urinalia continens, et faustis sub circumstantiis
in- et externis, rationali aptoque traetamine chirurgico
sanabilis.

Induralio  nephritidem acutam rarius quam chroni-
cam insecuta, cum insigni nonnunquam voluminis au-
gmento ac duritie exterius quoque palpabili, insanabiles
aut hydropem universalem, aut tabem, aut ulcerationem
carcinomatosam post se trahit.

Ggngraena  raro et tune potissimum accedit, ubi ne-
phritis a calculis renuin orta est et sustentata, summe
dolorifica, gravibusque stipata symptomatibus nervosis.

§• 446. Ex multis nepliritidis varielalibus  inemoratu
iinprimis dignae sunt: acuta  et c kronica; substanliva  et
sipuplomalica; primaria  et secunduriu; idiopulhica  et

861

sgmpalhica; superficialis,  membranosa (utplurimum rheu-
matica), et profunda,  parenchymatosa ( phlegmonosaj.

Nephritis chronica  confunditur facile cum rheuma-
tismo chronico musculorum psoas, partis peritonei eos-
dem ac iliacos obducentis, cum intestinorum spasinis,
gravaminibus a calculis, quibuscum saepe revera coex-
istit. Characteres diagnostici Mi in turbis supra allatis
urinarum se- et excretionem, et mutationibus qualitates
istarum spectantibus, atque in sympathicis ventriculi,
tubi intestinalis et diaphragmatis adfectionibus praesto
habentur.

Superficialis  in renuin capsulis residens, raro siin-
plex, utplurimum cum peritonitide composita nephritis,
a parenchgmalosa  quodammodo distinguitur in eo, quod
dolorem aliqualem in regione renum per pressionem sal-
tem provocandum, ejusdem regionis calorem auctum,
sensibilitatem insolitain et quandoque pulsationes ibidem
habeat comites, altera vero urinarum se- et excretione
potiu,s turbatis aut suppressis, qualitate missarum dieto
modo vitiata, et sympathicis uretherum, vesicae, testi-
culi, femoris ex latere adfecto symptomatibus insigniatur,

§. 447. C msalu r  nephritis: a)  calculis renum prae-
sertim motiš, renibusque per strata lapidosa, inaequalia
vehendo , equitando , saltando concussis; verberibus,
ictibus, lapsu regionem renum ferientibus; vulnere re-
nis; costarum inferiorum fraetura; indaminationis ac sup-
purationis vicinae propagatione; diureticorum aerium,
cantharidum imprimis, olei terebinthinae aliorumve bal-
samorum abusu, urinae in renum pelvibus retentione
longa suh situ dorsali necessaiio protraeto, qualis v. gr.
in feinorum, crurum fraeturis, luxationibus rcquiritur;
bj  refrigeratione lumborum et dorsi, lluxus haemorrhoi-
dalis, menstruorum, arthritidis, rheumatismorum, morbo-
rum cutis chronicorum sujipressione.

448. In lerenda pro gnos i , ex hucdum communi-
catis jam maximam partem construcnda, in causas occa-

8«2

sionales, symj>athiae viscerum abdominalnim vigorem,
et in sequelas faustissimam qnoque resolutionem quando-
que excipientes praecipua convertatur oportet attentio.

Nephritis a calculis, frequentissiina omnium, ob im-
possibilem cansae hiijns amotionem periculosissima est,
adiaodum pertinax, imo vix sanata facillime revertens,
morborum posthumorum in renibus pessimorum fertilis.

Periculiindicessunt: ischuria renalis completa; urina
parca et pallida, diri dolores et vomitus vehemens, magna
anxietas, artuura frigus , deliria vivida, convulsiones ,
lipothymiae.

Grumus sanguinis ant lymphae coagulum inflamma-
tione sublata in rene alterutro aut in vesica reinanens fa-
eile nucleum suppeditat calculo urinali 1'uturo.

449- Cura  nephritidis implendo indicationes no-
tas generale« absolvitur.

Ubi ealculi renum culpara gerunt, indirecte solarn,
contra effectum eorum, inilammationem scilicet, agere
conceditur, venaesectiones, depletiones sanguinis topi-
cas , mixturas demulcentes mucilaginosas, mucilagino-
so - oleosas, emulsiones omili irritamento salino , alio
carentes, potus similes, enemata emollientia leniter al-
vum aperientia, fomenta, cataplasmata, unguenta, bal-
nea etc. emollientia administrando, regiinen simul ordi-
nando antiphlogisticum. — Cantharidibus, si in causa
snnt. mixturae similes v. gr. gummosa aut oleosa, aut
emulsio ex amygdalis vel papaveris albi seminibus, ex-
tracto hyoscyami A r el opii nuptae, potulenta aquoso-mu-
cilaginosa afFatim tepide sorbilanda, et, quousque con-
gruum, tractamen simul antiphlogisticum reJiquuin opjio-
nuntur. — Causa traumatica externa praegressa initio
confestim epithemata frigida adplicentur etc. etc.

450. Inllammationi medendi melhodus  contra in-
flammationes hucusque ex]iositas laudata convenit, mo-
dificationi, magnitudini, stadio morbi, constitutioni aegri
etc. ubiijue adaptanda. Cuncta vero salia antiphlogistica,

363

ne nitro quidein excepto, hic penitus fugiantur; et, ubi
character fors nervosus invitaret, vesicantium vices
sinapismi aut annoracea rasa cum šale et aceto ex-
pleant, necesse est.

§. 451. Sub crisi  et durante convalescentia  curatio,
(jiiae in aliis phlogosibus, quadrat. A diureticis vel mi-
nime irritantibus penitus abstinendum, ne recidiva arte-
facta crisin interturbet. Praescripto nune traetamine fo-
lia uvae ursi, provectiore in convalescentia a non nul-
lis ad vias uropoeticas roborandas, fonna decocti, aut
pulveris in electuario dosi gran. 15—20 ter quaterve per
diem , commendata saepissime superflua redduntur.

§. 452. Suppurationis  renura cura differt pro prae-
sentibus adhuc phlogosi et febre vel inflammatoria vel
tabifica, vel vero utraque absente. Času priore emulsa,
serum lactis, eccoprotica frequenter interpolata, traeta-
men generatim et regimen antiphlogisticum; altero času:
aqua Selterana, Joannea, aq. calcis cum lacte , lichen
island., cort. Peruvianus etc.; času tertio: folia uvae
ursi, remedia gummiresinosa, balsama parvis dosibus ,
in specie myrrha, balsam. peruvianum aut copaivae,
martialia debiliora, conducunt.

Spec. XIV. Inflammatio vesicae urinariae.

§. 453. Inflammatio vesicae urinariae (cijstUis,
Entziindung der llarnblase) tam acuta quam chronica
occurrit. Penes synocham sequentia secumfert sympto-
mata: dolorem continuum urentem, punetorium imo et
pulsatorium supra symphisin ossium pubis, ad perinaeum
et os sacrurn, morbo valde intenso ad urethram, testi—
culos et femora extensum, sub pressione ex- et interna
concussione quavis, nixu ad mingenduin, et Omni trunci
motu magnopere increscentem; abdomen totum perquam
sensibile; regionis vesicae et perinaei aestum, tumorem,
tensionem, excretionem urinae laesarn et quidem mox

804

ischuriam doloriiicam, inox dysuriam et stranguriam cum
urina guttatim extricata calida, flammea, intense rubra,
non raro sanguinolenta, serius crassa, tenace, sedi-
mentum formante mucosum aut puriforme, vomituritiones,
voraitura 5 singultum; anxietatem magnara; enteralgiam;
tenesmum cum alvi retentione; in maribus consuetim
inembri erectiones.

Solet inflainmatio ab una alterave vesicac parte in-
choare, unde symptomata quoque per tempus non eadcm,
doneč per vesicam totam aut magnam saltem ejus par-
tem diffusa sit. Sic inflammatio colli vesicae doloribus
vehementibus, aestuque magno in perinaeo, tumore cir-
cumscripto investigatione per intestinum rectum dete-
gendo, dysuria, stranguria, imo ischuria vesicali insi-
gnitur 5 — parietis \^esicae posterioris inflaminationem
alvi obstipatio aut tenesmus et haemorrhoidum intuine-
scentia in maribus, metritidis phaenomena in foeininis,
— illam anterioris parietis serisibilitas surama, aestus et
tumor aliqualis supra symphisin ossium pubis notant; —
inflammationi fundi vesicae dolores colici, symptomata
enteritidis, et tenesmus ad matulam frequens adhaerent;
laterum vesicae tandem phlogosis adfecto simul alterutro
urethere vel utroque, et quidem doloribus ejus tensivis
versus renes directis, nonnumpiam expansione palpabi-
li, renum alterutrius vel amborum tensione, dolore,
symptomatibus intlaramatoriis, et hoc in času completa
urinae in uretheribus ac renibus retentione, cum letha-
libus illorum ruptura, horumque gangraena, brevi me-
tuendis.

J. P. Frank, S. Vogel, A. S. Richter, ab Uildenbrand  in
opp. cit.

Troja  1. c.

Wilib. Schmid,  iib. diejen. Kranklieiten der Harnbl., Vorste-
hcrd. u. Harnrohre ,  denen vorziiglich Miinner im holiereu
Alter ausgesetzt sind. Wien 1800. 8.

S- Th. fiommerring,  iib. d. sclmejl u. langs. toiltliclien Krank-

3(J5

heiten d er Harnbl. u. Harnr. im hohcn Alter. Frankf. a. M.

1809. 4.

Itub. Bingham’s  pract. Bemerkungen iib. die Krankbeiten umi

Verletzungen der Blase. Eine gekronte Preisschr. Aus dem

Engl. iibers. v. G. E. Dohlhoff.  Magdeb, 1823. 8.

454. Decursus  cystitidis plerumque acutissimus
est, luculentis tune remissionibus carens, et symptoma-
tibus nervosis majoribus, speciatim pul.su parvo, duro,
admodum frequente, artuum frigore, animi deliquiis, de-
liriis ete. stipatus. Cystitis rheumatica, magis adhuc ca-
tarrhalis, arthritica, syphilitica, et quae ex regressis
efflorescentiis cutaneis chronicis profecta, saepe mitiores
decurrunt, facile tamen chronicae  fiunt, et tales defi-
ciente attentione necessaria et penitiore modi decurrendi
ponderatione negleeta praetervideri facile possunt., et
confundi.

Cystitis acuta intra septem et quatuordecim dies ut-
plurimum, chronica tempore Jiaud definiendo cursum ub-
solvunt.  Duratio chronicae longa, et symptomatum in-
llammationis consuetorum ac eminentiuin lenitas per vi-
ces intrans , imo plenaria, ad aegrorum saltem sensum,
absentia in causa sunt, cur illa medieum obiter ac festi-
nanter indagantem facile, ut mox dixi, fugiat, vel tur-
piter fallat.

§. 455. Resolvilur  imminutis sensiin symptomatibus
inflainmatoriis sub sudore critico, evacuatione non do-
lente urinae copiosae, admodum opacae, crassae, hypo-
stasin puriformem facturae, multum olentis, quandoque
fluxu haemorrhoidali aut erysipelate comparente.

/S 'uppuratio,  utut exitus cystitidis minime frequens,
exorta multiplices adfert sequelas, a loco, viis et elimi—
natione puris pendentes. Pus enim in cavum vesicae di-
missum eum urinis excernitur quidem, ast raro sanaiio¬
ne m. communiter vero phlhmn vcsicalem,  post se trahit;
in abdominis et pelvis cava effusum gangracnam Iethalem
habere solet pedissequam; — in viscera vicina, intesti-

num rectum sciiicet et vaginam vi is exesis progressum,
vel ad exteriora prorucns fistulas producit urinales, et
recto perforato etiam stercorales, molestissimas, perti-
naces, vix non semper insanabiles.

lnduraiio  cystitidem <Yequentissime, imprimis len¬
tam, a rheumatismo, arthritide, syphilide pendentem, a
calculis urinalibus inductam et sustentatam, sequitur.
Sede gaudens diversa jam ad singulas vesicae plagas et
regiones restringitur, jam per omnem extenditur substan-
tiam ejns 5 callositates oriuntur, immutationes cartilagi-
nosae, ipsaque ulcera carcinomatosa, cum variis mi-
ctus inolestiis et multifariis urinarum vitiis.

Vesicae inediante Iympha coagulabili concretiones
cum peritoneo, aliqua intestinorum tenuium parte, recto,
utero cystitidem caeteruin perfecte exstinctam frequen-
tissiine sequuntur, elfectu vario.

Gangraena  frequentioribus cystitidis terrainationi-
bus accensenda, saepe paucorum jam spatio dierum le-
thifera. Ad angustam vero plagam solum limitata disso-
lutiones lmjus partis, infdtrationem urinarum, tandem
fistulam urinalem sequelas habere potest, quin adeo ce-
lerem inferat mortcm.

§. 456. Potiores cystitidis differenliae , ut caetera-
rum phlogosium, a causis excitantibus , sede, magnitu-
dine, decursus ratione etc. nec non ab indole febris pe-
tuntur. Quare in primariam  et secundariam ; subslanti-
vam  et symplomalicam  (arthriticam , syphiliticam, im-
petiginosam}; phlegmonosam , rheumaticam  et catar-
rkalem : acalam  et chronicam  etc. colli, fundi vesicae etc.
cystitis distinguitur.

§. 457. Causis occasionalibus  adnumerantur: aj
calculi acuti angulosi, acuminati; punctio vesicae; ope-
ratio ad calculum extrahendum, et laesio quaevis; vesi¬
cae pressio, contusio , commotio v. gr. per ictum aut
lapsum in vesicae regionem, per violentam catheteris
aut cereolorum inductionera, uterum gravidum aut re-

troversum, partus difftciles instrumentorum auxilio per-
iiciendos, sub vesicae prolapsa et hernia, sub ossiuin
pubis fracturis et carie etc.; retentio arinae protracta;
diureticoruin acrium , in specie cantharidum abusus ; pus
et ichor e renibus sappuratis depluens, bj  inflammatio-
nam vicinarum, arethrae, prostatae, vaginae, intestini
recti, peritonei in vesicam progressus; refrigerium; hac-
morrhoides , menses , lochia , blenorrhoeae , ari brit is,
rheumatalgia, scabies aliaeve efllorescentiae catis cliro-
nicae sappressae.

§• 458. Prognosis  momentis generalibas indigitatar.
Cystitis acuta seinper plena pericali, nam ex gangrae-
na, vesicae vel et aretherum a lotio retento raptara ant
paralysi, ex urinis resorptis indeqae nata febri nervoso-
patrida cain contingente facile in cerebram metastasi,
brevi Iethalis fieri potest. — Completa ischaria et sopor
symptomata sistant periculosissima. — Lenta in incras-
sationem tanicannn vesicae, indnrationem , scirrhos ,
ipsasque degenerationes carcinomatosas nititar.

A refrigerio profecta tractamine tempestivo et con-
grao caeteris fere facilius sanatar: difficilias ex hae-
morrlioidum vel arthritidis recessa orta, difficillime cal-
calis vesicae producta; haec enim calcalis ope cbirargi-
ca tempestive non sablatis chronica e vadit, incommo-
disqae linic propriis ac periculis circumdata.

€ystitis a calculo omniam freqaentissima; caeteram
symptomatica freqaentior est qaam idiopathica et sub-
stantiva.

Inflammationem faastissime resolutam diatnrna in
recidivam pronitas seqnitnr.

Durante plilogosi nonnunqaam basis calculoram fu-
turoram in vesica formatar.

§. 459. Therapiam  cystitidis acatae et chronicae
praecepta generalia regant, casibus singulis confestim
adaptanda. Inllammatio pro re nata phlebotomias, postea
bii udines ad perinaeuin aut s up ra svinpliisin ossium pubis,

368

reliquamque methodum antiphlogisticam, emollientem ct
pacantem, queinadmodum nephritis, cmn regimine con-
cordante exposcit. Ischuria vero instantaneo urgens pe-
riculo, nisi curationi eidem simulque cataplasmatibus,
enematibus, seinicupio emollientibus cito cesserit, spe-
ciali insuper symptomatica cura tollatur necesse est.
Urina scilicet cauta subtilique catheteris tenuis elastici
adplicatione, vel collo vesicae ob inflammationem ant
aliam qualemcunque causam auferri nesciam impermeabi-
li, per puncturam vesicae evacuetur.

Cystitidi chronicae  eadera, quae caeteris hucdum
pertractatis inflaramationibus, medendi ratio opponenda
est.

§. 460. Pro crisi  dirigenda, et promovenda conva-
Iescentia indicationes generales, saepe jam enarratae
valent.

Spec. XV. Inflammalio uleri.

§. 461. Uleri inflammalio (metriih,  die Entziin-
dung der Gebarmutter), aut a febris symptomatibus,
frigore, aestu, siti etc., aut a doloribus in uteri regione
orditur, hisque syinptomata febrilia accedunt.

Signa  metritidis sunt: dolores in pelvi ad uteri re-
gionem fixi, et continui, urentes, punctorii, lancinantes
cum ponderis sensu conjuncti, pressione augendi, cae-
teruin inflammata facie uteri anteriore consuetim in re-
gione sjnmphisis ossium pubis accusati, et mictu diffici-
li, dolorifico , tenesmo mingendi, imo ischuria vesicab
stipati; — facie posteriore inflammata ad os sacrum et
coccygis protensi, cum ardua ac dolente alvi excretio-
»e, tenesmo, nonnunquam inturaescentia haemorrhoidum
manifesta; — inflammatis uteri lateribus et ovariis in re¬
gione inguinali haerentes, ad iliacam inde, ad femoru
ipsosque pedes propagati, istorumque stupori, motus
difficultati nec non oedematibus juncti; — collo ac orifioi°

3(5!)

utori phlogosi detentis ima in pelvi residentes, coinitan-
libus eorum tuinore, duritie, calore aucto, sensibilitate,
siccitate, sub exploratione per vaginam detegendis; quo-
vis in času calor in epigastrio major, artuuin non raro
simul minor, imo frigus ad tactum; mammarum sensibi-
litas; delassatio magna; nausea, dvsphoria, vomituri-
tiones, vomitus; quandoque lipothymiae, convulsiones
aliave syinptomata nervosa; pulsus plerumque duri, tensi
spastice contracti, admodum citati, cum essentialibus
caeteris synochae symptomatibus. Crescente metritide
syinptomata quoque intenduntur, dolores non sub levis-
simo solom attactu exacerbantur, sed ulterius etiam dif-
funduntur, accedit meteorismus, menstrua forte prae-
sentia, aut lochia et secretio lactis sistuntur, pallor et
frigus faciei admodum tristis, respirium breve, anxie-
tas, suspiria, deliramenta ingruunt.

Metritidis aculue  non intensitas modo major est, sed
decursus  etiam magis continens, quain chronicae  lucu-
lentissiine remittentis; acuta intra septem et quatuorue-
cim dies fauste vel infauste, chronica, valde frequens,
longe tardius, post menses imo, et saepe infauste judi-
catur, tumore, duritie, induratione, profluvio morboso
etc. relictis. Chronica, ni plurimum attendatur, facillime
praetervidetur, et pro spasmo, colica catameniali, aut
mera blennorrhoea, constante illius comite, sumitur.

Van Sivieten, J. P. Frank, S., Vogel, C. Sprengel, ab 11 il-
denbrand  opp. cit.

462. Acutae metritidis vesolutio  sub sudoribus et
urinis criticis, lochiorum suppressorum reditu, sanguine
e genitalibus, haemorrhoidibus, rarius e naribus stillan-
te, morbo mitiore ac lentius decurrente sub profluvio mu-
coso, puriformi, olente ex vagina, — chronicae absque
vel parum manifestis sub evacuationibus, successiva
s ymptomatuin localium aeque ac universalium cessatione
a «t, si ex profluvio quodam, exantheinate chronico etc

i.

370

suppressis originem duxerat, sub illorum ad loca prius
adfecta recursu obtinet.

fšuppurationem  in raetritide acuta magis quara in
chronica, maxime in phlegmonosa veheinente metuere
licet. Sequela ejus fausta erit vel infausta, proutabsces-
sus in cavuin uteri ruptus per vaginam libere depletur,
vel pus suum in pelvis cavum, per sinus varios ad in-
guina extrorsum, in vesicam urinariam, rectum aliudve
intestinum cuin utero morbose connexmn effundit, vel
in ulcus abit cum succedentibus pedetentim phlhiseos
uterinae  symptomatibus, post breve quandoque tempus
Jethalis.

Induratio  metritidis chronicae comes lrequens est,
pedissequa constans. Variis peritonei uterum vestientis,
ncc nontunicae internae muciparae, et nectentis textus
cellulosi locis, frequentissime autem in uteri ore et collo
occurrit. Signa indurationum talium praeter indicioruin
resolutionis aut suppurationis defectum saepe obscura
sunt, nisi in collo aut ore uteri haereant illae, sub ex-
ploratione ex tumore duro ac multum sensibili omnino
cognoscendae. Alias ad illarum praesentiara concludere
medicum sinunt sensatio obscura doloris, ardoris, ve!
pressionis in aliqua uteri regione, sub certis corporis
motibus ac versionibus, exaestuationibus a cibo, potu,
saltu, praeprimis insurgente instinctu sexuali, et sub
quovis coitu percepta, et per pressioncm hypogastrii
quidquam tumidi excitanda; leucorrhoea indolens; doloi'
aut tenesinus, quasi quid per vaginam prolaberetur, jam
continuus, jam sub coitu solum, alvo et urinis mittendis
intrans. Harum indurationum aliae, utut admodum con-
siderabiles, praeter mensium anoinalias, abortus, aut et
sterilitatem nullis stipatae symptomatibus diutissime, tota
saepe vita perstant; aliae vero in scirrhum  et cancruM
degenerant, quin specialis ubique dispositio concurrat
scirrhosa. Pars indurata hoc in času augeri solet volu'
mine, inHainmatione identidem corripitur, detinetur, se-

371

rius vel ocyus in ulcerationem cancrosam transitura. Be-
generationem liane faclam et carcinoma praesens  pate-
faciunt: dolores de novo exorti in imo pelvi urent.es con-
tinni, vesperi tamen exacerbati; puncturae vehementes
saepius recurrentes in parte indurata, sensibilitas hujus
insignis et impatientia digiti explorantis; aliqualis geni-
talium externoruin intumescentia; profluvium e vagina
antehae blandum nune variegatum, stri is sanguineis no-
tatum , consistentia et aeredine saniern referens , et foe-
tens; pro sede durities quoque palpabilis, tuberositas,
aspredo, plaga ulcerata, excrescentiae fungosae; laesae
intestini recti et colli vesicae functiones $ dolores diri
sacrales in femora, tandem crura et pedum plantas usque
descendentes, urentes, lancinantes, denique quasi ossa
rodentes ac terebrantes, anomale periodici. Accedunt las
habitus cachecticus proprius, color faciei viridi-flavens,
lebris depascens, haemorrhagiae parvae iteratim rever-
tentes, doneč aegra sensim, raro sub larga haeraorrhagia
et convulsionibus subito, exhausta cruciatuum vere im-
inanium attingat metam.

E/fusio  morbosa lluidi serosi, Iymphatici, purilbr-
mis, lacti similis in abdominis vel uteri cavum, sicut
concrelion.es  morbosae lieri in metritide praesertim mem¬
branam uteri externam £a peritoneo acceptam} aut in-
ternam £cutis propaginemj occupante, et in illa puerpe-
rarum observantur.

Gcingrnena  terminatio metritidis lethifera haud rara.
nonnunquam epidemica viša. Praesentem eam indicant,
mortemque annunciant jiulsantem repentinum dolorum si-
lentium, delassatio magna, facies hippocratica, frigoris
sensus in abdomine, meteorismus, pulsus parvi, debiles,
inordinati, intermittentes, fluidum brunescens olidum e
vagina manans, os uteri explorando laxum inventum et
frigidum.

$. 463. Diferenlias  cum aliis phlogosibus commu-
nes metritis habet. Observatur itaque primaria  et secun-

24  *

372

dana, mbstantiva  et symptomatica; epidemica, čude-
•mica , sporadica; acuta  et chronica  etc. Speciali vero
distinctione dignae censendae sunt: metritis puerpera-
rum , gravidarum, caeterarum ; metritis membranosa  s.
velamenti externi seriferi, tunicae internae muciparae,
et parenchijmatosa  s. substantiae utori, utut altiore gradu
neutra maneat sola ; m. cuin sijnocha,  et quandoque in
progressu cum nervosa  aut sijnocho patri  conjuncta; m.
pura  et complicuta  v. gr. cum statu gastrico - saburrali,
bilioso etc. De febri puerperali  in tractatu de Peritoni-
tide dicam.

§. 464. Ad metritidem, et ad uteri morbos genera-
tim disponunl  eminenter: periodus pubertatis, teiripus
menstruorum, graviditas, partus , puerperium, et in-
stinctus sexualis fervens. Menstruorum quoque cessatio
annis climactericis metritidi chronicae rnultum favet. —
Momentis exci(anlibus  comprehenduntur: aj  causae trau-
maticae ab extus vel per vaginam ferientes uterum, uti
ictus, verbera, pressio, fasciae aliaque ligacula strin-
gentia; coitus nimis frequens ac violentus, tentamina
abortiva, masturbatio mediis traumaticis exercita; explo-
ratio inepta, rudis 5  uteri laesiones , contusiones snb
partu, secundinarumque extractione, imprimis capite fir-
miter impacto, versionibus et instrumentorum usu, pro-
lapsibus 5  in versionibus uteri; pessaria turundae, aliave
corpora peregrina vaginae immorantia tam voluraine quam
duritie prementia, irritantia; perversum polyporum uteri
tractamen; leucorrhoeae, dysmeniae, metrorrhagiae ad-
versa per injectiones nimis irritantes, calidas, aut ad-
stringentes curandi ratio; b)  phlogoses vicinae vi-
gente synocha in uterum propagatae; menstrua, lochia,
haemorrhoides fluentes, efflorescentiae chronicae variae
suppressae; refrigeria; purgantia drastica; sabinae, spi-
rituosorum abusus ; corporis valida per motus nimios spe-
ciatim saltum excedentem exaestuatio; animi adfectns
concutientes ira maxime et terror; cupidines effrenes.

373

jj. 465- Prognosis  momentis acquiescit abunde notis.
JMetritis puellarum juvenum, robustarum, plethoricarum
tempore menstruorum primorum, sic et puerperarum, pe-
riculo terrere consuevit. Idcm de metritide febri nervosae
aut putridae juncta, g e ni o morborum generatim domi¬
nante malo, de metritide non superficiali modo sed ipsum
quoque parenchyma tenente, magnamcpie hujus partem
occupante dietam .sit. Prognostica reliqua metritidis acutae
et chronicae ex historia iluunt mox exposita.

§. 466. Therapiatn  principia generalia, oinniumque
adjunetorum et aegrarum singularum specialis respectus
definiunt, dirigunt. Notare soluin opus est, necessitatem
tlim phlebotomiarum tum hirudinum hic consuetim ur-
gere, illas itaque sine mora institui, pro re natarepeti,
sanguinisque debitam copiam evacuari debere, ne malae
sequelae, ipsa imo gangraena lethalis intrent; in puerpera¬
rum metritide tamen, quemadmodum de febri puerperali
infra dicetur, teinpus pro indicatis venaesectionibus ut-
plurimum cito elabi.

Metritis chronica  methodum antiplilogisticam pru-
denter circumscriptam, eamque generatim therapiam po-
scit, quae in generalibus §. 286., et in specie contra
pneumonitidem chronicam §. 369. statuebatur.

Maec eadem medendi ratio cum regimine congruo,
siinulque semieupia emollientia, et pro re nata cataplas-
inata, injectiones, vapores ejusdem virtutis contra indu-
rationes  uteri adhuc inflammatorias  plurimum efficiunt,
ut transitus in scirrhum et cancrum pro possibili arceatur,
saltem procrastinetur. Quibus vel insufficientibus vel
neglectis solventia quaeque decantata postmodum vix
nisi narcotica simul, aut narcoticis nupta dolores pallian-
do cruciantes paria inveniuntur. Talia sunt: praeparata
mitiora mercurii, antimonii nec non auri, baryta muria-
tica, sapo medicinalis , sabina, digitalis purp., conium
maculatum, aconitum, belladonna, opium, a<j. lauroce-
l- asi etc. etc.

371

Spec. XVI. Inflammalio ovariorum.

467. Inflammalionem ovariorum (oophorilidem,
Entziindung der Eyerstbcke3 et inetritidi junctam, et
solarn videre licet, ibi plerumque acutam,  hic chronicam.

Acutam  citra synochae symptomata palefaciunt do¬
lov in alterutrius vel raro utriusque ovarii regione fixus
et continuus, urens, punctorius, tensivus, per pressio-
nem sub exj>loratione adaugendus; tumor plus minusve
distincte tangendus, ovalis, durus circumscriptus, sen-
satio caloris et tensionis in illo, saepe ad lumbos et os
sacrum producto, cum correspondentis vel uh-iusque fe-
inoris stupore; gradu altiore voniituritio, vomitus , deli—
riurn, inpuellis quandoque spasmi, salacitatis indicia, et
nymphomania.

In oophoritide chronica  febris leviš, vesperi solum
et post exaestuationes major, dolores obtusi, tensivi,
pressivi, ad sensum non continui, caetera symptomata
mitia sunt, singulaque sensiuni explicantur. Quare ut rite
cognoscatur, attentione peculiari, assidua observatione,
ac prae omnibus accurato hypogastrii examine opus est.

468. Ratio decursus, duralio  et crisis  ooplioriti-
dis tam acutae quam lentae a decursu etc. metritidis es-
sentialiter non differunt. Conf. §. 461 et 462.

Mala posthuma  concretiones cum intestinis, intu-
mescentiae perstantes saepe cum substantiae inutatione
morbosa , induratio cum vel sine nisu in scirrhum et can-
crum , suppuratio , hydrops observantur.

§. 469. Disponuntur  in hanc inflammationem par-
tim puellae, quarum instinctus sexualis praemature
aut frequenter nimis excitatur, quae veneri vulgi-
vagae , masturbationi sunt deditae, partiin puer-
perae post partus laboriosos, et foeminae cessan-
tium menstruorum epocha. — Excilanl  eam : causae

traumaticae, quales in metritidis aetiologia nominaban-

375

tur 5  incitationes venereae validae aut frequentes phan-
tasia fervente^ conversationes libidinosae, masturbatio,
coitus nirnius, terrore etc. interruptus; inenses, Iochia,
leucorrhoea, haemorrhoides etc. suppressae 5  inflammatio
uteri, peritonei, alius visceris vicini in ovaria progre-
diens 5  tandem chlorosis, scropliulae, arthritis, syphilis.

§. 470. Prognosis  ex nosographia potissimum ca-
pienda.

Therapia  oophoritidis acutae et lentae quoad indi-
cationes essentiales , indicata, et medendi inethodos cum
metritidis cura (§. 467.) penitus convenit.

Or do II. Inflammaliones membranosae.

§. 471. Vigore animadversionum supra (§. 301. et
seq.) factarum ordo logicus exposceret, ut inllammationes
hoc titulo comprehensae pro diversis, quas occupant,
membranis in secliones  tres, membranarum videlicet se-
rosarum dictarum et fibrosavum , mucipararum, et inte-
gumentorum coinmunium inflammationes dispescerentur,
et ut singularttm sectionum genera  pro diversis, quibus
producuntur, causis mechanicis, chemicis, dynamico-
organicis etc. statuerentur. Hac ratione in sectione prima
pldogoses rheuinaticae, in secunda catarrhales, in tertia
erysipelas citra complures alias v. gr. traumaticas, mias-
maticas etc. qua genera collocandae forent. Ast minus
utile duco, liane juxta indigitationem plura statuere in-
flammationis genera, eaque ipsa repetitis pertraetare vi-
cibus , quam sub vulgatissimis ideoque dignissimis gene-
ribus paucis caetera rariora intuitu diagnostico, progno-
stico, et therapeutico simul perlustrare. Quam ob rem
inllammationes huc referendae sub titulis generum trium:
rkemnaticarum, catarrhalium  et ergsipelatis  simul per-
traetantur.

De omnibus aniraadversio valet gravis momenti pra-
1  5  e as non obstante indole speciali rheumatica, catar-

37(5

rhali, erysipelatosa, nec origine propria traumatica,
miasmatica, metastatica etc. in majorera evectas gra-
dum vere phlegmonosas  tieri, febriqiie conlinua  obscure
remittente (synocha) stipatas decurrere; praeterea phle-
graones intensitatein non assecutas, sicut ab hac in phlo-
gosim levem ant in irritationem tantuin phlogisticam re-
versas, rheumaticas praecipue et mettastaticas, fugaces
esse, facileque in organa alia meinbranosa jam vicina
jam remota transilire, quousque morbus totus completa
crisi sublatus non fuerit.

Genus I. Inflammationes rheumaticae.

§.  472. Inllammationum istarum proprietates jam
§.307. et 308. designabantur. Nexus naturalis facit, ut
hic de rheumutismo  generatim et de febre rheumalica
quoque apte agatur.

Rheumatismus  a penv , peov/na  , fluxio  , FIuss, FIuss-
krankheit, Rheumatismus, morbum vi vocis denotat, ad
quem gignenduin materia peculiaris Jluida partem coniert
essentialem. Qua tališ materia perspirabilis refrigerio re-
pulsa designata fuit. Haec tamen de rheumatismi genesi
opinio Iateralis est et manca 5  sicubi enim transpiratio-
nem suppressam symptomata sequuntur rheumatica, non
retentarum solum, quae excernendae fuissent, mate'
rierum, sed et frigoris simul qua causae excitantis, et
totius inorbi, sive plagain cutis sive omncm expansionein
concernentis, effectuin sistunt. Coneeptus itaque rheu¬
matismi ex causa deterininata, sede et symptomatibus
ejus definiri debet. Sedem autera rheumatismus agnoscit
omnes membranas organaque membranosa, quaehumores
serosos continent et secernunt. Symptomata characte-
ristica in doloribus trahentibus, lancinantibus, puncto-
riis aut scindentibus, cum vel absque caeteris sympto-
matibus inflammationi essentialibus, consistunt. Rheunja-
lismus  igitur est irritalio  (jirimario inflammatoria) orguui

377

membranosi serif eri dolorifica, speciulis ex funchone
culis onmi per refrigerium laesu, speciatim trunspira-
lionc inhibita originem ducens.

Syphilis', scorbutus, dyscrasia cancrosa, aliique
morbi complures, praesertim a morbis cutaneis: scabie,
herpete , tinea capitis , plica polonica, ulceribus chroni-
cis, blenorrhoeis etc., suppressis orti, dolores quoque
comites exhibent, rheumaticis non absimiles. Quos, ut
a rheumaticis discernantur, rheumalismos spurios  vo ča¬
re, et a morbis principalibus cognominare placuit 5  iude
rheuinatismi syphilitici audiunt, scorbutici, cancrosi etc.
Iles in eo fundatur, rheumatismum aeque ac dolores  sy-
philidis, scorbuti, dyscrasiae cancrosae etc. sgmploma-
licos  in inembranis seriferis haerere, harumque jam irri-
tationem, jam inflammationem causam subesse proximam
omnibus coramunem; rheumatismum vero specialein hu-
jus irritationis vel inflammationis modificationem sistere,
ex turbata omni per frigus siccum vel humidum functione
cutis , suppressaque speciatim transpiratione profectam.

§. 473. Rheumatismus in omnibus membranis, per
l'hysiologos recentiores (Bička f Burdach elc.J  ad se-
rosas et fibrosas numeratis, adeoque, utut frequentissi-
me , non exclusive tamen in iis, quae musculos vestiunt,
fasciculos eorundem involvunt, atque tendines obducunt,
occurrit, sed in aponevrosibus etiam, ligamentis , peri-
ostio, ineningibus cerebri et medullae spinalis, nevrile-
mate, in pleura, peritoneo et utriusque ad viscera in ca-
vis pectoris et abdominis sita propaginibus, in tunica
vaginah testiculorum, conjunctiva oculi etc. sedem  figit.

474. Rheumatismus ubicunque et quocunque sub
cognomine obveniens acutus  est aut chronicus 5  recens  aut
inveteralusj inflammalorius,  calidus dictus, aut non in -
flummalorius,  frigidus; febrilis,  et quidem febri corn-
m o ni ter plus minusve phlogisticae junctus, aut non fe¬
brilis; fixus  aut vagus; simplex  aut ( cum catarrho ut-
Piurimum) compositus; purus  aut complicalus; epiderni-

378

cm\ endemicus  aut sporadicus.  — Specialius conside-
xari scopo practico merentur ex his 1)  rheumatismus
afebrilis  tam recens quam iuveteratus; 2) /e brili h  sive
febris rheumatica;  et 3J inflammaliones rheumaticae  in
genere, nec non articidorum  in specie, malimi isc/iia-
ticum, lumbago ,  et prosopalgia.

Th. Sgdenham,  oba. med. etc. Sect. VI. c. 5.

Van Swie.te. 71 ,  Commentar. T. V. §. 060. etc.

Stoei-c/c  anuus med. II.

Stoli  rat. medend. P. III. Scct. 4. de natura et indole dysen-
teriae.

Cullen, S. Vogel, A. G. Richter, Spretigel, ab Hildenbrand
opp. cit.

475. 1) Rheumalismm afebrilis recens  sine pro-
dromis. plerunujue brevi post refrigerationem speciatim
ab aere perflante ortus, levior dolore pruriente, ardente,
trahente, non ad eundein locum fixo , gravior punctorio,
lancinante, scindente, magis fixo jam in singulis jam in
pluribus siraul partibus, in capite, collo , huineris et ar-
tubus frequentius, manifestatnr. Partes doloribus deten-
tae admodum sensibiles snnt, mox ad normam calentes
aut sane frigentes, mox vero morbose calidae , ac tumi-
dae, durae et rubrae; dolores periodis irregularibus su-
bito sacpe exacerbantur multuin et remittunt, quiete et
calore sieco moderato et aequabili mitigantur, pressione
autem, motu etc. intenduntur. — Faventibus rerum ad-
junctis, quibus tractamen promptum ac congruum atque
regimen debitum imprimis accensenda, cito utplurimum
sanalur,  magna tamen in recidivum opportunitate din
relicta; illis vero miniine secundis vel in inflanimalionern
abit rhenmalicam,  vel chronicus  evadit.

8- 476. Rheumalismus afebrilis inveteralus  (chro¬
nicus , habitualis) aut mox memorati continuationem,
aut acuti febrilis sequelam sistens, absque tumore par-
tis, saltem absque rubore et aestu adesse , et non in

379

inflammatione chronica quam in nevropathia, rheumatal-
<jia,  potius consistere solet. Doloribus stipatur nec iixis
consuctim nec stricte continuis, sed magnopere A^agan-
tibus, nune mitibus, nune \ r ehementibus, tempore incer-
to multum remittentibus, imo intertnittentibus. Hac sub
facie septimanas, menses, imo annos excurrit, et si fe-
bris adsociatur, complicante excepta, vel ex rheumatis-
mo v. gr. per tempestatem frigido - humidam, ventosam
exacerbato profecta, accidentalis, vel lenta est, depa-
scens. Utroque in času morbus nonnunquain arthritidein
lallax aemulatur. Partes aegrae intervallis quoque dolo-
re \ r acuis erga aerein humidum, frigidum, ventosum ,
perdantem maxime sensiles sunt, et resurgentes in illis
sine alia ansa dolores non raro nuncii innninentium tein-
pestatis vicissitudinum sat certi habendi. — Ilheumatis-
inus inveteratus vel  fauste finitur, repetitis nimirum su-
doribus moderatis, aut oedematosa partium adfectarum
intumescentia facile discutienda, aut furunculis, vesicu-
lis aliave eruptione cutanea comparentibus resolvitur;
vel  infauste in indurationem, rigiditatem, paralysin, raro
in suppurationem, aut £et sine ista) in tabem abit.

478. 2) Rheumalismus febrilis  seu febris rheu-
nialica  est febris acuta adfectioni rheumaticae essentia-
liter juncta. (Jaae originem ex una eademque causa cuin
rheumaticis doloribus etc. eodemque tempore trahit, quin
seinper eodem cum istis momento explicetur, sed saepe
hisce increscentibus e\mlvitur, alias quandoque , utut
brevi solum, antecedit. Symptomata febrilia localibus
rheumaticis luculentiora emipent, non minori itaque ho-
rum intensitati, quam extensioni majori corresjiorident.

Orditur haec febris a frigore non adeo intenso quam
valde molesto, quemadmodum initio febris catarrhalis
per aIiquot horas durante, versus finem cum calore alter-
nante, et ad ininimam temperaturae vicissitudinem illico
recurrente; sequitur calor auctus continuus cum essen-
tialibus febris consuetim inflammatoriae vel subinflamma-

380

toriae symptomatibus; explicantur siinul vel brevi post-
hac , nisi jam praecesserint, dolores trahentes, lanci-
nantes ant pungentes in uno alterove aut pluribus orga-
norum membranosorum superius enumeratorum, constan-
tes aut alternando fugaces, cum febri aequabiliter cxa-
cerbati ac remittentes, increscentes ac decrescentes,
nec tamen semper simul cessantes. Itheumatica cum catar-
rhalibus saepissime composita symptomatibus occurrunt;
unde inorbus nomine fcbris rheumalico - catarrhalis  in-
signitur.

§. 478. Febris rheumatica decursu conlinuo  et Iu-
culenter remillenle  dies septein, ad quatuordecim et ul¬
tra durat, et vel  sub sudoribus universalibus, ad partes
adfectas largioribus, levamen ferentibus, urinisque tur-
bidis, mox hypostasim rubrain lateritiam, aut pallide ro-
seam, aut ilavicantem levem formantibus fauste judica-
tur, vel  in febrim inflammatoriam gravem intenditur, aut
ob veram debilitatein inorbo , tractamine perverso , alia-
(jue causa inductam raro in nervosam, rarissime in pu-
tridam abit. Času priore dolores rheumatici augentur, ad
singulas concentrantur partes, et in veram (rheumati-
cam) usfjue phlogosim ingravescunt; altero ac tertio
času sub initium, et exacerbationis solum tempore, ad-
huc accusantur, serius per alFectionein universalera ner-
vosam aut colliquativam penitus abigendi et quasi sufFo-
candi, alterutra autem decrescente consuetim reversuri.
Ultra crisim saepe eodem modo, ac catarrhalia syinpto-
mata in febre catarrhosa, perstant, nonnisi pedelentim
evanescunt, aut chronici protrahuntur.

§. 479. 3J Inflammaliones rheumalicae  nune ini-
tiante inorbo ldieumatico jam adsunt, nune eo decurren-
te primuin explicantur. Febre stipari solent aut praegres-
sa, aut simul intrante, aut evolutis et increscentibus
accedente; doloribus dirissimis punetoriis , lancinantibus,
urentibus, nonnunquam pulsatoriis, partium inflammata-
ruin igitur motu denegato, earumque nisi prof unde sita-

3S1

rum tumore perceptibili, rubore, dnritie, calore intenso.
Quo inflammationes ingravescunt magis, eo minus sym-
ptomata carum, imprimis dolores, periodice remittunt,
eoque manifestius phlegmonosarum formam ac indolem
subeiint.

Distincte considerari merentur: a) inflammalio rhen -
malica articulonm, h) malimi ischialicum; c J lumba -
go; d) dolov faciei Fothergillii.

§. 480. a) Inflammalio rheumalica arliculoram
(rheumatismus arliculonmi inflammatorius , arthritis
rheumatica , rheumatische (Jelenkent/.undung^ , jam arti-
culum essentialiter constituentes, jam Vicinas quoque
membranas, ligamenta, tendines etc. occupans , nune
singulos nune plures simul prehendit articulos, manuum
saepissime , peduin, genuum , rarius cubitorum, hume-
rorum, isebiorum, vertebrarum dorsalium, rarissime oc-
cipitis et cervicalium superiorum.

Acula  omnes inilammationis notas, dolores speciatim
indolis deseriptae vehementes , continuo - remittentes 1
imprimis vesperi multum auetos, inde motum articuli pror-
sus inhibitum, febrimque variae intensitatis inllammato-
riam secumfert. Tumore ac rubore ob profundum partium
inflammatarum situm quandoque non manifestis signa re-
liqua sedem inflammationis certe indicant. Celeris quidein
decursus, dui-ationis tamen non brevis est; licet enim
unius alteriusve articuli phlogosis cum febri simul intra
3, 5, 7  dies secedente urina critica conspicue decre-
scat, nova tamen febris exacerbatio cum horripilatione
aut frigore majore mox accedere, et cum hac vel illico
post recens unius aut a!iquot articulorum formari consue-
vit inflammatio. Iteratis id vicibus conspicitur • quicl
quod non raro inflammatio pluribus absolutis ad priti«
adfectos iteratiin revertatur articulos. Decrescunt tamen
simul, si res favent, inflammationes succedentes inten-
sitate ac duratione, intra 3 — 5 septimanas sub solitis
tum febris tum plilogoseos phaenomenis criticis perfeete

resolvendae. — Praeterea acuta facile in chronicam abit
articulorum inflammationem, vel et eventu infausto hy-
dropem articulorum acutum, oedema circumrerentiae,
partium inflammatarum incrassationem, indurationem,
suppurationem, ulcera cum vario effectu: anchylosi nem-
pe , fistulis , carie, relinquit; vel mediate , imprimis diu
durans, saepius recidiva, cum mala aegri dispositione
etc. concurrens, viscerum abdominis infarctus, caclie-
xiam, veram arthritidem, febriin hecticam post se trahit.
Vehemens utut resoluta debilitatem adhuc membri diutur-
nam, sensibilitatem morbosam, iinminutam igitur ejus
ad motus aptitudinem, ipsam quandoque tabem subse-
quam habere observatur.

Chronica  quoad symptomatum rationem cum aliis
inflammationibus chronicis convenit. JJolor moderatus,
continuus tamen, corporis aut membri modo adfecti mo-
tibus, intensionibus, concussionibus, sicut cibis ac po-
tulentis stimulantibus , calefacientibus ingestis , tempore
humido - frigido, pluvioso, ventoso, multum variabili etc.
graviter augeri solet: tumor manifestus caeterum, ru-
bor, et febris incremento ac decremento doloris exacte,
respondens, jam comites adsunt, jam deficiunt. Inflam-
matio ipsa plures tenens articulos intensitate in his sae-
pe variat, vel mitigata in uno , nisi totus decrescat mor-
bus, vehementius alterain invadit, boe modo fere omnes
nonnunquam corporis articulos permeans. — Magnam
o (Te rt cum arthritide similitudinem,  cum hac frequenter
confunditur, a nonnullis imo pro eodein habetur morbo.
AIiquali formae similitudine non negata rheumatismun 1
tamen chronicum, ipsorum quoque articulorum, et ar¬
thritidem raorbos esse graviter diflerentes , nemo conce-
*lere haerebit, qui attente consideraverit, plurimum dif-
ferre corpoream ad alterutrum malum dispositionem, dif-
ferre aetatem, qua hae dispositiones ipsique evolvuntur
morbi, differre causas occasionales Iocumque immediatae
earum in organismum actionis, adeoque propriam alter-

383

utrius scaturiginem; nec non gravem in cujusvis exor-
dio, decurrendi modo, symptomatibus , duratione , ter-
minationibus, adeoque in prognosi aefpie ac prophylaxi
et curatione intercedere differentiam. De quibus infra in
tractatu de arthritide fusius loquar. •— Crises  ac lermi-
naliones  inflammationis articulorum rheumaticae lentae
cuin illis acutae essentialiter conveniunt; addere tamcn
transitus in tumorein dictum album s. fungurn articuli,
in atheroma, steatoma, e re erit.

§. 481. b ) Mali ischialici  nomine vago non inflam-
mafio solom acuta vel chronica, sed dolores etiam chro-
nici non inflammatorii partium arliculum ischii constituen-
tiuin aeque ac vicinarum colliguntur. Nec illae nec isti
scmpcr rheumaticae sunt indolis, sed a potentiis trauma-
ticis saepe, a metastasibus, profluviis sanguinis, sup-
pressis etc. orti 5  caeterum dolore et extremitatis claudi-
catione semper, febri utplurimum, non aeque turnore,
duritie, rubore constanter stipati.

‘ Spectant huc:

J) Claudicalio spontanea dicla, coocarlhrocace,  das
freywillige Hinken, nostro aevo praecipue a Rasi,
Ficker, Kern  aliisque egregie pertractata, foro patho-
logiae et therapiae specialis chirurgicae adscribenda.

2J Ischias  dieta nervosa Colnnnii,  das cotunnische
Hiiftnervenweh, prioris jn-ojtrie varietatem exhibens, ad-
fectio est primario inflammatoria, comunissime chronica,
plerumque rheumatica nevrilematis vel nervi ischialici:
ischias p oslica,  vel nervi cruralis: ischias antica  seti
skelalgia  vocata. Doloi-es proinde in illa nervi ischialici,
in hac cruralis decursum sequentes, ibi ab osse sacro et
trochantere inajore externum prope femoris latus in fos-
sam popliteain, ad malleolura iino externum et plantam
pedis usque descendunt; hic ab anteriore ischii parte et
regione inguinali in facie femoris interna ad suram pro-
tenduntur; statu acuto continui remittentes, febri juncii
et aperte phlogistici, successu temporis autem febris ex-

384

pertes, minus phlogistici, tandem nonnunrjuam pure ner-
vosi, tiunt et qua tales magis magisque luculenter re-
mittunt imo intermittunt. Vesperi sub leeti calore ex-
asperari solent. Morbus non sanatus membri tabem, bre-
vitatem, paralysim subsequas adfert. — Intra nevrilema
materia serosa aut gelatinosa, nonnunquam quantitate
notabili, in sequelam inflaimnationis, collecta semper in—
venta est.

D. Contunnii,  de Ischiade nervosa commentarius. Vienn. 1770.

8. Deutsch Leipz. 1792. 8.

§• 482. cj Limbago  membranas et ligamenta regio-
nis lumbalis aut sacralis, unde dolorum lumbalium  aut
sacralium  titulo venit, quandoque intimne ossis sacri
partis, et ossis coccygis occupat, ubi spasmus Para-
celsi fixus  audit. Dolores ad dorsum, regiones ischii ct
femora nonnumjuain evtenduntur, et aegrum considere,
sedentem assurgere, ingredi impediunt, omnemque pel-
vis et extremitatura inferiorum motom ipsi denegant.
Lumbago initio acutam, chronica vero facta validisque
conjuncta doloribus depascentein febrirn comitem ex-
hibet.

§. 483. Dolor faciei Fothergdlii, trismus dolori/i-
cus, prosopulgia  (a xp6sa>xov,  facies et aXyos, dolor) di-
citur dolor intensissimus plerumque chronicus, cursum
praecipue nervi infraorbitalis, vel facialis in pedem an-
serinum expansi sequens, utplurimum cum musculorum
variorum faciei convulsione accedens, et per intervali-’ 1
revertens.

Morbus jam saeculo undecimo a Graeco Simeone
Se/h  et Arabe Rhazes,  serius ab Avizenna  descriptus,
Aretaeo  etiam et Fr. Hoffmanu  utut alio nomine (ad
spasmum enim cvnicum relatus et trismum) notus erat;
Andre  Parisiis saeculo elapso majorem ei navavit ope¬
ram, FolhergiU  vero Londini 1781 praecipue nosolo-
o-iam et semioticarn ejus excoluit. Faciei morbum nervo-

385

rum cruciantem  vocat. A quo tempore in illum sedalo in-
(juirere medici praestantissimi non destiterunt, rjuemad-
modum opera sequentia testantur:

Coni|)Icte Collection of FothergilVs  works by Lettsom.  Lonci,
1781. 8. Vol. II. Deutscli in d. Saniral, auserl. Abh. f. pr.
Arzt. D. III. S. 152.

C. Selte  neue Ilejtrage zur Natur- und Arzneyw. Beri. 1782.
n. i.

Pujol  essai sur la maladie de la face nommee le lic douloureux.
a Pariš 1787. 8. iibers. v. C/c. H. Schreger.  Niirnb. u. Altd.
1788. 8.

Forsfmann  et Leiilenfrost,  de dolore faciei Fotliergillii. Duisb.

, 1790. 8.

C. J. M. Langeribeck,  tractat. anatom, chir. de nervis cerebri
in dolore faciei considerandis. Goettiiig. 1805. Tab. II.

Lentin  in s. Beytr. zur Ausiib. d. Arssneyw. B. I. u. III. — in Ilu-
feland’s  Journ. d. pr. H. B. IX. St. I.

Masius  daselbst B. XX. St. I.

I. Ch. Uril  mentor, clin. V. I- Fasc. 2.

Conrudi, Ilaase  opp. cit.

E. L. Mager,  diss. inaug. med. de prosopalgia. Vindob. 1822.

§. 484. Dolor faciei jam continuus, exacerbationi-
bus luculentissimis notatus , jam periodicus est, typo ir-
regulari. Ibi exacerbationes, hic invasiones vel cum vel
absque prodromis accedunt. Ad •prodromos  spectant: in-
fpiietudo , anxietas aegri, dyspnoea , suspiria , dolores
tensivi in capite et extremitatibus, tensio, pro nervo
adfecto, vel in našo, vel supra aut infra marg-ines orbi-
tae, tremor palpebrarum, formicatio in locis nominatis,
et pruritus irtvincibilis ad scalpendtnn invitans. Dolor ipse
vehementissimus est, lancinans et quasi partem dilace-
rans, puncturis a cultro vel ictibus electricis simillimus.
Non ab eodem semper egreditur loco, a majoribus ta-
men ramis nervorum faciei prospicientium, trigemini et
facialis, et quidem ad egressum nervi infraorbitalis, vel
frontalis ex orbita, vel ad pedis anserini radicem, ad
alam naši, vel ad gang-liofi spheno - palatinum plerum-


386

que orditur« et per nervoruin istorum ramulos ultro ad
circumferentiam plerumque non latam diffunditur. Mu-
sculi adllicti contremiscunt, et malo fortiter saeviente con-
velluntur; facies interea rubet et turget, striis quando-
que singulis notata ruberrimis, funduntur lacryinae, mu¬
ci narium Jacrvmis diluti, salivae consuetim augetur se-
cretio. venae jugulares expanduntur, carotides et tem-
porales arteriae fortiter pulsant, iinminutis autemex do-
loris atrocia ad sexaginta et rariores intra minutum pri—
mum ictibus; alias pulsus frequens, contractus, durus,
rhythmo et tempore inaequalis , respiratio difficilis , in-
aequalis, cutis pallida, frigida. anserina esse solet. l)o-
lor jam post aliquot secunda vel prima temporis minuta ,
jam mediam aut integram demuin post horam vel subito
et cum sensu pcculiaris interdum fragoris, quasi rotula-
rum horologii subito decurrentium, intra aures sonantis,
vel antea mitior l-edditus cessat, concomitante ac ultra
continuante lacrymarum et salivae produvio , et oede-
matosa partis adfectae intumescentia nonnunquam com-
parente. Sensibilitas partium prehensarum tantuin exce-
dit, ut attactus levissimus, musculorum faciei sub ser-
mocinatione, masticatione , deglutitione motus, etsi mi-
nimus, insultuin praesentem suinmopere intendant illico,
instantem advocent, reducant desinentem, cum ex op-
posito pressio fortior non aegre feratur, imo dolorem
per momenta saltem mitiget, obtundat.

§. 485. Ab exordio morbus unicum faciei latus, dex-
truin prae sinistro corripit, insultibus vero saepe recui-
rentibus ad utrumque non raro extenditur, ferocia adau-
cta potius quam imminuta. Malo continuo exacerbatio-
nes quotidianae singulae vel iteratae , typo autem perio¬
di eo consuetim irregulari, accedunt; maloque cbronico
facto insultus singuli nune rarius nune l'requentius, post
septimanas nempe (jnorbo declinantej) aut dies aIiquot ?
vel quotidie ([morbo increscentej), aIiquoties de die, iw°
intra breve liorae spatium, noetu rarissime, recurrunt-

3S7

Morbus ipse indetermiaato insultuum namero constans
nonnunquam merisis ant anni, veris nimirum vel autum-
ni redeuntis adhaerere periodis observatur. Nune acces-
sibus finitur paucis, nune plurimis citius aut segnius se
insequentibus in jnenses protrahitur et annos.

Pertinax morbus et sanatu difficiiis, insurgente oede-
matoso faciei tumore quandoque miteseere, arthritide
anomala ad normam reducta tumentibusque inde articu-
lis , haemorrhoidum , profluvii e naribus. auribus , ulce-
ribus, scabiei, suppressae etc. reditu, ulcere cancroso
exorto etc., unica vice absque similibus phaenomenis et
absque remediorum usu, in sanitalem  transiisse visus
est. Unde nexum variis cum morbis causalein defendere
fas erit. — Malo autem diutius cruciante summa nervoso
systemati debilitas cum erethismo in sectione cerebrali
et torpore in gastrica inducitur, unde tremores et con-
vulsiones aut distorsiones musculorum faciei insanabiles,
continuum fere lacrymarum et salivae profluvium, hyste-
ria aut hypochondriasis, animi dejectio imo melancholia,
amnesia, dvspepsia, alvi obstipatio, infaretus viscerum,
dysuria, tabes cum febre lenta, virium tandem exhau-
stio lethalis sequuntur.

%■  486. Disponnnt  in morbos rheumulicos  cutis to-
ta aut singulis modo locis tenera, tenuis, alba, valde
sensilis, in transpirationem uberiorem et sudores pronis-
siina. Congenita saepe dispositio tališ, consuetim vero
delicatulae educationis et regiminis effectus est, nimia
a temperaturne ac tempestatis vicissitudinibus custodia,
vestitu et lectis nimium foventibus, cubiculorum ealo-
re, Iargo potulentorum calidorum usu, fuga aeris atino-
sphaerici habituali adquisitus. — Causa occasionalis  com-
munis et vera est refrigeratio universalis aut localis
praecipue corporis exaestuati et sudore madentis, modo
multiplici inducenda, indeque faeta functionis speciatim
transpirationis cutaneae turba. Tempus vernale ac au-
tumnale communiter humidum, frigidum, variabile, simi-

25 *

388

lis alia quavis anni periodo tempestas, aer frigidus ve-
spertinus, nocturnus dies calidos excipieris, rheumatismos
epidemicos ,  clima humidum, frigidum , ventosum, situs
montes altos inter et silvas, ad fluviorum aut lacuum ri-
pas, 1  ad stagna, cum frequentibus utplurimum, magnis ac
repentiniš tempestatis vicissitudinibus, quales v. gr. Vin-
dobonae observantur, endemicos  generare consueverunt.

Prosopulgig ,  morbus rarior, foeminas prae viris ,
easque media plerumque aetate annorum quadraginta et
ultra, rarissime senes infestare; sabjecta arthritica po-
tissimum, deinde haemorrhoidum, roenstruorum anoina-
liis, iniarctu viscerum, hypochondriasi, hysteria, sy-
philide laborantia tentasse hucusque observatus est. —
Constat caeteruin, excitari  illam rarius idiopalhice  a re-
frigerio capitis, praeprimis faciei sudantis, a corporibus
peregrinis cuidam nervorum supra nominatorum impactis,
ab erosione ejus, ulcere, sgmpalhice  a dentium, maxil-
lae , praesertim antri Highmori  aliorumque capitis ossium
carie, exostosi, a dente molari ultimo latente aut dilli-
culter nune prorumpente, a prolluviis normalibus aut
habitualibus suppressis, impetiginibus, scabie praesertim
repulsis; longe frequentius sgmptomatice  a morbis mox
nominatis quaqua ansa a tramite reeto detrusis, nec non
ab adfectionibus universalibus rheumaticis, praesertim
constitutione epideinica vernali vel autuinnali profectis.

§. 487. Prognosis  rheuuiatismorum in 'genere per
sedem eorum, extensionem ac intensitatem, indolem
simplicein aut intlammatoriam vel nervosam, puritatem aut
complicationem, nec non per febris ])raesentiain, absen-
tiam, characterem et gradum determinatur. Pro parte
potiore ex iis intelligitur, quae de rheumatismi varieta-
tibus prolata sunt; addantur sequentia:

Rheumatismi quamdiu organis externis inhaerent et
absque febre manent, utut fors plurimum cruciantes ?
periculo vacant. Regressi autem, sicut validam exhiben'
tes phlogosim synocha intensa stipati, aut febri nervosae

389

vol putridae secundario evolutae juncti ancipites fiunt,
nonnunrjuam cito pericnlosi.

Dolores phlogosium rheumaticarum symptomatici ve-
hementes, in se spectati et aucta per eos febre , ad illas
intendendas morijunujne totum protrahendmn essentialem
conferunt syinbolam. Pervigilium sustinent; inquietudi-
nern in infantibus praecipue magnam, spasmos , convul-
siones generant; characterem febris nervosum praepa-
i’ant; din perstantes debilitatis et emaciationis insignis
ellectivae fundamenta ponunt, nec non erethismum mor-
bosuin universalem in organis ante inflammatis majorem,
adeoque eminentem in recidivas facilitatein diutissime
durantem relinquunt.

Rheumatismo vago semper diffidendum; meninges
enim, velamenta medullae spinalis, nevrilema nervorum
maj or um, pericardium, tunicas vasorum digniorum etc.
vel ventriculum, intestina, vesicam urinariam etc. inva-
dens per irritationem eorundem aut inflammationem, ejus-
que symptomata et effectus immediatos ac mediatos, mox
vel serius periculum, mortemque ipsam inferre valet.

llheumatismus extcrnus recedens interna petere so-
let organa, per irritabilitatem ac debilitatem sive natu-
ralem, sive morbo aut alia quacunque causa adquisitam
prae caeteris disposita.

Organa rheumatismis saepe diuque adflicta non raro
febri accidentali rite judicata simul ab illis liberantur.

In rheumatismis chronicis, habitualibus symptomata
catarrhalia uti coryzam, tussim, cynanchen, diai-rlioeam
etc., in individuis hystericis, hypochondriacis varios
spasmos saepe cum rheumatalgia externa alternare, pra-
xis suppeditat.

Itheumatismi vehementes aut multum diffusi neglecti,
perperam tractati, aut saepius reversi debilitatem partim
to picam partirn universalem, cachexiam, oedemata, hy-
dropera anasarcam aut universalem, stases in visceribus

390

abdominis, arthritidem, paralyses, articulorum rigidita-
tem, tabem solent generare.

Prosopalgia in specie molestissimis adnumeranda
m orbis, si negiigitnr aut tarde ct incongrue curatur, re-
beliis evadit, effectibus supra recensitis formidanda,
non raro insanabilis. In viris, et aetate adhuc vegeta
sanationem facilius ac oppositis rernm adjunctis polliceri
licet. Iteliqna et potiora ])rognoseos momenta causas ma¬
li occasionales, morbos principes , dolorisque tune sym-
ptomatici indolem vel irritativam aut inflammatoriam, vel
nervosam, vehementiam, durationem, periodos concer-
nunt. Adnotare solumjuvat, prosopalgiam nervosam in-
tensitate, duratione, iteratione celeri ac frequente in
inflammatoriam converti posse.

§. 488. Therapia  rheumatismi, ad quatuor indica-
tiones generales instituenda, ut rite fiat, attente exami-
nandum , an inflammatorius ille sit vel non inflammatorius,
an febrilis vel febris expers.

§. 489. Rheumatismus rečena  nec inflammatorius nec
febrilis qua status irritativus in phlogosim pronus, ortus
a refrigerio , curatur. Si plagam nec largam nec sensi-
bilem multuin ac irritabilem occupat, brevi auferri solet
partis quiete et custodia ab humiditate et frigore, fotu
calido per lintea sicca calefacta, vel stupam lineam aut
cannabinam, vel serieum ceratum, vel cucuphas furfuribus
aut farina secalina aut fabarum bene siccatis , aut pul-
vere flor. sambuci refertas; frictionibus Ienissimis ope
panni Ianei aut vulgaris calcfacti etc.; regimine univer-
sali moderate calido, et traetamine leviter diaphoretico
jier infusa fol. alth., flor. verbasc., sambuc. etc. sine aut
cuin roob sambuci etc. tepida, diligentissime sorbilata.
His et diaeta simul prudenter restrieta inflammationi aut
febri rheumaticae quam certissime praecavetur.

490. Febris rlieumalica  therapiam exigit, indoli
plus minus phlogisticae, magnitudini, stadio, symptoma-
tibuS urgentibus, praesertiin doloribus, nec non compli-

cationi congruam, individuo simul aegro, tempestatis et
genii morboruin regnantis sub respectu, debite accom-
modatam. Quoad febrirn juxta indicationes pluries irepe-
titas statui debet ac dirigi. In memoriam autem revocare
juvat, sanguinis depletionibus, a charactere generico
graviore inllammatorio postulati«, specialem rheumaticum
Jiaud absolute adversari, cautela tamen opus esse, ne a
syinptomatibus singulis, in specie a solis doloribus indi-
•catio phlebotomiae instituendae aut iterandae deproraatur.
Febris subinflamtnatoria cum doloribus mitioribus fjuietein
maximam, teporem leeti et infeguraenta levia non pre-
jnentia, potus emollientes tepidos et hac solum ratione
diaphoreticos affatim sumendos, diaetamque antiphlogi-
sticam , — cum doloribus vero fixis , majoribus , aperte
indammatoriis fomenta insuper aut cataplasmata emollien-
tia exposcit. Lintea nimirum complicata aquae calidae
siinplici aut lacte remixtae, vel decocto herbae alth.,
malv., verbasc. etc. iinmerguntur, et expressa adplican-
tur, brevibus intervallis renovanda, aptius vero in genere
cataplasmata emollientia adhibentur. Caveatur, ne haec
vel illa mutando vel minimum adinittatur refrigerium, ne
usus eorum, ad articulos praeprimis, ultra indicationem
veram continuetur, utque cum fomentis siccis calidis
cs- 284.]) commutentur. Doloribus alicubi post febrirn ju-
dicatam perstantibus, id quod hic rarius quam post in-
flammationes rheumaticas accidit, medendi ratio causae
contraria atque ea opponitur, quae rheumatalgiae con-
venit, mox explicanda.

Crisis  et commlescenfia  febris rheumaticae non
alium, quain stadia eadem febris inflammatoriae siinpli-
cis (%■  108. et 109.), curandi modum šibi expetunt. Ča¬
su solum evoluti forsan nervosi aut putridi characteris
ad indicationes incedendum foret, in therapia criseos et
convalescentiae e febri nervosa aut colliquativa statu¬
ta«. — Morbo feliciter devicto organon cutaneum aere
libero, puro, sicco et miti, atque successiva vicissitu-

392

dimim ejusdem adsuetudine roborare, sicque opportuni-
tatem in rheumalismos remanere solitam auferre, sumrne
uecessarium quidem est, ultra modum tamen in his fe-
stinando recidivae facillime producuntur.

§. 491. Inflammationes rheimaticae acutae  et chro-
nicae  ad principia et normas pro inflammationuin cura in
genere valentes, saepius jam prolatas, sequente solarn
cum discrimine tractandae veniunt: In acutis rheumaticis
temperatura aeris ambientis non frigidula, quemadmo-
duin in inflammationibus phlegmonosis, sed aeque ac po-
tulentoruin et remediorum internorum tcpida sit; fomen-
ta, lotiones etc. frigidae omnino noxiae vitentur, fomen-
ta, cataplasmata tepida emollientia (jiisi sanguinis de-
pletionibus universalibus aut topicis solarn institutis, vel
propter levissimum modo inflammationis gradum, penitus
supervacaneaj cum praecautione antehac commendata,
eoque majore adhibeantur, quo organa inflammata culi
adeoque immediatae adplicationis locis propius subja-
cent, et quo minus phlegmonosarum characteres prae-
seferunt inflammationes. Ad rheumaticae jam plurimum
imminutae residuum auferendum fotus tepidi sicci, non
aromatici, generatim non exaestuantes , atque metho-
dus adaequata diaphoretica, tandem pacanti nupta im-
primis conducunt; et nonnisi ad dolores ab inflammatione
extincta diu persistentes fugandos inunctio linimenti vo-
latilis cum vel absque unguento hydrargyri, tandem ve-
sicantia vel sinapismi requiruntur. Methodo autem dia-
phoreticae nune laudatae citra infusa tepida althaeae,
florum verbasci, sambuci praesertiin infusum flor. sain-
buc. cum aceto ammoniacali, aut šale anunoniaco, aut
refraetis tartari emetici dosibus, aut infusis simul cauli-
bus dulcamarae; pulvis Dovveri; ipecacuanha cum extr-
hyoscyami; sulphur aur. antim. cum eodem hyoscyami
aut aconiti extracto sine aut cum calomel inserviunt.
Opii usum quocunque in connubio quod attinet, ad syste-
matis circulatorii aeque ac primarum viarum statum

393

probe attendendum est, ne concitatio febrilis in illo, ob-
stipatio in hi,s inducatur. Quousque adhuc viget phlogo-
sis ?  etiamsi dolores vexent plurimum, cum Sgdenhaftio
narcoticorum administrationem minime suadeo.

§. 492. Inllammationes rheumaticae acutae arliculo-
rum  in specie, sicut nevrilemalis nervi ischialici, cru-
ralis  vel faciulis, trigemini  etc. sub debita ad earum in-
tensitatem et phlegmonosam fortasse indolem, nec non
ad febrim ejusque characterem attentione, in tractaraine
universali nullam, in topico eam solum desiderant modi-
ficationem, qnam organorum dictoruin locus, caeteraeque
organisationis, funetionis, consensus etc. proprietates
šibi vindicant. De aliarum inilammationum hujus generis,
pleiiritidis  nempe, pericardilidis , peritonilidis  etc. the-
rapia speciatim infra agetur.

§. 493. Crisis  inflamraationum memoratarum secun-
dum nota regatur oportet praecepta. Tota jam decursu
priore , maxime vero nune hydropis acuti praevertendi,
et ubi praepediri non poterat, citissiine tollendi ratio ha-
benda est.

§. 494. Convalescentia  eodem modo, ac superatis in
genere inflammationibus ( §. 285.) curanda. Sollicite im-
primis adlaborandum, ut organa prius inflainmata et or-
ganismus totus ab humido, frigore, aere perflante, ven-
tis , a motibus ac intensionibus defendantur, utque de¬
bil it as residua et sensibilitas aere libero, puro, sicco ,
blande calido, suecessiVa vicissitudinum atmosphaerae
ac tempestatis toleratione, balneis calidis initio simpli-
cibus, saponatis, tempore sulphureis, martialibus, et,
ubi opus, remediis internis pacantibus ac roborantibus
emendetur.

g. 495. Inflammationes rheumaticae chronicae  cu-
rantur ad normas notas generales (§. 286.), et speciales
in therapia pneumoniae chronicae (§. 369.) praeseri-
ptas. Topiče tamen humidi loco siccum exigunt calorem,
et epispastica derivantia, imo ulcera artefaeta. Remedia

391

efficacissima in balncis calidis emollientibus, abacta
phlogosi in saponatis, dilutioribus balinis, et sulphureis
habentur.

§. 496. In rheumatismi chronici non inflammatorii
(jheumatalgiae]) cura eo adlaboranduin est, ut oinnes in-
fluxus ac circumstantiae, morbo alendo , intendendo pa-
res tollantur et ultro arceantur; ut sana totius cutis con-
ditio et functio restituatur; ut(jue sedentur dolores, et
morbosi rheumatismo forsan producti effectus universales
deleantur. Indicationes istae non aequali semper obtinent
ratione; hinc magis urgentibus dato času praecipue sa-
tisfiat. Remedioruin commendatorum, quae mox numero-
sa recensebuntur. selectum status morbi oranimode pon-
deratus, et individualis aegri conditio definiant necesse
est.

Ad bas indicationes partim singulas partiin junctas
iniplendas opus est: 1) non aegras modo partes sed cu-
tem universam moderato et aequabili fovere calore, et ab
bumidis, aere perfiante, vento custodire; 2) activitatein
systematis cutanei extolIere, ac internis proinovere tran-
spirationem; et 3]) partium dolentium totiusque syste-
matis nervosi sensibilitatem moderari. — Priorem in finem
(1) partes adfectae panno laneo tenui, serico cerato,
aut pelle Ieporina, cuniculina ctc. tegantur, corpus to-
lum vestitu congruo, imo vestimentis ex dieto panno
laneo (Tlanell) confectis čuti iminediate adbibitis mii-
niatur, et tempestati jam designatae noxiae caute donii
subtrahatur. Scopo alteri (2 J respondent assiduus in
aere libero, si serenus, purus, siccus fuerit, motus;
frictiones frequentiores totius superficiei non fortes adeo
quam protraetae leni ipariu calida, vel linteaminuin mol-
lium aut pannorum aut setaruin subtiliura ope instituen-
dae; fumigationes leviter aroinaticae; balnea calida sim-
plicia, deinde parum aromatica, nec non saponata,
balina, muriata, et sulphurea artefaeta praecipue
i ero thermalia; haustus seduli decoctorum radicuiu

895

granrinis, bardanae, saponaviae, cichorei, sarsaparillae,
Iio n i juniperi aut guajaci cum caulibus dulcamarae, se¬
ri lactis sinapisati; usus internus antimonialium, mer-
curialium, singulorum aut nuptorum, saponis antimonia-
lis, Debrezinensis, Veneti, antimonii crudi, sulphuris
puri, gummiresinae guajaci nativae, aceti ammoniacalis,
alcali volatilis, camphorae, moschi, rad. calaini aroma-
tici, polygalae Senegae, flor. arnicae; rhododendri
chrysanthura L., et quidem floruin et pedunculorum in
pulvere £gr. 3 successive ad gr. 25 ter de diej), vel in
decocto (ex dr. 2—3 ad colat. unc. 9 parato, cochl. ma¬
jor. 2 3 aeque ter de diej) 5  tandem pro re nata ipso-
nun quoque emeticorum. Scopo tertio (3  J citra balnea
emollientia conveniunt inunctiones oleorum pinguium
blandissitnorum, linimenti volatilis simplicis aut opio
nupti, electricitas, galvanismus , balnea vaporis anima-
lis 5  interne extracta aconiti, conii maculati, hyoscyami,
pulvis Doweri, opium. — Ex hac longa remediorum ca-
talogo jam singula adhibentur, jam prout casus postu¬
lat multifariam combinata. Cachexia nonnunquam evolu-
ta simul remediorum tonicorum, amarorum, corticis Pe-
ruviani, tandem ferri, usuin indicat.

Quo magis topiča manifestatur rheumatalgia clironi-
ca, eo meliorem dolores in locis propinguis, inflammatio,
ipsaque suppuratio derivantium auxilio inducta, pollicen-
tur effectuin. 8 urit talia: sinapisini, armoracia rasa,
vesicans, cortex mezerei, tinctura cantharidum, acetum
radicale, unguentum cum tartaro emetico, urticatio, fon-
ticulus, setaceum, imo cauterium potentiale , aut moxa ,
pro rerum adjunctis seligenda.

497. Tn ischiade  et in lumbagine chronicis  reme-
dioruin internorum , ipsius speciatim olei terebinthinae,
a Martinci  scrupulo uno ter de die contra priorem, ubi
puram sistit nevrosim , celebrati usus minora sperare si¬
nit, quain externorum, suppurationis videlicet diu su-
stentatae O ischiade nervosa Colunnii  ope vesicantis

396

sex pollices longi quatuor lati, oblique a cavo poplitis
super capitulo libulae deorsum tibiain versus adplicandi,
et iterandi} , cauterii potentialis, moxae, balnei vapo-
rosi aniraalis, electricitatis, galvanismi, et consilio
Vogel  epithematum frigidorum adplicatio.

§. 498. In prosopalgia  lenta et afebrili ut generali
indicationi primae satisfiat, causae singulari ubivis aut
morbo, qui subest, principali adcommodanda est cura.
Praestatur methodo ac remediis alibi jam expositis. •—
Pro altera indicatione iinplenda cura singularum doloris
invasionum et totius morbi seorsim spectanda. Durante
doloris accessu regimen corporis ac mentis omni intuitu
cuin antiphlogistico conveniens optimum est. Nervi ad-
fecti compressio fortis dolorem obtundere saepius viša
universim commendari non meretur. In cura roorbum to-
tum concernente, ubi eharacterem adhuc subinflammato-
rium aut inflammatorium ostendit, observandae sunt re-
gulae, de inflammationibus chronicis tam substantivis
quam symptomaticis generatim valentes. Methodus anti-
pbiogistica mitior plurimum prodest cum regimine con-
cordante. Merito hic, et ubi Iabes syphilitica latet, usus
jnercurialium internus, a Lenlin  commendatus, meretur
Jaudari, cum inunctione siinul ung. mere. ciner. aut cum
calomel parati ad j)rocessum mastoideum etc. Nota phlo-
gistica ablata, et dolore in stadium alteruin et characte--
rem nervosum vergente secretio intra nevrilema morbosa
praepedienda est, et sensibilitas excedens ad normalem
reducenda. Scopo priori diaphoretica, eccoprotica, alte-
rantia, habito sernper ad statum universalem et aegi' 1
conditionem respectu, satisfaciunt; alteri externe poten-
ter irritando revellentia, ante recensita ad nucham etc-
adplicanda, interne sopientia, serius nervina inserviunt.
(iuare mox antimonialia, guajacina a Stark  laudata cuin
mercurio, aconitum, mox cicuta a Folhergill  maxiinis
dosibus quasi specifica, serius a Se/le  pariter commeie
data, mox belladonna a Stark,  tinctura strammonii a

3f)7

Lenim  depraedicatae , hyoscyamus, opium, pulvis Do-
vveri, balnea tepida, mox tandem nervina vel mitiora uti
moschus, camphora, alcali volatile , castoreuin, Amle-
riana, asa foetida seorsim et juncta, vel et fortiora et
diffusibilia, quemadmodum liq. Hoffmanni, naphtae, olea
aetherea etc. suo quaevis loco proderunt. Kali muriati-
cum oxygeriatum a 1). Herber (Hufeland’ s  Journ. d. pr.
H. 1813. St. 6. S. 82 etc.) gr. sex bis terve in die foe-
minae 36—38 annorura, a D. Meger  (V. Froriep’s No-
tiz. Bd. 15. S. 304) gr. tribus sexies quotidie per 14 dies
in času rebelli cum successu optato porrectum fuit; sic
et chininum sulphuricum (Piedagne/J,  et ferrum carbo-
nicum (IhdchinsonJ  larga dosi certis in casibus utile
visuin.

Hocce tractamine, et inunctionibus ac lotionibus
aetliereo - oleosis , spirituosis tam Iinim. saponato-cam-
phor., ung. nervino, petroleo, ol. terebinthinae, naphta,
laud. liq. Sydenh. etc. frustra institutis supersunt ele-
ctricitas a Thouret,  aut galvanismus, aqua frigida aut
glacies ad nervum adfectum adplicanda a S. Vogel  et
Consbruch,  moxa a Guincourt  commendata, et ipsa tan¬
dem nervi perfecta dissectio, saeculo praeterito a chirur-
gis Gallis Louis, Thouret, Sabatier,  aevo nostro a
L en lin, Lcmgenbeck, Klein  aliisque multiim laudata. Ner¬
vi non incisi tantum sed dissecti vulnus pro dato času
vel prima intentione sanetur vel in suppurationem dedu-
catur. Ulud dolore post operationein omni cessante, istud
eo šolnin mitescente suadetur. Ipsam perficiens operatio-
nem a damnosis arteriarum put ductuum salivalium lae-
sionibus caveat. Observatis constat, illain, ut alia quae-
vis remedia, quandoque absque eiTectu institutam, nec
non ulcera chronica ,  foedas cicatrices. et musculorum
faciei, iniluxu vis nerveae orbatorum, paralysin insecu-
tas fuisse.

Convalescenfiae  cura, ex principiis generalibus no-
tis definienda, stricte diuque continuari debet.

398

§. 499. Rheumatismum sede sua exlernn reliefa  in
meninges, pulmones, pleuram, pericardium, peritoneum,
intestina etc. transgressum, symptomata ibidem sobito
vehementissima et gravissima, intlammationes imo mor-
bosasque secretiones, et productis per bas apoplexia,
suffocatione etc. mortem inferendo parem, ad exteriora
citissiine derivare et ad pristinam revocare sedem, me-
dentis plurimuin interest. Partim itaque symptomata re-
cens orta inflammationis, congestionis, apoplexiae, suf-
focationis etc. illico methodo antiphlogistica adaequata,
adeoque pro necessitate venaesectionibus, hirudinum aut
cucurbitarum scarificatarum adplicatione, cataplasmatibus
emoJIientibus, enematibus alvum ducentibus auferre , aut
quam citissime ad gradum saltem periculo carentem im-
minuere adlaboret, partim habita causae ratione in prio-
rem rheumatismi introrsum versi sedem agere, uti scopo
convenit. ()uare lrictiones totius cutis, partium praeser-
tim ante adfectarum protraetae, sinapismi, vesicantia,
lotiones potenter irritantes iisdem cito adplicatae, pedilu-
via , manuluvia aeriora confestim adhibita, e re erunt.

Inflammatio auriam.

§. 500. Distinguitur externa  et interna.  lila con-
cham auris maxime occupat, plerumque erysipeIatosa 7
et leviš est; altera partes organi auditus internas te-
nens, utplurimum non tamen exclusive rheumatica, al-
tiorem assecuta gradum phlegmonosa evadens, strictioro
sensu sola olilidis  f otalgiae inflaminatoriae) nomine ve-
nire solet. De ista modo sermo hic tlet.

J. Burserius, P. Frank, Conradi, Richter, Sprengel, ah
denbrand  opp. cit.

Ran. Matatides  diss. inaug. de otalgia. Vienn. 1820. §• 35

Die Krankheiten der Oliren u. des tteliors, nach ausland. B e '
obachtern beai-b. von V. 1. L. Casper,  pr. A in Beri. 1»
Rust’s  Magaz. f. d. ges. H. Bd. X. XI- u. XII.

399

f. M . €r. It ar d  ?  die Krankheiten des Ohres u. des Gehdrs. A.
d. Franz. Weimar 1822. 8.

g. 501. 8ymp tarnala ,, quibus cognoscitur,  sunt: do-
lores intensissimi urentes, tensivi, lancinantes, pulsato-
rii in aure, sine rubore ac tumore extemo ( nisi meatus
auditorius vel pars conebae simul infiammata sit}; tinni-
tus, susurrus, summa sonorum intolerantia, vel auditns
obtusus, signa synochae plerumque altioris grad us , ce-
phalea gravis, inquieludo et anxietas insignis, pervigi-
liuin, non raro deliria vivida, convulsiones imo, Iipothy-
iniae. Ouae vehementissima sunt , ubi inflammatio imam
obsidet aurem, labyrinthum, cui et durae matris ipsius-
que cerebri plilogosis facile adsoeiatur. Confer. §. 316
et 319.

§. 502. Otitis acutissime decurrere consuevit. Sym-
ptoraata recensita citissirae šibi succedunt, et, nisi artis
auxilio promptissimo adaequato, aut epistaxi spontanea
frangaritur, evolutis adhuc, quae eneephalitidem deno-
tant, paucos jam intra dies Iethalia fiunt. Alias vero et
quidem sub symptomatum intensitate minore, successiva
explicatione, et reinissionibus luculentis intra dies se-
ptern, octo, saepe epistaxi, communiter profluvio ex
meatu auditorio vel tuba Eustachii seroso aut puriformi,
uriuis et sudoribus criticis feliciter judicatur. Nonnun-
quam trnnen et moderato sub decursu in suppurationem
abit. Abscessus vel per meatum auditorium aut tubam
Eustachii depletur suecessu fausto, vel susurruin con-
tinuurn, baryecoiam facit, iteratis favet recidivis, atque
ad durationem otitidis chronicam plurimum confert. I)e-
generato in ulcus abscessu patente seu clauso tympani
cavum aut labyrinthus carie ac fistulis corripiuntur facile
et destructo tympano ichor bruneus aut nigricans foetens
jam solus jam cum ossiculis auditoriis effluit, vel multi-
fariis meningum ipsiusque cerebri sub adlectionibus su-
bito aut lente intra cranium effundilur, efectibus variis

400

ibi doloribus et paralysi omnium, quibuscuin nervus aeu-
sticus fovet nexum , capitis partium , tempovum pata,
genaruin, o cul o rum, naši, linguae et labii inferioris,
hic hemicraniis, convulsionibus, paralysibus unius late-
ris insanabilibus, apopIexia. — Tandem inter otitidis non
resolutae sec/uelas  tympani quoque incrassatio, indura-
tio, variae in aure concretiones, anchyloses ossiculo-
rum, degeneratio, paralysis nervi acustici etc. cum bu-
ryecoiu  aut acoia  insanabili recensendae sunt.

§. 503. Ad easdem, ac aliae phlogoses, rationes
otitis in primariam  et secundariam , subslantivam  et de-
pendenlem  s. sijmplomalicam  etc. distingui potest. In—
tuitu practico subslantiva  et symptomatica,  morbi alius
uti catarrhi, rheumatismi, arthritidis etc. effectus, de-
cursus ejus acuhis  aut leni as , chronicus, febrisque co-
mitis character praecipuam merentur attentionem.

504. Citra disponentia  momenta morbis inflamma-
toriis et speciatim membranarum (§. 486-3 communia
nonnisi fortasse haereditaria noscuntur, quae otitidi gi-
gnendae imprimis faveant. — Excitantia sunt: a) idio-
palhica:  ictus, conlusio, percussio v. gr. a tormento-
rurn bellicorum fragore, vulnerationes auris capitisque
generaiim; rudis , incauta digitoruin, instrumentorum in
meatum auditorium intrusio, torsio, impetuosa iluidorum
aerium, fervidorum, frigidorum injectio; corpora peregrina
v. gr. nuclei cerasornm, piša etc. illapsa, impacta; insecta,
vennes ibidein haerentes; ventus frigidus aurem specialius
percellens, relrigerium capitis aurisque subitum, praeser-
tim exaestuationera excipiens; b) sympa,lhica:  difficilis
dentium maxime molarium eruptio in infantibus, caries
eorundem in adultis; inllammationes tonsillarum, paroti-
dum- erysipelas faciei; irritamenta gastrica fortiora; pro-
fluvia normalia vel habitualia, speciatim epistaxis, effio-
rcscentiae cutis chronicae aut acutae suppressae, repul-
sae. Symplomatica  tandem otitis in catarrho, cynanchc
laciurn catarrhali stipato, rheuraatismo, quandoque iebri

401

inflammatoria universali, in scrophulis, arthritide, syphilide
observatur. In casibus ultimis tribus chronica esse solet.

§. 505. Quae de otitidis decursu, terminationibus,
effectibus, nec non de causis prolata sunt, debite con-
sideratis prognosis  facile formatnr. Otitis eo periculosior
est, ((no magis adficiuntur partes Iab’yrinthi, eo minoris
vero momenti, quo magis ad exteriora auris restringi-
tur, quoque levius ista patiuntur.

Facilis in recidivam est, et producto ulcere aut ca-
rie, sicut qua scrophularum, arthritidis, syphilidis etc.
symptoma plerumque chronica evadit.

Inflammatio meatus auditorii externi, utnt minime
gravis, iterata lunicam obvestientem infarciendo, incras-
sando angustiam illius inducit, baryecoiae hujus auris
fontem.

§. 506. In therapia  otitidis generales indicationes
saepius nominatas relate ad aurem inflammatam implere,
medentis est.

(Juoad causas excitantes v. gr. corpora peregrina
in meatu auditorio haerentia, auferenda, innocua red-
denda sunt. Quare hujus meatus expIoratio nunquam prae-
termittenda. Corpora autem peregrina apto extrahantur
instrumento ; insecta, nisi sub aegri situ laterali elabun-
tur aut exeunt, pariter ope forficulae aut specilli curva-
ti, bombice melle aut alio fluido glutinoso obducta cir-
cumvoluti, in meatu auditorio per tempus caute rotandi,
vel ope bombicis auri iminittendae, vel injectionum tepi-
darum tenera manu faciendarum eximantur, eluantur,
aut irritis hisce tentaminibus , vel et insecta profundis-
sime residentia enecentur. Oleo olivarum, amygdalarum,
melle, cremore lactis, aut spissa mucilagine gummi ara-
biči, tragacanthae etc. id praestatur. Lac cum allio de-
coctum, camphora oleo pingui soluta, succi expressi
a bsinthii, rutae, ledi palustris etc. auri tepide instillati
aut  bombice excepti, ipse tabaci fumus interficiendis qui-
dem insectis sunt pares, phlogosi autem jam exorta ob

402

vires eorurn irrltantes non amplius adhibendi. Indicationi
itaque primae inflammatio saepe obstat, prius tollenda,
nec non aliae adhuc opponuntur quandoque difficultates
v. gr. cerasi nucleus, pisum, faba jam multum turgida
meatui auditorio per intumescentiam tunicae vestientis
inflammatoriam angustato firmiter impacta. Regimine
praeterea antiphlogistico irritamenta quaevis et univer-
salia et auriura in specie studiose sunt arcenda.

g. 50T. Noxis talibus amotis aut infractis, vel quam-
cunque ob causain non abigendis aut enervandis, vel
jam non activis ad ipsam otitidem curandam sese accin-
gat medicus. Principiis therapeuticis generalibus duca-
tur, eaque ad otitidis indolem, magnitudinem, decursum ,
originem, sedem, atque statuin aegri universalem con-
grue adplicet. Praemissis, ubi requiruntur, phlebotomiis,
adbibitisque caeteris antiphlogisticis solventibus et ecco-
proticis internis et clysteribus tractamen topicum, ob
morbi organorumque dignitatem promtissimum et genero-
sum adjungendum est, per sanguinis depletionem ope
hirudinum aut cucurbitarum scarificatarum j>one aurem,
per vapores , fomenta, collutoria emoilientia, relaxantia
ex aqua, lacte, infusis tepidis malvae, althaeae etc.,
cataplasmata ex farina seminum lini etc. cum parca, si
dolores multum cruciant, berbae byoscyami dosi admi-
sta, quandoque et per pediluvia modicum irritantia, si-
napismos ad suras.

Otitis sijmptomatica  v. gr. rheumatismi, curam ex-
poscit, et morbo principali et inflammationi locali con-
gruam, ad normas in inflammationum rheuraaticarum the-
rapia ($. 491.) praescriptas faciendain.

Otitis erysrpelatosa , qualis externa esse consuevit,
curatur modo in erysipelatis therapia inferius exponendo.

Quae medendi ratio otitidi debilitati universali et
statui nervoso consociatae sit opponenda, ex generalibus
circa hanc combinationem dictis illucescit.

508. Otitide in resolulionem  inclinante methodum

403

antiphlogisticain universalem restringere , localem emol-
lientem et pacantem continuare oportet, eoque adniti,
ut criticarum per sudorem, urinas, et epistaxin evacua-
tionum obstacula (juaevis arceantur, caetero(piin ad nor-
mas notas generales dirigendarum. — In hoc etiam sta-
dio, si inflaminationi debilitas universalis sine vel cuin
statu nervoso sociaretur, aliam non antiphlogisticam re-
quiri methodum medendi, sponte intelligitur.

§. 509- Debita convalescenliae  cura principiis notis
superstruendaest. Aurisab irritamentis idiopathicis et sym-
pathicis cunctis, (juibus nimium sensilis adhuc male ad-
ficeretur, studiose custodiri debet. Convenit gossipio pu-
ro defendere meatum auditorium. Superstes ceruminis te-
nuis et puriformis profluvium nisi, quemadmodum asso-
let, redeunte virium vigore cesset, meatum auditorium
fiiiidis blandissimis tepidis instillatis, subtiJi potius manu
injectis eluere, mundumque servare oportet. Cedunt in
hunc finem aqua pura tepida simplex, laete remixta, in-
fusa, decocta althaeae, malvae, verbasci, hordei etc.
cuin melle; quibus ingredientia Ieviter incitantia et sic-
cantia, uti sunt tcnue infusuin scordii, salviae etc., aqua
calcis, solutio sacchari saturni, sublimati tenuis etc., serius
et tune solum addere parca licet manu, si profluvium in-
flainmationis expers, quin serophulis , arthritide etc. ala-
tur, chronicum minatur fieri.

§. 510. Orta vero suppuratid, quam ex inflammatio-
nis decursu ac duratione, novo doloris increinento, aestu,
pulsatione, ponderis majorisque tensionis sensu cogno-
scere datur, continuato emollientiuin usu promoveri de¬
bet, abscessus, si atlingi potest, cito aperiri, pus at-
tenuari, elui, aurisque mundities , quoad possibile sine
irritatione, semper curari. Ad pus e meatu auditorio vel
e tuba Eustachii deplueus diluendum et eliciendum, sic
et ad depurandum meatum illum fluida mox recensita
quadrant, injectionum, gargarismatuin, vaporum forma.
Suppuratione din duranle, irritationis symptomatura ex-

2G *

404

perte, et pure per rneatum auditorium erumpente, illo-
rum loco injectiones leniter irritando et adstringendo
siccantes, pariter ante nominatae, addita plerumque
myrrhae tinctura, conveniunt. Praeterea aeger, ut in
latus auris adfectae fmpienter inclinet, ab insectis, pul-
veribus etc. praesertim aestivo tempore aurem gossipio ,
saepius renovando, defendat, summamque ejus curet
munditiem, jubendus est.

Inflammalio pleurae.

§. 511. Inflammalio pleurae (plenrilis,  Brustfell-
entziindung, incongrue et noinine niinis vago dolor la-
teris punetorius, Seitenstich, dieta} haud minus fre-
quens est ac pneumonitis, et cuin hac saepe composita.
Endemica  in regionibus, quibus atmosphaera sicca eum
humida, calida cum frigida saepe ac repente alternat,
nostro autem in climate tempore veris et autumni epide-
mica  occurrere solet.

Pleurani, qua late expanditur, agnoscit sedem;
nune vero hanc nune illam, majorem minoremve illius
plagam ad costas, mediastinum, pulmones, diaphragma
occupans.

Th. Spdenham,  Obs. med. etc. Sect. VI. c. 3.

Van Stvieten  commentar. etc. T. III. §. 875—906.

Dan. W. Triller’s  Abli. v. Seitenstich, u. der Heilung dessel-
ben. Deutscb u. s. w. herausgeg. v. J. Ch. Ackermann.  Th.T.
Frankf. u. Leipz. 1786. 8.

M. Stoli,  aphor. 193—235.

A. G. Richter,  a. a. O. U. I. S. 372—409.

§• 512. Exordium, ut pneumonitis, a frigore  sumit,
minus valido quam saepe (ad 4—6 horas} protraeto, cui
catarrhalia aut rheumatica syinptomata consuetim aut
utraque praecedunt; sequuntur aeslus  cum frigore alter-
nans, deinde continens cum cunctis syraptomatibus fe bris

405

essentialibus, dolores jam in alterutro vel utroque tho-
racis latere Qoleurilis lateralisj,  jam in anteriore jam in
posteriore illius l'acie ( pl. anterior , posterior  s. dorsa-
lis) plus minusve intensi pungentes, lancinantes, uren-
tes, continui et ad locum lbci, a quo tamen mox antror-
sum aut retrorsum, mox sursum aut deorsum expandun-
tur, dyspnoeam causantes, inspirium profundum inhi-
bentes, sternutatione , tussi, motibus, situ vel in ad-
feeto vel in opposito latere, nonnunquam et attactu et
pressione extus adhibita plurimum exasperandi, cum tus-
sicula sicca, cephalaea gravi, pulsu frequente plerumque
duro, forti et pleno , quandoque tamen contracto, tenso
et parvo. Sitis, inquietudo , pervigilium, alia sympto~
mata, plus minusve vexant, deliria accedunt, convul-
siones imo, prout pleuritis major minorve, speciatim do¬
lores et febris intensiores aut mitiores sunt, et prout
plus minus favet individualis constitutio. Novis pariter
circumdatur symptomatibus pleuritis, cum pneumonia,
pericarditide, aesopliagitide, myositide intercostali aut
pectorali etc. composita; vel cum morbo gastrico, arthri-
tico , scrophuloso , alio complicata.

^*. 513. Composila cum pneumonitide,  pleuro-peri-
pneumonia, mixtis utriusque symptomatibus palam fit.
(^Conf. §■  356.) Pneumonitidem adsociatajn in specie
phaenomena congestionum sanguinis in pulmonibus, col-
lo, facie et capite , et circuli huinorum per atrium ac
ventriculum cordis sinistrum debilioris designant, quibus
rationes ex aegri dispositione, causa excitante , genio
morborum epidemico petitae accedunt. Compositio ista
generatim admodum frequens est. Utraque inflammatio vel
simul intrat, vel in unius decursu vehementis, aut ne-
glectae aut perperam curatae altera demuin evolvitur.
Mutua symptomatum ratio alterutrius praepondio defi-
nitur.

Pleuritis cum pericarditide  juncta ex dolonun loco,
l ,er  ictum cordis quemlibet auginento . pulsu inordinato ,

406

intermittente, valida cordis palpitatione, anxietate, li-
pothymiae instantis sensu, quandoque simul aphonia cog-
noscitur.

Pleurilidi adsociatam aesophagi inflammationem  pro-
pria hujus symptomata ostendunt, inferius describenda.

Pleuritidis  cum musculorum  intercostalium aut pe-
ctoralium inflammatione compositio , vulgo pleuritis spu-
ria, exlerna  aut muscularis  dieta, doloribus imprimis
superficiei propinquioribus, motu thoracis quocunque,
coutrectatione, pressione loči adfecti adaugendis, et
nonnisi situm in eodem latere incurvatum concedentibus
manifestatur.

§. 514. Pleuritis pura času felici diebus quinta, se-
ptima, nona aut deciina quarta sudoribus universalibus,
et urinis largis hypostasin levem rubellam aut ilavican-
tem facientibus, rarius epistaxi simultanea, resolvilur ;
]>neuinoniae aut catarrho juncta sputis quoque criticis ju-
dicatur. Času infausto clironica  evadit, vel ad alia mi-
grat organa, vel varias efficit me (as las e s , vel in hydro-
thoracem acutum, in concretiones cum pulmonibus aut
pericardio, in indurationes, suppurationein, gangraenam
terminatur, — vel maxima vehementia, et ad pulmones,
cor, pericardium, diaphragma expansione immediate ,
aut morbis nune nominatis posthumis mediate serius
ocyus in morlem  abit.

§. 515. Pleuritis sabstantiva  datur et sgmptomatica;
primaria  et secundaria;  idiopathica et sympathica; neti¬
la  et lenta, chronica,  quandoque symptomatibus minus
manifestis stipata, ocenila BaglivUj simplex  et compo-
sita, pura  et complicala;  et quidem nune sporadica,
nune epidemica  vel et endemica,  febri communiter in-
ilammatoriae juncta, quae hinc inde in nervosam aut pu-
tridam commutari observatur; frequentissime rheumalica
occurrit.

Nota.  Magnam cum pleuritide analogiam prime intuitu offert
dolor laterum tlioracia mere symptomaticua, status sabur-

407

ralis progenies. Causae occasionalis aestimatio diagnosin
plerumque facilem redi! it, cum causa excitans utriijue ma¬
lo simul producendo par lociim liabere possit, v. gr. hau-
etus frigidae largae pleno ventriculo etc.; quare momentis
diagnosticis omnibus rite utendum.

§. 516. Disposilio  in pleuritidem eadem, quae inflam-
mationibus generatim favet, corporis animicjue conditio
est, cum insigni organi cutanei teneritudine ac sensibi-
litate copulata. — Causae momentis occasionalibus  ac-
censentur: a J idiopathica:  potentiae traumaticae exter-
nae mediate vel iinmediate ferientes pleuram, quemad-
modum contusiones per ictus, lapsus etc., vulnera om¬
iliš generis, costaruin fracturae ; h) sympathica:  fun-
ctionum cutis turbae, transpirationis suppressio in specie
a repentina corporis exaestuati et sudantis refrigeratione
per subitam vestimentorum depositionem, incautuin bal-
neorum plus minus frigidorum, potuum gelidorum usum,
per aeris perllatum, repentinam magnamque temperatu-
rae atmosphaerae vicissitudinem, unde pleuritides vere
et autumno saepe epidemicae oriuntur; suppressio vario-
rum malorum cbronicorum tam cutis quam membranarum
internarum , scabiei nempe, herpetis , tineae , arthriti-
dis, rheumatalgiae, ulcerum cbronicorum, exanthema-
tum febrilium , diarrhoearum, blenorrhoearum , haemor-
rhoearum chronicarum.

Pleuritidem cum pneumonitide primario oriundam re-
frigeratio, validum corporis, et speciatim pulmonum,
exercitium gravemque exaestuationem excipiens , adeo-
que incessum cclerem, cursitationem, saltum, equita-
tionem, declamationem protractam, conciones etc. inse-
quens generare valet. Addatur causa traumatica mul-
tiplex.

§. 517. Pleuritis in genere non adeo communiter
ac pneumonitis periculosa est. Periculum sicubi adest,
minus ex illa ipsa quam ex ejus crisibus erroneis, mor-

408

bis posthumis, et ex coinpositionibus cum pneumonia,
pericarditide, diaphragmitide proficiscitur.

Ex prioribus pleuritis chronica et hydrothorax acu-
tus maxime metuendi. IUa saepe ex symptomaticis ac
metastaticis v. gr. ab habituali scabie, herpete, inchoante
podagra, chiragra etc. suppressa oriundis, pleurae in-
flammationibus proficiscitui” hic pleuritidem intensitate
ac extensione magnain, praetervisain, negligenter aut
perverse tractatam habet fontem, vel et morborum se-
cretionibus largis habitualibus stipatorum v. gr. sudorum
localium, ulcerum, diarrhoearum etc. chronicorum sup-
pressione exortam. lila per suppurationem, phthisim len¬
te, hic non raro citissiine per suffocationem lethalis
evadit.

Febris coinitantis indoles inflammatoria faustiorem
ac nervosa et putrida, pleuritis simplex et pura faustio¬
rem ac v. gr. cum pneumonitide composita, et morbis di-
gnioribus complicata, prognosim formari sinit.

Pleuritidem in specie rheumaticam concoinitans fe¬
bris autumno provecto, praegressa diu tempestate humi-
do-frigida, aliisque circumstantiis, uti senio, cachexia,
statu pituitoso faventibus, in pituitosam quandoque fa-
tiscit.

Caetera prognosis, quemadmodum in aliis phlogosi-
bus, ex pleuritidis magnitudine, duratione, decursu,
causa excitante, constitutione aegri, genio morborum
epidemico, nec non ex tractamine hucdum instituto hau-
ritur.

§. 518. Juxta indicationem  therapeuticam pritnam
causa occasionahs fortasse adhuc activa amoveri, aut
morbus principalis, siquis subest, tolli, aut suppressus
pleuritidis natae culpam gerens revocari debet, modo
haud minus scopo huic respondente, ac inllammationi
congruo , saltern minime nocivo.

519. In implenda indicatione secunda  pleuritidis
gradus, relatio substantiva vel symptomatica, puritas

409

vel complicatio, stadium, nec non febris communiter
inflainmatoriae intensitas ducunt medentem. Pleuritidi
aculae  regimen antiphlogisticum strictissime servandum,
et inethodus medendi antiphlogistica, refrigerans nimi-
rum ac debilitans cum emolliente et relaxante, debita
extensione ac energia opponantur, et in casibus singu-
lis juxta principia generalia aegrorumque individuorum
constitutionem statuantur oportet. His dolores quoque
syxnptojnatici modo radicali leniuntur, sedantur. Venae-
sectiones aeque largas ac pneumonia acuta pleruinque,
pleuritis nec expetit nec fert, non ob rheumaticam so-
lum, qua saepissime notatur, indolem ejus, sed ob sin-
gulares etiarn pleurae ipsius proprietates, cum potius hi-
rudinum applicationem praemissis phlebotoiniis non ra-
ro adhuc urgeat. In reliquis pleuritidis therapia curae
pneuinonitidis ex asse conformis est.

Complicationes  rationem medendi utnt šibi congruam,
cum morbi principis tamen medela concordantem exigunt.

§. 520. Crisis  et evacuationes criticae adjuvantur,
dirfguntur, sic et convalescentia  promovetur easdem ad
normas, quae in pneumoniae therapia 361. etc.) prae-
scriptae fuerunt.

§. 521. Pari modo in morborum posthumorum faci-
lius praecavendorum quam sanandorum cura ad princi¬
pia ibidem f §. 372.) indigitata incedenduin est.

§. 522. Pleuritis chronica  rarius sola, saepe pneu¬
moniae chronicae £§. 367.) juncta observatur. Iteratas
plerumque sequitur pleuritides, et per symptomata his
pathognomonica, supra recensita, m dd er at um tenere so¬
lita gradum, per durationem longam, decursum apertis-
sime continuum remittentem, et per febrim lentam pro-
ditur.

Sanatu perquam difficilis, si non rheumatica, habitu
phthisico vel scrophuloso sustentatur. Ad sanationem au-
tera impetrandam, quemadmodum in pneumoniae chroni-
eae tractamine, momenta ejus causalia, indoles, gradus ,

410

febris, tota aegri constitutio etc. attendantur oportet, et
actionum in systema cutaneuin antagonisticarum virtus
multum laudabilis non praetermittatur.

Inflammalio pericardii.

g. 523- Inflammalio pericardii (fpericardilis,  Ent-
ziindung des Herzbeutels) testibus vitiis organisationis
per cadaverum sectiones saepe detectis non infrequens
est inorbus. Raro fjuidem sola, in connubio autein cum
plenritide y  pneumonia, aut carditide saepius obvia, qua-
propter praetervideri facile potest, et procul dubio saepe
praetervidetur.

P. Frank, S. Vogel, C■ Sprengel, L. Kregsig, ab Hilden-
brand  opp. cit.

§. 524. Utut siinplex quandoque, cor tamen et or¬
gana circulo humoruin praeiixa in magnum semper trahit
eonsensuin. Frigore ut in aliis inflammationibus introitum
designante, dein calore utplurimum intenso febrili cum
pnlsu admodum frequente, inordinato, jam duro jam
molli, siti clamosa, cephalaea, dolore continuo puncto-
rio, Iancinante, scindente vel urente in cavo tlioracis
sinistro a sterni margine sinistrorsum ad cordis regio-
nem tixo, per quemvis ictum cordis et situin in latere
sinistro increscente, frequentiore cardiopalmo, inquie-
tudine et anxietate magna, nonnunquam instantibus li-
pothymiis, et aphonia palam redditur.

§J. 525. Quoad decursum, duralioneni, crisin  ut
pleuritis sese habet. Non resoluta communes cum illa
post se trahit morbos secundarios:  incrassationes et in-
durationes, concretiones cum corde, pulinonibus, pleu-
ja, suppurationem, hydrocardiam.

Quibus malis ultirais duobus mediate, sicut ad cor,
pulmones propagata, admodum vehemens, et neglecta

411

aut perverse curata immediate serins ocyus lethalis  fieri
potest.

g. 526. Pericarditidi generandae idonea momenta
tum disponentia  tum excitantia  non noscuntur alia, quam
quae inter pleuritidis causas (§. 516.J referebantur.

§. 527. Prognosis  quoque ad rationes ibidem pro-
latas et pericarditidis historiam nune expositam forman-
da est.

g. 528. Therapia  pericarditidis, qualis pleuritidi
gravi conveniret, debita cum energia et sine temporis
jactura suscipi debet; et času infelici malorum posthu-
morurn cura duetu normarum (_§. 287. etc.J traditarum
institui.

lnflammatio peritonei, omenti, mesenterii;  et
febris puerperalis.

%.  529. Peritonei phlogosis (pcritonUis,  Entziin-
dung des Bauchfells} frequentior ac propaginum et du-
plicaturarum, omenti videlicet et mesenterii, cernitur.

JBirrserius, P. Frank, S. Vogel, Richter, Sprengel, ah Uil-
denbrand  opp. cit.

§. 530. Lata peritonei extensio, intimus cum ple-
risque abdominis visceribus, partim illo obductis partim
vestitis, nexus, quo fit, ut variis aegrotans locis jam
hoc jam illud in compassionem abripiat viscus, multipli-
cem peritonitidi impertiuntur forinae varietatem. Haec
forinae inconstantia, functionis eminentis peritonei, quae
laesa in signuin cedere posset, defectus, ipsaque peri-
tonitidis rarissima simplicitas, vulgaris potius cum unius
alteriusve visceris inflaminatione compositio difficilera
reddunt signorum pathognomonicorum enumerationem.
A d simplicem  nihilominus ac puram peritonitidem  con-
Pludere licet, ubi febris inflaminatoria adest et dolor ali-

412

cubi in abdominis circumferentia fixns et continuus lan-
cinans, pungens aut urens, seu ante sen cmn febri si-
mul, seu in ejus decursu exortus, non penitus superfi-
cialis, ab attactu et pressione moderata ingravescens,
et ubi inflammati insimul visceris cujusdam abdominis
signa £ex hucusque expositis nota) deficiunt.

§. 531. Perilonifis  cum musculorum abdominalium
inflammatione (jperitonitide externa s. spuria dieta), myo-
silide abdominis }  cognoscitur ex abdominis non aequa-
biliter expansi loco inflammationis ad attactum quoque ex-
terne multum calente, summe sensibili, contrectationis
impatiente; dolorum vehementium per quamlibet muscu¬
lorum abdominalium intensionem, adeoque per 'trunci aut
femorum motus, sternutationem, tussiin, imo inspiratio-
nein profundam recrudescentia insigni; cutis nonnun-
quatn rubedine, et sub hac, vel et hac deliciente, intu-
mescentia parum elata, dura, plus minus circumscripta,
iibrarum- muscularium directionem quandoque sequente.
Superioris musculorum reetorum partis inflammatio a ga-
siritide, cum qua confundi facile posset, tum per haec
ipsa dignoscitur signa , tum per dolorum urentium , an-
xietatis magnae, vomituritionum a minimis pharmacorum
ac potuum blandissimorum portionibus excitandarum, nec
non vomitus continui et alvi obstipationis pertinacis de-
fectuin.

$}. 532. Peritonitidem cum  musculi psoas inflamma¬
tione , psoilide,  compositam designant febris non semper
valida; dolor in regione lumbali sursum per dorsurn eo-
dem in latere ascendens , et deorsum ad inguen et per
femur descendens, cursu acuto vehemens, lento mode-
ratus, obtusus, saepe torporis in femore sensu stipatus,
ct  jam intensus jam reinittens; pressionis impatiens re-
gio lumbalis et facies interna superior femoris prope Bu-
partii ligamentum; exacerbatio doloris a tentaminibus,
femur ad abdomen attrahendi aut extendendi, elevandi,
extrorsum rotandi sese in leeto vertendi, insistendi

413

ingrediendi; ipse ingressus claudicans et nonnisi magno
cum nixu et corpore prouato praestandus. Raro tumor
simul externus in inusculorum psoae et iliaci direetione
detegitur; vix unquam urinarum turbata est se- et ex-
cretio, unde psoitis a nephritide distinguitur.

§. 533. Inflanmationis omenti (omentitidis, epi-
ploilidis }  Entziindung des Netzes) certa diagnosis dif—
ficilis est. Praesentem coinitantur: dolor in umbilici re-
gione iixus, continuus, cum magna hujus loči ad atta-
ctum sensilitate, tumor ibidem sub musculis abdominis et
durities diiTusa, mutatum aegri situm sequens, non in-
frequens etiam vomitus. Aliarum inflammationum, quae
hanc regionem occupare possent, specialius intestinoruin
tenuium inflammatorum signa desunt; gastritis tamen
morbo ingravescenti facile adsociatur.

§. 534. Etiam mesenterii inflanimationis (jnesenle-
ritidis,  Entztindung des Gekrbses) diagnosim difficulta-
tes premunt. Signa ejus sunt: dolor continuus, profun-
dus a columna vertebrarum lumbalium per abdomen ad
regionem umbilicalem protensus, et per incurvationes
dorsi, regionis umbilici pressionem , tussim , sternutatio-
nem, motus ac concussionem corporis adaugendus; tu¬
mor nonnunquam in regione descripta palpabilis et du¬
rities 5  alvi obstipatio. Facile mesenteritis in enteritidem
transit. Inflammatio glandulas imprimis tenens meserai-
cas symptoma(ica  esse consuevit et chronica ,  ob sym-
ptomatum lenitatem facile praetervidenda.

§. 535. Decursus  tam peritonitidis quam epiploitidis
ac mesenteritidis, sicut in aliis organorura membranj-
sorum inflammationibus, coniinuniter continuus est remit-
tens. — Duratio  ad dies septem aut quatuordecim cir-
cumscribitur, vel, in glandularum meseraicarum in-
flammatione potissimum, in septimanas etiam ac menses
protrahitur.

§. 536. Inllammationes expositae vel resolvuntur,
vel in hydropem ascitem acutum, aut in suppuraiionem ,

414

indurationem , concretionem , gangraenam transeunt,
qua sicut hydrope acuto in mortcm cito possunt ter-
minari.

Resolvitur  faustis sub rerum adjunctis, et auxiIio
praesertim teinpestive lato congruo, circa septimum,
nonum , undecimum vel decimum et quartum diem proce-
dentibus consuetis evacuationibus criticis per sudores et
urinas, quandoque per sanguifluxus, in mesenteritide
saepe et per alvum frequentem , pultaceam, coctain.

Hydrops ascites acutm  inflamraatione anterioris pe-
ritonei p ar tis, et duplicaturae, in foeininis ligamenta
uteri lata constituentis , fmpientius producitur.

Concreliones  peritonei inflammati cum hepate, omen-
to etc., omenti cum peritoneo, intestinis etc. minimo
rarae, fontem potius multipiicium sistunt symptomatum,
saepe non perspectum.

Caeteroquin peritonitis in genere, et psoitidi juncta
in specie ad suppurationes, omentitis ad gangracnam ,
mesenteritis ad decursum lentum, durationem chronicam,
et glandularum indurationes, frequentem in infantibus
tabis meseraicae scaturiginein, maxime proclives obser-
vantur. Suppuralio  cum communibus specialia secumfert
symptomata a loco pendentia. Quandoque nimirum ab-
scessus intra peritoneum et inusculos abdominales, aut
lumbales et iliacos, aut columnam vertebraruin forman-
tur vastissimi, qui ob incrassatum simul peritoneum non
introrsum adeo, in abdominis scilicet ca v um, aperiuntur
quam extrorsum tendunt. Času priino puris effusio hy-
dropem ascitein purulentum dictum sistit, et evacuatione
non citissime facta mortem inducit, času altero pus col-
lectum tumorein attollit fluctuantem, sub inspiratione pro-
funda, tussi, sternutatione elatiorem redditum ac magis
tensum, per canales listulosos proserpit, et cariem cuui
effectibus, pro sede variis , gravissimis gignere valet,
quales sunt: vertebraruin lumbalium, ipsius imo spinalis
medullae, vel ossiuin ilei, acetabuli cum articulo destru-

415

ctio, unde dolores diuturni, paralyses, claudicatio, ta-
bes , mors tandem post cruciatus ingentes chronicos.

Omenil siippuratto  nonnunquam latissima, imo to-
tum eonsumsisse omentum viša est, vita superstite.

In mesenlerio sitppuralo  abscessus liunt saepe
praegrandes, vel intestina comprimendo, tendendo per-
tinacem alvi obstipationem, vel in canalem eorum aut in
abdominis cavum depleti diarrhoeam purulentam aut asci-
tem purulentum, hunc ct illain Utplurimum cito lethalem ,
generantes. Suppuratio minus larga phlhisim meseraicam
constituit, hinc inde ad intestina ipsa proserpit, et len¬
te mortem infert.

g. 537. Differentias  peritonitis, epiploitis et mesen-
teritis offerunt, quales pleuritis subit. Singularem atten-
tionem et specialem ideo memoriam ea peritonitidis va-
rietas meretur, quae febris puerperalis  nomine venit.
Mox infra pertractabitur.

538. Ad peritonitidem disponenlia  momenta eadern
sunt, quae morbos i nflammatorios in genere, et specia-
lius rheumaticas aliasve organorum membranosorum phlo-
goses invitant; — excitantia cum illis pleuritidis ($. 516.)
conveniunt, uti sunt: potentiae traumaticae atque lae-
siones variae; inflammatio vicina in peritoneum trans-
gressa: functionis cutis normalis, morborumve illi com-
petentium tam febrilium quam non febrilium turba, sup-
pressio etc.

Causae speciales pšoitidis  in violentiis externis, ni-
xu magno , repentino, inconsueto, ponderum nimiorum
elevatione, gestatione inveniuntur.

Epiploitis  laesionibus utplurimum, incarceratione
cum herniis, refrigerio, morbis cutaneis suppressis pro-
ducitur.

Omenlitis,  nisi ex enteritide aut peritonitide com-
municata originera duxerit, symptomatica esse solet
scrophularuin soboles.

§. 539. Vrognosis  inflammationum memoratarum ex

416

earum delineatione ac historia illucescit. Ut in času spe-
ciali prognosis feratur solida, auxiIiorum prognosticorum
generalium ad singularum magnitudinem, decursum, sta-
diura, durationem, puritatem aut complicationem, ad
aegrorum constitutiones etc. adplicatione opus est.

§. 540. In therapia  nonnas sequi oportet pro pleu-
ritide curanda ( §• 518. etc. ) praescriptas. Crisis  et con-
valescentia  medendi rationem exposcunt, ex generali-
bus petitam principiis, inflammationi speciali, aegro etc.
adaptandam.

Febris puerperalis.

§. 541. Febris puerperalis  (Tvindbettfieber} propriam
sistit jam peritonitidis aut metritidis, jam utriusque jun-
ctae varietatem, cujus proprii characteres in puerperio
suum agnoscunt fontem.

C■ IVhit e,  von d. Behandlung der Schvvangeren u. d. Kind-
betterinnen. A. d. Engl. Leipz. 1775. 8.

Th. Kirkland,  Versuch iib. d. Kindbettfieber. A. d. Engl. von
Scherf.  Gotha 1778.

Luc. Boer  Abh. u. Vers. zur Begriindung einer neuen, einfa-
chen u. naturgemassen Geburtsliiilfe. B. 11.

— —• Libri de arte obstetricia. Vienn. 1830. 8.

Dr. F. C. Niigele  Schilderung des Kindbettf., welches v. Juny
1811 bis z. April 1812 in d. grossh. Entbindungsanst. zu
Heidelberg gelierrscht bat. Heidelb. 1812. 8.

J. N . Neubauer  diss. inaug. med. de febri puerp. Pragae 1812.

D. Fiegl,  etwas zur niiheren Bestimmung d. Natur d. febr.
puerperalis. In Horn’s  Archiv f. m. Erf. Jahrg. 1813. May-
bis Uezemberheft.

Actenstiicke zur Geschichte des bosart. Puerperal -Fiebers.
vvelches im J. 1819 in der Gebiiranstalt zu Wien lierrschte.
In den med. Jahrb. d. k. k. ost. Staates. Neue Folge B. I.
St. 2. S. 244—271.

D. Goeden,  die zwey Formen des Kindbettfiebers (Peritonitis
u. Meniugiti s)  etc. In Hufeland’s  Journ. d. pr. H. 1822. St. 2.
S. 90 u. f.

417

542. Fuerperio essentiales  sunt: po!yhaemia uni-
versalis, assimilationis et sanguiticationis durante gravi-
ditate perfectioris effectus, partis fibrosae in sanguine
exsuperantia; secretio lactis; erethismus universalis,
plethora et aucta irritabilitas viscerum abdominalium, in
specie uteri, graviditate et partu mutationes status sui
maximas expertorum; necessarius uteri ad volumen et
functionem ( extra graviditatem ) normalem reditus, par-
tim per lochia, partim per uberiorem sanguinis pro lacte
parando ad mammas adlluxum praestandus; prioris in-
dolis massae humorum et proportionis partium eain con-
stituentium, conditionis circuli, se- et excretionum re-
stitutio, ad quam citra lactis secretionem et lochiorum flu-
xum, exaltata cutis lunctio transpiratoria plurimum facit.

§• 543. Essentiales febris puerperalis notas  consti-
tuunt: causalis cum puerperio nexus morbi totius; sta¬
tus phlogisticus patens viscerum abdominalium, specia-
lius et communissime peritonei vel uteri, vel utriusque
simul, et quidem peritonei partis, quae uterum vestit,
aut ligamenta lata format, ovaria et tubas continet, vel
quae 1‘aciem internam ossium ilei musculorumque abdomi¬
nalium obducit, vel quae ad intestina, ventriculum, lie-
par etc. propagatur, eoruin involucruin sistens; indoles
febris primaria inflammatoria: indanunationis in repenti-
nam humor um e ffusionem in cavurn abdominis, febris in
metas tases  lacteas variis tum internis tuin externis locis
nisus fortis, sic et in characterein nervosum aut nervo-
so - putridum.

()uibus febris puerperalis a q»acunque alia febri
puerperaruin accidentali v. gr. gastrica, catarrhali, rlteu-
matica etc. pro certo dignoscitur.

§. 544. Febris puerperalis saepe eo, quo febris la-
ctea solet, tempore, quandoque citius imo mox a partu,
quandoque serius prima post eum, secunda, tertia adhuc
septimana supervenit. Haud frequentior post partus quam
post abortus cernitur.

i.

27

418

Prodromos  jam nullos habet, jam communes modo,
morbum febrilem generatim annunciantes, el breves, jam
vero et quidem ejpidemica nonnullos certos offert. Ulti-
mis tribus, sex graviditatis mensibus isti jam se in-
sinuant qua dolores in hypogastrio intra symphiseos os-
sium pubis et umbilici regionem', plus minusve continui,
moderati, u rent es aut lancinantes, qua leves rnotus fe-
briles, sitis aucta, delassatio. Dolores a gravidis rheu-
matici aut spasmodici habiti nec sudoriferis nec nervi-
nis incitantibus debellantur. lnlrat  cuin frigore nonnun-
quam admodum vehemcnte; sequitur calor cuin symplo-
; matibus essentialibus febris varii gradus, imprimis pulsu
plus minus frequente, forti, duro, vel debili, contracto,
irregulari, ineonstante, cephalaea, inquietudine magna
etc. 5 adsociantur mox, consuetim intra paucissimas jam
boras, dolores insignes, cito increscentes, continui ,
primo utplurimum in et sub umbilici regione, qua inien-
siores esse, et unde cito per abdomen toturn inflatum ,
tensum erga attactuin suinmbpere sensile expandi con-
sueverunt; vomitus dolorificus non levans; delassatio
magna; secretio lactis imminuta vel cohibita cuin main-
marum tumore , tensione, dolore, postmodum relaxatio-
ne; lochiorum turba, cum genitaliiun externorum quan-
doijue notabili phlogosi, et subsequo utplurimum largo
humoris tenuis , sanguinolenti, acris prolluvio. Decursu
ulteriore saepe sudores largi, serum lactis redolentes,
haud semper salutares, uti et miliaria quandoque pro-
rumpunt, mere symptomatica, levamine destituta. —
Symptomata alia, quemadmodum femoris alterutrius tor-
por, dolor tensivus, lancinans; tališ atque punctorius
lumborum , dorsi intra scapulas , extremitatum superio-
rum, laterum thoracis; sapor amarps, ructus , vomitus,
diarrhoea, etc. partim ab infiammationis sede in uteri
velainento, aut substantia, aut membrana interna muci-
para , aut in ovario, partim ab ejus cum peritonei propa-
ginum, intestinonim, hepatis etc. inflammationibus coin-

v 419

positione, partim a complicatione forsan praesente y. gr.
cum frequente adeo statu gastrico-saburrali aut bilioso
etc., partim tandem a causae occasionalis conditione
dependent.

Characteris inflammatorii febris in nervosutn  transi-
tum, qui facile et plerumque cum morbosis in abdominis
cavum exsudationibus, vel metastasibus, vel nisu in
gangraenam contingit, concomitantur vario gradu, et
designant: pulsus admodum frequens et debilis, calor
intensus molestus, anxietas, ardor in abdomine conti-
nuus, meteorismus, v o mitu s frequens utplurimum biliosus,
singultus , respiratio brevis, citata, difticilis , suspiria ,
lipothyraiae, facies collapsa, rubor genarum saturate
profundus circumscriptus, oculi demersi, obtutus lan-
guidus, tristis , physiognoraia alienata , deliria quando-
que ferocia, spasmi, convulsiones.

Prodeunte charactere pulrido  phaenomena febrim
putridam denotantia, petechiae praeprimis, miliaria,
evacuationes colliquativae accedunt.

§. 545. Decursus  febris puerperalis peracutus, sym-
ptomata vehementia, luculenter tamen remittentia esse
solent.

Cursu moderato intra dies septem, novem, .aut qua-
tuordecim , raro tardius sub alvo , sudore , urinis criti-
cis, nonnunquam metastasibus vel lacteis vel aliis, quaii-
doque imo gangraenescentibus, ad partes externas non
nobiles, in convalescentiam transit. Acutissima tertio,
quarto, quinto die, quandoque jam intra nycthemeron
lethalis evadit. Secta cadavera praeter inflammationis
viscerum ante nominatorum vestigia extravasatum ofTe-
runt fluiduin in abdominis quandoque et thoracis, peri-
cardii, imo cranii cavis et cerebri ipsius ventriculis,
pallide llavens, jam puri, jam lacti, jam lactis, sero si-
mile, cum tloccis caseosis partim innatantibus, partim
viscerum superficiei adhaerentibus, nune paucas jiunc
»nultas aestimandum libras. — Alias et metritis aut pe-

27  *

420

ritonitis vix evoluta in gasteritidem, pleuritidein, vel
meningitidem ete. commutatur; sic metastases quoque
lacteae variae, internae et externae, jain priore febris
puerperalis decursu , jam tempore criseos contingunt,
enm eventu rarius optato quam infausto. Charactere fe¬
bris nervoso vel putrido vigente viscermn inflammato-
rum, praesertim uteri gangraena solet induci. fConf.
descriptiones a me  et a Prof. Bo er  in Aklensliicke  etc.

I. c.)

§. 546. Dispomml  ad febrim puerperalem momenta
phlogosibus in genere faventia, atque status puerperio
a  SfŽ.J proprius partim organismum universum, par-
tim viscera abdominalia, uterum speciatim et peritoneum,
nec non ubera concernens. Qui status febri puerperali
adeo essentialis est, ut morbi indoles primaria inflamma-
toria, forma, decursus, ac terminationes per illum de-
finiantur.

Occtmonem  praebent praeter causas pleuritidi gc-
nerandae pares £§. 516-3 •  parturitio intensa et diu du-
rans, rude genitalium tractamen, violenta placentae so-
lutio, partes ejus vel grumi sanguinis retenti; arcta ab-
dominis post partum deligatio; quaelibet mutationum
post partum necessario obtinentium, supra (§. 542.)
commeinoratarum , in decursu normali turbatio per terro-
rem, iram, tristitiam, oppletionem ventriculi, cibos aro-
mate multo conditos , juscula vinosa , potus spirituosos ,
alios stimulantes, per exaestuationes, refrigerationem ,
obstipationein alvi protractam, graves lab o res; lochiorum
suppressio; secretio lactis per irritantium, calefacien-
tiuin remediorum ad mammas adplicationem cohibita, Ia-
ctatio repente intercepta lacte sufficiente. De inducenda
in gravidis  jam opporlunitate  ad febrim puerperalem non
absque ratione inculpantur: ventriculi oppletiones ire-
quentes; vita deses, sedentaria; alvi oppilatio pertinax;
abdominis per ligamina et thoracula pressio, constrictio;
Labor durus; victus multum nutrientis et calefacientis

421

abusus; finimi adfectus vehementen, iterati. His procul
duhio major febris puerperalis in foeminis delicatulis et
generatim urbium incolis, quam in caeteris frequentia
imputanda est. — Constat tandem, constitutiones tem-
pestatis nonnullas, quin liqueat ratio, febri puerperali
epidemicae et praeparandae et producendae imprimis esse
pares. Tales epidemias hic Viennae aliquot observare
mihi contigit, passira valde terreficas.

§• 547. (Jnanti facienda sit febris puerperalis, no-
sographia ostendit. Prognosis specialis  ubivis prudente
momentorum notorum ad casus singulos adplicatione for-
matur.

Malis adnumerantur signis: excedens abdominis sen-
sibilitas, metcorismus eminens, dolores in illo vehemen-
tes et continui, inquietudo magna et anxietas, faciei de-
figuratio, alvus diarrhoica ant vomitus nec levantes nec
ineteorismum minucntes , dys[)noea maxima, singultus ,
animi deliquia, horror, frigus extremitatum etc. etc.

g. 548. Periculi gratia febrirn puerperalcm circum-
dantis plurimum interest, durante graviditate et post
partum per regiraen debitum occasionales evitare cau-
sas. Siquae tamen locum habuerint, omnibus conandum
viribus, ut ratione conveniente quam citissime auferan-
tur, earumque effectus in gerinine suffocentur. Quo ča¬
su v. gr. saburrae gastricae nimis saepe culparn geren-
tes citissime eliminari, transpiratio, secretio lactis , lo-
chia refrigerio, ira, moerore etc. suppressa, per regi-
men quietum moderate calidinn, diaetam restrictam, po-
tus et pharmaca tepida emollientia, diapnoica, per cata-
plasmata, fomenta, pediluvia, vapores, injectiones in
vaginam einollientes etc. restitui debent.

Febre puerperali jam evoluta praeter causarum
amotionem, gradus et sedes inflammationis, indoles ac
intensitas febris cum sedulo nisus in transsudationem et
metastases memoratas, et in febris characterem adyna-
niicum respectu, therapiam indicant. Vigente febre in-

422

flammatoria, uti initio consuevit, therapia antiphlogisti-
ca adaequata, speciatim phlebotomia illico utut pruden-
te cum circumspectione ac moderatmne, deinde hirudi-
num applicatio, vix unquam praetennittenda, et consue-
tim manifeste proficua instituantur oportet; praeterea ad
periculosas oinni stadio metuendas elfusiones et metasta-
ses pro viribus praevertendas colatoria singula aperian-
tur, et locbia speciatim ac secretio Iactis, transpiratio,
urinae, alvus promoveantur methodo antiphlogisticae
consentanea, et intensitate caute definienda. Huic indi-
cationi pharinaca, potus, epithemata etc. mox recensita
emollientia et diapnoica, porro antiphlogistica eccoproti-
ca, enemata alvum sollicitantia, solventia interna, spe¬
ciatim sales antiphlogistici mitissimi, cum diaphoresim
blande moventibus ac sustinentibus, liquore Mindereri,
phlogosi sublata refractis tart. emetici dosibus , šale am-
moniaco, sulphure aur. antimonii, pro re nata, sine vel
cum calomele, aut extracto hyoscyami nupta respon-
dent. — Lnminente charactere nervoso vel jam evolu-
to, sub continua ad inflammationem in abdomine ejusque
nisuin deleterium in elfusiones, metastases, gangraenam
attentione, methodus in febribus nervosis proficua indica-
tur. Praemissis, ubi adhuc conceduntur, parvis depletio-
nibus nisi universalibus saltem topicis, externe sinapis-
mi, vesicantia, balnea, enemata, inunctiones ung. simpl.
cum camphora, linimenti volat., interne infusa ipeca-
cuanhae aut flor. chamom., aut inf. rad. angelicae etc.,
camphor. c. nitro, sal. ainrnon. aut calom. et dosibus exi-
guis extr. hyoscyami vel opii; gradu debilitatis altiore ,
camphora c. moscho , enemata c. camphor. aut as. foe-
tid., cucurbitae siccae, fomenta, linimenta aromatica
abdomini adhibenda requiruntur. — In characterem pu-
tridum eodem, qui inflammationibus febri putridae socia-
tis convenit (%.  279.), modo incedere opus est.

549. Crisi/t  et convalescenlia  ad normas genera-
Jes, casibus singulis adcommodandas, debent curari.

123

Facta in abdominis cavum effusione aegris ex pa-
racenthesi confestim instituta, atque cura secundaria
conveniente spes salutis aliqua et tune solum adfulget,
si času rarissimo morbus omnis cursu subacuto per effu-
sionem iliam metastaseos salutaris adinstar fuerit perfe-
ete judicatus. Ast ex dictis jam patet, causam transsu-
dationis proximam in 1'ebre puerperali fontem quoque
mortis esse, sine et cum operatione nominata secuturae,
vires vitae scilicet exhaustas, et viscerum inllammato-
rum gangraenam.

Gen. II. Inflanmation.es calarrhales.

V 550. Catarrhus  (A Mr« et peno , defluo^ sensu
latissirno morbum membranae muciparae significat, cu-
jus symptoina praevalens secretio quantitatis et qualita-
tis vitiatae constituit. Morbus princeps. ejusmodi seere-
tionem efficiens vel status est inflammationi accedens,
irritativus, vel ipsa inflammatio. Illum catarrhim,  hunc
inflamrnalionem catarrhalem  vocare moriš est. Hoc sen¬
su catarrhus ventriculi, intestinorum, vesicae urinariae,
urethrae , vaginae sumendus. — Sensu striclo  autem ad
eum calarrhus  restringitur staturn irrilatinum , gtd
membranas organorum respiralioni et deglutitioni dica-
torum muciparas obsidel,  et ab aeris ac temperaturae
vieissitudinibus (a refrigerioj orlus est.  Unde signifi-
catio catarrhi narium, faucium, pharyngis , tracheae,
puhnonum intelligitur.

§. 551. Catarrhum inter et catarrhalem inflaminatio-
nem idem, ac inter irritatioriem et inflammationem (§. 262
et 268-3 obtinet diserimen. Catarrhus statum transgres-
sus in membranae muciparae inflammationem sistit.

§. 552. Essentialia ac propria inilammationum ca-
tarrhalium (§• 310.} jam explicata, huc revocentur
oportet.

In inflammationes organorum respiratoriorum,  el

421

in ilias deglulitioni dicalorum  distingui solent. Prioribus
inflaminatio membranae Schneiderianae narium, laryn-
gitis , tracheitis, et bronchitis , posterioribus cynanche
faucinm, pharyngitis et aesophagitis accensentur.

Hanc sequens divisionem repeto , species nune no-
minatas nec tam exacte semper circumscribi, ut organi
vicini membrana mucipara ab inflammatione immunis
enunciari possit, nec tam pure catarrliales manere, ut
intensum assecutae gradum non ad organoruin paren-
chyma membrana mucipara vestitum protendantur, adeo-
que phlegmonosae fiant.

Inflammationes catarrliales organoruin respiraloriorum.

Febris catarrhalis,

§. 553. Tractatum hunc cum catarrho tam non fe-
brili quam febrili aperire juvat, quia multiplici sub gradu
et forma, speciatim 1} qua catarrhus simplex, 2) qua fe¬
bris et 3]) qua inflaminatio catarrhalis ad inorbos spectat
maxime vulgares , et quia respirationis frequentius quam
deglutitionis organa infestat.

g. 554. 1)  Catarrhi sensu strictissimo (g. 550.}
symptomata nune ad singulas membranae muciparae,
organa respiratoria vestientis , circumscribuntur regio-
nes, imminentem plerumque aut praesentem phlogosim
sat clare designantia, nune per totam qua late patet
membranam illam aequabiliter dilFunduntur. Jam levia
sunt, nonnisi de statu membranae dictae irritativo lo-
quentia, in subjectis robustioribus, durioribus sine,  in
aliis cum febre  ad vesperam imprimis manifesta, typum
igitur luculentissime remittenlem  (imo intermittentis
quandoque aemulum) ostendente , obvia; jam vero ma-
jora, et statim initio vel non multo tardius febri conti-
nuae  luculentis remissionibus matutinis et exacerbatio-
nibus vespertinis insigni, febri catarrhali  vocatae, nec
non phaenomenis irritatae in aliis organis, uti naribus,

125

palpcbris oculorum, ore, faucium isthino, pharynge,
auribus, tnembranae miiciparae sociala.

Catarrhi simplicis  et lenissimi  symptomata sunt:
raucedo vocis plus mimisve impurae, et tussis; nares
obstipae vel siccae, vel lluiduin stillantes tenue, acre;
caput grave, imprimis in sinuuin frontalium regione
tentatum; dysphoria, lassitudo} cum aliqua odoris et
saporis alienatione , et dysorexia.

%.  555. 2J Catarrhus fovlior, febrilis  i.-e. febris
catarrhalis  sequentibus notatur syinptomatibus , eorum-
que decursu : ab liorrore orditur non valido sed perquam
molesto, intercurrente calore per integrum saepe diem
vexante, capite tentato , et ponderis ac pressionis ad si¬
nus frontales sensu; succedunt calor auctus continuus
cum solitis febris syinptomatibus, praesertim vesperi
multum increscentibus; narium siccitas vel fluxus tenuis,
limpidus, irritans; sternutatio frequens; oculorum ob-
1'uscatio, illacrymatio, rubor dilutus; cutis sicca, os
siccum cum sapore mucoso, aut amaro, aut salino, et
lingua muco albo tecta; ingrata in larynge titillatio,
tussicula frequens sicca, successive invalescens cum
sono forti, rauco, et partim sine partim cum sputis, in-
itio tenuibus serosis, mucosis, pedetentim crassis, pu-
riformibus, veliementia sua haud minus quam frequentia
vesperi et mane, ibi sicca hic huinida, molestans; vox
insonora, rauca, vel, membrana laryngis mucipara plu-
rimum tumente, aphonia completa; gravitas pectoris sine
dyspnoea notabili et sine inspirationis profundae obsta-
culo ; dolor tensivus et lacerans faucium ac membrormn
frequenter recurrens; sitis ad febris rationem non vali-
da; urinae initio aquosae, limpidae non p^rcae, postea
nec tam parcae nec tam flammeae ac in febribus inflam-
matoriis; alvus segnis; cutis nonnisi in capite fortassis
submadida, hic uti in manibus plurimum calens. Sym-
ptomata haec intensitatis multum variae ad diem septi-
»num, turbata nonnunquara ad undecimum, decimum et

quartum continuant, doneč crisis febris cum solutione
irritationis inflainmatoriae ^catarrhalis) simul procedat,
et statutum a nonnullis sladkim  catarrhi primum, inflam-
malorium,  finiatur. Febris videlicet cum symptomatibus
essentiaiibus cunctis decrescit, et sub sudoribus largis
repetitis, et urinis coj)iosis liypostasim levem, furfura-
ceam coloris rosei formantibus cessat; tussis rarior eva-
dit, minus concutiens, tandem facilis , sputa expeeto-
rans crassa, albo - (laven tia, purifonnia, primum copio-
siora ac stadio primo, dein tussi pedetentim decrescen-
te ac desinente pauciora, tandem nulla. Tempus ,  quo
haec peraguntur, simulque somnus hinc inde, appeten-
tia reviviscens, digestio, meliorque omnium ante turba-
tarum et alienatarum funotionum ordo redeunt, sladkim
catarrhi a nonnullis secundum,  seu secrelorium  voca-
tur, proprie sladkim criliemn  sistens, quo febris cele-
rius, irritatio membrauarum mucipararum inflammatoria,
ob istarum indolem, lentius judicatur.

Conradi Schneider,  de catarrhis libr. VI. IViteb. 1600.

Van Sivieten,  Commentar. etc. T. I. p. 625—634; T. II. p. 625
etc.; T. IV. p. 2, 56, 57, 316 etc.

J. V. Frank, S. Vogel, Richter, Sprengel, J. Frank, ah Hil-
denbrand , Jlischoff  iu opp. cit.

Fr. ah Uildenbrand,  de catarrliis, iisijue subdolis et perui-
Ciosis. Vienu. 1812.

§*. 556. S)  Irritatio in tractatu de febri catarrhali
commemorata Jiaud semper per membranas muciparas na-
riirtn, faucium, laryngis etc. aequabiliter distributa oc~
currit, sed saepe in uno alterove horum organorum prae-
valens, et.in veram inflammalionem  aucta.

§.557. Calarrhus narium Qcoryza, gravedo,  Schnu-
]den, Nasen-Katarrh) a siccitate, calore, obturatione,
titillatione narium, sternutatione iterata, mungendi tc-
nesmo , cum cephalaea imprimis ad sinus frontales ob-
tusa, pressione in orbitis , oculorum rubore , splendore

127

illacrymatione incipit. Nares imperviae proprium voci
sub loquela impcrtiuntur sonrnn obtusum. Sjmptomata
augentur vesperi, et quandoque febriculae sociantur. Se-
quitur secretio superius descripta, nonnisi magno sub
inflammationis gradu suspensa. Caeterum catarrhus sinus
praecipue obsidens fronlales  cephalaea majore, quan-
doque vehemente , et in infantibus deliriis stipari solet;
in choannis nurimn poslicis  potissimum haerens sensu
plenitudinis in faucibus, screatu frequente, baryecoia,
susurru auris in latere gravius adfecto vel utroque mo-
lestat.

Membrana mucosa narium inlense inflammala  (ko-
ryza, gravedine inflammatoria) non solum phaenoina
memorata gradum assequuntur majorem, febrimque ha-
bent comitem, sed ophthalmiis etiam catarrhalibus, vali-
dae cerebri irritationi, adeoque cephalaeae vehementi,
inquietudini magnae, deliriis vividis etc. , nec non fau-
ciurn, Iaryngis, tracheae etc. inllammationibus jun-
guntur.

g. 558. Catarrhus laryngis  cognoscitur ex vocis
obtusae raucedine, frequente post titillationem in laryn-
ge perceptam tussi, plenitudinis in illa sensu, et špiri¬
tu parurn difficulter eandem permeante.

Laryngilidis  (knginae, cynanches laryngeae, Ent-
ziindung des Kehlkopfes^ syinptomata sunt: calor, ar-
dor, dolorque in Iarynge, sub inspiratione sentiendus ,
sub tussi vero, loquela, deglutitione et externa organi
adfecti pressione adaugendus; vox rarissitne non insi-
gniter alterata, consuetim.rauca et alta, kstulans aut
sibillosa, aliquando rauca et obtuse sonans; tussis fre-
quens jam mitis jam fortis, et irruente simul suffocativo
sensu angens, initiosicca, postea cum sputis mucosis,
puriformibus, aut sanguineaut frustis Ivmphae mem-
branularum forma coagulatae remixtis; respiratio plus
minusve inolesta, citata, crescente phlogosi anhelosa,
stertorosa, per vices suffocativa, aegrum, ut respiret,

428

ad situm erectuin magnamque cog-ens intensionem $ in-
quietudo magna, anxietas; facies sudore perfusa tur-
gens, calens, rubens aut Iivens, cum venarum in fron¬
te turgore, oculi rubicundi promineutes 5  cordis, arteria-
rum carotidum et temporaliuin pulsatio insignis, delas-
satio eminens cum apparente debilitate; febris valida ve-
speri exacerbata. Aegri quandoque in soporem , aut con-
vulsiones, aut in periculum sufFocationis incidunt, qua
revera, nisi congruum citissime feratur auxilium, ex-
stinguuntur. Alias et času felici laryngitis die quinto,
septimo, vel nono una cum febri decrescit sub sudori-
bus , urinis, sputis etc. criticis, et pedetentim resol-
vitur.

§. 559. Tracheitis  ^angina s. cvnanche trachealis,
Entziindung der Luftnihre) symptomata fere eadem ex-
hibet, minus tamen vebemens est, decursu minus rapi-
do, rariusque tam cito lethalis ac Iaryngitis. Dolor spe-
ciatim inferius, loeo quodam vel per totam tracheae lon-
gitudinem sentitur, et vox minus acuta est. — \ ix ta-
inen tracheitis et laryngitis singulae adeo purae et adeo
pcrfectis separatae limitibus occurrunt, ut illa laryn-
gis, haec tracheae saltem irritativam adfectionem (catar-
rhum} non habeat comitem.

§. 560. Bronchilis  (dnflammatio bronchorum, Ent-
ziimlung der Luftrbhrenaste; angina pectoris Sede,
Brustbraune) manifestatur pressione infra sterni manu-
hrium ,  continua ad tracheae bifurcationem titillatione,
tussi frequente, sicca initio, post humida cum sputis pu-
riformibus i.ao sanguine striatis, respiratione citata, pa-
vuin difficili, generatimquc symptomatibus pneumoniae
analogis, in quam aeque saepe transit, ac pneuinonia
cum minimorum saltem bronchorum inflammatione conso-
ciari consuevit. A pneumonttide tamen per minorein pe¬
ctoris oppressionem, per concessam utut non absque mo-
mentanea ad tussim irritatione inspirationem profundain,
et perfectam thoracis dilatationem, per doloris in pectore

429

omnis defectuin , consuetam, cum ipsa catarrhalis esse
soleat, symptomatum catarrhalium alioruin societatem .
et febris remissiones et exacerbationes luculentas, dig-
noscitur. Bronchitidem febris catarrhalis phaenomena
semper comitantur.

P.  et Jos. Frank, S. Vogel, Conradi, Richter, v. Hilden-
brand, Hastings  opp. cit.

Badham,  Versuch iib. d. Bronchitis. Brem. 1815.

§■ 561. Catarrhus et inflammationes lmcvisque de-
scriptae catarrhales praeterquam quod et phlegmonosue
nonnunquam observentur, uti jam monui, di/ferenlias
cum phlogosibus caeteris communes offerunt. Imprimis
epidemične, endemične  et sporadične  occurrunt; acutae
et chronicae; simplices  et composilue, pur de  et com-
plicutne; substanfivae  et spmptomuticae) aperlae,  pa-
tentes et occidtae.  Easdem et febris catarrhalis subire
differentias cernitur.

Catarrhus epidemicus nomine Infhiemae  vel Grippe
notus, prima vice anno 1409, abhinc multoties et nu-
perrime a. 1833 totapi fere peragravit Europam. Repente
utpluriinum invadere plurimos simul ejusdem regionis,
urbis, domus corripere incolas omnis sexus ac aetatis,
febre, capite obnubilato, et gravissima inprimis virium
dejectione , cum communibus catarrhi phaenomenis , sti-
pari, cito in crisin evacuatoriam per sudores, sputa,
epistaxin, urinas niti, intra 3—^5 jam dies in convale-
scentiam , utut quandoque longam , transire, raro mala
relinquere posthuma, dispositionein vero phthisicam,
haemoptoicam intendere, phthiSes invitare, phthisicis
ipsis nonnunquam deleterius, imo cito lethalis fieri obser-
vatus. est. — Ex oriente orsus, occidentem versus per
vadios quaquavorsum iter constantissime prosequi, epi-
demias graviores alias aut contagiones hinc inde ante-
cedere aut insequi, ipse de contagio suspectus est vi-
sus. (a.  Wnwntch  1. c. — J. N. Eisell,  vib. d. Grippe

430

Epidemie des Jahres 1838 eto. In d. med. Jahrb. des k. k.
osterr. Staates Bd. 14. St. 4. p. 610.)

Peculiaris laryngitidis et tracheitidis varielas  in an¬
gina sic dieta membranacea  habetur, infra seorsim per-
lustranda.

§. 562. Decnrsus, duratio  et terminationes  inflam-
inationis phlegmonosae inembranae muciparae narium,
laryngis, tracheae, bronchorum c ura illis catarrhosae
non ex toto conveniunt. Pldegmonosa  enim acutius de-
currit, promptiusque judicatur; laryngitis et tracheitis
altero , tertio jam die jugulare, alias guarto, guinto in
suppurationem cum ulceratione et inde phthisi laryngea,
tracheali subsequis, in intumescentiam chronicam , in-
crassationein, indurationem abire, sed et die guinto vel
septinio resolvi possunt. Id guod auxi!io promptissimo et
congruo sub coinmunibus febris pliaenomenis criticis , et
larga speciatim ac facili evacuatione e naribus, aut ex-
peetoratione muci cocti, puriformis , iino sanguine tin-
cti, et hinc inde lymphae coagulatae particulis remixti,
frequentissime contingit. — Calarrhosa  nec tam vehe-
mens nec tam acuta, vix ante septimuin diem, ast ple-
rumque sub phaenomenis mox raemoratis, speciatim co-
piosa muci crassi puriformis excretione fauste judicatur,
(juae successive imminuta per dies septem vel guatuor-
deciin adhuc continuat; quandoque chronica  evadit,
phthisim pituitosam tune minitans, ejusque germina rea-
pse fovens. Inflammatio catarrhosa rarissime in indura¬
tionem , facilius vero , negleeta aut incongrue traetata,
in suppurationem abit, raucedine vel et aphonia, respi-
ratione difficili spasticas in organis adfectis contractio-
nes suscitante, et, si Iarynx suppuratur, dysphagia
quoque stipatam. Ilaro abscessus bisce in organis eva-
cuato pure sanantur; in bronchorum ramificationibus in
specie ulcerationem post se trabant phthisimgue puhno-
nalem. Iteratas inembranae muciparae nares ac (auces
vestientis phlogoses polypi nonnunguam inseguuntur.

43 J

Mortem infiammationes descriptae vel immediate et
cito, si admodum vehementes, phlegmonosae , neglectae
aut perverse sunt curatae, et quidem utplurimum suffo-
cativam , vel mediantibus morbis, secundariis lentius , et
nonnisi in aegris junioribus ac teneris sat celeriter,
indiicunt.

§. 563. Catarrhus non febrilis  et cimi febri  manife¬
sta, decurrendi modo , duratione , terminationibus inflarn-
mationes fere aemulatur catarrhales. Regimine ac tracta-
mine congruis, tempestive adhibitis solutio catarrhi et,
si adest, simul febris et adfectionis universalis dictis
tmn localibus tuin universalibus sub excretionibus incipit
caeteriscjue phaenomenis criticis. Utut autein sublata fe¬
bri tussis rarior, mitior , facilior, sputorumque coctorum
expectoratio sensim parcior evadat, utraque tamen sub
maximo solum circumstantiarum, aegri nimirum constitu-
tionis, personanun ac rerum ambientium, regiminis, anni
temporis ac tempestatis, medelae etc. favore ad deci-
mum quartum, septimum, aut vičesimum primum usque
diem perfecte abigitur. Commissus quocunque intuiiu er-
ror vel minimus decursum morbi sistendo, stadium cri-
seos diutius protrabendo, et recidivas nune graves, nune
leves quidem sed facile praetervidendas, et revera
saepe eheu! praetervisas inferendo par est. Hoc e
fonte mala posthuma funestissima: tušsis chronica , po-
lyblennia pulmonum, phthisis pituitosa, inflammatio via-
rum respiratoriarum, ipsorumque pulmonum chronica,
suppuratio, phthisis cum satellitibus horrendis, profici-
scuntur.

§. 564. Dispositio  in catarrhos et in catarrhales
aeque ac phlegmonosas narium, laryngis, tracheae et
bronchorum inllammationes partim in generali totius or-
ganismi et organorum hic considerandorum conditione,
morbis inflammatoriis et inflammationibus topicis plurimum
favente, partim et proxime in membranae organorum il-
lorum muciparae et proprie dicendo totius systemalis

432

cutanei eminente teneritudine, sensibilitate ac irritabili-
tate invenitur. Quare infantes, adulti compagis tenerae,
educationis nimis mollis, ex morbis acutis convalescen-
tes , malis systematis #  cutanei et Iymphatici chronicis,
effiorescentiis ciitaneis diuturnis, adnotante Poupart  im—
primis herpete detenti, rheumatalgia, scrophulis etc.
vexati prae aliis in catarrhos, et phlogoses catarrhales
frequenter incidunt. — Caiisa occasionalis  communišsi-
jna refrigerium est, corpore toto et speciatim viis respi-
ratoriis per sennocinationem protractam, declamationem,
cantum, exercitationem instrumentorum flando dirigendo-
ruin, per cubiculorum calorem, per cursum, equitatio-
nem praecipue adversus ventum frigidum exaestuatis,
captum. Refrigeratio autem per aerem frigidum aut fri—
gido - humidum , praecipue per asperos ventos boreain,
anstrum, utrique intermedios et eurum boreae proximum
aeque ac per potura, balneum universale aut topicum fri¬
gidum , celerein vestimentorum, integumentorum calente
atque sudante corpore depositionem, denudationem capi-
tis, pedum etc. non adsuetam potest contrahi. Alia mo¬
menta excitantia sunt: constitulio  atmosphaerae epi da¬
mic a  peculiaris nedum omnimode cognita, imprimis su-
bita, frequens et magna caloris et frigoris, siccitatis et
humiditatis, electricitatis positivae et negativae in ill a
vicissitudo 5  vapores acres v. gr. in laboratoriis chemi-
cis, cubilibus recenter calce dealbatis etc. inspirati; ser-
inocinatio , cantatio nimium intendens etiam absque refti-
gerio; excretionuin normalium aut habitualium, sudorui«
praesertim universalium ac topicorum suppressio, arthri-
tidis, morborum cutaneorum in evolutione turbatio; con-
tagium typhi, morbillorum, variolarum; corpora pere-
grina tracheae immissa, illapsa; Iaryngis, tracheae ir-
ritatio mechanica aut laesio inultiplex.

§• 565. Membranae Schneiderianae narium phlogo-
sis levem longe frequentius quam gravem sistit morbuin-
Neglectu tamen, curatione perversa, speciatim secre-

133

tione perperam cohibita, suppressa et lila ipsa phlegmo-
nosam nancisci indolem, et organorum vicinorum, isthmi
fauciuin, pharyngis, aurium,. oculorum, imo meningum
cerebri inflammationes incendi possunt.

Laryngitis, traeheitis et bronchitis graves semper
morbi censeantur. Periculo terrent phlegmonosae, šibi
consociatae, aut ad laryngem praesertim concentratae,
pneumonitidi junctae, synocha forti stipatae. ■— Q u0
molestior respirafio , quo major inquietudo et anxietas,
quo gravior sopor aut alia encephali adfectio , quo insi-
gnior verus virium vitaliuin per nimiam incitationem,
suppressionem, aut inductam humorum dispendiis etc. de-
bilitatem defectus , quo pulsus tangitur frequentior, mi-
nor, mollior, irregularior etc., eo majore aegri, impri-
mis infantes, in periculo versantur. —- Ad speciem leves
per suffocationem nonnunquam, paralysim pulmonum,
apop!exiam, convulsiones subito interimunt. — Laryn-
gitis gravitate tracheitidem ac bronchitidem de regula
superat.

Prognosis in catarrho febrili, non febrili, et inflam-
mationibus commemoratis catarrhalibus ferenda ex prola-
tis circa has et illuin sufiicienter dilucidatur. Aegrum
semper, febris gradum ac indolem, compositiones et com-
plicationes, cau.sam occasionalem et omnes, quibus aeger
exponitur, influxus , genium morborum in specie epide-
micnm tam stationarium quam intereurrentem continuo
respici debere, sponte intelligitur.

Tussis valida et sicca, cum pressionis et constri-
ctionis in pectore sensu, raucedo eminens .de transituro
in pneumonitidein catarrho metum faciunt.

Irritationein atque inflammationein catarrhalem in
phlegmonosam augeri posse, dictum fuit; illam in infan-
tibus pedetentim in anginam membranaceam posse conver-
ti, infra adhuc memorabitur.

Ob viarum respij-ationi dicatarum debilitatem , tene-
ritudinem, irritabilitatem, aut haerentes in illis vel in

b 28

434

pulmonibus indurationes, catarrhis frequentibus, iisque
consuetim pertinacibus obnoxii, tandem incidere in phthi-
sim consueverunt.

Febres catarrhales admodum intensae, neglectae,
aut male tractatae in pneumoniam, tracheitidem , laryn-
gitidem , aut meningitidem vel encephalitidem imo trans-
ire, vel nervosum solent induere characterem, unde pe-
riculo eircumdantur.

§. 566. In catarrhi, febris et inflammationum catar-
rhalium hic simul spectatarum Iractamine  primum indi-
catur, causam excitantem, si agere pergit, tollere vel
enervare. Hune in finem mjuiruntur: aer aegrum ambiens
temperaturae moderate calidae, aequabilis, vigentibus
modo febri majore aut inflammationibus frigidulae, ab
omni haeterogeneo v. gr. eflluviis aromatieis, spirituo-
sis, acidis, vaporibus prunarum, fumo, pulveribus etc.
purus; a sermocinatione, risu, cantu etc., ab omni ge-
neratim organ o rum respirationi, et voci dicatoruin inlen-
sione abstinentia surama; quies et regimen universim
exacte antiphlogisticum. Diversae caeterum causae pro
earum indole, sub continua in sedem, naturam ae ma-
gnitudinem morbi illis producti, attentione traetentur
oportet. Sle sudores v. gr. chronici pedum, manuum,
axillarum. etc. suppressi emollientibus et, si inflamma-
tiones nominatae in germine adhuc sunt et febris exper-
tes, irritantibus fomentis, cataplasmatibus, balneis topi-
cis , inunctionibus, sinapfsmis , vesicantibus revocentur-

§. 567. Deinde in morbos expositos ipsos, pro eorum
gradu et stadio , nec non aegri constitutione , initicwnie-
thodus antiphlogistica simul emolliens, relaxans, pacans
adhibenda est. Quae dum mitior  convenit, in potulentis
blandis, demulcentibus, mucilaginosis, et, siti solom
magnopere urgente, aceto , oxiinelle, succo citri, cre-
more tartari, acido tartrico modicissime acidulis redditis,
qualia sunt infusa herbae alth., Upr. verbasci, malvae,
decocta rad. alth., salep, horde!, furfurum, crcmor hor-

435

dei, orizae etc., affatim et tepide sumendis, in Iin-
ctu blando v. gr. ex syr. simpl. aut alth. cum ol. ainyg-
dal., mucilagine gumm. arab. subacto etc., in pulveri-
bus gummosis, mbcturis similibus aut gummoso-oleosis,
enematibus alvum ducentibus, fomentis, cataplasmati-
bus, et si opus , vaporibus, pediluviis, manuluviis, un-
guentis einollientibus, pacantibus administrandis consi-
stit. Ubi autem forlior  indicatur, per uitrum infusis, de-
coctis , mixturis, nune nominatis additum, per enemata
eccoprotica, et sanguinis depletiones expeditur. (>uae
ultimae in catarrhaljs febris inllannnatoriae et inllamma-
tionuin mere catarrhaliuin cura non sine circumspectione
et cautela instituendae sunt ac iterandae, quum sangui¬
nis profusio non necessaria vel debito largior exitus in-
flammationum infaustos , aut febris longiorem duratio-
nem, crisiin segnem, mancam, vel characterein nervo-
suia hic aliocpiin facile accedentem, inferre valeat.

§.  568 . febris crisi,  et irritationis topicae vel in-
flammationum catarrhaliuin aut phleginonosarum solulione
instante, a methodo antiphlogistica generosiore, siqui-
dem hucusque necessaria. erat, recedere et mere emol-
lientem amplecti oportet, quae crisi et solutione prae-
sente diapnoica simul fit et expectorans, et in casibus
communibus sola crisi faustae et perfectae resolutioni suf-
iicit assidue continuata. Cedunt in hunc scopum infusa,
decocta emollientia superius designata sola vel et infu-
so flor. sambuci, roob samb., aut Iiquoi*. Mindereri nujita.

Ubi debilitas vera accessoria, status adynamicus
universalis,, approximatio aut initium characteris febris
nervosi remedia incitantia cum diaphoreticis simul ex-
igunt, mucilaginosa mox nominata cum infuso flor. cha-
moin., herb. melissae , aut rad. valerian., aut herbarum
vel radieum aliarum aromaticarum, vel cum camphora,
mosclio, praeparatis antimonii, salo volat. corn. cerv.,
lirjuore corn. cerv., scilla marina, gummires. ammoniacc,
floribus ben/.oes, combinanda sunt.

28

136

Judicata febri superstites irritabilitas organorum re-
spiratoriorum morbose exaltata, magna ad levissimam
quamlibet aeris ac temperaturae mutationem etc. sensi-
litas, atcjue inde pendens molesta in Iarynge aut trachea
aut bronchis titillatio, tussis vexans, per prudens dicto-
rum emolfientium et diapnoicorum curn narcoticis, spe-
ciatira opio, pulvere Doioeri,  connubiuin quam optime
domantur, tolinntur. Niftic viMtnn, potus spirituosi et
stimulantes in genere, cibi aroMatibus conditi, ventriculi
oppletiones, exaestuationes, in garriendo, ridendo, ean-
tando etc. intensiones, sic et refrigerationes maxime
nocent, morbum in boe stadio ultra protraheado, recidi-
vas in stadium inflammatoriutn plus minusve notabiles
(saepe contemtas^ et exitus infaustoš cansando.

§. 569. Indicationibus in convalescenliae cura  im-
plendis, generatim notissimis, utplurimum sufficit, sedalo
evitare noxas et mox et supra 5643 recensitas, victu
parco uti, blando, digestu facili, regimine moderate ca-
lido, aecpiabili, moram et inotum in aere liber«, dum se-
renus est, mollis et absrjue ventis, cuin cautela tentare,
successive protrahere, balnea, si possibile, adhibere.
Insignis modo debilitas, et restauratio justo lentius pro-
cedeiis necessarium tonicorum, imprimis amaricantiura:
lichenis islandici, po!ygaIae vulgaris, summitatum cen-
taur. minor. etc. usum indicant.

Cynanche membrunacea.

§. 570. Crgnanche  s. angina,  ob proprium morbi
productum membranacea  seu pohjposa  ([hautige oder po-
lypose Braune3 , ob peculiarein sub (ussi sonum sfridillu
(pfeifende Braune , Hiihnervveh}, Anglis Ihe Croap,
vocata, eam sistit largngitidis so/ius aut tracheitidi jun-
clae , j Um catarrhalis jam phlegmonosae, varielulem,
quae šolam fere infantilem aetatem ad decimum, duode-
cimumcirciterannumusque infestat, acutissime decurrit, et

437

tantiim in secretiones lymphae coagulabilis nisum secura-
fcrt, ut quandoque pritnis jam diebus in interna Iaryngis
et tracheae facie coagula lymphatica variae ligurae ac
magnitudinis formentur , speciiicum vocis alienatae et
tussis sonum, anxietatem s um mam, imo suffocationis pe-
riculum sub tussi efficientia.

Vntersuchungen iib. rt. Natur, Ursache u. Heilung des Croup
VOH Fr. Hume.  Edinb. 170.5. A d. Engl. von F. V. Mohr.
M. Vorr. u. Amnerk. v. I. A. Alb er s.  Brem. 1809. 8.

Chr. Fr. Michaelis ,  do angina polyposa s. membranacea- Goet-
ting. 1778. 8.

Lenfin ,  Beytrage z. ausiib. Arzneyw. Bi i u. III.

Autenrieth,  Versuche f. d. pract. Heilkunrte. B. I. H. I. u. U.
Tiibing. 1807 —1808. .

Wilh. Sachse,  das IVissensvriirdigste iib. d. haut. Braune. B. r.
Liib. 1810. B. II. Ilannov. 1812. 8.

A.Goelis,  tractat. rte rite cognoscenda etsananda angina mem-
branacea. Vienn. 1810. 8.

Von der hiiutigen Braune.  Bericht an Se. Excell. d. Reichsgra-
fen, Minister des Innern, iib. die eingesandten Preisschrif-
ten  etc. A. d. Franz. Wien 1813. 8.

Formey ,  krit. Bemerkungen iib. die in Pariš gckrdnten Preis-
schriften u. s. w. In Horn’s  Archiv. 1812. Novemb. u. D.e-
cemb.

Sprengel, Conradi, Richter, r. Hildenbrand, Jos. Frank  opp.
cit.

Abhanrtlung iib. den Croup ,  v. Dr. Royer - Collard, Inspector
der Univers. /u 1’aris u. s. w. A. d. Fr. v. Dr. N. Meyer.
M. Vorr. u. Aum. v. Dr. I. A. Albers.  Hannov. 1814. 8.

Jurine ,  Preisschrift iib. d. Croup. A. d. Franz. v. Heineken.
Leipz. 1816.

I. A. Albers ,  de tracbeitide infantum, vulgo Croup vocata,
cominentatio etc. I.ips, 1816.

g. 571. Anginam dietam membranaceam morbum non
esse novum, ex Ballonii, Bonneii, Tulpii  seriptis evin-
citur. Baillou  epidemiam ejus deseripsit, Parisiis  anno
1570. grassatam. Ab anno 1746. ad 1749. in variis Euro-
pae ditionibus epidemica observata est, et tališ Cremonae

438

n . M. G hiši  delineata. Rosenstein  quoquc illain novit,
ust Fr. Home  primus monographiam iJIius sub nomine
Group  supra adductam anno 1765. edidit. Aevo nostro
jnonog-rapliiae et tractatus de illa 'nuinerosissimi in lucern
prod-ierunt; statuto praecipue per Cfalliae Imperatorem a.
1806. praemio proliciti.

§. 572. Morbus, multoties a me et in prolibus quo-
qpemeis observatus, quandoque subito irruit, consuetim
tanjen' symptomatibus catarrhalibus supervenit per unum
aut aliquot dies praegressis: coryzae, raucedini, tussi,
imo'febricblae vbsperi manifestae; sub quavis tussi par-
vuli fundendo Jacrymas, majores infantes quandoque ali—
qualem jam in. larynge et supeilore tracheae parte do-
lorem accusando malum futurum augurari quodammodo
faciunt. Quae tuSsfs dolorifica et subrauca, dum insigni
jungitur raucedini, suspicionein adauget. Tristitia ali-
qua, lassituao, segnities, catarrbis in gcne.re coinmu-
nes, si solitos lusus et occupationes prosequuntur infan¬
tes , attentioncm lion figunt. Nune vero lussis  initio per
majora recurrens intervalla et sicca proprium edit sonum
raucum plerumque altum, raro demissum, quasi latrans
evadit, latratum caniculi aemulans, et dolorem in orga-
nis adfectis odčitat} simul vox  specifice alteratur, rauca
nimirum fit, acuta, stridula, strepenti pulloruin gallorum
cantantium sono non absimilis, vel acute sonora, quasi
per fistulam melallicam efflata; inspiralio  difficilis sibilosa,
fistulans,. et strepens evadit; anxii jactantur aegroti; fa-
cies eoruin tumidula fit, rubens aut caerulescens imo Ii"
A^escens; oculi Iacrymis sufTusi splendidi protruduntur,
turgent venae frontales et jugulares, cor fortiter pulsat,
arteriarum pulsus frequens, durus, saepius contractus
atque suppressus, quam liber est et plenus. Oris cavum
et fauces inspectae aut morbosi nihil, aut tonsillas non-
nunquam levitc-r tumidas, rubras et muco obductas offe-
ruut, de respirio difficili nequaquam inculpandas. Cres-
cente morbo , sive sero sive ioepte sive insufiicienter

439

impugnato, dyspnoea, inquietudo , anxietas quavis hora
conspicue augentur, ct diutius perseverant; dolor huc-
dum obtusus et tussiendo solum, sermocinando, flendo
excitandus nune major vexat; pressione ad laryngem,
contrectatione tracheae, et capitis retroversione inten-
ditur. Ad laryngem et tracheae decursum quandoque ex-
ternus tumor nune animadvertitur exiguus. Tussi bre-
A iora post intervalla revertenti, et validiori adsociatur
saepe vomitus,, quo non contenta solum cum pituita et
bile e ventriculo, sed fluida etiam serosa, mucosa spu-
mantia, serius autem flocci et massae membranaceae e
viis respiratoriis extricantur , cum levamine manifesto
consuetim autem transitorio. Massae membranaceae vel
f.asciolas angustas aut latas sistunt, vel frusta difformia
aut globosa, vel coagula polyposa aut canaliculata, for¬
mam canalis tracheae ac bronchorum referentia , quae
mollia sunt, medullosa, vel tenacia, splendentia, alba
aut rubella, punctulis aut striis sanguineis, aut vasculis
imo sang-uiferis notata, quandot{ue grisea, aut brunea,
aut nigro - viridicantia. ChiSU infausto febris major lit, ob-
scure remittens , pulsus frequentior, suceessive in aegris
parvulis plerisque debilis, mollis, ictibus fere non nume-
randis , et intermittens ; — quibus sicut symptomatum
caeterorum syndrome initium verae debilitatis designa-
tur , qua nervosus quoque character saepe inducitur.
Spasmi inllammationis organorum adeo irritabilium ac te-
nerorum, et convulsiones febris inllammatoriae comites
in infantibus tenellis jam initio consuetim adjuncti, in
aliis nune accedunt. Aegri vel in soporem incidunt, ex
quo nonnisi per invasiones tussis minus intensae et appa-
renter resolutoriae excitantur, vel summe anxii sese ja-
ctitant vario quaerentes situ levamen , nonnisi capite
multum reclinato quandoque obtinendum, manibus pe-
dibusque fixis profunde spirare conantur, manum vel
Iaryngi admovent sub qualibet inspiratione protru-
dendae et sursum attrahendae, vel ori, ex quo non-

410

nunquam adeo vioJenter, ut sanguinem fundat, linguam
protrahunt, mordent digitos, capillos evellunt, ample-
ctuntur adstantes, gemebundi et anxii clamitant, doneč
plurimum saepe exhausti in lectulum relabantur. Sub quo-
vis tandem respirandi conamine musculi abdominis, car-
tilaginosi costarum infei-iorum fines una cum inferiore
sterni parte et cartilagine xyphoidea introrsum trahun-
tur,  multuin diducuntur os et narium orificia, vox fere
extinguitur , excipit inspirationem parvam, brevem, si-
bilosam exspiratio gemebunda, tandem respiratio ster-
torosa evadit; facies pallida inflata sudore frigido ac
viscido perfunditur ; labia caerulescunt, Iivent; figun-
tur oculi, saepe rotantur; arteriae capitis fortiter pul-
sant, tremit cor, venae jugulares, palpebrarum et oculi
conjunctivae turgescunt , doneč suffocatio consuetiin,
vel apoplexia sub convulsionibus, reversa plerumque,
per momenta licet, plena conscientia, miserandam clau-
dat scenam.

573. Angina ineinbranacea communiter acutissime
ac vehementer, nonnisi in ad-itis ac individuis genera-
tim laxis, plilegmaticis lentius ac mitius decurrit. Hinc
primi generis in casibus jam secundo ab introitu signo-
rum characteristicorum die in mortem terminari potest.
Infertur haec partim tracheae et bronchorum per Iym-
pham coagulabilem et coagulatam obpletione, obturatione,
vel rimae glottidis coarctatione vel spastica contractione;
partim spasmis et convulsionibus 5  partim debilitate per \
febris vehementiam , per intensiones ad respirandum ct
respirationem inhibitam producta; partim vasis sinubus-
que cerebri ac pulmonuin oppletis. Sed et secundario ex
praeviis laryngis et tracheae suppuratione, angustatione,
induratione , pulmonum inflammatione, ulceratione etc.
proficisci potest. — Casibus vero faustis intra diem quin-
tum et septimum, et quidem febris sub cognitis excre-
tionibus longe facilius, celerius ac perfectius, quam la-
ryngis et tracheae adfectio judicari solet; cujus resolu-

sil

tio suh coagulorum mcinbranosorum, tjuorum supra me-
mini, per os et hinc inde per alvum ejectione, nec non
humorum tenacium, pituitosorum, puriformium expecto-
ratione, sub peculiaris in voce soni cessatione, atque
tussis sensim rarioris et mitioris continuo decremento
contingit. Coagulorum ac humorum illorum evacuatio ra-
riore času in septimanas aliquot protrahitur. Alias sym-
ptomatum singula: tussis, inagna laryngis et tracheae
sensilitas cum pronitate in spasmos, raucedo, vocis de-
bilitas, imo aphonia breviore longioreve remanent tem-
pore. Pseudomembranae recentis cum trachea concretio
dispnoeam perpetuam, respirationemque si bil o sam efficit
insanabilem.

§• 574. Cynanche membranacea nonnunquam morbo
nervoso rarissimo, aslhmali acuio  , spastnodico , aculo
Millari  dieto, analoga apparet. Haec vero similitudo in
cynanches inembranaceae initio, ante febriin et morbosain
coagulandae Iyraphae secretionem quandoque obtinet, et
manifesta solum, si phaenomena cynanches inflammato-
ria admodum exigua spasticis, e contra, et periodica
speciatim dyspnoea spastica praedominante, obfuscantur;
quemadmodum in epidemiis observata sunt. Ex hac ra-
tione et quia morborum alter in alterum transire potest,
Autenrielh, Hecker, J urine }  Albers  aliique omne in-
ter utrumqfie diserimen, et asthma Millari  qua separa-
tain morborum speciem negant. Recentissime tamen F.
liock QRust’s  Magaz. f. d. ges. H. Bd. 23. H. 3.) et
Muhrbeck (Mufel.  Journ. 1829. Mai.J observatos hujus
mali casus communicarunt j  .et revera hunc inter et an¬
ginam membranaceain diserimen intercedit adeo essen-
tiale, ut eo praetermisso et non tempestive cognito the-
rapia instituatur perversa, damnosa. Cynanche membra¬
nacea , ut ex hucusque expositis patet, inflaminatio est,
. asthma autem Millari  nevrosis, quae absque symptoma-
tibus catarrhalibus, anginae illi praecedentibus , repente
intrat, febris expers, accessus facit periodicos , inter-.

412

vallis raucedine immunibus, spastica vero syirJptoinata
nonnunquam offerentibus. Accessus tussi nulla aut brevi,
sicca, sono duro, rauco juncta, nullis ad laryngem et
tracheam doloribus, veram taraen constrictionis in toto
pectore sensu, nullo externo ad laryngem tumore, nec
urinis saturate flavis aut flavo - rubris , flarameis , sed
pallidis potius et aquosis stipantur. Morbus natu minores,
teneros, debiles, sensibiles infantes prae vigorosis et
plethoricis eligit, non nisi sporadice occurrens.

§. 575. Dispositio  in catarrhos in genere (j§. 504)
etiam anginae membranaceae in infantibus favet, qui ad
scptimuin, nonuin usque aetatis annum , raro serius, ad-
ulti rarissime illi obnoxii observantur. Eininens autem in
aetate infantili dispositio dieta non in majore organoruin
memoratoruin teneritudine, irritabilitate, sensibilitate so-
, lis, sed in organismi infantilis sanguine etiam , iargiorem
gelatinae et Iymphae copiarn gerente, nec non in prae-
valente niša formativo simul essentiales agnoscere fontes
videtur. Testantur observata, infantes vivaces, vigoro-
sos et plethoricos prae debilibns ac lentis angina mem-
branacea infestari.— Causa occasionalis  frequentissima,
ati catarrhoram, refrigeratio est, per ruden! imprimis
boreara vel austrum tempore autumnali, hiemali et ver-
nali, sicut per tempestatcm humido-frigidam et vento-
sam inducta; unde morbus in regionibus udis, palu-
dosis, ad fluminum ripas , lacuum mariumque Iittora fre-
(juentior observatur. Sed et aliis noxiis v. g. vaporibus
calcis murorum recenter dealbatorum originem debuisse
suam visus est. Praeterea nopnumjuain cuin A r el mox a
morbillis , A ariclis , aliisve exanthematibus acutis , cum
vel ab inflammationibus tonsillarum et veli palatini, pba-
rvngis, pulmonum oritur. Anginam membranaceam conta-
gio propagari. certo non est eAuctuin.

576. Pleraque circa prognosim  catarrhi et in-
flainmationum catarrhalium exposita 565} huc referri
possuut. Cvnanche membranacea plena periculo $ ultra

413

mednim eniin adfectorum numerum c vivis hucusque
sustulit.

Repentina absque prodromis catarrhalibus invasio
morbi, febris vehemens, decursus celerrimus cum re-
missionibus vix animadvertendis, erainens statim ab in-
troitu sub loquela et tussi alienatio soni, respiriuin et
citra tussis accessus molestum, horuinque accessuum re-
petitio frequens cum anxietate ingente et symptomatibus
suffocativis , urgens patefaciunt periculum.

Infantes natu minores in majore versari periculo so-
lent, quoniam status inflammatorius cito in illis absque
lesolutione decurrit, vires facile exhauriuntur, febris
inde nervosuin indnit characterem, tussis vehementibus
organorum respiratoriorum spasinis suffocationem mini-
tantibus sociatur, aliaeve organismi partes spasmis et
convulsionibus corripiuntur exhaurientibus.

Fueri prae puellis robusti, vividi, plethorici prae
imbecilibus ac teneris cynanche membranacea frequen-
tius et vehementius, graviore igitur cum vitae discri-
mine plectuntur.

Cynanche membi*anacea vere a vento frigido nata,
intensius inflammatoria plus periculi, quam autumni so-
boles, secumferre consuevit.

Malo prima et secunda die praeterviso, neglecto, et
non congrue solum tractato ulterior sero medicina para-
tur; haec saltem crisi tardae^ difficili, imperfectae, aut
metastasibus , reconvalescentiae protractae , aut malis
posthumis avertendis plerumque jam impar erit.

Tussis valde frequens. spasmis et convulsionibus
juncta, loquendo, bibendo, lacryinando aliisve ansis ex-
ternis facile provocanda 5 membranae ejectae crassae,
solidae, tubiformes, manifeste organisatae; facies tur-
gida, rubra; inquietudo, anxietas, aut propensio in so-
porem magna; pulsus arteriarum valde frequentes , mol-
les, parvi, irregulares , intermittentes pessimi sunt omi-
nis. — Circumstantiae oppositae cum therapia apta et

tcmpestiva faustum promittunt eventum. Optimum lune
signurn strepitus sub respirio non difficili, solutionem
lymphae et coagulorum designans, et deglutitio omnem
tussim concomitans sistunt, si sufficiens sequitur ex-
peetoratio,

In casibus adversis remissiones facile decipiunt,
tauto validioribus enim exacerbationibus excipiuntur.

£>uod relifjuum in prognosi est, ex nosographia
superius £§. 5723 faeta facili depromitur neg-otio.

§.  577. In anginae membranaceae therapia  citra
causam excitantem, siquidem adhuc ageret, auferendam
plurimi certe interest, veheinentiam mali frangere quam
citissime, ne ad inflainmationis phlegmonosae gradum,
adeoque ad Iymphae coagulabilis (per continuum aeris
contactum facillime cogendae3 secretionein adseendat;
ad hanc usque enim progressa ardue admodum domatur,
et nee calomel ab Autenrielh  aliisque decantatum, nec
pol. Senegae radix, nec sulph. aur. antimonii, nec eme-
tica, nec hepar sulphuris alealinum, zineum sulphuri-
cum etc. infallibilia censenda sunt remedia. Hinc in ca-
tarrhalibus infantum morbis attentio maxima in vocis ac
tussis sonum, et in Iaryngis sub tussi ac pressione mo- •
dica dolorein eo certius convertenda est, quo mag is con-
stat, statum laryngis et tracheae phlogisticum aeque
inexpectato ingruere nonnunquam, ac celerrime decurre-
re. Primis itaque pathognomonicis signis observatis ratio
inedendi antiphlogistica, emolliens et derivans confestim
instituenda est. Ulico nempe potus et pharmaca emol-
lientia tepida omni quinto, septirao temporis minuto pri-
mo propinanda, cataplasmata einollientia, hinc inde va-'
pores quoque ex spongia aqua vel infuso theato cum la-
ete calido imbuta leniter inspirandi, et enemata eva-
cuantia adplicanda sunt. Phlogoseos ac febris intensita-
te atque celeri ineremento, conditione infantis aegri etc.
exigentibus sanguinis depletio vel per phlebotomiam, vel
per hirudines facienda est. In infantibus tenerae infra

445

annum cum dimidio aetatis, sicut inflammatione primuin
incipiente et modica, febrkjue exigua aequam ad sym-
ptomata topiča rationem non tenente convenit et sufficit,
sine phlebotomia hirudines duas, quatuor, plures pone
Iaryngein et tracheam, vel pro evitandis inquietudinis,
renitentiae ac ejulatus, refrigerii, et deligationis incom-
modae damnis ad brachinm alterutrum adplicare, et san-
gninis stillicidium pro necessitate sustinere. Infantes natu
majores quara admittunt, inflammatio febri.sque intensio-
res ac progressae exposcunt, venaesectio in brachio ad
duas, tres, quatuor uncias praemittenda. Topiča san-
guinis subtractio efiicacissimum hic remedium raro po-
test evitari, saepe potius iterari debet. Methodo ista
terapestive statuta, remediis nominatis una cum regirni-
ne diaetetico concordante diligentissime adhibitis, et
exactissime continuatis malum formidandum infrinjrere ,
et sine calomcle etc., tractamine mere emolliente, di-
luente diapnoico, et eccoprotico ulterius adininistrato ad
decrementura atque crisim perducere resolutoriam com-
pletain, plerisque in casibus felicissime contingit. Me-
moratarum conditionum defectu ad antiphlogistica inter¬
na quoque, solventia et eccoprotica, confugiendum, post
et inter sanguinis evacuationes porrigenda; qualia sunt:
hydromeI infantum, infus. laxat. D. V., electuar. leniti-
vum, sic et calomel. Hocce penes emollientia ante me-
morata infantibiis in tertiuin usque aetatis annuin dosibus
grani dimidii, majoribus duarum tertiarum grani partium,
grani integri cum saceharo, oinni hora solet exhiberi,
atque ita continuari, doneč plures alvi dcjectiones pulta-
ceae , mucoso - faeculentae, viridescentes aut brunes-
centes sequantur, quibuscum notabile quandoque phlo-
goseos decrementuin intrat, ejusque per sputa pluries
memorata incipit solutio. Halnea simul manuum pedum-
ve emollientia, ubi refrigerationi locus non datur, in
usum vocantur. — Hepar sulphuris alcalinum recentissi-
me a Uoub/e , T Vescner, Sen/f  (jned. chirur. Zeitung

446

1812, 1815 et 1817) et Prof. Bischoff  (iibr. cit. pag.
513 et 514) celebratum saporis et odoris ingrati nauseo-
si causa ab infantibus, utut syrupo mixtuin, comiuuniter
recusatur; caeterum stadio solum inchoantis transsuda-
tionis quadrare, atque ievioribus modo cynanches mem-
branaceae in casibus posse exspectationem adiinplere vi-
detur.

§. 578. Contingente lj r mphae coagulabilis secretione
rcspiratio saepe per lyinphae coactae massas, lacinias
inembranosas, aut frusta tubiformia suminopere inhibe-
tur, atque sic infantis vita periculo exponitur. Ut nune
cohibeatur secretio ipsa, ut, quod secretum jam adest
et coagulatum quodque secerni pergit, antequam coagu-
lum subeat, eliminetur, ingenio practico opus est acu-
tissimo , quo et inllammationis aut irritationis solum in
Iarynge et trachea superstitis gradus , et febris indoles ,
status virium universalis, nec non spasinorutn coinmu-
nissime ingruentiuin vera significatio rite aestimentur.
Pro indicationibus mox adlatis apte implendis magni mo¬
menti est notare, infantes tenellos et antehac nec va-
lidos nec plethoricos boe in stadio plus minusve dcbili-
tatos consuetim esse, et majores solum, vigorosos, ple¬
thoricos ac vivaces, nisi primo (4nllgmmationis3 stadio
methodo antiphlogistica nimium generosa fuerint trač ta'
ti, satis adhuc vigere, imo quandoque saltem hujus sta-
dii (secretionis, transsudationis3 initio reactionem ad'
huc offerre debito fortiorem.

lleinedia hoc in stadio, quatenus sanguinis evacua-
tiones non amplius requisitae forent, plerisque casibus
congrua sunt epispastica, vesicantia nempe vel sinapis-
mi laryngis et tracheae regioni, aut nuchae, aut peeto-
ri, dorso intra scapulas , brachiis, aut suris adplicaudi-
. Ubi autem conditione individui vigente viribusque lauda-
bilibus, aliqua adhuc inllammationis febrisgue syinptoina-
ta, aliqualis speciatim dolor in larynge , tussis lrequens,
hinc inde vehemens, fere sicca, secretio morbosa se-

417

gnis, copia secreti parca tenacis, spissi, calor et sitis
majores, pulsus frequens sat fortis, respiratio citata et
difficilis animadvertuntur: sine mora per inethodum an-
tiphlogisticam et emollientem, diluentein debent prius
auferri. Postmodum pharmaca mere emollientia et diluen-
tia, diapnoicis et bechicis nupta indicantur: vapores,
pediluvia, semicupia emollientia, infusa theata ex al-
Ihaea, verbasci, sambuci lloribus$ caloinel cum sulph.
aurat. antimon, aut kermet. mineral, aut ipecacuanh. 5
rad. polygaI. Seneg., squilla, et probabiliter hepar sulph.
alcaliuum. Cum iisdem, si irequens ad tussirn irritatio
urget, ipsaque potissimum est spasmodica, pacantia et
antispasmodica, uti extr. hyoscyami, laudanum, —• si
vera supervenit debilitas, excilantia uti camphora ,
moschus, assa foetida (Torina enematum ), vel utriusque
generis remedia combinata in usum trahuntur v. gr. ca¬
loinel cum extr. hyoscyami, c. camphora vel moscho;
sulph. aur. antim. c. extr. hyoscyami et camphora etc. 5
liq. corn. cerv., aut sal volat. corn. cerv. cum camph.
aut moscho; lotiones ac balnea aromatica.

Ubi vero peculiaris sub tussi strepitus lymphain et
coagula soluta designat, ubi ob expectorationem eorum
nullam aut iiisuflicientcm stertor increscit, et suffoca-
tionis imminet periculum: emetico opus est. Sic et ster-
nutatoria pro crassamentis illis expellendis commendari
merentur. Lyn\pha tamen cito nimis, et in moles majo¬
res , vel in tubulum membranae internae laryngis et
tracheae adglutinatum coacta orane eheu! artis conamen
eludit; aeger vel morti succprnhit suffocativ ae, vel dys-
pnoeam posthumam patitur cum respirio sibiloso et rau-
cedine Qam §. 573 memoratam), prorsus immedicabilem.

Trucheo-  recte laryngolomia,  urgente suffocationis
periculo commendata, prodesse modo potest, ubi a fru-
stis coagulatis aut membranis laryngi laxe inhaerenti-
bus hoc unice pendet periculum. Id quod rarum; coagula
enim membranacea in tracheam imo nonnunquam in

448

bronchos et eoruin ramificatioftes usque pertingere, istae
inaterie lymphatica impleri, puhnones vel jam nune plu-
rimum debilitati, fere paralytiei, humoribus obpleti, vel
simul inflammati esse, et ad respirium angustissimum
liaud raro spasmi gravissimain conferre symbolam con-
sueverunt. Operatio praeterea in infantibus non soluin
ob laryngis parvitatem et perpetuum sub in-etexspiratione
difficillima motum perardue instituitur, sed intendendo
etiam irritationem et phlogosin revocando non obesse ne-
qnit. Tandem peraeta laryngotomia pergit morbosa muci
saltem secretio, qui, aegro tussire et expe<5torare nune
vix valente, tanta in viis respiratoriis accumulatur mole,
ut suffocet.

§. 579. Durante convalescentia ex cynanche mein-
branacea debilitatera universalem aeque ac topicam sen-
sibilitatein nimiam et irritabilitatem, quae supersunt, tam
victu et pharmacis adeommodatis demulcentibus et toni-
cis , quam aere puro , sereno ast blando et tepido, atque
resrimine concordante auferre, simul causas mali occa-
sionales supra recensitas, refrigerationein in specie,so-
Iertissime fugiendo recidivam praevertere, necesse est.

Inflammationes caiarrhales organorimi deglutitionis.

§. 580. Inflammationes  huc referendae, quonda»*
titulo nimis vago „anginae  seu cgnanche,  ab »
cvvay?cj , stringo, constringo , germ. Braune“ simul c« ,fl
laryngis, tracheae, imo parotiduin inflaminationibus p el '
traetatae, sunt: /. faucium :  2. phargngis , et 3. at’ s0 ~
phagi.  Quae utut separatae morborum species, ob com-
munes tainen nonnullos eharaeteres essentiales, alios
analogos , et frequentem singularum consociationem non
inepte sub una considerantur inseriptione.

Van Sivieten,  commentar. etc. 'J', ir. p. 618—■ 700. Burserhis,
P. Frank, S. Vtjf/d, Sprentjel, Rdi, Quarin, Richter,
ab Hildenbrand, Bischoff  opp. cit.

449

w. Bowlcy,  Abhandl. iib. d. bosart. Halsentziindung 0 d. fau-
Iende Braune, nebst ibrer verbesserten Heilart. A. d. Engl.
v. Chr. Fr. Michaelis.  Breslau 1789.

S- 581. J) lnftummalio faucium (angina  s. cynan-
che faucium , RachenentziindungJ singula concernit vel
omnia organa in isthmo faucium sita, unde isthmiiis
nonnullis dieta, speciatiin tonsillas (ang. s. cyn. tonsil¬
laris J,  velum palatinum cum areadibus (ang. s. cyn.
paiafina),  uvulain (ang. s. cyn. uvularisj,  mucipa-
ram faucium membranam ad musculos usque pharyngeos.
Tonsillaris angina non raro linguae radicis phlogosin
sociatam exhibet, saepe tubae Eustachianae et narium
choannis communicatur.

§. 582. Notanda praevie distinctio est pro sede et
intensitate in cynanchen faucium superficialem  seu ca-
tarrhalem,  seu catarrhum faucium inflammatorium, et
in parenchymalosam  seu phlegmonosam,  cynanchen fau¬
cium simpliciter, vel inflammatoriam, phlegmonoden ro-
catam. Ex symptomatibus et effectibus, et, si linguae
radice deorsum pressa fauces inspiciuntur, sede eoruin
et extensione facile cognoscuntur ambae, et serpienti-
bus distinguuntur signis: Calarrhalis  rubore tumoris di-
lutiore, pallidiore insignitur, dolore non intenso, sub
deglutitione solum magis molesto , non continente sed
luculenter remittente, titillante ad sereatum muci ibidera
secreti initio parcioris postea largi et tenacis irritante;
concoinitantibus consuetim alibi symptomatibus catarrho-
sis et, morbo majore, febri quoque luculenter remitten¬
te et exacerbante. Phlegmonosa  calore organorum in¬
tenso, rubore saturato, tumore magno, dolore per om-
nem motum, praecipue deglutitionem multuin exaspe-
rando, siccitate vel, ulteriore sub decursu, muco tena-
ce, glutinoso, puriformi partes tegente, nec non syno-
chae varii gradus symptomatibus stipatur.

§. 5S3. Frequentissima cynanche tonsillaris  est,

29

I.

450

jam alterutram jam utramque tonsillam tenens, catar-
rhalis ant phlegmonosa; nune simplcx, nune cum adja-
centium organorum inflammatione composita. Praeter
phaenomena nune inter characteres distinctivos exposi-
ta eam, imprimis phlegmonosam graviorem, significant:
deglulilio  praecipue fluidorum difficilis,  partium inllain-
matarum dolorem augens, quandoque adeo inhibita, ut
ingesta potulenta, pharmaca, quin in pharyngem et
aesophagum perveniant, per os et nares regurgitentur ;
tox  specifice iliterata }  saepe rauca, eminenter nasalis;
respiralio  pro tumoris magnitudine et intensitate febris
plus minusve molesta; satirue mucu/ve  tenacis secretio
larga,  partim ore constanter effluentium, partim aegros
ad sereatum et sputationem vel et deglutitionein continuam
cogentium, sub gravi dolorum augmento magnaque dys-
pnoea, anxietate et sulFocationis metu tussim, nau-
seam, voraituritiones provocantium; faciei lurgor,  J'u-
bor aut livescentia, cum oculorum splendore et protube-
rantia, et carotidum pulsatione forti; dolores  postea A el
obnubilatio magna capilis,  sopor, deliria, tumor  quan-
doque colti  externus notabilis. — Inflammalam  insimul
tubam Eustachii  aurium tinnitus aut susurrus, quandoque
praecipue sub deglutiendo dolor punetorius et strejutus,
baryecoia notant.

584. 2J Inflammalio phargngis (phargngitis ■,
ang.  s. cyn. phargngea,  Schlundentziindung), quemad-
modum illa faucium, jam catarrhalis jam phlegmonosa i
saepe coines illius est vel pedissequa. (}uousque fauccs
inspicere licet, visu cognoscitur, porro symptoinatibus
et effectibus profundius sitis, et musculos imprimis pha-
ryngeos spectantibus. Deglutitio videlicet majore cum
dolore ac difficultate, quam in cynanche faucium, per-
ficitur, quandoque prorsus praepeditur, quo in casu in "
gesta praesertiin lluida ad pharyngem usque perducta
sub tussi vehemente et angente utplurimum per os ct
nares repelluntur.

151

§. 585. 3J Inflammatio aesophagi (aesophagUis,
Entziindung der Speiserbhre} prioris (2) socia vel
sola occurrens , phlegmonosa consuetim 5  non visu cog-
noscitur, sed dolore urente aliquam, inflammatam nem-
pe, aesophagi partem et eorrespondentem spinae dorsa-
lis regionem nune superiorem nune inferiorem tenente,
continuo et fixo , sub deglutitione , servato imprimis situ
dorsali, adpellentibus ad locum infiammatum ingestis,
plurimum augendo, istorum vel inaximis sub cruciatibus
deorsum transpressione, vel spasmo excitato et summo
doloris augmento incarceratione, impaetorum retentione,
vel per oris nariumque cava rejectione; siti communiter
clamosa , febri haud šemper aeque valida.

§• 586. Inllanunationes (A—3 J deseriptae, si ca-
tarrhales, decursum  amant continuum aperte remitten-
tem, duralionem  dierum quinque, septein ad quatuorde-
ciin, phlogosibus plerisque generatiin competentem. In-
terea ad hoc usque temporis punctum sub solitis phaeno-
menis criticis, sudoribus praecipue et urinis, saepius et
epistaxi, catarrhales larga quoque muci cocti ejectionc,
plerumque faustam subeunt resolutionem.

Alias vero , tonsillares praeprimis anginae, in sup-
puralionern  abeunt, phlogoses iteratas facilius insequen-
tem. Quae modo se habet sequente: Inflammationibus
tonsillarum levibus exigui formantur abscessuli, saepe
nec animadversi, quorum sponte ruptorum pus largo re-
mixtum muco exspuitur; gravioribus autem phlogosibus
unus lit abscessus amplior , qui cito plerumque rnatura-
tus rumpitur, pus suum, si sub somno in laryngem et
tracheam, in infantibus non sine periculo imo eventu le-
thali possibili, effundens. Rarior a pharyngitide est sup-
puratio. Cognoscitur ex resolutionis phaenomenorum de-
fectu, introitu solitorum suppurationis symptomatum ge-
neralium , dysphagia , nonnunquam et respirationis dif 7
ficultatibus, regurgitatione ingestorum, frequentiore pu-
ris evacuatione, absccssu quandoque visui patente. Sup-

29 *

452

puratione in ulcerationem conversa, febris adjungitur
depascens, et favente musculorum tenuitate caries ver-
tebrarum cervicalium potest produci. Hnic inferendae im-
primis pharyngitis syphilitica. et scrophulosa , imo catar-
rhalis quoque pares observantur. — Induratio,  nisi a
scrophulis, inepto ac intempestivo gargarismatum ad-
stringentium usu, adverso regimine etc. invitata, rarum
sistit exitum. Tonsillarum simul tumidarum induratio ma-
jorem minoremve dysphagiam, vocem insonoram facit,
et in duras quandoque degenerat excrescentias. Indura-
titiones in pharynge alicubi, aut aesopbago ortae, deglu-
"tionis difficultates , tandem impossibilitatein causant;
aegri nimirum sub deglutiendo dolores aliquo pharyngis
vel aesophagi loco experiuntur vehementes, ingestos
inde regurgitant cibos, quare nutrimenti denegatione la¬
borant, pedetentim marcescunt, tandem terribili succum-
bunt morti famelicae. Tonsillarum solmn induratio času
rariore in cancrum degenerat 5  in aesophagi parietibus
callositates potius, chondrogeniae, ossificationes, raris-
sime concretiones completae inventae sunt. — Gun-
graena  pariter ad rariores inflammationum hic conside-
ratarum exitus spectat. Vigentibus vitae viribus ad ex-
iguam cireumscripta plagain haud semper lethalis est.
Alias vero mors per bane, vel (utut hodieduin jam ra-
rissime) per suffocationem, febris comitantis vehemen¬
tnim et malain indolem, nec non per morbos posthumni
antea recensitos inducitur.

§. 58T. Faucium et pharyngis inflammationibus i" n '
fantes maxime et junioris aetatis homines, teneri ac sen-
sibiles, erga vicissitudines teinpestatis non durati, S!C
et individua scrophulosa, tandem indaminationes dictaS
jam passa obnoxia  cernuntur. (juibus in subjectis cy-
nanche facilius gangraenosa evadat, ex iis, quae circa
conditiones singulis phlogosium terininationibus genera-
tim faventes ($. 258.) prolata fuere, commode aesti"
matur. —• Ad causas occasionales . citra inflammationiuu

453

communes, referendae sunt: a) refrigerium calente im-
primis corpore, collo denudato et sudanti adinissum, ce-
leriter ingrediendo et equitando contra venturn ore hian-
te, multum elata voce diu loquendo, declamando etc.
contractum; refrigeratio a potu frigido, glacie condita
calente corpore ingesta; a pediluviis frigidis, tali pedum
humectatione , praepostera vestimentorum depositione
post exaestuationem; vicissitudo temperaturae atmosphae-
rae magna et frequens, tempori vernali et autumnali ut-
plurimum conveniens; aer admodum calens et siccus
cuin protracta potulentorum penuria; constitutio atmo-
sphaerae singularls non satis cognita, non rara angina-
1  um malignarum, putridarum, gangraenosarum scaturi-
go; bj venena aliaque mechanice vel chemice acria,
iinmediate fortiter irritantia, corrodentia, aut urentia,
uti: festucae osseae, spinae piscium; acus, acida mi-
neralia, cibi potusve fervidi etc.; vomitus intensus spe-
ciatim materierum acrium; declamatio, vociferatio, can-
tatio intensa, protracta; laesio colli externa; ossis hyoi-
dei luxatio; caries vertebrarum jugularium; cura mer-
curialis etc. etc. Tandem angina faucium essentiale scar-
latinae ac rubeolarum, frequens morbillorum, variola-
rum, aphtharum, syphilidis, scrophularum sgmptoma  est.

§. 588. Ex quibus patet, inflammationes organorum
deglutitionis iisdem ac viarum respiratoriarum 561.)
differentiis gaudere; acutas  scilicet et chronicas  occur-
rere; substantivas  et symplomaticas; epidemicas, ende-
micus  et sporadicas) pur as  et complicalas; catarrhales
veras  et apparenles,  potius specificas,  quibus v. gr.
variolosae , scrophulosae , syphiliticae adnumerandae.

§. 589. Prognosis  prudenti momentorum notorum,
inflammationis sedem, magnitudinem , indolem, modifi-
cationem, stadium, febrisque characterem et gradum
maxime concernentium, adplicationi adquiescit.

Tonsillarum, praesertim alterutrius Mammatio re-
gimine congruo etiam absque artis auxiiio jnultoties feli-

‘151

citer sanatur, dummodo nulla naturae inedicanti ponan-
tur irapediinenta. — Tonsillae utriusque et radicis J in—
guae phlogosis et intumescentia magna periculo non ca-
rent 5 therapia conveniente sicut cautelis infra tradendis
neglectis in suffocativam vel apoplecticam possunt mor-
tem terminari.

Cynanchis faucium, pharyngitidis, in encephaliti-
dem, laryngitidem aut pneumoniam, aesophagitidis in
gastritidem transitus pericnlosi sunt.

Isthmitis et pharyngitis eo graviores censeantur,
quo non deglutitio solum sed respiratio etiara difficilior,
(juo major humorum ad caput et in eodein congestio , quo
eminentiora aut soporis aut encephali irritati symptoma-
ta, quo febris character apertior nervosus aut putridus,
quo demuni organorum infiammatorum in gangraenam in-
signior propensio animadvertuntur. — Gangraenosa fa-
cta et putridae sociata febri isthmitis aut pharyngitis pe-
riculum, non raro mortem adfert.

Inflaininationes gradus aequalis in infantibus, ob
difficilera praecipue medelae necessariae administratio-
nem, majoris momenti ac in adultis habeantur.

Collum externe intumescere bonum, decrescentibus
simul essentialibus tum isthmitidis aut pharyngitidis, tum
febris symptomatibus. Idem de erysipelate in collo, pe-
ctore vel aliis cutis plagis prodeunte censendum.

Subjecta juniora inflaininationes istas seinel passa
saepius iisdem vexari solent.

Cynanche faucium et pharyngitis frequenter et sine
ansa notabili recurrentes insignem plerumque in pulino-
num morbos opportunitatem indicant.

Prae caeteris minus acutae sunt catarrhales, rheu-
maticae, arthriticae, scrophulosae , syphiliticae; istae
in suppurationem et ulcerationem maxiine nituntur.
Jlheumaticae et arthriticae, exiguo licet cum tumore 5
longe intensius caeteris dolere consueverunt.

Juxta observationes S. G. Vogel  (h c. T. IV. c. 6-J

455

et inčam a cynanche faucium in suppurationem terminata
per septimanas vox nasalis quatidoque remanet, quin
ullam in faucibus, quaqua patent, morbosam detegere
liceat mutationem superstitem. In času. quein I ogel  re-
fert, inalum successive sua sponte cessavit, in meo gar-
garismatum leviter adstringentium ope post duos debel-
latum est menses. — Inflammationes descriptae semel in
suppurationem transgressae, in posterum reversurae
eundem ad sanationein circumflexum inire solent.

Complementa prognoseos partim ex nosographia in-
ilammationuin liic pertractatarum, partim ex momentis
prognosticis generalibus ad hasce phlogoses in času spe-
ciali quovis relatis, facile desumuntur.

§• 590. Therapia  ad regulas gcnerales instituenda, /
pritno  in causarum excitantium et forsan sustinentium ab-
actionem tendat. CJuai-e v. gr. acus, spinae piscium etc.
impactae confestim eximantur, suppressae se- et excre-
tiones normales vel inorbosae restituantur, morbi princi-
pales: lues , scrophulae etc. adaequate curentur, a ser-
mocinatione, cantu, motu etc. abstineatur, regimen atque
diaeta ordinentur antiphlogistica.

§. 591. Quod inflammationis ipsius therapiam atti-
net, ducentibus normis generalibus ad modificationem
jihlegmonosam, catarrhalem aut rheumaticam , magnitu-
dinem, stadium etc. tum illius, tura febris consuetim
activae aut vere inflammatoriae respiciendum; proinde cu-
randi methodus antiphlogistica universalis et localis va-
riae intensitatis communiter adhibenda est. Cynanche
faucium et pharyngea plerumque catarrhosa phlebotomias
raro, aesophagitides plerumque phlegmonosae saepe exi-
gunt. In illis vbnaesectio tempestive facta utplurimum
una sulTicit; post therapia antiphlogistica mitior, qualis
febri catarrhali (g. 567.) congrua, est instituenda. Fra-
cto sic charactere febris phlogistico, perstante ea levis-
sima et decrementi in stadio, phaenomenis phlogoseos
necdum aequabiliter imminutis, depletiones adhuc san-

156

guinis locales indicantur, per hirudines consuetim infra
niaxillam inferiorem et mentum adhibendas, vel his in-
suflicientibus et minante ob ingentem tonsillarum amba-
rum intumescentiam periculo suffocationis per istarum in-
cisiones pharyngotomi ope impetrandae. Effluxus san-
guinis ibi fotu per spongiam acjua tepida impraegnatam,
bic collutoriis tepidis, vaporibus emollientibus pro neces-
sitate sustineatur. Hisce autem intumescentia cito mul-
tuinque solet imminui. Nune, quemadmodum in phlogo-
sibus catarrhosis levioribus febriculae aequabili nuptis
statim initio , et absque sanguinis evacuationibus, inter¬
ne einollientia nota et antiphlogistica blandissima, nisi
deglutitionis difficultas aut plane impossibilitas obstet,
et in pharyngitide linctus quoque demulcentes, externe
cataplasmata ad collum, collutoria, vapores, pediluvia
einollientia, nec non enemata alvuin ducentia adplicanda
sunt. Quae quidem enemata eo potiorem bic occupant
locum, šale nonnunquam acuenda, quo cautius a reme-
dionun salinorum antipblogistico - solventium et eccopro-
ticorum , utpote organa indaimnata sub deglutitione noxie
irritantium, et sub magna dilutione et mitigatione niinis
tarde aut non agentium, usu abstinendum est. Garga-
rismata et injectiones durante adhuc inflammatione no-
cent. In potum infusa decoctave emollientia ex althaea,
verbasco, malva etc. cedunt, tepide haurienda.

§. 592. Sublata febre et resolutione aperta sensba
procedente cataplasmatum einollientium vices fotus ex-
plet siccus calidus; lentissima vero et nimis segni sub
resolutione linimentuin volatile , ung. commune cum pau-
xiilo camphorae, vel pro re nata vesicans aut sinapis-
mus ad collum aut nucbain proficiunt. Utroque in času
traetamen internum regulis, pro curanda morborum acu-
torum febrilium crisi expositis, adeommodetur oportet.

593. Ut laxus  ab inflammatione exstincta quan-
doipie adhuc superstes alaerius resolvatur tumor , aut
debilitus mm irritabilitatc  (ab inflammatione chronica

457

rite discernenda} in recidivas maxime disponens, citius
certiusve tollatur, collutoriorum et gargarisinatum abs-
que irritainento roborantium et adstringentium cautus
commendari meretur usus. In finem hunc aqua egelida,
infusuin fol. salviae, deeoctum corticum salicis , aut
quercus aut hyppocastani etc. cum vel sine alumine, ege¬
lida, frigidula quadrant.

§• 594. Cynanchen faucium et pharyngeam catar-
rhalem, saepius reversam, in individuis praesertim laxis,
inertibus absoluto jam inflammationis curriculo saepe tu¬
mor partium adfectarum iners excipit, largum inucuin te-
nacem secernere continuantium. Curatur gargarismatibus
iisdem, additis adbuc oxiineIle scillitico, šale ammoniaco,
aut sinapi etc. acuendis, vel et masticatoriis ex cortiei-
bus nominatis, aut foliis salviae, myrrha, rad. pimpinel-
lae , angelicae et similibus.

§. 595. Inflammationes dictas indolis rheumaticae
initiantes, cum diaeta et regimine antiphlogisticis, tem¬
peratura moderate calida et aeijuabili, potu largo diluen-
te et diapnoico, pediluviis tepidis, specialius epispastica,
vesicantia nempe vel sinapisini, collo aut nuchae impo-
sita quandoque adliuc cohibere et quasi in germine Va¬
lent sulFocare. Ulteriore autem earundem stadio, si va-
lidae sunt, therapia ab antehac exposita duplici intuitu
et quidem in eo abludit, ut a.  depletiones sanguinis mi¬
nus largiores, ac in pblegmonosis, fiant, remedia ex-
terna emollientia, cataplasmata in specie, citius sepo-
nantur, cum sicco per cueuphas leviter aromaticas, col-
laria lanea fotu, cum linimento volatili, vesicante , si-
napismo etc. commutanda; et b.  ut methodo antiphlogi-
sticae citius tardiusve diaphoretica, quandoque et pacans
prudenter uniatur.

g. 596. Inflammationes memoratae quo curandae sint
modo, si debilitati universali, sanguificationi ac nutri-
tioni imminutis et eminenti systematis nervosi adfectioni
supervenientibus junguntur, ex generali circa tales cir-

•153

enmstantias expositione (§. 278. et 279.) abunde intelli-
gitur. Juxta haac anginae malignue  ab auctoribus spe-
ciatim consideratae, i. e. febri nervosae vel putridae jun-
clue, et in gangraenam pronissimae veljam gangraeno-
sae,  therapia essentialiter ea sit, ut universalis debili—
tatis gradui et nervoso vel collk|uativo febris characteri
respondeat, localis simul vires partium gangraenescen-
tium et vicinarum debite erigat, quibus gangraena aut
ejus propagalio praepediatur quod sphacelosum est se-
paretur, tollatur, quod aegrotum, postea saretur. Cum
therapia igitur universali in febriin nervosara aut in pu-
tridain commendata topiče adhibeantur: infusa, decocta
emollientia et pacantia, si instans primo metuitur gan¬
graena , partibus in circumferentia adhuc inflammatis,
admodum sensibilibus, dolentibus; vel, si id non obti-
net, fluida eadein cumr'oximelle, cum melle aut syrupo
mororum, exiguis acidi sulphurici diluti, vel muriatici,
vel nitrici dosibus acidula reddita. Circumferentia vero
nec inflammata nec amplius dolente, habituque partium
adfectarum gangraenam aut imminentem aut jam prae-
sentem testante, optime respondent scojio: infusa rutae ,
scordii, flor. chainom., rad. angel., calam. aromat., ser-
pentariae 5  decocta corticum salicis, quercus , chinae
cum aceto rutae aut aromatico, acido sulph. aut muriat.
diluto , alumine , aut cum vino , spir. vin. camphorato ,
linctura myrrhae. Quae gargarismatum, vel, aegro gar- .
garisare nescio aut non valente, injectionum forma in
usum veniunt. Utile admodum est, partibus gangraenosis
si attingi queunt, penicilli ope illinire mel purum , m*
rosarum , syrupum mororum cum acido quodam minerali,
aut acido pyrolignoso rectificato, aceto aromatico , aut
succo recenter presso nasturcii, scordii, aut tinctura
myrrhae etc., quae pro rerum statu juxta principia ge-
neralia seligantur oportet. Saepe plagae gangraenosae
incidendae prius, dein illinendae sunt. Ad collum epithe-
mata, fomenta aromatica, liniment. saponato - campho-

459

ratum, sinapisrai etc. adplicentur. Aeger ne saniem de-
glutiat gangraenosam, monendus. Abstruso , quod spha-
celosum erat, ad remedia blandiora ea ratione , qua
plagae subjacentes puriores fiunt et sensiliores, re-
deundum.

59T. Convalescentiae  cura ex cynanche faucium,
pharyngitide et aesophagitide ad principia et normas ge-
nerales facienda est. Ut morborum istorum tollantur ef-
fectus restantes , et praecaveantur recidivae, statum
totius organismi, et organorum ante inflammatorum con-
ditiones probe considerare necesse est.

598. Ubi vero inflammatione non resoluta absces-
sus  forinatur, suppuratio modo generatim praescripto pro-
inovenda, abscessus autem maturandus et sponte rum-
]iendns, non aperiendus est arte, nisi praegrandis per
subitaneam puris effusionem sub somno suffocationem mi-
n are tur 5  id quod in infantibus praecipue et aegris gene¬
ratim junioribus sollicite attendere oportet. Qui, cum on-
cotomiam raro institui sinant, sub somno nunquam in
dorso decumbant, et continuo fideliter observentur ne¬
cesse est. Hoc excepto času spontanea per naturam ru-
ptura abscessuum in tonsillis tune maxime exspectanda
est, si phlogoses tonsillarum iteratae intumescentiam re-
liquerant duram.—Abscessus aperti depuratio et sanatio
citra regimen congruum collutoriis et gargarisinatibus ex
inf. vel decocto emolliente cum inelle, oxymelle, m. ro-
sarurn et pauco aceti vel boracis etc. adjuventur.

Ulcerum  subsequorum traetamen tam horum chara-
etere , quam morbi universalis , qui forsan subest, prin-
cipis indole definitur.

Indurationum  emollitionem et resolutionem tentare
oportet regimine et medela partim universali, diathesin
morbosam v. gr. serophulosam etc. fortasse praesentem
debite respiciente , partim locali, vaporibus in specie ,
gargarisinatibus, unguentis , emplastris, emollientibus
et relaxantibus, pedetentiin modice irritantibus, ex aqua

IGO

mera, infusis decoctisve mucilaginosis cum conio macu-
lato , belladonna, aut spir. sal. ammon. , linim. volat.,
ung. hydrarg., empl- hydrarg. c. erapl. cicutae. Indura-
tiones his non cedentes, nec tamen deglutitioni aut lo-
quelae adversae , committi possunt naturae; illi vero ob-
stantes per irritainenta mechanica aut chemica iu inflam-
mationem ac suppurationem deducendae sunt, qua duri-
ties solvatur; času rebelli tonsillae exstirpandae. Indu-
rationes pharyngem aut aesophagum angustantes, nisi
cereolo simplici vel lapide infernali attingi possint, vix
et šale aimnoniaco maximis dosibus porrecto debellantur;
hucusque saltem insanabiles fuere, et cruciatuum diutur-
norum mortisque miserrimae 1'ontes.

Genus 3. Inflammationes enjsipelalosae.

§. 599. Erysipelatis nomine sensu lato omnes colligi
solebant organi cutanei inflammationes, quae ejusdem su-
perficiei potius inhaerent ac per eam proserpunt, quain
profundius atque ad organa subter cutein sita descendunt,
etnonexacte quidem circumscriptae, ad singulas tamen
cutis plagas sunt limitatae. Hac ratione erysipelas et ab
exanthemate acuto, et a qualibet cutis phlegmone sat
distinctum esse supponebatur. In tractatu de erysipelate
nihilosecius non de ea modo cutis chronica adiectione,
quae mere topiča, febris expers, rubore ac sensibilitate
auctis, quandoque pruritu manifesta, phlogoseos potius
sequelam quam vigentem adhuc phlogosin sislit, erijlhe-
mntis  titulo nota, sed de inflammationibus etiam cutis
vere phlegmonosis agebatur, quarum origo ex irritamen-
tis variis idiopathicis, atque therapia ab erysipelatis tra-
ctamine mullum diversa cognitae erant, et sat apte de-
scriptae. Husi  (^Magaz. f. d. ges. Heilk. B. VIII- H. 3.
S- 498 etcf) non sine egregio merito proprios erysipela-
tis, adfectioni systematis gastrici, imprimis hepatis es-
scntialiter juncti, et febrestipati characteres stricte sc-

461

paratos delineavit, omnemque attentionem magno vindi-
care conatus est discrimini, quod illud inter et pseudo-
erysipelas  intercedit. Quo nomine superficiales insignit
cutis inflammationes, habitn quidem suo erysipelas aemu-
lantes, ab eo taincn inaxime differentes parlim  per ori-
ginem: ex idiopathica cutis irritatione v. gr. a frigore ,
aestu, acri cliemico, laesione leviore etc., vel ex orga-
norum sub čute sitorum adfectione v. gr. ab inflammationc
aponevrosiuin, a metastasi ad textum cellulosura, perio-
stium, glandulas (Kinge  ibid. p. 526) in morbis gastri-
cis , rheumaticis , arthriticis , feb rib us puerperalibus fa-
cta, parlim  per earum non in desquamationein sed (in
času ultimo) in ulcerationem potius nisum. Has caeterum
pldogoses pro parte idiopathicas et substantivas esse, pro
parte sympathicas et symptomaticas, ex dictis elucet.

Cum pseudo- erysipelata, utut sympathica et syiu-
ptomatica non in chirurgiae releganda sint forum, ad alios
spectent tractatus, hic de genuino solum erysipelate agi-
tur, cum illis hinc inde opportune conferendo.

§. 600. Est autem ergsipelas inflammatio cutis,  tem-
peraturae vicissitudinibus utplurimum progenita, in sin-
gulis modo superficiei plagis comparens, per hanc sese
propagans communius quam in adiposain et ad organa sub
čute locata descendens, et cum systematis gastrici, spe-
ciatim hepatis adfectu nexum causalem agnoscens. Ery-
sipelas hoc verum,  citra symptomata gastrica , ex rubore
diluto flavescente, digito premeriti cedcnte, tumore culis
splendente, per planitiem expanso potius quam centrum
elatum formante, non exacte circumscripto, aestu, pru-
ritu et ustiojiis sensu cognoscitur.

601. Adfectus systematis gastrici hic memoratus
quoad patet, digestionis, chylificationis et alvinarum ex-
cretionum turbis palam fit, quae in viscerum abdomiria-
lium, systematis venae portarum in specie et hepatis ple-
thora, in uberiore secretione, aequo parciore vero bilis
in duodenum deductione et ad digestionem adplicatione

462

fundantur, et graves probabiliter functionum cutis lae-
siones comites habent et sequelas.

JV. Cullen, P. Frank }  S. Vogel, Conradi, Richter, ah Ilit-
denhrand  opp. cit.

Lawrence  iib. d. Natur und Behandlung des Erysipelas. Me I.
clur. Transact. Vol. 14.

§• 602. Sedeš inflammationis in vasis capillaribus per
corii superfieiem expansis, et probabiliter in reti mucoso
Mtilpighii  atque follicuiis mucosis est. Haec sedes, et es-
sentialis cum indigitato systematis gastrici raorbo nexus
specialium, quas erysipelatis origo, symptomata, decur-
sns, duratio, criseos ratio , exitus et tnala posthuma of-
ferunt, proprietatum fontein sistnnt, atque specialera ideo
therapiam necessariam reddunt. Drdine naturali erysipe-
las inter inflaminationes puras et exanthemata suum in-
venit Iocum.

§. 603. Nulla est per superfieiem cutis plaga, in qua
erysipelas observatum non fuisset. Praegffessa consuetim
per unuin duosve dies febri  symptomatibus gastricis vel
his et catarrhosis stipata, ergsipelucea  seu ertjsipelalosa
dieta, ipsuin intrat erysipelas, in facie frequentissime,
inodoque evolvitur sequente: Sentiuntur initio angusta
in plagula ardor, pruritus et calor auctus, associatur
rubor, cum his brevi ulterius proserpens, pallidior ac
aliis competit inflammationibus , roseo subsimilis, in mar-
ginibus non exacte circumscriptis , post in tota quoque
extensione in lutescentem vergens , sub digiti examinan-
tis pressione evanescens (jnaculam tune albam osten-
dens) , ea vero cessante illico revertens. Successive
ibidein formatur simul tumor explanatus potius quam ela-
tus, sine centro fixo margines versus fere aequabilitcr
excurrens, subdurus, laevis et splendens, in quo dolo-
res continui non punetorii aut pulsatorii, seu urentes,
prurientes ac tensivi percipiuntur.

163

Phaenomena quandoque ad pollicum paucorum qua-
dratorum circumferentiam limitantur, per duos, tres,
quinque dics aucta sensim recedunt, ipsaque phlogosis
ad septimum, nonum usque diera resolvitur; freqttentius
vero illa priorem pedeientim relinquentia locum ulterius
ad vicinas proserpunt plavaš , decursuin eundem iteratu-
ra, doneč erysipelas ita procedendo faciem totam, aut
capillitium, aut pectus, dorsum, aut extremitatem per-
meaverit. Hoc modo fit, ut pare adfecta possit singnla
erysipelatis offerre stadia; dum enim plagae primo tenta-
tae resolutione contingente desquamantur, proximae de-
crementum, ulteriores acmen, his vicinae increinentum,
recenter correptae initiuin primamque evolutionem erysi-
pelatis exhibent.

Decursu irregulari symptomata erysipelatis, non-
nunquam subito, disparent, alioque loco vicino vel re-
moto erumpunt; času rariore oininoso organa membranosa
interna , membrana« imprimis muciparas , piam matrem,
arachnoideam etc. invadunt.

Febris praecedens indolis est activae, communiter
subinflammatoriae, variaeque intensitatis 5  in passivain
raro delabitur nervosain aut putridam. Comitatur erysi-
pelas •, tantum vero abest, ut pari passu cuin eodem in-
crcscat, ut prodeunte potius erysipelate mitescat, perfe-
cte evoluto, jam ante resolutionem, judicetur. Nova ery-
sipelatis propagatio, sicut ejus recessus novo designan-
tur horrore febrili.

§. 604. Vario erysipelas respectu distinguitur: in
simplex  et compositum, phlegmonosum  videlicet et oede-
malosum;  in laeve  et bullosrmi  s. vesiculare 5  idiopulhi-
cum  et sijmpalhicum, subsfantivum  et symplomaticum;
febri inflammatorio - catarrhali, gastricae etc. sociatum;
erysipelas faciei  et extremitutumj  erys. neonaforum  et
adullorum. Modificationlm  inde proficiscentium praeci-
puue  sunt: 1 . erysipelas phlegmonosum ; 2 . oedemato-
sum; 3. bullosum; 4. er. faciei et 5. extrcmitatum; 6 . er.

464

neonatorum; 7) er. febri nervosae, et 8 ) febri putridae
junctuin. Quorum hic exactior definitio atque descriptio
sequitur.

g. 605. tj Ergsipelas phlegmonosum  s. phlegmono-
des,  altiorem simplicis grad um sistens, cum inflamma-
tione in  imo infra  cutem, in textuin cellulosum, pene-
trante conjunctum est. Frigus, aestus subsequens, sy-
stematis gastrici adfectio, omniaque febris praecedentis
syinptoraata valida sunt 5  erysipelas deinde vel aeque in-
tensura orditur, vel successu tale evolvitur. Rubor pro-
fundior est quam in erysipelate simplici, in bruneum sae-
pe vergens, sub digiti pressione haud ita facile fu-
giens; tumor splendens manifestior, saepe valde insi-
gnis, durus, utcunque circumscriptus, in centro magis
elevatus, non tamen acuminatus; aestus ac tensio ma-
xiina, dolor vehemens, nonnunquain imo pulsatorius.
Haec erysipelatis species in facie, in individuis juniori-
bus, robustis vividis, constitutione atmosphaerae ac tem-
pestatis morbis inflammatoriis favente imo epidemica, ob-
servari solet; bullosa saepe cernitur, acute et cum nisu
in suppurationem, ulcerationem, gangracnam decurrit.
Glandulae Iymphaticae in viciniis saepe tument, dolent,
vaša ad illas directa chordarum instar tanguntur tensa,
striisque cutis rubris signantur.

2J En/sipelas oedemalodes,  oedemati junctum, ex
partium oedematose tumentium v. gr. scroti, labiorum
pudendorum etc. jam expansione ac tensione, jain lae-
sionibus (^v. gr. per vesicantia, scarificationes etc.) p 1-0 '
fectum, turaore notatur molliore, pultaceo ant pastoso,
rubore profundo in caeruleum vergente, dolore vehe-
mente simulque magna in gangraenam propensione. Ad
pseudo-erysipelata superius meinorata pertinet.

Utut erysipelas plerumque aequabilem laevem-
que offerat superficiem cutis , nonnunquam tamen vesi-
cis minoribus majoribusque occupatam ostendit; unde
vesiculure , bullosum,  incongrue puslulosuni }  audit. V e-

463

sicae aut bullae vel initio statim vel postea effectu secre-
tionis fluidi serosi in superlicie cutis inflammata, epider-
midem attollentis fonnatae, magnitudine lentis, piši,
am ygdalae, imo ovi columbini aut gallinacei occurrcntes,
iluido repletae sunt limpido, llavente, lento et acri, di-
scretae vel conduentes; brevi rumpuntur, humorem lyra-
phaticum diutius adhuc secreturae, vel crustis obtegun-
tur llavis aut bruneis , quae incerto temporis ihtervallo
decidunt, cutemque subtus sanam exhibent, quandoque
tainen et ulcerationem serpentem fovent, imo gangrae-
nam. Cacterum frequentius phlegmonosum quam simplex,
decursus saepius acuti quam acutissirai est; frequens
in facie cernitur.

-I ) Erysipelas faciei,  omnium frequentissimuin,
tempore regnantium morborum catarrhoso-gastricoruin,
catarrhoso- vel rheumatico - biliosorum non raro epide-
micum , citra pathognomonica, sequentibus adhuc stipa-
tur phoenomenis, ab adfectionis universalis magnitudine
et inflammationis intensitate ac expansione pendentibus.
— Gradu levi  febris per diem aut saltem vesperam et
noctein praecedit, erysipelate autem consuetim altera
jam die inane ad quamcunque faciei jiiagam manifesto
mox fatiscit, et ex toto fere evanescit. Sic exanthema-
ta aemulatur. (^Conf. Richter  spec. Therap. B. II. S. 189
etc.J — Gradu majore  praegressis delassatione inagna,
artuum dedolatione, anxietate epigastrica, nausea, vo-
mituritione, ipso vomitu, febris cum horrore intrat, ve-
spcri luculenter exacerbatur, duos imo tres continuat
dies, priusquam prodeat erysipelas , quo increscente sub
sudore urinisque criticis decrescit, perfecte evoluto ces-
sat. Erysipelas ab uno faciei latere ordiri solet, sat for-
te esse, et varia directione ad alias plagas v. gr. a ge¬
na ad oculum, nasum, frontem, aurem, capillitium,
nucham ejusdem vel alterius quoque lateris propagari.
Tali sub progressu plaga prius indammata successive
sublevari, aut penitus liberari conspicitur. — Gradu

'166

altissrmo  prodromos breviores Iongioresve synocha ex-
Cipit valida, cephalaea vehemente , delirio^ivido, sopore
continuo stipala, sine remissione luculenta continens,
erysipelate plerumque mox prodcunte minime decrescens,
saepe potius ingravescens. Infiammatio faciem fere to tam
aecjuabiliter occupat, ex tumore praegrande adraodum
deformein; oculorum, nariumque praeclusio, intumes-
centia labiorum, tensio tumoris insignis, do!oresque
urentes, punctorii aegrum graviter adfligunt, visumque,
deglutitionem, respirationem multum impediunt. Encc-
phalon ex consensu plurimum patitur; imo erysipelati
faciei nonnunquam meningitis sociata esse videtur, quem-
admodum febris intensa inflaimnatoria protracta, cepha¬
laea quandoque dirissima, delirium constans, clamosum,
imo furihundum, oculorum rubedo summaque lucis fuga,
pulsatio carotidum, transitus eorum in soporem non i»"
frequens indicant. Saepe pharynx ac tuba Eustachii gra-
viter simul adficiuntur.

Hujus gradus altissimi erysipelas excepta facie nul-
libi unquam occunit $ etiamsi inllammationis symptoma-
ta localia alibi quandoque vigeant , longe tamen in-
ferior universalis manet adfectio.

o J Enjsipelus exlremilalum  jam simplex jam phleg"
inonosum, mox laeve mox bullosum, insigni cum par"
tiuiu tumore adesse, glandularumque Iymphaticarum pr°
sede sua subaxillarium, femoralium, intumescentiam ei'
ficere inflammatoriam consuevit. In cruribus, pedibus,
imo in manibus pseudoenjsipeiula  varia suam frequenU s '
sime figunt sedem.

6*3 Ery.vpelus neonalonm  (volatiea, maculae vola'
ticae, Rothlauf Neugeborncr ) recentiore primum aev®
in Angliae et Galliae nosodochiis ac brephotropheis fro"
quentius observatum, singularis est speciei. Rariore c  a"
su connatum, communius inlra primas duodecim vit* 11 '
septimanas adquisitum visum fuit. Saepe subito, saep 0 *
eruptione miliformi, trisino , et ietero praegressis diver'

467

sas utut corporis partes , frequentissime taraen regionem
umbilici et genitalia invadit. Initio exigua solum plaga ru-
befit ac incalescit; rubor vero et calor auetus per abdomen
vel per totam imo corporis superficiem expanduntur, cum
partium magno (umore, tensione, rubedine profunda et
livescente, dolore ad levissimam pressionem vehemente.
Higitus premena maculam per momentum causat albam ,
tpiin foveam relinquat. Bullosum quandoque est, minus-
f l ue  perieuiosum. Cum inflammatione febris intrat, pro
dlius magnitudine et decursu mitior aut fortior, nunquam
pure inflammatoria, nervosa potius, symptomatibusque cum
gastricis, doloribus colicis, alvo diarrhoica, viridi, olente,
raro obstipa, consociata. Membra illo correpta mox ri-
gida, iminobilia fiunt, eaque evanido robore post obituiu
adhuc persistunt. Incisionibus in cadavere faetis multnm
humoris seroso -lympbatici effluit, vel in textu celluloso
liaeret, cutis ipsa semper normali durior crassiorque,
adeps subjacens densior invenitur. Morbo in funestum
tendenti exitum symptomata nervosa g-ravia , trismus
speciatim et tetanus, accedunt.

Erysipelas hoc ad septem, quatuordecim, viginti
dies et umun, imo ultra excurrit, si partiali desquama-
tione faeta ulterius proserpit, vel ad plagas remotiores
transilit. Ad abdomen et genitalia, imprimis in inlantibus
teneris, in gangraenam , ad membra haerens in ulcera-
tionem malignam , corrosivam magnum semper ostendit
nisum. Priore in času nonnunquam altero , tertio jam die
in mortem terminatur.

J. C. h. Reddetin,  Samml. kleiner Abliandlungen u. Beob. iib.
d. ltose ueugeb. Kinder, umi die Verhurtuug des Zell<>e-
webes. Liib. u. Leipz. 1802. 8.

Osiander,  Denkvviirdigkeiten f. Aerzte u. Geburtsh. B. II. st. II.
S. 370; u. neue Deukwiirdigkeiten etc. B. I. s. 56.

Kortam, dani, Uufeland,  iib. d. Bose neugeb. Kinder; m Hu-
fHamVs  Journ. B. IV. S. 609; B. VII. St. III. S. 53; B. X.
St. IV. S. 161.

30

7)  Erysipelas vulgare, simplex, febri activa, sub-
inflammaloria stipatnm, supra (j§.  603.) descriptum, in
subjectis multum debilitatis , irritabilibus, influx« teinpe-
statis hiimido-frigidne, febri nervosa epidemice regnan-
<e, sic et neglecta, incongrue, perverse tractata etc.
eam quandoqne subit mutationem, ut, quae initio in-
flammatoria et in specie catarrhalis, rhemnatica, ant bi-
liosa fuerat, absque fausta crisi consueta continuans
serins ocyus characlerem  induat nervosum.  Hoc con-
tingente rubor plagae inflammatae pallidior fit, flaves-
cens, dolor remittit, tumor vero perstat, imo augetur.
Charactere febris nervoso adjuncto erysipelas haud raro
recedit,  quin eausa externa semper inveniri possit, et
periculosissimos in viscera nobilia facit iinpetus.

8J  Etiain pitfridae febri  jungitur erijsipelas,  per-
stante tempore ealido humidoque plerumque epidemičnim
Cum generalibus febris putridae symptomatibus rubor
erysipelatis bruneus, rubro - lividus , discolor, ipsumque
gangraenosum redditur. Nomine ignis Sti. Antonii , hie-
ropyr,  veniens erysipelas est bullosum, febri putrida
stipatum. Titulo ignis sacri  morbus anno 996. innotuit,
acutissimus, organa tum interna tum externa ortis cilis-
siine gangraena et sphacelo devastans, suimne delete-
rius, admodum contagiosus. Ex eo tardius ignis Sti-
Antonii, ac tandem erysipelas vulgare nostruin propul-
lulasse creditur.

Erysipelas non febrile, quatenus momentis mere 1°"
calibus generatum, hujus non est loči.

9) Erysipelas chronicum  s. habilaale,  frequeritis?
nonnunquam certis periodis v. gr. menstruorum adstricti
reditus eausa ita adpellatum, in viscerum abdoininalioi«
morbo supra defmito suum agnoscit fontem, saepe per-
ennem.

§• 606. Decursus  erysipelatis consuetiin acutus  est?
intra quinque , septein , novem dies finitus 5  febris p 10
indole et intensitate sua jam fere aequabiliter continen«?

469

jam vero et plerumque maiiifestissiine remittens obser-
vatur. Nonnunquam tamen et lente  decurrit erysipelas,
sicque chronicum e vadit; diu nimiruin gradu moder at o
ad eandem perseverando plagam, quemadmodum in sub-
jectis gravi systematis venae portarum turba laboranti-
bus, in arthriticis, scrophulosis saepe videre est,velad
l>lagas serpendo propinquas, aut ad remotas transsiliendo.

607. Ut phlogoses aliae ita erysipelas vel resol-
vilur, vel in hydropem ( oedema ) acutum, suppurationem,
ulcerationem , gangraenam, aut in indurationem abit.

llesolulio  lit sub febris comitis phaenomenis criticis,
et successivo ruboris, caloris, doloris, tensionis ac tu-
inoris decremento, speciatim suh epidermidis dest/uama-
liane,  quam saepe pruritus partis molestus comitatur.
I)esquainatio praegressae inilainmationis gradui exacte
solet respondere; leve itaque erysipelas exigua quando-
que vix perceptibilis, pulveris instar furfuribus aut fari-
nae siinilis, grave autem manifestissima excipit desqua-
matio, inflammatae limites plagae excedere solita. Ean¬
dem , qua erysipelas in čute progressum fuerat, viam ex-
acte sequitur. Deficicnte desquamatione omni, vel nirnis
exigua, aut transitus erysipelatis ad plagam aliam instat,
aut alius metuendus est exitus.

Hi/drops localis  in individuis cachecticis praecipue ad
pedes ab erysipelate remanet, remediis humidis calidis,
relaxantibus male tractato.

Suppwalio  in erysipelate simplici non metuenda ,
nisi humidis et unguinosis tractetur , magis vero in
pldeginonoso , pracsertim cachexia et cacochymia, aut
speciali constitutione ' epidemica favente. Ulcerationem
sistere solet phagedaenicam, quae textum cellulosum de-
struit, intra cutein et subjacentes inusculos longe lateque
procedit; sinus , cariem, fistulas mali moriš , difficulter
ac tarde sanandas, iino febriin depascentem inducit; et
"b immediatain cutis consumto textu celluloso concretio-
»cm cum musculis foodas semper cicatrices relinquit. Rara

470

in erysi]>elate bulloso suppuratio, superficialis modo esse
consuevit et mox sanari. In erysipelate 1 ’aciei solae
quandoque suppurantur palpebrae, maxime superiores,
plurimum luinentes.

Gangraena  facile serjuitm- erysipelas febri nervosae
aut putridae junetum, oedematosum subjecta senilia, ex-
hausta, cachectica, hydropica infestans , atque crura
praecipue, scrotum, praepntium, pudendorum labia occu-
pans maj or a} hec non erysipelas neonatorum umbilici et
genitalnim regionem obsidens. Gangraena ad aliqua šo¬
lnin cutis puncta restricta, perstante reliquae plagae in-
flammatione , superficialis plerumque manet minusque pe-
riculosa, per totain vero partein infiammalam et ulterius
adhuc extensa profundius quoque destruendo penetrat,
periculo circumdatur, et in infantibus aeque ac adultis
cachecticis, m uit um debilitatis, in senibus decrepitis f a "
čile evadit lethalis.

Indnratio  band secus erysipelatis iterum iterumque
reversi, crura imprimis partescjue glandulosas 3  in specie
maimnas tenentis sequela frequens, ac inepti per 1 'rigus
atque remedia adstringentia tractaminis etlectus est.

§• 608. Eminentem in erysipelas dispositionem  sub¬
jecta exhibent, quae čute admodum irritabili, sensibili,
turgida humoribus , per aerem cubiculorum , vestitum
densmn calidum, et sedulam vicissitudinum atmosphae-
rae fugam delicatula ac molli reddita donantur; individua
temperamenti cholerici; plethora abdominis speciatim b c-
patis, et stasibus in systemate venae portarum, hinc dys -
pepsia , bradvpepsia, alvo irregulari, turbiš aut sup-
pressione haeuiorrhoiduin fluentium, arthritide, polysar-
cia, leucophlegmasia laborantia. — Momenta excitdntia
snnt: a.  refrigerium corpore exaestuato, quare erysipe-
las febrim catarrhalem vel rheumaticam frequentissime
sociam habet; singularis atmosphaerae et tempestatis con-
stitutio , erysi[)elatis praesertim aestate et autumni initio,
sed et hieme in ver abeunte epidemici scaturigo 5  aestus

471

sotts; b.  irritamenta sympathica imprimis gastrica astatu
bilioso , saburrali , indigestionC , a ciboruin nonnullorum
csu idiosyncrasia repugnante, rerum nempe tenaciura,
pinguium, rancidarum, valde acrium, inytilorum, ostrea-
ru >n , cancrorum, fragorum, carnis vervecinae, anseri-
nae  etc.- ab ira, moerore aliisque adfectibus animum suc-
cutientibus; potuuin spirituosorum abusns; inflammatio-
nuia internarum ad cutis superficiem transgressus; mor-
borum acutorum variorum crises per erysipelas.

Erysipelatis neonatorum in specie causae noscuntur
excitantes: aer corruptus, effluviis putridis onustus, hu-
midus, hinc malum vix nisi in brephotropheis ac nosodo-
chiis occurrit 5  funiculi umbilicalis , ipsi«sque umbilici
tractamen rude 5  valida hujus introrsum actio pro hernia
praecavenda 5  linteamina humida calidaque ad involvcn-
dos infantes adhibita, lotio , faecibus immunda diutius non
roininutata; spurcities in genere; refrigeratio 5  meconii
evacuatio imperfecta; hepatis et systematis venae porta-
rum morbi; victus neonatorum incongruus, malae indolis;
diaeta et regimen irritans, calefaciens, varii errores
uiaetetici 5  iracundia, ten-or etc. nutricis.

609. Prognosis  quatenus varias erysipelatis spe-
cies , varium earum gradum, febris intensitatera ac indo-
lem respicit, ex supra dictis 605} fere fluit.

Erysipelas simplex, febri moderata subinflammatoria
stipatum, per se periculo caret; quod vero ob propriam
ipsi volubilitatem per regressum i. e. inflammationis ad
organa membranosa interna v. gr. meninges, ventricu-
lum, intestina, pericardium etc. inferre valet. Hac e
ratione erysipelas faciei, et ex gravi alioquin jam comi-
tante meningum compassione, surami est momenti. Erysi-
]>elas vagura, etsi leviš ioret gradus, malum anceps
seraper habendum est. — Febri nervosae, putridae, ca-
ehexiae universali, oedemati junctum , et erysipelas neo¬
natorum inaximum incutiunt metum. Nervosum uti et oe-
dematosum facile recedit; hoc insuper, et erysipelas fe-

172

bri putrida, cachexia universali stipatum, et neonatorum
facile gangraenosa fiunt.— Hocce eo periculosius, quo
tenerior est infans neonatus, quo acutius erysipelas ct
Iatius propadat ur, quo major febris aperte nervosa. Icte-
rus intensus, convulsiones, praecipue trismus, acceden-
tes fere seinpcr anmmciant inortem.

Ardor intensus, excedens aestus, rubor profundus
saturatus, aut in bruneum vergens, extensio magna,
signa erysipelatis sunt vehementis.

Erysipelas dispositione interna exigua per externas
potius noxas causatuin esse benignum consuevit; ex ad-
fectione interna profectum, symptoinaticum, facile chro-
nicum, habituale evadit, periodis certis vel inconstanti-
bus revertitur, quandoque tamen et graviorum morborum:
arthritidis, astlunatis, cephalaeae, enteralgiae chronicae
etc. explet vices, quae, nisi habituale comparuerit ery-
sipelas, explicantur.

Erysipelas ehronicum, sacpe revertens, morbum sy-
stematis gastrici indolis jam memoratae, in sexu sequiore
etiam organorum genitalium internorum, profunde radi-
catum indigitat.

610. In erysipelatis Iraclamine  perstantes adhuc
causae occasionales v. gr. aer mephiticus, spurcities,
niinis arcta umbilici neonatorum deligatio, saburrae ga-
stricae etc. pi-inio  corrigantur , tollantur oportet. In hac
uti in therapia contra erysipelas ipsum facienda causa-
ruin occasionalium indolem , illius conditionein substanti"
vatn aut symptomaticam, sedem , extensionem, modifica-
tiones supra delineatas , nec non febris comitis characte-
rem ac intensitatem sollicite respicere opus est.

§. 611. Erysipelas non adeo favente definito hepa-
tis, systematis venae portarum etc. morbo, quam subi-
tanea potius partis calentis ac sudantis refrigerationc
productum, consuetim febri catarrhali vel rheumaticae
inflammatoriae jam mitiori, jam (]si faciem tenetj 1 ortioix,
et in hoc času adfectioni gastricae per consensum ad-

473

auctae junctura cernitur. Sufficit partem inflammatam ab
aere et frigore defendere, atque calore moderalo aequa-
bijiter et continuo fovere, interne methodum antiphlogi-
stico - solventein circumspecte, et diaphoreticam adhibere.
Externe itaque partem panno siinplici Iineo, sicco et ca-
lido leviter ac absque ulla pressione obtegere, scopo re-
spondet et sufficit, pariter et stupain lineam vel canna-
binain, calore bene siccatam. vel cucuphas leves farina
secalina, aut fabarum, aut furfuribus rite siccatis ca-
lide adplicare convenit; — interne citra diaetam tenuem
potus aquoso- , vel inucilaginoso - aciduli , pharmaca
antiphlogistica , solventia , eccoprotica , ni enemata
refrigerantia et evacuantia suffecerint, postea potus
theati emollientes tepidi cum vel sine roob sambuci, de-
nique infus. flor. sainb. aut fl. tiliae cum acet. ammonia-
cali indicantur. — A r enaesectiones, post has depletiones
topicae, et largiores alvi solutiones nonnisi in erysipelate
faciei phlegmonoso et synochae consociato requiruntur,
si febris valida est, et meningitis aut encephalitis irami-
net. Sed et liaec erysipelatis species non tantas in gene-
re , ac aliae inflammationes plilegmonosae, sanguinis fert
depletiones , quin retrocedat. Medela antiphlogistica eva-
cuans ea ratione, qua febris symptomataque gastrica lu-
culenter decrescunt, restringenda, penitus omittenda est,
per diaphoreticam solarn supplenda.

Času rariore si febris inflammatoria in adynamicam
nervosam aut putridam vergit, vel in alterutram commu-
tata jam est, reinediis externis mox noininatis pulvis flor.
samb. aut chamom. et camphor." admiscendus, in caeteris
externe ac interne quemadmodum instante vel jam pa¬
tente febri nervosa aut putrida, incedendum est. E«re-
gium in camphora praesto habetur remedium. Emeticum
ubi febri licet exigua symptomata tainen gastrica. prae-
sertim biliosa adhuc eminent, praemissum summae virtu-
tis est.

De regula in descripta erysipelatis specie a topico

474

emollientiuin humidorum , pinguium , sic et frigidoruin j
stipticorum, spirituosorum, piumbeorum, variorum un-
guentorum et emplastrorum usu caveatur, cura hujusmodi
remedia facile repellant erysipelas, aut exasperent, et
suppurationem ejus, plcerationem, gangraenam, indu-
rationem, aut oedema invitent, sollicitent. In phlegmo-
noso tainen erysipelate, comitantibus tensione ac dolore
vehemente, item in erysipelate in gangraenam inclinante,
humida omnino, et quidem ibi cataplasmata aut fomenta
emollientia ad infracta usque phlegmones symptomata,
hic fomenta aromatžca cum pauco vini, spiritus vini,
spir. vin. camphor., aceti vin., acet. aromatici cum emo-
lumento usitantur.

§. 612. Ubi erysipelas idiosyncrasiae  ventriculi et
tubi intestinalis erga nonnulla esculenta v. gr. fraga,
ostreas etc. effectum sistit soluin <*iut praecipuum: sub-
stantiae istae per emeticum aut purgans cito eliminari
debent, dein erysipelas, habito continuo ad residua for-
san symptomata gastrica, febrisque gradum et chara-
cterem respectu, interne ac externe uti erysipelas a
refrigerio, curari.

613. Erysipelas ab insigni hepatis aut systema-
tis totius venae portarum adfectione pendens, et cum
poIycholia, hepatis aut aliorum viscerum abdominis tu-
inore, dysmenia aut amenorrhoea suppressionis etc. ne-
xuin fovens causalem, externe ut ante illustratum, in¬
terne vero simul cum morbo causali et adtentione ad fe-
briin comitantem ita debet tractari, ut iste antibiliosis ?
solventibus, evacuantibus tollatur. Qui si auferri ne-
quit, opportunitatem in erysipelas alit, quod ipsum soli-
to diutius protrahitur, segniter et imperfecte resolvitur,
facile recurrit, habituale saepe evadit. Therapia ejus-
dem cum prudenti semper circumspectione fiat necesse
est, ne id in senibus praesertim et cachecticis evolvi
praepediatur, evolutum ne retrocedat, ejusque loco gra-
viores organorum internorum morbi explicentur.

475

§. 614. Erysipclas bullosum  interne ad normas liuc-
Usque traditas, externe ad m o dum erysipelatis a refri-
gerio (§. 611.) curandum; bullae tamen ampliores for-
licula incidi possunt, fluidum contentum acre emitti, ul-
tro secretum ope spong-iae purae aut Iintei mollis itera-
tim excipi, crustae succedentes, si tensione vexant,
nec sponte dehiscunt, infusis tepidis lierbae althaeae,
inalvae etc.: subtiliter fomentari, vel cremore lactis,
oleo amygdalino etc. tepido obliniri, ut emollitae ad ce-
lerem disponantur secessutn.

§• 615. Erysipelas neonatorum  rationem medendi,
inflammationis causae excitanti , sedi, magnitudini, in-
doli et cognito deeursui, nec non febris gradui atque
characteri perfecte ubique adcommodatam exposcit. ()uare
penes therapiam topicam notam universalis jam caute
solvens et evacuans , jam sudorifera , jam incitans, in
systema nervosum et cutaneum specialius directa, in-
dicabitur.

g. 616. Crisis  febris, speciatim evacuationes alvi-
nae et adeo essentialis aucta diaphoresis, juxta prae-
cepta diriguntur, saepius jam repetita. — Desquamatio-
ne erysipelatis contingente teginina siinplicia vel fomenta
sicca calida superius nominata continuare, resolutione
autem tumoris niinis inerte virtutem addito pulvere flor.
sambuci, aut pauxillo camphorae intendere convenit.

§• 617. Tempore convalescentiae pro recidiva prae-
cavenda liberrimam cutis functionem, transpirationem in
specie modice largiorem sustiuere, partemque ante in-
flammatam non a frigore solum, intumescentiam chroni-
cam et indurationem facile inducente, strenue defendere,
sed ad tumoris usque discussionem calefaciendo etiam et
leviter incitando curare, sumrai est momenti. Cutis porro
et loco prius inflammato et qua late patet finnari robo-
rari, atque morbus ad erysipelas disponens, sive in cu¬
tis totius debilitate ac magna receptivitate chronica sive

adfectione systematis gastrici, uteri etc. consistat,

<

476

quoad flori potest, auferri debet. Priorera in finem at-
mosphaera libera tepida initio et sicca, non ventis agi-
tata, praesertim aer ruralis, cauta successiva vicissitu-
dinum temporis ac tempestatis adsuetudo, successivus
ab integumentis, vestibus nimis calefacientibus, plumo-
sis stragulis etc. recessus, subtilissima cutis, excepta
plaga erysipelate tentata, frictio ope Iinteaminis aut panni
rnollis quotidie iteranda, balnea initio tepida simplicia,
serius leviter aromatica, tandem successive et lotiones
et balnea egelida, frigidula imo inserviunt. Chronici vi-
scerum abdominalium inorbi curarn casus specialis quivis
penitius indicat. — Caeterum modus convalescentiain
promovendi, pro charactere quoque febris superatae in-
flammatorio , aut nervoso vel putrido, variat.

618. Erysipelati ulcerato, gangraenoso, indura-
tionibus subsequis etc. therapia opponenda, qualis con-
tra mala inflaminationum posthuma in genere ( §. 287. etc. )
commendata est.

Classis III. Efjlorentiae cutaneae.

Cap. I. De efflorescentiis cutaneis in genere.

Skct. I. Definilio, descriplio, causae, natura, dijfe-
renliae, prognosis, therapia efflorescenlia-
rnm culaneanvm in genere.

%.  619. Morbi cutanei sensu latissimo adfectiones
audiunt oinnes, quae vel solis competunt integumenlis
communibus, vel propria horum conditione speciatim rao-
dificantur. His et efflorescentiae, eruptiones cutaneae,
exanthemala  (jib e£, et avSsoo, floreo ) continentur. De
quibus jam Fernelius , postea van (šicieten, Burserius,
P. Frank , Conradi  tractarunt. Istoruin virorum sensu
et ego efflorescentiarum culanearum  nomine omnem  de-
signo eruplionem in čute, sive etata ea sit et nodulo-
rurn, papularum, pustularum aliave forma exsla7is, sive
plana, el non lactu adeo quam visu, ex colore cul is
allerato, cognoscenda.  (Conf. §. 37.)

Nota. P. Frank  efflorcscentias cutaneas acutas a chronicis di-
stiuctas, et exantlieinatum titulo illas , impetiginum istas,
duabus iu classibus sejunctas, pertractat. Epitom. L. III. et
IV. Hic vero classes ambae tjtulo ante dieto collectae C011-
siderantur.

g. 620. Efflorescentiae cutaneae quum hujus defini-
tionis vigorc non ejusdem primario sint naturae, non
unam,  febrium et inflammationum in mo d um , naturalna
eonstituunt morbomm classem.  Quare de diagnosi illa-
rum, de prognosi ac therapia in genere nonnisi pauca,
°nmes spectantia, proferre licet; liinc et a variis nošo-

478

Iogis disjunctira diversis insertae classibus inveniunlur-
Sic Sauvages  easdem tribus vitiorum, phlegmasiarutn,
et cachexiarum classibus distribuit, — Linnee  duabus
classibus morborum exanthematicorum et cachexiaruin,
— 11. Vogel , Culien,  et <S hoediatčr  tribus pyrexiarum ,
cachexiarum et vitiorum s. morborum localium, — Stt-
gar  tandem quatuor classibus vitiorum, cachexi‘arum,
exanthematum, et phlegmasiarutn dispersas coltocarunt.
Ast tališ efflorescentias cutaneas dirimendi modus omni-
bus numeris absolutus nou est, et ciassificatio mea sub
conspectura eundem colligens omnes, indolem tameu
earum variam in subdivisione non negligens, ad diagno-
siin, prognosim ac therapiain facilitandas ac lirmandas
securius ducere videtur.

Ilujus opinionis absque dubio et auctores faerunt,
de morbis, aut et de efflorescentiis cutaneis speciatim
tractantes. Eminent inter istos:

Mercurialis ,  de malis cutaneis. Venet. 1573.

Bonacursins,  opuse, de malis extcrn. Bonon. 1656.

Hafenreffer,  nosodochium, in quo cutis eique adhaerentium
partium adfectus omnes singulari inethodo curandi lidelis-
sime traduntur. Ulm. 1660.

Turner,  Abh. v. d. Krankheiten der Haut. A. d. Engl. Altenb-
1766.

Ann. Car. Lorri/,  traetat. de morbis cutan. Pariš. 1777. 4.

I. I. Plenk,  doctr. de morb. cutaneis. Edit. 3. auct. Vien«'
1783. 8.

Bttrserius, P. Frank, S. Voffel, C. XV. Hufeland, Fr. M« 1 '
cus, W. Conradi, A. G. Richter, J. Chr. Reil  opp. citat-

Die Hautkrankheiten u. ihre Behandlung. Sj stemat. beschr. vo»
R. IVillan.  A. d. Engl. iibers. v. Fr. G. Friese.  4 Bde. )n '
color Kupfern. Brcssl. 1790 —1817.

Alibert,  deser. des maladies de la peau. A Pariš 1806. — Prečiš
theorique et pratique sur les maladies de la peau. A Part*
1810.

Th. Rateman’s  prakt. Darstellung der Hautkrankheiten, nad*
Wiliaa’s Sjstem bearbeitet. A. d. Engl. iibers. von Uan<
mami,  mit Vorredej und Anmerkungen von h. Sprcngft-
1 Kupf. Halle 1815. 8.

475 )

Jus. Frank,  prax. med. univ. praecept. P. X. V. II.

Fr. IV. Nusshard,  Mcizze einer Dermato-Pafchologie m. phv-
siol. Vorbemerkungen etc. M. 1 ill. Kupf. Prag 1816. 8.

§• 621 . Diagnosis  efflorescentiarum cutanearum com-
pleta multis premitur difficultatibus, pro parte nedum se-
movendis. Vastissimum enim illarum agmen obiter lu-
strantibus formae objiciuntur tam multifariae et differen-
tes, ut de una omnium natura dubitare omnino fas sit.
Varia itaque illorum natura  insuper in paucissimis modo
patet, in multis needura satis recondita, in pluribus pror-
sus ignota est. Forma  characteristica quandoque peni-
tus desideratur, uti in febre variolosa sine variolis, in
morbillosa, scarlatinosa sine morbillis , sine scarlatina 5
— forma evoluta ejusdem eruptionis cutaneae non cum
stadiorum solum progressu plurimum sacpe variat, sed
constantior etiam unius speciei ab alterius habitu quan-
doque vix differt, imo causis lateralibus modo insensibi-
li saepissime inducitur aliena, quae cum propria facile
confunditur. Dccuvms  ejusdem eruptionis pro dispositio-
ne, momento excitante, influxibus lateralibus in- aut ex-
ternis, complicatione, imo tlierapia instituta etc. jam
rapidus jam segnis est, jam vehemens jam moderatus,
jam regularis jam irregularis; — duratio  nune brevis
nune Ion ga 5 — terminologia  auetorum nec sat logica
ubivis, nec necessitati respondens , nec omnium una ac
eadem. Delinealiones  et icones  nonnullarum, nitidissimae
etiam ac summe artificiales, non solum vix unquam asse-
cjuuntur naturam, morbique faciem in singulis tantum
stadiis reddunt, sed omnibus etiam , quae tactum aut ol-
faetum unice feriunt, notis destituuntur.

Ut firma igitur et, quoad fieri potest, completa
eruptionum cutanearum diagnosis in genere obtineatur
singulas illarum similitudines et differentias tum essen-
ti*des tum accidentales colligcie , examinare, omniaque
adminicula eo facientia, formam puta, magnitudinem,

480

decursug rationem ctc. exactissirae indagare et pensita-
re oportet.

§. 622. Efflorescentiae cutaneae forma, ut dictum,
plurimum variantes multas similitudines ac differentias,
maxima ex partc caeteris quoque morbis communes, ex-
hibent quoad originem, sedem in partibus integumenta
coinmunia constituentibus, decursum, durationein, in-
fluxum in organismum totum et in alios homines, nec
non cum aliis morbis connubium. Sunt enim mbstanlivae
et dependentes seu symptoma(icae: primariae  et secun-
dariae; idiopat/iicae  et sympathicae ; epidemicae }  ende-
viicae  et sporadicae;  — in reti mucoso Malpighii , in
čute ipsa, in membrana mucipara čari oris  totiusque
primoram viarum  tractus , sedem figentes, imo in mem-
branosis variorum viscerum  velaminibus et involucris
conspectae; — acutae  et chronicae, febriles  £et quidem
febri essentiali ant non essentiali junctae} et non febri¬
les ; — contagiosae  et non contagiosae j pnrae  et com-
plicalae.

Utut similitudines istae ac dilTerentiae majoris mino-
risve sint momenti practici, nulla tainen , neque com-
munissima in efflorescentias acutas et chronicas, distin-
ctio diagnosi statuendae et therapiae tuto indicandae so¬
la indonea est, atque sufficiens.

§. 623. Propius ad “bas differentiae  ducunt formac,
qua eru{>tio quaelibet nisi ab ortu semper ac per omnein
decursum, certo tamen, formationis nimirum perfectae 5 '
in stadio constanter ac eminenter notatur. Hoc respe-
ctu characteristicae quibusdam efllorescentiis cutaneis
sinit maculae  circumferentiae et figurae diversae, quem-
admodum scarlatinae et morbillis; aliis tubercula  in-
flammata in suppurationem, vel humorum serosorum aut
lymphaticorum secretionem abeuntia, ut variolae, vac-
cinae, varicellae , aliis vesicidae  aut vesicae  humore
seroso aut lymphatico turgidae, ut miliaribus, pemphy-
go; aliis epidermidis in sguamidas  exsiccatio ac seces-

481

sus, quemadmodum porrigini, ichthynsi, Ieprae Graeco-
rum; aliis tandem no dud  in čute formati, uti strophulo ,
prurigini, aut cutis in nodos  vel tubera  degeneratio, ut
acnae et Ieprae Arabum s. elephantiasi.

§. 624. Eruptiones cutaneae freijuenter non morbi
sunt substantivi et speeiales, sed variorum potius mor-
bornm si/mplomaia  sistunt, ut infra ostendetur. Harum
igitur phaenomena nonnisi partem formae morbi totius
constituunt.

§. 625. Nonnunquam efflorescentiae cutaneae ver-
SUS malorum acutorutn finem prodeunt, et partem criseos
nune magis nune minus eminentem , semper maxiini fa-
ciendam exhibent: liinc criticae  adpellantur.

§• 626. Haud rariiis efflorescentiis varia phaenomena
morbosa, partim in functionibus et qualitatibus sensibili-
bus organi cutis, partim in functionibus et productis sy-
stematis vegetativi čuti intime juncti aut singulorum
ejus organorum obvia, sbciantur. In nonnullis et quidem
in acutis et contagiosis phaenomena haec praesertim
propagines cutis in interiora et systema sanguiferum; in
aliis , speciatim in chronicis, singula potius vel et omnia
organa chymo, chylo, lympliae, sanguini parandis, aut
•nultiplici secretioni aut excretioni dicata concernunt. In
prioribus v. gr. typho, scarlatina, morbillis, variolis au-
iectionem eminentius dynamicam, et quidem membrana-
rum mucipararum varia extensione, plus minusve phlo-
gisticam, et febriin; in reliquis v. gr. herpete, tinea
capitis, lepra, adfectionem eminentius materialem ex-
primunt, assimilationem scilicet, šanguificationem, nulri-
tionem quantitate et qualitate peccantes, se- et excretiones
singulas vel omnes quantitative et qualitative vitiatas.

Caeterum jam efflorescentiarum causas, jam efFectus
jam earundern, quae efflorescentias produxerunt, cau-
sarum coeffectus sistunt. Hasce phaenomenorum memo-
ratorum relationes ad eruptiones cutaneas eruere , maxi-
mi pro diagnosi et therapia momenti est.

31

482

§. 627. Adfeetiones nervormu,  imprimis altioris
eorum systematis, utut in acutis nonnullis v. gr. ante
variolarum, scarlatinae eruplionem et sub hac ipsa, raro
penitus absint, essentiales tamen comites minime con-
stituunt; illaruin, sicubi immiscentur, ratio potius (typho
excepto} individuali aegrorum constitutioni, morboruin
magnitudini, complicationi, eruptioni ipsi, aut decursui
efflorescentiarum erroneis adscribenda est.

§. 628. Febris  paucis modo efflorescentiis esscn-
tialis adhaeret, febrilibus inde, acutis vocatis; non es-
scntialis tum acuta tuin chronica (hectica, depascensj
vix non cunctis caeteris potest adsociari.

§. 629. Ut febris  efflorescentiarum acutarum comi-
tis rufio ud ef/lorescentiam  defmiatur. formam morbi
exanthematici puram, decursumque simplicem, benignum
ac regularem exactissime considerare, atque emu spe -
cifica mali causa conferre necesse est. Hisce et forma
et decurrendi modo obtinentibus , vario post contagii aut
specificae generatim noxae actionem intervallo, rarius
deficientibus quam praegressis prodromis diversis, intrat
f ebris,  qdae continua remittens unum, duo aut tria post
nycthemera cum inchoante exanthematis proruptione ud'
nuitur, cum hac absque turbationibus perfecta sub cof'
suetis phaenomeniš et excretionibus criticis judicat« 1 **
Communis noxae specificae et organismi reactionis effe"
ctus , adeoque primuriu  censenda est haec febris, ex aU '
thema  vero pro eruptione  in cutem critica  habendum 1
quae a specifica causae morbificae indole et ab actioi"*
loco potissimum pendens, nune ut morbus cutaneus sub'
stantivus cursum suum jam sine jam cum febri absoh d-
* Sine febri  autern decurrit, si non febris solum primaiU 1
et essentialis exstincta, sed eruptio etiam cutanea neu
\ indole sua nec intensitate aut extensione par est febri J®
aegro individuo suscitandae; — cum febri,  si vel febi* s
primaria ex causa quacunque (jv. gr. morbo acuto coexi
s ten te) ultra normalem terrainum, perfectam exanthem®'

m

tis eruptionem, persevcrat, vel exanthema indole sua
{ [v,. gr. phlogistica}, veheinentia aut expansione larga ,
favente inpriinis dispositione individui aut constitutione
epidemica stationaria vel annua, recentem valet produ-
cere febrim. Quae symptomatica est, et non essentialis.
(Conf. Si/denham,  Obs. med. etc. Sect. III. c. 2. et M.
Stoli , rat. medend. etc. P. II. p. 229. et seq.)

§• 630. Quaelibet efflorescentia, ut morbus omnis,
decursmn  facit vel regularein, normalem, vel irregula-
rem, anomalum. Non turbata quaelibet certara offert de-
currendi rationem, sladki  nempe prodromorum, eruptio-
nis ac fonnationis, incrementi, aemes, decrementi et
finis perineando 5  caeterum aliae liaec celeri aliae lento
passu, iino quandoque jam cito jam lente eaedem per-
currunt. Nec tamen ista decurrendi ratio , nec morbo-
rum et stadiorum singulorum duratio in genere definiri
accuratius possunt.

Prodromi febrilium  ac essenlmlium  manifesti, nune
unico nune aliquot nycthemeris antecedentes, multum
variant; jam cutem jam et relicjuum spectant organis-
mum; singuli nunquam, collecti rarissime pathognomici.
— Eruptio  nune celeris est nune lenta, et, t/uousi/ue
pevfecla nondum fueril.  dubiam saepe formae diagnosim
relinquit. — Forma  efflorescentiae evolutae primaria vix
non in omnibus inconstans , uni solum alterive stadio
characteristica, serius vix ullum sui vestigium relinquens,
generatim pro causis et stadiis varians. — lncrementam
ac decremenlum,  ut in omni morbo, ex symptomatQm
efflorescentias concomitantium vel veheinentia, vel ex-

tensione, nuinero, vel utrisque auctis ac imininutis, _

finis  iisdein penitus evanidis, innotescit.

8ymptomalicarum  efllorescentiarum decursus , utut
morborum principalium tenens normam, stadiis tamen
eorum haud semper respondet. Istorum enim quidam non-
nisi certam intensitatem naeti eftlorescentiam habent co-
mitem, ultra acmes stadiura non persistentem; alii cuin

31  *

484

efflorescentia incipiunt cursum, absqne hac vero (jam
finita) segnius absolvunt reliquum 5  alii solum decres-
centes efflorescentiam producunt, qua perfecte vel im-
perfecte judicantur.

Chronicarnm  complures cito quidem dccurrunt, sa-
nalionem tamen necdum aut vix impetratain eruptione
nova ad eandem vel eontiguam plagam, vel et reino-
tam excipiente, et hac scena multoties iterata in menses
protfahuntur et arrnos, queinadinodum herpes, achores ,
tinea, crusta Jactea; aliae uno in stadio diutissime remo-
rantur phaenomenis npnnnllis jam auctis jam imminutis
absque conspicuo reali ad sanationem progressu, v. gr.
herpetes, tinea, scabies inveterata, Iepra Graecorum etc.

Certa autem, norma/is  dicenda decurrendi rafio
effloresccntiarum tum aciitarum tum chronicarnm inomcii-
tis variis in- et externis multifariam saepe mntatur, cur-
su ipso jam accelerato jam tardato, in Mbit o, retrogrado,
irregulari ; unde forma obscura, aliena redditur, diagno-
sis proinde difficillima, incerta, nulla. Spectat huc ra-
rum exanthematis duplicis connubium; morbilli ttimirum
cum variolis aeque ac varicellis, scarlatina cum Aaricel-
lis in eodein subjecto concurrere visae snnt.

g. 631. (Juaedam uni corporis regioni stricte adhae-
rent, aliae modo hanc modo illam obsident, vel ex al-
tera in alteram migrant; aliae perstant, aliae per vices
disparent, intervallis jam fixis jam vagis reversur&e.

§. 633. Duratio  efllorescentiarum adeo variat,
aliae paucis boriš ant uno alterove nycthemero absol-
vantur, aliae in septimanas, menses, annos excurrant>
totam imo sic premant vitam. Ipsa eadem eruptio ja« 1
brevis jam longae durationis est, ut scabies, herpes tc-
stantur. — Acutarum et contagiosarura stadia bina spa-
tium septem dieruin emetiri consueverunt.

633. Aliae in sulutem  abire saltem possunt, quin
reinediorum usus inevitabilis sil, quemadmodum acutae
omnes simplices acpurae, sub decursu miti et regulacij

485

regimine congruo non neglecto; aliae natura sola ope¬
čnate sine artis adjuinento vix unquam sanantur, ut sca-
bies, lepra, elephantiasis. — Transitus in sanitatem no-
tari solet vel successiva solum efflorescentiarum imminu-
tione ac exarescentia cum epidermidis exsiccatae et for¬
ma furfurum aut laciniorum secedentis restitutione , cuin
desquamatione, crustarum lapsu etc., vel simultanea aut
jam praegressa symptomatuin variorum comitantium
v. gr. febrilium, gastricorum, nervosorum etc. mitiga-
tioue, cessatione. Febris acutarum contagiosarum priina-
ria et essentialis , eruptionem antecedere solita, nisi hac
perfecta jam evariuerit ($. 629-3, ante ejus finem judi-
cari amat.

%■  634. Morborum secundariorum  indole ac sede
variorum frequentiores sunt: inflammationes chronicae
sed et acutae, suppnrationes, ulcera, hydropes, colle-
ctiones variae metastaticae, pseudo - abscessps, indura-
tiones et s. p. jam in integumentis ipsis, jam in eorum
propaginibus ad varias, praesertiin durante efflorescen-
tia eminenter consentientes pai-tes, quemadmodum in
iaucibus post scarlatinam, in larynge, trachea, bron-
chis , pulinonibus, ventriculo et intestinorum tractu
post morbillos, variolas etc., multiplici cum eventu.
Fontes malorum posthumorum , inflammationum imprimis
in internis vehementium, metastasium etc. periculosarum,
nec non quandoque subito lethalium , speciales suppedi-
tant: evolutio normalis impedita, evolutarum intensitas
nimia, deviatio , suppressio, complicationes, crisium
turbae.

Citra memoratos morbos secundarios aliae imprimis
acutae efilorescentiae mor lem  sua inferunt vehementia,
aut specifica indole, febre in nervosam vel col!iquati-
vam mutata, malignilate., deleteria singulorum sympto-
matum natura, complicatione, — aliae praesertiin chro¬
nicae duratione pei tinacissima et progrediente interna
totius organismi adfectione, attenuatione, consumtione

virium compagisqne organoruro, humorum dyscrasia, Ji-
rjuatione , hydrope , tabe.

§. 685. In generandis efllorescentiis cutaneis mo¬
menti disponentis  et excitanlis  efficacia adeo inaequalis
saepe animadvertitur, ut morbo producendo jam sola dis-
positio , jam momentum solum occasionale sufficere vi-
deatur. Uisponunt  autein ad illas in genere, quae multi-
fariae cutis functioni, praesertim tam propriae vegeta-
tioni ejus quam absorptioni, reeeptivitati et conductioni,
se-et excretioni alterandis favent; uti sunt: magna te-
neritndo , sensibilitas , mollities , po!yhaemia vel solius
cutis, vel caeteri quoque organismi, quales aetati infan-
tili et puerili cominunes sunt, sexui sequiori prae mascu-
lo etiam provectiore vitae periodo conveniunt, aliis infe-
lici sorte haereditariae, aliis ex prava, delicatula edu-
catione , nimio imprimis integumentorum, cubiculorum
fotu, aliis morbo vario adquisitae; sed et ex opposito
Iaxitas, rigiditas, humorum penuria, dyscrasia (scro-
phulosa, scorbutica, arthritica, syphilitica etc.J, virium
vitalium in assimilando , reprodueendo, se- et excernen-
do debilitas, quales in senibus , cachecticis , exhaustis
inveniuntur. Hinc extremae periodi vitae humanae, ju-
ventus et senectus, morbis cutaneis, origine tamen,
natura et forma ditFerentibus, maxime subjectae eernun-
tur. — Conditio memorata cutis et functionum ejus, cuin
constitutione individuali tota intime nexa, suramum in aS'
similationis , se- et excretionis statum ttniveorsalem exer-
cetinfluxum, unde nunquam dispositionem mere topiča®
i. e. ad organon cutaneum limitatam exhibet, haeredita-
ria caeterum sit vel adquisita.

Dispositio ud speciales  efflorescentias jam ab aetate,
a dentitionis , pubertatis , menstruorum , graviditatis,
partus et puerperii periodis, ab organorum cuin čute,plu-
rimam consentientium morbis, jam a climate, anni tem'
pore ac tempestate, aeris ambientis, vestitus, victus,
vitae generis, curae cutis etc. conditionibus definitur.

487

efJlorescentias specificas, contagiosas dispositionem
non aliam, ac omni fere homini comsiunem. annis infan-
tilibus praecipue vigentem requiri, compertuin habetur.

Ad potentias morbificas  «3 idiopalhicas  spectant:
potens contagii multiplicis actio; spurcities a rebus con-
taminantibus, nejrlecta cutis mundandae cura; aer cali-

.70

dus nimis aut frigidus, aut humidus, subito multumque
varians , haeterogeneis, vaporibus , furao , pulveribus
onustus; lux radioruin solis iutensa; vestimenta incon-
sueta, aspera, irritantia quemadmodum lanea, pilosa;
laesipnes cutis trauraaticae, chemicae , dynamicae, ani-
males per unguenia, empiastra, lotiones, balnea acria,
aromatica, spirituosa, uti kalina, sulphurea, muriatica,
antimoniata, hydrargyrosa etc., vapores et succos vege-
tabilium quorundam acres v. gr. rhois radicantis et toxi-
codendri, urticae, sinapis, euphorbii, mezerei etc., hu-
mores acres et puncturas morsusve animalium nonnullo-
rurn: pediculorum, culicum, ciraicuin, muscarum ac ve-
sparum quarundam , acari exulcerantis , cantharidura,
gordii dracunculi s. venae medinensis; — bj  ad si/mpa-
Ihicas:  irritamenta gastrica , speciatim ingestio nimis
larga esculentorum potuumve admodum pinguium, sal-
sorum, acidorum, aromaticorum, spirituosorum, gene-
ratim acrium, — in nonnullis individuis esus fragorum,
piscium , cancroruin, ostrearum, mityIorum, carnis suil-
lae, anserfnae; sordes ab ingestis primariae aeque ac ab
huraoribus inquilinis , succo gastrico, enterico, pancrea-
tico, bile, muco, copia et qualitate vitiatis elFectivae,
secundariae , ipsarum faecurn accumulatio (Stoli  rat.
med. 1’. I. p. 44.); se- et excretiones harum et illorum,
nec non urinarum, sudoris, mensiuin, haemorrhoidum
aliorumve profluviorum normalium aut habitualium quibus-
cunque morbis vel noxis , quas inter onania altiorem te-
netlocum, turbatae, suppressae. Huc et morbi  referendi
sunt unioersules  systema cutaneum, uti rheumatalgiae,
vel assimilationem vitiosam conccrnentes, quemadmodum

488

scrophulae , infarctus viscerum abdominis, turbae syste-
matis venae portariun, ]iysteria, hypochondriasis curn
materie , arthritis, chlorosis, helminthiasis, scorbutus ,
syphilis, diathesis cancrosa.

§. 636. Circa efllorescentiarum cutanearum naturam
cx hucusque expositis sequentia proferre licet: Efdores-
centiae, quotquot sunt, in eo conveniunt, quod in čute
et nonnullis ejus ad interiora propaginibus communein
habeant sedem; quod, utut ante evolutionem mutationi-
bus dynamicis jam manifestis jam sallem jure supponen-
dis stipatae, conditionem cutis materialem apertius ac
dynamicam laesam exhibeant efformatae, adeoque ad
morbos, quos vegetationis vocant, j)otius quam ad eos
incitationis spectent; quod proinde ornnes, substantivae
sint vel symptomaticae, idio-vel syinpathicae, in cutis
singularumque ejus partium processu vitali non tam quan-
titative quam qualitative vitiato proprie consistant. Hoc
sensu Reil  (d. c. §. 3 J congrue declarat, exanthemata
status esse abnonnes, in quibus peculiaris adest anomalia
processus vitalis, visibili cutis mutatione in conspectum
erumpere tendens. — Batio autem proxima hujus anoma-
liae non, ut Reil  opinatur, in unica functione respira-
tioni analoga cutis adfecta liaeret, sed jam in hac potius,
jam in humoruin cutis cojiia, proportione, qualitate vi-
tiosis , jam in motu eorum anoinalo, jam in se- et excre-
tione incongrua, jam in nutritione morbosa, nisi omniSj
saltem pro maxima parte quaerenda est. Functionum ista-
rum turn communium tuin propriarum laesio curn reactio-
nis vitalis tojiieae vel simul universalis nune exorbitan-
tia nune detectu, et cutis sensibilitate, irritabilitate,
robore, firmitate, ut superius 626 etc. dictum , nune
auctis nune imminutis, incedit, quin alterutri soli inni-
tatur.

De formi* inde prodeimtibus , qua naturae efflores-
centiarum signis, sequentia notentur : In acutis plerisque
et clironicis nonnullis adfectio subinflammatoria , vel i* 1 '

489

flammatoria in cule pcr unuin alterumve saltom stadium
sat constans eruptionum comes observatur. Jlaec adfectlo
in aliis phlogosin formatam, irritationem modo intlamma-
toriain in aliis exhibet} utraque vel omnem formam et
decursum rnorbi cutanci explere, vel qua pars solum et
cotnes accedere, citoque praeterire conspicitur, multifa-
riam autem momento multiplici in- et externo variata,
propriam ubique modificationem offert. Eruptiones enim
cutaneae (jiro causis ac sede in čute diversis) jam in-
ilammationem acutam vel chronicam sub forma inacularum
planarum vel nodulorum, tenuis sphaerae segmenti ad-
instar modice elevatorum, praeseferunt, et in resolutio-
nein tendunt, productum jnorbosuin in loco adfecto nec
nune generantes nec post se trahentes, quemadmodum
scarlatina, morbilli, rubeola, urticaria; jam stadio in-
ilammatorio mitiore, aut desinente validiore morbosas
humoris serosi, seroso - Iymphatici, lymphatici, puru-
lenti, ichorosi secretiones ostendunt cuin formatione pa-
pularum, vesicularum, bullarum, pustularum, in furfu-
res, squamas, crustas suo tempore abiturarum 5 exemplo
sint: strophulus, lichen, prurigo ,— miliaria rubra, her¬
pes , rupia, eczeina, aphthae, — pemphygus , — vari-
cella, variola, vaccina , psora, porrigo , — ichthyosis,
lepra, elephantiasis. In utroque času eruptio cutanea vel
in čute suas figit radices nec ultra protensas, causamque
excitantem externam et to picam supponere sinit, adeo-
que idiopathica est, vel cum morbo interno a čute re-
moto nexuinfovet, sympathica £aut et  critica), radices
vel ab assimilatione incongrua, et quidem a chymi, chyli,
]ymphae, sanguinis elaboratione vitiata, vel a se- et
excretionum turbis repetens. Fontem igitur hujus (sym-
pathicae) atque sinum maternum vel in organorum di^e-
rentium, chyliferorum, systematis lymphatici, circula-
torii ac pulmonum adfectionibus cum succi gastrici ente-
rici, pancreatici, bilis, chymi, chyli, lymphae, sangui¬
nis ipsius quantitate, qualitate aut utraque vitiosa "vel

mo

in excretionum alvinarum, se-et excretionum bilis, lotii,
sanguiniš menstrni, haemorrhoidalis, ipsius materiae per-
spirabilis etc. statu anomalo quaerere licet.

Adsertuin tamen auctorum Marcus  fSpec. Therap.
B. 3. S. 25 etc.) et Hanse  (Handb. d. chron. Krankh. B. 3.
<$. 582), essentiam efflorescentiarmn in inflammatione
eonsistere, nimis generale ’est, adeoque parum statuens.
Petechiae enim, squamae, tubera, naevi maculosi etc.
nil inflainmatorii, nil irritativi continent, irno herpes non-
nnnqnam , miliaria etc. coIIiquativae occurrunt indolis •
et in supra memoi-atis, utut notae subinflammatoriae vel
inflammatoriae junctis, conceptns de inflammatione mini-
me sufficit speciali singularuin v. gr. scarlatinae, mor-
billorum, variolarum, vaccinae, urticariae, tineae, stro-
phuli etc. characteri vere essentiali dilucidando. Vera
harum notae inflammatoriae modificationuin ratio pro certo
indicari nequit; liquet modo, illarn nec in sede varia ef-
llorescentiarum , juxta Marcus  hyj)othesim, in reti vascu-
loriitn capillarium infra rete mucosum Mafpighii  expanso,
atque earum versus hoc ipsum aut versus corium dire-
ctione, nec in varia nox<nruin excitantiuin indole, nec in
nctionis earum atque organismi in eas reactionis intensi-
tate solis haerere, sed in perfecta potius omniurn istorum
moinentorum notione et combinatione prudente solidaque
inveniendain aliquando fore. Eousque nil, nisi essentialia,
quae efflorescentias per decursum totuin aut per singula
stadia constanter comitantur, phaenoincna cuncta colli-
gendo, et rite pensitando, ad naturae earum diagnosin
quam proxime accedere datur.

§. 637. Circa prognosim  pauca proferri possunt va-
loris communis. 1’enes aegri ac circumstantiarum in eum
agentium, causarum, constitutionis epidemične etc. con-
ditionem in omni prognosi respiciendam, specialius adliuc
efflorescentiae ipsius indoles et vera origo, forma, ma¬
gnitudo, eruptionis ac decursus ratio, stadinm, duratio,
a  ersatilitas, complicatio, adfectionis simultaneae uniA r er-

401


salis gradus ac modus, febris praesentia, absentia, in-
tensitas, character, ad efflorescentiam relalio, porro ab
ejusdem eruptione febris aliorumve phaenoinenorum uni-
versalium aut complicalionis dignioris facta mutatio fau-
sta, inCausta, nulla, denique symptomata per efflores¬
centiam protractam, .ant suppressam aut regressam in-
ducta, probe attendenda veniunt.

Quo inagis efflorescentia ex dispositione quadam
baereditaria aut connata suam ducit originein, eo rarior
ejus sanatio. Cutis aut Iaxa nimis aut densa multum ob-
est sanationi. Quo magis autem causis externis produce-
batur ac hucdum alitur, quo facilius hae ainoveri queunt,
<pio minus inde hucusque reliquus patiebatur organismus,
eo ccrtius impetrari sanatio solet. — Sympathicarum et
symptomaticarum eruptionum duratio ac sanabilitas con-
ditiones morborum idiopathicorum et principalium sequun-
tur. — Metastaticae et criticae, quandoque per univer-
sam superficiem diffusae, justo sub tractainine morbum
principalem respiciente, utplurimum brevi sanari, inhi-
bitae vero, cito suppressae effectus inducere pessimos
conspiciuntur. (^Conf. 625. 633.}

Majori epidermidis ipsiusque cutis degenerationi dif-
ficilior respondet therapia, majorque in cachexias pro-
pensio.

Omnis efflorescentia chronica et habitualis ad relati-
vam individui sanitatem jam spectans, ardue sanatur,
curanujue exposcit adinodum circumspectam, quia non
solum ab uno pulsa in altero erumpit integumentorum
communium loco , sed vel maxime quia morbosa cutis ad-
fectio facile in membranosa vise er um nobilium organa cum
periculo trajicitur. Haereditaria difficillime, si unquam
et saepe non sine dainno sanatur. Ita eruptiones in seni-
bus. Diuturnae infantum, therapiam eludentes, quando-
que serius, praesertim ingrediente pubertate sponte ac
sine malis cessant sequelis. Debilium, exhaustorum. ca-
checticorum efflorescentiae in suppurationes, ulceratio-

192

nes, metastascs, hydropem aliarpie mala posthuma trans-
ire amant.

Febrilium exanthematum eruptioni praecedentes
saepe turbae systematis gastrici, circulatorii, nervosi,
suininum quandoque ininantur periculum, eruptione autem
ad normam facta illico mitigari solent, brevique componi.

Febres intermittentes, insultus arthritici, nevroses
variae imo vesaniae, hydropes nonnunquam eruinpente
ad cutem morbo sublevantur , cessant; malo e contra
omine tališ cutaneus ad inferiora vertitur. Ilepulsio re-
pentina pessima. — Symptomata ab efflorescentiis sup-
pressis, repulsis, partes internas communiter membra-
nosas spectantia, formam irritationis aut inllammationis,
magno in secretiones morbosas, effusiones cum nisu,
praeseferre consueverunt, saepe periculosa, quandoque
s ubito lethalia.

Prognostica minus generalia, ad singulas potius re-
servanda species , suis subjungentur locis.

§. 638 . Čuva  efflorescentiarum in genere juxta in-
dicationes generales statuenda, causis imprimis, inorbi
indoli, formae, magnitudini praesertim adfectioni simul
universali, stadio, praesenti forsan complicationi, indi-
vidualitati aegri adcommodanda est.

Causa excitante idio- aut syinpathica eito satis et
a p te sublata, enervata, morbus cutaneus saepe praever-
titur, aut brevior redditur, certe mitior. Hoc de vario-
lis v. gr., de scarlatina, inorbillis , typho contagioso va¬
let, dum contagium čuti aut membranae mucosae na-
rium, faucium etc. adhuc adhaereus iners vel agere
primo inchoans aufertur abluendo, sternutando, mun-
gendo , screando, vomendo etc., vel decoinponitur va-
poribus chloricis, nitrosis, muriaticis, lotionibus , bal-
neis saponatis, kalinis, acidis et s. p. 5 idem de urtica-
ria aliisque sympathicis, dum saburrae gastricae emeti-
co, purgante etc. eliminantur. — Efflorescentiis a se-
aut excretione normali vel habituali suppressa occurritur,

493

dum therapia n d eam revocandam, supplendam neces-
saria instituitur, indicationibus generalibus adaptanda.
— Si morbus aliquis fontem eruptionis, adeoque sympto-
maticae  sistit, v. gr. scrophulae , arthritis , chlorosis ,
syphilis etc., cura illius in has potissimum convertatur
necesse est, uti mox tradelur.

§. 639. ()uoad efflorescentiae ipsius curam, sequen-
tia notare juvat: Saepe illa nec positive nec directe tra-
ctanda, sed, sub congruo tamen regiinine, šibi relin-
quenda, et nonnisi cuncta naturae medicantis impedi-
menta arcenda sunt, amovenda, adeoque juxta indica-
tionem alibi (^Instit. general, in prax. clin. Vindob. 1829.

114-3 ^ us ' us a in e expositam, expectandum est.  Ejus-
modi casus obveniunt v. gr. in exanthematibus acutis,
quousque simplicia, pura, regularia ac levia inveniun-
tur, absoluto stadiorum curriculo sponte in salutem ter-
minandis; in strophulis, urticaria , aIiquando in herpete
levissimis; in eruptionibus iisdem salutaribus aut criticis;
in vari is, monente Formey , cum dentitione , evolutione
pubertatis, inenstruorum periodo nexuin causalem haben-
tibus; in habitualibus praesertim senum. His casibus ex-
emtis, concessa igitur vel iino necessaria therapia p<>-
sitiva, pra« omnibus definiendiim est, num efllorescentia
niorbum  sistat substantivum,  vel morbi cujusdam sym-
ploma,  et in utroque času, num acuta  sit vel chronica.

%■  640. Substuntivae  efflorescentiae tractamen iis¬
dem, ac morbi cujusvis substantivi, indicationibus regi-
tur. Natura ejus impugnanda, et si quae adfuerint syin-
ptomata molesta nimis, gravia, aut perieulosa, lenieu-
da, tollenda sunt. Sive autem indoli efflorescentiae irri-
tativae , inllammatoriae, vel colliquativae, vel inter
utramque fere vacillanti opponenda sit curatio antiphlo-
gistica, diluens, einolliens, vel antiseptica, erigens etc.,
semper morbi gradui et extensioni, stadio exacte ad-
aptari debet, et cum therapia palliativa concordare. Ut
curationis istius extensio rite queat definiri, in efflores-

491

eentiis substantivis et idiopathicis examinare oportet,
nuin efllorescentia topiča adhuc sit, vel suos effectus
jam ulterius , per totum forsan organisinum, expanderit
qualesque isti manifestentur. Examinantem praecipue
efllorescentiae duratio , decurrendi modus, stadium, sta¬
tus aegri praegressus, atque symptomata universalia,
illa durante fors evoluta, ducunt.

§. 641. Efflorescentiarum symptomaticarum  eura
iisdem, ac inflaminationum symptomaticarum , principiis
innititur. Vel  enim in rnorbum principom solum dirigitur,
cutis simul mundities colitur, omnisque nocivus tam idio-
quam sympathicus arcetur ab ea influxus; vel  mor-
bus prineeps aequabiliter cum efllorescentia symptoma-
tica: vel  haec prae illo imprimis curatur. Priorem mede-
lae rationem efllorescentia leviš, benigna, angustis cir-
cuinscripta limitibus indicat, alteram et tertiam latius
diffusa, valde molesta, anceps, aut imo periculosa. Me-
thodi medendi remediaque in- et externa necessaria in-
doli, magnitudini etc. tam mali principis quam sympto-
maticae eruptionis adaptanda, sedulo cum cutis et totius
organisini relationum dynamicarum et materialium respe-
ctu eligantur oportet. Empiria complura quidem offert
rcmedia, multis eruptionibus praecipue chronicis debel-
landis partim eminenter idonea, partim reapse necessa¬
ria ; horum tamen indicatio, et adplicationis modus non
potest nisi in specieruin tractatu congrue exponi. Sunt
talia penes auram liberain, puram, mitem, munditiem in
genere atque sedulam cutis depurationem, exlerna:  un-
guenta simplicia, pinguia, sic et sulphur, plumbuin,
zincum, graphitem, hydrargyrum, carbonem praepara-
tum, acidum, saponem, kali continentia; lotiones sim-
plices, vel decoctis variis vegetabilium, vel solutioni-
bus saponis, kali, hepatis sulphuris, salibus plumbeis,
mercurialibus etc. constantes; balnea ac thennae analo-
gae; epispastica, vesicantia; fonticuli; — interna;  de-
cocta radie, bardan., cichor., saponar., sarsapar., caul-

495

dulcamar., lign. junip., guajac., cortic. mezer., rhois
toxicodendr.; decocta Pollini, Zitlmanni  et similia; sul-
phur depurat., praeparata antimonu, et hydrargyri;
emetica; purgantia et alia.

§. 642. In efflorescenliis aculis curandis  tam febris
indoles et gradus, quam exanthematis natura, copia,
stadium, et mutua febris ac exanthematis relatio prope
aestimentur. Ilis vix non seraper initio methodus meden-
di antiphloglstica et antiphlogistico - emolliens varia in-
tensitate, uti in febribus inflammatoriis 81.) et in-
flainmationibus £§. 272.), cum attentione tamen indica-
tur, ne inethodo antiphlogistica nimis heroica, vel pro-
tracta ille reactionis febrilis infringatur gradus , eaque
directio pervertatur, quae ad efflorescentiam producen-
dam, sustinendam, per/iciendam omnino requiruntur. In
decursu mitigata febre aut abacta, convenit methodus
antiplilogistico - diapnoica , et nonnisi vera virium debi-
litate ingruente ac mutato quandoque febris charactere,
medela requiritur incitans, irritans , jam in systema va-
sorum et in humores, jam in illud nervorum, quemad-
modum in colliquativis febribus et nervosis (§. 123. et
144.) specialius dirigenda. Methodum autem initio et
stadiis ulterioribus indicatam qualemcunque pro re nata
mutari debere, proinde febris et exanthematis characferi,
intensitati, decursus rationi, stadio , formae mutatis illi-
co adcommodari, sponte intelligitur.

Symptomata magna aut gravia sicut complicationes
pro fonte suo ac indole tractentur.

Eruptione exanthematis pr&ecipiti et impetilosa, vel
segni et imperfecta, vel anomala, investigetur primum
causa, quae modo tam febri quam constitutioni aegrorum
conveniente tollatur, enervetur.

§. 643. In efflorescentiarum chronicunm  therapia,
seu substantivae et idiopathicae, seu ab altero inorbo
profectae, symptomaticae fuerint, prae omnibus duralio
e aru m inquirenda est. Ilecens , idioputhica  et omni in-

496

tuitu non salutaris, absque mora curetur. Ad sanatio-
nein topiča utplurimum sufficiunt remedia, si non eru-
ptioni solum et causae et stadio etc. congrua, nune re-
frigerantia, nune excitantia, nune emollientia, rela-
xantia, nune adstringentia, nune pacantia, nune irri-
tantia etc. adhibentur, sed diaeta pariter ac regimine
adaequatis constantissime adjuvantur. Haec vero thera-
pia non insufficiens modo . sed anceps etiam censenda
contra efflorescentiain diuturnam, gravique humorum se-
cretioni morbosae junctam. Tališ enim vel mere sympto-
matica traetamen exposcit morbo principali opponendum ;
vel jam morbum ipsa induxit universalem, sirnul rito
traetandum, et cura mere topiča secretionem illam lui-
morum cohibendo, supprimendo facile noceret. Ne in-
anis sit cura, et, quod multo severius perpendendum ,
ne localis sola horrendos saepe ac deleterios impetiginis
suppressae, repulsae inferat effectus, cautum  erit, lo-
calem therapiam facere lenem, necessariutn  tamen, in-
ternam simul eidem adjungere et universalem.

Quuin et chronicae efflorescentiae sua permeent sta-
dia, suasque indolis, forinae, magnitudinis etc. subeant
mutationes, curam his non respondentem toto decursu
eandem minime ferunt, quin protrahantur, aut imo rc-
crudescant.

Suminae tandem necessitatis hic, ut in omnium ma-
lorum diuturnorum cura, regimen  est tum physicum turn
psychicum, quod omni ex parte congruum ordinetur, et
ab aegro indefessa cum constantia strictissime servetur.

%. 614.  Efflorescentia ad finem  properante in febris
indolem, intensitatem, in rationem criseos tum illi tum
eruptioni competentem, nec non in virium vitaliuin sta-
tum et actiones attendatur. Quae crisim  febris dirigen-
dam spectant praecepta , jam in febrium traetamine
CS* exponebantur; quae eam exanthematum con-
cernunt, speciali singulorum curae aptius adneetentur.
— Pari modo efllorescentiarum chronicarum ad terminum

497

ver<rentium. et convalescenticie  universim ex his et acu-
tis curatio in therapia speciali docebitur. Haecce quoad
essentialia conformis est illi, quam convalescentia ex
rheumatisinis (§. 494.), catarrhis, erysipelate, šibi ex-
petit.

645. Eruptione quadam omili vel pro parte, eaque
snbito vel lente regressa  ant suppressa, et morbo novo
metastatico inde imminente aut jam orto , indicatur 1)
bunc vel praepedire vel auferre, et 2) illain restituere
atque ad pristinam in čute revocare sedem. Causalis
haec eo promptius implenda est indicatio, quo graviores
repulsio minatur effectus , ant jam intulit. Pro ea ex-
plenda regressus aut suppressionis tollere causam, et
silentem cutis adfectionem restituere opus est, habita
semper et morbi praesentis totius , febrilis seu afebrilis ,
et symptomatum, per metastasin aut inetaschematismum
recenter natorum, indolis ac sedis ratione. Tractamen in
causam amovendam tendens variat pro multiplici hujus
ipsius diversitate. In acutis, saepe essentialibus, efflo-
cescentiis rationem recessus novorumque symptomatura
J<im in vehementia, protractione, recrudescentia febris
primariae, jam in inflammatione gravi interna vel ex-
terna v. gr. per regimen justo calidius, per therapiain
C; ilefacientem, stimulantem, per aniini adfectus excitan-
| es  ete. praesertim in subjectis juvenilibus , in febres ac
'cdaininationes pronis, genio morboruin phlogistico re-
ffnante recenter inductia, jam in variis complicationibus,
Jam in virium vitalium impedimentis, suppressione, vel
v era debilitate statuque vigente nervoso aut putrido et
s > p., — in chronicis vero , non raro symptomaticis,
Sa epissime in morbi principalis mutatione invenire licet.

Tractamen in morbum noviter orturn auferendum ten-
de ns eo promptius suscipiatur oportet, quo citius is or-
t,ls  est, quo ingravescit rapidius, et quo nobilius infe-
stat  organon. Methodus medendi et remedia juxta natu-
>am ejus, formam, magnitudinem, stadium etc. definienda

32

•198

et eligenda, qneinadinodum in rheumatismi snppressi me-
dela ($. 499.} exponebatur.

Indicationein hanc utramque cito et perfecte implen-
do malum restituere cutaneum consuetim concedituv. Id
vero ut certius impetretur, in priorem mali sedem et in
cutem universam directe simul agatur remediis pro re-
ruin positione mox emollientibus et lenissime incitantibus,
mox plus minusve irritantibus, phlogosin , secretionem
morbosain singulis in plagis inducentibus, qualia sunt:
fomenta , cataplasmata , lotiones, balnea topiča et uni-
versalia jam simplicia tepida, blanda, jam varie compo-
sita et incitantia, irritantia; frictiones; cucurbitae siccae
et scarificatae; sinapismi, vesicantia; unguent. e tar-
taro emetico; cortex mezerei, fonticuli; in nonnullis
casibus, qui urgent, acetum radicale, ipsa moxa, et
cauterium actuale. — Chronicis in eruptionibus artificia-
lis plurimum saepe prodest, suppressae analoga, per
unguentum stibiatum, tincturam cantharidum et s. invi-
tata 5  aliquoties autem pristina renovata v. gr. per insi-
tionem scabiei etc. absolute requiri videtur, ubi nimirum
suppressa fuerat specifica,  contagiosa, et ubi suppres-
sionis effectus generali therapiae, nune indigitatae, per-
tinacissime renituntur.

Sect. II. Efflorescenliurum ciitanearum divisio.

§.  646. Divisionis efflorescentiarum cutanearum b<i"
sim firmissimam, infallibilem simul therapiae faciendae
indicem differentia naturae earuin constituit. Ilujus vero
cognitione certa et completa deficiente alterum amplcctoi
divisionis principium, illi quidem certitudine ac valove
secundum, essentiae tamen signum, formam efllorescen-
tiae perfectae constantiorem. Qua in re cum Plenil }  P-
Frank, IVU lan, Baleman  et Nutshard  convenio , hi
ordinibus vero statuendis, eorum numero et serie,
illis dellectens.

4 !»

§. 647. J. Plenk  (1. c.) classes morborum cutaneo-
rum statuit quatuordecira, et nominavit: 1) maculas;
2} pustulas; 3) vesiculas; 4} bullas; 5} papulas; 6)
crustas; 7) squamas; 8) callositates 5 9} excrescentia$;
I03 ulcera; 11) vulnera; 12) insecta cutanea; 13} mor-
bos unguium; et 14) morbos capillorum. — Ul tim is tri—
bus in classibus forma derelicta est, ideoque unitatis
principium in classificatione laesum.

P. Frank,  uti noturn, eruptiones cutaneas in duas
dispertit classes, acutas, exanthematuin nomine, et
chronicas impetiginura titulo insignitas. Utramque clas-
sein in duos dividit ordines, exantheinata nuda et sca-
bra, impetigines maculosas et depascentes statuens. —
Notae niinis generales sunt, et diagnosin nonnisi remo-
tissime indigitant.

Willan  et juxta eum Saleman  ordinibus oclo ex-
ponunt: 1) papulas, 2) squamas, 3) exanthemata (roth-
fleckige Ausschliige); 4) bullas; 5) pustulas; 6) vesi¬
culas; 7) tubercula, et 8) maculas. — Szalay  (diss.
inaug. med. sistens synopsim morborum cutis secundinn
formas externas dispositorum. Vindob. 1818.) classifica-
tionem liane in compendium contraxit.

Hall M.  (in the Edinb. med. and surgical Journ.
1817. N. L.) classilicationibus Plcnkii  et \Villani  non
eontentus aliam proposuit, habitus externi analogiae su-
perstruendam, quam vero quoad acutas modo notam lia-
beo. Distribuuntur istae (med. chir. Zeit. 1817. B. III.
S. 337) in ordines tres, quorum primus  scarlatinam, ru-
beolam , roseolam, urticariam , strophulum et purpuram,
alter  erythema, erysipelas, herpetem, eezema, et mi-
liaria, terlius  variolam, varicellam, et vaccinam qua
species comprehendit.

§. 648. Mihi ordines IVillani  pro generibus habenti
exanthemata (3) et maculae (8) in ordinem unum duo-
bus tantum sub generibus apte contrahi, et jiro ordinum
charaeteribus potius notae magis generales , cutis nempe

32  *

500

laevitas  et asprcdo , stafui posse videntur. Sic efflores-
centias omnes in ordines duos  redigo, quorum prim o
laeves,  supra cutem non autvix elevatae, secundo sca -
brae , modo visibili et palpabili supra cutem eininentes,
colliguntur.

Ordo prirnus generibus duobus A.  efflorescentias ma-
culosas rubras febriles, sub speciebus sex  lj typho ni-
miruin contagioso, 2 ) scarlatina, 3 ) rubeola, 4 ) mor-
billis, 53  petechiis cum morbo maculoso haemorrhagico
Werlhofii,  6 J urticaria; et B.  efflorescentias maculosas
discolores non febriles, et species tres 1 ) chloasma,
23 ephelidem, ac 33 naevuin continct.

Ordo secundus generibus sex A.  efflorescentias sca-
bras pustulosas cum speciebus sex: 13 variola, 23 va-
ricella, 33 vaccina ,43  scabie s. psora, 53 tinea, 63 tri—
chomate; B.  efflor. scabras vesiculares cum speciebus
quatuor: 13 aphthis, 23 miliaribus, 33 herpete, 43 zoste-
re; C.  efflor. scabras bullosas c. specie pemphigo tum
acuto tum chronico; V.  efflor. scabras papulares cum spe¬
ciebus tribus: 13 strophulo, 23 lichene et 33 prurigine;
E.  efflor. scabras, squamosas, cum spec. aeque tribus:
13 pityriasi, 23 ichtyosi, 33 Iepra ; F.  efflor. scabras
tuberculosas 13 cum acne, 23 sycosi, 33 elephantiasi,
et 43 framboesia, complectitur.

Quemadmodum primum ordinis primae genus natu-
ralem cum classe praecedente , inflammationum scilicet,
sustinet nexum, ita sexto ordinis secundi genere trans-
itus ad classem proximam, cachexiarum, indicatur.

Cap. II. De efflorescentiis cutaneis in specie.

Ordo L Efflorescenliae laeves s. planae.

%•  649 . Laeves s. planae s. nudae efflorescentiae

sub macularum variarum forma obveniunt. Maculae  ge-

neratim partiales coloris cutis a normali alienationes di-

*

SOI

cuntur. Quae jam minimae sunt, punctis parum majores,
jam in latas expansae plagas, jam rubrum jam alium
moi-bosum offerentes colorem, nune febri essentiali aut
symptomaticae junctae, nune afebriles. Inde effiorescen-
tiarum maculosarum divisio in genera dno , quorum prius
rubras, acutas, febriles, — alterum diseolores , chro-
nicas , febris expertes continet.

Gen. I. Efflorescentiae maculosae rubrae acutae.

650. Inter species hujus generis supra jam nomi-
natas nonnisi morbilli, dum bene formati vesiculam aspe-
rain apice gerunt, et urticaria tuberculosa, aliqualem a
definitione stricta faciunt exceptionem, quatenus ali-
fjuantum Iaedunt cutis planitiem.

Spec. 1. Tgphus contagiosus.

§. 651, Tgphus contagiosus Hildenbrandii  (Tebr.
maculosa contagiosa Reuss.,  f. nervosa contagiosa Aa-
clorum  , der ansteckende Typhus, das ansteckende Fle-
ckenfieber , das ansteckende Nervenfieber) noinen a
rvipos,  stupor , sopor , habet, qui symptoma ejus sistit
eminens et constans. Alia denominatio ab exanthemate
maculoso essentiali, alia a symptomatibus nervosis atque
Vi contagiosa petita est.

Convenit cum morbo , qui jam febris nosocomialis,
carceralis, navališ,  jam castrensis,  imo pestis bellica
audit, ipsam pestem orientalem. nonnisi inodificationem
suinme deleteriam agnoscere videtur; diflert vero a fe-
bre putrida s. coIIiquativa, utut ex hac suam quandoque
petere possit originem ; differt a febre nervosa tam ver-
satili dieta quam stupida. Incongrue itaque et non abs-
1«e damnoso therapiae diserimine nimis frequenter morbi
febriles cum sopore statim Igphosae  appellantur febres,
adeoque contagiosae declarantur, quin symptoinata re-

502

liqua, eorumque fons ac decursus ratio hanc evmčant
diagnosin.

§. 652. Est autem typhus contagiosus propria ef-
florescentiarum acutarum species ,  cujus symptomata
essentialia febris initio catarrhoso-inflammatoria, serius
nervosa, adfectio hepatis eminens, sopor cum delirio
(typhomania), et exanlliema proprium sistunt, utpluri-
inum laeve, maculis pallide aut caeruleo-rubris, plus
minus orbicularibus, non stricte liinitatis, variae cir-
cumferentiae, facile confluentibus constans, vel liinc in-
de et miliaria rubra aemulans, quod tertiam intra et
quintam a febris exordio diem erumpit, octavam intra et
undecimam disparet, subsequa desquainatione.

§. 658. Typhum contagiosuin non novum esse mor-
bum, aeque notum est, ac Pringle }  Monro  et (štručk
praeeuntibus primurn ab egregio observatore Hildenbrand
optime ad naturam esse delineatum. Jam Jos. Frank
(JErlaut. d. Erregurigstheorie. Wien 1806. Seite 80-3 ty-
pljum a contagio oriri, et van Iloven  (Jiandb. d. prakt.
Heilk, Heilb. 1806. B. I. §. 433.} pestem et febrem llavam
pro morbis exanthematicis declararunt.

Joh. Val. Edi. v. Hildenbrand  etc. iib. den anstockenden Ty-
phus. Nebst einigen VVinken zur Ileschrankung od. giinzl-
Tilgung d. Kriegspest u. piehrerer ander. Menschenseuchen-
Zweyte echte A uti. Wien 1815. 8.

Dr. Pii. K. Hartmanu,  Theorie dcs ansteck. Tjphus u. seiner
Behandl. Wien 1812. 8.

A- Watvruch,  tentamen inaugur. pbilologico-med., antiquita-
tes typhi contagiosi sistens. Vien. 1812. 4.

ijbersiclit der Schriften, -\velphe in den Jahren 1813 u.l814«5er
die Kriegspest  in Deutscliland erschienen sind. In Hiifeland’s
Biblioth. d. pr. Heilk. Jahrg. 1814. St. 8, 9, 10. Jahrg.
1815. St. 2. 5. 10. u. Jahrg. 1816. St. 4. 5.

Dr. Jo/i. Judoc. Reuss  qtc. Wesen der Exantheme  mit Anici-
tung, alle pestart. Krankheitcn einfacb, leicbt, gesclnvind
u. siclicr zu heilen u. s. vv. I. TUeil. Vas Fleclsenfieber  od.
die Kriegspest  etc. Aschaffenb. 1814. 8. Selbststandigo
exanthemaUsclie Form und Identitat dea ansteckenden lle-

508

ckcnfiebers mit der oriental. Pest j Kitite das directe, gleicli-
sam specifiache Mittel. Ein Naclitrag zumerst. 'J'h. des Wer-
kes: „\Vesen der Exantlieme.“ Niirub. 1815. 8.

Armstrong  practical illustrationa of typhoua and otlier febrile
diseases. Lomi. 1817.

Edtv. P er cimi,  pract. Observations on the treatement, pathol.
and prevention of typhous Fever. Lond. 1819. 8.

§. 654. Forma  typhi sive contagio aut aliis poten-
tiis infra nominandis producti, primarii, sive ex altero
morbo evoluti, secundarii, propria est et characteristica;
decursus  vero detinitus ac constans, duralio  certis ad-
stricta limitibus iili solum conveniunt, qui a contagio ho-
minem antea sanum corripit, qui nec dominante consti-
tutione quadain epidemica, nec complicatione, aut cura-
tione impetuosa, incongrua, aut potentiis lateralibus aliis
a decursu normali ac miti detruditur. Hinc forma essen-
tialis non raro obfuscatur, decursus anomalus evadit,
incerta duratio.

§. 655. Typhus sincerus et contagio productus sla¬
di a  octo, ut Hildenbrand  statuit, medenti momentosa ex-
hibet, nonnunquam tamen modo insensibili confluentia,
nimirum : infectionis; prodromorum s. opportunitatis;
introitus febris ; characteris catarrhoso - inflammatorii;
ttervosi; criseos; decrementi et convalescentiae.

a)  Stadium infectionis,  unum probabiliter vel pau-
cissima durans momenta, aliquando sensationibus qui-
busdam notatur, saepius nullis, aut ambiguis incerte in-
digitatur. — b)  Stadium prodromorum  s. opportunitatis
(maturationis contagif) juxta Percival  quandoque intra
24 horas limitatum, plermnque tamen 10 dies ad tres us-
que septimanas protensum, juxta Hildenbrand  a 3 ad7,
juxta Heuss  a 3 ad 5, juxta Iiausch  8, et juxta Horn
et Meier  8—9 dies excurrens, vel vagis soluin adversae
valetudinis signis , lassitudine , inquietudine, prava ani-
ffli dispositione etc., adeoque minime pathognomicis cir-
e^mdatur, vel cephalaea obtusa cutn vertigine freqmmtc,

504

ct pronitate in animi delicjuium, epigastrii ac lumborum
pondere ac pressione, flavedine adnatae, dyspepsia
cum oris amarore, siti in acida et frigida, subitaneis
membrorum succussionibus ictui electrico similibus ,
tremoribus , apertius significatur. — c)  Stadium invasio-
nis,  ut in omni morbo febrili, horrore notatur sociisque
symptomatibus. Percurrit horripilatio caput et spinain dor-
salern, intenditur in horrorein concutientem, cui serius
calor intercurrit, post 6 — 12 lioras continuus evadens,
et d)  stadii inflammalovii,  rectius catarrhoso - inflam-
malorii  (drritativi, exanthematis, coctionis dieti]) initiuin
sistens. Septem dierum spatiura explere solet. Adsunt
nota febris inflammatoriae symptomata, cum signis ad-
fectionis, uti apparel,  catarrhosae, quandoque ad in-
flammationein auctae in membrana mucosa narium, fau-
ciurn, tracheae ejusque bronchorum et ramificationum,
speciatifh cum conjunetivae oculi rubore, oculo lacrymis
suffuso , tussi et peetoris oppressione; caput grave cum
vertigine et sensu non doloris adeo acuti quam obtusi et
teinulentiae, non absimili sensationi, quam inebriatio a
spirituosis aut narcoticis infert; sopor; musculorum vo-
luntati subjectoruin inertia invincibilis, motorum tremor
et inconstantia, viribus tanturn suppressis; situs in dor-
so continuus 5 hypocliondrii utriusque sensilitas, dextri
dolor obtusus ac tensio, dysorexia et dyspepsia, iiau-
sea, ructus amari, vomitus inanis aut bilioso -mucosus,
saporque ainarus lingua interim parum aut non obducta;
artuum dedolatio magna cum tensionibus dolorilicis i* 1
suris, digitis, nec non ad lumbos et os sacrum; faciei
sed et totius reliquae cutis color terreus autluride ruber,
turgor, qui circa quartum diem universim augetur cum
simultanea exanthematis supra memorati apparitione,
quandoque ex obliquo tanturn conspicua, et epistaxi mo-
dica , caput quidquam ast transitorie levante. Exanthema
typhosum inaculosum , miliformi plerumque solum immix-
to , Ionge frequentius antibrachia, coIJum, pectus, ab-

505

domen, regionem intrascapularem, faciem internam bra-
chiorum, femorum et crurum obsidere solet, iino nec fa-
ciei parcit, cuin ,parotidum tensione ac intumescentia
eandem relationem, ac petechiae cura bubonibus et car-
bunculis in peste, ostendens. Prodeunte hoc exanthe-
mate imminuuntur irritatio aut inflammatio pulmonuin,
imminuuntur et alia phaenomena catarrhosa, reliqua ex-
acerbationibus vespertinis exceptis fere immutata persi-
stunt. Pulsus frequensest, plenus, praevalente arteria-
rum diastole suppressus ; urinae absentibus inflammatio-
nibus pallide bruneae, haud ita ac in febribus inflamma-
toriis sinceris parcae. Die septimo noctnrnam exacerba-
tionem diei sexti notabilein inserpiitur levamen univer-
sale; quod evacuationibus junctum et adeo insigne ali—
quoties vidi, ut pro initio crisis decisivae totius morbi
facile imponeret; ast eodem adhuc die scena mutatur,
et levamine dieto sub vesperam diei septimi succedit
e J sladkim nervosim,  in diem decimum et quartum pro-
tendi solitum. Evanescunt symptomata catarrhalia, rni-
nuitur character febris inflammatorius , pallescit exanthe-
ma, cui tamen nonnunquam peticulae admiscentur , ad
crisim fere permanentes. Nervosum characterem patefa-
ciunt: ardor cutis siccae, aridae, collapsae, dilute ila-
vicantis aut terreae et quasi conspurcatae; nares siccae,
fuliginosae; lingua sicca, dura, contracta, ardue mobi-
lis; abdominis meteorismus, tormina; proclivitas in diar-
rhoeam, imo quandoque in dysenteriam ; pulsus incon-
stans, utplurimum moderate frequens, sat plenus, nun-
quam parvus ac eminenter mollis; urinae pallidac, cla-
rae aut parum turbidae, variabiles, quain parcissimae.
Musculorum inertia ingravescit atque larvam debilitatis
verae altioris gradus offert; in musculis tuin voluntariis
tum involuntariis motus inordinati: tremores, lususten-
dinum, succussiones Ieves, spasini praecipue in fauci-
b «s , diaphragmate (forma singuJtus hoc in stadio vix
u «quam delicientis) , sphinetere vesicae observantur:

5<Mi

increscit stupor sensuum externorum cum phantasiae
agilitate, inde attentionis ad dieta et aeta plenarius fere
defectus, inditFerentia, cupidinum silentiura , situs in
dorso neglectus, immutatus, insomnia, coma vigil, de-
liria cum actis incongruis, praedoininante nonnunquam
idea fixa jam grata, jam aegrum torquente.

Praegressam decimo tertio die exacerbationem ve-
spertinam et noeturnam gravein die tandem decimo quarto
f) stadium criseos  excipit. Haec in času felici adeo re-
pentinain et solennem morbi totius emendationem secum-
fert, ut aeger brevi antehac sumino vitae periculo adhuc
immersus subito salvatus cernatur. Incedit autem crisis
cum epistaxi parca at caput multum levante; emolliuntur
et humectantur cutis, labia, lirigua; solvuntur in his ac
naribus haerentes crustae , prorumpit sudor universalis,
aequabilis, vaporosus, specifice olens, summe salutaris;
urinae minguntur satis tinctae , mox turbidae evadentes,
nc densam in fundo nubeculara mucosam aut sedimentum
forinantes copiosuin , albidum ant rubellum, laeve; sece-
dunt faeces pultaceae , olidae , penes sudorem inaxime
levantes; conscientiaredit; emendaturtota physiognomia 5
subsultus, spasini etc. cessant 5  mitigantur aestus, sitis,
deliriuin , coma vigil, indiflerentia; pulsus minus fre-
quentes fiunt, molles, elevati, undosi, utcunque fortes
et aequales. Contingente crisi repentina consuetim post
unain alterainve, alias tamen post 10—IS horas, ani-
madvertitur emendatio , quacum ff) stadium decremenli,
dies aeque septem fere consumens, intrat. IIoc currente
aeger quasi ex ebrietate excitatus perfeete šibi conscius
redditur, in ea, quae circa illum aguntur, attentus,imo
irritabilis ac sensibilis; aestus ad moderatum recedit ca-
lorcm; mitescit ac cessat sitis; pacatur circulus, pulsus-
que evadunt liberi, aequales, facile tamen adhuc acce-
lerandi, et saepe nune vere debiles 5  pergunt evacuatio-
nes criticae leviores. Circumdant hoc stadium delassatio
magna, capitis gravitas, facultatum mentis languor.

507

baryecoia cum susurru anriuin, facici collapsae pallor,
saporis alienatio quaedam, lingua necdum perfecte depu-
rata, magna systematis circulatorii irritabilitas. Tandem
die21. aut, crisi quamcunque ob causam tardata, 24. vel
28. h) sladiutn convalescentiae  succedit. Stipatur adhuc
magno erethismo, impulsu in venerem, debilitate, ma-
cie, musculorum extenuatorum flacciditate, cutis laxae
desquainatione cum capilloruin defluvio, farne urgente,
alvi segnitie, in foeminis mensium defectu ; et non nisi
aIiquot post hebdomades recuperata sanitate terminatur.

§. 656. Ast plurimae ac diversae a forma et decur-
su nune deseriptis anomaliae  obveniunt, totidem typhi
modificationes,  partim a subjeeto partim a variis influxi-
bus externis productae. Concernunt vel si/mptomalum
variis in stadiis numerum et indolem, vel sladiorum  sin-
gulorum proinde et totius inorbi durationem, vel ratio-
nera decursus  et lerminaliones.  Ita v. gr. typhus nune
adeo miliš  est, ut aegrum vix leeto inhaerere cogat,
nune stadio impriinis inflammatorio et nervoso adeo vehe-
mens  ac impetuosus, ut in illo per synocham validam
cum inflammationibus pulmonuin (4yphus pneumoniticus),
aut cerebri (4. encephaliticus^, hepatis (^hepatiticus^,
faucium etc., per celerein niinis in stadium nervosum
transituin, in stadio isto autem per enteritides facillime
gangraenescentes , per inllammationes visceruin nobilium
nune j)rimo evolvendas , aut per virium vitaliuin prostra-
tionem subitaneam, syinptomata nervosa multij)licata et
intensa, aut per characterem colliquativum terreficus
evadat, ]>ericulosus, Iethalis (typh. gravissimus). — Nune
nota ivflammaloria  leviš ad crisiin usque salutiferain per-
stat, nune status nervosns  a primis illico diebus praedo-
minatur. — Exanthema proprium nune citius nune serius
prodit, nune vividum nune jiallidum, purum aut pete-
cbiis, miliaribus, sudaminibus inixtum, raro tamen non
conspicuum. — Crisis quandoque intercisa rarius die jam
nndechna, frequcntius diebus IT., 21., ‘28. sequitur; non-

508

nunquam evacuationum criticarum singulae, rarissiine
tamen sudores, desiderantur. — Decreinentuin et conva-
lescentia ocyus vel segnius incedunt, symptomatibus no-
vis, malis posthumis, metastasibus, imo recidivis ex
iterata infectione turbantur, intercipiuntur. — Stadio in-
ilainmatorio-catarrhali symptomata gastrica adeo hinc
inde eminent, ut pro febri saburrali aut biliosa iucautis
imponant. — Saepe typhus cuin morbo gastrico etc. com-
plicatus invenitur etc. etc.

Gravissima typhi modificatio  a nonnullis habetur pe¬
stiš ,  inde nomine tijphi pestilentis  insignita. De qua in¬
fra speciatim.

§. 657. Typhus contagiosus dum sanalur,  valetudo
integra sub dictis antea phaenomenis criticis restituitur.

Morbi  ex inordinata, imperfecta, infausta crisi post-
humi  sunt : metastasis tam interna quam externa mul-
tiplex cum cephalaea chronica, vertigine, amb!yopia,
amaurosi, baryecoia, cophosi, hypochondriasi, hysteria
aliisque vexis nervosis; tussis chronica, phthisis; glan-
dularuin tumores ; cachexiae variae; Ianguor vitalis chro-
nicus cum emaciatione, tabe, keneangea; suppuratio
partium ipso sub morbo inflammatarum, uti pulmonum,
cerebri, meninguin, hepatis etc. 5  gangraena partium
vel antea integrarum uti digitorum, manuum pedumve
ipsorum, naši, conchae auris etc., vel decubitu, vesi-
cantibus adflictarum.

Lethalis  evadit typhus aut iminediate ex morbi fe-
rocia aut malignitate in stadio innainmatorio vel nervoso,
aut singulis morborum posthumorum nune nominatorum
intercedentibus. Priore in času forume, sub quibus mors
infertur, coinmunes sunt: apop!exia cuin et absque hu-
morum extravasatis intra crauiuin, in ventricujis cere¬
bri aut specu vertebrarum 5  raro suiTocatio; — status
colliquativus; gangraena viscerum innammatorum 5  —
status nervosus cum virium exlmustione.

$)• 658. Cadavermn lustratione proinde nune nullac,

509

nune mutationes inveniuntur, quales cadavera ex apo-
]>lexia sanguinea, ex sulTocatione, ex inflaminationum
internarum effectibus variis, aut statu putrido mortuo-
rum exhibent, imprimis venosa nimis conditio sangui-
nis in dissolutionem properantis; putredo subintrans; vis-
cerum facillime Iacerandorum, prae omnibus hepatis
sanguine et liquido bilioso turgidi nimia moliities, — aut
sinus cerebri, vasaque meningum sanguine multo disten-
ta, rarissime sanguis extravasatus; substantia cerebri
jam solito densior jam mollior , nunquam hucdum verus
abscessuS. Contra Marcus, Th. Mills  a!iorumque non-
nullorum adserta firmatur sententia Roeschlaubii  et Fried-
reichii , non semper adesse encephalitidis aut meningi-
tidis vestigia, verum hinc inde solum, uti nuperrimae
Armstrongii  et Percivalii  investigationes comprobarunt,
signa congestionis sangttinis in cerebro , in pia matre,
effusain materiem gelatinosam aut albuminosam quando-
que sanguine interinixtam intra meninges ; serum varia
quantitate accumulatuin in majoribus cerebri ventriculis,
in basi cranii; rarissime tantum arachnoideam hinc illinc
opacatam, inerassatam, cuin pia matre conglutinatam in-
veniri. — Rara est oj>pIetio pulinonum et lateris dextri
c °rdis sanguinolenta, de morte suffocativa testans. —
l'andein cutis, primaria exantliematis morbique conta-
gio inducti sedes, nullam olTert mutationoin notatu
dignam.

§. 659 . Quoad disposilionem  in typhum contagiosuin
observatio soluin docet, infantes teneros^ senes, gravi-
das, phthisicos, hypochondriacos, et typho brevi ante
mulctatos, rarius quam alios typho ex contagio prehendi;
čutim teneram, mollem, irritabilcm, compagem corporis
debilem, debilitatem universalem cum erethismo prae-
sertim ab humorum dispendiis, intensionibus mentis, vi-
gdiis , farne , frigore, curis, metu , anxietate, tristitia,
ve nere, actioni contagii admodum secundare, pro epi-
demiarum tamen diversitate juvenilia individua. robusta,

510

vivida numerosiu9 quam adulta, sensilia, irritabilia ty-
pho corripi.

Causae excitantes  praecipuae sunt: aj conlagium
speciale  £typhosum}, quod in typho ab exanthematis
initio, in peste fortassis jam a febris exordio, in conva-
lescentiam, et cjuidem observante Professore Hartmanu
in priore per tres adhuc septimanas a finita penitus iebri
producitur; materiis secretoriis mucosis et puriformibus
eininenter inhaerere videtur, et tain iinmediate per con-
tactum ipsius aegri, (|uara mediantibus vel aere in exigua
ab aegro ant illius excrementis distantia, vel variis sub-
stantiis conductricibus tyj)hinn nostrum ac pestilentem in
individuis receptivis generare valet, iinprimis calore plu-
rimum favente adjutura. Substantiae autein conductrices,
indecjue infectioni propagandne idoneae habentur: cor-
pora aspera et porosa cuncta generatim, in specie pelles
animalium, lana, pili, sericum, plumae , gossipium, can-
nabina, linea oinnia, imo strainen, foenu, ligna, charta
etc. etc. Metalla, vitrum, terra, conducendo contagio
minus paria. bJ Pringlio, Monroo , Mindererio  et prae-
sertim Hildenbrandio  adfirmantibus aer eilluviis hominum
onustus. Ex hoc typhus contagiosus in nosodochiis, car-
ceribus, castigatoriis, navibus admodum refertis ac jin-
puris , in angustis ac sordidis tuguriis, cavis etc., in
quibus homines, utut sani, admodum numerosi, aut vi¬
du  insuper parco , insalubri, frigore, metu , nimiis vi¬
nom  intensionibus debilitati diu coacervantur, quemad-
modum typhus inGermania ab anno 1811. ad 1815. epide-
micus, bellorum saevientium sequela, et recentissime ob-
servata Percivalii  testantur; — c J  Fprsan mephitis pa-
ludum et effluvia aquarum stagnantium (Hartmanu)  in
genere, nec non tempestas humida ac tepida diu perdu-
rans (Perckal).  — d)  Omnes inorbi acuti cuin chara-
ctere colliquativo ad certum usque graduin ct vim con-
tagiosam evoluto, pro foute sat largo typbi contagiosi
sporadici accusandi esse videntur. Ilis, ni fallor, relatio

511

vera causalis lebriuin colliquativarum ad typhum, scu
simplices illae fuerint aut coinplicatae, seu primarne aut
secundariae, designatur.

g. 660. Originem typhi contagiosi primarii ex con-
tagio et ex aere peculiarem in modum depravato commu-
nissimam considerando \  actionem utriusque noxae imme-
diatam in corporis integumenta eorumque in cava narium,
oris , faucium, viarum respiratoriarum propagines; con-
stantiam symptomatum catarrhalium in istis, exanthema-
tis proprii in illis, tempus evolutionis hujus exanthema-
tis ab exordio febris, decurrendi rationem ac durationem
quemadmodum in morbillis et scarlatina, attendendo;
decursum acutum, febrilem, et durationem morbi totius
uti exanthematicorum omnium, definitam, tandem desqua-
mationem, sicut a morbillis et scarlatina, subsequam
aestimando , cuin maxima probabilitate defendere licet,
typhum contagiosum esse morbum acutum }  exanlliema-
ticum }  substanlivmi.

Similitudine symptomatum nonnullorum ad morbillos
accedit, a quibus tamen sicut ab omnibus caeteris mor-
bis exanthematicis per peculiarem cerebri atque hepatis
adfectionem nunquam absentem, et per praevalentein sta-
dio septem dierum charactertjm nervosum essentialiter
differt, ac simul qua separata morborum species  consti-
tuitur.

§. 661. Essentiam  hujus exanthematicorum morbo¬
rum speciei Marcus, Mills  aliique in enccphalitide, Per-
civul  in cerebri et meningum inflammatione, Ievioribus
vero casibus in simplici tantum congestione et statu ad
inflammationcm accedentc quaerunt. Ast hae indamma-
tiones nequaquam necessariae et non nisi symptomaticae
sunt. Id quod et nuper de Vest  (in d. Keob. u. Abhandl.
osterr. x\erzte aus d. Gebiete d. gesammten Heilk. B. I.
Wien 1819. S. 251—261.3 exposuit; caeterum cruptio-
nem inflammatoriam in meningibus et forsan in oculorum
conjunctiva, eruptionis cutaneae externae vices agentem,

512

pro characteristico typhi symptomate declarans. — Prof.
ilarhnann  (L c. p. 115.J  typhum morbura cutaneum ha-
bet, qui ex sphacelisationis membranae mucosae et retis
Malpi<^hii processu, per contagium caeterave momenta
causalia idiopathice inducto, hujusque contlictu cmn
processu vitali proficiscitur. — J. Adolph Goeden  ( G'e-
schichtedes ansteckenden Typhus. B I. Bresslan 1816.)
typhum pro intoxicationis processu, pro contagione, et,
ut omnem contagionem, pro inflammatione propriae spe-
ciei considerat. Typhus illi est febris exarithematica,
ejusque sedes proinde essentialis in čute ertc. —Non (pa¬
dem nego, infectionem cum intoxicatione comparari fa-
cile posse, et in typho quoad affectionem cerebri et sy-
stematis nervosi, magnain cum intoxicatione a narcoticis
inducta apparere analogiam; ast, quousque natura con-
tagiorum et in specie typbosi, ratio agendi, atque re-
productionis istius in organismo non exacte noscuntur,
omnis de natura typhi sententia hypothesim sistit plus
aut minus probabilem. Ilinc et mihi verisimile tantum est,
essentiain hujus morbi haerere in retis Malpighii plurima-
rumque in corpore membranarum mucipararum , iino
arachnoideae piaeque matris, nec non hepatis irrita-
tione specifica, quae nonnunquam ad inflammationem ad-
aucta , febri initio inflammatoria, serius nervosa essen-
tialiter stipatur.

662. Typhus contagiosus utut pro sna hac natura
unus idemque semper maneat, pro forma tamen atque
mutantibus eam dispositione, momentis generantibus,
morbis coexistentibus etc. nonnullas nanciscitur modifi'
cutiones  notatu dignas. Distinguitur proinde a)  pro ori-
gine: in primarium  seu ex contagio seu ex aliis noxis,
et secundarinm  ex morbis profectum, in originarium ,
sponte evolutum et in communicalum , contagio propa-
gatum; — bj  in epidemicnm, endemicum  ac spornih-
cum;  — c) pro charactere febris generico praevalen-
te: in infiammatorhim,  et quidem cum inflammatione pni-

513

inonum (pneumonilicum),  sub finem hiemis et veris ini-
tium in individuis junioribus frequentem; cura hepatitide
C hepaliticum),  ineningitide, encephalitide etc., tempore
aestivo calido in juvenibus vividis ant et adultis mentem
strenuc intendentibus, pathemate vexatis, in potatoribus
saepius obvinm; cum enteritide etc. junctum; in colli-
tpialivum ; in nervosum;  in gaslricim  et speciatim bilio-
sum,  aestate et in subjectis mediae aetatis frequentio-
*’em ; in calarrhalem, rheumaticim  ex genio vernali et
autumnali participantem; — dj  pro eminente syinpto-
aiate: in typhum iclericnm  (4cterodes), emelicum , dys-
enlericum  autumno, et senibus praecipue infensum, in
congestivum (Armslrong)  etc. etc.; e)  pro intensitate:
in milem 7  gravem  et gruvissimum,  prout vel  qua febris
exanthematica mitis catarrhoso - inflammatoria absque in-
ilammatione formata, absque symptomatibus nervosis
eminentibus sub statu virium parum laeso comparet, —
juxta Veslii  mentem nomine febris maculosae insignien-
da—, vel  phlogosi visceris cujusdam aut characteri ma-
^ifesto nervoso junctus, — vel  imo colliquativo charactere
terreficus adest, qui cum aut sine haemorrhagiis, diar-
'boea, dysenteria, sudoribus coIliquativis, a!iquando sub
harum evacuationum forma praedominante quasi larva-
* Us  5  fere pestis sevitiem assequitur, uti G. A. Richter
(Med. Geschichte der Belager. u. Einnahme der Festung
I orgau, u. Beschreibung der Epidemie, welche in den
dahren 1813 u. 1814 daselbst herrschte. Beri. 1814. 8 .}
descripsit; — f)  pro decursu: in aculissimum, aculum
e t subucutum,  in regularem  et irregularem, normalem
e t anomalum,  ad quem larvalus  pertinet; — g J  pro
c onnubio: in simplicem  et composilum,  in purum  et com-
PUcalim  etc. etc.

§. 663. Typhus in casibus quibusdam morborum chro-
ni coru m , nevrosium, arthritidis , imo hydrothoracis (llil-
denbrandj  salutaris fuit; in nonnullis , uti de ipsa peste
c °nstat, sine auxilio med : co, deficientibus fortuito ad-
K  33

I

514

versis circumstantiis, et adjuvante saltem congruo regi-
mine diaetetico sanatus.

Decursus mitis et regularis in genere bonarn admit-
tit prognosim, nisi alia aliter jubeant; omnis vero de¬
cursus irregularitas , omnis fonnae anomalia major
c§- 662.) ambiguam reddunt, et pro re nata periculo'
plenam. Id quod de plerisque? anomaliis supra memoratis
tenendum. Designant autein periculum: in stadio catar-
rhoso-inflammatorio: valida pulmonum, liepatis , inenin-
gum, cerebri, ventriculi, intestinorum inflammatio , ma¬
gma et citissima faciei deliguratio , phaenomena status
nervosi aut putridi subintrantia; in stadio nervoso: sym-
ptomatum nervosorum aut colliquatorum intensitas et ex-
tensio ac numerus major, decursus impetuosus; quein-
admodum in febri putrida ($.113.) et nervosa ($. 140.)?
livor naši, auriculae, digitorum manus et pedis; in sta-

diis criseos, decrementi et convalescentiae: indicia me-

* '

tastasis ad partem nobilem, morboruin posthumoruin ex-
hauriendo, devastando formidabilium (HildenbrandJ.

Exituin faustum pollicentur : vomitus spontaneus
primis morbi diebus cum temulentiae imminutione; epi'
staxis modica, intra quartum et septiinum diem cum ca-
pitis levamine in trans; diarrhoea primis diebus exig« a
(Ilddcnbrandj;  exanthema vivide llorens ; sitis mode-
rata cum lingua non penitus ; sieca in stadio nervoso ?
pulsus parum frequens et fortis; status nervosus Ievior?
alvus regularis, lingua humida , somnus (PercivalJ-

Syinptomatum autein versatilitas et morbi m a lig 111 '
tas non rarissima ante crisiin, etiam sub facie rerummd 1 ?
prognosim bonam pro certo statuere prohibent. lino sub
ipsa convalescentia inetus metastasium non evanuit?
quousque susurriunt aures vel quovis alio modo gravan'
tur (Hddcnbrand).

Periculum subire solent aegri tristes, pusillaniines?
meticulosi, moerore, curis pressi, farne, laboribus, it*
neribus, onania, morbis diuturnis praesertiin sypbili (ie

etc. debilitati, potatores, senio confecti. Idem valet dc
gravidis ac puerperis, licet focminae caeteroquin maribus
facilius evadere consueverint. ,

itecidivus periculo haud unquam destituitur typhus.
Yi morbi cito satis, et stadio inflammatorio - catar-
rhali per medelam congruam fracta, decursus stadii ner-
Vosi mitior, et crisis debito tempore bona sperari pos-
sunt.

§. 664. Therapia  typhi contagiosi, ad pestem pari-
ter (juodanunodo adplicanda, deficiente complicatione in
®xplenuis quatuor indicationibus generalibus consistit.

Causae occasionales , si agere continuant, tentainine
speciali singulis conveniente abigi debent aut enervari.
— Jam autem praeprimis typlio regnante plurimi in-
terest, ornnem contagii actionem praepedire. Hoc scopo
prae omnibus curandum sedulo, aJ  ut ne in alios homi-
nes transferatur; et bj  ut translatum citissime amovea-
tur et enervetur, adeoque plenus illius effectus, ipse
aimirum typhus, praecaveatur.— Scopo priori convenit,
destruere contagium in aegris sese continuo evolvens,
oos , qui commerciuin cuin illis viiare nequeunt, a
contagio suscipiendo praemunire. Ut destruatur conta-'
§ ,u *n in aegro atque personis et rebus eum ambientibus,
at ' r  continuo est renovandm,  irapraegnandus vaporibus
Il *trosis, muriaticis, praecipue vero halogenicis £ex ma-
gaesii vitrariorum parte una, muriatis sodae bone sic-
c ati et pulverati partibus quinque, acidi vitrioli concen-
trati partibus tribus et aquae partibus duabus caute com-
lr ‘istis, evoivendis) et nonnisi in času necessitatis vapo-
Ubus aceti leni igne calefaciendi; exportanda illico ex~
Cr ementitia (juaevis ; indusia, stragula , vestimenta non
u| tra necessitatem relinquenda, et pro reruin positione
jam repurganda aere libero perJlante, vaporibus nune
Il °uiinatis, frigore, maceratione, lotione in aqua frigida
a,1 i- ebulliente simplice vel acidula vel Jixiviosa, jam vero
c °mburenda sunt. Ut aegrum ambientimn receptivitas pro

33  *

516

contagio minuatur aut deleatur, certum praesto nobis
non est remediuin. Commendanduin interim suininoperc,
ut, qui in aegrorum sphaera commorantur, vitam ducant
orani intuitu sobriam, ut vires vitales conservent, dige-
stionem ac se- et excvetiones , iinprirais transpirationem,
norraales sustineant, a priore vivendi more, dummodo
saluber is fuerit, nec subito nec multum deflectant, tran-
quilli, metus expertes irao, si possibile, hilares sint, et
praecipue, quoad lieri potest, oranem immediatara et pro-
tractam cum aegris et eonvalescentibus communicationem,
moram in effluviorum, praesertim halituš, transpirationis,
urinae faecumve recenter emissannn sphaera, immedia-
tum indusiorum , integumentoruin etc. contactum fugiant.
Hac ratione disseminatio contagii, malique propagatio
certo certius praepeditur. — Scopo alteri, qui sola jam
de translato contagio suspicione locnm habet, convenit
idem in čute aut ad nares, cavum oris, faucium et ulte-
riores propagines forsan haerens citissime ainovere, de-
struere, ut initians adhuc illius efiectus tolli queat. Quod
si conceditur, typhi feliciter praescinditur evolutio. In-
serviunt contagio amovendo et decomponendo: atrao-
sphaera libera, emunctio et exscreatio frequens, collu'
toria, gargarismata , superficiei totius lotiones et balnea
ex aqua saponata, aut acidis mineralibus praedictis im"
praegnata, lenta lluidoruin acidulonun , aut vaporum an-
tea nominatorum aut aceti aromatici ad nares attracti 0 *
Effectui contagii primo, phaenomenis supra adductis de-
signato, extinguendo idonea emetica, diaphoretiea,
frigus laudantur. Emetica  juxta veterum ac recentiorum
experientias, et praesertim ipecacuanha sola aut cum
pauxillo tartari enietici, habito subjecti et symptomatum
respectu, valde proficua inveniebantur. Minus celebrand« 1
diaphoretiea  uti infusa flor. sambuci, chamomillae, me'
lissae etc. cum ammonio acetico, aut in individuis nou
plethoricis ad phlogisticos morbos minime dispositis, cum
camphora , angelica , ammonia pura liquida ; vinumi

517

punsch etc. Aer frigidulus  tandem, perfusiones et lo-
tiones cinn aqua frigida aut cum hac et aceto, diu abhinc
a fratribus J. Godof. Hahn  ( Vratisl. 1737.) , et J.
8igm. Hahn  (]Schwidnic. 1743.]), serius a VVrighl,
Currie, Cullen, Gregorij,  laudibus elata, et nuperrime
a Milius, Horn, liolbamj, Reuss  et Frolich  multisque
aliis tentata, dum debita sub cautela et necessaria cir-
cumspectione adhibentur, omnino commendanda.

Quod allerius  causae occasionalis curam concernit,
aer inquinatus , corruptus adinisso aere libero , puro ,
atmosphaerico ast non perflante , identidem renovandus,
iimninutoque bominum confertorum nuinero, strenuissima
munditie, et vaporum dictorura sedulo usu emendandus
est, siquidem interest, typhum contagiosum vulgarem
et pestilentem adhucdum praevertere, vel orti durationem
longiorem , intensitatem raagnam , imo malignitatem,
praecipitemque lethalitatem praepedire.

Contra causam terliam,  mephitim paludum, auxi-
lium politiae medicae implorandum; alias reagentia pro
infringenda illius vi deleteria vix quidquam efficiunt. Cau-
s a qaurta  idem ac prima tractamen exposcit, contagium
auferre, decomponendo, destruendo enervare valens.

Dr. M. Wagner  Beytrag zur Geschichte des Gebrauches der
warmen und beaonders der kalten Biider in medic. Hinsicht.
Beob. u. Abli. a. d. Geb. der Heilk. von osterr. Arzten. B. I.
IVien 1819. S. 169 etc.

Ant. Friilich  Abh. rib. die Wirkung der t)bergiessungen, oder
der Biider von kaltem oder laurvarmem IVasser in Faul-,
Nerven-, Gali-, Brenn-und Scharlachfiebern u.». w. Wien
1820. 8. — Abhandl. rib. d. apsserl. Anvr. des kalt. Wasser»
7.ur Massigung des Fiebers. Gekr. Preissclirift. Hnfe.land’s
Journ. d. pr. II. 1822. Sgpplement - Heft.

Dr. J. J. Reuss  etc., et Dr. J. A. Pifschaft,  ibid.

665. Therapia  pro sanando typho ob insufficien-
tem naturae diagnosiin dirigenda est in formam totam et
singuia. si opus fuerit, symptomata, stadioque, gra-

518

dni characteris febris mutabilis, decurrendi modo, ac
individui conditioni adaptanda.

Dum intrat  febris, frigori aeque medendum est ac
cuivis frigori febrili remediis ac regimine §. 85 expositis.
Vitanda autern erunt quaecunque stimulantia et calefacien-
tia, uti infusa aromatica, potus vinosi, spirituosi alii, ne
proximum stadium catarrhoso - inflammatorium intendatur.

Studio catarrhoso  - mflmnmalorio  vixdum inchoato,
charactere inflammatorio levissimo absque locali inflam-
inatione, et praesente complicatione gastrica cum sabur-
ris sursuin turgescentibus, emetiea prosunt a Cullenio x
Hildenbrandio , Hartmanno , Bedingfeld, Percivalmul-
tisque aliis plurimuin depraedicata. Deficientibus his con-
ditionibus methodus antiphlogistica generatim indicatur,
habita cutis primario adfectae ratione. Haec autern ine-
tiiodus, prout typhus mitem se ostendit et siinplicein,
' aut gravem et inflammationibus topicis junctum, aut va-
rie complicatum , jam leviš requiritur, jam intensior aut
et intensissima, jam cum methodo evacuante (dnitio ple-
rumque et ulteriore decursu hujus stadii}, jam cuffl
emolliente et diapnoica £ad stadii declinationein} coin-
binanda. Remediorum selectus, penes regimen omni e*
parte antiphlogisticum, momentis generalibus indicanti'
bus determinatur. Sanguinis evacuationibus universali'
bas per validain febriin cum symptomatica pulinonis, la'
ryngis, meninguin, cerebri, hepatis etc. inllammatione
indicatis semper cauta et nunquam adeo libcra utendum
manu, qua contra easdem phlogoses sine febre exanthe-
matica adhibendae forent. Ipsi Angli Armstrong  et P er*
cical  hanc restrictionem phlebotomiarum necessariaffl
j>ronunciant. Priinis hujus stadii diebus eccoprotica an'
tiphlogistica, solutiones salinae , mannatae, decocta
graminis, prunorum, tamarindorum etc., cum šale qu<>'
dam antiphlogistico mitiore , ita propinata, ut intra 'A
horas tres quatuorve evacuationes modicas cieant, ma'
gnam plerumque virtutem exerunt, gradum characteris*

519

inflammatorii refrenando , mitigando hepatis et ence-
phali passionem, atque rapiduin morbi totius cursum co-
hibendo. Declinante boe stadio ad nervosum usque me-
thodus antipldogistico-emolliens, diluens et diapnoica
indicata esse solet. Alvi segnitiei et retentioni nune per
enemata occurrendum. Calomel  tantain ab Anglis cum
jalapa, a Germanis et sine ista adhibitum commendatio-
nem non omnino meretur 5  nam methodo antiphlogistica
reliqua et, si opus, fortiore praemissa aut adjuncta qua
remedium modo adjuvans aestimanduin, ubi character
])bIogisticus mitis fuerit, heparque praecipue £sive cuin,
sive absque ieteroj adflictumi Efficacia illius specifica in
effectibus contagii delendis convincente caret argumen-
lo , et assertum nuper (Salzb. m. chir. Ztung 1818. I.
394.} repetitum , accedente per illud salivatione febrim
quasi rescindi, confirmatum non habeo 5  et 'Percivul  usu
calomelis ad salivationem usque faeto nequidem decre-
visse febriin conspexit. Frigoris  applicatio in boe stadio
contra typhum a fratribus Hahn, IVrigltl. Cullen  (4Tandb.
d. pr. Arzneyw. B.I.) , Currie , —-contra pestem a $«-
moiloivicz  pridem utilis Iaudata , a tentaminibus Hornu ,
Iiolbany , Reussii, Frolichii  multorumque Germaniae,
Ang line, Iluliue, Russiae  medicorum tot efficaciae sa-
lutiCerae testimonia naeta est, ut de imitatione cireum-
specta et cauta minime haerendum esse censeam. Appli-
candi autem frigoris varia est ratio. Actio ipsa fit vel
aere cubiculorum frigidulo, integumentis aegri levissi-
mis , iterata extra lectuluin commoratione, potuque aquae
frigidae ; vel  penes ista epithemate per ornne caput fri-
gido; vel  lotionibus frigidis jam partium singnlarum prae-
sertiin capitis, jam totius corporis; vel  perfusionibus fri¬
gidis, vel  tandem frictionibus cum nive etglacie; nec
non particulis glaciei ingestis , unde frigus diversos om¬
nino ^ntensitatis, extensionis ac durationis efficaciae suae
gradus nanciscitur, probe aestimandos, ut variis chara-
eteris inflammatorii gradibus adeommodentur. Obstani

520

frigoris usui sub formis dictis: inflamimationes,  quae
methodo antiphlogistica reliqua prius franganlur oportet;
congesliones sanguinis  ad viscera varia, quae simili ra-
tione et, si magnae fuerint, etiam evacuationibus prius
tollantur : horror  febrilis, sudor }  symptomata calarrka¬
lin etrheumaiica  non levissima, quae praetermittantur.
Indicant usuin frigoris potissimum recente morbo : cutis
admodum calens, sicca , rubicunda aut ex flavo - brunes-
cens ; oculoruin splendor, rubor cum obtutu languido;
capitis gravitas , obnubilatio; sopor 5 delirium vividum,
febris notabilis.

Lotiones universales corporis denudati et perfusio-
nes cuin aqua grad. thenn. Reaurn.  +12—10—8. insti-
tuuntur, brevissimae, aegrum postea illico bene siccan-
do, et leviter obtegendo. Bis quaterve intra nyctheme-
rum repetuntur. Effectus earurn salutiferi se produnt mi-
nutis aestu cutis et siccitate; promtiore exanthematis
proruptione aut formatione plenaria; mitigatione febris;
dispulsione soporis (jjraecipue a perfusionibus}, ci-
curatione totius morbi et breviore sub criticis praecipue
sudoribus duratione. Ast dictis lotionibus et perfusioni-
bus contra indicationem, aut absque necessaria dexteri-
tate et circumspectione institutis effectus deleterii refri-
gerationis vehementis inducuntur: symptomata catarrho-
sa, rheumatica, diarrhoeae, haemorrhagiae, imo phlo-
goses fonnidandae. Percival  prirais typhi diebus, in sub-
jectis junioribus Jabeque visceruin organica immunibus
illas ad citiorem sanationem multuin contribuisse obser-
Varit. Pubnones dum eminenter essent adfecti, cautus
ab illis abstinuit. Ubi concutiens non quadravit perfusio,
mitiorem cum aqua et aceto lotionem beri curavit.

§. 666. In studio nervoso,  sive id subintret sive tar-
detur, ab adhibita hucusque vel stricte antiphlogistica
vel antiphiogistico -diapnoica medendi ratione desisten-
dum, et in ejus locum tractamen totum ad normas coui"
ponendum erit, pro febris nervosae therapia ( $5. 144.~) sta"

521

tutas. Magnae virtutis initio et toto cursu hujus stadii
laudanda sunt balnea tepida, et epispastica, vesicantia.

Cerebri, hepatis , intestinorum etc. phlogoses, si ex
priore in hoc stadium protrahuntur necdum solutae, aut
nune prirno explicantur, traetamen exigunt, quale ad in-
fiammationes febri vere adynamicae, nervosae junctas
278.) docebatur , topieum nempe antiphlogisticum,
emolliens, relaxans , derivans, cum universali excitan-
te, nervino prudentissime uniendum. Minitante aut jam
evoluto charactere collirjuativo principia therapiae Va¬
lent, pro cura febris colliquativae ($. 123.) enodata.
Idern de cura inflammationum forsan illi adsociatarum
(§• 279.) teneatur.—Symptoinata varia, uti: diarrhoea,
dysenteria, meteorismus, voinitus, haemorrhagiae etc.
pro charactere fundamentali praedominante, sicut in fe-
bribus nervosis aut colliquativis, pertraetantur.

§. 667. Dum judicafur  typhus, non aliis principiis
adhaerenduin, non aliis methodis atque remediis uten-
duin, quam quae pro crisi febrium varii characteris tra-
ctanda generatim (§.  86. et 87.) proposita et nominata
fuerunt.

§.  668. Convalescenliae cura  ad morbi effectus re-
lictos auferendos, vitandamque recidivam tendat oportet.
Practer fugam momentorum occasionalium traetamen cum
eo potissimum convenit, quod in convalescentia ex febri-
bus adynamicis , nervosis 151.) aut colliquativis
128.), indicatur, hicce speciali cum modificatione
prudenter administrandum.

Varietaa: Pestis orienfalis.

§. 669. Pestem orientalem gravissimam  sistere ty-
phi modificationem  nonnulli contendunt. Hanc enim mor-
bum esse aeque exanthematicum, cum formae petechia-
' um, vibiemn , bubonum et carbunculorum essentiales in
e *anthematis maculosi locum cedant, vi contagiosa pol-

522

Iere maxima, hepar ac cerebrutn non Intacta offerre, ori-
ginein haud secus habere jam sporadicam jam endemi-
cam, pro argumentis adferunt. Cum tamen pestis a pau-
cis, qui eam observarunt ac tractarunt, auctoribus de-
claretur proteiformis, decur.su et malignitate cum typho
maligno haud magis conveniat quam cum febre putrida,
nervoso- ac bilioso-putrida, ubi inalignae occurrunt;
cum bubones et carbunculi ab exanthemate typhi pluri-
mum differant, nec unquam in isto observentur : non de-
sunt rationes aliorum, pestem, utut typho adfinem, se-
paratam morborum exanthematicorum speciem  sta-
tuendi.

Certarum modo regionum calidarum, Syriae prae-
sertim et Aegypti, incola pestis est, climatis et poten-
tiarum endemicarum vitae individuali inimicissimarum
progenies, contagio quaqua vorsum propaganda, nobis-
que non nisi per contagium inferenda, unde typhus con-
tagiosus exoticu8  adpellari posset, et ob nisuin in ex-
stinguendas vires vitales et humores dissolvendos inten-
sissimum delelerms  simul, aut exilialis  determinari.

Defmire itaque liceret pestem  qua morbum exanlhe-
malicum contagiosum  (tvphum exoticuuQ, acutissimum,
m  bnbonibus et carbunculis  vel petechiis ac vibicibas spha-
celosis  notatuin , praecipi/ifjue virium dejectione  et ma¬
terine organicae liquatione  frequenter exitialem.

Thucidides  de bello Peloponensi historia. h.  II.

Procopius  de bello Persico L. II. c. 22.

Mead  de peste etc. c. 1. Lond. 1774. 4.

Dimerbroe.k  de peste L. VI. Arnh. 1646. 4-
Chenot  de peste Transsylvan. ann. 1755 usq. ad fin. ann. 1757.
tractat. Vindob. 1766. 8.

tšamoilowitz  memoire sur la peste, qui en 1771 ravagea l’eni-
pire de Russie surtont Moscou. a Par. 1783. 8.

Adami,  Bibliotheca loimica. Vind. 1784.

Orraeus,  descriptio pestis. Petrop. 1784. 4.

Minderev,  Beytrag 7, ur Kcnntniss und Hciluug der Pest. Kiga

523

1790 . -— Geschlchte der Pest in Volhjnien im J. 1798.
Beri 1806.

Scliraud,  hisfc. pestis Sirmiensis annor. 1795, 1796. Budael803

J. P. Frank,  Epitome etc. L. I.

Jos. Frank,  Prax. med. univ. praecepta. P. I. Vol. I.

Lernet,  disserfc. responsoria ad quaestiones de peste etc. Krie-
menecii 1810. 8.

J. B. Laurin,  diss. inaug. med. de peste in genere. Vindob.
1818.

C.Sprengel,  lastit. Pathol. spec. Edit. 2. Lips. 1819.

Enrico v. IVolmar  iib. d. oriental. od. Buboneu-Pest etc. In
Huftd.  Journ. d. pr. H. Jahrg. 181.9. II. 12. —■ Abhaudl. lil),
d. Pest nach vierzehnja.hr. eig. Erfahr. etc. M. e. Vorw. von
C. W. Hufeland,  k. preuss. Staatsrathe etc. Beri. 1827.8.

J. J). Tutti/,  the History of Plague as it Jatelv appeared in tbe
Islands of Malta, Gozo, Corfu , Cephalonia etc. Lond. 1821.
In Froriep’s  Notizen a. d. Geb. d. Nat. u. Heilk. B. I.
S. 61 — 63.

670. Gradus  pestis a rarissima morbi acuti gra-
vis forma ad acutissimi suinme lethiferi indolem nu-
merosissimos offert.

Studia  infectionis et prodromorum saepe non mani¬
festa stadiom invasionis quandoque cmn terminatione
lethali coincidisse vistnn est. — Minus veliemens nuncios
habet pestis per horas aliquot aut per diem: iinmanes ca-
pitis et praecordioruin dolores , anxietatein simmam per-
stantein, ardorem internum , animi deliquia, delassatio-
nem subitaneam summam citra causas apparentes. Se-
quuntur horrores vagi, praesertim in extremitatibus in-
ferloribus, brevissimi cum nausea et voinitu, aestns
postea intensus cmn siti ingentg et ardore ventriculi ccn-
tinuo , igiturque avido aquae frigidae desiderio; pulsus
debiles , frequentissimi, vaciliantes , interinittentes, in-
terdum morbo acutissimo fere normales; facies defigura-
ta, tristis, oculi micantes, rubri, feroces, lacrymis suf-
fusi; deliria; vox rauca et suppressa, respiratio citata,
evis , lm to ua nune nc sicca, nigra , fissa;

c utis arida, petechiae Iividae, nigrae, vibices, ecchy-

524

moses siiniles, haemorrhagiae; urinae norraales, vel tur-
bidae aut atrae. Caeterum jam catarrhalia, jam nervosa
symptomata, modo laterali, immiscentur. — Quibus qua-
libuscumjue praegressis die morbi secundo, tertio, vel
quarto post pruritum in čute aut aestum cum punctura-
ruin sensu carbunculi,  aut praevio nonnunquam dolore
bubones  pestilentes, vel utrique prorumpunt. Sunt autem
isti tumores glandularum variarum, praecipue inguina-
lium et femoralium profundi, duri, calidi, multum dolen-
tes ac ardentes, adeoque inflamraatorii, in suppuratio-
nem vel in gangraenam tendentes; — carbunculi  vero seu
anthraces  maculae, in faciei, colli praecipue, sed et
extremitatum, pectoris, imo abdominis čute prodeuntes,
jam laeves jam parum elevatae, inorsibus pulicum non
absimiles, cum vesiculis insurgentibus huinore tenui
fusco vel nigricante turgidis, hisque ad nucis avella-
nae imo majorem ambituin auctis dein ruptis et fluido
efluso atrae, marginibus rubris cinctae, insensiles; nu-
mero tres, quatuor, imo duodecim conspectae. Bubo
comparente carbunculo saepe evanescit, alias illo cres-
cente hic non perfecte evolvitur QLemelJ;  imo buboni
carbunculus insidere visus est (Chenot, LemelJ.  Bu¬
bones soli ac singuli non praecipitem saltem mali de-
cursurn comitantur; aegri enim circa nonurn aut decimum
diein vel accedentibus alvi dejectionibus foetidis exhau-
riuntur, vel, si bubones plura tenent loca , sine ullo
carbunculo, sub pulsibus fortioribus ac mollioribus, čute
madida et sudoribus universalibus suppurantur, saluti
accedunt. Carbunculi semper mali sunt ominis.

Morbo ingravescenle  symptomata pessima, debilita-
tis maxime et Kquationis phaenoraena, rapide increscunl,
doneč aeger circa quintuin, septimum diem vel ferociae
illius succurabat, vel resurgente virium vitaliuin energia,
infractis essentialibus symptomatibus horridis, accedenti¬
bus potius sudore universali calido, etbenigna bubonum
suppuratione, raro urinis simul ac alvo crilicis, solvalur.

525

Decremenlitm  rnorbi lento procedere passu, conra-
lescentia  tarda esse consuevit.

Malo feliciter devicto bubonum saepe vestigia diu
manent. vel et membra ulceribus gangraenosis destruun-
lur. Cicatrices a bubonum suppuratione relictae eo, quo
pestis grassari consueverat, anni tempore iterum dehis-
cere visae sunt, aegrique vertigine tune , debilitate,
nausea, vomitu porraceo corripi.

§. 671. Pestis, dura lethalis est, raro ultra septem
protrahitur dies. Bandera nonnunquam uno quasi ictu,
alias secundo tertiove jam die muletare victimas constat
QThucidid.es , Larrey , Sprengcl).  Cuin forma illa acu-
tissima exanthema in vivis nullum, brevi post mortera
maculae sphacelosae corpus obsidere conspiciebantur.
Maec forma inalignissima dieta est nervosa ;  viderunt alii
et mflammaloriam  pestis varietatera, calarrhalem }  bi-
liosam , pulridam.

§. 672. Cadavera juxta observationes ilacci-

da fuerunt, oculi suffusi, nares et aures sanguinem di-
raittentes foedum, vaša colli majora turgida, abdomen
tympaniticum; vaša meningum aeque turgida, cerebrum
molle, pultiforme, examen non sustinens; pulmones nor-
niales ; cor pallidum, molle , flaccidum , ventriculus dex-
ter volumine auctus; stomachus mole major, superficie
interna maculis gangraenosis variegata, interdum totus
sphacelosus; ita facies interna duodeni, intestina cae-
tera gas foetidissimo distenta; volumen hepatis ac lienis
auctum; cystis fellea bile profunde llava referta; arte-
riae vacuae , venae cruore turgentes, vaša lymphatica
admodum conspicua. (^Conf. Jos. Frank  1. c. j

§. 673. Pauperes prae divitibus, penuria aut vietu
vitioso, aerumnis, metu, inorbo debilitati prae robustis
ac vegetis, advenae prae indigenis facilius corripiuntur
et vehementius , senes contra , phthisici, ulceribus diu-
turnis, melancholia laborantes pesti haud facile sunt ob-
«oxii. Variolarum et vaccinae contagium a peste munire

526

fertur. QSprengel  I. c. ) Causis excitantibns  accensentur:
contagium; circumstantiae endeinicae Aegypti inferioris
et Syriae; his adjuvantibus aer quoque nimis aestuans,
per stagnationem, per varia vegetabilium, piscium alio-
rumve animalium, cadaveruin huinanonnn putrescontiuin
effluvia corruptus, hinc inde simul liumidus; inedia, et
pravae aliinentorum qualitates, spurcities ingens, nec
non constitutio epidemica et morbi varii endemici colli-
quativi ac nervosl , uti: intermittens febris maligna,
1'ebris putrida, scorbutus, iino variolae, scarlatina, sy-
philis, lepra saepe col!iquativae.— Contagiiun, contra
Chicoineau, Nissan  et Sloll  aliter sentientes, abunde
evictum, huinores secretos imprimis mucosos et purulen-
tos agnoscit veliiculum , naturae igitur non volatilis adeo
quam fixae potius, mediante aere non ultra aliquot pas-
suum distantiam agit; calore adjuvatur, frigore coliibe-
tur, infringitur; vestimentis arctius adliaeret quam cor-
poribus humanis ; indolem deleteriam per annos imo reli-
net; in Europam (quam prima vice anno 542. dcvasta-
vit, s tunine contagiosa) per merces, suppellectilia, ve-
stimenta inferri valet, in cutem ejusque ad cava oris,
nariura , canales respiratorios propagines primario, in
corporis reliqui nervos dein et systema lymphaticum age-
re videtur. Quo morbi lempore produci incipiat, quo con-
valescentiae progressu cesset, haud constat. Inter actio-
nem illius et patens morbi exordium, utut Turcae septem
dies assumant, varium intercedit temporis spatium. (Lcr-
net.J  Circumstantiae endemicae pestem eflicientes eo
difficilius nominari queunt, cum pestis recuiTere, saltem
inter populum late grassari certis modo periodis conspi-
ciatur, cum fixum fere ordinem servet, certuuupie tem-
pus moretur, ut nec anni tempus, nec tempestas, nec
res aliae manifeste morburn maturent vel mutent.

S- 674. Pro pestis essenliu  cum Laurin  O- c '  P* 35. J
habendus esse videtur processus septico analogus, gan-
gracnescenti scilicet similis, ex actione contagii septica

527

et reactione organismi vitali resultans, qui primario in
ineitatione per inflainmationem brevi in gangraenam et
sphacelura abituram, secundario in vegetatione per li-
quationem et resolntionein universalem conspicuus est.

g. 675. Pestis nonnisi sub epidemiae initium et finem
non deleteria, saepe vero summe perniciosa. ■— Pro-
gnosin  utcumjue certam non syinptomata adeo quam no-
tus epidemiae cursus et genius suppeditant; facies enim
leviš aeque insidias celare lethales, ac phaenomena pe-
rieulosissima convalescentiam habere subsequam cernun-
tur. Bubonum suppuratio laudabilis prae caeteris pollice-
tur salutem.

§• 676. Therapia pestis easdem, quae typhi conta-
giosi, normas seqnatur oportet, diversis aeque cansis,
mali indole 5  grada, stadio, complicatione etc. modifi-
candas.

Normae prophglacficae  tam publicae sunt medico-
politicae, in defensione jiopuli a contagio inferendo, sus-
cipiendo, in corroboratione corporum et animorum contra
contagii actionera possibilem consistentes, tam privatne
typho adversis analogae. — Primis contagii suscepti
aeque ac typhosi effectibus occurritur. Inunctiones totius
superficiei cum oleo olivarum, quies postea in lecto, et
sudor subseqnus largissimns a longo jam tempore Smyr-
nae , et referente Graberg d Jlemsb  etiam Tangeri in
regno Maroccano faustissima sistunt prophylactica homi-
nibns, de susce])to pestis fomitc suspectis. (^Lettera del
Sign. Graberg di Hemso  ali’ 111. Sign. Luigi Grossi ,
Dottore etc. sulla peste di Tangeri negli arini 1818—1819.
Genov. 1820-3 — Contra pestem ipsam dirigenda cura
characterem ejus, nonnunquam aperte phlogisticum utut
transitoriura, alias nervosum, autputridum, aut biliosum
etc. cum exanthcmate, magnitudinem cmn specialibus
symptomatibus urgentibus, decurrendi rationem ac sta¬
dioni etc. exacte respiciat. Quare methodus jam antipldo-
ffistica, jam incitans nervina aut antiseptica, jam anti-

528

gastrica praecipue emetica etc. convenit, quemadmodum
in typhi cura dictum est. — Frigoris adplicatio a Samoi-
louilz  contra pestem utilis pridem Iaudata, ubi viribus
labentibus calcar addendum, et sepsi obviam eundum,
maxime convenire videtur. — Usus olei olivarum inter-
nus, praeprimis externo unitus a Grdberg , observatis
propriis innixo Q. c.) salutaris celebratur. Haustis, ut
refert, olei dieti unciis quinque vel sex inunčtaque eodein
oleo calido superficietota aeger immittitur leeto , bene te-
ctus quiete decumbit ad larguin usque sudorem, quo fini-
to admodum sublevatus est, et plerisque in casibus sa-
natus. Tul/g  (1. c.) inunctionum olei contra pestem uti-
litatem confirmat.

Crisis  et convalescentia  ad regulas generales apte
traetanda. Quo et bubonum  atque carbunculorum cura
spectat, quae eo tendat oportet, ut ad benignain illi per-
dueantur suppurationem , in utrisque gangraena prae-
vertatur. Hune in finem interne remedia nervina et anti-
septica dieta, externe irritantia admoventur, et absces-
sus maturus statim aperitur.

Spec. 2.  Scarlatina.

677. Scarlatina  (Tebris scsrlatinosa, exanthema
scarlatinosum, Scharlach, ScharlachfieberJ speciem ex-
anthematum maculosorum sistit contagiosam, febri acuta,
inflammatione faucium , maculisque cutis profunde vel
coccinee rubris , latis, utplurimum coniluentibus, insigni-
tam, quae forma et extensione variae erysipelatis adin-
star calent, sub digito premente pallent, hoc arnoto pri-
stinum illico recuperant ruborem, et absoluto sex sep-
ternve dierum curriculo in desquainationem abeunt.

678. Scarlatina morbis antiquis probabiliter ad-
numeranda, pro mera faucium cynanche saepe imposuit,
saeculo decimo sexto demum exactius deseripta. Sunt,
qui epidemiam tempore belli peloponnensis regnantem a

520

Thucidide  descriptam, scarlatinam fuisse cum angina
maligna conjunctam, existimant QMalfalli  in Hufeland
Journ. d. pr. H. B. 12. St. 3.) ; tšprengel  vero aliique
inter morbos recentiores eam referunt, primum a Sen-
nerlo  (TVIed. pract. L. IV. c. 12.) saeculo decimo sexto
qua morbillorum varietatem delineatam.

Joh. Sturch,  pralct. u. theoret. Tractat vom Scharlachfieber.
Gotha 1742. 8.

Fr. Ludw. Kreysig,  Abhandl. ub. d. Scharlachfieber u. s. w.
Leipz. 1802.

Juh. Stieglitz ,  Versuch eincrPriifung u. Verbesserung der jetzt
gewi)hnlicheii Behandlungsart des Scharlachfiebers. Hanno¬
ver 1807. 8.

Reim’s  Bemerkungen ub. d. Verschiedenheit des Scharlachs,
der llfitheln u. Masern ,  vorziiglich in diagnostischer Hiu-
sicht. Jlitfel.  Journ. d. pr. H. Marž 1812. S. GO. etc.

J. P. Frank, A. G. Richter, Willan  et Bateman, Reil  opp.
citat.

A. Renke,  Ilandbucli zur Erkenntn. u. Ileilung der Kinder-
krankheiten. 3. Aufl. Frankf. a. M. 1821. 8.

Dr. J. J. Reuss ,  'NVesen der Exantlieme etc. Th. U.  Nurnb.
1818. 8.

J. Armstrong,  practical illustration of the scarlet fever etc.
Lond. 1818.

C. Duftschmid ,  tractat. de scarlatina, sive responsio etc. Eips.
1820. 8.

§. 679. Characteres scarlatinae sequentibus fere
comprehenduntur: Scarlatina utplurimum contagio spe-
cilico generatur,  procul dubio autem singularnim cir-
cuinstantiarum necduin perfecte cognitarum concursu et
primarie produci  potest, por infectionem deinde propa-
gari  ac mulliplicari.  Sporadica et epidemica observatur;
illa praesertim in urbibus quovis anni tempore, haec vero
acstate ad finem vergente (tšgdenhnm  opp. Sect. VI.
c. 2.), autumno et hyemc, tempestate liumido- frigida,
conspicitur. Sedem symptomatum inflammatoriorum illi
essentialium membrana inucipara faucium, rete Malpi-
L  .  34

530

ghii, et superllcies cutis exhibent; sed caeterae quoque
membranae muciparae, speciatim primarum viarum, et
pia mater (Yortasse et arachnoidea) aperte in sympathiam
trahuntur. Morbus decursum absolvit determinatum, fa-
cile tamen deviat; in characterem nervosnm ac in hy-
dropem, iinpriinis anasarcam, proclivis, magnam exan-
theinatis volubilitatem cuin aliorum organorum, encephali
iinprimis et meningum adfcctione, intensiorem prae exan-
thematibus caeteris aestum, majoremque prae caeteris
febribus pulsuum frequentiam offert. Hura est febris scar-
latinosa sine exantheinate, solis notata faucium dolori-
bus, rarior ejusdera secunda, aut pluries repetita in ho-
minem eundem invasio. Vehiculo contagium scarlatino-
suin utitur verosimiliter materie e pulmonibus exhalata,
per cutem evaporante, nec non muco in faucibus mor-
bose secreto.

§. 680. Orditur scarlatina vel ab indeterminatis ae-
grae valetudinis signis praecvrsoribus,  vel a febri, vel
a faucium phlogosi, vel ab ipsa interdum eruptione cu-
tanea. Regulariter decurrens ex momento , quo febris in-
gruit, tria  permaneat studia  charactcristica: febrile  ni-
mirurn, exanlhematis,  et desquamationis.

Sladkim febrile  (irritationis), unius communiter vel
duorum, raro triuin nycthemerorum spatium explens ■>
citra febris inflainmatoriae symptomata notant sequentia :
cutis admodum calens et sicca; pulsus valde freq«en s
consuetim durus et contractus (suppressusJ; magna > n
delirium pronitas, inquietudo, cephalalgia aut vertig 0  i
sopor; deglutitio ardua, dolorifica, phlogosis tonsiH 8 '
rum, plerumque et veli palatini et uvulae; aliquando na«'
sea, vomitus; nonnunquam phaenomena catarrhalia, epi'
staxis levans. In infantibus eruptionein exanthematis no Jl
raro tendinum lusus, convulsio, eclampsia praeceduid-
— Heim  odorem initiante morbo jam adesse specificum i
pathognomonicuin adfirmat, aequiparandum illi, qui e *
halecum aut casei vetusti tabernis , aut aliqua ex fei -8 '

531

rum carnivorarum (leonum, tigridum) stabulis distantia
nares ferit , decurrente morbo sensim diminuenditin.
Quem aIiquoties modo, et nonnisi decrescente febri, ob-
scure percipere mihi licuit. — Stadio exanlhemalico  in
facie tumidula, collo, pcctore, axillis, extremitatibus,
praesertim in antibrachiis, manibus et pedibus, saepe in
re!iquo etiam corpore maculae comparent (čute albida)
laetius ant (čute brunescentej profundius rubrae, cocci-
neae, latitudinis ac fonnae variae, quae pedetentiin in-
crescentes ac confluentcs eam non raro nanciscuntur ex-
tensionem , ut membra iino superficiem totam obtegant.
Jam omnibus in locis nune adductis siinul, jam succes-
sive in facie primurn, collo et peetore prorumpunt, ut
jam post horas jam intra unum duosve dies eruptio sit
perfecta; turgore, aestu intenso, pruritu quodam et ar-
dore cutis, late expansae doloribus artuum stipantur,
supra cutemnon eminent, initio pallidius post intensius
rubent, sub digito' premente erysipelatis in modum sese
habent, et nune planae manent (scarlulina laevis  s. ma-
culosuj,  nune asperae evadunt, et papulis rubris aut al-
bis, magnitudine milium aequantibus (scarlalina milia-
r is, milifovnmj,  aut rarissime pustulis (sc. pustulosaj,
rectius vesiculis (sc. vesicularisj  obsidentur, iluidum
bmpidum aut flavicans gerentibus, desquamationis tein-
Pore dispariturum. Maculis liisce explicatis cynanclie fau-
cium et febris, cephalaea, inquietudo, anxietas consuetim
iinminui observantur, eturinis, sudore, sputis , non raro
<it epistaxi criticis auferri; sed aliquando (morbo ob no¬
tam inflammatoriam, phlogoses adjunctas , varias com-
plicationes etc. ingraveseente) febris cum phlogosi con-
tinuat, caeteraque symptoinata nune primo comparent vel
iatenduntur deliriisque sociantur, doneč pallescente ex-
a athemate judicentur. Symptomata nonnulla gastrica:
sa P«r amarus aut salsus, lingua spurca etc. nune soleut
prodire. Duos exantliema dies aut tres, rarius quatuor
ae quabiliter llorens perstal, doneč eo , quo prodierat,

34  *

532

ordine paUescere incipiat, tandeinque post incertain istius
stadii per quatuor ad septem dies durationein in dcsqua -
mationem  transeat. Epidermis nimirum singulis pedeten-
tim locis sub cutis pruritu, turgorisque ac aestus decre-
mento arescit, dehiscit, et pulveris farinosi, aut squa-
mularum furfuribus similium, aut majorum, figuram par-
tis hinc inde (praecipue in manibus ac pedibus) osten-
dentium laciniarum sub forma secedit. Desquamatio non-
nunquam pluribus ab exanthemate penitus evanido ditbus
incipit, ad epithelium imo protenditur, quod a tonsillis
nec non palato molli solutum griseorum instar frustorum
«xspuitur; cum unguium imo secessu jungitur; complu-
res continuat dies, eo uberior quo Iatius expansuin ex-
anthema fuerat, atque diebus sex, octo elapsis semel aut
bis iteratur; verum et ex opposito nonnunquam exanthe-
ma manifestum vix aut non perceptibile, et deficiens aut
hinc inde solum et transitorie conspectuin, insignis se-
quitur desquamatio. Stadium hoc jam intra septem , no¬
vem dies continetur, jam, desquamatione imprimis ite-
rata, in aIiquot producitur septimanas.

681. Cum morbus non vehemens tantum, irregu-
laris, sub decursu turbatus, interceptus, sed regularis
quoque et mitis magnam ostendat in mala posthuma pro-
clivitatem, auctores stadhmi quartum  esse statuendum
crediderunt, secundarium  s. melastuticum  dictuin. Malte
ejusmodi secundariis intra quatuordecim ab exantheina te
fmito dies magis quam postea metuendis accensentm’ :
hydrops anasarca , universalis quoque, in infantibite
saepe hydrencephalus , in chloroticis faeminis hydrotho-
rax et hydrocardia jam acute jam lente decurrens; pa*’ 0 "
titis; ophthalmiae chronicae; tussis chronica, in phtl» >
sim facile terminans 5  phlogoses faucium diuturnae a c
suppurationes, in ulcera rebellia et phagedaenica, spe"
ciatim in ossiuin palatinorum et nasalium cariern ten
dentes ; metastases ad articulos, jam suppurationem be
nignam, jam vero ulcerationem pertiuacem et exhaurien"

583

ten post se trahentes. — Qui morbi secundarii ntpluri-
rnuin errores diaetae ac regiminis, quandoque vero dis-
positionem individualem, alias et peculiarem epidemiae
g en i n m  suos agnoscunt fontes. Sic Vindobonae annis
1828. et 1829. scarlatinae epidemicae nisus in kydropem
secundarium universim eminuit.

§. 682. Scarlatina modificationes nonnullas offert
notatu dignas: inflammuloria  nimirum occurrit, nervosa
et putrida  i. e. febri inflammatoriae, nervosae, aut putri-
dae juncta; benigna  et maligna', pura  et mixla  seu com-
plicata; simplex  et coniposilaj epidemica  et sporadica;
originaria  et contagio inducta, communicata; regularis
et irregularis,  ad quam imperfecte evoluta, et retro-
gressa referendae sunt.

§• 683. Febri inllammatoriae gradus leviš fsubin-
flammatoriae) omnis scarlatina simplex,  benigna s čili—
cet, mitis et ad normam decurrens, primis duobus sta¬
ri i is jungitur. Vigente febre intensa fscarl. inflammato-
ria)  morbus rapide ac impetuose decurrit, recensitaque
symptomata essentialia vehementer mox ingravescunt;
pldogoses organorum nobilium internorum, meningum
frequentissime praesertim aetate infantili ac puerili, vel
etpulmonum, pleurae, pericardii, ventriculi, intestino-
fum, hepatis alioruinve abdominis viscerum, imo com-
plurium simul accedunt , quae cynanche faucium penitus
deficiente, aut transitoria , aut inadaequate miti , vel
exanthemate tarde nimis et imperfecte prodeunte, sicut
per vices pallescente, singulis locis evanescente, for-
»nari utplurimum observantur. Status hic inflammatorius,
aut non illico cognitus, aut segniter aut perverse cura-
tus, cito in humorum effusiones periculo plenas imo lethi—
feras abit, vel in nervosum aut putridum transmutatur.

In cadaveribus tali sub rerum positione intra quinque,
septem plerumque dies defunctorum non manifestissima
s °lum inflamraatae ad mortem usque jam piae matris, jam
membranae facium canalisque respiratorii superioris mu-

581

ciparae, jam pleurae et pericardii etc. separatim, sed ali-
quot etiarn vicibus omniurn illaruin simul vestigia , et
cordis insuper ventriculos et aortam trans arcum usque
insigniter rubentes inveni. Extravasata, quae raro de-
fecerunt, humorum serosorum aut seroso - cruentorum
non larga vidi. Concretiones, abscessus (7aucium exce-
ptis} nunquam detexi.

§. 6S4. Febris nervosa, quoad observavi, scarlati-
nain initio nunquam, faventibus autem aegrorum dispo-
sitione, genio morborum regnante etc. extincto chara-
ctere inflaimnatorio adultiorem saepius comitatur. Scur-
lalina  autem nervosa  cognoscitur ex status nervosi
C$- 138-3 si^nis, nune subito intrantis, nune successive
prodeuntis, erethismo frequentius quam torpore stipati,
specialius ex pervigilio , delirio assiduo , inquietudine
magna, urinis Iimpidis largis, tendinum subsultu, spas-
mo pharyngis etc. imo convulsionibus , quibus pulsus
admodum frequentes, parvi, debiles, inaequales, mol-
les autsubduri, exanthema pallescens, hinc inde vel et
ubique ante tempus disparens, alternatim recedens ac
denuo proruinpens adsociantur. Febris scarlatinosa facile
in nervosam devians non raro epideinica observatur;
quandoque maligna fit, tuncque cito, et sub phaenome-
nis, qualia in febri nervosa inortein annuntiant, lethalis.

Cadavera scarlatina nervosa tnortuorum mox muta-
tiones morbosas ante enumeratas vario gradu, mox in-
signem siinul musculorum oinnium, cordis speciatim mol"
litiem, mox nullain a normali alienationem offerunt.

§. 685. Putridus quoque febris character nonnisi in"
flammatoriuin excipiens scarlatinae comes est. car lati'
nam putridam  denotant: verae virium vitalium debilitatis
signa; color exanthematis coccineus in purpureum, livi-
dum vergens; petechiae aut miliaria; recessus turgoris
in facie et čute reliqua attactu nune flaccida ; magna
cynanches faucium intensitas tumore notabili, rubore
profundo , imo et aphthis insignitae, inagnamque statim

585

propcnsionem in gangraenam ostendentis; gangraena
ipsa fcvnanche faucimn gangraenosa),  sociaque status
putridi universalis symptomata. Haec scarlatinosae febris
modificatio rarius hodicdura ac quondam epidemica com-
paret.

Cadaveribus scarlatina putrida enectoruin sectis de-
structioncs in faucibus , haud raro inflammationum inter-
narum residua superius exposita; consuetas a febribus
putridis mutationes; aphthas quandoque in oris cavo et
primarum viaruin tractu, ulcera cum marginibus duris,
elevatis in intestinis crassis, invenire mihi contigit.

§. 686. Scarlatina simplex  ac pura,  maculosa s.
laevis, non aeque frequens occurrit quam varie composita
ct compiicata,  ad quam miliaris  spectat, et gastrica  sa-
burralis, biliosa. Posterior frequens iinprimis est, nec cum
scarlatina simplici , quae adfectionem gastricam mere
symptomaticam seciun fert, confundenda.

687. Scarlatina imperfecle evolula  času rariore
ad solarn iaucium cynanchen, rubedine linguae intensa,
aphthisque in isthmo iaucium et pharynge consociatam, et
ad febrim liinitatur. Ex his atque ex calore cutis ultra
inodum aueto, pulsibus summopere acceleratis, epide-
mia regnante, ex aegroruin scarlatinain nedum passorum
cum scarlatina laborantibus commercio praegresso, non
tuto semper cognoscitur. Non admodum raro singulis so¬
larn locis, collo, manibus pedibusque conspicua adest.
Tališ aliquoties quidem formam scarlatinae mitioris re-
praesentat, communissime tamon morbi potius internas
partes obsidentis, criseosque per universalem exanthe-
matis eruptionem peragendae, insufficientis effectum si-
stit et signum. Quapropter haec forma synochae plerum-
que conjuncta est, ultra tempus statutum excurrenti,
quin decrescat, imo ea, qua cynanche faucium intendi-
tur, ratione invalescenti; aut aliae adhuc ex memoratis
organorum internorum membranosorum inflammationibus
incipiuut ac efformantur. Scarlatina tališ guoad formatu

536

et deciirmm cmomala  rarius ornnino debilitati aegrorum
jam praegressae, quam individuali in morbos iinflamma-
torios generatim et in viscerum phlogoses in specie dis-
positioni, tempori aestuanti, perverso per prodromorum
et febris stadia regimini calefacienti, complicationi cum
rheumatismo, gravibus functionum cutis dieto tempore
Iaesionibus per refrigerationem, alviductiones , phlebo-
tomias, siquidem non indicantur etc., suam debet ori-
ginem.

§. 688. Scarlatina pro parte aut omnis retrogressa
nonnunquam vespertino solum tempore, quo febris ex-
acerbari, vel matutino, quo remittere nisumque osten-
dere criticum assolet, parum ac transitorie manifestatur.
In hac cavendum maxime, ne retrocessionis causa sem-
per in virium defectu adeoque insufficiente organismi
reactione, vel in refrigerio haerere supponatur. Licet
enim momentum alterutrum causale subesse omnino
possit, attentio tamen haud minor in eam aegrorum dis-
positionem, in eas potentias morbificas est converten-
da, quae, ut moxdictum, incompletam scarlatinae evo-
lutionem efficiunt; quum istae exanthemate inchoante vel
et perfeeto agentes tam hujus a čute recessum, quam
pro qualitatibus suis et actionis modo jam phlogoses in-
ternas provocando, jam charaeterem nervosum vel pu-
tridum invitando sint pares.

§. 689. Dispositio  in scarlatinam insignis in aetateffl
infantilem et puerilem ad annum circiter decimum usq» e
cadit 5 morbo exantlato pro reliqua individui vita delen
consuevit. In quo autem consistat, numque differat a
majori huic aetati inhaerente in quosvis in(Iuxus noči-
vos, adeoque et in causas excitantes mox nominandaf?
receptivitate, dilucidari needum potuit. Inter adultos
faeminae prae maribus, specialius puerperae scarlatina
infestantur. — Causis excitanlibus  adnumerantur: a)
contagium speciiicum morbo ipso scarlatinoso procreatum 5
b) singulares anni temporis, tempestatis inlluxus, e

537

quibus vero non nisi atmosphaeram humido - frigidara
primi veris et autumni adulti cum probabilitate designare,
et qua fontem scarlatinae epidemiarum circa aequinoctia
plerumque regnantium, considerare licet; utut ejusmodi
epidemiae, quemadmodura Viennae anno 1822, aestivo
etiam tempore observentur. Scarlatinae sporadicae ca-
sus offendi, in quibus praeter refrigerium repentinum
corpore exaestuato captum, stricte inquirenti mihi mo-
menturn aliud causale detegere non licuit. Penes scarla-
tinam erysipelas non raro simul grassatur.

§• 690. Quod essentiam  scarlatinae adtinet, sym-
ptomata, effectus et sequelae ejus acutam retis Malpi-
ghii, et cutis superficiei, meinbranae muciparae faucium
phlogosin, nec non irritationem membranarum interna-
nnn seriferarnm, meningum praeprimis inflammationi
prope accedentem, directe indigitant; generatio morbi
per contagium sui generis, cujus effectus manifesti in-
coinpletam solum de ejus indole conclusionem concedunt,
et inficiendi potestas inflammationem sui quoque generis,
specificam, reddunt; relatio tandem bujus inflammationis
ad febrim perpensa eam mediante febris, per singulares
in cutem ejusque ad cava narium, oris, fauciumque
propagines influxus concitatae, inflammatoriae, crisi pro-
ductam esse commonstrat. Juxta haec aliorum de scar¬
latinae essentia opiniones dijudicari possunt. — Marcns,
Goeden  aliique illam in inflammatione specifica sitam esse
arbitrantur; posterior scarlatinam pro fundamentali om-
nium, quae in membranis fibrosis et arteriosis radican-
tur plexibus, exanthematum forma habet. — Jos. Wendt
(jias Wesen, die Bedeutung und die arztl. Behandl. des
Scharlachs. Breslau 1819.) scarlatinam non exanthema,
sed meram cutis inflammationem; — Reich  et Dahne
nonnisi cutis regenerationem normalem esse, existimant.
—- Chr. Pfeujfer  ( der Scharlach, sein Wesen u. seine
Bedeutung etc. Bamberg u. Wurzb. 1819.) eam morbum
evolutionis, in corpore cutis papillari rebidentem deda-

538

rat. — Kregsig (Becker s  Annalen etc. Beri. 1826. II. 3.
u. 4.) scarlatinazn specifica sanguinis mutatione induci,
huic suam debere essentiam, eaque et febriin excitari et
exanthema produci, evolvi et expandi, opinatur. In quo
autein consistat illa sanguinis mutatio, non dilucidat.

§. 691. Prognosin  in scarlatina cautissime semper
ferre oportet; nonnunquam enim cursu apparenter miti
infaustas repente mutationes, infelicemque subit termi-
nationem. Et reapse mitissimam interdum hydrops sequi-
tur anasarca.

Character activus, levissime inflammatorius, et de-
cursus regularis praesagium generatim faustum permit-
tunt 5  altiores vero indolis inflammatoriae gradus, segnis,
incompleta exanthematis eruptio, vel praesentis et per-
fecti, perstante et increscente febri inflammatoria insigni,
recessus, character nervosus et coIIiquativus, periculo
eircuindantur; ibi enim internas supra nominatas, prae-
sertim cerebri et meningum inflammationes, vel repenti-
nam in nervosum characterem aut putridum .conversio-
nein, hie malas febris nervosae aut liquativae sequelas
metuere Iicet.

Complicatio gastrica tardare consuevit cxanthematis
eruptionem.

Periculum instantaneum, et mors repentina sta-
dio secundo ex evolutione inhibita et adfectionis inflam¬
matoriae cutis ad viscera nobilia transitu, vel fortassis
specifica quoque virium vitalium humorumque destructio-
ne; stadio tertio ex morbis posthumis potissimum mi-
nantur.

Exanthema subito disparere, periculosum est; sp«'
smis et urinis copiosis limpidis quandoque annunciatur.

Periculum aeque significant faucium inflammatarum
gangraena, aphthae discolores, incliorosae, gangrae-
nescentes.

Notabilis membranae narium Schneiderianae phlo-
gosis, cynaucbi faucium adjuncta, cum profluvio valdc

539

acri, gravem encephali adfectionem antecedit; continua
in somnum propensio, sopor, deliria assidua, spasmi et
convulsiones praesentem indicant.

Infantes infra annum aetatis, praesertim dentitionis
tempore, sic et adulti communiter gravius aegrotant 5
sed et subjecta aetatis puerilis atque juvenilis ex scarla-
tina inflammatoria, imprimis per contagium adquisita,
vehementer adfliguntur.

Febrim et cynanchen exanthemate rite expIicato,
imo jam regulariter fmito perstare intensam, malum;
desquamationem multum tardari aut plane desiderari, an-
ceps est.

Quodsi desquamatione deficiente, aut praesente
aut absoluta, sudor et urinae desint criticae, cutis po-
tius valde sicca sit, parumque urinae crudae, pallidae
aut rutilae mingatur; quodsi horripilatio hinc inde sentia-
tur, pulsus febriles , sitis reconvalescentis continua,
anorexia, cutis plane attactu crassa, facies, palpebrae
superiores in specie, pedesque tumiduli inveniantur; de
inchoante hydrope non amplius est, quod dubites. Qui
plerumque acutus, aetivus imo inflammatorius est, saepe
sanatu difficilis. Si cito increscit, si febri valida stipatur,
si hydropi cutaneo, sub initium consuetim soli, nune
manifesta accedunt hydrothoracis, hydrocardiae aut hy-
drencephali signa, anceps, imo periculosus evadit; prio-
res enim utplurimum , et quidem aliquando jam intra
Unum alteruinve nycthemeron, alias, uti posterior , pau-
cas intra septimanas mortein inferunt.

Ante quatuordecim a desquamatione finita dies con-
valescentium neminem a malis posthumis securum decla-
rare licet.

§. 692. Cura  pro re nata modo prophylaxin  adhuc,
modo sanationem  intendit. Firma enim suspicione, con-
tagio scarlatinoso quendam esse infectum, quin morbus
essentiali jam manifestetur forma, sperare interdumlicet
fore ,  ut ejus aeque ae tyj>hi contagiosi 664.J evo-

540

Iutio praepedialur.  Varia hunc in finem a variis celebrata
sunt medicis: emetica; sudorifera tum medicamina tum
potulenta cum regini in e congrue calido ; balnea tepida;
lotiones egelidae, frigidulae; vapores ex acidis minera-
libus; camphora; calomel, idem cum sulphure aurato an-
timonii; belladonna dosibus minimis fvix efficacibus) ex-
hibita ad mentem Haknemanni,  et ad medicorum com-
pluriuin adserta ab Hufelandio  ( Journ. d. p. H. 1820.
St. 8; 1822. St. 6 et 10; 1823. St. 4, u. 8; 1824. St. 11;
1825. St. 11.) collecta et (opusculo: Die Schutzkraft
der Belladonna etc. Beri. 1826.) digesta. Nullum tamen
omnium absolut? pollet virtute prophylactica, potiorem
interim fidein merentur emetica, diapnoica, potus theati,
lotiones et balnea, nec non vapores dieti , dummodo
quaelibet rationali cum casuum specialium distinctione
apte seligantur, adplicentur.

Scarlatinoso jam jam explicato exanthemate momen-
tum causale excitans aut non amplius adest, aut f v. gr.
conditio terapestatis) tolli vel infringi nequit; quapropter
indicatio prima  pro parte solum, quae potentias nocivas
abigendas et arcendas spectat, expleri potest.

§. 693. Ut indicationi generali secundae,  morbi sa-
nationem concernenti, adeoque stadium scarlatinae pri-
fflum ac secundum ampleetenti satisfiat, traetamen per
complicationem fortasse praesentem, per febris indolem
atque intensitatem, specificae inflammationis faucium et
cutis gradum, per graviora urgentia symptomata, for¬
mam totain , decursuin regularem aut anomalum, nec non
genium morborum epidemieum definitur ac dirigitur. —'
Complicationem gastricain confestim jam emetico, jam ■,
prout casus expetit, purgante antiphlogistico auferre
oportet. Hac deficiente aut jam ablata, si stadio priino
febris cum cynanche, sed sine exanthemate, viget acli-
va, subinflammaloria,  cura per pharmaca, diaetain at-
que regimen ab illa contra febrim catarrhosam subinflam-
matoriam CS-S66—568.) non differt; cynanchi speciatim

5 «

cataplasmata, collutoria emollientia, similesque vapores
opponuntur, ac , siquidem et quousque status morbi ex-
egerit, in alterum continuatur stadiura. Febris synocha
cum cynanche intensa, forsan symptomatibus quoque in-
flammatoriis encephalum, pulmoneš, viscus aliquod ab-
dominis etc. ferientibus , exanthemate caeteroquin perfe-
cte vel iiiiperfecte evoluto, raro vel latissime diffuso, aut
retrogresso , regimen frigidulum et ad modurn synochae
Q>. 103. et 275.j tractamen antiphlogisticuin generosius
per sanguinis depletiones universales, topicas—in infan-
tibus per has saltem —, potulenta et eccoprotica anti-
phlogistica exposcit. Etsi ex omnibus exanthematibus
scarlatina rationem medendi stimulantem , irritantem ,
calefacientem miniine ferat, limites tainen methodi anti-
])hlogisticae, quos casus quilibet specialis definit, prae-
sertiin in adhibendis sanguinis depletionibus, purganti-
bus per StiegliH, Albert;  et Anglos pIerosque nimium
laudatis £sale amaro, calomela, jalapa etc.), et frigore
nequaquam transscendendi sunt; his enim neglectis in
stadio primo febris ad criticam exanthematis propulsio-
nem, in altero exanthema ad evolutionera completam
perduci nequit, nec non decursus summe anoinalus, ex-
antheinatis disparitio, periculosae ad viscera metasta-
ses, character nervosus aut colliquativus, imminent.

Quod perfusiones frigidas hic aeque ac in typho
(664.3  a  Currie , Kolbamj , Reuss, Armstrong  ,
tVolich, Albers  aliisque multis decantatas, et lotiones
aegrorum cum aqua frigida aceto mixta, a Willan in
perfusionuin locum tentatas, concernit, sequentia ani-
madverto : 13 Priores tanquain remedium heroicum scar-
latinae miti, simplici ac regulari non conveniunt; poste-
rioribus vero, nisi medico praesente dirigantur, securita-
tis causa methodum refrigerantem, dein emollientem dia-
pnoicam praefero. 23 Citra rerum statum in tractatu de
typho commemoratum, praesentibus quoque phlogosibus
internis prohibentur, quous<jue istae necessariis sangui-

512

nis depletionibus, antiphlogisticis pharmacis et potu-
lentis, regimine moderate frigido fractae non fuerint.
S) Ouare primo praesertim in stadio febri valida conti-
nente cum aestu admodum aucto (+ 105° F. et ultra),
čute sicca, obnubilatione capitis , imjuietudine magna,
deliriis vividis , doloribus faucium intensis pluries per
nycthemerum maxima cum circumspectione instilutae emo-
lumentum adferre collaudatum poterunt. 4) lisdem sub
symptomatibus etiam altero adhuc stadio, quo citius ad-
hibitae eo certius, proficiendo, et specialim exanthema-
tis segnis evolutionem completam , retrogressi restitutio-
nem adjuvando pares erunt, ubi febris inflammatoria, aut
status simul viscerum irritativus fortior anomaliarum di-
ctaruin culpam continet. fConf. Renke  op. cit. P. I.
p. 432.)

§. 694. Scarlatinae characteris nervosi,  quem vix
unquam ante stadium secundum ejusque finem adquirit,
methodus excitans, nervina, externe stimulans, irritans,
qualis in febrim nervosam indicatur §. 144., est oppo-
nenda. Contra perstantem faucium inflammationem, si-
quidem haec topiča sanguinis evacuatione non amplius
indigeat , sinapismus aut vesicans circa collum vel ad
nucham, postea cataplasmata vel fomenta emollientia,
serius aromatica, linimentum volatile sine aut cum cam-
phora etc., merito commendantur. Egregium hicce effe-
ctum balnea tepida, et lotiones cum aqua tepida, caut e
institutae , producunt. — Recedenle , hoc sub febris cha-
ractere, exanlhemale,  id quod non sine periculosis or-
ganorum internoruin symptomatibus fieri consuevit, citra
debitum causae occasionalis amovendae respectum ilbe°
in vires universim et in cutem in specie excitando, irri-
tando agendum est balneis, lotionibus tepidis, aromati-
cis, sinapismis ad suras, brachia, temperatura altiore ,
leni frictione, enematibus stimulantibus etc., interne si¬
mul infusis flor. ehamom., rad. valerian. etc. cum cam-
phora, liq. corn. cerv., moscbo etc.

513

§. 695. Scarlatina putrida  uti febris putrida £§. 123.
et seq.), simultanea consuetim cynanche faucium gan-
graenosa, secundum institutiones circa hanc inflammatio-
nem ( §. 596.) traditas curetur oportet. Quamquam inhac
scarlatinae varietate calor multurn intenditur, imo mor-
dax fit, Currie  tamen ipse experientia ductus, perfusio-
nes frigidas hic esse noxias, declaravit.

§. 696. Indicationi lertiae  adimplendae, crisi scili-
cet faustae invitandae, dirigendae, promovendae medi-
cus altero jam stadio intentus sit oportet. Pro viriuin igi-
tur vitalium ratione, pro gradu ac indole febris, pro
phaenomenis criticis fors jam conspicuis methodum nune
mitem, emolliendo , diluendo diapnoicam , nune diapho-
reticam fortiorem, incitantem, adeoque regimen moderate
calidum, et potum ac pliarmaca nune emollientia diluen-
tia tepida, diapnoica, nune vero plus minusve stimulan-
tia et calefacientia adininistranda habet. Adplicandi ra-
tio eadein sit, quam in traetanda febris catarrhosae leviš
ac simplicis, vel inflammatoriae, vel nervosae , vel col-
liquativae crisi (§. 568.) docui.

§. 69T. €ura convalescenliae  mali superati elfecti-
bus et sequelis definitur, atque cum curatione convales-
centiae cx febre catarrhali, vel inflammatoria, quando-
que cum illa post nervosam aut putridam convenit.

§. 698. Auxilia hpdropem praecavendi  certissima in
congruo morbi totius traetamine , regiinine ac diaeta ad-
aequatis, adeoque in iis praesto sunt, quae tam transpi-
rationi cutaneae, quam omnibus se- et excretionibus nor-
malibus promovendis, saltem sustinendis inserviunt, at-
que per aliquot a finita desquamatione septimanas conti-
nuantur. Refrigerium quodvis et errores diaeteticos evi-
tare vel maxime interest. — Quodsi autem hydropis pro-
dromi supra (^§. 691) nominati intrent, aut hydrops ipse
jam adsit, therapia variat, prout causa excitaas difTert,
at que ille, uti communiter, febri activae, inflammatoriae,
aut inflammationi alicui, vel debilitati universali jungi-

514

tur; id quod raro et uonnisi post scarlatinam nervosam
aut putridam, in hydrope diu post scarlatinam atque se-
gniter evoluto, a potentiis praegressis aperte debilitan-
tibus etc. accidit. In casibus itaque communibus, pleris-
que huic hydropi methodus antiphlogistico-diapnoica cum
diuretica opponenda est, imo venaesectio, si opus, in-
stituenda, iterande. Cremor tartan caeteroquin solus vel
cum nitro, vel digitali, vel ista per se, scilla marina,
oxymel scilliticum, tartarus emeticus dosi refracta seor-
sim vel cremori tartari, roob sambuci etc. nuptus, cum
balneis tepidis, et regimine aequabili calido indicantur.
Febre mitissima autpenitus absente, viribusque vigenti-
bus quandoque purgantia uti: infus. fol. senn. simpl. aut
compositum i. e. inf. laxat. Disp. Vien., cum šale, ele-
ctuar. Ienitiv. etc. citissiinam ferunt opem.—Hydropipas-
sivo scilla cum sulph. aur. antim. et camph., infus. bac-
car. junip. c. oxymelIe scillitico, tartarus emeticus dosi-
bus refractis, infus. polyg. seneg., decoct. radie, ononid.
spinos., amara mox dictis juncta etc., medentur.

Ad finem therapiae tališ saepius remedia roborantia:
substantias amaras, corticem Peruvianum, ferrum, in
usum vocare necesse est.

Spec. 8. llubeolae.

§. 699. Rubeolae  (roseolae, rosalia, Rothcln, Hit'
tein, Feuermasern) a Kapp , IVichmann  aliisque non-
nullis pro substantiva quidem efflorescentiarum acutarum
specie , a plerisque tamen pro varietate  solum vel scar-
latinae (Formey, Heim, Ihifelundj,  vel mox hujus
morbillorum QUeberlacher, Jahn)  habentur. Reil  scar¬
latinam inter et morbillos inedium tenere, propius tamen
priori accedere, Marcus  ad scarlatinam sicut varicellas
ad variolas sese habere defendit. Observationes propriae
ad virorum me ducunt partes, quibus rubeolae varietas
scarlatinae esse videntur, quacum in eo conveniunt,

545

quod faucium cynanche stipari soleant , secnndo ab
introitu febris prodeant die, sub digito premente scar-
latinae rationem sequantur , epidermide magnis laci-
niis secedente terminentur, et quod teste Heim  eun-
dein, quem scarlatina, ingratum spargant odorem spe-
cificum.

Ziegler’s  Beobachtungen a. d. Arzneyw. chir. und gerichtl.

Arzneyk. Leipz. 1788. S. 81. u. ff.

S. G. Vogel, J. P. Frank, C. Sprengel, A. G. Richter, A.
Renke  opp. cit.

Heim,  Bemerkungen iib. d. Verschiedenh. des Scliarlachs, der
Botheln u. der Masern etc. etc. In Hufeland’e  Journ. d.
pr. II. 1812. Marž.

§• 700. Rubeolae manifestantur maculis rubris vel
morbillos aemulantibus , laetius tamen coloratis, quid-
quam majoribus (diametro 1 —1{ lineae} , forma irregu-
lari, exacte limitatis, vel non stricte circumscriptis’, ma-
gnitudine granum milii dissectum referentibus, quae a
centro intense rubro margines versus pallescunt, morbo
miti rarae, valido autem numerosae adsunt, permagnae
ad duas expanduntur lineas, et diebus secundo et aliquot
subsequis, cum cutis interposita omnis rubescat, scarla-
tinae verae formam offerunt.

Febre cum faucium phlogosi, et tussi levi praegres-
sis, absque caeteris symptomatibus catarrhalibus, oph-
thahnia speciatim, per totam simul superficiem prorum-
punt, planae et glabrae sat frequenter papulis milifor-
mibus conspersae, tres quatuorve .post diespallent, post
sextum ad decimum usque evanescunt, maculis rubris
non remanentibus, et cum epidermidis per magnas laci-
nias secessu finiuntur.

701. Decursus, sladiorum  ratio, duratio  rubeo-
larum cum illis scarlatinae conveniunt; cynanche autem
cvoluto exanthemate perstat,imo increscit; febris utplu-
nmum indolis inflammatoriae levioris est, exanthema haud
l '  35

546

facile retrocedit, gravior cerebri adfectio rara, morbus
totus communiter mitis et benignus observatur.

g. 702. Disposilio  ad rubeolas in organismo infantili
praeprimis invenitur. Causam  earurn excilantem  conta-
gium, et, quuin scarlatinam epideinicam et antecedere
etexeipere consuescant rubeolae, probabiliter peculiaris
insuper atinosphaerae ac tempestatis constitutio, quem-
admodum de scarlatinae causis dictum, sistunt.

§• 703. Ralio mederidi  cum ea, quam scarlatina exi-
git, plane concordat. PIerisque in casibus methodus me-
dendi antiphlogistico-diapnoica cum regimine consenta-
neo per totum rubeolarum decursuin sufficit.

Spec. 4. Morbilli.

§. 704. Morbilli  fMasern, Flecken) propriam si¬
stunt exanthematum acutorum, maculosorum et conta-
giosorum speciem, febri , symptomatibus catarrhosis,
maculis profunde rubris, lenticularibus , supra cutem
inodice elevatis , saepe confluentibus , et subsequa epi-
dermidis defurfuratione essentialiter stipatam.

,, Th. Spdenham  opp.

Rosen ron Rosenstein,  Abhandl. v. d. Masern. A. d. Sclnved-
1763. 4.

Burserius, J. P. Frank, Conradi, Richter, Renke, Reih
Willan, Jos. Frank  opp. cit.

Heim’s  Bemerkungen etc.

§. 705. Morbiilorum origo ignota est; probabiliter,
uti variolae , e zonis fervidis oriundi, et ex Arabia se-
culo duodecimo aut decimo et tertio, occasione sacri
Crucigerorum belli, in Europam translati sunt. Chara -
cteres  eorum diagnostici  sequentibus comprehenduntur :
Morbilli contagio specifico , verosimiliter et peculiari at-
mosphaerae ac tempestatis coustitutione, produeuntur«
Contagiim  immediato aegri contactu, vel mediantibus

517

rebus praesertim asperis ab eo contactis, et atmosphaera
eum ambiente communicatur. Morbilli epidemice frequen-
tius quam sporadice, vere et autumno, tempestate ca-
tarrhis generandis favente , communissime obveniunt;
non cutem modo occupant, sed in faucibus quoque, tra-
chea, imo in visceruin thoracis et abdominis superficie
(Lieutaud,  prečiš de Medecine, p. 604.) conspecti sunt.
l’rae caeteris efflorescentiis acutis inembranas organorura
respiratoriorum muciparas, laryngis et tracheae praeser-
tim, dein narium et palpebrarum oculi adfectas habent
comites, eminentia symptomata catarrhosa offerentes.
Morbus defmito adligatur decursui cuin insigni in hae-
morrhagias, in characterem colliquativum , et in morbos
organorum respirationi dicatorum posthumos, speciatim
in cynanchen membranaceam in infantibus, inflammatio-
nes ac suppurationes tracheae, bronchorum, pulmonuin,
nisu. Rarissima est febris morbillosa sine exanthemate,
minus rarus morbus eundem bis invadens hominem, al-
tera vice imperfecie evolutus QWillan).  Contagium ina-
teriae e pulmonibus et čute evaporanti, lacrymis, sali-
vae, sanguini e morbillo, dum floret, laeso prodeunti,
fjuemadmodum Homei  tentatae insitiones testantur, nec
non epiderinidi in furfures secedenti, inhaeret.

§. 706. In morbilloruin decursu , citra prodromos
plerumque inconstantes, tria  notantur sladia, febris  ncm-
pe, eacanfhemalis,  et defurfuralionis,  quorum singula
dierum trium einetiuntur spatium.

Sladkim fcbrile  (irrilationis, fermentationis), ad
morbillos prodeuntes extensum, significatur a) sympto-
matibus ad speciem catarrhosis: oculorum rubedine, ca-
lore, dolore, photophobia, ilIacrymatione, palpebrarum
tumore, coryza , sternutatione frequente, cephalaea iin-
Primis ad sinus frontales, gravitate capitis, aegra animi
dispositione ; raucedine, tussi sicca, dyspnoea, punctu-
raru m  in pectore sensu, quandoque difficili etiam degiu-
litione et doloriiica; b) febri continua remittente activa,

35 *

548

plus minusve inflammatoria. Symptomata gastrica, vo-
mitus ipse aut diarrhoea, nonnunquam adsociantur; ae-
ger odorem diffundit specificum subdulcem , ab Heim
cum eo comparatum, quem pennae anseris viventis vel
mox mactati recenter extractae edunt.

Syptomata calarrhosa  enumerata vario gradu sine
vel cum febri manifesta rariori času pluribus (undecim
irno , et septemdeciin , ut observavi) diebus praecedunt,
exacerbationes aliquot notabiles celebrant, doneč exan-
thema proruinpat. — Communiter inorbilli sub- aut imine-
diate post alteram tertiainve febris exacerbationem ve-
spertinam , quandoque inquietudine , anxietate, pulsu
inordinato, convulsiope, epistaxi comitantibus , in facie
primum comparent , quibus stadhcm exanthemalis  in-
choatur , in brachiis dein et manibus , successive in col-
lo , pectore, abdomine , dorso, tandem in extremitati-
bus inferioribus prorumpunt. Sunt maculae late bruneo-
rubrae, initio minimae, cito autem increscentes, Ientis
circiter adquirentes circumferentiam, pulicum morsibus
non absimiles , jam orbiculares jam oblongae, ambitu
non stricte limitatae et pallidiores, in centro utplurimum
vesiculain minimam visu vix percipiendam, duriusculam,
primis diebus humore limpido refertam gerentes, et pe-
nitus evolutae speciatim in facie turgidula lentium instar
transversim disscissarum supra cutem elevatae. Utut i»
facie aliisque partibus quandoque numerosissimi sint inoi"
billi, ulteriore tamen decursu confluere solent, plagaS'
que tune sat expansas, rubras, late tumidulas variae
tigurae repraesentant 5 caeterum coacervatim aut racema-
tim congregati, raro per omnem corporis superficiem ae-
quabiliter difTnsi cernuntur. Eruptio morbillorum decursu
miti ac regulari, adnotante jam Sydenham  ( Obs. med-
Sect. IY. c. 5.3 , haud adeo ac scarlatinae, variolarum
etc., critica observatur; catarrhalia enim symptomata et
febris ultra completam perstant evolutionem, illa nonnisi
pallescente cum exanthemate decrescunt, contingente

defurfuratione cessant^,.Quo major febris , eo celeriar et
copiosior eruptio fieri • consuevit. Stadio exanthematis
transspiratio, speciatim vero halitus aegrorum, odorem
nanciscitur specificum, acrem, acidulum. — Elapsis tri—
bus exanthematis florentis diebus, sexto igitur septi-
move morbi, eodem illud, quo eruperat, ordine palles-
cere incipit, sensirn rarius evadit, tandemque defurfura¬
tione finitur, qua e studium  tertium , defurfuralionis ,
constituit, tres quatuorve dies perseverans. Epidermis
nimirum locis morbillorum prurientibus forma pulveris fa-
rinosi, aut squamularum furfures aemulantium secedit,
simulque sputis coctis puriformibus , sudore acidulo, uri-
nis largis criticis, nonnunquam epistaxi levi, raro alvo
diarrhoica, phaenoinena catarrhalia solvuntur, febrisque
judicatur. Defurfuratione finita rubor profundus tenuis
restat, pedetentim evaniturus.

Defurfuratio vix unquara sine damno desideratur;
febris enim tune non resolvitur , malaque posthuma
ante memorata praesertim in organis respiratoriis et
oculis, vel et inilaminationes ac indurationes glandularum,
arthralgiae tumoresque articulorum rebelles, furunculi
identidem iterati, facile gangraenescentes , diarrhoea
pertinax exhauriens, tabifica, succedunt.

§• 707. Distinguuntur morbilli in originarios  et
(contagii ope) communicatos  s. adc/uisitos; inflamma-
lorios, nervosos  dietos, et collir/ualivosj  in benignos  et
malignos; epidemicos  et sporadicos; puros  et conipli-
calos.

g. 708. Morbilli, praesertim contagio producti, ini-
tio saltem febri activae, inilammatoriae junguntur. Quae
si moderata est, morbus totus leviš, benignus decursum
supra deseriptum facit nor malem 5  si vero valida, aestu
intenso , pulsu duro , forti, pleno etc. stipata, inflamma-
tiones ei laryngis, tracheae aut bronchorum, pulinonum
a «t pleurae cum tussi acerba et sanguinis sputo, nec non
S r aves ophthalmiae accedere, exanthema citissime ac

550

impetuose, in infantibus saepe sub convulsionibus, in
adultis dira sub cephalaea et delirio, erumpere, febris post
eruptionem intendi potius quam imminui, maculae laete
rubere multuraque elevari, e naribus aliisqne viis san-
guis cura levainine stillare, hno defurfuratione subin-
trante inflammationes , laryngis praecipue , tracheae,
pulmonum, identidem oriri consueverunt.

§. 709. Morbillos , quorum sub decursu character fe¬
bris nervosns  explicatur, symptomatum catarrhalium nota
spastica potius quam phlogistica, urinae limpidae, aquo-
sae, aliaque status nervosi signa comitantur; eruptio,
nisi jam facta, irregularis et absque caeterorum decre-
mento symptoinatum contingit; exanthema ipsum pallide
rubruin, parum elatum, figurae irregularis , miliaribus
reinixtum, leviore etiam ansa data facile, instantanea-
que cum febris exacerbatione, et periculosorum sympto-
matuin nervosorum introitu retrocedit; crisis imperfecta
est, defurfuratio saepe vix perceptibilis, atque morbo-
rum,  quos supra nominavi, posthumorum unus alterve
pro certo fere exspectandus.

§. 710. Morbilli, quibus putridm  febris character
superaccedit, nonnunquam epidemici sed et sporadici, ca-
Iore ardente, evacuationibus, haemorrhagiis speciatim,
diarrhoea, et sudoribus colliquativis, rubore exanthema-
tis profundo, in lividuin vergente, interspersis hinc inde
petechiis, magno virium lapsu, et quandoque vera mali'
gnitate stipantur.

§. 711. Morbilli spurii  dieti, a medicis nonnullfe
(8. G. Vogel, Melzger  et a.) defensi, propriam exan-
thematis sistere speciem revera non videntur. Suspici°
potius viget, mitioris scarlatinae, urticariae aut milia-
rium modificationes, morbillis remote similes, P r0
imposuisse.

S* 712. Cadavera morbillis mortuorum, citra chara-
eteris inflammatorii aut colIiquativi fors effectus, vesti-
gia inflammationum exhibent nune superficialiuin nune

551

penetrantiuin membranae muciparae laryngis, tracheae ,
bronchorum, vel ventriculi, intestinorum, et quidem ru-
bedinem, mucum copiosum, ulcuscula, aphthas. Maculae
morbillosae in viscerum pectoris aut abdominis superficie
a me necdum deprehendebantur.

§. 713. Maxima in morbillos disposilio  infantibus,
imo etutero adhuc reclusis, minor adultis, senibus mini-
ma inhaeret; pari modo ac illa in variolas et scarlatinam
morbo semel rite devicto exstinguitur. Causas excilan-
les  nominare licet a} contagium sui generis jam supra
(§. 705.) consideratum; b) constitutionem atmosphaerae
ac tempestatis peculiarem, necdum penitus perspectam,
morbillorum epidemicorum fontem.

§• 714. Ex hucusque prolatis si morbillorum essentia
deducitur , in febre acuta et specifica retis Malpighii om-
niumque membranarum mucipararum, praecipue cavana-
rium viasque respiratorias investientium, irritatione in-
ilammatoria consistere videtur, insigni in excretiones
cruentas nisui et inficiendi facultati juncta, per idiopa-
thicam cutis ejusque propaginum, forsan et pulmonum,
adfectionem progenita.

§• 715. Prognosis  circa morbillos generatim minus
anceps quam circa variolas et scarlatinam ferenda; atta-
men času speciali leves quoque et benigni per sequelas
nonnunquam diuturnas, intense inflammatorii, uti nervosi
et putridi nuncupati, eodem, quo inflaminatoriae, nervo-
sae et putridae febres, modo fiunt lethiferi.

Aestate mitiores quam autumno et hyeme observari
solent.

Mala pectoris conformatio, morbi pulmonum prae-
gressi, provecta aegrorum aetas, exanthema valde co¬
piosum , inordinate prorumpens, confluens, petechiis
mixtum, repente et absque defurfuratione conspicua re-
trocedens, jam per se, jam quatenus morbos secunda-
1- ios certissime praesagiunt, periculosa censenda sunt.

(iuo tussis vehementior, quo diutius ultra defurfura-

552

tionis stadium protracta, eo magis metus de phthisi pul-
monali urget.

Tarda a febris moderatae introitu eruptio faustum,
praecox vero infaustum sistit signum.

Vomitus facta eruptione perstans malae, diarrhoea
modica bonae significationis est.

Infantes trium saltern annorum aetatem adepti levius
ac adulti, imprimis gravidae, puerperae, nec non bibo-
nes, ho c morbo plectuntur; hic tamen ininfantibus etiam
minoris aetatis eoincidente dentitionis opere, in cunctis
complicante tussi convulsiva lethalis evadere potest.

Mors in stadium defurfurationis incidere solet; dies
tnorbi nona maxiine oininosa.

Exitus faustus citra tractamen congruum ac tempe-
stive institutum a regimine conveniente, et sedula refri-
gerii fuga vel maxime pendet.

Status morbi laudabilis et mali signa, ex nosogra-
phia ante communicata facile decerpuntur.

716. Cura  ut aliorum morborum contagio oriundo-
rum jam prophplaclica  est, jam sanaloria.

Ubi epidemia morbillorum regnante, symptomata
catarrhalia graviora, universalia, in individuo illos non-
dum passo, hujusque notum cum aegris morbillo laboran-
tibus commercium probabilem reddunt infectionis suspi-
cionem; remedia diaphoretica interna, externa, specia-
lius emetica, siquidein caeteroquin indicantur, et balnea
tepida, dummodo ante febris apertae introitum rite admini'
strentur, morbillis adhuc praeverlmdis  paria inveniun-
tur. Ad praepediendam eorum vehementiam aut maligni'
tatem insilio,  primum ab Home  (Trincipia Medicinae 1"
II. Sect. 8.) anno 1758facta, a Monro , et nuper a ho-
catelli e t Speranza  bono cum eventu continuata, cujus
jam supra §. 705. mentionem injeci, tempore regnantis
praecipue epidemiae malignae respici meretur; morbilli
enim insitione provocati hucdurn mites scmper, periculi
itnmunes, malisque secundariis carentes observati sunt.

553

— Insitio eodem, quo vaccinatio, perficitur modo. — In-
fectionein die sexto symptomata catarrhosa levia cum
febri sequuntur, a quibus nimirum morbus orditur.

§. 717. Hujus ipsius mitis, regularis ac benigni sa~
natio  saepe sine pharmacis solo moderate calido, et ae-
quabili, nec non diaetetico generatim sub regimine, qua-
le febri catarrhosae leviori (§. 066.3 convenit, feliciter
impetratur. Caeteroquin therapia characterem gradumque
febris, adfectionis catarrhosae intensitatem et extensio-
nem, morbicjue totius per stadia defmita decursum sequa-
tur opportet. Communiter itaque ratio medendi initio mo-
derans et emolliens, postea plus minusve antiphlogistica
tam debilitans quam diluens, solvens, relaxans; atque
febris symptoinatumque catarrhalium crisi, exanthema-
tis arescentia, et epidermidis defurfuratione proceden-
tibus, emolliens ac diaphoretica requiritur. Charactere
autem citius seriusve mutato methodi conformiter mox
antiphlogistica generosior, mox incitans ac irritans, in
nervos atque cutem specialius directa, mox incitans an-
tiseptica, qualem febris inflajnmatoria, aut nervosa, aut
coIliquativa petit, cum praecipuo catarrhalium in organis
respiratoriis et in oculis symptomatum respectu, summa-
que ad cominunes , jam criticas jam mere symptomaticas,
haemorrhagias attentione, indicantur.

Exanthema si relrocessil,  causa occasionalis, ut in
scarlatina retrogressa §. 695. et 645. fusius memoratum
est 1  erui debet et amoveri 5  ad illud vero restituendum
necessaria insuper cura in speciali quovis času sine mora,
juxta momenta indicantia ibidem exposita, fieri.

Febre symptomatibusque catarrhalibus ad črnin,
exanthemate ad defurfurationem  declinantibus vires ac
operationes naturae congrue dirigendae sunt, sudoresque
et urinae criticae praeprimis attendendae.

§>. 718. Sub convalescenlia  maximi interest, liberam
s «stinere transspirationem, et, nisi levissimus fuerit
“»orbus, per pharmaca aeque ac regimen diaeteticum re-

554

lictam forsan tollere debilitatem, assimilationemque ac
nutritionem juvare. Convalescentes per aliquot adhuc
septimanas regimen moderate calidum aequabili servent
tenore, bene vestiti atmosphaerico sensim adsuefiant aeri,
frigidum tamen humidumque cautissime vitent, est ne-
cesse. Methodus roborans et nutriens sub iisdem, ac post
febrim catarrhalem ($. 569.), conditionibus locum in-
venit.

§. 719. Morbis posthumis pro indole et magnitudine
occurrendum; quod ut cum successu praestetur, indo-
lem fontis, morbillorum scilicet, sedem et extensionem
eorum, omnesque aegri individui proprietates exacte pon-
derare oportet.

Spec. 5. Petechiae.

§. 720. Petechiae  (jteticulae Sat. Divers.;  Ienticu-
lae, puncticula Fracast.,  purpura Sagar.  et Gallor
petechiarum morbus C.Strackii;  Petechien, Pctescheri);
maculae dicuntur laete aut obscure rubentes, orbiculares,
non elevatae, a puncti ad lentis inagnitudinem, in om¬
nibus praesertim tenuioribus et communiter obtectis cutis
plagis obviae, quae digito premente perstant, nec pru-
riunt nec ardent etc.; rarius cum ac sine febre adsunt,
et variam plus minusve definitam post moram sine de-
sijuamatione evanescunt, utut haec nonnunquam sequatur-

Car. Strack,  obs. med. de morbo c. petechiia etc. Carolsr. PtSS-
Deutsch von de Meža.  Kopenh. 1777.

Burserius, J. P. Frank, Batemann, Jos. Frank  opp. cit.

A. G. Richter,  med. chir. Anmerk. B. II. S. 135.

J. N. Beck,  diss. iuaug. med. de petechiis. Vien. 1816.

§. 721. Confundi  petechiae a minus versatis pos-
sunt cum morbillis, miliaribus rubris, exanthemate typhi,
sudaminibus, morsibus pulicum, quia non istis modo si-
miles aspectu , sed intermixtae etiam non raro occurrunt-
Attamen habitus et proprietates singularum cruptionum

555

penitius inter se comparatae, indoles, magnitudo, de-
cursus ratio totius morbi, singu!orumque symptomatum
concomitantium rite aestimatae, ad necessariam perdu-
cunt diagnosin. A pulicum morsibus defectus stigmatis in
centro, et pro parte rubedo profundior petechias distin-
guunt.

§. 722. Petechiae febriles, a Burserio secundum Fr.
Hoffmanu  qua febris exanthematica propriae speciei, fe¬
bris petechialis vera,  descriptae qua tales haud omni
eripiuntur dubio; morbus juxta hanc delineationem pete¬
chialis magnain cum typho Hildenbrandii  analogiam of-
fert. Quare petechiae ubique non nisi symplomala,  jam
acutoruin jam chronicoruin morborum, esse videntur, il-
ludque solum intercedere discrimen, quod nonnullorum
uti: febris putridae , scorbuti, morbi maculosi haemorrha-
gici esscnlialia,  aliorum accidentalia  solum symptomata
sistant. Communiter cum statu gastrico, vel cum chara-
ctere colliquativo, sed nonnunquam cum febre inflamma-
toria, vel inflaramatorio - catarrhali, vel rheumatica, ma-
gnoque humorum ad cutem impetu in arcto existunt nexu j
quare jam brevi duratione jam longa, et decursu jam acu-
to jam chronico gaudent. Caeterum nune singulae sunt,
dispersae, nune gregatae, coloris aequalis vel diversi,
wnde partibus integris habitum rubrum, nigricantem, aut
marmoris instar variegatum iinpertiuntur; aliquando in
irregulares plagas Iatiores, radios, vibices confluunt; ini-
tio consuetim laete rubrae, dein purpureae aut caeruleo-
rubicundae , — viribus vitalibus multum lapsis violaceae,
lividae, imo nigrae, — et antequam disparent, in bru-
neum aut flavidum vergentes colorem.

Petechiae per se non inficiunt; morbi vero acuti,
quibus petechiae qua symptomata essentialia adhaerent,
contagiosi sunt.

Quatenus petechiae morbis acutis modo essentiali aut
»ccidentali adjunguntur, suis jam locis consideratae fue-
runt  5 qua symptomata scorbuti in traetatu de hoc, et qua

556

varietas peculiaris sub nomine morbi maculosi haemor -
rhagici Werlhofii,  mox infra memorabuntur.

§. 723. j Disponunl  ad petechias, quae ad efllorescen-
tias generatim, momenta. Excitare  easdem valent cau-
sae febris inflammatoriae et phlogistici in genere chara-
cteris cum valida sanguinis ad integumenta communia
congestione; verum et causae febris characterisve septi-
ci, ac scorbuti, speciatim aer calidus, humidus, reclu-
sus, effluviis animalibus onustus, victus inedia, aerum-
nae, anxietas etc.

§. 724. Petechiae parvas sanguinis  in rete Malpi-
ghii effusiones  sistunt. llatio proxiina rarius in minore
resistentia vasorum cutis capillarium, laudabili sub vi-
rium statu per nimium sanguinis rarefacti impetum supe-
ratorum, communiter in eorundem potius vasculorum la-
xitate cum virium vitalium defectu vel suppressione, pas-
siva sanguinis congestione in čute, et massae humorum
tenuitate , ad dissolutionem inclinante, invenitur.

§. 725. Prognosis  potissimum inorbo petechiaruin
principali respondeat oportet. Petechiae ipsae vix unquam
criticae salutiferae, raro periculo vacuae, consuetim si-
gnificatus mali eoque pejoris censendae, quo latiores
aut copiosiores, quo obscurius coloratae aut livescentes,
quo minus et non nisi a latere conspicuae, quo confluen-
tes magis sunt, et quo celerius contra morbi principali®
decursum retrocedunt.

§. 726. Propriam petechiae therapiam  šibi non vin'
dicant; haec enim in rnorbum principalem apte dirigi de¬
bet, diligenteque aeris puri ac munditiei cura suffulch' 1 '
Specialia igitur huc facientia ex morborum supra §• 723-
nominatorum tractainine intelliguntur.

Varietas: Morbus maculosus haemorrhagicus VVerlhofii.

S- 727. Utut Salius Diversus, Pelrus a Castro,
S/rack , Diemerbrock, Burserius,  febrium petechiis sti-
patarum regnantium tempore petechias sine febre et sine

557

caeteris etiam scorbuti characteribus observarint, Werl-
hofio  tamen debetur meritum, morbum praesentem a pe-
techiis acutis exacte distinxisse et separatam statuisse
raorborum formam, unde et cognominatur, et Wich-
manno,  ad diagnosin ejus complendam fecisse.

VVerlhof,  Opp. med. T. III. p. 540. —. E. fVichmann,  Ideen
z. Diagnostik. B. I. S. 87. — iS. G. Vogel  op. cit. T. V.

§. 728. Morbus maculosi  nomine a latis  insignitur
pefechiis,  quibus vibices nonnunquam et ecchymoses,
quasi a contusionibus illatae , immiscentur. Non exterius
solarn in čute, sed in lingua etiam, palato , gingivis, in¬
terna labiorum buccarumve facie occurrunt, ubi epithe-
liuin saepe in vesiculas sanguine profunde rubro refer-
tas elevatur, quem levi pi*essione aut ictu disruptae ef-
fundunt. Profunde rubent, livent quandoque et nigres-
cunt, nonpruriunt, non inflammantur, et, quin squamas
aut crustas forment, evanescunt. Communissirae liue-
morrhagiae  narium, oris, aut pulmonum, rarius renum,
vesicae urinariae, uteri, nec non meatuum auditorio-
rum, primarumque viarum ipsas comitantur; unde mor¬
bus a nonnullis QHaase  op. cit. T. L §. 140.]) ad hae-
morrhagias relatus, et haemorrhoea,  vel haemorrhoeu
pelechialis  djmtus est.

ValetdBje hucduin apparenter secunda subito non-
nunquam ingruit morbus; saepius vero delassatio, virium
corporis animaeque dejectio cum obtusis artuum dolori-
bus, anorexia per aliquot imo septiinanas illum antece-
dunt. Non semper cum debilitatis symptomatibus , sine
febre, quandoque cum pectoris aut epigastrii tensi et
quidpiam inflati oppressione, aut lumborum pondere,
quandoque cum tussi decurrit acerba. Jam per dies tan-
tum, jam peraliquot septimanas , raro per menses du-
r at; aegri sensim pallidi , cachectici fiunt, omniaque
s y»nptomata scorbuti, oedema pedum, imo hydropem pa-
tiontur. Času faustiore, qui frequentior obtinet, morbus

558

successive, rariore cito, moderata sub haemorrhagia
bene judicatur, sed hinc inde et per haemorrhagias in-
ternas , externas, vel per tabem, virium consumtionem,
hydropem occidit.

Characteres  itaque diagnostici  sunt: maculae supra
descriptae, ecchymoses; haemorrhagiae siinultaneae;
febris defectus; et ulteriore saltem decursu debilitas uni-
versalis.

%■  729. Ad morbum maculosum haemorrhagicum ea
quidem, quae eniptionibus cutaneisj : in [genere subjiciun-
tur, sed debiliora individua prae robustis disponuntur.
Momenta causae excitantia  noscuntur : aer humidus,
calidus, impurus, mucidus , spurcities, scabies diuturna,
sic et suppressa, febres intermittentes, aniini adfectus
deprimentes, narcoticorum, speciatim hyoscyami, stram-
monii, belladonnae, laurocerasi aliorumque aciduin hy-
drocyanicum ferentium usus incongruus. Quandoque lie-
nis adfectio fontem mali sistere videtur.

730. Ratio  morbi maculosi haemorrhagici proxi -
ma  in debilitate universali, solidonim laxitate , humo-
rumque tenuitate, attamen in čute cum sanguine venoso
praedominantibus, haerere videtur. Ex observationibus
meis numerosis juste institutis eum esse scorbuti modifi-
cationem,  et quidem scorbutum incipienten* concludo, a
vulgari praesertim in eo differentem, quod^*integumen'
tis communibus horumque propaginibus prima sua et ei»i'
nentia edat symptomata. Scorbutus enim vulgaris cacbe-
xiae universali jam initio nuptus, nunquam adeo cito ori-
tur; primuin in gingivis (in morbo maculoso saepe vix
adfectis) manifestatur, dentes quoque, in illo nunquam
correptos , invadit; atque nonnisi ulteriore sub decursu,
graduque altiore ecchymoses et haemorrhagias habet
comites.

731. Prognosis  in genere non infausta. Attamen
ubi causa mali tolli nequit, vel ubi haemorrhagiae prae-
cipites aut iteratae infestant, scorbuti forma vulgar*

559

cito evolvitur, exitus funestl, morbique posthumi supra
nominati, omnino metuendi si»t.

Evoluta currente morbo febris ominosa.

Et complicationes quandoque ferunt periculum.

§. 732. Cura  morbi maculosi in potentias excitan-
tes ac sustinentes auferendas, enervandas primum ten-
dat; quare viribus aegri vigentibus praecipue dirigatur
in cutem. Deficientibus catarrho , diarrhoea aliisve, quae
impedirent vel vetarent, symptomatibus penes potus aci-
dulos, aerem frigidulum, purum, siccum, et motus mo-
deratos , lotiones cutis cum aqua recenter hausta et aci-
do minerali, sanationi accelerandae, quemadmodum multa
me docuere tentamina, eminenter secundant. Aquae ni-
mirum librae aeidi sulphurici ant muriatici diluti drach-
mae duae, tres admiscentur, hocque fluido, quoad fieri
potest, ab aegro ipso singulae cutis plagae et sensim
tota superficies, leni et ad siccitatem continuata frictione
omni trihorio, lavantur. Morbo provecto, debilitate uni-
versali stipato, atque scorbuti vulgaris formae propius
accedente lotiones istae, rectius frictiones lenes, usu in¬
terno acidorum mineralium, elixirii acid. Hall.,  aluini-
nis, corticis Peruviani, cascarillae, aliornm tonicorum,
času speciali martialium quoque, elixirii vitriol. Myn-
sichl.  etc. sulfulciri, atque victui bono, eupepto , parvis
vini blandi portionibus, moderato in atmosphaera sicca,
frigidula motui, animi tranqujllitati, hilaritati, adfecti-
bus gratis uniri debent. — Haemorrhagiis eodem, ac in
febre septica 125. a.), modo occurrenduin est.

Haec therapia morbo increscenti, decrescenti juste
adcommodetur, et ad perfectam usque convalescentiain
continuetur oportet.

' Spec. G. Urticaria.

§. 733. Urticaria  (exanthcma urticatum Burser.,
urticata Vogel.,  purpura urticata Junker.,  purp.
Urt *c. nonnullis porcelaine Lieataud.,  scarlatina urtica-

560

ta, febr. rubra pruriginosa JSauv.,  essera, sora et šare
Arabum Sennert.  , der Nesselausschlag , die Nessel-
sucht, das Nesselfieber) nomen a maculis cutis ardenti-
bus habet, ab acri urticarum succo productas aemulan-
tibus.

Acuta aeque et febrilis, quam chronica et utpluri-
mum febris expers, nunquam contagiosa est. Formam
praesefert vel macularum, vel tuberculorum: urticaria,
maculosa  et tuberculosa Frank: Macnlae  sunt pallide
rubrae in medio albescentes, vel margine rubro cinctae ,
ligurae variae utplurimum rotundae sed irregularis quasi
lacerae, quandoque in vibices excurrentis, circumferen-
tia jam lentem modo aequantes jam nucem juglandem su-
perantes, supra cutem parum elevatae , vehementer pru-
rientes. Tubercula  intumescentias cutis distincte eleva-
tas, latiores, utcunque duras sistunt, pariter pallide vel
et intensius rubras, in medio albidas, quae, si conlluunt,
partium obsunt motui, et faciem defigurant.

Wichmann,  Ideen z. Diagn. P. III. p. 131 etc.|

Burserius, S. G. Vogel, J. P. Frank, A. G. Richter, \Vil-
lan, Jos. Frank  opp. cit.

J. P■ Frank,  Interpret, clin. Vol. I. Tiibing. 1812. p. 405.

§. 734. Urticaria mox totam corporis superficiem?
mox singulas praecipue superiores partes, collum, pectus?
brachia, ipsamque faciem mvadit; subito plerumque et?
si febre stipatur, sub prima hujus exacerbatione vespe 1- '
tina prodit; facile, praesertim febris expers, retrocedit
a frigore admisso, sed adplicato mox calore, sicut fn~
ctione, scalptu cito revocatur, nec non febrili exacerba-
tione propellitur. Acuta  jam duobus solum, jam quatuor,
raro septem diebus finitur, simulque febris comes, ali—
quando ephemera , levioris communiter catarrhalis faciem
exhibens, notis sub evacuationibus judicari consuevit.
Chronica  non absque interruptione adeo continuans, quam
brevibus post intervallis multoties revertens diu protrahi-

561

tur, doneč post septimanas aut inenses utpturimnm sine
desquamatione cesset.

Exanthematis retrocessio sine ansa insigni contin-
gens, utut cominuniter absque malis maneat symptoma-
tibus, nonnunquam tamen pruritum cutis molestissimum ,
ardorem in partibus internis, vel inquietudinem, anxie-
tatern, dysphoriam, lipothymiam levem sequelas habet.

735. Qui exanthematis urticati formam exacte
consideraverit 5  qui relationem ejus inconstantem ad fe-
brim saepius comitantein, decursuin definitis stadiis ne-
quaquam adstrictum, et finem ejus, quin desquamatio
aut aliae cutis mutationes sequantur, rite perpenderit,
nec cum Sydenhamo  illud pro erysipelate, nec cum Sau-
vagesio  pro scarlatinae, et eo minus cum Oslerdik-
Schacht  pro miliarium rubrorum varietate habebit.

§• 736. Urticaria rarissime subslantiva  cernitur, ple-
rumque symplomatica,  aIiquando critica. Prior  obtinet
casus, ubi favente čute molli ac tenera per contusiones,
pressiones aliasque cutis laesiones, per irritationem a
vegetabilibus acribus v. gr. urticis, rhoe toxicodendro,
vel ab insectis, quemadmodum cimicibus, phalaena pro-
cessionaria etc. exanthema urticariam modo aemulans, a
rcfrigerio autem calenti, et vel maxime sudanti corpori
admisso urticaria ipsa universalis generatur. —• Sgmpto-
niutica,  cui arthritis, hypochondriasis, hysteria, mensium
turbae , anomaliae , defectus imprimis favent, adfectio-
nem gastricam, aut gastrico - rheumaticam communiter
agnoscit fontem, atque partim ab erroribus diaeteticis,
quos inter liquorum fennentantium abusus eminet, prae-
cipue refrigerio simultaneo junctis, partim peculiari fa¬
vente idiosyncrasia, nonnunquam integris familiis inhae-
rente, a fragis comestis, piscibus nonnullis, cancris, mi-
tylis , čarne suilla, nec non terrore, iracundia excitatur.
In typho pariter, febre intermittente (J. P. Frank  in-
terpret. clin. p. 416.), febribus catarrhoso- et rlieuma-
tico - gastricis, gastrico - biliosis symptomatica viša est.

30

562

— Crilicam  in febribus iisdem, typho excepto, nec non
in arthritide acuta observare aliquoties milii licuit.

§. 737. Propriam adhuc mentionem ea nieretur urti-
cariae modificatio, quae nomine mor bi por cini , aut qs-
serue , sorae  (^Porcelain - Fieber, EsseržT), qua separata
exanthematum species veniebat. Differentia vero minime
essentialis nonnisi in macularum supra descriptarum ma-
gnitudine et expansione majore, earumque cum foliorum
portnlacae (gall.porcelaine) figura similitudine consistit;
maculae ipsae haud minus, ac urticariae vulgaris, pru-
riunt et ardent.

§. 738. Naturam  urticariae generatim solum indi-
care concessum est. Cutis in efflorescentiae plagis spe-
cialius vasoruin illius exhalantiuin status irritativus, ube-
riore humorum ad(luxu stipatus, cum se-et excretionuin
in genere, et cutis organonnnque digestionis in specie,
turbis nexum causalein fovens, eain constituere videtur.

§. 739. Prognosis  non a inolesta quidem sed peri-
culo vacua cutis adfectione, sed a causae potius con-
ditione, morbi principalis febrisque forsan comitis indole
et inagnitudine prudenter pensitatis et collatis desumenda
est. Caeterum, ut in omni morbo, ad constitutionem aegro-
rum etc. respiciendum.—In aIiquot casibus a me observatis
urticaria acuta cum enteralgia intensa, cum cardialgia, tussi
sicca, cephalaea lancinanteautpressiva, cum torminibuset
diarrhoea etc. iteratim alternavit. — Urticaria chronica 5
non frequente solum recursu et pruritu quandoque
intolerabili sumine inolesta, verum pro morbi princip#!*®
ratione etiam rebellis, sanatuque difficilis esse consuevit-
740. Cvratio  in causam excitantem, aut morbuin
principalem et complicationem, si adest, tollendam, ener-
vandam primum tendat oportet. In urticaria acuta prout
febris coinitans indolein vel catarrhosae simplicis plus mi-
nusve inflammatoriae, vel catarrhoso- aut rheumatico-
gastricae, vel gastrico-saburralis aut biliosae, vel in-
termittentis etc. ostendit, qua tališ etiam juxta regula«

563

therapeuticas pro iisdem febribus expositas tractanda, si-
mulque conandum est, ut crisis , fjuatenus per cutaneam
procedit transspirationem, regimine adcommodato , potu-
lentis tepidis etc. adjuvetur, et congrue promoveatur.
Ouibus sicut et balneis tepidis emollientibus času necessi-
tatis simul optime mitigatur pruritus vexans , et dissipa-
tur. — Urticaria non febrilis et brevis per diaetam restri-
ctam, rcgimen et tractamen moderate diaphorcticum ple-
rumque cito discutitur ; non febrilis chronica curam in
morbos principes, qui subsunt, infarctus nempe visce-
rum abdomitfis, arthritidem, hysteriam, secretionis bilis,
menstruationis anomalias etc. directam, dein remedia ex-
poscit fortius in cutem agentia, qualia ad toilendum rheu-
matismum chronicuin (^‘. 496.j commendata fuerunt.-,

Gen. II. Efflorescentiae maculosae discolores, chronicae!

Spec. 1. Chloasmata.

§. 741. Chloasmata  (maculae hepaticae, Leberfle-
cken} sunt maculae ilavicantes , flavido -bruneae , bra-
neae, flavido -virides, aut flavido -nigricantes, moxgla-
brae inox subasperae, a magnitudine et figura lentis (len-
tigines,  Linsenflecken) ad expansionem manus, quac in
plagis cutis tenerioris mox singuiae mox numerosae, non
inflammatae, occurrunt. Solent cuin hepatis et systematis
venae portarum morbis chronicis , haemorrhoidum aut
mensiuin suppressione, nec non cum graviditate in nexu
esse causali. Semper igitur symptomatice comparent.

Quare et prognosis  et therapia  chloasmatum morbo
respondeant principali necess.e est. Tali cum cura pro
dato času exter:a: balnea, lotiones tepidae cum decocto
furfurum, cum sapone amygdaIino etc., lotiones cum aqua
et pauco aceti aut acidi mineralis diluti, solutionibus bo-
racis, kaliurn carbonicoruin, aqua cum admixta tinctura
feenzoes etc. jungantur; quorum selectus a cutis totius et
“»acularum hepaticaruin conditione omnino pendet.

J. P. Frank, A. G. Richter  opp. cit.

35  *

564

Spec. S. Ephelides.

§. 742. Ephelides  ([spili, Sommerflecken, Sommer-
sprossen3 , quarum colorem , figuram, magnitudinem ,
sedem quivis noscit, subjecta amant cutis tenerae, albi—
dae, praesertim cum capillis admodum albis, aut rubi-
cundis, aut rutilis: atque incaute adinissa nimia solis
tempore verno et aestivo, sicut ignis actione producuntur.

Cura  radicalis in evitandis his noxis et firmanda to-
tius organismi constitutione consistit. Palliativae pro
cutis ipsarumque ephelidum conditione, balnea et lotio-
nes mox cum aqua tepida, et lacte aut sero lactis, mox
cum illa et aceto, aut acetate aminoniae, borace, aut
alumine, benzoe, aceto camphorato, mox frictiones cum
succo citri, sedi sempervivi tectorum etc. respondent.

J. P. Frank, A*_G. Richter  opp. cit.

Spec. 3. Naevi materni.

§. 743. Naevorum malcrnorum  titulo ([Muttermah-
lerj in genere maculae non minus quain nodi, turaores ,
excrescentiae verrucosae et aliae, coloris, formae, am-
bitus admodum varii, congenitae veniunt. Caeteris ad
forum Pathologiae ac Therapiae chirurgicae relegatis
nonnisi maculae  hic considerantur. Variis in corporis re-
gionibus, in facie vero, pectore et antibrachiis frcquen-
tius cernuntur. Richter  ([I. c. T. VI. p. 355-3 naevos ma-
ternos pro forraationis priinae in utero vitiis habet, in par-
tiali retis Malpighii incrassatione consistentibus, čute ipsa
non degenerata. Ubi autem cutis inde participat, naevi plus
minus elevantur, vivido aut saturato insigniuntur colore, et
vascula nuinerosa dilatata, et reticulatim iinplicita olferunt.

De regula naevi maculosi naturae committendi, sal-
tera incaute irritandi non sunt, quoniain inde augeri, im°
in scirrhum atque carcinoma degenerare amant. Si '* e_
figurationem, quamv.gr. in facie causant, tollendi essent,
iotiones contra ephelides palliative commendatae pruden-
ter possunt tentari.

Tumi primi fini s-

Index Tomi primi

■ir raefatio.

Introductio. De Pathologia et Therapia speciali in

genere §. 1.

Conspectus historicus Pathol. et Therap. spec. §. 9.
Classificatio morborum §. 32.

Pag.

V

1

5

89

Cjlassis I. Febres.

CAP. X. De febribus in genere.

Sect. I.  Definitio, descriptio, causae , natura, differen-

tiae , prognosis, therapia febrium in genere §. 40. . 38

Sect. II.  Ordinatio febrium §. 89.83

CAP. II. De febribus in specie.

Grdo I. Febres continuae.

Sect. I.  Febres continuae siinplices.

Gen. 1. Febres continuae inflammatoriae §• 93. . • 83

Febris contin. inflamniat. simplex §. 94. ... 87

Gen. 3. Febres continuae putridae §. 110. . • • 106

Febr. contin. putrida simplex §. 111. • • • 107

Gen. 3. Febres continuae nervosae §. 130. . . . 129

Febr. contin. nervosa siinplex §. 134. . . . 130

Sect. II-  Febres continuae compositae §. 152. . . . 1,5 q

Spec. 1. Febr. cont. gastrica saburralis §. 155. . . 151

__ 2. — biliosa §. 166..

_ 3. - pituitosa §. 178.

- 4. - verminosa §. 193..

Ordo II. Febres intermittentes §. 201. . . , jgo

Febr. interni. quotid., tert., quartanaetc. §. 203. 193

Pat/.

Classis II. Inflammationes.

CAP. t De inflammationibns in genere.

Sect. I.  Definitio, descriptio, causae, essentia, differen-
tiae, prognosis, therapia inflammationum in genere

Rheumatismus afebrilis, febrilis, inflammationes
rheumaticae: a.  articulorum, b.  malimi iscliia-
ticum, c.  lumbago , et d.  dolor faciei Fothergillii

§• 475 .

Inflammatio aurium §.500. ..

— pleurae§.5ll.

— pericardii §. 523. . • .

— peritonei, omenti, mesenterii; et fe-

bris puerperalis §.529.

Gen. 2. Inflammationes catarrhales §. 550

Inflamm. catarrh. organ, respirator.; febris catar-

rhalis §. 553.•

Catarrhusmitior,etfortior febrilis; narium, larin-
gis, tracheae, bronchorum; Influenca §• 556. .

373

393

404

410

411

423

424
42fl

Pag.

Cynanche membranacea §. ...

Inflamm. catarrh. organ, deglutitionis §.580. . . 448

-- faucium, pharyngis, aesophagi . . 449

Gen. 3. Inflammationes erysipelatosae §. 599. . . „ 460

Erysipelas pblegmonosum, oedemat-, vesic., faciei,
extremitatum; neonatorum; simplex; febri pu-
trid. junct., ign. sacer, ign. St. Anton.; chro-
nicum s. habituale §. 604. 463

Classis IH. Efflorescentiae culaneae.

CAP. I. De efflorescentiis cutaneis in genere.

Sed. I.  Definitio, descriptio , causae, natura, differen-
tiae, proguosis, therapia efflorescentiarum cutanea-

rum in genere §. 619.477

Sed. II.  Ordinatio efflorescent. cutanearum §. 646. . 498

CAP. II. De efflorescentiis cutaneis in specie.

Ordo I. Efflorescentiae laeves s. planae §. 649. . . 500

Gen. 1. Efflorescentiae maculosae rubrae, acutae §. 650. 501

Spec. 1. Typhus contagiosus §• 651.—

Var.:  Pestis orientalis §. 669. . . . 531

— 3. Scarlatina §.677. 538

- 3. Rubeolae §. 699. 544

- 4. Morbilli §.704 . 546

— 5. Petechiae §. 730. 554

Var.:  Morbus maculosus haemorrhagicus

Werlhofd  §. 737. 556

—--  6. Urticaria §. 733.. 559

Gen. 3. Efflorescentiae maculosae discolores, chroni-

cae §. 741.• ....  563

Spec. 1. Chloasmata §. ——•.. ——

- 3. Epbelides §.743.. 564

— 3. Naevi materni §. 743.-

5.

i5.

1

31.

32.
36.

Corrigenda.

lin. 9. loco at lege  et.

— 21. — et *— ex.

— 4- — medicina lege: me d ici n a e.

— 29 . dele  verb. esse.

— ultim. loco  petita lege: peti  ta  e.

— fundamenti— Tunda

*7-

2. — et — e t c.

i5. — methodus —

38. — 12. — absenia —

25. — temperici —

7. dele  verb. s u n t.

44.

48.

49-

i:

61.

7 y

104.

112.

n3.

u5.

116.

120.

i 33 ,

&

i 63 .

176.

178.

193.

200 .

203.

206.

207.

217.

220 .

221 .

243 .

246.

247.

248.

262.

200.

271.

278.

286.

288.

296.
33 1.
35 o.
3 7 i.
375.
3 oa.

45?.

492 .

m en ta.

methodos.
abs en ti a.
tempe riei.

— i 3 . loco jASTaJCTocts lege: jiETCCTTTMffts,

— 1. — ante vincendo arte vincendae.

— 32 . interpunctionem , primum dele.

— 3 . 1  o c o commemoratum lege: commemoratam.

— 9. — deputat — p ut at.

— 3 Ž. — plurimum — plurium.

— 28. interpunctionem , alterum dele.

— 25 . 1  o c o attentat lege: attendat.

— 2. — altissima — altissimo.

— 11 dele interpunctionem ;

— 28. loco Essentiam lege: Essentia.

— 3 . — hac — h a e c.

— 1. — saperatio — separatio.

— 11. — languorum — languorem.

— i 5 . interpunct. , ultimum dele.

— 8. 1 o c o et le g e: e t c.

17. et 18. loco remanescentem lege: amarescentem.

— admodum ^ — a d m o d um.

— tristitia, involuntaria — tr is ti ti a in v o 1 untar 1 a,

— eruptio ita — eruptio, ita.

— maxima — m a x 1 m e.

= ?:

26.

ultim.

■ 3o. — vervecino

6. post »malignae* interpunct.

— vervecinae.
, p o n e.

f uac -~- j . 7. X

o c o recidiva lege: reci dl v a e.

— 3 o. — aquae — aqua.

— 6. — Sandes — Sander.

— 29. — exacto — exacte.

— 27. — nimius — nimii.

— 35 . — promoventur —p romoveatur.

— 4 .et 5 . verba „in inflammationem vel maxime disposita invcniuntur,
quae K  dele.

— 23. loco constitivarum lege: constitutivarum.

— 27. — sanitate — s a ni ta ti.

— i5. post »tlierapia* interpunct. , p one.

— 23 . loco utriuscjue lege: utrique.

— i 5 . post ^tales^ interpunct. , dele.

— 3 . 1  o c o curentur 1  e g e: c ur e tur.

— • i 3 . vocabulum jam dele.

— 17. post „symptomata w  interpunct. , et

— 3 i. loco ; interpunct. , po ne.

— 12. — aut lege: a d.

— 3 i. — jubent — jubet.

— i 5 . — triticae — triticeae.

— 3 o. — sinistra — dextra.

-^3. — pelvi — p el vi s.

— n. — §. 4^7. — §. 466.

— 21. post ^^acte* interpunct. , dele.

— 25 . loco alteram lege: alterum.

— 26. — largiores — largap.

— io. — inferiora — interior«*.

25 . —

pnmae

— primi

Pathologiae ac  Therapiae

specialis medicae,

usui academico adcommodata?

auctorc

J. N. NOBILI »e RAIMANN,

Med. Doct., S. C. R. Apost. Majest. Arcbiatro, Consiliar. sulico
actual., C. R. Russ. Ordin. St. Stanisl. tert. cl. Equite, Facult.
med. Vindobon., Pestin., et C. R. Academ. med. chir. Josephinae
membro, societat.literar. nonnullar. sodal. lionor.; nec nonUniversit.
Vindob. Rectore magnif., Nosocom. ac Brephotroph. Direotore, atque
Praxeos med. Professore p. o. emerito.

JEtlitio latina.

TOMUS SECUNDUS.

tCfflorescentias cufaneas elevatas, Cachexias, Murbots
se- et excretorios, atque Nevruses complectens.

Cum Privilegio Begio Wurteinbcrgensi.

VIEmAE.~ 1835 .

SUMTIBUS FRIDERICI VOLKE.

/V £?£? C" £ v;

' . ■ ■ .. .S l .,*>• >*.  /{r Žr*

,-;t>.•„5


•-■;■•*!• i j-14;:

/


f


Trjpis viduae Antonii Strauss .

__

Or  J>o II. Efflorescentiae elevatae.

Gen. I. Efflorescentiae pustulosae.

§. 744. Puslulae  (Pastel, Blatter) noraen in ge¬
ne re eruptio gerit, sub nodulorum cutis inflammatorum
forma comparens, qui successive duabus saltem lineis
supra cutem elevantur , circumferentiam piši minoris
consequuntur, perfeete formati abscessulos veros ciim
pure transparente sistunt, et exsiccatae in crustas ter-
minantur.

Eruptionum species ad pustulas referendae sunt:
13 variolae; 23 varicellae; 33 variola vaccina; 43 sca-
bies; 53 tinea: capitis et faciei seu crusta lactea 5 et
63 plica Polonica.

Spec. 1. Variolae.

§. 745. Variolae  (BI at tem, Pocken , Menschenpo-
cken3 exantheina sui generis , acutuin, contagiosum si¬
stunt , quod praegressa per tres quatuorve dies febre
continua, essentialiter maculis in čute manifestatur ru-
bris , parvis, rotundis, paucas jam post horas in centro
in duriusculos elevandis nodulos , qui successive ineres-
centes inflammantur et suppurati pustulas formant, in
crustam exsiccandas, ct hac lapsa stigraata rubra per
aliquot septimanas perstantia, non raro foveolas et ci-
catrices, relicturas.

Spdenham,  opp., Huxham  opp., mn Stvieteri, M. Stoli, Bur-
serius , J■ P • Frank, S. G. Vogel, Sprengel, Richter,
Reil, Jus. Frank  opp. cit.

I

4

2V. R. v. Rvsenstein,  Anweisung zur Kenntniss u. Cur der
Kinderkrankheiten; a. d. Schwed. iibers. v. J. A. Murray
etc. 12. Abschn.

Fr. Jahn,  neues Sjstem der Kinderkr. Arnst. u. Rudolst. 1804.
S. 229 — 885.

A. Henke,  a. a. 0. Bd. I. S. 304.

§. 746. Secundum scrutationes historicas Moore
(4he history of the small pox. Lond. 1815. 8. ) antiquis-
sima variolarum vestigia certa in regno Sinensi  inve-
niuntur, in quo illae 1122 circiter annis ante Chr. n.
comparuerant. In Japonia,  cui per mutuum commercium
brevi illatae fuisse videntur, circa annum737. post Chr.
n. admodum exitiales fuere. In Persia  probabiliter non
ante sextum a Ch. nato saeculum innotuerunt. In Ara -
bia  pariter rnedio sexti post Chr. n. saeculi prirna vario-
Iarum vestigia inveniuntur, unde Turcarum invadentium
ope per largarn Africae  partem disseminabantur. Ahron
Alexandriae anno 622. de variolis scripsisse fertur;
scripta ejus perdita Rhazes  tribus post saeculis saepe
citat. Moore  variolas jam a. 710. occasione invasionis
Maurorum, Grimer  vero (diss. variolar. antifjuit. ab
, Arabibus solis repetendae. Jen. 1773. J suh finem saeculi
undecimi et duodecimi initium a Turcis ex Aegypto et
Arabia in Hispaniam  translatas fuisse arbitrantur, unde
per caeteras Europae pi-ovincias, septentrionalibus qui'
busdam exceptis, cito satis dispersae, inter infantes et
adultos periodice horrendas fecerunt devastationes , JJ ° U
raro pestis ferociam assecutae, doneč beneiica vacch iaC
insitio communissime coli inciperet.

§• 747. Characteristica  variolarum sequentibus con'
tinentur: Conlagio  specifico variolae generantur, P url
pustularum inhaerente, et non j>er immediatum modo
contactum , sed ex alimia etiarn distantia per atinosphae-
ram activo. Contagium infectionem universalem adeoque
morbum variolosum genuinum semel in eodem hominc,
rarissime bis, topicam vero infectionem, et pustulas inde

5

singulas, saepius quoque infert. Homines plerique, utut
non omni tempore et annis infantilibus maxime, actionem
contagii recipiunt; hacc receptivitas, cujus ratio latet,
non nisi morbo varioloso, et vaccina genuina et ad nor¬
mam superata deletur. Contagium variolosum čute inte-
graetlaesa, probabiliter et mucipara oris, facium, na-
rium membrana, atque pulraonibus excipitur. Intervallum
ab actione contagii ad febris variolosae introitum incon-
stans, ab infectione fortuita dies duodecim, quatuorde-
ciin, ab insitione septem vel octo comprehendit. Propriam
variolarum sedem et communem cutis constituit; sed in
cavis quoque oris, faucium, narium frequenter conspi-
ciuntur variolae, a van Sicielen, deHaen, Stavk  in fa-
cie pulmonum, intestinoruin, hepatis etc., amenonraro
in larynge superioreque tracheae regione inventae.

Variolae quondam frequenter, sed et hodiedum hinc
inde epidemice regnant. Hieme accedentes inordinatae
utplurimum et malignae, circa aequinoctium vernuin com-
parentcs regulares ac mites fuere. $>ydenham  (V)bs.
med. etc. Sect. III. c. 3.) observatam cum illis simul fe-
brem, variolosam absque variolis  nuncupatam, describit.

§• 748. Citra prodromos multifarios, incertos, va-
r ‘oque durantes tempore variolae studia guatuor: febris
nimiriau : eruptionis et inflammalionis; suppuralionis;  et
siccalionis,  quatuordecim vel quindecim dies explen-
tia, permeant.

a) Sladium febris  (^febrile, fermentationis, ebulli
tionis, invasionis , irritationisj a febris introitu ad ex-
antheinatis eruptionem usque excurrit. Symptomatibus
nimirum adversae valetudinis generatim , dysphoria,
aegritudine animi, cephalaea, artuum dedolatione etc.
per uninn alt er um ve diein praegressis, horror febrilis
associatur, quem aestus intensus perstans, pulsus fe-
briles, sitis clamosa, dolor capitis, dorsi, lumborum,
nrtuum insignis, epigastrii attactuin recusantis magna
se nsilitas, nausea, vomitus non levans, inquietudo, ca-

6

pitis obnubilatio excipiunt; quae vesperi exacerbantur,
accedentibus simul pervigilio, in infantibus potius sopo-
re, et deliriis augentur. Urina cum ardore secedens tur-
bida est, serum lactis aemulans; haec, inanifestius vero
halitus , et sudor mane remittente febre prodiens odorem
edunt specificum, illi panis mucore correpti analogum.
Stillicidium sanguinis e naribus, si accedit, levamini esse
solet. Vespertinae febris exacerbationes cum frigore in-
choare consueverunt, haec ipsa ad hujus stadii finem
usque increscere, in infantibus et, si vehemens evaserit,
in adultis quoque eclampsia, convulsionc stipari. Atta-
inen stadium isthoc quandoque mitisshne decurrit.—Huc-
usque morbus ab aliis, speciatim ab epidemicis simul ta-
neis vix discernitur febribus; et cum probabilitate solum
diagnosis fieri, varioIarumque instans praevideri potest
eruptio , si variolae plane grassantur; si aegrotans nec
istas nec vaccinam rite exantlavit; si infectionem sub-
eundi expositus fuit occasioni, eamque symptomata inse-
cuta sunt mox recensita.

Tertia exacerbatione febris remittente, die igitur
quarta, raro serius aut ocyus , bj sladkim, eruptionis va-
riolarum el inflummalionis  incipit. In facie primum et
collo, deinde in peetore, manibus, pedibus, trunco, ul-
timo in brachiis, femoribus, antibrachiis et cruribus tur-
gente universa čute maculae prodeunt rubrae, parvae,
rotundae, quae brevi in nodulos duros et dolentes, i n '
fiammatos , elevantur, sensim in tubercula augendos, ve"
siculam in apice gerentia humore aquoso limpido reple -
tam, in centro modieum depressam £umbilicatam), basim
vero intense rubram, tumentem ac durain, margine C^ a ”
Ione) pallidius florum persicorum adinstar rubente cin-
ctam exhibentia, eoque majora evasura quo paucioribus
aliis ambiuntur. Evolutio haec rapide, intra horas con-
spicue, eo, quo comparuerant maculae, procedit ordine,
ut igitur variolae nunquam eundem omnes ostendant e\ o-
lutionis gradum, et diebus quinto ac sexto continuat.

7

Exanthemate prorumpente febris , vomitus , dolores lum-
borum , convulsio, delirium etc. remittunt, imo pro parte
cessant; ardor vero ruborque oculoruin, ardor, dolor
faucium et laryngis, raucedo, tussicula, uberior sali-
vae adflimis accedunt, nec non sudores praesertira, rite
adnotante Sydenliam , in adultis copiosi, urinae ex op-
posito parcae, alvus suppressa. Finita eruptione morbo-
que miti et benigno oculorum, faucium et laryngis dolo¬
res decrescunt, cessat febris, et nonnisi de cutis pruritu
et ardore querelae moventur.

Intra tertium vero ab eruptione et quartum diem, vel
die quarto, hinc morbi totius septimo vel octavo c J sta-
dium ter Hum, suppurationis,  et cum hoc novus quasi
morbus intrat. Variolae niinirum eo, quo propulsae et
formatae fuerant, ordine in facie, collo etc. in medio ma-
gis elevantur, foveolam ibidem attollunt, aequant et pe-
detentim ab apice nune obtuso sphaeroideo fundum ver-
sus aequali ratione ampliatum, fluido implentur, primum
limpido, margaritacei coloris, dein subturbido et albogri-
seo, nune flavido et spissescens pus verum exhibente;
die ab introitu febris nona, decima, ab exanthemate con-
speeto sexta, septima completam naetae magnitudinem
margaritanun instar prominent, semiglobosae, et grada-
tim aliae capituli acus, aliae piši magnitudinem referen-
tes. Variola sic ab apice ad fundum usque in suppuratio-
nem abeunte , margineque illius tumido sensiin liquato ,
halones singularum non modo persistunt rubrae, sed ru-
bor etiarn et intumescentia adhuc ampliantur, cura rubore
et tuinore pustularuin proximarum confluunt, cutis admo-
duin sicca interposita dolorifice tenditur, et in vult)i, in
palpebris vesicas expansas referentibus, manibus pedi-
busque ex humorum serosorum congestione insigniter et
saepe tantum intumescit, ut facies penitus deformetur
praecludantur oculi, artusque nominati rigeant immobiles.

Pustulae voluminis fastigium assecutae et perfeete
su Ppuratae, die morbi undecima, duodecima, exanthe-

8

matis oetava, noaa, decrescere incipientes d) sladkan
quarhm, exsiccationis,  ineunt. Frigus intensitatis ac
durationis variae denuo invadit aegrum, s'equuntur aestus,
sitis, acceleratus humorum circuitus ete., febris  nova,
suppuratoria  dieta. Haec, ubi variolae paucae prostant,
leviš quandoque vix animadvertenda, ubi vero copiosae
et confluentes, A r alida, sopore, delirio, dentium stridore,
convulsionibus etc. stipata est, et, quousque puris pro
parte resorptio, pro parte siccatio, adeoque integrum per
stadium continuat. Salivatio nune in adultis et diarrhoea,
haec praecipue in subjectis infantilis et puerilis aetatis,
comparent, et aegrorum atmosphaera odorem diffundit
nauseosum. Pari ratione, qua pustulae nune par,tim ru-
ptae partim siccatae eollabuntur, phaenomena inflamma-
toria hucdum in halonibus conspicua imminuuntur, eva-
nescunt. In variolis, quae arescunt, pus ab apice deor-
sum in crustam spissescit et induratur; quae rumpuntur
variolae, humorem visciduin flavicantem ,  melli non ab-
similem emittunt, pariter in crustas sensim sensimque
indurandum, sub quibus aliquamdiu pus generari adhuc
continuat, quibus vero postea delapsis inaculae quidpiam
adhuc elevatae, profunde rubrae, cupreae, prurientes,
aliquot post septimanas planae et čuti concolores futurae,
non raro foveae atque cicatrices habitus proprii (ad va-
ricellas deseribendi) sero vel nunquam dispariturae rema-
nent. Confluentes vix inchoata suppuratione saepe dehis'
cunt variolae. Cum exsiccatio, quemadmodum eruptio etc*?
variis in corporis partibus successive solum et ordine h c '
ratim exposito progrediatur, stadii hujus duratio rite non
definienda, communiter ad decimum quintum, septininni"
ve morbi diem extenditur. Crisis morbi lolias  nune largo
puris ex pustulis nonnullis profluvio continuo, sudoribus,
nrinis Iargis cum nubecula, aut turbidis hypostasin mu-
cosam vel purulentam facientibus, diarrhoea moderata
pus simul evehente, aut salivatione absolvitur. Penes has
excretiones, vel unius alteriusve earuin in locum, quan-

9

doque adhuc slnguli variis in regionibus tumores cutis si-
mul aut successive formantur, duri, inflammati, a piši
ad nucisjuglandismagnitudincm, furunculos subinde men-
tientes, citissiine tarnen et largiter suppurandi: metasta-
ses criticae, indolis consuetiin beneficae.

g. 749. Primistribus stadiis variolae, ut recte ad-
notat Richter  (I. c. T.IL, p. 291.), charactere gaudent
activo, inflammatorio, quarto autem, exsiccationis nem-
pe, in putrido - gastricum plus minus inclinant.

§. 750. Variolae ab indole benigna, forma normali,
et decursu regulari hucusque descriptis saepe recedunt.
Distinguuntur inde a J  pro febris charactere, in in/lam-
matorias, nevvosas  et putridasj  in benignas  et malignas;
b)  pro forma, in discrelas  et confLuenlcs,  in normales
et anomalas  , quibus lymphaticae s. aquosae, sanguineae,
emphysematicae , et verrucosae adnumerantur ; cj  pro
forma et decursu, in regulares  et irregulares,  ad quas
per vaccinam modificatue  spectant; et d)  pro ratione tota,
adeoque probabiliter pro natura earum , in genuinas  et
spurias  s. varicellas.

Variolae inflammatoriae  gradus Ievioris cuin febri
moderata, alti et altissimi non cum valida solum febre
inflammatoria ejusque symptomatibus, sed cum inflamma-
tionibus etiam internis, ut: laryngis et tracheae, pul-
monum, aut ventriculi, intestinorum, meninguin etc. so-
ciatae incedunt. Subinflammatoriae sunt illae benignae et
regulares, quae supra delineabantur; intense inflamma¬
toriae jam aequo citius jam tardius erumpunt, facta eni-
ptione febris non remittit, suppuratio per intensam cutis
phlogosin saepe praepeditur, febris suppuratoria vehe-
mens redditur, et tam ante eruptionem perfectam quam
suppurationis periodo metastases in organa fiunt nobilia,
quibus, sicut virium exhaustione, statu nervoso aut pu-
trido gradus altioris accedente , periculum vel mors imo
infertur.

Variolae nervosae  i. e. characterem febris ncrvo-

10

sum naetae, initio inflammatoriae, postea vero quocun-
que stadio et sive constitutionis individualis sive noxa-
rum accidentalium, sive genii morborum regnantis cul-
pa, symptomata ostendunt nervosa: soporem , animi de-
liquia , deliria, convulsionem, eclampsiam, capitis lum-
borumque dolores vehementes. Charactere nervoso jam
sub eruptione exp!icato haec ipsa plerumque gravibus
sub turbis debito tardior, segnis , semper irregularis,
inaequabilis, in vultu copiosissima et confluens, incom-
pleta contingit; variolae dein pro parte parum pro parte
non inflammantur, facile recedunt, non pure sed humore
replentur lymphatico, vel inanes manent, iisque pro-
deuntibus nec symptomata nervosa, nec febris conspicue
mitigantur. Tempore suppurationis consueto periculuin
increscit, saepiusque decimum et decimum quartum intra
diem sub convulsionibus ant symptomatibus apoplecticis
mors irruit. Času fausto tarda succedit convalescentia,
sub qua, ob morbum anomalo exanthemate probabiliter
haud perfecte judicatum, varia adhuc mala evolvuntur
secundaria: efflorescentiae videlicet chronicae, rebelles;
articulorum glandularumve intumescentiae; multiplex
oculorum adfectio; cutis ulcera ossiumque phagedaenica;
pneumoniae chronicae, phthisis ; atrophia topiča et uni-
versalis ; amaurosis ; acoia; fatuitas ; paralyses.

Variolae putridae  febrc ex primarie inflammatoria
vario stadio variarum circumstantiarum vitio in putridaia
conversa stipatae, salivatione nimia, sudoribus colIiq ua '
tivis , olentibus , diarrhoea, haematuria aliisve haemoi"
rhagiis etc. insigniuntur. Pustulae impetuosis sub pba e '
nomenis irregulari prorumpunt modo, hinc inde admoduiu
confertae, non prout oportet elevantur, pallent et livent,
halonibus carent rubris inflaminatoriis; remiscentur pete-
chiis profunde coloratis, vibicibus; ante suppurationis
stadium jam sanguine aut ichore caerulescente implentur;
facile gangraenescunt. Mors utplurimum, nisi citius,
sub 1  stadii suppurationis finem, aut intra illud exsic

H

cationis et febris suppuratoriae, sub phaenomenis ut in
febre co!liquativa, aspectu aegroruin horrido, et foetore
fere cadaveroso, vel sub metastasium in cerebrum, pul-
mones , alia viscera nobilia factarum indiciis sequitur.

Variolae discrelcte  decursui miti et regulari, con-
fluenles  impetuoso, vehementi, characterique majoris
gradus inflammatorio conveniunt, sed nec nervosa et pu-
trida morbi modificatione exulantur. Latas siccantur in
crustas, phagedaenica et rebellia saepe relinquunt ulce-
ra, variasque metastases et mala posthuma facile post se
trahunt.

Variolae lymphaticae, cryslallinae  s. serosae; em-
physemalicae,  s. siliquosae,  ut ex prius dietis patet,
nervosum febris characterem, sangaineae  putridum co-
rnitari, verrucosae  nonnisi periculoso sub rerum statu
conspici solent.

Variolae genuinae  s. verae  hucdum expositae no-
minantur, ut a spuriis  distinguantur, varicellis,  illas
nonnunquam forma perquam simili mentientibus, seorsim
infra pertractandis.

§• 751. Specialera omnino merentur mentionem va¬
riolae per vaccinam modificalae  ( var. modificata, v. vac-
cinica, variolois aiiclor inodificirte , eigentlich durch
die Kuhpocke inodificirte, echte Blattern^ qua variolarum
genuinarum varietas, quam vaccina non ad normam ab-
soluta praeeuntibus in Anglia Willan, Monro, Moore,
Thomson, Cross,  inGermania Myhi'y, Koritom, Kausch,
Giltermann, Oelze , Leop. Maier  Berolin., et me, in
Batavia Hodenpyl  et Thuessink,  in Dania Hoppe  etc.
complures ubique jam observarunt practici.

Variolae modificalae  de regula omnem per decursum
mites sunt, haud copiosae, stadio suppurationis nonduin
finito praepostere citoque exsiccari incipiunt, febre sup-
Puratoria destituuntur, et ob suppurationem non comple-
ta, n in tubercula variolis verrucosis analoga desinunt.
^ °nnunquam tamen, quemadmodum et ego pluries ex-

12

pertus sum, morbus occurrit intensus; speciatim ante ct
sub stadio febrili similia, ac in variolis veris, gravami-
na capitis, lumborum, ventriculi, vomitus ipse urgebant ;
febris vigebat fortis , indolis semper inflammatoriae; eru-
ptio tempore debito, eodem quo in variolis genuinis,or-
dine, et, excepta facie, non copiosa unquain ficbat; for-
inationis et inflainmationis , atque breviore suppurationis
stadio pustulas a genuinis nec quoad formam nec quoad
humo^is puriformis conditionem dignoscere tuto concede-
batur. Ast suppurationis jam ante tertium diem ad finem
properante et initiante stadio exsiccationis, in omni morbi
tam mitis quam hucusque aut saltem initio vehementis ča¬
su anomaliae eminebant sequentes : exsiccatio eo qui-
dein, quo eruptio, ordine , adeo rapide tamen procede-
bat, ut intra nycthemerum , imo intra duodecim jam I 10 —
ras absolveretur; aderant quidem sudores urinaeque le¬
vem formantes hypostasim pallidam, ast febris suppura-
toria, et salivatio deficiebant; crustarum durarum loco
squamae potius tenaces apicem modo pustularum tegebant,
quae param suppuratae , parum infiammata tubercula ele-
vata, dura, conos trancatos i-eferentia, variolis verru-
cosis analoga, exhibebant, squamis lapsis sensiin sen-
simque complanata, manentibus per aliquot septimanas
foveolis exiguis, superficialibus , maculisque bruneis-
(Conf. A. Hoppe,  diss. de vi vaccinarum antivariolosa*
Havn. 1819. In Ilufelands  Bibl. 1820. St. 11. u. 1®'
p. 311.) —Eorum, qui variolas modificatas observarunt?
nemo gravem quandam pulmonum, oculorum, cerebri aut
aliorum viscerum, metastasim aut malum posthumum 5  e °
minus exitum lethalem se vidisse commemorat. — J-
Gittermarm, Sameson, Neumann , 11. Venables f Traf-
venfelt  et a. casus adferunt, in quibus individua non
vaccinata ex variolis modificatis partim per commercium
accidentale , partim per insitionem infecta, genuinas pa-
tiebantur variolas.

§• T52. Juvta observata hucdum nota variolae mo

13

<iificatae nonnisi in subjectis occurrerunt, quae sive ob
materiae vaccinae impotentiam, sive ob reactionis uni-
versalis languorem, sive ob evolutionis, formationis et
decursus turbas vaccinam imperfecte solum exantlarunt.
Sed et rite superatara vaccinam, quin laudatis ejus vi-
ribus tutoriis quidpiam detraheretur, času rariore sfequi
variolae modificatae possent, cum abunde constet, ne-
que variolas genuinas receptivitati in variolas secundas
delendae quovis in homine pares inveniri.

§. 753. Inter complicationes  variolarum genuinarum
multifarias notari praecipue merentur rarissimae, cum
morbillis, quam Tarcy  et Russel (Sprengel,  Pathol.

334.) suppuratione tardata observarunt; et cum scar-
latina, decursu inde irregulari morboque periculoso fa-
cto. Momentosae saepius in infantibus dentitio, helmin-
thiasis, scrophulae, rhachitis, catarrhus, in adultis sy-
philis, occurrunt.

§. 754. Morborum posthumorum, variolas vehemen-
tes, irregulares , turbatas, earuin modificationem nervo-
sam et colliquativam plerumque sequentium, jam supe-
rius £§. 748—750.) mentionem feci.

§. 755. Sic et disposilionis  in hunc morbum, nec
foetui in utero nec šeni decrepito delicientis, atque con-
lagii specifici  qua unins  causae excitantis supra §. 747.
memini. Analogia cum aliis exanthematibus acutis, pro-
babiliter per certas etiain atmosphaerae conditiones pro-
ducendis; origo variolarum, priusquam contagium gene-
raretur specificum, ignota: earundem epidemiae, ante-
quam dispositio per vaccinationem communissime intro-
ductam in plerisque exstingueretur subjectis, omni fere
quinquennio reversae ; et maxima et subitanea morbi sub
hisce epidemiis expansio, ex propagato contagio nequa-
quam concipienda, probabile reddunt, in miscela atmo¬
sphaerae , certis temporis constitutionibus adhaerente,
a dhucdum ignota, alleram  existere variolarum scaturi-
ginem. — Mesmcr  (ub. d. Ursprung u. d. wahre Natur

14

der Pocken, in Wolfart’s  Asklepiaion, 2. Jahrg. 1812.
September. S. 203-3 in funiculi umbilicalis neonatorum,
ante circulationem secundinas versus perfecte linitam,
subligatione ac resectione, rationem receptivitatis in
contagium variolosum latere , modo prorsus singulari
supponit.

§. 756. Ex factis circamorbum variolosum hucusque
allatis palet, naturam  ejus ut typlii, scarlatinae etc. esse
statura phlogisticum universalem, ex immediata in cutem,
ejus propagines, verosiiniliter etiam in pulmones actione
specifica profectum, febre inflainmatoria, deinde specifica
retis Malpighii  ipsiusque cutis superficiei phlogosi essen-
tialiter insignitum, quae propriam febris illius inflamma-
toriae crisiin sistit, nisuque in suppurationem non repri-
mendo , et inficiendi potentia stipatur. Mutationes, quas
ante febris introitum cutis cum propaginibus, et pulmo¬
nes, ante exanthema atque per totum morbi decursum
materia organica, humores in spccie subcunt, nos peni-
tus fugiunt.

Liquet inde, quid de variis circa variolarum essen-
tiam hypothesibus veterum ac recentioruin sentienduin
sit. Vetustissima, quae innotuit, opinio QMoore  1. c.}
Ahronis  est, sanguinem bilemque combustam pro va¬
riolarum causa habentis. Hypotheses consimiles, paruifl
modificatae, methodusque medendi diaphoretica ad S}/'
denhatfium  usque, prudentem acfidelein naturae observa'
torem viguerunt, qui indolem morbi phlogisticain atten -
dendam esse docuit. Variolas quemadmodum typhum at-
que scarlatinam morbos evolutionis esse, corpori evol-
vendo , renovando et perficiendo pares (Jsis, von Oken ,
Jahrg. 1818. H. 10.3, adsertum non basi solum firma de-
stituitur, sed omnern etiam prophyIaxiu salutarem sus-
pendit.

§. 757. Prognosin  generalia fulciunt momenta. —-
Morbus variolosus saepe periculosus est, non raro letim—
lis. Ante vaccinationem introductam, variolae, in Europa

15

omni quinto sextove anno epidemične, tantas fecerant
strages, ut juxta calculum a ISusmilch, Tissot, Per-
cival  institutom quater centum et quinquaginta fere mil-
lia illis interemtorum pro singulis numerarentur annis.
Beneficae successus vaccinationis spem nune incitant
fore, ut horrendus tandem eradicetur morbus.

A secundo aetatis anno infantes facilius plerumque
superant variolas quam adulti. — Pubertatis periodus,
menses, graviditas et puerperium, sic et scrophulae,
rhachitis, arthritis, syphilis, scorbutus illas reddunt pe-
jores.

Graves lumborum dolores, frigusque intensum ve-
hementem annuntiant morbum. Deliria transitoria, imo
convulsiones in subjectis junioribus ante exanthematis
eruptionem nil ominosi significant; si vero sub lenta ni-
mis, aut inordinata eruptione vel et finita perstant, ma-
lum portendunt. Caeterum eruptio lenta minus quam prae-
ceps timenda (išgdenham).  Quilibet major a variolae
simplicis ac benignae forma et decursu, supra deseri-
ptis, recessus anceps habendus est.

Maximi momenti sunt suppurationis et exsiccationis
stadia ; in haec enim (octavum inter et undecimum mor-
bi diem) exitus lethalis, aut et malorum posthumorum
initia plerumque cadunt. ((šydenham,  Obs. med. Sect. III.
c. 2. et M. (štoli,  Aphor. 545. 540-3

Prognostica reliqua ex morbo supra deseripto ejus-
que modificationibus attente consideratis ac prudenter
pensitatis facile deducuntur. (Conf. (štoli  Aphor. 534.,
530. et 542-3

§. 758. Variae pro variolis suffocandis propositiones
a Medicus, Haygart , Faust, Junker  quondam factae
realitate donari non potuerunt. Antimonialia, mercuria-
lia, purgantia, emetica, phlebotomiae, acida mineralia
dulcificata, imprimis autem camphora et moschus, in
P r ophyiaxin  quondam tentata, certum non praestiterunt
eff ectum. Adsertum Mesmcr  (in Wo(farl  Asklepiaion3,

16

sanguinem exprimendo e funiculo urabilicali variolas
praeverti, Hufeland  ( Journ. d. pr. H. 1820. St. 4.) pro-
priis refutavit observationibus. Unicum et certum pro-
phylacticum in vaccina  prostat; de qua infra. Ubi vero
ob vaccinationem omissam aut inepte adhibitam, vel ob
elfectum ejus nullum aut incompletum receptivitas in va¬
riolas non aufertur, pro casibus, quibus symptomata cae-
teraeque circumstantiae de initiante morbo A^arioloso nul¬
lum relinquunt dubium, prophylacticuin certum summis
responderet votis. Regimen et tractamen pro plenaria
typhi, scarlatinae, morbillorum evolutione praepedienda
commendatum, probabiliter et hic an/e febris inlroitum
utile foret. Vaccina ex insitione illico facta prodiens lar-
dior esse solet, quam ut in germine sulfocet morbuin,
huic tamen mitigando, teste experientia et mea et alio-
rum multiplice, parem omnino se comprobavit; quare et
appropinquante jam febre institui adhuc meretur.

§. 759. In praesentis jam mali variolosi therapiu  in-
dicationes generales sequendum est. Indicant autem ma-
xime stadio priino febris intensitas etindoles, altero ex-
anthematis insuper evolutio copia et conditio, tertio
praeterea qualitas suppurationis, quarto febris suppura-
toriae natura et gradus nec non exsiccationis totiusque
criseos decursus, stadio quovis tandem symptornatum
singulorum imprimis gravium cuieunque febris charactcn
adsociatorum, et lateralium forte morboruin magnitudo d
natura.

Morbus variolosus febre siinplice activa, subi»'
flammatoria stipatus ( simplex, benignus^ tria per stadia
prima nec pharinacis nec alio artis auxilio stricte talibu 8
eget; regimen enim antiphlogisticuin adaequatum, larg« s
j)otu!entorum aquosorum , mucilaginosorum, acidulorum
usus , stadio primo egelide, subsequis tepide haustoruin,
temperatura frigidula, aer purus, tandem stadio exsic-
cationis regimen prioris loco moderate calidum, morbo
ad finem faustum perducendo sufficiunt. — Variolae in'

17

flammatoriae, nervosae, putridae cujusvis intensitatis
stadiis singulis vel pro re nata toto etiam decursu quoad
essentialia eodem modo, ac febres catarrhales aut rheu-
maticae charactere inflammatorio , nervoso , aut putrido
indutae (§. 490. 568. et seq.) , tractandae sunt.

Symplomata  valde molesta  aut aminom,  ut: vomi-
tus, spasmi, convulsiones, deliria ante et sub eruptione
exanthematis, cynanche faucium aut laryngis sub ejus-
dem evolutione , oculorum praeclusio , obturatio narium,
suppuratione durante etc., methodo in characterem febris
stadiuinque rnorbi directae saepius cedunt, quandoque
autem specialem insuper exposcunt curam , illi quidem
concordantem, symptomatum tamen natura et causis pro-
pius definiendam.

Siquidem variolae debito tardius erumpunt, imper-
fecte evolvuntur, vel una cum cutis turgore collabuntur,
retrocedunt, erui ratio, confestim tolli, et medela fieri
debet statui individuali et speciali respondens. — Pu-
stula in oculi cornea incipiens quo ulterius evolvi prae-
pediatur , collyria tepida ex aqua, infuso, decoctove
emolliente, aut (Hufeland)  tenui sacchari saturni solu-
tione, frequenter instillata, commendari merentur.

§. 760. Stadio suppuralionis  praeter vires et proni-
tatejn quandoque nune jam inchoantem in humorum de-
compositionem, colatoria singula aperienda , libera ser-
Vanda sunt, simulque in humorum massam agendum.
Qualemcunque autem virium status febrisque forsan adhuc
durantis character exigant medendi rationem , euranduin
semperest, ut potus indicati aquosi, aquoso - mucilagi-
nosi, aciduli etes affatim sorbilentur, et ut aer diligentis-
sime attamen caute renovetur sicque continuo purus
servetur.

Dolorificae cutis tensioni imminuendae , febri, siquae
ho c stadio viget, cito mitigandae , nimiaeque puris re-
sorptioni praecavendae convenit, pustulas majores , con-
fl »entes, multum pure turgidas ope lanceolae acutae at-

18

que cuspidatae, vel forficis aperire, et spongiae ope aqua
tepida vel lacte imbutae pus abluere profluens.

761. Pro crisi  morbi variolosi curanda, quae sta-
dio exsiccationis febre simul suppuratoria intrante
procedit, generales regiminis et tractaminis norinae va-
lent. Speciatim febris utut aperte aktiva, therapiam an-
tiphlogisticam generosam nune nec exigit imo nec admit-
tit, cuin character activus ad exitum faustum sumraopere
essentialis desideretur, moderatus igitur sustineri potius
debeat; et cum febris’alioquin hoc sub stadio in coIliqua-
tivain facile convertatur, liinc incitans potius, diapho-
retica, et antiseptica medendi ratio ^cfimphora, vinum,
cortex Peruvianus, acida mineralia etc.} saepius requi-
ratur. Effluxus puris largo potu tepido aquoso, acidulo,
admixto speciatim acido minerali, regimine modice cali-
do aequabili, et crustarum fors durarum, tensionem ac
ulcerationem imo sustinentium, emollitio , secessus, fo-
mento et cataplasmate emolliente, iterataque cum oleo
amygdalarum, cremore lactis, lacte tepido, vitello ovi
illinitione javantur. Tali modo , sic et excretiones omnes
aequabiliter, alvum speciatim per enemata, purgantia
per epicrasin porrecta, transspirationem per camphoram,
infusa levia aromatica, antimonialia, et sub stadii finem
per balnea tepida, epispastica nota etc. sustinendo et
promovendo , habito semper virium vitae conservandarum
respectu, metastases quoad fieri potest praeVertuntur.
Metastases nihilominus incipientes , vel subito natas, p r °
indole et sede traetare, externas in specie figere, qua«'
tocyus ad maturitatem perducere , atque tune extempl°
aperire oportet.

Munditie summa aereque semper puro et hocce P ei
stadium maxime opus est.

§. 762. Prout effectus a morbo supersunt leves vel
momentosi, convulescenliae  cura vel simplex est solisque
diaeta et regimine aptis perficienda, vel quemadmodum
febre catarrhali aut rheumatica indolis inflammatoriae 5

ID

nervosae, putridae superata, sub constante se- et ex-
cretionum omnium expediendarum, munditiei et aeris puri
servandi respectu, instituenda est.

S. 763. Cicatrices  praesertim in vultu praecavendi
methodus certa nulla noscitur; commendari tamen hunc
in finem meretur, ut pustulae pure copioso turgidae ape-
riantur; caveatur ab attritu omni et scalptu; pustulae
lluentes cataplasmate emolliente foveantur, aqua,-deco-
ctis muciiaginosis, lacte etc. tepidis assidue abluantur.
Hemedium autem certissimum, non variolarum modo ci¬
catrices, sed morburn etiam totum, antehac adeo horren-
dum et infantibus frequenter nimis exitialem, cum Ionga
symptomatum malorumque posthumorum caterva evitandi,
vacciiiationem,  utjamdictum, laeti amplectimur.

Spec. 2. Varicellae.

764. Varicellae ('variolae spuriae  dictae, un-
echte oder sog. falsche Blattern} morburn exanthemati-
cum sistunt acutum, pustulosum, contagiosum, qui per-
fecte evolutus saepe variolas genuinas forma sua pluri-
1,111  m aemulatur, ab iis tamen per constantem lenitatem
et benignitatem, modum et ordinem eruptionis alium, de-
eursum celeriorem, breviorem iffitur stadiorum singmlorum
durationem, pustularuin, restantiumque cicatricum con-
ditionem, atque per id differt, quod vaccinatione non
praecaveatur.

Van Stvieten,  Commentar. 'J'. IV. p. 10.

Heberden,  Abhaudl. der Lomi o n er Avr.te.  B. I.

B. A. Vogel,  praelect. de cogn. et cur. praec. corp. human,
effect. p. 04 — 95.

iVUlan,  Abh. iib. d. Kubpockenimpfung; a. d. Engl. n«, e.
Zugabe voa Mithvg.  Golti ng. 1808. Abth. VII.

Heim,  a. a. O. — Tli. Baleman,  prakt. Darst. d. Hautkrank-
heiteu etc. p. 311 — 321. — Reil,  im a. W. B. V. S. 340.
u. f.

J. Moore,  the history and practice of vaecination. Lond. 1817.
cap. 5.

II.

2 *

20

Dr. C.  tf. Hesse,  tit>, Varicellen u. ihr Vcrlialtniss zu deli

Menschenblattern u. Varioloiden. Leipz. 1829. 8.

765. Essentiales varicellarum a variolis differen-
tiae jam Stcielenio  notae, exacte vero per Heberden  an.
1767. demonstratae, et nuperius per Ileirn (Horn’s  Ar-
chiv. B. VII. H. 2.) fusius explanatae sunt. Varicellae,
absque manifestis plennncjue febris symptomatibus, ab
indispositione animi, morositate etc., nonnumjuam a fe-
bre simplice, levibus artuuin doloribus, rarissiine solum
(irritabilitate maxima, noxis Jateralibus simultaneis, gravi
complicatione faventibus) a febre valida, siti igitur ur-
gente , rubore oculorum, faciei turgore, deliriis, verti-
gine, nausea, vomitu, imo convulsionibus stipata or-
diuntur. Currente adhuc vel vix elapso nycthemero non
in facie primuin, sed in dorso, pectore, aut membris,
aut ubivis fere simul stigmata, pustularuin initia, non
numerosa, utplurimum discreta erumpurit, et febre, quae
fortassis adest, cessante velplurimum decres cente in tu-
bercula inflammata, apice vesiculam gerentia, cito for-
mantur. Triplici  tune forma (\Yillan)  eminente, seor-
sim vel in eodem individuo socia, cernuntur, nimirum•’
a) varicellae aquosae, lymphalicae  (jenticulares WU'
lan.,  unechte Wasserpocken, linsenformige Pocken)?
tHbercula inflammata, oblongo -orbicularia, paullum ele-
vata, quorum in medio vesiculae lympha plenae, et his
ruptis ac pro parte siccatis die sexta bruneae formant« 1
crustulae, die nona, decima lapsurae , manentibus F 01
tempus maculis rubris sine foveolis; — bj varicellae
minatae, verrucosuc  (conoides W.,  unechte Spit 2 ' ?
od. »Stein-, od. Warzenpocken, unechte kegelfbrmig e
Pocken), tubercula inflammata dura, cito in vesiculas
acuminatas insurgentia, initio limpidam, postea turbidam
lympham flavicantem continentes, quae partim rumpun
tur, alterajam, tertiave die crusta flava, gummosa te
gendae, partim vero implentur pure fvariolis genuinis
perquam similes}, et crusta scxtain, septimamve P os

21

diem Iaj)sa cicatricem vel foveolam relinquunt perennem;
— vel c) varicellae suillae, oviles  etc. (globatae W. }
unechte Sclnveine-, Schafs- od. Hundepocken, unechte
kugelformige Pocken), pustulae grandes, variolis ge-
rminis majores, non exacte circulares, cum vesiculis
araplis, hemisphaerice elevatis , lympha priraum pallida,
diaphana, altero jam die in turbidam sero Iactis analo-
gam, dein flavidain mutanda turgidis, die tertio subsi-
dentibus, et in crustam tenuem primum llavicantem, tan¬
dem nigrescentem exsiccandis, quatuor, quinque post
dies lapsuram, cicatricibus hinc illinc relictis.—N mn has
inter varicellarum varietates essentiale intercedat discri-
men, dubito quidem, evictum tarnen non habeo.

Nota.  Expositae nune varicellae cum variolarum varietatibus
pari nomine insignitis , non aeque benignis, ne confun-
dantur, monendum esfc.

§. 766. Varicellae ad exsiccationem et crustarum
formationem dies quinque, oeto usque duranl.  Utut vero
pustulae singulae spectatae celeriter decurrant brevique
finiantur, succedentibus, uti fieri consuevit, plures per
dies novis identidem varicellis totum morbum ad decem,
duodecim et ultra protendi posse nycthemera , intel-
ligitur.

§• 767. In samtatem  coramuniter exeunt  varicellae,
cito restitutam; et nonnisi constitutione aegrorum non fa-
vente, adversis influxibus externis, decursu earum tur-
bato mor bi posthumi,  pulmonuin maxime : tussis, pneu-
monia, dyspnoea etc. succedunt.

§. 768. Varicellarum morbo subjectum idem bis, ter
(Richter  1. c. p. 344.) corripi observatum est. Singulis
vicibus an alia deseriptarum varietatum aut sola adest
aut praedominans ?

§. 769. Heim  notas pathognomicas et a variolis ge-
»uinis distinctivas, intensa vigente febre, licet rarissi-
imprimis decisivas, exponit sequentes: Varicellae

22

odorem spargunt proprium, exacte non explicandmn; non
in facie prius, sed pluribus siinul corporis locis prorurn-
pnnt, eruptione intra triduum nondum finita; stigmata
profunde rubent, multumque pruriunt; facies sub eru¬
ptione solum tuinet, hac funta detumescit, cuin in vario-
lis contra tumor nune insigniter augeatur; pustulae po-
tiore semper namero manent exiguae, non debite elevan-
tur, nec nisi pauco huinore limpido, aquoso replentur;
febris suppuratoria nunquam observatur; pustula varicel-
lae completa mollis est, attactu non elastica, si aperi-
tur, fluidum lente dimittens, nec iterum implenda; humor
nunquam ut ille variolarum spissus, viscidus, purifor-
mis, sed tenuis est et lacti similis; crustae tenuiores
quain variolarum, et non ovales, sed orbiculares sunt;
inaculae subsequae rubrae brevi dissipantur; cicatricum
numerus, copiosioribus licet quandoque varicellis, sem¬
per minimus; cicatrices varicellis ad normam absolutis
conspicuae laeves sunt, čute caetera albidiores , nec duo
vel tria puncta nigra, quibus variolarum cicatrices no-
tantur, nec pilos locis pilosis offerunt; inargo earum sub-
cylindricus, laevis, čuti concolor, albidum versus fun-
diun levissime declinat, qui modice convexus inde appa-
ret; figura orbicularis, raro oblonga, raro irregularis
est; demersio in facie, fronte praesertim et genis, ma¬
jor cernitur, sic et morbo nuperrime devieto, decem
enim, viginti pluribusque post annis nonnunquam expl a '
natur ita, ut macula tantum orbicularis alba cum margi lie
supra cutem paululum exstante supersit.

Charactercs enumerati, qucmadtnodum signa et se-
quelae exanthematis cujusvis pustulosi maximam šibi ex-
petunt attentionem, ut času dato vaccinalionem  conce-
dendi vel necessariam injungendi, et vini vaccinae  con¬
tra variolas tuloriam  defendendi, firma habeantur ar¬
gumenta.

S- 770. Dispositio  in varicellas infantili maxiiuecon-
venit aeiati; non tamen acque de regula, bc  ea in va-

28

riolas, inorbo semel exant!ato penitus exstinguitur. —
Vera varicellarum origo  non patet. Qui varicellarum
eontagium pro contagio variolarum modificato, et per
dilutionem, tempestatem, aegrorum aetatem et consti-
tutionem debilitato habent, observata adferunt, varicel-
las eandem cum variolis agnoscere antiquitatem, per in-
sitionem propagari, non raro epidemias variolarum an-
tecedere et comitari, atque (Heim)  per p uriš variola¬
rum genuinarum aestu, senio etc. debilitati, alterati in-
sitionem nonnunquam fuisse generatas. Hanc vero sen-
tentiam majoribus egere argumentis , facile concedent,
qui consideraverint, varicellas sine variolis quoque epi-
demice regnare, nec rariores ac quondam occurrere, va¬
riolis interim per vaccinationem rarissimis factis ; vires
varicellarum contagiosas vigere insignes, et vaceinatio-
nem ad eas praecavendas nihil praestare. — Varicellae
hodiedum quandoque epidemicae observantur, et infe-
ctione propagantur ac diffunduntur.

§. 771. Quae de variolarum natura  £§. 756.) pro-
ferebantur, ad eam varicellarum adplicari generatim pos-
sunt cum restrictione, quam febris nunquam non leviš,
et exanthematis in suppurationem pronitas nequaquam
universalis iieri suadent.

772. Prognosim  ex hucusque delineatis facili de-
diicere licet negotio.

S- 773. Varicellae simplices nullo eommuniter opus
habent pharmaeo.  Initio regimen moderate antiphlogisti-
cum, evolutione perfecta tractamen diaphoresi leniter
promovendae aptum, et exsiccationis tempore regimen
ordinatuin et remedium eccoproticum totam , quae requi-
ritur, medelam efficiunt. —- Febris citra consuetudinem
valida, syraptomatibus stipata momentosioribus ad nor-
mas generales, quemadmodum aliae febres exanthema-
ticae, curanda foret.

24

Spec. 8. Variola vaccina.

§. 774. Variolae vaccinae  (jntoriae, Kuhpocken,
Schutzpocken) eam sistunt exanthematum acutorum, pu-
stulosorum, contagiosormn speciem, quae ab uberibus
vaccaruin in horainem translata nodulis  manifestatur in-
ilammatis, in apice vesiculam  in medio depressam, et
fluhlo  sub initium pellucido, coloris margarytacei, serius
opaco et purifonni turgidam gerentibus, intra diem ab
adplicato contagio octavam et undeeimam febri  coinite
stipatis, desinentibus in cruslam  modice proininentem
duram, corneam, e rubello bruneam aut nigricantem, et
genuina sub forma et decursu regulari a variola huma¬
na pro certo tuentibus.

Eduard Jenner,  Untersuchungen iib. d. Ursachen u. Wirkun~
gen der Kuhpocken. A. d. Engl. v. G. Fr. Ballhorn.  Han-
nov. 1799. 8.

Ed. Jenners  u. W. Woodwilles  fortgesetzte Beohachtungen iib.
d. Kuhpocken. A. d. Engl. v. G. Fr. Ballhorn.  Hannov.
1800. 8.

Beohachtungen und Erfahrungen iib. d. Irapfung der Kuhpocken
von J oh. de Carro.  A. d. Franz, iibers. v. Jus. run Porten-
schlag.  M. 1 ausgemalt. Kupfert. Wien 1801. 8.

Rob. Willan  iib. d. Kuhpockenimpfung. A. d. Engl. iibers. ini fc
einerZugabe, welche historisch - kritische Bemerkungen u.
die neuesten Verhandlungen iib. d. Vaccination in England
enthiilt, v.',G. Fr. Miihrt/.  M. 2 ill. 'Kupfert. Gotting. 1808.4-

L. Sacco,  neue Entdeckungen iiber d. Kuhpocken, die Mauke
u. Schafpocken. A. d. Ital. v. W. Sprengel.  Leipz. 1813- 8 '

Th. Bateman,  prakt. Darstellung der Hautkrankheiten na 0 * 1
Willan , s  Systeme etc. etc. S. 821 — 331.

A. G. Richter, Reil, Jus. Frank  in d. a. W.

§. 775. Non in Scotia et Anglia solum, sed etiaffl
in Germania, in Holsatiae parte vis vaccinae genui-

*) Plett,  juvenis 20 annorum, annol790, informator in Schdn-
vveide m Holsatia non procul Kielonia, de vi vaccinarum pu-
stularum contra variolas abincolis Batavis relatum audiverat-
Anuo autem 1791 qua tališ Hasselburgi in duabus puellis ct

25

nae a variolis tutoria a multis retro annis animadversa
fuerat ([M. chir. Zeitung 1815 III. 28—30 ), ast Doctor
Ed. Jenner  fnatus ann. 1749. Berkeley in Scotia, mor-
tuus ibid. d. 26. Januar. 1823.) ab anno 1768. (J- Moore
the history and practice of vaccination. Lond. 1817. 8. in
diar. med. chir. 1820. II. 104. et seq.) huic objecto om-
nem, quam meretur, attentionem et operam primus na-
vavit; primus collectas de vi vaccinae tutoria observa-
tiones experimentis numerosissimis per 30 annos sedulo
institutis (ex quibus insitio mediata prima, e vaccina an-
cillae Sarah Nelmes  in brachium pueri Phipps  die 14.
Maji 1796 facta, mentionem meretur) ad experientiam
non concutiendam extulit; hac et illis anno 1798 publici
tandem juriš factis, et illico inde provocatis, nune per
omnem Europam diffusis , continuis conaminibus, me-
diante vaccina luem variolosain exstinguendi, benefaetor
generis humani evasit suinmus, immortalis. —

Tentamina ab eo tempore in Europa et in caeteris or-
bis terrarum partibus repetita, innumera, vires vaccinae
a variolis tutorias adeo firmiter comprobarunt, ut casus
paucissimi, in quibus defecerunt indubitati ad exceptio-
nes pertineant non solum rarissimas, sed etiam minimi
faciendas, quum notissimum constet, nec per variolas
genuinas omnein hominem ab altero earundem incursu
praeinuniri, Exactissimae insuper in variolas vaccinam in-
secutas inquisitiones in Anglia et Scotia a J. Moore,
H. Dacar, Ad. Dunning, Al. Monro, J. Thomson  et
J. Cross,  in llatavia ab Ilodenppl, Luiscius, Thues-
sink ,  in Dania ab Hoppe,  in Germania a Kaasch ,
Schmidt, Hennig, Krauss, Hufeland, de Carro  aliis-
que, in GaJIia a Recamicr, Mar line t  et Academia medi¬
ca Parisiense, institutae docuerunt, tales variolas, modi-

puero insitionem vaccinae cum effectu peregit; haec enim tria
individua variolis paulo post regnantibus non corripiebantur.
Puellarum mater, de hac operatione male contenta ulterio-
ribus PUtlii  tentaminibus obfuit.

26

ficatas  dictas, non tantum rarissime et vix nisi post im-
perfecte absolutara vaccinam occurrere, sed etiam par-
tim varicellas fuisse, partim quidem variolas ast pecu-
liariter et ita modificatas, ut paucae solum pus exhibc-
rent; ut suppuratio citissime, et quin trium dieruin ex-
plevisset spatium, in exsiccationem abiret, febris sup-
puratoria semper deficeret, totusque morbus ubi non mi-
tem, saltem periculo carentem ostenderet decursum. Si-
milia et ex meis circa idem objectum observatis resultant j
variolas modificatas, quaspluries observavi, ututhincinde
in stadio prodroinorum etfebrili magnisjunctasturbis, nun-
quam tamen periculosas vidi, nunquam comperi lethales
alibi fuisse. (T'onf. §. 751.])— Miiller  diss. inaug. de va-
rioloide. Vindob. 1823.

Viris nominatis, porro Gregory et Granville  Londi-
nensibus , vaccinationis Commissioni Parisinae, quemad-
modum et mihi fuit occasio observandi, individua vacci'
nam rite perpessa tempore variolarum inter individua
non vaccinata epideinice hic illic, uti et Viennae , gras-
santium, quandoque imo malignarum ipsos inter aegros
g-ravissime decumbentes perstitisse iimnunia. (Conf. Chr-
IV.Hujfelandiib.  den gegenvvart. Zustand der Vaccination-
Im Journ. d. pr. Heilk. November 1826.—'Dr. Gtinlner
eine die schfitzende Ivraft der Schutzpocke bestatigende
Thatsache. Med. Jalirb. etc. etc. Bd. 15. St. 1. S. 116-)

%.  776. Factis his virtus vaccinationis, inventi su' n '
me salutiferi aevi nostri, tutoria contra variolas firmiS"
sime evincitur, ornnia ab insufficienter informatis prolata
discutiuntur dubia, omnes calumniae ab adversariis
spersae enervantur. Specialiora de hoc objecto rnoraen'
tosissimo inveniuntur sub articulo: „vaccinatio“  in fastis
medicis imperii c. r. austriaci; in Hufelandii  diario medi'
cinae practicae, atque in libro, cui titulus est: DieSchutZ'
pockenimpfung in ilirer endlichen Entscheidung, alsAn
gelegenhcit dcs Slaates, der Familien und des Einzel-
ncn. Von G. F. Kraiiss.  Nurnb. 1S20. 8.

27

§. 777. Ut autera vaccinatio a variolis pro certo
tueatur, requiritur 1 ) ut Igmpha ex vaccinis genuinis,
utque /tarum studio, quo efficacissima esl, depromatur•

23  ut vaccinatio in aptis modo individuis fiat, et rite
perficiatur; et 3} ut productae inde pustulae vaccinae et
forma et decursu perfecte sint normales. Quare prae om¬
nibus exacta vaccinae genuinae, et decursus illius nor-
malis desideratur cognitio.

§. 778. Decursus  et characleres diagnoslici  vacci¬
nae genuinae (Med. Jahrb. des k. k. ost. Staates etc.
U. I. St. 3. S. 43 etc .3  ex sequentibus innotescunt: Insi-
tione peracta vulnusculum, sicut quodvis aliud simplex,
mox quidquain intuinescit ac rubet, allera vero die  jam
nihil aniinadvertitur. Die lerlia  (proprie nycthemero ter-
tio finito 3  consuetim formari incipit macula  rubra, du-
riuscula, quidquara elevata. — Quodsi haec die demum
quarta aut quinta post insitionem se manifestaverit, quem-
admodum nonnunquam in individuis laxis, phlegmaticis,
male nutritis, tempestate frigida etc., phaenomena sub-
sequa, nune referenda, conformiter uno aut duobus die-
bus serius comparent. — Die (/mirta  macula haec auge-
tur omni respectu in nodulum,  grano milii aequiparan-
dum, rubrum, sphaerieum vel ovalem, durum et aeque
supra cutis planitiem elevatum ac in cutem ipsam deiner-
sum, qui die guinla  auctus vesiculam in apice nancisci-
tur minimam, albescentem, semipellucidam, in medio de-
pressam, atque limbo angusto, rubro et tumido (^halone 3
cinctain, ita ut puslulam  offerat incipientem. Haec ulte-
rius efformatur diebus sexla  pt seplima;  vesicula enim
ampliatur, inagis elevatur in magnitudinem grani lior-
dei perlati, fluidoque impletur tenui, diaphano, quid-
quam caerulescente, inargarythaceo , lymphatico, con-
tento in loculamentis bene multis, minimis, communica-
tiouem, ut videtur, inutuam habentibus; depressio in ejus
,n edio majiifestior, limbus eam circumdans amplior, al-
tio *', durior evadit, intensius rubet, splendet , atque

28

pruritum ciet. Die oclava  pustula perfeclam  assequitur
formam;  vesieula in medio umbilicum ostendens magni-
tudinem piši dissecti vel Ientis majoris habet, lympha
contenta adhuc diaphana esse solet, limbus cingens om-
nes inflammationis notas nune exhibens in duas tresve
distenditur lineas. Aliquoties lympha jam nune opacari
eernitur. Hac insuper die, vel sub decursu segniore die
nona aut decima accedit febriculaj  quae nonnunquam adeo
mitis est, ut non tam ex pulsu quam ex aliqualibus delas-
satione, capitis, manuum peduinve aestu, siti, somno
interrupto, inquietudine et morositate infantum cognosca-
tur; rarius vero et quidem in infantibus admoduin tene-
ris ac irritabilibus intensior manifestatur, tussicula sicca,
aut sudore aut diarrhoea adjunctis, consuetim per aliquot
solum horas, raro per integrum , rarissime per duos dies
cum exacerbationibus tune vespertinis durans. Glandu-
lae subaxillares vel simul, vel proximis diebus dolere ac
modieum tumere percipiuntur. — Die nona  vesiculae
magnitudo perstat, lympha vero opacatur albescens aut
ex albo llavescens, limbus inflaminatus subito plerumque
aliquot amplialur lineis, et, uti dictum, febris quando-
que hac primum die intrat. Die decima  pustula eernitur
suppurans;  vesieula enim in medio quidem jam non
depressa, nunquam tamen in hemisphaeram aut conuro
elata, sed plana et circiter Iineam supra cutem eminens,
duas quatuorve lineas lata, lentem marginibus circuni'
scissam fere aemulans , lluidum gerit turbidura, opacuin,
albo - flavicans , spissura, — pus verura; limbus diame-
tro j—1 imo2 pollices latus est, calens, duritie in tex-
tuin cellulosum profunde penetrans, in vesiculae conli-
niis magis tumens , saturatius , profundius imo caeruleo-
ruber, remotius autem gradatira in dilute flainineuni et
roseum colorem descendens , atque margine extimo in
pallide rubellum fatiscens. Tališ subsistit pustula die nu¬
dečima; duodecima  vero exsiccatio vesicae e centro pe-
ripheriam versus incipit, subsidet enim vesieula, in me-

29

dio crustula formatur coloris brunescentis, tumor lim-
bi inflammatus intensitate et extensione multum re-
stringitur. Iiiebus decima terlia  et quarta  exsiccatio
vcsicae perficitur, inflammatio decrescere continuans ex-
tinguitur; tota pustula obtegitur crusla  potius plana
quam hemisphaerica, coloris profunde brunei  quemad-
inodnm ligni guajacini annosi,  vel nigricanlis, dura,
comea, firmiter adhaerente,  quae proinde primis adhuc
diebus non nisi sub dolore, laesione cutis cruenta et ul-
cerationis secundariae metu divelli posset, intacta vero
sensim a margine incipiendo medium versus separatur a
čute, cui tune uti nodulus vestimento insidere conspici-
tur, oeto diebus ab exsiccationis initio aut paulo serius
sponte lapsura, et foveain relictura minime profundam,
orbicularem, in fundo foveolis multis, cellularum, qui-
bus vesica constiterat, vestigiis characteristicis no-
tatam.

§. 779- Attenta hujus decursus consideratio osten-
dit, vaccinam post intervallum ab insitione ad maculae
manifestationem inconstans, sed tria saltem nycthemera
explens sladia quinque  permeare, nimirum 1) stadium
formationis noduli, 2) formationis vesiculae cuin secre-
tione lymphae, 3) formationis pustulae cuin secretione
pariš et febricula symptomatica, 4) siccationis cum in-
flammatione lirnbi intensiore et ampliore, et 5) crustae
formatae seu convalescentiae. Quodvis stadioruin qua-
tuor ])i ionira spatium trium dierum aut trium cum dimi—
dio emetitur. Durantibus stadiis primis duobus vaccina
evolvitur, tertio efformata in acmen evecta subsistit,
quarto decrescit ac finitur, et quinto cum crusta formata
convalescentiae stadium intrat.

780. Nolae essenliales  pro vaccina genuina de-
claranda sunt: initium maculae rubrae supra memoratae
n °n ante tertium a vaccinatione nycthemerum conspi-
c,1,, in • propria ejusdein , et noduli et pustulae evolutio,
forn >a, durities , magnitudo per stadia deseripta; horum

30

stadiorum duratio definita; febris dieto tempore acce-
dens; tempus ac ratio formatae halonis rubrae 5  crustae
non adeo eolor memoratus, quam forma, crassities, du-
rities, adhaesio, secessus; tandem conditio foveae a
vaccina relictae.

Quae ubi cum deseriptione mox data concordant, de-
l!exus ab imagine caetera leves, aut et phaenomena ac-
cidentalia adesse nonnulla possunt, quin genuina cesset
vaccina; uti sunt: macula rubra, inflaminationis futurae
nuntia, serius i. e. die ab insitione quinto, sexto, octa-
vo comparens; pustulae laterales aecessoriae intra aut
pone halonis inflammatae peripheriam stadio suppura-
tionis ; universalis post diem decimum tertium eruptio ex-
anthematis pustulosi, vel miliformis, vel maculosi rubri
pulieum morsibus analogi; erysipelas pustulam vacci-
nam circumdans; suppurantis vaccinae inerementum in-
signe, inflammatio late expansa , suppuratio protraeta;
subsequi furunculi, salivae fluxus etc. Origo phaenome--
norum talium adseribenda: integumentorum aut totius
constitutionis individualis debilitati, laxitati, inertiae ;
morbis aliis acutis praecipue exanthematibus intercur-
rentibus, uti variolis , morbillis , scarlatinae etc. etc.;
tempori anni frigido, regimini incongruo, refrigerationi;
incisionibus sub insitione nimis profundis, pluribus ni¬
mfam vicinis 5  pustulae per attritum, scalptuin etc. etc.
destructioni; laesioni cutis per violentam crustae amo-
tionem etc. etc.

§. 781- Circa vaccinae genuinae originem  sequentia
constant: Observante Jennero  vaccina occurrebat, ubi indi-
vidua curainequorumhabentia emulgendis quoque vaccarum
uberibus occupabantur. Idem continuatis observationibus
edocebatur, vaccarum morbum pustulosuip saepius pro-
duci equorum paronychia erysipelatosa s. serosa Veilhii
(Handb. der Veterinarkunde 3. Auflg. Wien 1831. B.  II.
S* 310.: Mauke }  Igelshuf, Straubfuss,  nach Viborg
Schutzmauke }  auch Eguiue:^)  hanetjue ultimam bomini

31

insitam pariter praemunire a variolis; quod et Sacco
pluribus tentaminibus, uno B&rndl  Grifswaldensis experti
sunt. — Refert aeque societas veterinaria Hafniensis
(relatione tertia ann. 1819.), imo et materia paronychiae
dictae s. equinae chronicae, quae indolis esse herp.eticae
videtur, si liinpida fuerit et specifici odoris, vaccinam
genuinam induci. — Opinatur Sacco,  pustulas in vac-
carum uberibus jam lympha equinae produci, jam modo
ignoto , et, ut videtur, sponte oriri.

Concessa autem vaccinae derivatione ex equina, hu-
jus tamen fons et natura non satis patent. Juxta opinio-
nem Veilhii  (ibid. p. 311. et seq.) et observata Viennae,
et a Viborgio  Ilafniae facta, morbi equorum febrilis me-
tastasim sistere videtur criticain.

§• 782. A quo Jenner  tentamen supra memoratum
instituit, effectu optatissimo coronatum, vaccina in ho-
minibus propagatur per contagium ejusdem specificum in
hominibus reproductum. Hoc deprehenditur ef/icacissi-
mum el cerlissimum in subjeclorum sanorum uc vivido-
eunt vaccinae lijmpha lirnpida,  adeoque a sexlo ad no-
num a vaccinalUme  diem sub decursu normali , seu «
f/uarlo ad seplimum usque ab inchoala noduli formatione
per macidam rubram conspicua.  Minus certa, minusquc
secura fit propagatio mediante crusta; ex lympha vero
jam turbida, purulenta, vaccinae potius spuriae proiicisci
solen t.

§. 783. Vaccinae spuriae,  a variolis minime tuen-
tes, per sequentes a veris deflexus insigniuntur: Jam
altero ab insitione die aut prius adbuc evolvi incipiunt;
formam non debitam offerunt, sed oblongam, inaequa-
lem, angulosam, citoque circumferentiam latius et in-
fensius inflaminatam nanciscuntur, absque halonis colo-
l a tione normali supra descripta ; deeurrendi ratio a prius
(S- 778.) exposita multum deflectit, cura stadiorum im-
Peimis disproportione , pustulae aequo celerius formatae
lnox  in suppurationem abeunt, hemisphaericae fiunt abs-

32

que depressione umbilicosa, ant imo coni adinstar acu-
minantur, et exsiccatae jam die sexta vel septima te-
guntur crnsta llavicante, aspera, inaequali, laxius ad-
haerente. Etiamsi vaccinae spuriae quandoqne panlo se-
rius, tempore igitur genuinis solito, in conspectuin pro-
deant, vel etiamsi, ntiistae, dolores sub axillis aut fe-
briin quandoque habeant comites, reliquorum tamen cha-
racterum comp!exu sufficienter a veris distinguuntur.

§• 784. Vaccinarum spuriarum, non praeservantium
culpamjam Iympha, jam individua vaccinata, jam vac-
cinationis methodus gerunt. Juxta observationes enim
hucdum factas vaccinae spuriae prodeunt: 1) si lympha
in usum sumitur vel  ex vaccina spuria, vel  ex genuina
quidein, sed in evolutione et decursu normali per attri-
tum, scalptum etc. violenter turbata, aut ante vel post
opportunum tempus supra (J. 778.J designatum , ubi
lympha jam opacata, turbida, in pus mutata est, aut ex
pustulis individuorum variolas aut vaccinain jam passo-
rum; ita pariter, si lympha vaccinae genuinae quondain
optima nune per diuturnam adservationem , aerem atrno-
sphaerieum, aestum, gelu, lucern alterata fuerat, de-
composita aut quoquo modo degenerata ; 2} si individuum
vaccinatum tinea,herpete, scabie, etsi plagis tantum ex-
iguis, Iaborat, uti Jenner  adseverat, quijain anno 1804.
(Xond. med. and phys. Journal) notum fecerat, unicam
pustulam sero plenain, si durante vaccina prodit, sid (l '
cere ad hujus decursum penitus perturbandum; lippi eI |"
tes palpebras in vaccinae decursum , ut videtur, a° xie
influere, hocque turbato vaccinain virtute orbari, totam
constitutionem a variolis praeservandi; 3) si vaccinatio
ope lanceolae impurae, rubignosae, aut vesicantis, ant
linteaminis vel lintei carpti materia impraegnati perfici-
tur. (Richter  1. c. p. 378.)

Quamprimum una alterave haruin circumstantiarum
formam vaccinae norinalein immutaverit, et  decursum
turbaverit definitum, in vaccinatis sive infantibus si' e

83

iidultis postmodum vidcre variolas, eo minus mirandum,
quo minor in vaccinae anomalias harumcjue causas at-
tcntio conversa fuerat.

§. 785. Inefficax Iyinphae qualitas, lanccolae vel
acus condilio , operandi modus, režimi n is postea errores,
individuum vaccinatum, reccptivitalis absolutus aut tem-
porarius defectus etc. omili possunt vaccinationem spo-
liare effectu.

§. 786. Vaccina genuina in se spectata morbum si-
stit exanthematicum indolis specifiee - inflammatoriae,
conlagio proprio per artem inductum, mitom et periculi
expcrtem. Karo enim et non absque laterali in(Iuxu no¬
či vo (jiustulis v. gr. confertis aut mechanice irritatis aut
laesis) inflammatio aut febris vehementer intenditur, sup-
puratiove in ulcerationem mutatur.

Si varicellae, morbilli, scarlatina, a quo vaccinatio
introducta est, reapse frequentiores occurrerent, quem-
admodum nonnulli contendunt, certe non vaccinatio , sed
aucta beneficio illius populatio, auctus nimirum infantum
l>er efticaciam illius salubrem morti ereptorum numerus
insignis veram et unicain rationem suppeditarent. InAu-
fflia solum, Scotia et Irlandia ad annum 1824. usque nu-
inerus iste ad 393356 individua ascendit.

Ubi post vaccinam impetigines, scrophulae, raclii-
iis etc. etc. in infantibus animadvertuntur , memiuisse
oportet, tempus vaccinationis plerumque incidere in ae-
talem, qua ejusmodi morborum 1'ormae in lucern prodire
alioquin consueverunt; saepe post alios morbos aculos
exanthematicos idem obtinerequin aliqua, ne dicam
Oiimis, in illos conjici possit culpa, quum praegressam
ad iilos opportunitatem delere non valuerint; e contrario
»utem concedi debet, similes dispositiones et imo mor-
hos exantheiuatibus acutis et speciatim vaccina genuina
Sft epius emendatos et sublatps fuisse (v. Fubrice  med.
c,lir - Bemerk. u. Erfahrungen. Nurnb. 1816 ; — Med.
J abrb. Bd. X , neuest. Folge Bd. 1, Si. 4. p. 96), infau-

31

tes valetudinarios a vaccinatione rite superata, uti quo—
tidiana testatur observatio, saepius meliore ac antehac
sanitate frui, imo vaccina, ut Tulit/  refert, ipsam pe¬
stem averti.

Vaccina serjuelas variolarum toties funestas nunquain
inducit; nequidem eruptio universalis pustulosa rarissima,
aefjue numerosa, inolesta et dolorilica unquam est, ac
variolae consuetim obveniunt. Vaccinae autem cicatrici-
bus numjuam defocdant 5  non facile, et nunquam sine
epiderinidis laesione inficiunt, nunquam igitur epidemia-
rum ant contagionuin expansionem et propagationem as - 1
sequentur.

Vaccina genuina a variolis certissime tuetur. Hoc
adsertum ab experientia desumtum per memoratos vario¬
larum modificatarum vaccinam insecutarum casus tam ex
rationibus supra adlatis, quam vel ideo enervari nequit,
quod illi sint rarissimi, nam juxta calculum Richleri
(I. c. T. II. p. 357) ex 250,000 vaccinatis solum quinqua-
ginta (ex 5000 solum 1) variolis adficiebantur, et ho-
rum casuum non nisi quinla pars fidem utcunque mere-
batur.

Imo coincidente fortuito vaccina cuin suscepti jam
contagii variolosi eifectibus et pustulis vaccinae tune lia-
lonem rubram characteristicain non adsecutis, variolae
mites manent et periculo destitutae. Inter alios de Carro,
Ballhorn, Sacco  id mecum testantur.

§. 787. Vaccina adeo levem solet sistere morbo |n  5
ut cnra  ejusdein pharmacis non indigeat, sed methodus
negativa omnino sufficiat, in eo consistens, ut vaccinati
a frigore, humido , erroribus in diaeta et regimine, & c
quibusvis jn genere morbificis potentiis, imprimis regna 11 "
te variolarum epidemia ab infectione saltem ad incipien-
tem usque vaccinae suppurationem, cautissime defendan-
tur 5  et ut loca insitionis factae, atque pustulae per om-
nia stadia ab irritatione et laesione quavis attentissime
custodiantur.

35

Rarioribus in casibus phlogosis gravior erysipelatosa
aut plilegmonosa calorem siccum ope deligationis levis-
simae, vel rarius (ne suppuratio inviteturj humidum ope
cataplasmatum emollientiuin exposcit; — lebris validior
regimen antiphlogisticum, potus diluentes, refrigeran-
tes, emollientes ac enematum evacuantiuin adplicationem
indicat; — convulsiones forsan accessoriae symptomati-
cae penes eadem usum balneorum emollientiuin, — eru-
ptio universalis miliformis aut pustulosa etc. regimen ae-
quabile , subcaiiduin, diaphoresi blandiori favens, moram
in cubili aut pro re nata in lecto, et potus tepidos, emol¬
lientes, leniter diaphoreticos desiderant. Complicationes
aCcedentes adcoinmodate ad earurn causas, indolem, in-
tensitatein, sedem, stadium etc. tractentur oportet.

§. 788. Ipsa vaccinae insilio  doctrinae de operatio-
nibus objectum exhibet. Eo non informatio solum spectat
de methodo certissima inserendi vaccinam, colligendi et
adservandi lympham, sed de eligendis etiam subjectis et
opportuno ad insitionein tempore determinando. Invenitur
inlonnatio haec: in Annalibus medicinae imperii caes. reg.
austriaci T. I. p. III. pag. 42—65., et in Richteri  The-
rap. spec. T. II. p. 380 — 395.

Spec. 4. Scabies.

§. 789. Scabies  ( p.sora, die Kratze) eflloreseentia
est substantiva, chronica, afebrilis, contagiosa, papu-
larum, pustularum vel vesicularum sub forma interstitia
digitorum plerumque , carpos , cubitos, poplites , flexu-
ras articulorum pedum occupans, sed et ulterius abhinc
proserpens, pruritu molesto per calorem lecti et corporis
exaestuationein insigniter ingravescente, etinmorsus aut
a i'doris sensum transeunte stipata.

C. Celsus  de Medicina L. V. c. 28.

J.  E. Wichmnnn,  Atiologie der Krat/e. Hanuov. 1791.

Ed. V. Gnldtner run Lobes ,  BeY>bachtungen iib. Kratze , ge-
sammelt im Arbeitshause zu Prag. 2. Aufl. Prag 1795. 8.

3 *

3(>

J. Ckr. O. Ackermann,  r. d. Kriitze, mit bes. Hiicksicht auf
Spitaler u. filfund- Krankeuanstalten. In 8. Beinerk. iib. d.
Kenntn. u. Cnr ciniger Krankheiten. Ileft V- Niirnb. 1708.

J. C- Gates,  Essai sur la diagnostique de lagale, sur ses cau-
ses, et sur les consequences medicales pratiques a deduire
sur les vraies notions de cette maladie. Pariš 1812.

Lurry,P. Frank, Wil/an, liaiernann, Jus. Frank, Richter
opp. cit.

§. 790. Scabies a) papiiliformis  s. forma noduloruin
ciitaneorum minimorum , rubrorum , durorum , copioso-
rnm,in vesiculam albidam, diaphanara acuminatorum,
per totam quandoque superliciem, excepta facie, pene
expanditur, interjectis nonnunquam pustulis discretis,
lluido ilavente spisso turgidis , diclis sub circumstantiis
vehementer pruriens. Papulae decremento obtinente ex-
siccantur, scabie  time sicca  Aocata, et eutis defurfura-
tnr; scalptae vero fluidum cum sanguine dimittunt, in
crustulas bruneas aut nigricantes coagulandum. — Sca¬
bies b) pustuloisa (puntlcnla IVUlatt.J  discretas offert
pustulas, basi parum inflammatas, pus flavum, spissum
continentes, quae duos tresve post dies maturatae ruiu-
puntur, sub inilammalionis et pruritus dolorifici incre-
inento nune suppurationem aut imo ulceratfonem subeunt,
scabiei humidae  titulo venientes. Pus secretum, omnis-
que transspiratio odorein spargunt specificuin, mucidiun,
ingratum. Pustulis in sanationem vergentibus, eutis con-
tiguae tumor et durities, sicut inllammatoria fondi p 11 '
stularum conditio resolvuntur, materia puriformis in er' 1 "*
stam mutatur siccam , duram , quae aliquot dierum p ost
moram decidit, maculis remanentibus pallide rubris , P 0-
detentim dissipandis. — c3 Scabies vesicularis (ly m ~
phulica Wdl.)  vesiculis manifestatur sat amjdis, » on
inilammatoriis, humorem pcllucidum lymphaticumcontinen-
tibus, quae pustulis hic illic remistae, vehementer pru-
rientes paucos post dies rumpuntur, et partim sub exigua,
quae formatur, crusta consanescunt, partim inflamman-
tur et in pustulas suppuratas vel in ulcera convcrtuntui •,

37

crustis quoque, si sanantur, protundi coloris tandem te-
genda.

791. Efilorescentiain scabiei papuliformi et siccae
analogam, si formam respicis , psoriasis  (psydracia,
falsche, unechte Kratze) sistit. Sequentibus autem a
scabie diiFert: 1} Non contagio producitur psoriasis, sed
jam idiopathice  ab irritamento multiplici v. gr. thennis,
nnde psydracia thermarum, jam sijmptomulice  a scrophu-
Jis , syphiJide, arthritide , infarctibus viscerum abdomi-
nis, amenorrhoea suppressionis, hinc et hypochondriasi,
haemorrhoidibus etc. originem trahit, jam in febribus in-
termittentibus, imo in typho (Aulenric/h) crilica  obser-
vatur; 2 ) non ©ertas praefert cutis plagas, speciatiinnon
a scabie praedilectas, quibus saepe oinnino parcit; 3) nisi
per omriein statiin diffundatur cntis superficiem psoriasis,
in pectoris saltein, abdominis circumferentia lata pro-
rumpit, inde ad caeteras corporis partes, facie nequa-
quam excepta, cito progressura; 4} non vespere abso-
Jute, nec sub lecti tepore intensius prurit; 5} brevissime
non raro durat, et periodice quandoque recurrit ; et
6  J contagio destituitur.

§. 792. Scabies, qua morbus cutaneus Iocalis, habita-
culo, victu, regimine, inunditie, tempestate etc. faventibus,
tempestive priusquam expandatur, et apte curata intra pau-
coruin dierum spatium sanatur; neglecta vero, incongrue
tractata, cutis spurcitie, constitutione aegri cachectica etc.
adversis, in septimanas, menses, annos imo protrahitur.
Morbo ipso, pruritu molesto et dolorifico, inducto inde per-
vigilio, cooperantibus noxae, infantibus praesertim, infe-
ruptur, membranaeque caeterac , systeina lymphaticum,
organa digestionis in compassionem deducuntur. Appe-
tentia sensiin sensimque minuitur, deletur • cutis frigoris
‘‘opatiens evadit (in catarrhos igitur et rheumatismos
d ‘sponitur) , pallida, coloris terrei, malo diu durante hinc
*nde ulcerata, nodosa ct dura, quasi callosa 5  intnmcscunt
si^andulae lymphaticae ipsaque viscera abdominis in far-

88

ciuntur; emaciatur corpus; vires Iabeiiunt, febris tandem
hectica, hydrops , scorbutus evolvuntur.

§. 793. Disposilio  in scabiem nemini deesse, čuti
tamenmolli, tenerae et laxae praeprimis inhaerere, ideo-
que in infantibus junioribusque subjectis eininere vide-
tur. Pistoribus contra , molitoribus , farinarum mercatori-
bus , coriariis, tinctoribus, saponum fabris, olitoribus ,
lotricibus scabies rarissimum maluin. — Producitur haec
contagio specifico  naturae non sufficienter cognitae,
spurcitie, aere humido et iinpuro, victu vili, crudo , nec
non tempestate humido - frigida, variabili secundantibus
maxime activo. Infectio nonnisi per immediatum plaga-
rura scabiosaruin, sicut indusiorum, manilium, vestimen-
torum, stragulorum etc. ab aegro usitatorum cOntactura
inducitur. Acari exulcerantes, quos Cesloni, Redi,
Ettmiiller  , Mead, Linne e, Wichmann, P. Frank,
Gales  in vesicularum pustularuinque fluido conspexerunt,
Ileberden  vero, et nuper Lngol  et Muronval (Froriep’s
Notizen etc. B. I. S. 317) non invenerunt, partem raa-
teriae scabiosae efficacis constitutivam sistere essentia-
lem, ideoque vira contagiosam ejus testari, miniine ta-
inen vera scabieicausa esse videntur. Nuin scabies spur¬
citie, aere recluso, iinpuro, victu crudo, insufticiente
concurrentibus , in pauperum turguriis , castigatoriis,
ergastulis, carceribus etc. primarie  oriatur, utut perquara
probabile sit, cum certitudine tainen asseverari nequit>
his enim in locis magna semper viget suspicio, infe-
ctione sustineri malum et propagari.

§. 794. Psoriasis  s. psydraciae suj)ra raeraoratae
causas  citra morbos ibidem notatos in multifariis integn-
mentorum irritaraentis uti: spurcitie et inquinamentis va-
riis opificianonnulia circumdantibus ; vaporibus acidorum
mineraliura, metallorum, vegetabilium acribus; thermis
sulphureis, muriaticis ; unguentis, lavacris , balneis etc.
raercurialibus praecipue invenire licet.

T95. Naturam  scabiei irritatio inflammatoria sjie-

39

cilica, aut formata retis Malpighii ipsiusque cutis inflam-
matio primario  prodit, in lymphae aut materiei purifor-
mis secretionem constanter tendens, et inficiendi facul-
tas vulgo faraosa. Irritatio aut phlogosis ista lente de-
currere solita, transitorie siinplev, stadio secretionis
■dietne protraeto ad sanationem usque commoratur, vi
naturae medicante sola vix unquam efficiendam , et pa-
pularum pustularumve exsiccatione, atque squamularum
vel crustularum fonnatione annuntiatam. Folie  (pathol.
therap. Abhandl. iib. d. Kratze. Wiirzb. 1810.) indolem
phlogoseos erysipelatosam evincere conatur 5  sed hac etiam
posita inorbus neqtfaquam perfeete explicatur.

§. 196. Molestus est scabies morbus, nauseosus, qui
sponte vix unquam, per artem tamen specificorum, quae
vulgo noscuntur, remediorum ope praesertim initio fa-
cile sanatur. Nonnisi per moram diuturnain, neglectum,
complicationes adversas rebellis, per suppressionem pe-
riculosus redditur. Suppressionem, quam refrigeratio
quaelibet, balneum frigidum, pluviae ac nives , porro
concutientes animi adfectus, morbi adsociati febriles, in-
c.auta unguentorum, lotionum, fomentorum etc. admini-
stratio inducere valent, variae nonnumpiam periculosae
v iscerum cranio , peetore, abdoinine contentorum, vel
toedullae spinalis , vel nervorum singulorum etc. adfe-
ctiones , queinadmodum phlogoses eorum jam acutae jam
chronicae suis cuin sequelis infaustis, vel irritationes
diuturnae snb schemate cephalaeae dirae ac pervicacis,
Vesaniae, amblyopiac amauroticae, corizae, tussis, dys-
pnoeae , vomitus , enteralgiae", diarrhoeae, vel arthral-
giae arthritidem inentientis , convulsionis, epilepsiae,
hypochondriasis , melancholiae , paralysium , hydropis
etc., facile sequuntur. — Ast et morborum hujusmodi
ehronicorum per scabiem ablatorum, aut saltem subleva-
to »um non pauca prostant exempla.

In scabie pustulosa et in vesiculari chronicis et mul-
tutn  expansis efflorescentiae imminutio et pustulae hinc

40

illinc insurgcntes grandes, multuin inflammatae, furun-
culis non absiiniles, laelos sistunt sanitatis nuntios.

§. 797. Scabies salutaris  coerceri solum debet et
tamdiu foveri, doneč morbus gravis aut penculosus illa
praesente nune mitigatus, velpro tempore celatus, per ar-
tem certo debellari possit. — Scabiei non salutiferae
tlierapia  datur specifica, juxta aegri tamen aliarumque
circumstantiarum in eum influentium conditlonera, mali
magnitudinem, durationein, complicationes etc. dirigen-
da. Scabiem recentem i. e. ante dies aut et septimanas
paucissimas, in homine antehac san o, e contagio natam,
lente progressam, plaga exigua adhuc eireumseriptam,
cffectu malo in organ ismum reliquum nondum edito, reme-
diis externis mox nominandis ab.sque mora traetare con-
venit, quae tamen justo regiinine atque diaeta adjuvare
oportet. Summa enim servetur cutis mundities, cibi fu-
giantur pingues, multuin salsi aut aromate conditi, po-
tulenta aeria, spirituosa, omnisque , ventriculi oppletio,
necesse est. Haec morbo adhuc Iocali sanando plerumque
sufficiunt. — Ut contagium exstinguatur citius, lotiones
et balnea impriinis saponata, et frequens vestimentoruin,
stragulorum etc. cum puris cominutatio maxiine deside-
rantur. — Scabiei vero chronicae , iteratim reversae ?
jam habituali, medela simul interna imprimis persulphur
depuratuin facienda, et pharmaca externa eo cautius ac
segnius opponenda sunt, quo habitualis magis illa ja 111
faeta est, et quo aretius ini vit cum morbo univerzah
connubium. Securitas non raro fonticulum indicat ante
aperiendum.

Omnium autein, quae in usurn externum commen-
dantur, remediorum efficacissima sunt sulpliur  et mercu-
1'ius,  vere specifica celebranda.

Sulpliur jam a Cclso  memoratum, a Syloio et  Fer-
nelio  celebralum, ab Effmiiller  pro remedio declaratum
specifico, unguenli, lotionis, balnei, vaporis forma ae-
i|ue praestantem exerit virtutem. Unguentum ex sulphure

41

venali vel depuratol cum axungiae porcinae vel ol. oliv.
aut lini q. s., addita pro obtundendo foetore parva olei
lavandulae, serpilli aut bergamottae etc. dosi, paratum,
et mig. sulphuratum D. V. in modum unguenti Jasscri
([sed sine pulvere baccaruin lauri) ex sulph. depur. et
vitriol. zine. ana dr. un., et ung. siinpl. unc. un. mixtis
constans, in usum vocantur. Alterutrius portio nucem
juglandem aequans palinae, carpo , cubito, popliti, vel
pustularum inflainmataruin defectu ( vel phlogosi prius
fomentis, lavacris, balneis emollientibus ablata) ipsis
plagis scabie obsessis infricatur. Minus quidquam effi-
cax, parum tainen aut non olens, Iintea, vestesque non
conspurcans est miscela ex sulphuris puri et saponis ve-
nalis vel et albi anaticis partibus , et aq. cornra. lepid.  q.
s. ut miscendo f. ung. molle. Hujus usus priori confor-
mis, praecipue in scabie incipiente, nondum late expan-
sa, in papulifonni etsicca, in decrescente aptuin inve-
nit locum. Unguentum sulphur. compositum Pharm.Lon-
din.  (ex sulph. sublimat., sapon. moli., pulv. rad. veratr.,
liotass. nitrat, et adip. praeparat. constans) magna dosi,
nncia integra, post balneum saponatum toti superficiei ter
de die inunguendum, cum aegri integumentis laneis tecti
eommoratione in leeto, Goercke  exempla Anglorum imi-
tatus, pro citissimo ast non aeque securo scabiei tollen-
dae remedio declarat. Intensiore cutis rubore et contin-
gente desquamatione scabies intra 3 — 4, ad suinmum 6
dies evanescit, et convalescens ab unguento et sordibus
per balneum saponatum mundatus dimittitur. (Rusi’#
Magaz. f. d. ges. Heilk. B. I. S. 92.) Thermae sulphu-
reae balneis cum liepate sulphuris s. sulphureto calcis
paratis ornnino praeferendae sunt. Harum vero defectu
hepatis sulphuris unc. un. — duae pro balneo, drachm.

un. — duac ad libr. aquae, cum acid. tartrici dr. un._

Scr up. semis pro lotione, adhibentur. Vapores sulphurosi
Mrnum a Gales  fMemoires et rapports sur les fumi«-a-
tlo ns sulfurcuses etc. Pariš 1816.), postea a de Carro

12

plurimum coinmcndati, proprie vapores sulphuris eom-
busti, ob vires organa respirationis vehementissiine irri-
tantes nonnisi cistarum hennetice clausarum ope adpli-
candi, juxta observata numerosissima, in nosocomio ge¬
nerali Vindobonensi collecta, efficacissimi omnino in
scabiem habendi quidem sunt, cum tamen cutem sumine
irritent, diu iterumque adplicati imo inflainment, nec non
universalein exaestuationem magnam humorumcjue in-
ferant orgasinum, remedium sistunt heroicuin caroque ob
machinas pretio constans, quod, cum scabiei recenti,
param extensae omni intuitu non conveniat, communi-
bnsqne hujusce mali casibus sanandis methodi sulphur
ant hydrargyrum administrandi mitiores ac tntiores suf-
ficiant, maxiine solum contra scabiem chronicam, pervi-
cacem , identidein reversam , inveteratam, atque late dif-
fusam, in individuis laxis, pituitosis, phlegmaticis, et
febre, diathcsi inflaminatoria, constitutione plethorica,
apoplectica, haemoptoica etc. deficientibus, extra men-
struam periodum, laudari meretur et adhiberi. Ad]>licatio
ab horae quadrante sensim ad horam integram prolonga-
tur. Singulas post adplicationes aegrum, ne malis expo-
natur sequelis, loco moderate calido quietum morari, do¬
neč exaestuatio cessaverit, et ab omni aestum subito
temperandi tentamine caute abstinere oportet. — Simili
modo et vapores aquosi, aquoso - aciduli a nonnullis ad¬
plicati laudantur.

Mercurius, cujus usum sub unguenti et emplastri
forma jam Rhazes  contra varias commemorat impctigincs?
unguentorum ac lotionum forma adhibetur. Unguentum
mercuriale cinereum , citrinum aeque ac ex nng. hydrar-
gyri et lithargyri mixtum non tam frequente gaudent
USU, quam ex mere. praecip. alb. dr. un. et axung- P 01 ~
cin. unc. un. paratum, a Willis, R. Vogel, Sauvages,
Cullisen, Guldener de Lobes,  imprimis siccam in sca¬
biem , summopere coinmendatum. Dosi ac modo iisdein
ac ung. sulphuratum adhibetur. — l’ro lotione vel Iiquoi

43

mercurialis D. V., mere. sublirn. corros. gr. quatuor, et
sal. ainmon. depur. gr.  quindecim in aq. coinmun. dest.
libra continens, vel fortior granor. sex, oeto mere. subl.
in eadem aquae copia solutio in usum sumitur, qualis a
Wedekind  (jib. d. Gebr. des Sublimatwassers ; in Hvfe-
lapd’s  Journ. d. pr. H. 1822. August.) summe efficax ce-
lebratur.

Accedunt his duobus pro usu externo, minoris Iicet
virtutis: vitrioluin zinci £zinc. sulphurieum) forma un-
gueijti, vel lotionis, aqua autdecocto cort. uhni aut rad.
enulae solutum ( llarlesst);  acidnm muriaticura aut nitri-
cuin vel aqua multa dilutum vel pinguedine remistuin
( urig. oxygenatuin D. V.); magnesia vitrariorum s. oxy-
dum mangani nativum; graphites s. carburetum ferri na-
tivum, carbo praeparatus cuin pinguedine forma unguen-
ti; decocta, unguenta ex foliis nicotianae tabaci, radici-
bus enulae, lapathi acuti, hcllebori nigri et albi jam ab
Hippocrale  usitatorum , acribusque aliis vegetabilibus;
lotiones cum sapone, lixivio, aqua calcis, cuin solutio-
nibus salis communis, nitri puri in aqua communi, a
Celso  jam memoratis.

Interna }  ubi requiruntur, remedia in suphure pariter
et mercurio praestantissima habentur. Sulphur ea dosi,
‘ina non in alviim sed in transspirationem promovendam
faciat; mercurius praeparatis in cutein praesertim agen-
tibus, aethiope scilicet minerali, antimoniali, vel anti-
'Uonialibus nuptus porrigitur. —- Decocta in rheumatal-
giis prolicere solita, purificantium titulo quondam cele-
brata, cominuniter curae antipsoricae initio afFatiin pro-
pinata specificorum virtutem in scabie chronica , invete-
' ata bene adjuvant. — Purgantia quondain maxiine lauda-
ta, ab ipso jam Hippocrale  et Galeno  coinmendata, cum
decoctis attenuantibus et hellebori usu totam fere omnis
feabiei curam constituerunt; ast nonnisi ad tollendum
m  čute humorum orgasmum, congestionein, ad stadium
l )Us tulosae scabiei inflammatoriuin mitigandum antiphlo-

44

gisticis, ad revulsionem in pertinace et huraorum deri-
vationem inducendam' fortioribus hinc inde interprolatis
locum concedere licet purgantibus.

Sive autein externa sufficiat, sive internae requiratur
curae connubium, frequentioribus simul balneis siraplicibus
et saponatis, lotionibus et balneis partium scabie deten-
tarurn cum decocto furfiirum, aqua saponata , sedulis
linteaminum vestiumque commutationibus, nec non mun-
ditie exquisita, pluriinum adjuvantibus, opus est.

(juae eadem in convalescentia quoque, ad novam
mali eruptionem praecavendam, continuare per teinpus
opor tet.

§. 798. Effectibus et sequelis a scabie incaute vel
modo accidentali suppressa exortis occurritur partim , ut
in efflorescentiaruin suppressaruin cura ingenere (§. '645)
expositum, tractamine illis ipsis congruo, causae niini-
rum, indoli, sedi, extensioni ac intensitati adcommoda-
to , partim conamine consentaneo , scabiem aut in sedem
pristinam per emollientia, irritantia, interne per sul-
pimr, aethiopem antiin., mineral., caloinel cum sulph.
a ur. antiin. etc. revocandi, aut morbo cutaneo artiliciali,
impetigine, phlogosi, vel fonticulo supplendi, aut in času
rcbelli per ipsam imo insitionem renovandi.

Spec. 5. Tinea.

§. 799. Tinea  (Grind), Graecis, Romanis et Ar 3 "
bibus jam nota, a Lorry  et P. Frank  in duas jam distifl"
guebatur varietates , tineam capitis  s. proprie sic dicta' r, 5
et faciei  s. crustam lacteam. WUlan  et Balemann  el' 1 ' 0 "
rescentiam utramque non tam essentia quain forma ct sede
differre opinantes, crustam lacteam pariterpro tineae spe-
cie habuerunt. Cum essentia utriusque non satis liqueat,
ulut formae similitudo pro adfinitate multum pug' ,,ct  i  ' ,l "
tum esse habeo , utramque qua varietates separai e , ut
et nonnulli, quibus ab invicem recedunt, charactcies do¬
bite illucescant.

45

Varietas 1. Tiueu capi tis.

§. 800. Tinea capilis  (tinea; porrigo Cels ., Wil-
lan. }  der Kopfgrind) essentialis est impetigo, afebrilis,
chronica, contagiosa, capillitium occupans forma vesi-
cularum aut pUstularum folliculosarum, pisiformium aut
conicarum , prurientium , quae in basi durae, rubrae vel
čuti concolores, in apice molliores albescunt aut ilavent
ab htiinore contento, quem disruptae foramine ainpliore
exeso , aut excresccntiis parvis subrotundis obsesso, in-
aequali eructant foetentem ac viscidum, in crustain colo-
re et crassitie variam, mox friabilem mollem et grano-
sam, mox tenacem, duram coagulanduin.

C. Lorry, J. P. Frank, J. Frank, Willan  et Batemann,
Richter  opp. cit.

§. 801. Praecedere solent pruritus molestus, tensio,
ardor in capillitio, cephalaea, glandularum colli et nu-
chae ]ymphaticarum intumescentiae durae, attactu do-
lentes. Pruritu dein ingravescente vesiculae vel pustu-
lae mox designatae minores majoresve, vel tubera si-
i(iul sat ampla et tensa percipiuntur, abscessuum in mo-
dum per ostia canaliculorum memoratum excernentia hu-
•uorein. Generantur siinul pediculi numerosissimi, inaxi-
iue molesti. Aliquando febre acuta vigente aut desinente
subito tinea per latas capillitii plagas, et sparsiin in re-
liquo etiam corpore efilorescere cernitur. — Aegro ca-
chectico, multurn serophuloso, rhachitico etc., speciatim
s ypbilide adfecto sub tineae, quandoque in una alterave
sol u m plaga pertinacissimae, crustis densis ichor secer-
Uitur foetens, exeduntur cutis capillorumque bulbi com-
'nuniter tumidi, et ossa irno cranii urgentibus doloribus
nocturnis cariosa fiunt. IIoc gradu, hac indole tinea
H udit maligna  (boser od. Erb-Grind). Qua excepta pro
indole minus quam forma et magnitudine diversis qua-
tu °r adhuc distingui possunt varielates : fmfnracea,
Zavoda ;  scululaia  et deculvans.

4G

a} Tine a furfuracea  (porrigo furfurans Wttt. f  der
kleyenartige od. KIeyen - Grind) adultos, praecipue foe-
minas, prae infantibus infestans, in pustulis ininimis acu-
minatis consistit (Graecis Achores  dictis), dum sponte
vel scalptae rumpuntur, pauxillum humoris subviscidi,
coloris straminei fundentibus, brevi in crustulas tenues
aut squamulas furfureas coagulandi. His deciduis novae
intervallis indeterminatis iterum iterumque succedunt pu-
stulae, cursum priorum facturae , duratione mali exinde
perquam taediosa. Capillitiuin interea valde prurit, de-
fluunt capilli, quandoque pallidioribus demum compen-
sandi.

b} Tinea favosa  (porrigo favdsa W.,  der Wachs-
waben ahnliclie, od. Honig-Gririd) pustulis manifesta-
tur amplis, paruin elevatis, mollibus, in basi irregulari
panj m inflammatis, humorem per oscula plura egerenti-
bus lentum , partiin in crustas ilavicantes, subdiaphanas,
interdum cellulares abeuntem, partiin acrem foetidumque
capillos vicinos et crustas, sub quibus copiosissiini nidu-
lari solent pediculi, inundatas conglutinantem. Imjietigo
haec infantes praeprimis vexans, nec adultis ideo aliena,
sumraopere pruriens, quandoque cum febre cito prorum-
pens , a capillitio nonnunquam ad faciem, aut truncum et
extremitates protenditur, aut ab his ad capillitiuin mi"
grat (tinea volatica Sauv.J.  Pustulae gregatim prodore
solitae, dum rumpuntur, conlluunt, latasque sic offerunf
et irregulares plagas, fuvis  (Wachswaben) non absi-
miles. Humor secretus , sub et infra crustas haerens, l eIl “
tus , acrimonia gaudet, odore nauseoso , subrancido 5
inficiendi facultate. Glandulae vicinae lymphaticae turaes-
cere multum , brevi eminens totius systematis lymphatici
adfectio adjungi cernuntur, unde uti et pruritu ac dolore
aegri, infantes in specie, plurimum adlliguntur, hique in
maciem facile incidunt, ipsamque tabein.

<0 Tinea scululula  (porrigo scutulata H., dei
schildformige Grind) in infantibus triuin quatuorve an-

17

norum laxis, male nutritis, neglectis, spurcis potissi-
aium obvia , admoduin rebellis est. In capillitio syncipitis
primum, postea verticis, tandem in nncha imo et fronte
plagae irregulariter rotundae, quandoque ad fabae for¬
mam accedentes (porrigo lupinosa W.J . achoribus obsi-
dentur turmatim collectis 5 his iteratim erumpentibus non
majorcs solarn fiunt plagae, hinc illinc conllnentes, ut
totum successive capillitium malo non refrenato obte-
gatnr , sed cruslulae quoque primum squamosae latiores
durioresque evadunt; quae tineae cognomen scutulatae
fecerunt. Capilli partim defluunt, partim prope bulbos
diffringuntur, partim cum. istis exesis eradicantur, tan-
demque angusto soluin limbo caput cingente supersunt
integri. Maluin in annos imo nonnunquam protensum non
ante declaretur sanatum, quam plagae lapsis crustulis
hucdum pustulis novis obsessae, rubrae ac nitentes
conspcctae colorem indoIemque totam obtulerint cutis
sanae , capillosque ibicfem convenientis iterum coloris
procrearint.

d) Tinea decalvans  (porrigo decalvans W. , der
hahlmachende Grind ) jam sola jam prioribus sociata va-
rietatibus infantes haud secus ac adultos vexans, sine
efflorescentia conspicua plagis soluin plus minusve orbi-
cularibus, capillo privatis manifestatur, successive am-
pliandis, nec non confluentibus.

§■  802 . Dispositio  in tineam infantili praesertim ae-
tati conveniens, vegetationis generatim praedominio,
nberiorique ad caput congestioni humorum inniti, per
scrophulas insuper, rhachitidem ac syphilidem intendi
Videtur. Maxime in tineam disponuntur infantes scrophu-
losi, humoribus turgidi, pituitosi, venti-icosi. Excitan-
tes  causae sunt: fotus capitis nimius; immundities den-
sis praesertim capillis, capitemultum sudoribus madente
Pediculis obruto ; victus debito largior magisque nutritius:
Cl *d valde pingues adpetitu illaeso, imperfecta hinc assi-
,a >latio et sanguificatio 5 transspiratio cutanea ut uro-

48

poesis aequo parciores; excretiones aliae impriinis diu-
turnae v. gr. e naribus, auribus, sudores capitis, axil-
larum , aut peduin etc., nec non crusta lactea etc. sup-
pressae; contagium suae speciei.

Tineam a contagio, a qua nulla tueri valet aetas, si
exceperis, dispositio exposita tantum in tineae genesin,
durationem et reditum exercet praepondium , ut hanc ip-
sam non qua malum topicum et idiopathicum, sedextota
aegrorum constitutione propullulans, saepe symptomati-
cum, in specie scrophulosuin , quandoque scrophuloso-
syphiliticum , non raro qua jnetastaticum considerare
oporteat.

§. S03. Essentia  ejus in formationis excessu, exsu-
perante atque vitiosa capillitii secretione, sub schemate
inflanunatiunculae , cutem capillorumque bulbos tenentis,
consistere videtur, quae primo stadio qua tališ brevissi-
ma, altero diuturno mox in lminoris lymphatico-purulenti,
facile coagulandi abit secretionem, quo mediante aliis
communicatur.

Stadium primum, phlogoseos , frequcntcr stipatur
febre, citoque in alterum , secretionis, properare con-
suevit, quo malum cutaneuin per se, adjunctique pedi-
culis potissimum adscribendi dolores, inquietudo diurna
etnocturna, pervigilium, dysorexia et dyspepsia debili"
tatern universalem et maciem pedetentim, solidorum laxi"
tatein, humorum dyscrasiam et fatuitatem , inde habitum
cachecticum etc. inferunt.

§. 801. Tinea oinnis varietatis chronica est, periO"
dicis quandoque sub remissionibus in anuos perstans,
plus gravaminis, aversationis, fastidii secuinferens <l ,iam
periculi. Attamen diutissime durans , ut mox dictum, s ,c
et a morbo universali profecta et sustentata gravioruin
symptoinatuin, iino periculi sunt feraces.

Salutaris censeri potest in infantibus prosperis cae-
teroquin et vergetis , čute autem tenera et molli donatis,
si dentitionem sublevat difficilem, si ophthalmias, otoi

rhocas etc, chronicas aufert. Tineain sanitatis esse te¬
stom, ut opinio fert antehac sumtne vulgaris, minime
adnuitur; id inodo experientia evictum est consideratione
dignissimum, scrophularutn morbum omnes fere effectus
suos sensibus perceptibiles saepe in capillitium congerere,
ipsumque sic solarn per tineara patefieri. — A quo ca-
pilli aetate jam minox*e communius reseinduntur, rninus-
que calidum regimen experitur caput, tinea multo rarior
occurrit. — Omni medelae generi pertinacissime quan-
doque repugnat, pubertatis tandem periodo cessatura.

Periculum ferunt gradus altns , longa duratio, sup-
pressio repetina , graves complicationes. Regressum su-
bitaneum sequi meningitides, encephalitides, ophthal-
miae, otitides, pneumoniae , aliaeque inflammationes vi-
sae sunt melaslaticae,  earuinque tristes pedisequae:
hydrencephalus, apoplexia, vesania, atnaurosis , co-
phosis, nevrosis multiplex, dyspnoea, phthisis, hydrops,
diarrhoea chronica, tabes.

§. 805. In tinea curanda,  quemadmodtnn in scabie
omnique efflorescentia chronica, citra causae respectum
duratio et effectus caetero in organismo jam producti in-
dicant. Tinea proinde non salutaris perspecta, jam vi-
ctum nimis largum ac nimis nutritium imminuere, humo-
*csque ad caput congestos purgantibus hinc inde porre-
ctis derivare oportet, jam deficientem cutis transspira-
tionem remediis, qualia in rheumatalgiam (§. 496. a. et
b. ) fcommendabantur, congrue movere, jam suppressum
qualecunque profluvium habituale restituere vel artis
ope supplere, jam et quidem utplurimum scrophulis, sy-
philidi etc. facere medelam, et ubique munditiei, tollen-
dis , enecandis pediculis assiduam navare operam.

Tineae ipsius cura ad remedia solum externa, cum
diaeta tamen et regimine in scabiei therapia (g. 797.3
re( l«isitis , non nisi illis sub rerum circumstantiis restrin-
Sitttto potest, quae §§. 643. et 644. in genere nomina-
tae  5  >n tinea vero rarissime obtinenl; his exceptis et

50

communissime quidem curalio extcrna symptomatica onm
interna radicali, qualem casus speciales expetunt, copu-
landa est. — Externa remedia impetiginis indoli, exten-
sioni, stadio respondentia et, quae internis morbo prin-
cipali omnem in respectuin congruis concordent, ubivis
seligantur. Depuratio capillitii a sordibus et pediculis per
diligentem lotionum et pectinis usum, cauta capillorum
eurtatio et singulis modo plagis rescissio, refrigeratione
vel minima evitata, omnino requiruntur. Tinea caeterum
adhuc rečem }  aut protracta sed symptomatibus inflamma-
toriis: tumore, rubore, sensilitate morbosa et secretione
parcissima circumdata, acnlo  itaque, quamvis transito-
rio, decursu  notata, remediis externis, per hoc saltem
tempus, emollientibus , lenientibus, et internis antiphlo-
gisticis, derivantibus, evaouantibus opus habet. Spe-
ctant ad illa: lotio cum aqua tepida frequens, emollien-
tia fomenta, cataplasmata. inunctiones unguenti sim-
plicis, olei cujusdara blandi, pinguedinis, aut butyri re-
centis insulsi 5 ad haec: citra regimen antiphlogisticum
potus emollientes, diluentes, sanguinem, ut ajunt, pu-
rificantes, transspirationi augendae , alvo faciliori faven-
tes, uti infusa altli., flor. verbasc. et malvae, decocta
rad. graminis , bardanae, taraxaci etc.; eccoprotica an-
tiphlogistica. — Accedente altero, secretionis, stadio
phlogosis localis imminuitur, liquidum vero secretuin l en '
tum, glutinosum, crustae hinc inde formatae, pedicol 0 '"
rum augmentum novis infestant gravaminibus. b" ltl0
prior quidem continuanda est therapia, in lotiones taa> en
et fomenta aquam saponatam, aquam cum aceto, deco-
ctuin violae tricoloris adhibere , et nisi his pediculi gii n11 ^
auferantur, pulvere seminum petroselini, aut et saba-
dillae capillitium, excipiendo plagas laesas, conspergerc
licet.

Tinea vero jam chronica,  symptomatnm inflammato-
riorum expers, nune dieto secretionis crustarumque faeta-
rum in stadio versans, non generosiorein solumtopicam ad

51

mittit čaram, sed eam quoque therapiae morbo principali
aptae anitam postulat. Dum itaque tractamen scrophulis,
rhachitidi, sypliilidi larvatae, modificatae etc. debellan-
dis idoneum suscipitur, dum expediendis simul excretio-
nibus normalibus transspirationis, urinarum, alvi, prospi-
citur; topiče crustis emollitis, laxatis, solutis remedia
plus minus irritantia, alterantia et sic sensirn siccantia
adplicare convenit $ quorum forma unguenti čuti densae
Jnagnamque partem siccae, fluida vero molli, laxae me-
lius respondet. Hune in linem cedunt: unguenta sulphu-
ratum , simplex carbone praeparato remixtum, oxygena-
tum, aut Jasseri,  aut et mercuriale; Iotiones et fomen-
tationes cum aq. saponata, lixivio tenui, aceto aqua di-
luto , aqua muriata, acido minerali sulphurico, muriati-
co , nitrico multum diluto, cum solutionibus hepatis sul-
phuris £dr. semis in aq. destill. libra), sublimati £gr.
(juatuor, sex), juxta Wedekind  sublimati et aeruginis
aeris (ana gr. duobus vel tribus), juxta Callisen  et I)es-
saidl  cum infusis decoctisve herbae cicutae, folior. ni-
cotianae tabaci etc. Unguentum mercuriale, solutiones
sublimati, aeruginis, decoctum herbae nicotianae casi-
hus tineae ad remedia mitiora et consueta rebellis reser-
Ventur, et in his quoque nunquam sine circumspectione
suinrna, et continua in effectus eorum, re]iquum in orga-
nismum forte redundantes, attentione usitentur necesse
est. Quare unguenti exigua solum dosi initio plagas sin-
gulas mane ac vesperi inungere, vel fluidis nominatis
ter quaterve per diem imbuere licet, ne partium phlogo-
sis, subitanea secretionis chronicae suppressio, cum ma-
lis io cerebrum, organa sensuum etc. effectibus suprare-
censitis, vel intoxicationis symptomata producantur. —
Simi] i ter in tinea rebelli Evers  (^Gbtting. gel. Anz. 1790.
St. 4. S. 401.) rescissis capillis, crustis ope axun»-iae
P°rcinae solutis, et inducta per fonticulos aut setaceum
Su I>puratione emplastrum commendat gumnu aramoniaci
m a ceto cocti, super alutam extensum, capillitio impo-

4 *

52

nendum , aptaque delfgatione tenendum , quo post sex,
octo septimanas demto inundata cutis et sana conspici-
tur. — Frustrata autem mitiore per tempus longissimuin
therapia, maloque singulis adhuc partibus pervicacissime
inhaerente, ad evellendos capillorum bulbos transire li-
cebit. Huic scopo in mitrae piceae dictae , quondam usi-
tatissiinae, admodum dolorificae Iocum laciniae Iineae duos
tresve pollices longae, pollicem iatae emplastro piceo
obdnctae satisfaciunt, quae singulis plaviš successive
adpiicandae subito ac fortiter detrahuntur. — Spiritum
salis acidura Reti  illinendum curavit.

Tineae scrophulosae , tineae varias per corporis par-
tes dispersae, tineae pertinaci balnea calida siraplicia,
saponata, hepatica, thermae sulphureae, vapores sul-
phurosi, aquoso -aciduli, in scabiei therapia commen-
dati, egregie proficiunt.

§. 806. Tinea sanata noxis, causaruin excitantium
titulo superius recensitis, strenuissime vitatis, non in-
ternam modo curam hucduin necessariam utileipque in-
ventam aliquamdin continuare, sed externam etiam or-
gano cutaneo toti, capillitio maxime robur conciliantem
conjungere oportet. Nune itaque eodein, quo rheumatal-
giis devictis £§. 490. 494.} , modo procedendum est.
Speciatim parvae ung. zinci, cx floruin zinci nemi> e
drachma semis, integra, et axungiae porcinae vel vn~
guenti simplicis unc. dimidia constantis, doses locis i ,n "'
petigine antea defoedatis semel, bis de die inungendae
commendari merentur.

§. 807. Malis a tinea  seu cito seu lente ref uh a*
effectibus et sequelis eadem, quam scabiei supressae ef-
fectus petunt (§. 645. et 798/) 5  medelae ratio opponen-
da est.

Varietas 2. Crusta lactea.

S* 808. Cnisla lactea  (dactumen Minardi,  sapa-
thum Avicennae,  tinea faciei Frank,  porrigo larvalis

53

IVill,,  achor faciei 8wediau’r,  Milchgrind, Milchborke,
Milchschorf, Gesichtsgrind, Ansprung, Vierziger, Frey-
sam ) efflorescentia est chronica, contagiosa, solos fere
infantes vexans, pustulis albidis ac flavis minimis consi-
stens, ex area rubra leviter inflammata genarum, tem-
porum , imo frontis gregatiin prodeuntibus , quae multuin
pruriunt, paucos post dies ruptae huinorein egerunt len-
tum Iyraphaticuin, in crustas tenues aut crassas, exfla-
vo luteas lacti per ignem siccato non absimiles, friabi-
los, condensandum.

Car.Strack,  de crusta lactea infantilni , ejusdeimjue specifico
reinedio dissertatio. Francof. a. M. 1779. 8. Germanice per
F. A. Wei/x.  Weimar 1788.

J. E. Wichmann,  Ideen zur Diagnostik. Bd. II. S. 43. u. ff.

J. P. Frank, Renke, Batemann, Richter, Jus. Frank  opp.
cit.

§. 809. Malum in exiguis genarum plerumque ,
teinporuin, aliquoties frontis aut menti plagis cum rubore
nitente, calore et pruritu incipit; vesiculae dein et pu-
stulae jain corameinoratae gregatim efflorescunt, in cru-
stulas pariter descriptas, cohaerentes, abiturae, nulla
cicatrice posthuma. Limbis crustas cingentibus rubellis
aliae inox aliaeque insurgunt pustulae, brevi utplurimum
itn multiplicandae, ut confluentes totaru fere faciem, ocu-
lorum vicinia et našo potissimum exceptis, tandem obdu-
cant. Ast neque palpebris semper parcunt, et duratione
longiore colliim, thoracem, et extreinitates superiores
discretae, aut paucae numero gregatae, rarissime con¬
fluentes occupant. Extensionem crustae Jacteae latiorem
pruritus comitatur fortior, quo inquietudo, somni turbae,
noctes iino insomnes, dysorexia, dyspepsia, debilitas,
febricula, macies pusillis inferuntur; exigua sub eru-
ptione isti hilares esse consueverunt. Secretio humoris
dieti, ad inentera P. Frank  exsudationi gumtni in arbo-
r 'bus junioribus aequiparanda, nune parca est, nune ad-
m °duiu exsuperans areis simul rubris et sauciis. Crustae

54

certo fere septein, novem dierum spatio perstant; his
lapsis succedentes pustulae novae eundem ac praegres-
sae decursum faciunt 5  successionibus nonnumjuain mul-
toties repetitis crusta lactea plures in menses, imo ul¬
tra annum protrahitur. Hac autem serius aut citius ces-
sante epiderinis srpiainulis pulverulentis iteratim dehis-
cit, quin restet cicatrix minima, et urinae, adnotante
Hhackio,  turbidae, lacteae, ut felium foetentes, co-
piosae minguntur.

§. 810. Exitus in sanationem irequentissimus et
consuetus est. Nonnunquain procul omili therapia denti-
bus primis evolutis, aut detracto prolibus ubere sponte
contingit. Ast dictis sub reruin adjunctis impetigo in
morbos ante allatos transire, aut eosdem potius efficere,
vel in aphthosam primarum viarum adfectionem converti,
et diarrlioea colliquativa urgente mortein inferre obscr-
vatur.

§. 811. In prolibus cachecticis , in complicatione
herpetica, scabiosa, syphilitica in peculiarein crusta la¬
ctea modiftcationem degenerat, cmstam serpiginosam  s.
pruriginosam  vocatam, a llichm/mn  ( J. c.) priinum ex-
actius distinctam. Parvulos plerumque vexat adhuc ube-
ra sugentes, ex parentibus syphilide laborantibus geni-
tos, vel nutricibus alendos eadem labe adfectis; sed ali-
quando et adultos tenet. Manifestatur pustulis milifonni-"
bus, vesiculas herpetis aemulantibus, minoribus , pi'°'
fundiusque rubentibus ac crusta lactea simplex et pura;
intenso pruritu , praecipue vesperi augendo , molesti° r  ?
humidiorque est, huinorem secernens acrem, eroden-
tem , nonnisi hinc inde in crustas minimas coeuntem p r0 "
fundi coloris; in meinbra pariter et dorsum non raro mi-
grat, abscessus factura discretos; atque per artem u°n
eastigata in annos j)rotrahitur aliquando, ad tabein ip-
samque mortem inducendam cooperatura.

8 - 812. Disposilio  in crustam lacteam infantibus in-
cst, sugcntibus major quam ab ubere reinotis, ante lacte

55

humano haud nutritis, praesertim in laute pastis emi-
nens, cum plethora et diathcsi scrophulosa utplurimum
coexistens, forsan suas in hac ipsa radices agnoscens,
adeoque cum Sloll  et T Vichmunn  scrophularum mor-
bi initiantis et levioris symptoma habenda. •— Mo-
uientis causae excilanlibus  adnumerantur : contagium
specificum; lactis matris aut nutricis adulti aut aequo
crassioris, nec non pultis, jusculoruin similiumque bene
nutrientium ingurgitatio uberior, humorumque inde indu-
cta abundantia, indoles alterata; primarum viaruin ad-
1‘ectio acidum, pituitam generans aut admittens, unde-
cunque nata: juxta Marlens ('Hufeland,  Bibl. 1817.) et
venerei nutricis amplexus.

§. 813. lilssenlia  crustae lacteae ignota est. Con-
stat autem, liane, quemadmodum de tinea dictum, sedem
habere in reti Malpighiano et superficie cutis facialis, et
quatuor permeare stadia, quorum primum inflamraatiun-
cula peculiariter modificata, alterum secretione humoris
lymphatici, contagiosi, mitis, admodum coagulabilis,
gummatibus arborum juniorum solo fertili commissarum
( l\ Frank  1. c.) aequiparandi, tertium exsiccatione,
quartum sanatione notatur. Morbus imaginem productio-
nis speciticae, in faciei čute excedentis refert, modo
deseripto sese manifestantis.

§. 814. Crusta lactea simplex, pura, morbum levem
sistit; cessante lactatione aut primis dentibus evolutis
nonnunquam sponte sanator; et nonnisi diu persistens
malis supra £§. 810.) nominatis inferendis par censenda
est. Citius autem ista et certius a serpigine pertinace,
Omni alioquin respectu deteriore, proficiscuntur. — Sup-
pressionem crustae lacteae a refrigerio etc. similes ac
tineae repulsionem (§. 804.) effectus graves, imo peri-
culo pleni possunt insequi, ut expertus novi.

§. 815. Cnra  primum in causas excitantes amoven-
das, infringendas tendat. Quare lactis materni, nutricis
c l«alitas prava habito simul ad hujus vitii rationem respe-

56

ctu, per congTuum matris ant nulricis tractainen corri-
genda, vel, si hoc fleri nequit, infantibus ubera substra-
henda sunt 5 primarum viarum acidum magnesia, lapidi-
bus cancrorura absorbendum, maxiine vero regeneratio
ejus per victuin probe detenninanduin pro parte anima-
Iem (juscula carnisj, adaequatis portionibus porrectum
praecavenda; diathesi scrophulosae per balnea, aerem
atmosphaericum, cubiculorumque purum, siccum, mode-
rate calidum, munditiein etc. obex ponendus. Hune in
linem simul ac in morbum ipsum debellanduin interne an-
timonium cruduin, aethiops antiinonii et mineralis, calo-
mel cum sulphure aur. antiin. et magnesia aut Iapidibus
cancrorum et saccharo, dosibus caute refraetis, et prae-
eunte S trač k  viola tricolor prae caeteris , inserviunt.
Pro aetatis ratione et constitutione infantum ex herbae
viol. tricolor. dr. semis, integra aut ex herbae recentis
tripla, quadrupla dosi cum aqua aut lacte paratur deco-
ctum colat. unc. triuin, quatuorve, quod saccharo edul-
coratum mane et vesperi instar inlusi theati, vel pusil-
lis cochleatim pluries per diem porrigitur, vel vero pul-
veris dosis gran. decein , quindeciin syrupo aut pulti re-
miscendd aliquoties de die exhibetur. Ubi remedium sine
diarrhoea vel vomitu fertur, dosis ad optatum usque ef-
fectum sensim augenda; eo autem intra quatuor, sex
septimanas non obtento ad pharmaca potentiora alteran-
tia, quae mox nominavi, confugiendum est. — Serpig 0
jaceae violae tricolori repugnans antiinonio cum hydrar-
gyro , guajaco etc. opus habet.

Itemedia externa pro initigando soluin secreto acn,
et crustis duris tendentibus emolliendis circumspecte in
usurn vocanda, ad iteratas de die plagarum lotiones cum
aqua, infuso, decocto malvae, furfurum etc. tepidis sine
ai »t cum lacte, ad crustarum illinitionem cum cremore la-
ctis, oleo vel unguentd quodam blando, restringantur
oportet. Congruis licet internorum remediorum usu, et
diaetetico regimine continuatis, infractaque vel sublata

57

diathesi perstans crusta lactea saepius per diem decocto
violae tricol., solutione tenui hepatis sulphuris, vitrioli
zine. etc. humectanda, nec non balnea calida in usum
vocanda erunt. — Serpigo pertinax ung. mercur. in cir-
cuinferentia inungendum poscit.

816. Pro convalescentia  rite traetanda et aufe-
rendis impetiginis forsan suppressae effectibus  morbosis
eadem, quae duplici hoc scopo in expositionibus tineae
(§. 807-5, et scabiei (§. 798.) docebantur , principia
valent ac ratio inedendi.

Spec. 6. Plica polonica.

§. 817. Plica polonica  (trichoma, der Weichsel-
/.opf, Wichtelzopf) tineae malignae, ut opinor, adfinis,
ad Vistulae et lloristhenis ripas endemica, sed in Hun-
garia quoque, Slavonia et Croatia occurrit. Morbus est
contagiosus capillitii, capillorum ipsorum, quandoque si-
mul unguium, jam substantivus jam symptomaticus, qui
tumentibus capillorum bulbis inflammatis, pressione hu-
morem mucosum, viscidum, nonnunquam cruentum imo
dimittentibus, capillis ipsis crassioribus, materie visci-
da, unguinosa, olida obductis , in plicas aut cirrhosas
( plica masculina) , aut villosas (pl. foeminina) , aut et
alias forinas varias modo inseparabili conglutinatis, non-
nunquam et inflammatis digitoruin manus pedisque apici-
bus, unguibas rubris, bruneis, aut lividis dolentibus,
inerassatis atque dilformem in massain corneam degene-
ratis palam redditur.

J. L. de la Fontaine,  chir. med. Abhandl. Polen betreffend.
Bresl. u. Leip/.. 1792. 8.

Th. E. Chromy edl. v. Ruhmfeld,  neueste Ansicht des Weich-
selzopfes in seiner Grundursache u. s. w. Freyb. 1813. 8.

J. Frank,  prax. med. univ. praecept. P. I. Vol. II. p. 509—539.

§. 818. Plica subslantiva  contagio generatur. Qua-
teftlls  dispositionis in hunc morbum genitura propagan-

58

dae respectus habctur, irequentissima, quatcnus vero
contagio in alios translato producta consideratur , raris-
sima est. Haecce posterior prodromis universalibus desti-
tuta , praecurrente solum pruritu et formicatione in loco
piloso , utplurimura capillitio , in eonspectum prodit, sen-
sim inde ulterius progressura.

8ymptomatica  inorbi universalis partem et quodam-
modo sequelam (^metastasimj constituit. Indoles morbi
hojus non liquet; puri vero symptomata, eoruin in sy-
stemate gastrico et organis membranosis sedes praecipua,
iteratus ac repentinus ab una parte in aliain transitus,
atque ratio medelae hucusque inaxime proficua probabi-
lera de arthritide reddunt sententiam. Jos. Frank  (d. c.
p. 528.3 plicain pro leprae varietate habet. —Prima plicae
menioria a Mongolorum in Hungariam introitu , ann. 1289.
repetitur. Malura cito per Europam diffundebatur.

§. 819. Freqnenter symptoinata morbo penitus alie-
na pro ejusdem prodromis sumuntur; quibus diutius per-
stantibus capilli, ob suspensam statim curam omnemque
omissum pectinis usum, šibi implicantur (jdica spu-
ria 3 ,  vel contagio ex intentione insito genuina sollicita-
tur plica. Hinc et mihi, utut Cracoviae quondain per
quadriennium circa objectum isthoc studiose occupato,
non contigit, pura inorbi universalis, trichoma per se-
ptimanas, menses, imo per annos ( Jon. Frank  1- c *
p. 515.} nuntiantis phaenoinena certo enodare. FrequeH'"
tius observavi: varias adpetentiae, digestionis et excre-
tionum alvi turbas, hujus praeprimis obstipationem 5
phisconiam viscerum abdominaliuin , praecipue hepatis;
cephalaeam , otalgiam , odontalgiam , vertiginem; sl ie ~
nationem sensuum externorum multifariain; gravamina
in systemate gastrico nec non caetero organism° hyP°-
chondriasim aut hysteriam mentientia; dolores errantes,
arthriticis aut rheumaticis vagis non disshniles; capillitii
pruritum valde molestum cum achoribus; formicationis
sub čute sensum i dolores subter ungues '•>  sudores par-

59

liales hinc inde acccdentes, olentes, transitorium feren-
tes lev amen. His symptomatibus nuinero ac intensitate
multuin variantibus post septimanas, aut et menses, sym-
ptomata febrilia, illis febris rheumaticae vel accessus
arthritidis acutae analoga, cum capillitii formicatione et
puncturis adsociabantur, quae času fausto post trium
septeinve dierum cursuin momentosam subibant crisim spe-
cificain, disparente videlicet potiore syinptomatuin prae-
gressorum parte, obtinentibus larga ceruminis aurium
sccretione, et sudoribus universalibus speciatim in ca-
pite proprium nauseosum spargentibus odorem , atque
plica comparente jam subito jam successive desinebant,
prout baec vel subito per totum diffundebatur c.apillitium,
vel in parte solurn prodiens successive progrediebatur.
Plicam accidentali morbo febrili, nec non puerperio evo-
lutam (Jos . Frank  p. 530.) observare et inihi contigit.
Capillorum implicatio communiter prope capillitium a bul-
bis sursum vergendo , raro remotius , rarissime a capil-
loj-um linibus incipit, ac pedetentim progreditur, quin
capillorum vegetationem inhibeat. Progressus per men¬
ses durare solent, aliquando ultra annum extenduntur.
'1'omentosa capillorum massa lam volumine ac pondere,
f l u ain nauseoso humoris in et sub illa secreti, ac haerentis
°dore summopere gravat. — Malo tandem in sanatio-
nem abeunte bulbi detuinescunt, secretio morbosa foetor-
que cessant; capilli procrescentes perfecte sanam offe-
runt conditionem, quibus plicae a capillitio magis magis-
que dimoventur, et vitae expertes a vivis abstrusae se-
rius sponte labuntur, nisi per plagas, nune absque noxa,
pedetentim rescindantur.

Impedita vero, turbata, aut intercepta crisi memo-
fata, metastatica, vel secretione morbosa faetis jam
plicis per praeposterain harum resectionem plenariam,
per refrigerium, Iotiones et fomenta frigida vel adstrin-
Sentia etc. suppressa , diversae inferuntur metastases
CUm  malis, pro re nata periculosis, imo lethiferis seque-

60

lis, ut: phiogoscs, suppurationes, hydropes acuti, ul-
cera rebellia, convulsiones , mania aut alia vesaniae
forma, paralyses, apopIexia, coecitas, cophosis, tabes,
scorbutus etc.

g. 820. Morbus nulli qnidem aetati, nulli sexui par-
cit, ante pubeitatera tamen et in senectute rarior. Ho-
mines oinnis corporis constitutionis , et vitae generis,
frequentius vero rusticos , mendicos et Judaeos corripit.
Dispositio  in eundem utplurimum haereditaria. — Mo¬
menta causae primario plicain excilantia  necdum clare
noscuntur; nam nec spurcities et capillorum aut negle-
ctus aut rescissio , nec nimius capitis per mitras etc.
fotus, nec excedentes cremati haustus, nec nutrimenta
vilia pinguia, oleosa, et aquaruin prava conditio, nec
exhalationes Vistulae, alioruin fluvioruin et lacuum me-
phiticae, refrigerationes nebulosa sub tempestate raul-
turaque variabili, suppressa in genere transspiratio,
animi adfectus specialius terror QJ. Frank  p. 526-3 i
ncque miasina syphiliticura, saltein non singula seorsim,
inculpari jure possunt. Propagatio mali fit huinore conta-
gioso memorato per mitras, pileos, per contactum in
genere tam immediatum quain reruin infectarum, vesti-
inentoruin vindelicet, straguloruin e. s. p.

§. 821. Plicae polonicae indoles essentialis  stabiln' 1
nondum potest. Symptomata ejus et decurrendi ratio p r °'
priam arthritidis modificationein probabilem reddunt. E sse
varietatem leprae, Josepho Frank  probabilius videt ur  ?
qui sententiam suam partim per disquisitiones historicas
quibus elucet, plicain saeculo deciino tertio adeoque le¬
prae ex oriente illatae et omnem per Europain disseim-
natae tempore per Tataros in Poloniam fuisse invectain ,
partim per prodromoruin plicae, nonnuIloruinque malorum
postlmmoruin similitudinem corroborare adlaborat. VVeese
CKnst,  Maga/.. f. d. g. H. Bd. 25. H. 2. S. 301. etc.J hanc
refutare conatur opinionem.

822. Prognosim  ex nosographia facile depromcic

<;i

Ncet. Trichomatis apparitio nonnisi modo perquam rcla-
livo salutaris potest haberi. Morbus admodmn rebellis,
duobus pluribusve elapsis annis suos repetit impetus,
cachexiam, languorcs multiplices, mortemque sollicitat
praematuram. De perfecta ejusdem sanatione dubitandnm.

823- In therapia  indicationuin generalium im-
plendarum rationem habere oportet. Primum itaque om-
nes potentiae morbo etsi non producendo , tamen alen-
do, intendendo pares uti spurcities, spirituosoruin ab-
usus, refrigerationum ansae etc. arcendae sunt, ener-
vandae. Curatio in morbum ipsum debellandum adhuc fir¬
mo caret fundamento. Prodroini pro indole, magnitudine
etc., status postea febrilis pro charactere febris cardi-
nali, intensitate, decursu, stadio, et habita metastaseos
exspectandae ratione convenienter tractentur. Speciatim
vero ad inchoatam metastasin juvandam remedia cutem
petentia, praeprimis antimonialia sola, vel mercurialibus
nupta, gummiresina guajaci nat., camphora , decocta
guajaci, sarsaparillae , specier. lignorum. etc., balnea,
fomenta capillitii emollientia, irritantia, ad evolutionem
plicae debito segniorem promovendam synapismi, vesi-
cantia plurimum commendari merentur. Trichomate im-
perfecte formato, sicut suppresso cum periculo, indicatio
cst, auferre quantocius causam, epispatica adplicare ,
imo plicam insitione contagii soliicitare ; id quod plicam
recenter abscissam imponendo, vel mitram, pileum tri¬
chomate laborantis gestando solerter tentandum. Plica
perfecte formata pro aegrorum reliqua valetudine vel šibi
committitur, vel continuato remediorum mox nominato-
fum usu debet tractari. Trichoma incremento finito, finita
Omni secretione commeraorata, ipsumque intermedios jam
sanos per capillos a capillitio remotum pro parte succes-
s ive, vel et omne simul rescindere tuto licet, dummodo
Ca pillitium posthac a refrigerio congrue custodiatur.

Cura secundaria in organismum, integumenta com-
mutl 'a et capitis in specie, corroboramla dirigatur oportet.

62

Genu s II- Ef/lorescenliae vesiciclares-

§. 824. Vesiciclares  dicuntur efflorescenliae,  quae
efformatae elevationes epidermidis exiguas, orbiculares
ofFerunt, lympham pellucidam et excolorem, aliquando ta-
men opacam. Iacteam, aut margaritacei coloris gercntes,
et in tenuera crustulam terminandas. (Willun.)

Species  bujus generis sunt: uphthae, miliaria, her¬
pes,  et zosler.

Spec. 1. Aplitliae.

§.  825. Aplitliae  £die Schwammchen, der Melil-
hund, Voss, P’aschJ exantheinaticum sistunt membranae
muciparae primariun viarum, cavi oris in speeie, mor-
bum contagiosum, rarius substantivum quain symptoma-
ticum, vesiculis albidis aut coloris margaritacei insi-
gnitum , basi profunde rubrae insidentibus, liinboque cin-
ctis rubro, maximum parientibus ardorem, humore vis-
cido aut puriformi repletis , et hoc dimisso in crustas
albo - griseas , fungosas ([uri de nomen germanicum[) ab-
euntibus.

J. Chr. Stark,  Abh. v. d. Schvrammchen u. s. vv. Jena 1784.8-

Rosenstein, P. Frank, Renke, Willan. et Batemann, Richter,
Jus. Frank  opp. cit.

§. 826. Dantur aphthae a ) neonalorum, lacUP l "
timu,  et b) adultorum;  illae prae caeteris fmpientiss 1 '
inae. Prodromis non numeratis tria emetiuntur stadia:
eruptionis, formationisque vesicularum, inspisšationis * 11
crustas, et desqnamationis. Stadiuin primum ob conti-
nuam probabiliter humectationem ope salivae uberioris,
vaporis calidi in oris cavo etc. citissiine in alterum transit
longioris durationis.

a) In pusillis , laclanlibus ,  aphthas phaenomena
gastrica, motus febriles, halitus calens, cavi oris aestus,
siccitas, rubedo cum levi labiorum et linguae inturae-
scentia, sitis urgens, sub suctu ac deglutitione doloi i

63

nonnunquam raucedo, singultus, convulsio per biduura
aut triduum anlecedere  solent. Symptomata febrilia efilo-
rentibus aphthis nune infringi, nune cessare conspiciun-
tur. Vesiculae aphthosae in principio paucissimae disere-
tae, ihcrescentibus in ore incommodis, largo sub salivae
confluxu, aliquando convulsione accedente subito, et non
raro per dies numero augendae magnitudine semen milii
vel Ientis aequant, cito eadem imo ipsa, qua nasceban-
tur, die rumpuntur, et formatae posthac crustae, lactis
eoagulati floccis saepe similes, tribus quatuorve post die-
bus decidunt area glabra multumque rubra, perquain sen-
sili relicta, quae aphtliis seinel saltem iteratis ante sa-
nationein plerumque corripitur. Sunt quoque casus eru-
ptionum pluries renovatarum, consequenter morbi, qui
paucis alias circumscribitur diebus, in septimanas ex-
currentis.

In oris cavo primum, et quidem prope oris angulos, in
facie interna labiorum, palati fornice, in Iinguae utraque
facie et marginibus prodire solent, jam rarae et diseretae
aphthae, jam numerosae, uno aut pluribus Iocis confertae.
Ulterius in primarum viarum traetum haud raro descen-
dentes, in pharynge deglutitionein admodum difficilem ac
dolorificam reddunt; in laryngis margine respirationis mo-
lestiam, raucedinem, tussinnjue siccain, spasticam, suffo-
cativam, in aesophago et ventriculo ardorein, nauseain,
vomituriliones, voinitum qu«andoque lloccos edentein, in
intestinis enteralgias , et diarrlioeam tenesmoideam cum
sanguinis et a])htharuin excretione pariunt, quibuspatefiunt
utpote sedi respondentibus. Circa anum quandoque, et in
puellis ad pudenda conspiciuntur. Rarius aphthae via
inversa ex pharvnge in cavum oris procedunt. Circum-
stantiis non faventibus Ionge lateque extenduntur aphthae,
chronicae hunt, simul discolores, ilavae, bruneae, livi-
, nigrescentes, cum marginibus cinereis, in ulcera
de generant malae indolis, aerem secernentia ichorem,
phagciaenica, doloribus, convulsionibus, in quas infan-

64

les tenelli a!ioquin facillime aguntur, diarrhoea stipan-
tur col!iquativa, febrisque tabificae sub symptoraatibus
vitae finem accersunt.

§. 827. Aphthae lactantium idiopalhice  consuetim
oriunlur  per infectionem ex contactu immediato, per lon-
giorem lactis, aliarumve materieruin dulcium fermenta-
tionem, corruptelam acrem subeuntium retentionem in
ore, neglectam hujus depurationein; minus frequenter
sympalliice  a meconio retento, dyspepsia, apepsia per
lac nimis nutrititium , spissum , pingue aut corruptuin
vel ejusdem aut pultis variae etc. nimiam copiam indu-
ctis, ab aere humido, impuro , corrupto , immunditie in
genere, refrigeratione, dentitione diflicili suam repetunt
originem.

§. 828. In aetalis progressae infanlibus }  sic et in
adulfi.t  aphthae phaenomen sistunt non aeque frequens.
Symptomata coimnuniter et eflectus occurrunt jam status
gastrici specialius piluitosi, alvinarumque evacuationum
in eo praetermissaruin , jam debilitatis universalis cum
gravi functionum cutis turba, quemadinodum post vario-
las , scarlatinam, inorbillos etc., jam insignis virium de-
fectus cum humorum in dissolutionem nisu, quemadmo-
dum in qualicunque morbo febrili characteris putridi,
quein nonnunquam epideinicae comitantur aphthae , >' 11
scorbuto, diarrhoeis colliquativis, phthisium varia specie>
pulmonalis etc., nec non in conclamatis syphilidis , hy
dropis etc. stadiis.

Decursus  eannn cum supra descripto convenit; d u ~
ratio  ob iteratum eruptionis reditum consuetim diut« rna 5
copia  minor, ac in teneliis, observatur.

§. 829. Aphtharum in organorum recensitorum mem¬
brana mucipara sedes , symptomatum gastricorum ante et
post eruptionem constantia , symptomata infiammatoria
efflorescentiam in alterum saltem stadium usque comi-
tantia pro illarum indole  primario quidem jriflamniatoria,
modificationi calm-rhali  proxime accedente, pugnant,

<55

hanc tamen ulteriore decnrsn in colliquativam apertissi-
meniti, observatio docet. Quam partim ab infantilis or-
ganismi, speciatiin membranarura ejtis mucipararum con-
ditione, partim a potentiarum morbificarum indole diu-
tiusque continuante actione proficisei, probabile est.

g. 830. Qui sit aphtharum significatus,  quae huic
superstruenda prognosis,  ex descriptis illis ipsis , sym-
ptomatibus, effectibus ac sequelis, nec non ex causis
occasionalibus morbisque principalibus nominatis elucet.
Morbum proinde vel morbi symptoma sistunt nune mite
facileque debellandum, nune grave ac difficulter tollen-
dum, nune periculosum, nune imo pulsantis jam mortis
nuntium. Causa locali productae, solum ad oris cavum
restrictae, febre forti, vomituritione, vomitu , enteral-
gia intensa etc. carentes, aphthae minus adversam per-
mittunt, oppositis stipatae rerum adjunctis sinistram fieri
jubent prognosim.

§. 831. Therapia  aphtharum generalk sequatur opor-
tet principia.

Noxae agere pergentes variam omnino šibi expetunt,
niox localem mox universalem. Sic lac culpain aphtharum
gerens, in causam a matre aut nutrice datam agendo
corrigi debet, aut alio salubri suppleri; adfectio gastrica
causalis aut acidum absorbentibus et praevertentibus, aut
emeticis , aut purgantibus, alius ex antea nominatis mor-
hus universalis traetamine ac regimine indoli, inagnitu-
dini, stadio etc. respondente impugnari.

In lactantibus aphthae praepediri  aut leniores saltem
paucioresque reddi non raro possunt, si prodromis rite
cognitis apta statiin medela, debito sub conditionis orga-
norum digerentium respectu , opponitur. Praesentes ini-
tio , notabili plerumque partium obsessarum sensibilitate
Phaenomenisque phlogoseos stipatae reinedia emollien-
tj&j potus theati, mucilaginis, emulsionis tenuis, decocti
Iin ctu s  etc. sub forma indicant; diarrhoea vero profusa ?
et ^dolorifica, spasmis, convulsionibus absque febre et

5

66

saburra circumdatae exiguas extracti hyoscyaini, solius
aut ipecacuanhae nupti, aut pulveris Doveri  doses emol-
lientibus junctas, simul cataplasmata, balnea, enemata
emollientia poscunt mucilaginosa. Dcficientibus autcin
hujus generis symptomatibus, sensibilitate vix exceden-
te, formatarum tenacium, spongiosarum crustarum sta-
dio, cavum oris 1'recjuenter depuretur est necesse. Fit
hoc ope digiti nudi vel tenui mollique obducti linteo , hu-
mectati et saccharo pulverato, aut melli, roob moro-
rum, aut succo dauci sativi vel raparum expresso, aut
maxime usitatae miscelae unc. unius inellis rosar. vel
roob moror. cum borac. Venet, pulverat. dr. semis, inte-
gra , immersi, qua pluribus per diem vicibus aphthae
oblinuntur, leniterque fricantur. In pharynge simul, quam
in lactantibus nec penicillum , nec injectio tuto attingere
valet, vel in ventriculo et intestinorum tractu residen-
tibus aphthis pauxillum ejusdem , quod ex dictis ori adhi-
betur, remedii deglntiendo quoque ingerere consultum
est. Duratio aphtharum pertinax, iteratus celerque recur-
sus borace efficacius exposcunt pro usu externo pharma-
con, quod in vitrioli zinci gr. quinque, decem , vel alu-
minis rupei ser. un., drachma dimidia dieto melli aut roob
admiseendis praesto habetur. Discoloribus, et in ulcera
atque gangraenam pronis convenit, unciae miscelae
prioris (^boracem ferentis) extracti chamoinillae dr. semi s r
imo extr. cort. peruv. ser. un. et plus, vel eidem ineH lS
rosarum aut roob mororum solius dosi acidi sulfurici aut
muriatici diluti guttas decem ad viginti, inuriat. osyS e ~
nati gtt. viginti ad quadringenta addere, vel infusum
salviac, rutae etc. fortius, ut in febre putrida 125.1-3
jam laudatum , in usum vocare. — Aegris adultis reme-
dia priora, ut penicilli aut digiti ope aphthis illinantur;
ultima, ut ubi vires permiltunt additis borace et aliis
collutorii, gargarismatis, injectionis forma adplicentur,
inserviunt.

Deciduis crustis areae plurimum sensibiles topicam

67

blandorum einollientium, mucilaginosorum adininistratio-
nem resmni jubent. Generatim decursui semper curandi
ratio exactissime adaptanda.

Cum lactantium cura regimen matris quoque, aut
nutricis ubique concordans necessario requiritur.

§. 832. In convalescenliae  stadio interna roborantia,
externa leniter adstringentia utplurimum prosunt, non-
nunquam evitari nequeunt. Ut recidivae praecaveantur,
munditie summa, sedulaque causarum supra allatarum
fuga opus est.

Spec. 2. Miliaria.

§. 833. Miliaria  £exanthema miliare, purpvira Ludw. }
purpura miliaris alior.,  railiariinn inorbus Allionii,  febris mi-
liaris, der Friesel} sunt efflorescentia saepius symptomatica
quam substantiva , utplurimum febrilis, jam brevis jam
diuturna, sub schemate vesicularum semen milii aemu-
lantium comparens, quae nune minores nune majores ,
orbiculares, hinc inde limbo rubro angusto cinctae, hu-
more lymphatico turgentes, successive exsiccantur, in
desquamationem terminandae.

T Velsch,  liistoria med. novum istum puerperarum morbum con-
tinens, qui ipsis „der Friesel“ dicitur. Lips. 1655.

Allioni,  traet. do miliarium origine, progressu , natura et cu-
ratione. Aug. Taurin. 1758. Edit. 2. 1792.

Molinari,  de miliar. exanth. indole et traetatione disquisitio.
Viudob. 1764.

M. Collin,  epistol. ad Ualdiugerum, qua demonstrator, pustu-
las miliares male dici facticiaset s,j mptomaticas. Vienn. 1765.

De. Haen,  rat. med. P. V. p. 3. ets. P. VIII. p. 103. ets. P, IX.
p. .93. ets. P. X. p. 194. ets. ’

M. atoli,  rat. medend. T. II. p. 162 — 248.

Burserius, P. Frank, S. G. Vogel, Willan, Richter, j os ,
Frank  opp. cit.

Dr. v. Stosch,  iib. d. Friesel. InllufelančPsJoura.  1824. August.
S. 58 u. ff.

§. 834. Exanthema miliare Ilippocrati, Aetio, Galeno
•) a «i notum , a Riverio  tamen et I Velsch  seculo decimo se-

68

ptirao primum exacte descriptum, longe frequentius cmn
febre adest quam febris expers. Epidemiae observatae
febrium ad speciem rheumaticarum, aut rheumatico - ca-
tarrhalium, aut rheumatico - gastricarum cmn miliarium
die quarto quintove eruptione plurimum favent adserto ,
iniliaria dari substantiva, propriamque febrim miliarem.
Hamilton, Juncker, Malih. Co/lin, Tissot, Slorck,
Qaarin  et >S. G. Vogel  £T. III. cap. 12. §. 141.) liane
defendunt sententiam. Ex opposito casus miliarium , quae
in diversis febrium speciebus, stadiononubivis eodem , et
succedaneo demum charactere nervoso aut colliquativo
in conspectum prodiere , tam copiosi nuinerantur , ut ini¬
liaria febri juncta pro exanthemate aeque substantivo et
essentiali, ac variolas, morbillos et scarlatinam, sumere
prohibeant, u(que illa boe intuitu petechiis aliisque ef-
llorescentiis febri specificae non adhaerentibus propius
accedere Burserius  (T. II. p. 449.) existimet. — Miliaria
sine febre ab omnibus conspecta practicis , et jam ab
Ilippocrale  nomine „hydroa,“  ab auetoribus latinis qua
, } sndamina“  deseripta fuerunt. Conf. Burserius  1. c-
pag. 444. ets.

835. Exanthema miliare in omni quidem febrium
specie oriri potest, uti epidemiae regnantes abunde com-
probarunt, in febribus tamen neh osis, acutis et cliro-
nicis, in putridis, gastricis praecipue pituitesis, in i* 1 '
llaminationibus et acutis efflorescentiis superveniente
charactere nervoso vel putrido stipatis, aut morbo g ll ~
strico complicatis, in febre puerperali, frequentius obser-
vatur. In his quibuscunque inorbis febrilibus mox epm e ~
micrnn  comparet, constitutionis epidemicae effectus, quem-
admodum Berolini referente Slosch;  mox sporadieum,
vitae debilitatis cuin seri in humoribus praepondio, ho-
rumque in decompositionem nisu sequela, vel vero par-
tim traetaminis et regiminis calefacientis, nimium dia-
phoretici ingenere. neglectis praesertim saburraruin ga-
stricarum biliosae, pituitosae etc. indolis evacuatjonibus.

69

partim sudoris ipsius protracti et profusi, effectus; —
attamen criticum  quoque occurrit, febres speciatim ner-
vosas lentas, pituitosas, nec non rheumaticas QVogel  L c.
§. 141.) judicans.

836. Praeter prodromorum  satis characteristico-
ruin, et a Vogel ( I. c. §. 137.) optime delineatorum, rai-
liaria adhuc tria permeant, eruplionis  nempe et floris,
siccalionis , et def urfuralion.it  stadia.

Prodromi  sunt cominuiiissimi: dedolatio rnagna, an-
xietas , pectoris oppressio, constrietio , in latere sinistro
majores, inquietudo aniini, suspiriuin frequens, respira-
tio inaequalis; pronitas in lipothymias; phaenomena spa-
stica ; pulsus accelerati, inaequales, quandoque inter-
mittentes ; digitorum manus nec non pedis stupor, for-
micatio; puncturae in artubus ipsaque facie fugaces,
perstantes magis in čute pruriente, proclivitas in sudo-
remmaxima, hujus odor acidulus, urinae parcae, palli—
dae. — Eruptio  miliarium non aeque morborum febrilium
recensitorura symptomata, quam prodroina ista suble-
vans, auferens, nulli adligata tempori, copiosissiraa in
collo fit, pectore ac dorso, rarior in artubus ac facie,
et exanthema paucos perstat dies. Eruptio vel cito intra
nycthemeron, vel successive, imminutis sensim exacer-
bationibus febrilibus , absolvitur. Vesiculae initio parvae,
lympha liiupida plenae (miliaria crpslallma ) ,  facile vi-
suin fugientes, quandoque basi insidentes rubrae trans¬
parenti Iimboque rubro cinctae (iniliaria rubraj , secun-
da tertiave die increscunt, hinc inde confluunt nonnun-
quam in bullulas (m. bullosaj ,  et, ubi lympha opaca
colorera lacteum aut margaritaceum induit, miliaria al¬
ba, lactea,  ubi ilavicantem puri similem, purulenla
nominantur. Miliaria paucos dies morata, vel et in se-
ptimanas producta(quarum tamen intervallo iteratim com-
muniter disparent ac recurrunt), siccantur defurfuratione
a «t desquamatione subsequente. Miliaribus aphthae saepe
s °ciatae, petechiae quandoque intermixtae couspiciunlur.

70

Clironica  qua symptomata scorbuti, arthritidis ,
chlorosis , hydropis, marcorum, infarctuum abdomina-
Iiura etc., periodica  miliaria nonnunquam febribus inter-
mittenlibus, dysmeniae consociata , aut ainenorrhoeae
snppressionis vicaria, observantur.

§. 837. Sexum sequiorem pi-ae masculino miliaribus
obnoxium Stoli  et Hamilton  viderunt. Phlegmatica in-
super subjecta aetatis puerllis et senilis in illa prae cae-
teris dispommlur.  Miliaria partim invitanlur  partiin gi-
gnuntur  organismi totins, cutis praecipue teneritudine',
laxitate, debilitate euin humorum , maxime transspira-
tionis in dissolutionem nisu; regimine nimis calido, aere
cnbieulorum recluso , fervido ; methodo diapnoica et dia-
phoretica ultra indicationem continuata, vel facto cale-
facientium et diaphoreticorum fortiorum tam pharmaco-
rum quam potuum abusu; perversa solventiuin, salino-
ruin adplicatione; evaeuationibus nimiis sanguinis; pri—
marum viarum sordibus cum sudoribus symptomaticis
profusis; constitutione epideinica tempestatis humidae ac
perquam variabilis , humidae calidaeque debilitantis , re-
laxantis , sudoribusque nimium faventis ; atmosphaera
nebulosa non agitata ventis; habitaculo, solo multum
humidis 5  fortassis contagio specifico.

§. 838. Essetltia  miliarium difficillime statuitur. La-
terales modo ac insufficientes sunt hypotheses, quibus
ratio proxima vel in seri abundantia et acrimonia acid* 1
(Hamillon).  vel in lympha specifice degenerata, ab in-
ternis partibus ad systema nervosum proxime spectanti-
bus per naturae vires in superilciem cutaneam expulsa
(Fr. Ho/fmann ), vel in suppressa transspiratione et
lympllae, sanguinis, bilis acredine inde generata QOa-
slellierj,  vel in sudoris guttulis retentis et sub epi-
dermide reclusis QFernelinsJ,  haerere defenditur. Milia¬
ria morbum sistere febrilem sui generis, contagio speci¬
fico productum , variolarum , morbillorum , scarlatinae
etc. familiae adgregandum, ut Allioni, Tissot, Stoerck,

71

Molinari, Quarin  et S. G. Vogel  opinantur, nonnisi de
essentialibus potest concedi, unde tarnen tenebrae exan-
thematis hujus naturam obvelantes necdum discutiuntur.
Hand supervacanea prae omnibus quaestio mihi videtur
per praxin ac theoriain solvenda: nura miliaria substan-
tiva  seu essentialia, quae partirn constitutione epidemi-
ca, partirn proprio gencrari contagio observantur, mi¬
liaria .vjmplomatica  seu dependentia, non essentialia,
diversoruin tum acutorum tum chronicorum matorum so-
cia, et miliaria crilica  unuin eundemque sistant morbum,
ejusdem consequenter sint essentiae ? Hujus primo solu-
tio quaestionis gravissiinum pro cognoscenda miliarium
natura suppeditabit praesidium. Adfinitatem eorum cum
aphthis et petechiis, per practicos complures indigita-
tam, attentioni ac scrutinio interiin commendasse ju vabit.

§. 839- Miliaria infaustuin in genere phaenomenon
habenda, substantiva vero speciatim, symptomatica, et
critica quolibet in morbo ex ejus indole, magnitudine,
stadio suum nanciscuntur significatum.  Genium morborum
regnantem epidemicum respicere, surami est momenti.

Eruptio successiva longam significare solet morbi
durationem. Symptomatibus caeteris simul conspirantibus
miliaria alba rubris, confluentia bullosa, et purulenta dis-
cretis et crystallinis detcriora censeantur. — Exanthema
generatim summe volatile est. Recessus illius repenti-
nus tam in se spectatus, quain ob causas caeterosque
harum coeffectus maximi faciendus, dignitatem suam ab
Utrisque repetit. Meinbranae internae visceruin nobilium,
cor, pericardiuin, aorta, velamenta vasoram majorum.
et organorum respirationi dicatorum , nervorum his pro-
spicientium, imo meninges ipsae etc. facile invaduntur;
id quod symptomata et viša in cadaveribus et reperta
docuerunt.

Decursum miliarium laudabilem excedens quandoque
Cu tis sensilitas, vel et hydrops sequitur.

S- 840. Miliare exanthema substanlimm ,  essentiale

72

ad norinas pro typhi, scarlatinae etc. therapia  statutas, —
sgmptomalicum,  citra potentias illi alendo, adaugendo
pares amovendas, pro morborum principalium natura,
magnitudine, aetate, stadio etc. necnon causis excitan-
tibus ac foventibus, — crilicum  ad generales, quae pro
phaenomenis morborum febriliuin criticis curandis 86.
et 87-3 valent, regulas tractanda sunt.

lletrogressa cum morbi exasperatione miliaria ut per
methoduin pro cura efilorescentiiirum suppressaruin in ge-
nere praescriptain revocentur, omni adlaborare oportet
conamine. Plurimi omnino interest, exanthema miliare
praecavere , causas ejus occasionales supra expositas
aut strenue vitando, aut quam citissiine auferendo.

Spec. 3. Herpes.

§. 841. Herpes  (^serpigo, die Flechte, der Zitte-
rieh}, Graeeis ipntfs  a verbo ipitEiv , serpere , inde Lati-
nis serpigo,  ab Hippocrale  ad vopas  i. e. ulcera phage-
daenica, a Celso  et Fernelio  ad papulas , a potiore au-
ctorum numero ad impetigines, a Sicediau’r  ad cachexias
cutaneas refertur. Utut Galenus  tria illius genera, her-
petein miliarem, erodentera, et ph!yetenoden commemo-
ret, exacta tamen ejus descriptio in veteran libris desi-
deratur, recentiori aevo reservata.

§. 842. Est autem herpes  efilorescentia jam brevis
jam diuturna, febris expers, non ubique contagiosa, ve-
sicularum minorum majoruinve sub forma coinparens, eX
inflammata variae tigurae et extensionis area gregati« 1
prorumpentium, quae prurientes, humore primum limjado
excolore, serius turbido albicante, subviscido , specifice
olente repletae, in squamulas tandem aut crustas deci-
duas, vel in ulcera chronica terminantur.

Poupart,  traite des dartres. Par. 1782. Deutscli v. Conrad.
Strassb. 1783.

Ph. G. Hensler,  de herpete s. formica veterum, labis venereae
Don  Prorsus experte. Kilou. 1801. 8.

73

VV. G. ThUesius,  Theorie der flechtenartigen Ausschliige etc.
M. Kupf. Leipz.  1803.

Alibert ,  in Dictionnaire des Sciences medicales. Par. 1814.
T. VIII. p- 14.

J. Burserius, P. Frank, Willan et Batemann, Richter, Haase
opp. citat.

§. 843. Jam sine prodromis universalibus herpes in
conspectuin prodit, jam lassitudine, anirni dejectione,
dysorexia, et ardoris ac puncturarum sensu in cutis pla¬
či;a praegressis. Vesiculae partibus variis, in facie prae-
sertira , Iabiis, nucha, collo , pectore, manibus pedibus-
que, vel et praeputio etc., vel, uti plerumque, aliquot
cutis plagis simul vel pedetentim prorumpunt gregatae ,
namero et magnitudine cito augentur, inchoante simul
areae parum elevatae phlogosi et increscente pruriunt
multum, Iympha initio limpida, post tres quatuorve dies
turbidula lactei aut pallide flaventis coloris turgent, et
vel ruptae postea humorem largum lymphaticum odoris
specifici subempyreumatici secernunt, vel decrescenti-
bus sensiin phlogoseos leviš phaenomenis in squamulas
aut crustulas siccantur, quibus lapsis maculae restant
pallide rubrae, brevi evaniturae. Sunt autem vesiculae
descriptae vel a) minimae, oculo hudo vix percipiendae,
quae siccantur brevi, et in squamulas furfuribus similes,
aut pulverein larinosum ex llavo albidum dehiscunt, her¬
pes siccus  aut farinosus  vocatus; vel bj semina milii
magnitudine aequant: herpes miliaris ;  vel c) majores
sese offerunt, coloris pallide rubri, aut flavicantis aut
subgrisei: herpes phlyclenodes.  E loco suo versus ora¬
nem partem velut e centro peripheriam versus, vel a
margine quidquam tumente areuato aut annulari centrum
versus expanduntur £ herpes circinnalus WillanJ,  ru¬
ptae humorem viscidum, empyreumatice olentem, aerem
edunt, vehementer pruriunt, inque squamas duras (h.
*<iUamosusJ',  vel crustas (h. cnislosus)  llavicantes,
griseas aut nigricantes convertuntur, quae jam succes-

74

sive labuntur, plaga relicta sicca rabente, jam času ra-
riore humorem dictum acrem obtegunt, recludunt ichoro-
sum, cum celeri impetiginis augmento iategumenta tumi-
da sensim latius erodentein (7i. rodens, depascensj,  vel
partes his subjacentes potius deorsum devastantein (h.

phageduenicusj.

§. 844- Herpes farinosus  praeter pruritum nullis
circumdatur incommodis, aliarum potius adfectionum
chronicarum cephalicaruin, nervosarum, tussis etc. le-
vamen non raro adfert, cito quidem ad speciem sanari,
quandoque vero aliis remotis reverti locis consuevit. —
Herpes miliaris  et ph/gctenodes  pruritum fortem , rube-
dinem, tumorem, aestuin atque tensionem partis, quam
obsident, et nonnunquain imo febrim habent comites.
Diuturna eoruin sub duratione aut expansione larga mi¬
nus transspirat cutis, nares siccescunt et gravedine
£ Poupart)  angustantur, accedunt cephalaea frontalis ,
somni turbae, pervigilium, dysorexia et dyspepsia, alvi
obstipatio , urinae crassae turbidae, virium debilitas ,
tabes. Ejusinodi sub circumstantiis sicut gravi virium de-
fectu, cachexia qualicunque insigni, senio provecto , sy-
philide larvata etc. concurrentibus , herpetes in mala la-
cile degenerant ulcera, quibus sub dolore intenso et sa-
niosa, foetente cutis partiumque infra sitarum exesione
(h. erodens et phagedaenicus) febris inducitur tabifica •>
quam post septimanas jam mors insequi omnino potest.

§. 845. Durutio  herpetis summopere varians, a p«' 1-
cis septimanis ad raenses totidem, imo annos protendi"
tur. Saepe brevem exanthematis acuti decursum herpes
uno absolvit loco, eo autein vix finito in plaga eadem
aut vicina aut remota iterum prodit, simili modo decur-
surus, quem et tertia etc. excipit eruptio. Hac ratione
herpes utut acuti referens formam, quoad cutis tamen
adfectionem redditur chronicus.

Non raro herpes periodična , vel certis anni paiti-
bus v. gr. scrophulosus veri, vel mcnstruae faeminaium

75

periodo, vel flnxus haemorrhoidalis typo, vel gravidati
etc. adstringitur.

846. Differentius  notatu dignissimas exhibent:
herpes substantivus  et sgmptomaticus; idio-  et sgmpalhi-
cus,  cui et metastaticus et criticus accensendi; prima-
rius  et secundarius; purus  et complicatus; heredila-
rius, congenilus  et adguisUmj contagiosus  et non con-
tagiosus.

§. 847. Disposilio  in herpetem nondum ex integro
noscitur; manifestior tainen in hominibus temperamenti
cholerici, ictero repetito aut chronico laborantibus, in
haemorrhoidariis, arthriticis , scrophulosis , syphiliticis ,
scorbuticis, in chloroticis , gravidis, in hominibus pro-
fluviorum aut normaliuin aut habitualium suppressione,
nimia transspirationis et urinarum parcitate adfectis,
praecipue senibus invenitur. —Causae occasionales  sunt:
a^ idiopathicae:  immundities cutis, nnguenta et empla-
stra irritantia, lanarum, pannorum oleo impuro , ranci-
do, aut rebus acribus imbutorum , tinctoruin tractatio ,
vestimenta lanea rudiora, collaria etc. ex piliš confecta,
aliaque tam mechanica quam chemica irritamenta; aer
impurus , humidus , mucidus ; contagium specifieum;
*0 sgmpathicae:  longa in cibis rancidis, corruptis, aut
»romate acriore conditis, in potibus spirituosis intempe-
rantia; piscium quorundam, mytilorum etc. esus idiosyn-
crasia individuali favente; saburra primarum viaruin bi-
liosa, acida, ex iracundia, moerore , terrore; se- et
excretionum normalium, morbosarum sed habitualium tur-
hae, suppressio, crisium praešertim evacuatoriarum in-
terceptio. Quibus tandem morbis principalibus herpes ef-
fici sgmplomaticus  observetur, ex iis, quae circa dispo-
sitionem mox dieta sunt, patet.

§. 848. Symptomata herpetis essentialia, decursus
terminationes, momenta causalia de indole  illius primario
^ritativa, phlogistica, de partiali retis Malpighii  vaso-
u,l >que cutis capillarium irritatione aut imo iuflamma-

76

tione jam idiopathica aut sympathica, jam critica testan-
tur, quae mox superficialis mox profundior morbosam
lymphae alienatae praestat seeretionem, sanguificationis
seeretionumque universim, bilis in specie, vitiis juncta,
iisdemque nutrita. Patet inde , quid circa hypotheses
Hippocralis  et juxta hunc Avicennae  de pituita tenaci;
Sanclorii, Ballonii, Pisonis, Gor (eri  de sero acri; Ga-
leni,  Itomanorum pIerorumque, et illo duce Arabum de
bile abundante et fervente; aliorum de abnormi princi-
pii urinosi in sanguine retenti secretione etc., qua her-
petis essentia sen causa proxiina sit sentienduin. 'JTheo-
riae istorum , utut nec indolem mali nec genesiin patefa-
ciant, ad frequentem tamen ejus, et quidem sympathici
potissimum, originem ex hepatis et cutis adfectionibus,
cum morbosa bilis et materiae perspirabilis secretione in-
cedentibus, attentionem convertunt, nexura vero inti-
mum cum uteri, systeinatis venae portaruin, renuin
morbis, secretionibusque eorum quoad quantitatem, qua-
litatem, perioduin aberrantibus, porro cum scrophulis,
syphilide etc. minime attingentes.

Prodromis exceptis herpes sladia  eruptionis, irrita-
tionis aut phlogoseos, morbosae Jymphae secretionis ve-
sicularumque formationis, siccationis in squamas aut
crustulas emetitur.

849. Prognosis  ex herpetis descriptione fere flu* 1 '
Herpes ab irritamentis externis causatus, recens, J1 ° n
extensus, topicus et simplex facile sanatur, et abs<l ue
periculi metu externis solum tractari potest remediis 5 c
fonte autem internb profectus et sustentatus , syinpt 0,n;i "
ticus, metastaticus, criticus, sicut diuturnus, late
pansus, complicatus nec externis solis tuto unquam cu-
ratur, nec optimae et unitae medelae facile saepe cedit,
quandoque rebellis et insanabilis. Dispositio hereditaria
non raro omnem eludit therapiam.

Herpetem salutiferum esse, et nevroses chronicas
praesertim , cephalaeam , cardialgiam, colicas , varios

77

spasmos, epilepsiam, melancholiara, hypochondriasim,
imo inaniam etc., non ex suppressa modo efflorescentia
herpelica, sed aliunde quoque natas, sublevando, aufe-
rendo parem, jam fuit commemoratum. Herpetis sup-
pressio ex opposito similia, quae aliarum eruptionum re-
pulsio £§. 634.), mala facile post se trahit. Frequentes
impriinis hepatis ac lienis infarctus Alibert  subsecutos
Vidit.

§. 850. In rationali herpetis Iherapia  eaedem, ac in
aliis impetiginibus curandis, relationes ad existentiam
substantivain aut symptomaticam, ad causam ex- vel in-
ternam , indolein speeialem, intensitatem et extensionem,
aetatein , stadium , noxam vel salubritatem habendae,
eaedem regulae et cautclae attendendae sunt, idem re-
gimen cum diaeta servandum. Speciatim pr o repetitioni-
bus evitandis  ad ea hoc intuitu provocare juvat, quae in
scabiei £§. 797.) et tineae £§. 805.) curatione expone-
bantur.

Extema  sola raro sufiiciunt remedia; ubi vero haec
vel seorsim vel internis nupta desiderantur, laudari me-
rentur: sladio irritativo, indammatorio fomenta, cata-
plasmata , balnea topiča et universalia , olea pinguia
alanda et pura, ol. nucum impriinis decantatum, buty-
r 'im cacao; serius et phaenomenis phlogoseos absenti-
bus ung. oxygenatum, mercuriale cinereum et citrinuin,
'ing. zinci, saturni, graphitis; succus citri, sedi sem-
pervivi teetor., acetum, acida inineralia diluta; aqua
calcis; solutiones kalinae, mere. sublim. corros. ( Wede-
kind),  sacchar. saturni, utrinsque pariter mixti, sacch.
Saturn, cum lacte sulphuris ; decocta caul. dulcamarae,
putam. virid. nuc. jugland.; balnea kalina, saponata,
niuriatica, sulphurea, in casibus rebellibus ung. mercu-
r ialis ad comparentem usque eruptionem specificam in-
Ur >ctio ( 'Kopp ), emplastrum vesicans impositum, pro re
*>ata indicantur. Interna  cura simultanea ad moduin
llIlUs , qui contra scabiem et tincam exponebatur, insti-

78

tuenda est. Morbo, qui fortassis adest, acuto, febrili
sublato indicatio specialis, in tollendum morbuin princi-
palem tendens, implenda, igiturque et in herpetem et in
cutein, ejus sedem, sirnul agendum est. Quare ratio
medendi jam arthritidi, syphilidi, jam scrophulis, chlo-
rosi, viscerum abdominis infarctibus, scorbuto etc. ad-
versa arripienda erit. Herpete scorbutuin, aut chloro-
sim, aut scrophulas fontem agnoscente, sic et praesen-
tibus in hydropem opportunitate aut humorum decoinposi-
tionis in genere signis, plumbago seu graphites a Wein-
liold  commendatus fDer Graphit, als neu entdecktes 31it-
tel gegen die Flechten. Leipz. 1808.) usu interno et ex-
terno egregiam exerit virtutein. Adplicatur autem, secun-
dum illum, externe forma pulveris cuin axungia aut ša¬
liva in ungueutum redacti (v. gr. ex pulv. alcoholis. gra-
phitis elutriati dr. duab. et dimidia, et axung. pore. re-
cent. unc. sem.), vel čute multum irritabili forma ern-
plastri £v. gr. empl. saponat. unc. sem. et pulv. alcoh.
graphit. elutriat. dr. un.); interne electuarii, bolorum
aut pilularum forma solus, aut, ubi complicatio conce-
dit, vel jubet, mere. solubili Hahnemanni,  antimonio,
sulphuri, aliisve nuptus. Partitis autem porrigitur dosi-
buster, quaterve per diem, ita ut ab adultis drachin«
graphitis nycthemeri spatio absuraatur. Unciam hoc mo,do
intra octiduuin absumtam morbo debellando, ut IVeinhoM
adseruit, sufficere, per tentamina nuraerosa et nonnufl'
quam cuin eminente successu instituta non modo confi 1 '"
mare nequeo , sed veritatis causa assevero, in foriu ls
morbi needum inveteratis dicendis multo Iongiore com-
muniter therapia opus fuisse, antequam essentialis s°"
lum earum emendatio impetraretur. Uuarum graphitm
partium cum mere. vivi parte una triturando mistarum
usus internus a granis tribus sensim ad drach. dimidiam
adseendendo intra nycthemeron (lluberj,  c° in ld*ca-
tionibus, in herpete syphilitico, arthritico, serophuloso
hinc inde omnino convenit 5  communior vero in iiis uiti

75 )

mis herpetis syphilitici etc. casibus usus hydrargyroso-
rum antimonialibus (aethiop. antim., mineral., pulv. al-
terant. Plummer. etc.), vel deficiente syphilide, sulphuri
junctorum, usus guajaci, caulium et extr. dulcamarae,
violae tricolor., decoctorum e speciebus lignorum san-
guinem , ut ajunt, depurantium, per longam annorum
seriem experientia abunde comprobatur. Fumigationes a
Gulees  contra scabiem depraedicatas sulphurosas, in
herpetein quoque utiles mihi visas, sub iisdem rerum ad-
junctis, iisdemque ac in scabie (§. 797.) cautelis com-
mendare non haereo.

Quoad diaetam totumque regimen, cibos speciatim
potusque blandos, usum eorum necessitati ac digestionis
viribus adcominodandum, aerein liberum, pururn, siccum,
munditiei curam per balnea , lotiones etc., praecepta
sequi oportet, ad scabiem et tineam curandam tradita.

Sic et therapia hisce impetiginibus suppressis ne-
cessaria et apta, suam herpete suppresso invenit adpli-
cationem.

§, 851. Herpetem salutarem, criticum ea cum re-
strictione provida curare oportet, cujus necessitatem in
generali efflorescentiarum therapia f§. 639.) iam de-
monstravi.

852. Convalescenliue  cura, qua recursus mali
praecaveatur, effectusque tollantur superstites, eodem
ac aliis efflorescentiis devictis modo instituenda et di-
rigenda, habito semper relationuin respectu, in scabiei et
tineae curatione secundaria expositaruin.

Spec. 4. Žoster.

§. 853. Zoster  (zona, circinus Plinii,  der Giirtel,
Giirtelausschlag) nec singularis certe erysipelatis va-
Jietas (Cullen , Richter),  nec herpes (Sauvages,
Vv iUnn)  habendus, sed propria  potius flVic/munnj
efflorescentiarum species  esse mihi videtur. Forma ve-
Slc «laru m  numerose gregatarum a seminis milii ad piši

80

magnitudinem manifestatur, quae febre cum puncturis
aut ardore. magna quandoque anxietate et symptomati-
bus gastritis praegressis, in uno corporis latere erum-
punt, fasciae adinstar in eodem soluin extenduntur, in
crustulas tenues terminandae.

Lorry, Burserius, P. Frank, WiUan  et Bateman, Jus. Frank

opp. cit.

E. Wichmann,  Ideen z. Diagnostik. B. I. S. 35.

854. Zoster a P/inio  fhistor. natur. L. 26. c. 12.}
primum commemoratus quoad decursum exanthematibus
febrilibus simillimus est. Febre cum ardore et punctura-
rum sensu in čute, frequentiore dolore lancinante pectus
et epigastrium permeante per biduuin aut triduum prae¬
gressis , aestus, pruritus et puncturae aut ardor in
trunci loco quodam, communissime in costarum inierio-
rum regione sentiuntur 5 prodeunt hic in conspectum ]»ri—
mo maculae rubrae circumferentiae irregularis, non pro-
cul invicem distantes, numerosis obsitae vesiculisminiinis,
quae per nycthemeron uiargaritarum minorum magij i-
tudinem assequuntur, limpida turgentes lympha. Maculae
duorum triumve pollicum quadratorum, colore cntis in-
termediae perstante sano, per tres aut quatuor dies na¬
mero auctae, eam ad normam distribuuntur, ut linea fere
aequali semicirculari a [sterno aut alba abdominis lin efl
transversim ad columnam vertebrarum expansae, Iatus
fasciae instar duos tresve pollices iatae cingant. Ta* 1
modo et capitis , faciei, colli dimidium latus, brachiu® 7
feraur, iscbium unuin eodem occupata exanthemate viša
fuere. Eruptione perfecta symptomata cessant febrilia,
raro et non sine causa laterali soluin remittunt, ulterius
duratnra. Dum novae cum vesiculis efllorescunt macu¬
lae , priores vesiculae , VVillano  rite adnotante , die cir-
citer tjuarta pelluciditatem perdere, coloremn« 6  nancisci
lacteum aut (lavicantem incipiunt, mox in caerulescen-
tem abiturum, subsident. et pro parte confluunt. Eas

81

nune rampi raruin non ost, et pauco Ijmphae per biduum
vel triduum emisso in tenues, iinnas tamen , siccari cru-
stas, quae duodecimo aut decimo et quarto morbi die se-
cundum eum, quo maculae et vesiculae eruperant, ordi-
nem decidunt, teneritudine et mbedine cutis, foveolis
hinc inde imo cicatriculis remanentibus, vel nova non-
nunquam zona confestiin succedeute.

§. 855. Intra dies novem, r ari us quatuordeciin mor-
bus finitur, crustarum lapsu ad vigesiinum usque diem
aut ultra protrahendo. In senibus praecipue et cachecti-
cis znsteris penitus evanidi in plaga dolor superlicialis
aeque ac profundus urens, lancinans continuus, subse-
quitur, periodice exacerbatus, per septimanas perstans;
zoster tune frequentius (certo quandoque tempore annQ
recurrere consuevit. — Bara prostant zosteris chronici
exerapla, efflorescentia non interinittente protraeti. Ta¬
liš non nisi duo milu occurrerunt specimina.

§. 856. Zoster individua serophulosa et arthritica
variae aetatis, porro senilia prae aliis, sexuin sequiorem
prae masculino infestare observatur. — Momenta occa-
sionalia  nonduin perfeete noscuntur; refrigeratio autem
cum diaeteticis crroribus , abusus potuum spirituosorum,
cibi šale multo aut aromate conditi inculpari jure possunt.

§. 857. Essentialis zosteris indoles  in inflammatione
levi retis Mulpighii  et vasculorum cutis capillarium con-
sistere videtur, cum lymphae infra epidermidem secre-
tione essentialiter conjuncta. Formae singularis plane
ratio explicari hucdum nequit. Analogia cum erysipelate
bulloso , si ambo exacte, ut a \Vichmanno  factuin est,
inter se comparantur, adeo reinota invenitur, ut adser-
to, zosterem esse erysipelatis varietatem , evincendo
nullatenus sufficiat.

858. Zosier  morbum sistit inolestum ast non ae-
que g-ravem, qui febre iinita aegris e leeto esse saepe con-
cedit. Contagiosus non est. Aegros arthriticos quandoque

variarum adfectionum internarum lev&mine reereat.
ii.

82

§. 859. Causa occasionali ablata, enervata Iracta-
men  utj)lurimum sufficiens in methodo leni antiphlogistica
et antiphlogistico -diapnoica, et exanthematis ab omili
irritatione ac laesione mechanica per linteum tenue ac
molle iinposituin custodia consistit. Dolores attamen ali-
(jnando veliementes fomenta et cataplasmata emollientia
et sedantia, oleum pingue recens ac puram illinendum,
exposcunt. Rarissime uberior continuat secretio, modico
praeparatorum plnmbi aut zinci lenioruin usu cohibenda.

Genus III. Efflorescetitiae bullosae.

§. 860. Bullarum  nomine (juxta Willan)  efflores-
centiae intelliguntur, epidermide lluido seroso interjecto
a čute latiorem in partem soluta, et elevata, insignitae.

§. 861. Complures auctores specialem quidem fe-
brevi bnllosam  seu vesicularem,  valde periculosam, et
epidemicam observatam cominemorant, re vero penitius
disquisita stare Willani  sententia videtur , bullas typho,
febri putridae , cynanchae malignae sociatas sym-
ptomaticas, non essentiales habentis. Non tainen inde
deducendum , efflorescentiam bullosam nune deseriben-
dam febre non posse stipari, quae autem illi non aequc
essentialis ac variolis, morbillis, scarlatinae etc. adhae-
rere cernitur.

Genus istud unicam speciem, pemphigutn,  continet-
Pemphigus.

§. 862. Pemphigus  (j>einphix , pompholix, ® er
Blasenausscblag} bullas refert ainygdalae, nucis avel-
lanae, hinc inde juglandis magnitudine , flavicantes ,
diaphanas, quae singulae variis, saepe compluribus si-
inul corporis partibus super area rubra insurgunt, forti-
ter  pruriunt et ardent, post triuni, quinque, raro octo
moram dierum partiin exsiccantur, par tim disrumpuntur,
atque jam in maculas profunde rubras brevi evanituras j

83

jam crassas in cruslas sine cicatricibus subsequis , rarius
in ulcera cutanea humida saepe diuturna terminantur.

J. E. Wichmann’s  Beytrag st. Kenntniss (les Pemphigus. Erf.
1791.—Ideen st. Diagn. B.Itl. S. 133.

C. G. C. Braune,  Versuch iib. tl. Pemphigus u. d. Blasenfieber.
Mit 1 Kupf. Leipz. 1795. 8.

JP. Frank, Bateman , Richter, Reti, Jos. Frank, Uaase
opp. cit.

§. 863. Efflorescentia haec mox  febre stipatur, in-
congrue febris bullosa  s. ampullosa  nominata, potius
pemphigus febrilis  dicenda, mox  febris expers adcst,
arbitrarie pompholix  vocata. — Času priore febris vel
primaria  est eaque ad morbi genesim relatione, ut, ubi
adfectio gastrica saburralis sola vel refrigerio jun-
cta causain obtulerat excitantem, ad illum generanduin
contribuat; vel secundariu,  in decursu pemphigi evo-
luta, et per hunc solum vel aliis influxibus, praesertiiu
constitutione aegrorum debili, cachectica adjutuin, pro-
ducta. Durationis igitur haec, ut ipse pemphigus, jam
brevis jam protractae observatur. — Času altero pem¬
phigus (non febrilis) chronicus  esse consuevit. Bullae
ejus singulae, quandoque plurium pollicum quadratorum
circuinferentiam assequentes QVled.chir.Ztg. 1818. B. IV.
S. 55.), vel longiore persistunt tempore, vel novis iden-
tidein, non raro periodice succedentibus compensantur,
quae ardore praevio in iisdern vel aliis plagis cutis,
nonnunquam in cavo oris et faucium, in lingua nec non
aliis locis internis formantur.

Pemphigus febrilis, acutus, symptomatibus gastri-
cis, biliosis, aut rheumaticis vel catarrbalibus; non fe¬
brilis, chronicus, vel iisdern saepe junctus, vel varia-
rum nevrosium, spasmorum praeprimis, arthritidis, li-
thiaseos, verae in senibus ischuriae comes, observa-
tus fuit.

§. 864. Bullae in extremitatibus inferioribus, in pe-
ct °re, collo, brachiis frequentius ac alibi comparent.

6  *

84

Numerus earum inter paucas, sex neinpe, octo et vi-
ginti variat, ad triginta quandoque et ultra excurrit, nou
Unica plerumque eruptione factas. Piši magnitudinem ini—
tio aequantes čito fintra horas) circumferentia et altitu-
dine increscunt; semper discretae, saepe longe distan-
tes areae rubrae insident, liinbo rnbro liinitatae; fluidum
gerunt flavicans diaphanum, inodorum, saporis lenissime
salsi, rarissime turbidum, puriforme idque copia lniniina
in bullarum fundo ab illo separatuin, et jam expositis ter-
minantur modis.

Bullae, j)rout symptomaticae sunt aut criticae, jam
sublevant malum praesens, jam exasperant, jam nil
mutant.

§. 865. In/antes, juniores generatim homines , et
sexus secjuior pemphigo praeprimis obnoxii noscuntur.
Recens natos cum pemphigo Osiander , alios primis vi-
tae diebus eodem correptos infantes alii viderunt. —
Causis excilanlibus  adnumerantur: refrigeratio, apepsia,
saburrae pituitosae, biliosae , secretionuin serosarum,
speciatim urinarum, sudorum topicorum habitualium etc.
in individuis artliriticis maxime, hystericis, senibus tur-
bae, impedimenta.

§• 866. Indolem  peinphigi generatim quidem acti-
varn, plus minusve inflammatoriam, ipsamque irritationem
aut inflammationem superficialem, ut in zostcre, et mo-
dicam assumere licet; conditiones vero internae et g®'
nesis et forrnationis ignorantur. Utut verosimiles, rem
tamen adeo obscurain non oinni ex parte illustrant hyi ,0 ~
tlieses Brannei,  secretionem urinarum qualitate autem
ignota vitiatara, 11 i/ituins QHufel,  Journ. 1818. St. 9*
S. 3. etc.) illain secretionem per spasmos in abdomine
turbatam, restrictam pro causa proxima pemphigi haben-
tium; et Haase  (^Handb. etc. Th. 111. Abth. 2. S- 329. )
dyscrasiam, et quidem acidum phosphoricum i* 1  humoii-
bus exsuperans simul concurrere defendentis, quam in
salium phosphoricorum incompleta aut cohibita pei uii-

85

nas excretione in aegris Iithiasi et arthritide laboranti-
bus, consistere potissimum opinatur.

«. 867. Pemphigus morbum sistit rarum, molestum
ac pertinacem potius quam periculosum. Specialis ejus
prognosis  a morbo principali, febris si adest charactere
et gradu, ab efflorescentiae chronicae pertinacia nota,
constitutione aegrorum etc. repetepda.

§. 808. Therapia  secundum indicationes generale«
in causam excitantem, morbum principem , et in febriin,
ubi adest, dirigatur oportet. Huic diaeta et regimen con-
cordent. Bullae pruritu et ardore multuin gravantes, vel
humore acri erodentes forficula possunt aperiri, aqua te-
pida ablui, et linteo simplici mollissimo, aut cerato aut
alio blando oleoso remedio, saltem ab aeris libero ac-
cessu custodiri.

Curam secundariam circumstantiarum individualium
sumrna definit.

Genu s IV. Efflorescentiae sguamosae.

§. 869. Efflorescentiae sgUamosae Willano  dicun-
tur , quae perfecte evolutae lamellis epidermidis morbose
incrassatae, durae, albidae et opacae manifestantur.

§• 870. 8quamae  vel statu morboso epidermidis so-
lius aut retis Malpighii simul juncto, vel cutis ipsius
phlogosi gradus certi, sine vesiculis, pustulis aut ulce-
ribus, producuntur. Squamae in laminas aut strata irre-
gulana increscentes, quemadmodum in vesiculis et pustu¬
lis , cruslarum  nomine insigniuntur.

Species hujus generis "sunt: furfura  s. pityriasis,
ichthgosis,  et lepra.

Spec. 1. Furfura.

§. 871. Furfura  (furfuratio, pityriasis, die Haut-
bleye, der Kleyengrind, die Kopfschabe) est epidermi-

in ,varil« corporis partibus , praecipue in pilosis, so-
lutio  furfures aemulaus , quae praegresso plerumque pru-

s«

ritu, absque inflammatione conspicua.  absque papulis, ve-
siculis aut ulcusculis cntis caeterum siccae et aridae, saepe
autem hnmore acri et olente madidae et parum tumentis,
jam pallidae jam flavo-rubicundae, obvia est. ( P. Frank ,
Willan.J  Ad exiguam plagam nune restricta, nune ad
partes vicinas expansa , jam constans jam volatilis , va-
rio durat tempore, et certis nonnunquam anni stadiis,
autumno praeprimis ac vere periodice revertitur. Squamae
sealpendo detritae novis identidem compensantur. Ca-
pilli non raro defluunt.

§• 872. Haec efflorescentiarum species a) substanli-
va  occurrit, a refri^erio per frigidos siccosque ventos
post lotionem praecipue aut balnei usum, a longa radio-
rumsolis actione, lotioni inservientibus remediis aeribus,
spirituosorum potuum aut aromatum aerium abusu , ple-
thora originera ducens; vel bj symptomalica,  serophu-
larum, syphilidis, arthritidis, melancholiae comes , et
quandoque congenita observatur.

Has relationes Prognosis  et Therapia  sequuntur;
quaruin ista toto simul praesente statu morboso, aegri
organique cutanei illius constitutione etc. debite ponde-
ratis determinatu quidem facilis est, saepe autem tarde
proficere, saepe sine fructu inanere conspicitur.

Spec. 2. Ichthyosis.

§. 873. Ichlhyosis  (Tischschuppen-Ausschlag)
IVillani  deseriptionem efflorescentiarum species est, in
textura integumentorum corporis communium inerassata,
dura, aspera, nonnullis imo in casibus fere cornea, cnm
nisu in formas squamis analogas consistens , deficienti-
bus tamen lainellis deciduis, maculis hinc inde manifestis,
et universalibus in organismo turbis, lepram squamosain
comitantibus.

S* 874. Duas Willan  varietates deseribit, siniplicem
et cornenm.

87

In ichthyosi simplice,  varias corporis partes infe-
stante, cutis initio crassior solum, aspera et quasi luto
conspurcata cernitur, ulterioresub decursu locis durante
sanitate glabris et tenuibus prominentiae formantur pla-
nae , Iatae , in modum laterum tecti aut squamarum car-
pionis šibi impositae, locis vero sub sanitate asperis, uti
genubus, cubitis numerosissiinae verrucas exiguas, te-
nues, complanatas aemulantes. Areae prominentiis di-
ctis occupatae, albidis hinc inde sulcih divisae, sensim
progrediendo nonnunquam in totam fere superficiera ex-
panduntur, immunitate articulis solum, parti superiori
faciei femorum internae, et dorso secundum columnae
vertebrarum Iongitudinem concessa.

Ichthyosis cornea,  rarissima omnino, crassamenta
cpidermidis offert rigida, cornu aeinulantia, jam singulas
modo partes tenentia, jam per omnem fere sparsa su-
perficiem. Excrescentiae hujus generis nonnullae multum
exstantes CIngrassias , Fabricius Hildanus, Turner
et a.) vera cornua incongrue fuerunt habitae , ut-
pote nec ossibus nec aliis propius sub čute sitis con-
nexae organis, sed vel a verrucis, vel gangliis, vel
atheromatibus provenientes. ('Morgagni, Lorry, Home,
IVillan  et a. praecipue Bened.  I Vagner,  in Med. Jahrb.
Bd. XII. p. 3240

§• 875. Ichlhyosis morbus est pertinax, variis mox
faustis mox infaustis sub vicissitudinibus per annos per-
stans, et Willa.no  adserente pharmacoruin auxilio vix
expugnandus. Balnea sulphurata calida adhibendo, et
squamas in illis emollitas leni curn frictione solvendo,
cohibere saltem per tempus formationem squamarum ei-
dem Willa.no  contigit; qui interne non nisi picis usum
forma pilulari utilem vidit. (4. c. p. 93.} — Excrescen-
tiarum cornearum remedium omni mali aetate efficacissi-
ttum declarat Q>. 98.) operationem, curn plenaria simul
c ystidis, aut aegrae cutis superficiei, sinus mali exstir-
patione.

§. 876. Ambae ichthyoseos varietates sive proprias
efflorescentiae species, vit IVitlan  opinatur, sive leprae
varietates constituant, ut alii censent (dnter quos pro-
priis destitutus observatis decidere nequeo), therapiam,
qualem caeterae generatiin eruptiones cutaneae, expe-
tunt causarum aut morborum principalium indoli, stadio,
extensioni, aetati etc. convenientem.

Spec. 3. Lepra.

§. 877. Lepra  £der Aussatz} adfectio cutanea, ex
Africae fervidis oriunda terris, ibidem sicut in Brasilia
adhucdum endemica, variis comparet sub forrais , quarum
principes (alba vix in Arabia amplius occurrente, et
inaculosa , seu Mosaica dieta praeterinissis) squamae  et
tubera uspeva el iusensilia  spectari possunt. Priore sub
schemate lepra sguamosa  (J. Graecorum, 1. ichthyosis,
der schuppichte oder griechische Aussatz) , sub altero
lepra nodosa  s. luberculosa  (d. Arabum, elephantiasis ,
der knollige oder arabische Aussatz, der Elephanten-
Ausschlag) appellatur.

Ob eminens formarum diserimen a \Villan  et Bale-
mannpro  duplici quidem morbo essentialiter diverso de-
claratae, ideoque separatiin pertraetatae sunt: attamen
qui cuin Schilling, Hensler, P. Frank,  et C. Hpren-
gel  communem ambarum patriam, insignem in prodromi s i
symptomatibus praecipuis introitum ac decursum utrius-
que designantibus, longissiraa duratione, malisque se-
cundariis analogiam, vim tandem contagiosam utriu s( I ue
perpenderit, ih opinionein facile ducetur, easdem varie-
tates solum unius esse morbi, et nonnisi formae olFerre
diserimen; cujus rationem magnae, quae inter (Jraeciae,
dein Africae et Asiae climata, incolas, victum, vitae
ffenus, moreš et consuetudines etc. interceduirt, diffe-
rentiae continere videntur.

S* 878. Varietates duae memoratae, nomine leprae
orientalk  comprehenduntur, ut ab occidentali  distingua-

89

tur, qua varietates ejus in Europa endemicae factae in-
telliguntur. Sunt istae: lepra laurica  (morbus crimen-
sis, die krimmische Krankheit} in Crima et Astrachan
endemica, a Gmelin, Pallas, Falk  et Richter  descri-
pta; — lepra arctica  (Norvegica), in Norvegia Ra~
desgge,  in Islandki , Gronlandia et Lapponia Liktrda
vocata, et a Biichner, Callisen , Avbo , Hensler,
Sprengel  delineata;— pellagra  (lepra longobardica,
mediolanensis, das Pellagra, der lombardische oder mai-
landische Aussatz) plebem pauperriinam et ruricolas Ita-
liae superioris infestans, a Frapolli , Gherardini, Strani-
bio, Perinetti  et Cerri, Jos. Frank, Sloffella , et Fr.
ab Ilildenbrand  descripta; — tandem rosa  seu lepra
Asturica  (die Asturische Rose} infimam plebem profun-
dissimarum Asturiae vallium mulctans, a Thierg  et
tSprcngel  depicta.

Mala liaec leprae cuin morbis chronicis aliis, syphi-
lide, scrophulis, scorbuto complicationes sistere, proba-
bile est.

§. 8T9. Lepra pura est eruptio cutanea, chronica,
substantiva, contagiosa, et hereditaria, quae maculis
m čute albis aut obscuris, sensilitate orbatis, diu prae-
gressis , vel pustulis ardentibus aut vesiculis herpetem
aemularitibus, dysphoria universali, tandem febre, in-
termittentis typum saepe servante, praecursoribus evol-
vitur, formam vel squamarum, illis piscium non dissimi-
liuin, aut crustarum crassarum, vel tubcrculorum cutis
asperorum, insensilium praesefert, in ulcera erodentia,
imo ossium, rebellia abit, et per tabem morti tradere
victimas consuevit.

g. 880. Morbus hic purus abominabilis , sumopere
torquens, nostris in Europae regionibus rarissimus, et
non nisi sporadicus  occurrit. Naturae  ignotae speciflca
carens medendi ratione, vix unquam hueusque revera
sa «atus fuit. Therapia  ad normas generales morbo, ae-
£ ro  5 circumstantiis individualibus, influxibus externis

90

adcommodanda, dirigenda forct, ubicunque mali tractan-
di sese offerret occasio. Mercurialia caeterum, antimo-
nialia, guajacina, decocta specierum Iignorum, balnea
varia, prae caeteris aliquam efficaciae medicae fainam

šibi pepererunt.

Specialiora de hoc morbo e fontibus haurire sequen-
tibus non taedeat:

G. G. Schillingii  de lepra commentationes. Recus. J. D. Hahn.
Lugd. Bat. 1788. 8.

Ph. G. Hensler,  vom abendlandischen Aussatze im Mittelalter
u. s. \v. Hamb. 1790.

J. P. Frank , Epitom. etc. L. IV. §. 451.

C. Sprengel,  Instit. med. T. IV.

Jus. Frank,  op. cit. P. I. Vol. II. p. 476.

W. A. Ilaase,  im a. W. Th. III. Abtb. II. S. 346.

Genus F. Efflorescentiae papulosae.

§. 881. Papulae  (Tdautkndtchen, Bluthen , Blatter-
chenj elevationes epidermidis super areola levissime in-
flaminata minimas sistunt, acuminatas, fluidum modo vi-
sibili raro continentes, et, quin aperte suppurentur,
quin saltem rumpantur, in crustulas communiter termi"
nandas. IVillan .)

Papulosis adnumerantur efflorescentiis species  tres:
strophulus, lichen,  et prurigo.

Spec. 1. Strophulus.

882. Strophulus Will.  ("die Hitzblatterchen ,
Hautelblatterchen, Sehalblatterchen, das rothe Ausfab-
ren) papulas exhibet plus minus rubras, albidas, au ^
caerulescentes, infantum tenerae adhuc aetatis praeser-
tim genis , antibrachiis , manuum dorso , quandoque par-
tibus aliis quoque insidentes, communiter discretas,
punctulis vero et stigmatibus rubris intermixtas, quae
paruin prurientes, raro dolorificae, hinc inde solum in
vesiculas augentur liquido seroso aut puriformi tepletas,
et tempore indeterminato elapso, quin dehiscant, in de

91

furfurationem aut largiorem cpidermidis solutionem ter-
minantur.

Jos. Frank, Willan  et Batemann  epp. cit.

883. Varietates stroplmli WiU<m  describit qufnque:
stophulum linctum, album, conferlum  (^dentitionis saepe
comitem), volatilem,  et splendenlem;  quae vero usu
practico pene exutae, specialein hic non merentur expo-
sitionein.

Strophulus absrpie prodroinis et in prolibus cae-
terum sanis , rarius syinptoraatibus febrilibus et ga¬
stritis praecedentibus, erumpit, quae hoc facto jevane-
scere solent. — Priinarum viarum saburris, regimine,
aere nimis calidis, victu calefaciente excitatur; a denti-
tione difficili, a digestionis turbis saepe dependet $ et
alias non raro sequitur efllorescentias. Mihi strophulus
prolibus fainiliaruin scrophulosarum , constitutionis debi-
lis, texturae cutis tcnerae, mollis et laxae, habitus sub-
cachectici coimnunissimus est observatus.

§. 884. Katione <fecnrsw*papularuin singularura £per
duodecim, quatuordecim dies) strophulus brevis quidem
es t, ratione eruptionum iteratarum vero diuturnm  esse

solet- Leviš  est corainuniter morbus , cujus tamen sup-

Pressio repentina (jmprimis per refrigeriuraj tussim,
voinitiones, diarrhoeain, convulsiones etc. inferre valet.
Pavente cachexia gerininante dum disparet, alii plerum-
que morbo locuin cedit.

§. 885. Cura  causas excitantes abigendo, cutis
tiunditiem et modicam transspirationem per lotiones quoti-
dianas et balnea tepida saepe iterata sollicitando , susti-
hendo perficitur. Et ad retrogressum strophuluin revocan-
duin, inalasque sequelas praepediendas eadem sufficere
sola saepe viša est.

Spec. 2. Lichen.

S- 886. Lichen W.  £die Schwindflechte, derSclnvind-
,,e cken) efflorescentia sijmplomatica ,  non contagiosa,

92

adultis fcre solis infensa, papulis rubris aut bruneo-fla-
vidis, late extensis, noctu maxime prurientibus, et in
epidermidis defurfurationem desinentibus insignitur.

Willan  et Bctfemann  opp. cit.

•

§. 887. Tres quatuorve per dies motus febfiles prae-
cedunt, cum eruptione cessaturi. Comparent prirauin in
facie aut brachiis papulae, intra triduum aut quatriduum
inde ad truncum et extremitates inferiores expandun-
tur, una, tribusve persistunt septimanis, pallescunt,
desquainatione terniinantur. Ast non raro iterura iterum-
que redeuntes in rnenses protrahunt inalum. In facie ple-
rumque majores ac in corpore reIiquo, minus acumina-
tae , in manibus quandoque vesiculares inveniuntur,
eaeteroquin jam discretae, jam in plagis irregulariter
orbicularibus gregatim confertae f lichen circumscriphts
W.J,  quemadmodum quandoque vaccinam excipientes;
jam minimae jam magnae et inflainmatae 0. agrius IV.J ;
jam dilute rubrae jam lividae £1. lividnsj  ; nonnunquam
unice pilorum bulbos obsidentes (1. pilarisJ.  Attentione
deficiente cum morbillis, scarlatina miliari, imo cum
scabie, et in specie lividae cum miliaribus scorbuticis
possent confundi.

§• 888. Lichen čute imprimis tenera et magna or
nismi favente irritabilitate per calorem externum causa-
tur, quare nonnullos omni fere aestate vexat; per cibos,
potus, pharmaca calefacientia; per digestionis anoma-
Iias; — cephalalgias insuper arthriticas , nervosasqu e
hinc inde comitatur.

§. 889. Prognosis  non a Iichene adeo quam a causis
nune recensitis earuinque reliquis per organismum elTe-
ctibus , constitutione aegrorum etc. depromenda est.
Suppressio attamen suas quoque malas generat sequelas.

S- 890. Indicatur Iherapia  causis , inorbo toto, ex-
anthematis stadio, duratione etc. Agere pergentibu>
causis initio in methodo antiphlogistica, postraodum dia

93

pnoica, congruo reginimi diaetetico nupta, speciatiin in
lotionum balneorumque simplicium tepidorum adplicatione
consistit.

SpbC. 3. Prurigo.

891. Prurigo  (die Juckblatterchen, das Haut-
jucken) in papulis teneris, mollibus, excoloribus , hinc
facile praetervidendis consistit, per partes singulas,
lrequentius vero per totam cutis superiiciem extensis,
quae vel modice, et non nisi ab exaestuatione, aut re-
frigeratione, et corpore denudato fortius pruriunt (pr. mi -
Us W.) , vel pruritu veheinente continuo et formicatio-
nis aut puncturarum velut aciculis inflictarum stipantor
sensu (pr. formicans W.J , frictione transitorie augen-
tur ac rubefiunt, et longara ast indeterminatam post mo¬
ram successive evanescunt.

Willan  et Batemann  opp. cit.

§. 892. Impetigo haec incommoda potius quam mo-
mentosa aut periculo juncta in subjectis junioribus aeque
ac senilibus (pr. senilisj,  mitior tamen, brevior, et sa-
natu facilior in illis quam in istis, occurrit. — Causae
occasionales  inculpandae sunt : atmosphaera fervens;
potus spirituosi, exaestuantes $ victus nimiurn irritans,
animalis; aromatum , salis, aceti, aliorum acrium ab-
asus; spurcities. Cum digestionis turbis insuper, cum
stasibus in systemate venae portarum, praesertim aetate
provectiore, cum imperfecta sanguificatione ac nutritione,
excretionum anomaliis efflorescentia haec in nexu cau-
sali saepe deprehenditur.

893. Citra causarum excitantium et malum susti-
nentium abigendarum, infringendarum necessitatem cu-
ratio  versatur in assidua cutis munditie per lotiones bal-
«eaque simplicia, licet ista impetlginem initio uberiorem
Pfolicere soleant, praestanda; in circulo sanguinis mo-
der ando, mitigandisque humoribus per victum parciorem,
(i, ffestu facilem, non incitantem, potulenta blanda lar-

94

gum imprimis aquae, emulsionis amygdalinae tenuis, seri
Jactis , hujus ipsius aqua diluti usum; in excretionibus
moderate promovendis per inotus corporis , et, prout ne-
cessariuin cognoscitur, per remedia diapnoica, aut diu-
retica mitia, ant eccoprotica, v. gr. infusa, decocta her-
bae, radicis althaeae, flor. verbasc., malv. etc. cum roob
sainbuc. et cremore tart., hunc soluin cum saccharo aut
simul floribus sulphuris etc.

Unguentorum et lotionum diversarum usus effectu
communiter destituitur; ast IVillan  plagas vehementer
prurientes lavando cura aceto amoniacali diluto nonnun-
quam cito impetravit levamen.

Genus VI. Efflorescentiae nodosae.

§. 894. Efflorescentiae nodosae  s. labercidosae (no-
di, tubercula, knotige Ausschlage) Willano  dicuntur,
quac tumescentiis cutaneis superficialibus parvis, duris,
circuinscriptis, partim perstantibus, partiin suppurandis
sese manifestant.

Jj. 895. Secundum l Villoni  classificationera species
novem: phymata, verrucae , mollusca (Schvvaminge-
schvviilste) , vitiligines fSchvvielen), acne seu vari,
sycosis (Feigmaal), lupus fder offeneKrebs), elephan-
tiasis , et frainboesia (^Gumea-Pocken oder Yaws) I |llC
referendae forent; quura vero aliae in libris chirurgi c ‘ s
pertractentur , aliae nostris in provinciis nunquam se of-
ferant, brevem solius acnes  et varietatis acnes rosa-
ceae  expositionem hic suflicere censeo.

Species: Acne.

§. 896. Acne Will.  (vari, die Finnen) sunt tuber¬
cula minora aut majora, dura, rubra, aut rubro-caeru-
lea, aut purpurea, in facie praeprimis et quidemm našo,
fronte, nec non in genis et circumferentia oris conspi-
cua, quae quandoque prurientia et ardentia apice aspie-
dinem aut crustulam gerunt, et vel sponte ruptae (quo

95

septimana secunda et ex parte solum fitj, vel pressae
humorem puriforraem aut seroso - cruentum dimittunt,
inque crustulam abeunt, septiinana tertia lapsuram.

P. Frank, VViUan  et liatemann  opp. cit.

§. 897. Vari iteratis saepe prodeunt vicibus, aut suc-
cessivara eruptionein discreti in septimanas, imo menses
protrahunt.

§. 898. Disposilionem  nonnunquam agnoscunt he-
reditariain, tune insanabiles; caeterum spirituosorum ab-
usu, victu nimis lauto, exaestuante, venere immodica,
onania causantur. Stpnplomatici  arthritidem, syphili-
dem, stases in systeinate venae portaruin cum bilis vi-
tiata secretione, haeinorrhoides, dyspepsiam etc. conco-
mitantur.

899. Hinc thcrapiae  cardo circa causas excitan-
tes aut morbos principes tollendos versatur, et regiinen
diaetetieum congruum servandum. Externe balnea simul
et Iotiones ex solutionibus aquosis boracis , salis ammo-
niaci depurati, sodae carbonicae etc., cum aut sine pau-
xillo spiritus vini aut tincturae benzoes, in sexu praeci-
pue sequiore, conveniunt.

§. 900. Acne rosacea  £gutta rosea, das kupfrige
Gesicht, der Kupferhandel) acnes varietas, maculis
splendentibus, inaequalibus, coloris purpurei aut bruneo-
rubicundi sese prodit, pro parte aut ex toto modice ele-
Vatis, quae hinc inde acnis minoribus majoribusve partim
duris perstantibus , partim in suppurationem ante inemo-
ratain et desquamationem transeuntibus obsitae, ab apice
naši consuetim initium sumunt^ ad totum inde nasum, ad
gen as ultra et frontem progressurae. Pallidius tempore
toatutino, a prandio autern etqualibet corporis exaestua-
tione intensius rubent.

§. 901. Ante annum aetatis quadragesimum acne ro
Sft cea, nisi praevalens ei faveat hereditaria disposilio
raro conspicitur. Jain abusus spirituosorum potuum et ca-
lef acientium in genere ejfeclum,  jam arthritidis, infar-

9(5

ctoruin abdominis viscerum, et circuli praesertim in ve-
nae portarum systemate cohibiti symplovia  sistit.

§. 902. Raro perfecta obtinetur sanatio;  potatores
enim pravae consuetudini aequearduevaledicunt, ac morbi
guttae rosaceaeprincipales difficillime eradicantur. Hisso-
lum idoneo tractatis modo externa quoque aliquod ferent
emolumentum. Conveniunt autein pro mali statuemollientia,
et nonnisi phaenoinenis inflammatoriis absentibus lenis-
sime adstringentia, uti: aqua cum pauxiIIo aceti simpli-
cis aut saturnini, aluminis , boracis , spiritus vini; aqua
rosar. cum po.sterioruin uno alterove; unguenta siinplicia
pauco alumine, aut vitriolo zinci, aut aceto lithargyri
etc. adiiio.

Classis IV. Cachexiae .

CAPUT I. De cachexiis in genere.

Sect. I. Cachexiarum definilio, descriplio }  causae, es-
sentia, di/ferentiae, prognosis el therapia in
genere.

§. 903. Cachexia  (a nar *17  'd£is , malus, depravatus
habitus} vi vocis depravatum corporis habituin denotati
Cachexiae proinde seu morbi cachectici dicendi essent,
qui depravato corporis habitu insigniuntur. Tališ autem
habitus, si pro alienato cutis sumitur colore, ab humo-
rum cutis copia, miscela et motu peccantibus iminediate
pendet, et. non variarum modo noxarum idiopathicarum
v. gr. tenebrarum, aeris impuri, spurcitiae etc. uti et ma-
lorum cutis chronicorum sistit effectum, sed ad alios quo-
que morbos accedit, qui humorum perfecte elaboratoruin
On organismo praecipue in circuloj copiam quacunque
ex causa imminutam, vitiatain qualitatem, motum Ian-
guidum, distributionein inaequabilem comites habent. De¬
pravatus igitur habitus morborum varii generis sympto-
ma est nimis inconstans, quam ut solurn  pro pleno clas¬
sis morborum charactere valeat. Significatio ejus et va-
lor semioticus ex phaenomenis comitantibus,  et ex coni-
•ttiuni  eorum fante  simul pensitatis corroboretur, necesse
est. Sunt autem phaenomena contemporanea:  integu-
mentorurn partiumque mollium caeterarum laxitas , maci-
lentia , debilitas varii gradus ; decursus Ientus; duratio
lo nga; adfectio totum per organismum expansa; — fons
c °nniunis:  elaboratio humorum vitiosa eorumque dyscra-

98

sia; penuria sanguinis, cruoris in specie et partis tibro-
sae parcitas ; nutritio insufficiens.

His praeinissis cachexiaruin noroine (jiassim cuin
Sauvagesio, Cullenio, Sicediaufr } morbos intelligo md-
versales, citronko*, qui absque febrepriinaria aul ne¬
vroni, in vegetalionis  (assimilationis , sanguiiicationis
ac nutritionis) tube consislunt  et colore culis depravalo
(j)allido, flavicante, virescente, ant terreo) , solidorum
omnium luxilale, macilenliu, viviumque vilaliim debili-
tate imigniunlur.

Chronicus  dicitur morbus, qui sine febre primaria
iente decurrere, adeoque diu durare consuevit.

904. Nosologorum plerique cachexiis inserunt
icterum, chlorosin. scorbutuin, scropliulas, rhachilidem,
luem venereatn, tabein cuin et absque febre ac suppura-
tione, hydropes, tyinpanitidem, phthiriasin, et ex mor-
bis cutaneis scabiem, herpetem, tineam, plicain, lepram
etc. Ast icterus , scrophulae , bydrops characteristicas
cachexiae notas ubique non offerimt, iaio nec depravalo
habilti seinper, si icteruin exci|)is, notantur, qua caclie-
xiae tune nequaquam agnoscendi et traetandi; —scabies,
utut cachexiae fontern sistat diuturna, in se speclata vero
cachexia declarari nequit$ et s. p. Unde patet, in cache-
xiarum classe quasdam occurrere morboruin species>
quibus in perfeeto, duiumodo prostaret, systeinate i>°'
sologico alius conveniret locus. Nune tamen locus i' 1
systemate nonduin congruus ad diagnosim et therajda*' 1
erroneara minime seducet.

§. 905. Notas specierum  singularum characteristi¬
cas morbi cachectici a suis trahunt sgmplomalibus,  q uilC
partiin a fonle  speciali, e quo fluunt et aluntur, partnn
a praevalenle sgslemalis  aut organi  cujusdatn adfedtone
pendent. Sic hydrops , ubi cachexiae progenies , eruoi ih
et partis fibrosae sanguinis penuria cuin seri abundantia
insignitur; chlorosis consimili sanguinis erasi cuin cata
menioruia defectu. parcitate, irregularilate. scoinu

93

tus aperto sanguinis in decompositionem nisu, — scro-
phulae eininente systcinatis vasorum glandularumque
lymphaticaruin adfectione cmn Iymphae ipsius vitiis, —
rhachitis ossium emollitione ac inturaescentiis etc. no-
tantur.

§. 906. Cachexiae segnem faciunt decursum  , ob
turbas facile intercedentes saepe irregularem; studia  non
raro Iongissima habent cum progressu ant regressu sen-
sim contingente, hinc ardue adsignando; sunt imo, qua-
rnin forraae stadio certo propriae per menses, imo annos
subsistere nonnunquam conspiciuntur, uti phthisis pul-
monalis in senibus, scrophulae , hydrops ascites, ovarii
etc. Morbo acuto superveniente solennes quandoque ex-
periuntur mutationes; jam enim plenaria earurn evolutio
et progressus accelerantur vel inhibentur, jam promo-
vetur decrementum , invitantur crises, jam perfecta imo
sanatio inducitur.

§. 907. Uuratio  chronica est; caeterum vero mox
paucos intra menses finita, mox in longam protensa an-
norum seriem, generatim adeo inconstans, ut non in va-
riis šolnin speciebus, sed in eadem quoque pro diversis
rerum adjunctis plnrimum variet. Specierum expositio
iliam, quoad fieri potest, accuratius indicabit.

908. Pari modo de cachexiarum lerminalionibus
in sanitatem, recidivos aliosve morbos , et in mortein ,
ubi de singulis tractabitur, sermonem minus generalom
facere licebit. Juvat interim tenere, cachexias aetatein
infantilem ac puerilem prementes nonnunquam emendari
dentitionis primae vel secundae opere, ant pubertatis
evolutione; manifestis subinde crisibus  dynamicis atque
materialibns , hisque jam penes et per evacuationes va-
rias: epistaxin, haemorrhoides fluentes, urinas ac sudo-
res largos , alvum, nec non salivain copiosam , jam vero
Per metastases criticas: efflorescentias cutaneas furun-
c 'dos, tumores inflaminatorios aliosve, imo abscessus et
ul cera etc. ad finem perduci 5  formam cachexiarum imam

100

casibus infaustis in aliam transire v. gr. rliachitidem in
scrophulas, aut cum altera copulari v. gr. phlhisim puru-
lentam, chlorosim cumhydrope, istuin cura scorbuto etc. ;
cacliexias scnibns supervenientes, etsi non senii ipsius
socias naturales, consuetim nonnisi cum vita finiri.

§. 909. Cachexiae differentius  cuin inorbis aliis com-
munes agnoscunt. Dantur enim substantivae  et sgmplo-
malicae; primariae  et secundariae ; hereditariae, con-
natae et adquisitae 5 pandemične et sporadične; purae et
mixtae s. complicatae; simplices et compositae; febriles
et non febriles; contagiosae et non contagiosae; cache-
xiae  tandem sensu stricto et cacocligmiae.

§. 910. Quoad genesim  id omnes commune habent
cachexiae, cjuod dispositione individuali, potentiis 110-
centibus, morbisfjue praeparentur et efficiantur, quibus
facultas inest, assimilationein normalcm laedendi, infe-
rendi humorura vitia quantitativa et qualitativa, infrin-
gendi nutritionem, atque disproportionem continuae in
organismo consumtionis ad reproductionem, cum manife-.
sto prioris praepondio, causandi.

Disponunt  itaque aetas tam infantilis tenera et puc-
rilis, quain senilis provecta; sexus sequior prae virili;
constitutio imbecillis sensilis ac irritabilis cum vita debili;
hereditaria vel in cachexias generatim vel in certas ea-
rum species opportunitas, qualis v. gr. in sensilitate ni'
mia universali hereditaria, in habitu phthisico, proclivi"
tate in ,tumores (jphisconias}, indurationes, scirrhos he-
patis, Iienis, pancreatis, glandularum meseraicarum
lymphaticarum etc. invenitur; temperamentom phleg* niltl '
cum, melancholicum prae caeteris; sed et vita aniin^ 18
debito intensior.

Potentiis excitanlibus  adnuinerantur : a) inopia.
pravae qualitates, actio incongrua momentorum exteino-
rum ad assimilationem , sanguificationem , nutritionem
normalem necessariorum, ciborum videlicet ac potuum.
aeris , Iucis, caloris; b} influxus nimis fortis, aut con-

101

turnus, aut saepe repetitus reruin processui vitali alendo
»on faventiuin , aut cohibendo plane , destruendo pariura,
ut: potulentorum acriuin, exaestuantium, pharmacorum
stimulantium, chemice irritantium, solventium, decom-
ponentium, evacuantium, ideoque iinmediate ac directe
debilitantium , narcoticorum ; venenonun oranis generis;
c) excessus, defectus, alternatio inconveniens actionis
et quietis tuin corporis tum aniinae, vigiliarum et sorani,
speciatim motuum corporis, mentis lucubrationura, animi
adfectuum et pathematuin, sic et cupidinum variarum,
veneris praematurae, iminodicae, vulgivagae, turpissi-
mae etc. — Ad morbos,  cachexiarum fontes, spectant:
debilitas vitae universalis hereditaria, connata, adquisi-
ta; debilitas aut laesiones functionuin, vitia organisatio-
nis , situs, nexus systematum aut organorum vegetationi
praeprirais dicatorum, ab atriis, quae cutis , vaša absor-
bentia, pubnones , organa digestoria exhibent, ad uiti—
ina usque vaša capillaria ; omnes morbi materierum
assimilandarum aut humorum jam assimilatorum dispendiis
v. gr. per emesira, catharsira, haeraorrhagias aliaque
prolluvia, suppurationes etc. juncti; omnes non rite ju-
dicati, quibus chronica proinde febris , phlogosis, eru-
ptio cutanea etc., quibus cruciatus adhaerent diuturni.

§. 911. Esscnlialis  cachexiarum indolcs  in humorum
assimilatione imperfecta, sanguinis penuria et vitiosa
qualitate (^dyscrasia]), insufficiente igitur productione et
restauratione , veraque varii gradus debilitate vitali, non
singulis, sed unitis, mutuoque illarum inseparabili inllu-
xu morbifico, consistit.

912. Prognosis  e momentis notis generalibus pru-
denter pensitatis desumenda, ex natura nimirum cache-
xiarum, forma et modiflcatione , magnitudine , stadio,
consuetis decurrendi ratione et terminationibus cognitis ,
e naturae et artis in medendo potentia, nec non influxi-
bu s  variis lateralibus jam secundis jam adversis, quos
int er constitutio epidemica regnans non infimum occupat

Iocuin. Fluit partim ex animadversionibus circa hanc
morborum classem hucusque factis, partim in specieriun
descriptione tradetur. Rarior bona quam mala est. Hanc
fieri jubent dispositio eminens, potentiae occasionales
non superandae, adfcctio universalis fontemque vitae
vegetativne concernens, ardna ob noxas facile ac saepe
intercurrentes .curatio, ideo et sanatio, siquidem spe-
randa , lenta, facile differenda, imo frustranda.

913. In cachexiarum, ut in alioruin morborum
ir ac lamine  generatim indicatur, occasionales causas et
morbos principales tollere, enervare, et oinnes arcere
noxas; cachexiam ipsam pro indole, forma, magnitu-
dine, stadio etc. tractare, nec non singula simul sym-
j)tomata urgentia ita adgredi, ut sanentnr aut sanationem
respuentia restringantur ac Ieniantur; crises si quae con-
tingunt dirigere ; denique convalescentiam promovere.

In causas  excitantes adhuc activas melhodo agatur
tam indoli earum ac sedi, quam inorbo ipsi congrua. In
cachcxiis secundariis ac symptomatieis morbum prima-
rium ac principem rite curare oportet. — Arceri insuper
cuncta debent, noxarum titulo superius recensita.

Therapia  in cachexius ipsas  dirigenda communis,
hic commeinoranda, esse potest, quatenus in singulis
emendare vegetationein, adeoque adlaborare opus est,
ut assimilatio lota et reproduetio exto!lantur, consumti 0
ad normalein repriinatur, macies proinde, siccitas, laxi-
tas organorum , vitae debilitas etfectivae sistantur; cne-
terum specialem singularmn specieriun indolem formam -
que sequitur,in nonnullis specifica imo desideratur. Con-
veniunt itaque casibus plerisque: a} nutriinenta tam d ,u '
da quain solida blanda, bene nutrientia,- facilia digestu,
qualia sunt juscula carnium cum oriza, hordeo perlato,
s alep 5  sago, pane albo , jura limacum; ova sorbilia, lac
et lacticinia, serum lactis; carnes tenerae ac succulenfae
non pingues, uti vitulina, agnina, pulloruin, columba-
rum etc., paratae ex iis, aut e rasura oornu cervi, aut

103

piscibus nonnullis gelatinae; decocta denique mucilagi-
nosa, mixturae guminosae, emulsa, gelatinae vegetabi-
lium; b} pharmaca plus minusve tonica, mucilaginosa
simul aut adstringentia. Spectat huc cerevisia quoque
amaricans, parum spirituosa, bene defaecata.

Cura palliativa  pro multifariis symptomatibus inor-
bisque principalibus plurimum variat. Sanatoriain frequen-
ter optime adjuvat, partemque necessariain ejus consti-
luit, alias (m non sanabilibus} curam, quae possibilis
est, omnem non raro sola explet.

Therapia tam radicalis quain symptomatica et muta-
tionibus cachexiarum, et complicationibus saepe acce-
dentibus, nec, nisi acutae fuerint, semperadeo inanife-
stis, ut facile cognoscantur, studiose debet adcoinmo-
dari. Lente plerumque festinandum; quandoque a phar-
macis per intervalla abstinenduin. Regiinen et diaeta
conveniens in hac therapia plurimum valent. Eadem de
caeleris quoque chronicis morbis suni tenenda,

g. 914. Crises  cachexiarum, siquae manifestantur,
evacuatoriae, metastaticae, per metaschematismum con-
tingentes ut rite dirigantur, attentionem in statuin prio-
rem, propriam earum indolem, formam, locum, effectus,
vires vitales convertere oportet.

%.  915. Ut convalesccntia  maturetur, effectus ca-
chexiae exantlatae residui, ac dispositio superstes tol-
lantur, et, quaecunque favent recidivae, omni avertan-
tur studio. — llationes hujus tractaminis ad species sin-
gulas reservare, brevitatis et intellectus facilioris causa
opportunum censeo.

Sectio II. Cachexiarum ordinalio.

§. 916. Nosologi, quibus cachexiae nomen non pro
generibus sed pro classe inorborum designanda valet
Sauvages, R. Vogel, Cullen,  et 8wecUau J r,  cachexia*
Va rios in ordines, genera et species distribuunt.

104

Sauvages coloris, figurae, moliš in corporis habitu
dcpravalionem  qua cachexiarum characterem statuens,
in systematis sui classe deciina ordines  illarum seplem
enumerat: inaciein 5 intumescentias ; hydropes partiales;
tubera; impetigines 5 icteritias et cachexias anomalas.—
R.  Y ogel  in classe octava systematis „male coloratam
corporis constitulionem, cum debililute c<  sign a cache-
xiarum characteristica agnoscens, missis ordinibus , ge-
nera  exponit viginli el quinque  . cachexiam; chlorosim;
icterum; melanchlorum; atrophiam (sine febre), tabem
(cum febre lenta), phthisim; hydrothoracein et s. p. —
Cullen,  cui cachexia est ,,habilus depravahls loliits vel
magnae parlis corporis , sine pyrexia primaria vel ne¬
vrozi, u  ordines  habet tres,  in sectiones ulterius et ge-
nera divisos: marcores niiniruin , intumescentias, ct im¬
petigines; etc. etc. — Stcedtaulr  pro cachexiis et caco-
chyiniis una classe comprehensis characterem „habilum
vel humorcs corporis depruvatos“  indicans, sectionibus
duabus  titulo srmpliciorum et compositarum, ordines de-
cem,  generaque plurima (quorum pleraque mera sym-
ptomata, nec specieruin quidem dignitatem merentia)
stabilire conatus est. — Hanse  tandem (iib. d. Erkenntn.
u. Cur der chron. Krankh. etc.) cachexias „morbos chro-
nicos sgstematis reproduclivi“  salutans, tituli« or dim on
seplem  exponit eosdem : cum praevalente abnormitate in
organis ex-et secernentibus 5 cum praevalente vasorum
glandularumque lymphaticarum, — systematis vasorum
(sanguiferorum puta) adfectione; cum praevalente cor¬
poris consumtio ne, — organi cutis adfectione (^efilores-
centias chronicas) 5 morbum venereum s. syphilidem; et
morbos verminosos.

§. 917. Classiticationuin istaruin jam conceptui man-
co de cachexiis, jam symptomatibus et effectibus prae-
cipuis earum, jam sedi istorum , jam indoli specificae,
jam pluribus momentis simul superstructarum, adeoque
unitate principii divisionis carentium, analysi criticae pe-

105

nitiori, vix utili, supersedeo, propriam sequens, utinarn
minus imperfectam, cachexiarum ordinationem. Hanc
erainenti formae ac sedi praecipuae superstruens, ordi-
nes  sufiicere /res  censeo: I. Cacliexias curn praevalen-
te macie universali  (marcores Cul/en.) ;  II. cachexias
cimi praedominantibus assimilationis abnormilale, hu-
morumgue vidiš  £dyscrasias, cacochymias auclor et
III. cachexias curn exsuperanle syslemaium singulorum
adfeclione.

Ordine primo genera dno  continenlur: 1]) labes,
marcor sine suppuratione; cujus species:  tabes nervosa,
dorsalis, atrophia infantum et senum s. marasmus seni-
lis; 23  phthisis,  marcor cuin et ex suppuratione, spe¬
cies:  phthisis pulinonalis, trachealis, hepatica, lienalis,
stomachica, enterica etc. etc.

Ordine altero genera  pariter duo:  13  cachexiae cum
dgscrasia sanguinis  (^cacohaemia Swed.); species:
scorbutus, chlorosis, et cyanosis 5  cachexiae cum
dgscrasia humorum secrelorum ; species:  polyb!ennia,
belminthiasis, hydrops, et pneumatosis, comprehenduntur.

Ordine tertio genera tria  occurrunt: 1} cachexiae
cum eminente adfeclione sgstematis culanei  (^cacoder-
mata 8wed.) ; species:  syphilis; 23  cacli. c. emin. ad¬
feclione sgstematis Igmphatici; species:  scrophulae 5  et
33 cacli. c. pr ae dominant e adfeclione sgstematis ossiumj
species:  rhachitis.

§• 918. Intumescentias Cidlcnii  et aliorum nonnul-
loruin alibi subsuinsi, ubi ratione causarum proximarum
ajitior locus videbatur; sic poTysarcia et phisconia vario-
ruin morborum effectus potius aut symptomata quam mor-
bos substantivos sistunt; intumescentias hydropicas et
Pneumatosim inter dyscrasias collocavi. Utut caeterum
cachexiarum, recentioribus nomine morborum chronico-
fum systematis reproductivi insignitarum , divisiones
mi,1 ‘ notashuic meae praeferendas non esse censeam fa-
0lle  tamen concedo, morbos nonnullos cutaneos chroni-

106

cos : herpetem chronicuin, tineam, plicain, lepram et
elephantiasim etc. pari, ac inter efflorescentias cutaneas,
jure hic pertractari posse. Ast Joeus in systemate ne ob¬
šit, rjuominus naturae singulorum eruendae et therapiae
huic adcoinmodandae assidua impendantur studia.

Cap. II. De cacliexiis in specie.

Onno I. Marcores.

Genits 1. Tabe.s.

§. 919. Tabes  £die Abzehrung, Auszehrung} nobis
est cachexia, emaciatione univer.mli el debililale , citra
organi aut visceris cujusdam suppurationem causalem,
insignis , accedente utpluriinum fehre depasccnte.

Hippocrates , de morb. L. II. Sect. II. c. 17. Sect. III. c. 18.19.

Celsus  de Medicina L. II. c. 7. L.  III. c. 22.

Cael. Aitreliamts  de morb. chron. L. III. c. 7. de nutrimenti
cessatione cir octftz  Graecis vocata.

R. A. Vogel  acad. praelect. de cogn. et curand. pr. c. h. at-
fect. §. 03S —640.

Cullen, Hecker, Haase  etc. opp. cit.

g. 920. Rarae sunt tabes ab aequabili totius orga-
nismi adfectione substantivae et priinariae ; plerisque
niorbus organorum singuloruni vel subest vel in decursu
adsociatur; non paucae , dum adolescunt, in phthises
mutantur aut cum his miscentur.

§. 921. Oranis tabes, etsi primis temporibus tpia n "
dot|ue non febrilis, ulterius progressa febrim  rianciscit' 11
sociam, effectivam, utut decursu segnein , facie init e,n ’
duratione tamen in menses imo et annos protracta orga-
nisationein destruendo et vires vitae consumendo summe
formidandara, exitialein. Quare febris lenta , heclica, ta-
bifica, depascens  audit.

922. Spmptomalica  est haec febris , certai um in
organismo mutationem effectus, certae imprimis humo¬
rja dyseasiae in tabe Omni deterrainatum ad stadiuin eve-

1*07

cta incipientis. Febris anteni sirnul praesens triplici adhuc
alia in relatione ad tabem potest adesse: a} qua causa
tabis, velbj causae communis coeffectus , vel c]) qua mor-
bus lateralis, originis separatae (coinplicatio} , soluin-
modo coexistens. 1’rimae relationis casus obtinent, duin
febris acuta quaecunque suos excedens terminos, quin
resoluta fuerit, chronica evadit, ideoque tabifica; relatio¬
nis alterius exerapla in tabe ab aniini pathematibus pro-
stant, a moerore, curis, desiderio inani, nostalgia etc.

§. 923. Febris lenta,  sive ex alia febre, sive ex
morbo aut e momentis nocivis quibuscunque cuin tabe si-
mul profecta, vel ex hac serius evoluta, exordium,  sae-
pe vix animadvertendum, a lassiludine sponianea  sumit,
sensuque caloris praecipue in genis rubore circumscripto
notatis, in palrnis manuiim pedumque plantis aucti, qui
post pastum ingruentes brevi durare, vesperi tamen prae-
via horripilatione, nonnnnquain floram explente, redire
consueverunt. Frigus  cum pallore ct frigore cutis prae-
sertim naši, manuum pedumque ete. sociatum, progre-
diente malo mitius fit, tandem deficit. Aestus  modicus,
siti  symptoinatilnisque caeteris aestui febrili consuetis sti-
patus , prdsu  imprimis non proportionali , nonnunquam
fi'eqnentissimo , centies et saepius intra minutum priinum
micante, duriusculo, parvo, saepe irregulari, brevisest
initio, postea mediam ultra noctem protrahitur, doneč
sub somno terminetur sudore, superiores praecipue par-
tes inundante, debilitatem augente. Urinae sub aestu aut
postea missae sunt parcae, rubrae vel pellucidae vel tur-
bidae, hj r postasim facientes lateritiam vel albidain muco-
saiii, crassam, binc inde pelliculam versicolorem aut et
pinguem exhibent, parietes vitri annulo notant, quan-
doipie odorein spirant violaceum. Appetitus  et digeslio
Parum aut nihil, saltein non aequali ad febrem ratione
|«rbari solent, prior imo saepe major sano est; alvns
nntio segnis, deinde normalis , sub finem autem diarrhoi-
oa ’ c »lliquativa. Cephalaea  ipso sub aestu raro vexat;

108

perstant sensuum in- et externorum functiones , nonnisi
extremo inorbi stadio perturbandae; aeger mobitis, iru-
scibilis,  dulci Iactatur spe su/utis,  ad mortem perse-
verante.

Febris dictis duabus periodis, post prandium et ve-
spere intra quintam septimamque horam, exceptis mitior
continuat, cuin delassatione, opportunitate in horripila-
tiories magna, pulsu non admodum frequente, ut igitur
continua  sit Juculenter remillens.  Exacerbationem a
j>randio sub initiura horripilatio nulla, inorbo increscente
exigua et brevis aperit, ad ejus finem iterum, sicut de
vespertina jam dictum, defutura. Exacerbationes ipsae
subinde alternis exacte diebus fortiores (incautis pro fe¬
bris intermittentis paroxysmis imponentesj, et intensi-
tate et duratione pedetentiin increscunt, inque largiores
magisque debilitantes desinunt sudores, ingravescente
interea simul macie, collabente insigniter vultus et cor-
poris volumine, raammis marcescentibus consumta pin-
guedine et musculis, protuberantibus ossibus, čute laxa,
pallida, luride (lavente, vitae fjuasi experte,— doneč
tanilein času lethah sudores colliquativi, cum diarrhoea
collicpiativa interdum alternantes, vox demissa, rauca,
ardue intelbgenda, tussicula sicca, lingua arida, apb-
thae, sensuuin mentisrjue facultatum debilitas et inco»'
stantia, deliria, utplurimum oedemata pedum etc. adsO'
cientur; quibus omnibus extreina sub corporis extenu®“
tione et consumlione mors finem imponit, placida pleru« 1 ''
que , vere et auturano frequentior.

§. 924. Qui studia febris lenlae tria  designant, au "
ctores cum sudoribus vespertinis et nocturnis debilita 11 "
tibus secundum,  cum colliquativis tertium ingredi sta-
tuunt. Priora duo tempore admodum vario durrant, ulti-
muin semper brevissimo, jiaucas septimanas oon exce-
dente. Febris ipsa, utut primario frequenter activa, imo
plus minus inflammatoria sit, vel speciatim, ut Haase
( op. cit. T. III. $.450. ets.) bene animadvertit, faciem

109

lentae nune gastricae, nune pituitosae, nune nervosae
praeseferat, sensim tamen characterem praevalentem de-
pascentis induit, ultimo verae coIIiquativae ostendit.

g. 925. Faustis sub rerum adjunctis sanationem  fe-
bris et tabis designant symptomatum imminutio, tandem
cessatio nec deficiente penitus crisi evacuatoria, prae-
primis si morbus a subpressa quadam se- aut excretione
ortus fuerit et sustentatus, vel subinflammatoriam rece-
perit indolein.

g. 926. Disponunt  ad tabem non alia, quam quae ad
cachexias (§. 910.} generatim nominabantur, momenta.
— Excitare  tabem Valent: 1) nutrimentorura copia nimis
parca aut prava qualitas virtusque nutritia insufficiens;
( inomento priori species a Sauvagesio  statutae alro-
phia lactdnlium,  alteri atrophia scorbutica  et ab hydro-
pe ,  suam quandoque debent originem;) — 2]) quaecun-
que assumtorum assimilationein ac inde reproductionem
graviter diuque praepediunt aut turbant, adeoque prae-
cipue vel digestionem nonnalem , chy]i(icationem , vel
chyli absorptionem et traductionem in sanguinem laedunt
Cunde pro parte atroph. infantilis, et specialius tabesme-
senterica Sauv.Jj  vel sanguiticationein, humorum circui-
tum aequabiletn debitasque se- et excretiones , vel et ip-
sas demum organorum facultates assimilandi, deperdita-
que reproducendi infringunt, tollunt (unde tabes debi-
liuin Citllen. ,  ejusque varietates tab. nervea, lateralis ,
et senilis Sauv.J j  — 3) quaecunque consumtionem ultra
modum intendent ac promovent, et quidem vel vires v.i-
tales nimium concitando, vel.materiae organicae fluidae
dispendia Iarga aut diuturna vel et extra circulum col-
lectiones, adeoque vomitum, diarrhoeam, lienteriam, ptya-
lismum, diabetem , sudores , haemorrhagias, blennor-
rhoeas , spermatorrhoeam, galactyrrhoeain etc. etc., vel
extravasata hydropica inferendo, sustinendo (unde atro-
Phia inanitorum Cullen.,  et varietates atr. a ptyalismo,
su <latoria, asanguifluxu, nutrieum, ab hydrope et aliae

II«

>S lauv.J.  Ad nuraerum secundum et terlium spectantia
multam potentiarum noccntium in- et externarura haud
secus ac inorboruin omnis generis cohortem sistunt, in
specialibus tabis fonnis exactius perlustrandam.

§. 927. His cum tabis nosologia coilatis patet, ru-
tionem proaimam  ejus cjnaerendam esse vel  in iinperfecta
sanguinis praecipue partis albuininosae et fibrosae elabo-
ratione, insufficiente istarum per singula corporis orga¬
na distributione, horuin facultate assiinilatrice nimis de¬
bili, deficientibus igitur secretionibus necessariis, et pin-
guedinis ad organorum superficies et interstitia, infra
cutein etc. depositione, vel  in humoriim speciatim dicta-
rum sanguinis partiuin deconipositione reproductionem
normalein snperante, avida proinde secretoruin absor-
ptione et per varias e corpore vias eliminatione ; vel
in utrisque simul, iinperfecta assiinilatione , insufficiente
nutritione cuin consuintione immodica.

§. 928. Proffnosis,  in <jua vel maximi interest per-
spicere, num facile, difficile ant impossibile sit, disposi-
iionein praevalentem, causain excitantein tabis,ant prin-
cipalem morbum auferre,— atijue therapiu  utilius in spe-
ciebus mox pertractandis exponentur. Praeter curam in
momenta causalia dirigendam medelae scopus est, neces-
sariam nutrimentorum digestu facilium et blandorum co-
piam organisino suppeditare, emendare digestionem, ch)di
elaborationem et iraductionein in sanguinis massam adju-
vare; intendere sariguificationem; se- et excretiones g u_
bernare ; proprias organorum facultates se ipsa nutriendi
adaugere ac sustinere; oinnem denique buinorum jacturam
sedulo praecavere.

Spec. 1. Tabes nervosa.

§. 929. Tabes nervosa  ([atrophia nervea S-,  tabes
sicca; vulgo hectica,  Graecis olim cacheaia (CelsusJ ,
nervose oder Nerven-Schwindsucht, Nerven-Auszeh-
rung) ea dicitur tabis species, quae ponos communia ta-

iti

bis symptomata 919. et seq.) praevalentem offert sy-
stematis nervosi adfectionem , modo essentiali con-
junctam.

Celsus  de Medic. L.  III. c. 22.

Morton  Phthisiologia. I.ond. 1089.

W. Trnka de Kr%ouoit%,  bistoria febris iiecticae, omnis aevi
observata continens. Vindob. 1783. 8.

D. W. Saclitteben,  Versuch einer med. clin. oder prakt. Pa-
thol. u. Tlierap. der auszelir. Khten. 2 Thle. Dauz. 1792.

Becker, Cvnradi, Baase  in opp. cit.

§. 930. Inter phaenomena morbi hujus eminent: sen-
sibilitas ac irritabilitas multo frequentius exaltatae (diy-
peraesthesiaj quain depressae, abnormitates in fuuctioni-
bus organorum sensuum, operationibus mentis, animi-
que dispositione, praecipue prostratio viriuin ingens, de-
bilitas muscularis magna, tremores, spasmi, lipothymiae,
a levi quaque intensione sudor; anorexia, apepsia jam
snb morbi initium vexantes; oedemata serius , pulsus de-
bilis, parvus, irregularis, admodum inconstans , moro-
sitas vel indifferentia et stupor, memoria labilis, mentis
imbecillitas. Accedit ad haec vario morbi tempore febris,
formam nervosae lentae gradus perquam moderati re-
ferens.

S- 931. Exordiwm  hujus tabis non raro mitissimum
est, vixque animadvertitur. Aegripraeter consuetudinem
morosi, irritabiles, sensibiles, dysorexia et dyspepsia
laborant, admodum lassi facillime defatigantur ; ferit
dein oculos macilentia; tandem rubor genarum circum-
scriptus , aestus palmarum ae plantarum pedis, exacer-
bationum febris comites, cum imlsu fretjuentissiino , par-
vo, subduro, contracto, et subsequis sudoribus noctur-
nis ae matutinis debilitantibus statum tristem omni eri-
piunt dubio. — Febri duplices celebrante exacerbationes ,
status nervosus antea descriptus intensitate ac exten-
si °ne increscit, labuntur magis vires musculares, macies
111  extremum evehitur gradum, aeger ad pellem, ut ajunt,

112

et ossa extennantur, sceleton aemulans. — Tandem, ut
lectum deserat, deficiunt vires, incidit in anaesthesiam.
fatuitatem , indifferentiam; patitur hinc inde paralyses , *
diarrhoeas cum sudoribus alternantes co!liquativas, oede-
mata, deliria, et post brevem plerumque mentis absen-
tiam placide expirat.

%.  932. Durafio  tabis nervosae incerta , nune in
menses, nune iino in annos excurrit. — Transitum  in
sanitatera rarum sperare interdum sinunt morbi initium,
gradus levior manifesta dispositione aegri et gravi cau-
saexcitante ac sustinentedeficientibus; therapia congrua
tempestive faeta: regiinen corporis et mentis adaequatum,
caeteraque faventia.

§. 933. Disposilio  ad meinoratam tabis speciem in
individuis compagis debilis , tenerae, cutis tenuis , albi—
dae, systematis nervosi mobilis, animi valde sensibilis,
hinc in junioribus prae annosis, in feminis prae maribus
occurrit. — Causae excitantes  partim generales sunt ta¬
bis 926.J 1  partim speciales tum potentiae nocentes
tum morbi, quibus vires nerveae siinul ac assimilatio et
nutritio infringuntur, ac systematis nervosi receptivitas
exaltatur. Ad ilias spectant: diuturnae graves curae,
moeror, metus, anxietas, desiderium inane, nostalgiji
studia praematura, nimia, invita Minerva, pervigil'*
protraeta; abusus incitamentorum cujusvis generis, 11,1
potuum aromaticorum , spirituosorum, coffeae, pharina -
corum nervinoruin stimulantiuin, calefacientiuin ete-f
ad morbos: febris acuta quaelibet cum nervoso cb» ra '
etere; nervosa lenta Huxhumi;  vesaniae, nevrosesqn e
aliae afebriles chronicae, imprimis cum insultibus
quenter iepetitis, quemadinodum cephalaea, nevralg> a
facialis, ischiadica , alia multiplex, agrypnia, cardial-
gia, convuisio etc. etc.

S- 934. Causam  tabis nervosae pronimam  in vera
systematis nervosi totius infirmitate cuin receptivitatis

excessu , atque exinde promanantibus musculorum debili'

113

tate, assimilationis ac nutritionis defectu, consumtionis
autem praepondio haerere , verisimile est. — Febris
proficisci videtur a praevalente humorum decompositione,
dyscrasia, per continuas si non adauctas se- et excre-
tiones ac restaurationis necessariae defectuin inducta; a
nimia virium circulationis intensione, indeque nata dis-
proportione inter systema vegetativum et nervosum , aut
iuter praecipuas saltem utriusque partes; tandem a per-
stante forsan causae occasionalis aut morbi principalis
febri faventis actione.

§.  935. Prognosis  ex nune memoratis morbi, sub-
jectorum aegrorum , causarum etc. momentis desumitur.
Notari praesertim debet, tabem nervosam, sive prima-
riain sive effectivam, ubique morbum esse gravem, imo
plerumque periculosum, initio nonnunrjuam et aegrum et
medieum dolosa Ievitatis facie fallere, ideo cura negle-
cta aut minus strenua progressus facere utut lentissimos
ardue tainen aut non sanabiles, et imo quandoque exhau-
stionem opinione citius inferre.

§. 936. In liac tabe curanda  prae omnibus causam ,
s > agere continuat morbumque alit et intendit, sine mora
auferre oportet, dein tlierapiam eo dirigere, ut morbi
naturam antehac memoratain ob oculos habendo vires
universim erigat , nimiam sensibilitatem ad normalem
reducat, assimilationem, sanguificationein et nutritionem
adjuvet, morbi origine, statu afebriii vel febrili, stadio,
inodificatione, aegri constitutione etc. sedulo pensitatis.
Respondet huic indicatiorii methodus restaurans, nutriens
cum jncitante tonica (§. 913.J et nervina nune pacante,
nune erigente. Remediorum apparatum constituunt: prae
Omnibus nutrimenta blanda, parcissime aut non condita
bene nutrientia et 1'aciie digerenda, aer purus, blandus
moderate calidus; adeommodatus corporis motus passi-
vus etactivus, grata sensuum blandimenta, anirni exlii-
la ‘atio , distraetio mentis; — balnea tepida vel ex deco-
ctls  emollientibus furfurum etc. cum lacte, aut partiui*

s

111

animalium, aut cum sapone, vel ex infusis deeoctisque
lenioribus aromaticis analepticis, aut roborantibus, aut
et parum adstringentibus , vel speciatiin martialia ; —
pharmaca mucilaginoso-, aut aromatico- aut pure ama-
ricantia, uti sunt Iichen , columbo , cortex peruvianus ,
ccntaurium, trifolium fibrinum, gentiana, quassia, car-
duus benedictus, millefolium, chamomilla, absinthium;
nervina blandiora: melissa, valeriana svIves!ris et cel-
tica, cinnaraoimun, castoreum, moschus; martialia tan¬
dem vel in pharmacis praeparatis vel in aquis Egranis,
Sternbergensibus, Pvrmontanis, Spaadanis etc. cum la-
cte. Abstineatur a stimulis (juibusvis acribus et validio-
ribus, quemadmodumcalaino aromatico, naphthis, Iiquo-
ribus aethereis etc., quum prooessum vitalein nimis in-
citando symptomala imprimis febrim exasperent, inde et
consumtionem promovendo noceant.

Nimia systematis nervosi mobilitas ac sensibilitas,
aut svstematis sanguiferf excedens irritabilitas si metho-
dum principalem eludunt, prior opinm, extractuin hyo-
scvaini, pulverein Doveri, altera acida mineralia maxime
diluta , digitalem in accommodato cum praesidiis s up ra
nominatis connubio šibi exposcunt.

g. 93T. Convalescentia  času fortunato obtenta pe¬
li e s cautelam a recidiva strictissimain, iisdem methodis
combinatis ea cum modificatione promovetur, ut succes-
sive et diaetae et regimini locus pharmacorum cedatur.

Spec. 2. Tabes dorsalis.

§. 938. Tabes dorsalis  (J. coxaria, iluckendarre),
ab eininente musculorum dorsalium emaciatione nonien
trahens , strictius non tam propria species  est, quam ea
potius tabis nervosae varielas  dicenda, quae ex mmia
seminis jactura, per coitum immodicum et praecipue per
onaniam, proficiscitur.

A. Tissut,  von der Onanie etc. A. d. I.at. ven IVemlelsteidl
Marb. 1800. 8.

115

J. C. IVichmann  de pollutione diurna frequente, sed rarius
observata tabescentiae causa. Goett. 1782. 8.

HecJcer, Conradi, Haase  in opp. cit.

&. 939. Tabes  dorsalis jam ab Ilippocrate  descripta
£de morbis L. II. JSect. V.} sub nomine tabis coecae,
ex medulla spinali derivata lecitin*. Juvenes corripit,
recenter uxoratos , alios nimis libidinosos, praecipue ne-
fando mastiirpationis criinini deditos; neque sexui se-
tjuiori immunitatem concedit.

Praeter cominunia tabi nervosae symptomata imagi-
. nem morbi perficiunt: scjisks formicalionis  per dorsum ,
aquae frigidae vel calidae per lumbos ad regionem sa-
Cralem delabentis; Ivrnbapoj  extremitatum inferioruin ad
articulos dolentium delassatio magna, et tremores; tihi-
batio genuum;  musculorum faciei, dorsi, Itnnborum la-
besccnlia  insignis, cum notabili processuum spinosorum
columnae vertebralis prominenlia }  et ardno hujus colum-
nae motu sine appetitus defectu et sine febri, pollutio—
nes frequentes non nocturnae modo, sed diurnae etiam,
ab irritamentis libidinosis vel minimis per visum , audi-
lom, ipsamque soluin phantasiam agentibus, imo sub alvi
Wi'inarumque excretionibus proliciendae; iinpotentia ad
C(5 'tum, praeceps ac praeoccupans seminis ejaculatio
su » concubitus tentamine; stillicidium humoris tenuis in,u-
nosi continuum e genitalibus; quibusdam in casibus hae-
maturia; cephalaea frequens dira, potissimum occipita-

vertigo , obnubilatio, sensuum externorum hebetudo
ct hallucinationes praecipue visus et auditus, amnesia,
tttentis imbecillitas, fatuitas; faypochondriasis, animi dis-
positio morosa, iracundia, inquietudo , melancholia, tae-
dium vitae; tremores, spasmi varii, cordis palpitatio
insultus asthmatis spasmodici, imo epilepsiae; brady-
pepsia, apepsia, llatulentia, aciduin, pertinax alvi ob-
st »patio. Facies interea defiguratur, inoesta, fatua, seni-
lls evadit, cutis pallida, frigida, sicca. Tandem febris
,lc cedit lenta, comile plerumque tussi initio sicca. sed

8  *

116

brevi in phthisim pulmonum purulentam abeunte, adso-
ciandis nonnunquain paralysibns , imprimis amanrosi,
quibus superveniente stadio colliquativo vitae miserri-
mae sub indefessis conscientiae cruciatibas iinis imponi-
tur, avide exoptatus.

§. 940. Duralio  tabis dorsalis admodum varia spe-
ciatim detenninari nequit.

Eacilus  in sanitatem faventibus circumstantiis quan-
doque praesente jam leviori febricula impetratur; Ionge
frequentior autein cernitur in nevroses chronicas, spas-
mos varios, choreain St. Viti, epilepsiam, in omnem ve-
saniarum formam, in paralyses , apopIexiam nervosain,
vel in diversas cachexiaruin species, phthisim puta pul-
monalem, trachealem, hydropem, scorbutuin transitus,
— hisque mediantibus in mortem terminatio.

Cadaverum sectiones consumtionem et coIIiquatio-
nem universalem, in medulla spinali eminentem, con-
stanter ostendunt.

§. 941. Dispositio  hunc in morbum partim cum illa
in tabein nervosam, partim cum alia in gonorrhoeam ve¬
ram convenit. Causae remolae  sunt, quae abusum fun-
ctionuin genitalium nimiamque humoris nobilissimi jactu-
rarn inducunt, a quibus immediate tabes dorsalis oritnr-
Spectant huc momenta gonorrhoeam veram generantia 1
onania; coitus praematurus, immodicus ; aphrodisiaco-
rum omnis generis sicut diureticorum aerium, stimula«'
tium abusus;— sympathica genitalium irritatio per s° r "
des gastricas, verines, viscerum abdominalium prae sel '
tiinvesicae, intestini recti, ovariorum, testiuin , prosta-
tae tumores et organica vitia; — vasorum deferentium?
vesicularum seminalium , ductuum ejaculatoriorum P r0 '
statae vulnus, erosio, ulcus , paralysis.

§. 942. Morbam tabes dorsalis semper gravissimum
sistit, saepissime lethalem, sub faustissimis etiam cir-
cumstantiis difiicile et sero sanandum. Quandoque men-
ses labuntur et anni ad formationem usqne completam,

117

si interea praetervidetur, negligitur, si causa excitans
nori vitatur, progressus facere consuevit nullo artis la-
bore amplius sanabiles. Quampriinum febres vexant, sto-
machus nec mollissima retinet juscula, ah r us Iiquidared-
ditur, et crura tument, nialum ita invaluit, ut nulla arte
devinci rjueat. (_R. Vogel  op. cit. %.  641.) Aetati juniori
et senili praepriinis infensum evadere, notum est.

§. 943. Curalio  primo necessaria in ulteriorem se-
minis jacturara praepediendam tendat oportet. Ubi non
corporis adfectio morbosa, sed phantasiae nimius vigor,
et iinbecillitas mentis voluptuosis sensuum blandimentis
et consuetudinis potestati subjugatae subsunt, non a prae-
sidiis pharmaceuticis aut diaeteticis, sed a psychicis in-
choandutn; — monita enim seria et consilia prudentia,
fuga otii oinniumque venerem excitantiuin intuitionum,
co!loquiorum, lectitationum, potuum spirituosorum etc.,
vita casta, sobria, si aetas caeteraeque circumstantiae
permittunt, matrimonio ordinata; instinctus sexualis ni-
inii inoderamen, suffocatio turpissimi, sunt , a quibus
praecipue opein expectes, simul ac morbos visceruin ab-
dominaliuin non raro coexistentes, seu causales seu la-
terales fuerint, debite respexeris. Adjuvant et diaetetica
et pharmaceulica sequentia: cautela ab irritatione geni-
taliuin idiopathica quavis et syrnpathica; abstinentia a
cibis, potibus , pharmacis, nimis nutrientibus, dyspeptis,
flatulentis, mole aut qualitate multurn stimulantibus, ca-
lefacientibus, a coena lauta, tarda, ab urinarum faecum-
ve retentione longiore aeque ac excretione laboriosa;
evitatio morae protractae sitpsve dorsalis in lectulo , eo-
que perquain inolli et calelaciente; — internus usus lar-
gior camphorae cuin nitro, aut acidis mineralibus dilutis
extracti hyoscyami etc., externus Iotionum frigidularum
lumborum ac dorsi cuin aqua et aceto, aut aceto solo
aut špiritu camphorato , inunctionuin ungaentorum, lini-
mentorum cum camphora, et, debilitate nondum perma-
£na, balneorum egelidoruin, frigidorum.

Curatio tabem ipsam spectans metliodum exposcit
cauta sub observatione instituendam nutrientem, atque
roborantera. Commendanda sunt, parca tamen inanu et
pedetentim solum largiore : Iac et lacticinia, gelatinae
vegetabiles et aniinales, carnes tcnerae , succulentae,
nec non farinosa levissima non neglecto consuetudinis
salubris respectu; ainaricantia, cortex Peruvianus, ip-
sum suo teinpore ferrum.

tj n a e convalescentiae  in času rariori impetratae cor-
roborandae favent, non alia sunt, quam quae contra ip-
sum morbum valuerunt, reinedia, impriinis regi men diae-
teticmn, mentisque inoderainen aptissimuin, constans,
diuturnum.

Spec. 3. Tabes infantilis.

§. 944. Tabes infantilis  (Jatrophia infantilis, pae-
datrophia , atr. glandularis , mesenterica Sauv. ,  die
Darrsucht der Kinder]) illa nominatur species, infantes
potissiinum (]ad tertium imo quintuin usque annum) infe-
stans, quae cuin debilitate universali et eminente glan-
dularum mesentericarum nec non hepatis statu sCrophii-
Jo.so nexum agnoscens causalem, cifra tabis phaeno-
mena lmjus illaruraque tumoribus, indurationibus, tandem
desorganisationibus, tumidoque ex illis et duro ventr e
significatur.

Annot.  Tabes aihtlloritm  ex eodem fonte rarior, sic et tab eS
ex eminente morbo non purulento organorum quorumc al1 "
que ad assumtionem, assiinilationemque niitrimentoruB 1  *‘ t '
cientium juxta eadem principia, ac tabes infantilis, aest‘'
mari debet et traetari.

Fr. Hoffmanu,  de atrophia. Hal. 1703. in opp. suppl- ,r -

Sachtleben, Hecker, A. G. Jtichltrr, Uaase, Jalni, llen/a^c.
in opp. cit.

Dr. j. Chr. G. Jiirff  etc., Handb. zum Erkennen n. Heilen
der Kinderkrankbeiten, nebst d. Physiologie, Psjcliol. u.
diaet. Behandl. des Kindes. Leipr.  1830. 8.

119

§. 945. Post ablactationem plerumque, antehac ra-
rius, orditur. Stadia tria, tabis incipientis  vel prodro-
jnorum, confirmatae  vel febris hecticae, et consumma-
lae  vel colliquationis , emetiri consuevit. Yexant initio
infantes intjuietudo , morositas, tristitia, jam diarrhoea,
jam alvus obstipa, fretjuenter alternantes, maxima in
panem siccum et cibos farinosos propensio cum avidissi-
ma eorum coinmestione, carnium e contrario et jurium
carnosorum aversatio insignis, silis  magna 5  accedunt
pallor, mollities, laxitas, extennatio, debilitas, ut inces-
sum vires et animus recusent, parvulique continuo ge-
stari cupiant. — Deinde abdomen tumiduin lit, darum
ac tensum, sub torti pressione profundius dolet, hepar
grande ac durum, nonnunquam glandulas mesenlericas
volumine auctas et duras, hinc iride distinctas, tactui
offert, et disproportione sua ad emaciationem faciei col-
lapsae, rugosae, senilis continuo ir.crescentem, et ad
extremitates musculis fere consumtis extenuatas, cute-
que lurida, llaccida, rugosalaxe circumdatas illico ferit
oculos. Faeces jam fluidae jam siccae et durae, plerum-
que tenaces argillae adinstar albidae vel griseae, urinae
tenues, pallidae, clarae vel turbidae excerni, halitus,
transspiratio, hinc inde urinae quoque ingratum acescen-
tem spirare solent odorem ; animadvertuntur sic dieti
comedones  in dorso praecipue, post balneum tepidum
facilius exprimendi, ab ignara plebe pro vermiculis, ta-
bisque causis inepte sumti; non tamen desunt saepius
verines intestinales 5  et malo, imprimis macie et adyna-
mia pedetentim tardius progredientibus signa scrophula-
rum aliis quoque locis manifestiora explicantur; intume-
scunt videlicet glandulae cervicales , jugulares , subaxil-
lares, inguinales, tenduntur, dolent, nec non rachitidis
symptomata adsociantur. Interea febris  evolvitur hecli-
ca,  citius vel serius colliquativo induenda charactere,
cum exl.aurientibus humorum dispendiis mortem accele-
r utura.

120

§• 946. Tabes infantilis nune mensium nune iino an-
norum spatimn explet; morbo non niinis intenso sub fau-
stis rerum adjunctis infantes circa quintum septiinumve
aetalis annum adhuc convalescunt , et tune primo ince-
dere discunt. His fortunatis circumstantiis praeter vege-
tationem in infantiae periodo praevalentem accensendi
sunt: defectus hereditariae dispositionis; causarum occa-
sionalium absentia 5  moderatus morbi grad 11  s, lentissi-
mumque inerementum 5  traetamen congruuin , regimen
eorrespondens. Sed et istorum bene multi quemadmodum
ineremento et nutritione ita et viribus magnopere retar-
dati per vitam languidi manent, in multiplex cachexia-
rum genus proclives. In aliis scrophulae, uti jain dictuin,
eminenter efformantur aut rachitis. Morbi gradus altioris
desorganisationibus glandularuin mesentericarum moinen-
tosis (jphlhisi mesentericaej , etmagnae debilitati, diar-
rhoeae purulentae, aliisque hujus phthiseos symptomati-
bus juncti sunt, et Iethales fieri consueverunt.

g. 947. Cadavera secta glandulas mesentericas sae-
pe numerosas tumidas, rubras, duras , a piši ad ovi co-
lumbini, et gallinacei volumen auctas , interne materiain
lymphaticam, aut caseosam, aut lardaceain vel pus ge-
rentes \  hepar vel grande, molle, spongiosum, vel mole
imininutum , durum, partim scirrhosum; vesiculam tel¬
icam bile tenui et pallida parutn impletam; oraentum?
renesque succenturiatos pinguedine carentes, intestin®
pallida, laxa. passira inflata, saepe pituitam et verm eS
eontinentia, offerunt.

g. 948. Dispositio  ad liane labis speciem in debili'
tate congenita, congenitis organoruin systematis gastri'
ci morbis, praecipue in diathesi serophulosa habetur.
Momenta cxcrlantia  sunt: causae tabis communes sH l ,ra
nominatae, quousque aetatera infantilem infestare valent,
specialius vero nutrimenta farinosa cruda, tenaciapiac
mature ac mole incongrua porrecta; nimiae et iteiatae
ventriculi oppletiones per cibos utut bonae caeteium qua

121

litatis; pharinaca adstringentia, exsiccantia, debilitan-
tia, praesertim oxyda et sales hydrargyri (Jorg) ■  mo _
tus praesertim uberiore sub diaeta deficiens ; habitatio
humida, frigidula, obscura; aer non satis renovari soli—
tus; spurcities. Adultiores pariter hunc morbum patiurc-
tur, favente praesertim scrophulosa diathesi, ab opple-
tionibus crebris, magnis, a vita sedentaria pronato valde
trunco diu continuata, a plumbo (_tab. melallica S.J  etc.

§. 949. Essentiam  mali consiuntio universalis con-
stituit , cajus ratio plerisque in casibns in scrophulosa
adfectione universali, sed ad hepar et glandulas mese-
raicas j>Iurimum eininente, invenitur. Hanc adfectionem
glandulannn in decursu morbi non raro cuin inflamma-
tione chronica conjunctam esse, non dubitabit, qui sym-
ptoinata morbi superius enarrata cum inventis in cada-
vere abnonnitatibus computaverit, et eam, quae dictos
inter et externarum glandulannn tumores scrophulosos
intercedit, respexerit analogiam.

§. 950. Prognosis  ex morbi periculo pleni historia,
causaruin ratione, aetate et constitutione aegrorum par-
vulormn etc. etc. facile formatur.

%■  951. In tabis infantilis curatione primo  causae
excitantes ac sustinentes amoveantur; secundo ,  ratio
proxima nutritionis insufficientis , adeoque debilitas uni¬
versalis et praecipuus organorum chylopoieticorum lan-
guor, una cum hepatis glandularumque mesentericarum
infarctibus et febri lenta inde profectis, respiciantur.
Morbo adhuc miti et afebrili conveniunt et aliquando suf-
ficiunt victus melior, usus prddenter adcommodatus cibo-
rum digestu facilium partim vegetabilium partim et prae-
cipue ex carnium tenerarum genere, decoctum glandium
quercus tostarum cum lacte, aer purus, moderate cali-
dus, motus, gestatio, et mora protractior in libera atmo-
sphaera; mundities; balnea tepida simplicia, saponata
m »riata, vel cum malti decocto, vel infusis aroinaticis
tenuioribus etc. parata; his juncta tonico - solven-

122

tia, secretioues hepatis, pancreatis vasorumque in inte-
stinis sollicitantia, uti: taraxacum, cichoreum, sapona-
ria, fumaria etc. in decoctis simplicibus aut cura sero
lactis dulci paratis, aut in extractis parva cum rhei, vel
insimul Iiqnoris terrae foliatae tartari, tart. tartarisati,
sal. Seignetti, sod. phosphoratae etc. dosi, aqua solutis
communi, blandiore aromatica. — Tabe autein provecta,
visceribus nominatis multum tumentibus et dolorificis,
eonsuetiin tune lenta phlogosi detentis, febrique lentae
inflammatoriae sociatis indicatio est, phlogosim cuin fe-
bri tollere, incitare systema lymphaticum , speciatiin hu-
morum in infaretibus stagnantium absorptionein proino-
vere, caeterormn inde cireuituin liberare. Hune in finem
requiruntur reinedia antijihlogistica solventia, et speci-
tica, quemadmodum decoctum, extractum graminis, sa-
les mitissiini vix nominati, aqua Selterana, Joannea ,
calomel, sal ainmoniacus, digitalis, cataplasinata emol-
lientia abdomini imponenda et balnea, unguentuin coin-
mnne cum pauxillo mercurialis , liniinentuin volatile , si-
napisini. Evacuantia fortiora ex rheo, senna, jalapa,
calomele non qnadrant nisi, poscentibus saburra , pituita,
A r ermibus, rarius interpolata, et sub febris reinissioni'
bus luculentis porrecta. Remediis spirituosis et genera-
tim circulum sanguinis exstimulantibus, quarapriinum t'C'
bris adest lenta, locus non conceditur. — Ubi progressa
cachexia et infaretus adaucti syinptoinatuin febrilium et
inflaminatoriorum expertes manent, ratio medendi in n 101-
bum adhuc mitiorein superius cominendata intendatm' ne “
cesse est. Fit boe copulando reinedia laudata tonico-sol"
ventia cum salo ammoniaco, flor. sal. ainmon. martialib® 3 ?
antimonii praeparatis, caulibiis dulcamarae , conio macu-
lato^ guajaco , arnicae floribus , calce muriatica , terra
ponderosa šalita, et liaec adjuvando per balnea, lnun-
ctiones dictas, per frictiones universales praecipue ab-
dominis et dorsi calidas , siecas, vaporibus aromaticis
impraegnatas. — Extremo malistadio, colliq«ativo neinpe,

123

ril restat agendum, qnam vires vitales pro possibili su-
stentare , exhaurientesque evacuationes per pharmaca,
diaetara, regimen cohibere.

952. In convulescenlia  ab orani recidivae occa-
sione sedulo cavendum, et cura contra effectus cache-
xiarum superstites in genere praescripta, sjieciali cuivis
casui adaptanda erit.

Spec. 4. Tabes senilis.

§. 953. Tabes senilis  (4. senum, marasmus senilis,
die Darrsucht, Auszehrung der Greise} marcoris spe-
cies est, vel  senes longaevitate decrepitos, vel  aiios
modo morboso senilem statum praemature adeptos in-
festans.

§. 954. 8ymplomata  essentialia sunt: habitus cor-
poris depravatus , macies, siccitas , rigiditas, musculo-
rura, articulorum mobilitas ardua, motus difficilis, len-
tus, inconstans , caput pronatum, dorsum incurvatura,
treraor, incessns delumbis, pareses variae, digestio utnt
appetitu non deficiente tarda, imperfecta, tališ et san-
guificatio, inde kencangea, se- et excretionura fluido-
i'iun restrictio, defectus, debilitas sensuura, meraoriae
lallacia, irnaginationis, phantasiae, rationis increscens
mfirmitas , animus mobilis, somnus parcus non reficiens,
aut sopor etc. etc.

Haec sicut modo saepe vix sensibili initium sumunt,
ita et lente numero ac magnitudine increscunt; diu pro-
inde , imo per annos durant, doneč morte trampiilla,
nisi bydrops et col!iquatio ante supervenerint, finiantur.

§. 955. Rado  hujus tabis proxima  in viribus vitae
ad exhaustionem debilitatis, assimilatione deficiente et
vitiosa, praedominante eonsumtione, et in ipsorum orga-
norum amissa ad fimctiones vitae necessarias aptitudine
invenitur. — Causae remotae  vel ipsa vita annosa ad
aaturae leges regressiva, vel artificiales aut morbosae
l'°tentiae sunt, quae processum vitalem pessumdant vel

121

iusufficienter eundem alendo, vel necessarias ei subtra-
hendo conditiones, vel nimium intendendo et accelerando,
vel et organa nobilia destruendo.

956- Certumest, morbum sanari non posse, sed
solum mitigari, exituinque nonnunquain procrastinari.
Quare hunc saltem finem assequi therapia tendat, prae-
scribendo Ieges regiminis et diaetae, nec non pharinaca
adplicando. Prohibeantur et evitentur, quaequae vircs
vitales, imprimis vegetationem debilitant , delectentur
moderate sensus, mens distrahatur et exhilaretur, com-
mendentur motus in aere Iibero saltem passivus , aer ge-
neratiin purus, moderate calidus, balneorum usus einol-
lientium, saponatorum quidquam aromaticorum, inun-
ctiones, lotiones, frictiones oleoso-, spirituoso - aroma¬
tične sub sedula cutis munditiei cura; victus mollis po-
tius quam siccus, blandus leniter conditus, eupeptus,
pro possibili consuetus, aut ei analogus; potus quidquam
mucilaginosi ; vinum blandum, non admodum spirituo-
sum; — pharinaca quoque amara non adstringentia,
ainaro - aromatica , amaro - spirituosa, ex his composita,
uti:  lichen islandicus, trifoliuin, carduus benedictus,
cortex Peruvianus , caryophyIIata , chamomilla, absin-
thium, calamus aromaticus, tinctura absinthii, t. cort-
aurant., t. stomachica etc. etc. Ast ne quid nimis!  einol-
lientium enim abusus laxitatem, atoniam auget, hyd*'°'
pcm, solventium salinoruin eundem aut scorbutuin, e va '
cuationes exhaurientes, coIliquationein facile gener^?
metliodus quaevis heroica vitam instantaneo discri* 111111
exponit.

Genus II. Phthises.

957. Nomine phthisis  ^a j>9ms, emaciatio,

defluxio, die Schwindsucht) cachexia venit, eminente
cuin marcore juncta, et ab organi cnjnsdam aut visceris
suppuratione aut ulceratione promanans.

Phthises itaque morbi sunt secundarii, inflammatio
»m« »on resolutarum sequelae. Non est organon, cuj«»

125

suppuratio phthisim generare non valeret. Pro organis
visceribusve suppuratis phthisium species  statuuntur et
cognominantur, quemadmodum phthisiš palinonalis, tra-
chealis, stomachica, intestinalis, hepatica et s. p., de
quibus infra sermo fiet.

§. 958. Citra marcorein universalem patefaeiunt
proinde phthisin syroptomata propria, modo essentiali
consociata,'a) ab organo  suppurato ac ulcerato, b) a
pure  profecta , et c) symptoinata febris lenlae  inde mo-
dificatae, suppiiraloriae  dictae.

a) Symptomala organis  suppuratione vel ulcera-
tione detenlis propria  a propriis eorundein structura, si¬
tu, nexu anatomico et physiologico , functionibus pen-
dent; varia igitur variorum organorum suppurationem
comitantur, v. gr. dyspnoea, tussis, raucedo illam pul-
inonurn 5  dolores sacrales et luinbales , uterini, blennor-
rhoea , inensium anoinaliae, sterilitas illam uteri etc.
quemadmodum infra dicetur. — bj E/feclus  praecipui sup-
purulionis aut ulcerationis  sunt: humorum jactura, si
suppuratio, ulceratio vel superficiem visceris tenet vel
ad superficiem progressa est, adeoque abscessum aut ul-
cus format extrorsum patulum, et humores ex eo directe
vel e colatoriis quibusvis eliminari pergunt (phthisis ab
ul cere, phth. ulcerosa miclor.) ;  symptomata ab onere,
obslaculo , viriumgue suppressione,  si humores morbose
secreti vel receptaculo meinbranaceo, in parenchymate
aut infra superficiem visceris continentur reclusi (phth. a
vomica]), vel in corporis cava dimittuntur, quo in času
epyema, hydrops ascites purulentus etc. forraantur; si~
nus  ac fistulae,  dum pus textum permeat cellulosum;
puris  atque ichoris  pro parte resorptio,  ejusdemque par-
tim assimilatio,  partiin cum urinis , alvo, sudore etc. cx-
crelio,  vel in cavum aut organon quodcunque deposilio;
dgscrasiu  humorum, cum notis effectibus deleteriis dis-
sohitio. —c) Febrim suppuratoriam  qua specialem lentae
uiodificationem produnt  partim effectus nune memorati

12 «

suppurationis aut ulcerationis atque puris aut ichoris ip-
sius 5  nota inflammatoria initio varium por tempus mani-
festissima, cujus praesentia, chiratio, periodicus recur-
sus cum lenta visceris suppurati inflammatione, p er in-
fluxus multiplices exasperanda aut revocanda, nexuin es-
sentialein agnoscunt; parlim igitur et frigus exacerbatio~
nes introducens intensius, a regione visceris laesi egre-
di solituin, sensus caloris ibidein molesti aut aestus ar-
dentis sub remissionibus etiain constans , percurrentibus
interea saepius superficiem horripilationibus; exacerba-
tiones ante ineridiem quoque accedentes, paroxysmis
intermittentium admoduin siiniles; jam rapidus jam leu-
tus ex inflainmatorio in statum subsequum depascentem,
et co!liquativum transitus.

§. 959. Pro mutato iebris hujus charactere sladiti
phlhismm tria  indicari solent: mflammalorium  i. e. prae-
valentis adhuc inflammationis lentae, plithisis incipiens
auclov.; supparulorhm , phth. conlirmata ; et colliquu-
timim,  phth. conclamata. Singulorum tamen nec duralio
modo certo detiniri, nec limiles  accuratius adsignari
queunt.

g. 960. Cum nonnullis phthisium purulentarum spe-
ciebus analogiam non exiguam offerunt phlhises piluilo-
sae  vocatae, largis muci purifonnis se- el excretionibus
sociatac, et qua plithises ab liisce liumorum dispendiis
potissiinum dependentes v. gr. plithises pituitosae pulmo'
num, intestinorum, uteri et vaginae, vesicae urinar* 3 ®
eic. Benjcdia et metliodi in examinanda puris et m uC1
puriformis differentia hucu.*que propositae et yi « sUin
vocatae certitudine adhuc carent. Quare ut diagn° slS
fiat, omnia -ad eam adquirendam auxilia sedulo eruan-
tur et prudenter computentur necessc est, speciatim dis-
positio aegri. momenta causae excitantia, mali oi tus
absque praegressa inflammatione vel ex hac sive aeuta
sive chronica non ad normam resoluta; symptomata lo-
calia; admixtae forsan humoribus evacuatis suspectis

127

materne, ut sanguis, filamenta, membranulae, divulsae
imo organi suppurati particulae etc.; aetas morbi totius
et decursus ratio, therapiae, diaetae , regiminis, alio-
nim infiuxuum effectus.

961. Phthises longo ast indeterminato durare
tempore consueverunt, antequam vel in convalescentiam
raram , vel in organorum aliorum suppurationes , in hy-
dropem, scorbutura etc. transeant aut cum his potius
complicentur, vel in mortem terminentur.

Convalescenlia e.r phfJim  a suppurationis fine, et
tacta abscessus cicatrice immediate pendet. Quae eo
difficilior, quo viscus adfectuin est sanguine ditius, quo
lnajore gaudet activitate , quo intensius movetur aut
diutius, et quo magis patet aeris accessui. Quuin autem
sanatio ulcerationmn et desorganisationum internarum
nonnisi circumstantiis admoduin faventibus contingat, et
quuin ad eam ars medica mediate solum conferre valeat,
phthises in casibus longe plurimis insanabiles sunt. Qui-
bus durante suppuratione inllammationes visceris laesi
saepius superveniunt, in novas identidem suppurationes
abiturae, aegris per easdem viscus devastatur celerius
ac  per febrim totus consumitur organismus. Id quod prae-
primis obtinet in subjectis junioribus , plethoricis , irri—
labilibus , quemadmodum phthisis florida  nuneupata (die
galoppirende Schwindsucht) , hinc inde jam paucos post
luenses lethalis, testatur; curatione primi stadii irritan-
te, calefaciente, diaetae et regiinine incongruis, adver-
sis etc.

Morlern  nune a destructione visceris nobilis proxiine
inferri videmus, nune a repentina potius puris’ effusione
in cavum dignius, nune ab exhaustione virium universali,
hmnoruinque decompositione et profluviis colliquativis,
nune a quibusdam horum simul pendere.

962. Dispositio  in phthises nonnullas jam connata
est  ex hereditate; jam specialibus cachexiis v. gr. sero-
1'hulis ^ ve j C onditioni morbosae viscerum v. gr. tubercu-

128

lis pulmonnm etc. inhaeret. Excilanlem causatn  oinne
largitur momentum, quod phlogoseos in viscere saluti-
ferain resolutionem impediendo, et suppurationem potius
inducendo par est. £Conf. T. I. §. 256-3

§. 963. Esuenlia  phthisium, ut ex praegressa con-
stat expositione, est suppuratio visceris, et tabes uni-
versalis per liane illata. Est autem id quoque »ssentiale,
penes suppurationem in stadio p rim o et passim adhuc in
altero phlogosim in viscere continuantem eminere, in ul-
teriori cursu cum visceris suppuratione et ulceratione
tandem colliquationem praedominari et exhaustionein.

§. 964. Quae phthisium in genere prognosim  spe-
ctant, ex huc usque memoratis abunde suppeditantur; —•
specialiora pertraetationi singularum specierum inse-
rentur.

965. Utut maximus phthisium nuinerus sanatio-
nem excludat, et aperta jam insanabilitas medenti nil
concedat, nisi coercere ac lenire symptomata, eorum-
que cursum moderari, oinni tamen insanabilitatis non-
dum evictae in času moliri saltem sanationem oportet.
Attentio tune in inflaminationis moditicationcin, ex qua
prodiit suppuratio; in plenum visceris suppuratione labo-
rantis et organismi totius statum praesentem; in suppU'
rationem adhuc benignam (Activam), vel jam mala>»
(passivam J ulcerosam visceris infiammationi consociatam
vel ah ea immunem; in characterem febriculae; tab#
gradum, humorumque alienationes jam inductas conve r "
tenda. — Eadem sunt indicantia momenta, quibus cU,a
phthisium palliativa, ubi huic soli locus est, dirigi debet;
nunrjuam praetervisis generalibus, uti aetate, constitU'
tione subjecti, anni tempore ac tempestate, genio morbo"
rum regnante etc. etc. In therapiae singularum exposx-
tione specialiora tradentur.

129

Spec. 1. Plithisis pulmonalis.

966. Plithisis pulmonalis  (Xungensuchf) ea mar-
coris' species est, (juae suppurationem aut ulcerationem
pulinonum fontem agnoscit.

Cognomen ulčerosae  gerit, ut a phthisi pulinonum
pituilosa  vocata distingualur, quae nimia, vires ac or-
ganisationem consumente pituitae, partim puriformis , e
trachea, bronchis eorumque ramificationibus evaciiatione
fundatur.

Morton  Phthisiologia. Lond. 1089. Deutsch Helmst., 1780. 8.

Thom. Reid  ul), d. Nat. u. Heilung d. Lungensucht. A. d.
Kugi. v. A. F. A. Diet. 2.  Ausg. Odeni). 1787. 8.

A. Portal  Beobachtungen iil). d. Nat. u. Behandlting der Lun-
genschwindsucht. A. d. Franz. m. Amn. von G. F. Miihry.
2  Bde. Hannov. 1799. u. 1802.

A. Duncan,  Beob. iib. d. drey unterscheidenden Sjmptoiu«
der drey Hauptgattungen d. Lungensclivz., nebst ihrer Be-
liandlung. A. d. Eugl. v. J. L. Choulant.  Leipz. 1817. 8.

JI. 1J. Southlep  iib. d. Verhinderung, F.ntstehung u. Heilung
d. Lungensclnvindsucht. A. d. Engl. v. RatliUs.  Leipz.
1820. 8.

J. A.  I Valther,  iib. d. Wesen d. plithis. Constitution u. d.
Plithisis in ihren verschied. Modificationen , nebst der aus
diesen fliessenden Cur-Methode. 2  Thle. Bamb 1819. 8.

Recherches anatomico- physiologiques sur la phthisi,  par F.
Ch. A. Louis.  Pariš 1820. 8. (M. cbir. Zeit. 1820. 111. 455.
etc.)

Stoli, Čutim, llecker, Conradi, Richter, Jahn, Ilaase  etc.

§. 967. Phthisis'ulcerosa pulinonum duplicem agno¬
scit originein, vel a) iminediatara exphlot/osi  acuta aut
lenta substantiva aut symptomatica , idiopathica , sym-
pathica, aut metastatica jam parenchymatis pulinonum,
jam membranae muciparae bronohorum ramificationes ve-
stientis (e bronchitide, catarrho pulinonum inflammalo-
ri o), jam pleurae pulmones obducentis, sub rerum ad-
j^nctis resolutioni adversis, suppurationi autem faventi-
bus  CT.I. S- 256. 257.); vel b) mediatain ex luberculis
au ^ glandulis indurafis  sive congenitis, sive inllammatio-

9

ISO

nuin non resolutarum sequelis. Hoc in času phlhisis fu~
ter atlasa  audit, propriamque pulinonalis varielalem  con-
stituit.

Causae remotae  proinde omnes tain potentiae no-
centes idiopathicae aut sympathicae, quam morbi prin-
cipales censeantur, inflaminationibus parenchymatis pul-
monuin ipsorum (§. 357.), vel membranae muciparae
bronchorum ramificationum (§.564.), vel pleurae (§.516.)
substantivis ac symptomaticis, idiopathicis, sympathicis
ant melastaticis v. gr. a variolis, morbillis, scabie, ar-
thritide etc., acutis non magis ac chronicis generandis
pares. Inducunt autem suppurationem adeoque ortum
phlhisis facilius, ubi vchementer, diu aut frequenliiis in-
lluunt, indeque phlogoses organorum nominatorum inten-
sas, diuturnas generant, aut iteratas revocant, imprimis
ubi cum subjecti aetate juniore, intra 14 et 35 annos,
cmn dispositione corporis propria, plerumque heredita-
ria, integrisque lamiliis communi, vel cum formationis
thoracis vitiis, speciatim columnae dorsalis curvaturis et
obliquitatibus concurrunt. Dispositionem illam habilvrn
phlhisicum  vocamus. Cognoscitur: corpore gracili, te-
nello , membris , praesertim manibus, pedibus ac di-
gitis longis et macilentis, oblonga facie, colore valdc
candido, arnoene roseo; dentibus angustis long-is, l a "
ctei coloris, subdiaphanis; collo longo; thorace piano?
angusto, brevi; scapulis alarum instar prominentibus?
saepius cervice multum incurvata, et capite antrors 11 ” 1
demisso; nec non consociatis utplurimum čute te» era  ’
alba, pellucida, capillis albido-fiavis, ceterisque te« 1
peramenti sanguinei signis, hilaritate, mobilitate aninu?
praecoci ingenii subtilitate; propensione magna in ca "
tarrhos ac rheumatismos praesertim capitis et peetoins,
in odontalgias cum praematura dentiuin molarium per
cariem jactura , in anginas faucium, epistaxes, batino
ptoen , haemorrhoides. (Sloll  aphor. 813.)

§• 968. g uo  insignior habitus iste phthisicus, co

mino res reqniruntur ansae ad progenerandas plilogoses
in organis respiratoriis perlinaces, iteratas, resoliitioni
resislentes, et in siippnrationem abeuntes, et eo magis
phthisis pulinonalis non raro sua sponfe ex. sola individui
consiitutione evoluta fuisse videtur. Hoc sensu sumatur
momentosa cacterum dijferenlia }  quae iriter phthisita cbn-
stihdionalem  i. e. universali dispositione evolutam j et ad-
(jiimiam  i. e. variis ex causis pulmonum inflamraationes
inducentibus , atque his ipsis non resolutis profectam. —
Dignitate harnl minore differenlicte  gaudent ex potentiis
ac morbis, quibus producta est, petitae. Hinc variefale.z
nominantur : phlhisis ex pneumonitide , bronchitide ,
pleuvitide, pleuropneumonia phlegmonosa, rheuinatica,
catarrhali ; — phth. a catarrho neglecto vel perverse
tractato; — plith. tuberculosa 5 — scrophulosa; — sv-
pbilitica; — a metaštasi lactea, purulenta, variolosa,
ab efflorescentiis cutaneis regressis etc. 5 — phth. ab
haemoptoe. Tandem differentia, (piae in lmmidam  et sic-
cam  fieri solet, rationem habet in pure vel abscessibus
et ulceribus in canalem respiratornim patulis rejecto. vel
iisdem clausis collecto ("phth. a Vomiea} , vel disruptis
j 11  cava thoracis effuso (jihth. ab empjemate^- — His ad-
gregari merentur differentiae in phth. (ubercitlosam, pi-
tvžtosam  et ulcerosam  ad irientein Conrudi  et Richteri
principales habendae, — in cafarrludem , idcevozam  et
tnbercidosam  a Duncan,  — in scrop/iidosam  et citra
scrophulas a morbo  plerumque acuto re/icldm  a Soidh-
ley ■  — tandem nervozam  (^constitutionalem Jlarless.),
pundenlam, luberciilosani  et pituitosam  a Wallher ,
Uarless  et aliis statutae.

Distinctiones memoratae oinnes, ntut firmo divisionis
principio linico  destitutae, valore tamen in pravi non
c arent, suppeditando completam modificdlionum  phthiseos
diagnozim , quibus curatio essentiali modo indieatur. qua- j
te «us primo saltem stadio , dliplicem sijmptomutum se-
neni  offerunt, praeter illarn nempe, quae noias chara-

9  *

!32

clerislicas phlhiseos pulmonalis  hiiic stadio general im
proprias £mox describendas) complectitur, adhuc a!te-
ram, quae malo principali,  scrophulis puta, arthritidi,
syphilidi etc. debetur. Istorum autem morborum princi-
palimu rationein stadio priino quam maximam esse haben-
dam, jaminde perspicitur, quod experientia compertum
habeauius , phthisis pulmonalis sanationem potissimnm ,
nisi exclusive , stadio dieto nonnunquam feliciter adhuc
impetratam fuisse.

§.  969. In decursu phthisis studia tria  cominuniter
adnotari solent, phth. jncipientis, confirmalae  et con-
summalue.

»Sladi mn primutn,  phthisis incipientis,  a manifesta
adhuc nota phlogistica inflammalorium  dictum, phaeno-
mena significant sequentia: dijspnoea  perstans, suh in-
gressu, ascensu scalaruin , sermone, situ in alterutro
latere ingravesccns; iclus momenlanei  pectus varia di-
rectione pervagantes; sensus caloris  aucti et ardoris sub
sterno , aut pressionis  ac ponderis anterius vel intra sca-
pulas; tussis  nune leviš, sicca, brevis, adhucduin im-
perio voluntatis cohibenda, suppriinenda, nune vero ya-
lida, laboriosa, fatigans, ud speciem  spasinodica, ma-
tutino imprimis et vespertino tempore, }>ost pastuin, sub
loque!a intensiore, risu, cantu, cursu, choreis etc. e*"
acerbari solita, cum spulis  serosis, inucosis, gelatiu 0 '
sis albidis, flavicantibus aut subcaeruleis, odoris muci^ 1 ’
saporis inucoso-salini, paucis, parum ac transitorie J e "
vantibus, hinc inde cum vomitu; raucedo  constans utu ^
saepe Ievissima; dolores quandoque membrorum fug* ccs ’
rheumaticis similes, non vehementes; febris lenta  notae
activae, phlogisticae cum emaciatione caeterisque sym-
ptomatibus ejus et decursus rationc, stadio primo con
venientibus, raox deseriptis, cujus exacerbationes ape
riens frigus a dorsi regione interscapnlari orditui. iju.ie
omnia collata de inflaminatione non resoluta P cise ^ iante
apertius, quam de faeta jam suppuratione, saltem de

133

illius praedominio prae ista , loquuntur. Remissionibus
febris sublevati aegri molestias retiquas parvi aestimant,
morosi vero sinit et in im m pronissiini.

Praevalentibus multuin symptomatibus inflammato-
riis, intenso fere semper genarum, Jabiorum, caruncula-
rum lacrymalium rubore, multuin simul turgentibus non
raro veniš jugularibus, phthisis  pulmon. florida  nuneupa-
tur. Tune primuin hocce stadium esse brevissimuin con-
suevit, hebdomatibus paucis circumscriptum, dccursus
adinodum velox, unde acnla  fgaloppirende L.} dieta,
post menses alifjuot jam funesta finitur. Quae autem ex
clironica lenta phlogosi suas ducit origines , phthisis
segnius progreditur, diutiusque in priino stadio moratur.

Stadium secundum, phthisis confirmafae,  et a sup-
puratione jam manifesta st. suppuratorium  dictuin , post
septimanas aut menses evolvendum, proditur: continua-
tis et auctis symptoinatibus tam respirationis molestae,
tussis etc. quain febris, debilitatis et einaciationis, eon-
sumtionis; exacerbationibus utut quoad characterein in-
flammatorium febris et phlogosiin organorum respirationi
dicatorum minoribus , duplicatis tamen , pomeridianis
nempe et vespertinis; sudoribus  noeturnis debilitantibus;
Urinis  flavo-rubris, turbidis cum hypostasi gravi, et su-
pra natante pellicula vesicolore; tussi  frequente, valida
praesertim mane ac vesperi nec non sub febris exacer-
bationibus vehementiore, cum vomitu  juncta, et cum
sputis  crassis, llavicantibus, puriformibus, tiguratis, in
aqua subsidentibus, nonnunquain fluidis, ichorosis , co-
loris flavido -grisei aut viridescentis , adraixtis pluries
punctis striisve sanguinis, odoris proprii ingrati, et, dum
igni immitluntur, carnis adustae foetidae, saporis jam
dulcis jam salini, nune paucis nune admodum lafgis;
colore cutis lurido ; aspectu languido oculorum jirofunde
sitorum ; nune farne urgente, nune appetitu sicut dige-
st ione et excretionibus alvi vix laesis; iracundia; nisu
et  šibi ct aliis celandi speciera ac dignitatem morbi, cum

131

aegroruin spe reconvalescendi inconcussa, ideocjue cre-
bra de  futurorum projectis occupatione. — Durat stadium
is tu d mox  per septimanas aut menses, mox vero, ut in
subjectis provectae aetatis, per annos , varia tune sub
mutatione, ita ut remissiones laudabiles tempore aestivo
blando, regimine, diaeta et therapia congruis sentiant
aegri, exacerbationes autem ab autumno sero ad veris
jnedium usque, ct generatim a refrigeriis, diactae errori-
-bus, corpore, aut aniino val d e commoto, traetamine sti-
jnulante , calefaciente, adstringente etc. experiantur,
totideni recidivarum in statum primi stadii phlogisticum
transitoriarum aemulas.

Stadio tertio, phlhisis conclumalae , et coUii/ua/ico
dieto, exacerbationes febris protrahuntur, sudores lar-
giores liunt, /1 uidi, vere colliquativi, exhaurientes, pul-
sus adinodum frequens, parvus, debilis , mollis, vacuus,
inaequalis; ingravescunt plurimum dyspnoea et ponderis
peetori ineumbentis sensatio angens, tussim fortem se-
quuntur sputa largissima , tenuia tam en , diffluentia,
grisea, viridicantia (iurida]) , foetentia, saepe solato
sanguine nigricante, pulmonis exesi trustulis reniixta,
niiiilque inde sublevantur infirmi; — accedunt: debilitas
voeis et raucedo insignis; aphonia; Jingua siccissiina,
/issa 5 dyspliagia; dolores in iarynge et faucibus; aphlbae
oris et intestinorum aestu febrili mitiore; diarrhoea, liente-
ria, saepe cruentae, ichorosae , per dies aliquot curn su-
doribus deseriptis alternantes 5 a!iquando haeinorrhag ia °
pulmonum periculosissimae, cito ietliales; oedemata l )C ~
dum manuumque; hydrothorax; extrema macies; ca P*'
lorurn defluviuin; debilitas inaxima curn lypothymiis; £ >l '
cics hippocratica; — ultimo sputorum suppressio, tussjs
rara, anhelatio magna, et in quibusdam stupor inentis,
in aliis deliria placida, convulsiones epileptične in aliis,
sub quibus exspirant. Brevi ante obitum oedemata celer
rime increscere, aegri firmiore ac unquam S P C iecu I ,e
rilftdae sauitatis erigi, variis futurorum remotoium pio

135

jectis delectari consueverunt; quidam amoenis detinen-
lur imaginationis et phantasiae ludibriis; nonnulli divi-
nationem quandam exerunt, pauci imo hilares ae laeti
inortein exspectant. Plerique conscientia non nisi brevi
ante ultiranm spiritum, multi plane non destituuntur, et
piacide obeunt. Rarius subitanea contingit mors suffoca-
toria, ingenti sub orthopnoea, stertore, anxietate; in-
culpanda vel praeceps memorata puhnonum exesis va-
sis majoribus haemorrhagia, vel pus vomica disrupta
effusuin.

§. 9TO. Deflectunt ab hac nosographia et syinptoma-
tibus nonnullis et decursus ratione varietales  phthisis,
altera a vomicis, tuberculosa  altera dieta.

In priori  aegri sensuin ponderis et oppressionis in
peetore jam majorisjam minoris habent continuum, cum
dyspnoea; vexantur tussi parinn interrupta, adinodum
sicca; ineumbunt facilius lateri vomicae, situin in oppo-
situm tentantes , praecipue vomica ampliore , anxietate
invaduntur maxima, orthopnoea suffocationem minante,
intolerabili. Post ^eptimanas, imo post inenses tandem
vomica, utplurimum sub vehemente tussi, disrumpitur,
et pus contentum vel  in bronchorum ramificationes ruit,
aut mediante abscessu in circumferentia peetoris alieubi
fonnato extrorsum agitur, vel  introrsum in peetoris cava
effunditur, epyema constituens. Hocfacto difficultas respi-
randi summopere invalescit; latus adfectum peetore ad '
ntodum Auenbruggeri  percusso sonum edit ohtusuin , in-
star dolii repleti , trunco ad Hippocralis  institutionem
agitato fluctuationem audiri facit et ab aegris nonnun-
quam persentiri; insurgit ([pure copiosissimo) ad costas
spurias aut infra tumor mollis, elasticus , diffusus , ad-
junguntur faciei, manus, dorsi et lumborum ejusdem
lateris oedeinata, hjulrops tandem universalis. (Stol/

aphor. 822.; — Cullen  Anfangsgr. der pr. A. B. II.;_

Richter, Haase  etc. opp. cit.)

S- 971. Phthisis tuberculosa,  jam Hippocrati  et

18 «

Ga/eno  bene cognita, čonsentientibus Mortonio, Fr. Hoff¬
manu, Slarkio, Cullenio, Richtero,  et contirmante ob-
servatione quotidiana, varietas omnium frequentissima,
cognoscitur: habitu plerumq*ie scrophuloso, tumidisque
glandulis, dyspnoea; doloribus in thorace jam punctoriis
jam pressivis et vel maxime sub sterno 5  raucedine con-
stante; tussi brevi, sicca, et nonnisi mane quidpiam
expectorante ; sputorum qualitate peculiari , spumosa ,
mucosa, sanguine striata, granulisque mista aspectu
]ymphaticis, aut puriformibus, aut caseosis, dum com-
primuntur foetentibus, nonnunquam in centru nucleura
absoondentibus cretaceum; febri lenta, subinflammatoria
levissima; macie; post longam tandem duratioaem de-
cursumque lentissimum omnibus quoque phlhisis puru-
lentae in stadio altero et lertio symptomatibus, supra descri-
ptis. f Stark  medic, communic. Vol. I. p. 316.;— Ciillen,
Richter, Haas e.)

§. 972. Decursus  phthisis pulmonalis per stadia ex-
posita consuetim lentissimus est; excipiatur autern in in-
fantibus, individuis junioribus, teneris , speciatiin vel
habitu phthisico donatis vel pulmonum labe antehac jain
adfectis, nec non ille phthisis metastaticae frequenter
adeo festinans, ut absolutis pluribus septimanis, aut men-
sibus paucis jam ad mortem perducat. Caeterum tuber-
culosa segnius ac purulenta procedit; utraque tempore
' veris et autumni, et generatim tempestate frigido - hu"
mida aut multum variabili exasperatur. Phthisis tuber-
culosa, quoties singuli coalescunt abscessus, e secund°
in prirauin regreditur stadium, §. 969. delineatum ? ae ~
grisque frequenter intervallura utcunque laudabile con-
cedil longius, doneč alia tubercula denuo inllammatione
corripiantur et subsequa suppuratione. Phthisis purulenta
inšuper et dccursu et phaenomenis singularibus in I ” 11110
stadio variat, prout ex pneumonia phlegmonosa, pleim
tide, catarrho neglecto, aut e laesione per violentiam
traumaticam suas traxerit origines. (]Conf. §•  3o7.)

137

§. 973. Durafionem  phthisis pulmonalis ulcerosae in
genere uti stadiorum singulorum plurimum variam esse,
et a momentis bene raultis dependere, ex hucdum allatis
compertum habetur.

S. 974. Exitus  phthisis tara ulcerosae cum ulceribus
apertis et cum voraicis, quara tuberculosae consuetus est
in mortevi.  Haec autem, nune magnarum in pulmonibus
destructionum et verae viriura exhaustionis effectus,
tardius modo supra indicato accersitur, nune suffocatio-
nis sequela, per largissimam pneumonorrhagiam praeci-
pitem, aut puris copiosi disrupta vomica in tubulos re-
spiratorios effusionein inductae, subito et inopinate irruit.
In primi generis casibus secta cadavera praeter tabem
universalem speciatim offerunt: in peetore partiales pul-
monum varia extensione concretiones cum pleura, vel
pericardio , diaphragmate , vel inter lobos ; substantiae
quoad colorein ac texturam rautationes, hic densitatera
hepaticam , ibi mollitiem dissolutioni adpropinquantem,
ipsaque ulcera magnitudine, nuraero varia tum in pulmo¬
nibus, tum in canalibus respiratoriis, vel et vomicas,
glandulas induratas, concrementa cartilaginea aut cre-
tacea, calcarea, partiin plenariam parenchymatis con-
sumtionem reti vasorum sohim superstite; vel lluidum
serosuin, purulentum aut sanguinolentum in cavis thora-
cis, pericardio extravasatum, cordis majorumve arteria-
rum aneurismata; aphthas ulceratas in intestinorum prae-
cipue crassorum membrana villosa; tumet nonnunquam
hepar, radiceš venae portarum, vaša sinusque cerebri
sanguine fluido turgescunt. — In cadaveribus phthisi
tuberculosa intereratorum, praeter dictas in pulmonibus
devastationes, nec non concretiones et ulcera numerosi
glandularuin bronchialium, mesentericarum, ali aru m tu-
mores, et fubercula  in pulmonum parenchymate praeci-
P«e in eorum parte superiore deprehenduntur, quandoque
co Piosissima, a piši magnitudine ad ovi columbini volu-
men , partim materiam caseosam continentia, pressione

IS8

in granula discedentem, partim sub involucro cartilagi-
noso vel osseo cretaceam, et in centro aliquanto puris
spissi, granosi foeta. Louis  et hepar in substantiam adipi
sirailem degeneratum constanter se invenisse asserit.

Morbi,  quos phthisis non adeo relimjuit sublata,
quain potius sensim efficit sibique adsociat, hydropes
sunt et diathesis scorbutica.

Sanalio  perquam raro cum aliqna saltem probabili-
tate sperari potest, snb insigni peculiarium circumstan-
tiarum favore, stadio prirao et secundi initio, quousque
pulmonis adfcctio merura sistit abscessnin, necdnra in nl-
cns transmutatura. Id quod contigisse visnm est v. gr. a
laesionibns inechanicis acutis, vulneribus inflictis, in ab-
scessibns pneumoniam vel pleuropneumoniara insecutis
ab excretionis normalis vel morbosae, ab efJlorescentiae
chronicae suppressione enatara, duraraodo haec et illa
juxta artis leges et satis cito restitui queant, ant modo
artificiali compensari. Testimonio sunt abscessuum cica-
trices, in pulmonibus non admodum raro inventae.

§. 975. Quae circa phthisium ornnium naturam  et
pathogeniain in genere §. 963. proferebantur, de phthisi
quoque puhnonali cum ea tantum modificatione intelli-
genda sunt, quam ulcerationis sedes specialis in viscere
nobilissimo, functioni vitali dicato, šibi vindicat.

§. 976. Proynosim  quod attinet, circa phthisis p 11 *'
monalis decursum , durationem, terminationum modo ®,
atque causas coinmemoratis addantur sequentia:

Phthisis ulcerosa pulmonura est admodum freq< ienS ’
maximeque exitialis, utpote qua hominnm saltem auijd as
urbes inhabitantium — pars quinta QSydenham),  aul
sexta f SiissmilchJ  e vivis eripitnr. Frequentia, celerior
decursus, et lethalitas major eminent in urbibus vastis, in
regionibus inontosis elatioribus, climatibus lrig‘di s  , P rae "
cipue provinciarum septentrionalium, teinpe state  biumali
frigida, sicca, ac vernali prima saepe multumque va-
riabili.

139

„Phtlnsis hereditaria omnium pessima, nec sanauda,
nisi cum praecautione haemoptoes.“ Stoli  aph. 823.

„Phthisis ab haemoptoe per vim externain, sine
vitio interno praeexistente, ceteris paribus, levissima
est.“ Idem.

Eininente habitu phthisico, aetate juniore morbus,
licet incipiens, parum spei concedit.

„Phthisis, in qua subito rurapitur vomica, exspuitur
pus album, coctum, aequale, facile, respondens copia
ulceri, sine siti, cum appetitu, digestione, secretione,
excretione bona, difficulter quidem, tamen sanari po-
test.“ Stoli  aph. 823.

Phthisis puhnonalis stadio primo, imo altero adhuc
sanatae propria dno, plura aliorum exempla prostant,
omni dubio superiora. Vide Osiander  (F. B.) iib. die
Entwick 1 ungskrankheiten in den Bliitenjahren des weibl.
Geschlechtes. 2. Thl. Tubing-. 1818. S. 124 etc.; — C.
W. Hufeland  pr. Ubersicht der vorzuglichsten Heilq.
Deutschlands etc. Beri. 1820. S. 234 u. ff. — Albers  in
Hufel. Journ. d. pr. H. 1822. St. 4. — Med. chir. Zei-
tung  1819. IH. 136. 378. u. 1820. I. 154. et al. llnrd  ex
surdo-mutis sexaginta et duobus, quos intra 19 annos
in instituto Parisino ex phthisi tractaverat, tres ultiino
adhuc stadio sanatos fuisse, serio refert. QFroriep  No-
tizen etc. B. 21. S. 284.) •

Špecimina sanatae phthisis tuberculosae non ha-
bentur.

Graviditas cursum phthisis eohibere solet, sympto-
niata cachexiae saepe conspicne emendat, aIiquoties imo
inalum sanasse viša est; hoc autem, si perstiterit, par-
tu absoluto sensirn recrudcscere, et rapidius, quam ante,
nugeri consuevit, nova tamen graviditate superveniente
denuo sistendum.

Pulmonum textura mollis, laxa, sensibilitas et vi-
tae vigor inferiores, sanguinis ubertas, motus non in-
terruptus, aeris continuus immediatus influxus mutuaque

110

et pulmonum et sanguini? ad eundem reactio , frequens
per IoqueIara, per circulum acceleratum intensio, fre-
quentior per tussim coneussio valida, dignissimus in
sanguificationem influxus pulmonibus suppuratis niaxime
alteratus, phlogisticum in illis statura alendo , quoad in-
tensitatem ac extensionem augendo, saepius revocando,
et sanguinis crasim vitiando nocent, et culpam gerunt,
cnr non solum abscessus simplex ac purus in ulcus inu-
tari consueverit, sed istud etiam sanationi repngnare.

Contagiosam esse phthisira pulmonalem alii, prae-
primis Italiae, Hispaniae aliarumque provinciarum calidi
climatis, medici haud minus acriter defendunt, quam
alii negant. Quum exempla affirmantia Morgagni, vati
Stvieten, IVichmann, Quarin, Sachlleben, Jahti  alii—
que protulerint, id saltem concedendum esse videtur,
frequens cum phthisicis altero stadio ad finem decli-
nante, et ultimo commercium posse plurimum secundare
phthisis evolutioni, in individuis praesertim habitu phthi-
sico notatis.

§. 977- Cum phthisis pulmonalis etiam stadio primo
tum ob gravitatem mali tum aegrorum incuriam, inobe-
dientiam etc. rarissime sanetur, oinnis cardo in prophij~
laxi  versatur. Jubet haee c.ispositionem corporis ad
phthisim corrigi , omniaque arceri , quae catarrhos,
pleuritides, pneumonias, haemoptoen modo idiopathico
vel sympathico generare valerent, aut magnas saltem
in pulmonibus congestiones sanguinis diu sustentare-
Scopo priori convenit: roborare totum organismum, P 11 ''
mones praecipue et cutem, morando , motus ac labores
adcommodatos instituendo in aere puro, non nimium s i c '
co, egelido aut tepido, conscendendo colles, montes
modicos 5  voce clara legendo 5  itinerando praesertim per
maria; morando in regionibus moderatae temperaturae,
planis procul a montibus, frequenti ac magnae tempesta-
tis vicissitudini minime subjectis; in usum saepius tra-
hendo balnea et pediluvia tepida, nec non medicamina

141

tonica mitiora v. gr. lichenem Islandicum, polygalam
amaram , centaurium minus etc. cum nutriraentis blandis ;
ubi vero erethisinus et congestiones in pulmonibus cum
aut et sine plethora universali adsunt, parvis phleboto-
miis opus est.

In infantibus parentum phthisicorum cura prophyIa-
ctica a priina jam aetate inchoari debet. Hune in finem
concurrant necesse est educatio nimis mollem , delicatu-
lam inter et austeram media, aer ruralis, vestitus coin-
modus, temporibus anni ac tempestati respondens, victus
blandus e vegetabili et animali mistus , inoderata virium
corporis exercitatio; cautela a motu nimio, cursu, sal-
tationibus , a praematuris , nimiis facultatum mentis ad-
strictionibus, a praematura instinctus sexualis incitatione,
a masturbationis vitio. Accedente pubertatis periodo ejus
generis individua sedulo šibi invigilent, vitam. vivant
sobriain, omni intuitu hygienes regulis adcommodatain,
cibis ac potibus utantur stimulo incitante destitutis, a ce-
revisia spirituosa, aromatica, vino, creinato, potu an-
glico (TPounsch) , arabico , mexicano (X4iocolade), diae-
ta condita penitus abstineant, horumque loco potius lac
et serum lactis, lacticinialevissimaque farinosa, olera-
cea tenera succulenta et fructus horaeos in usu habeant;
-—quare laudata lactis et ejus seri administratio metlio-
dica, usus protraetus succi expressi cucumerum ac me-
lonum a veteribus adeo coininejidati, sicut et recentis
aliorum vegetabiliuin dulcium (^sj)inaciae, lactucae, scor-
zonerae , dauci sat.^ aut quid]>iam acidulorum antiphlo-
gistici, diluentis non raro aptuin hic inveniunt locum.
1'enes baec autem partem curae prophylacticae summe
essentialem moderamen psycJiicuin sui ipsius constituit,
in propensiones varias nocivas, instinctum sexualem, in
adlectus animi et patheinata graviora vitanda et refre-
nanda dominium prudens , ac indefessum.

Scopo al/eri,  quo abigantur omnes noxae, satisfit
v itando vitam nimis sedentariam pronato imprimis trun-

142

co, cavendo ab excessibus in assuinendis cibis ac po
tulentis , in motibus, saltu, venere etc., fugiendo aerem
pulveribus, furao, vaporibus, effluviis quibusvis irritan-
tibus impraegnatum, almosphaerain frigore aut aestu ex-
cedentein, subito multumque variabilem, ventosam etc.
etc., et rationales circa morborum pulinonum quoruinvis ,
speciatim indolis catarrhosae, rheumaticae, phlegmono-
sae propby!axim institutiones sequendo.

g. 978. Therapiae cnralivae  momenta indicantia
sunt: fons phthisis puhnonalis ; haec ipsa et ejus stu¬
diom , modificatio; aetas aegri et tota constitutio. Stadio
primo et ultro , quousque spes minima superest, ad im-
petrandam sunationem  dirigatur oportet.

Ubi igitur pneumonia acuta in suppurationein i. e. in
abscessum aut plures clausos vel apertos transiit, pro
sanatione requiritur: ut isti rumpantur, pus vel ejicia-
tur, vel forsan in abscessu cum pleura alicubi in cft-cum-
ferentia anteriore aut laterali thoracis concreto conten-
tum , aut in alterutrum thoracis cavum fempj^ema}, aut
in mediastinuin anterius effusum, per paracenthesim , aut
Sterni trepanationem evacuetur, postea abscessus ad ci-
catrisationem perducantur. Ad maturandum sola natura
abscessum et rumpendum faciunt potulenta emollientia
tepida, vapores einollientes spongiae aut siphonis ope
(e inachina Mudge’ ana) lenissime inspirandi, cataplas'
mata emollientia pectori imponenda, balnea et pediluvia
tepida, et insuper, si inflammationis symptomata eiui'
nuerint, remedia antiphlogistica congrue adjungcnda-
Ad abscessus rupti cicatrisationem , praeter idoneum
tractamen locale, si ab extus ei adplicari possit, rcqui'
runtur inflammationis abscessum comitantis et ambien-
tis, concilationisque febrilis in humoruin circulo curatio,
et symptomatum inolestorum, quousque possibile, speciatim
tussis lenimen. Necessariae proinde sunt: q u ‘ es  1 )U *“
monum, quantum a voluntate pendet, strictissima, om-
nis eoruin intensionis, omnisque immediatae ac mediatac

148

systematis circulatorii irritaiionis fuga, quies proinde
corporis in genere et animi tranquillitas, aer moderate
calidus, ab omili irritamento purus, non siccus, aequa-
bilis et constans, commoratio in vaccarura stabulis, nu-
trimenta parce sunita, blandissima, digestu facilia, spe-
ciatim jura, gelatinae, pultes ex avena, hordeo, oriza ,
salep , sago, chocolata simplex; emulsa; panatellae;
limacum juscula; ichthyoco!la, gelatina cornucervi, de-
coctum album 8ydenhami  £ex rasura cornu cervi, pane
albo et saccharo} etc.; lacticinia, lac ipsura; potus cae-
terum tepidi emollientes , mucilaginosi melliti, saccharati,
aqua Selterana, Joannea cum lacte, aut ejus sero, aut
potu theato emolliente mixta; pro re nata iino methodus
antiphlogistica, nitrum, cremor tartari, oxymel, parvae
venaesectiones repetitae, fructus horaei acidulo - dulces,
et obstipa alvo eccoprotica v. gr. electuariuin lenitivum
etc. salutifera erunt. Aegris admodum irritabilibus in le-
niendam tussis vehementiam masticatoria emollientissima,
linctus , infusa theata siinilia, emulsiones cum seminibus
papaveris albi, extractum hyoscyami parva dosi, condu-
cunt. Absente jam phlogosi, superstite tamcn irritatione
manifesta et irritabilitate majore, aegris talibus nsus acidi
prussici (hydrocyanici) in aqua Iaurocerasi, per Ma~
gcrtdie, Labnnec , lir er a, lioch, Cerrulli  et alios en-
comiis elati cautus omnino proficiet.

Neglecta, uti saepišsime fit, curatione debita, vel
justo tardius ac imperfecte adhibita, vel per sanationem
abscessus non coronata, malo potius, sub gravaminum
pectoris, tussis, febris lentae et emACiationis incremen-
to, in stadium secundum transgresso, et abscessu in ul-
cus mutato , tentamen impetrandae sanationis ]derisque in
casibus optato destitutum hucusque mansit effectu. Ars
medica , utut conatus suos inducendae sanationis nihilo-
minus constanter prosequatur, plerumque non nisi mali
Vehementiam moderari potest, tardare cursus velocita-
te,M ? nonnulla symptomata, in specie tussim et febrim

141

depascentem lenire, atque sic vitam procrastinare. Hune
assequi finem datur, symptomatibus inllaminati pulmonis
et inflammatorio febris lentae charactere nondum extin-
ctis, et vi vitali parum lapsa, per continuatain stadio
priino congruam methodum emollientem , moderantem,
diluentem et blandissime nutrientem; per usuin sedulum
aquae Selteranae, Joanneaeaq. calcis cum lacte , seri
lactis dulcis, succorum recenter pressoruin, extractorum
graminis, taraxaci, cichorei, saponariae, fumariae,
cerefolii, nasturtii aquatici etc.; per iilcera artificialia
cortice mezerei, unguento stibiato , fonticulo 1'aeta, diu
sustentata ad thoracem prope sedem ulcerationis proba-
bilem, vel ad brachia vel femora; serius per adjuncta
tonica non adstringentia nec calefacientia, e quibus li-
chen Islandicus per eminentiam, sed et polygalae ama-
rae radix , marrubium album, millefolium, carduus betic-
dictus cum lacte , nec non semina phellandrii a 31. Herz
summopere laudata, commendantur. Digitalis sola, ant
phellandrio aliisve dietorum pharmacorum nupta, mode-
rando saltem huinorum cicuitum et diuresim movendo
utilis observata est. No cent  in liac phthisis varietate per
potiorem stadii alterius partem cortex Peruvianus, cort*
cascarillae , omniaque fortiora tonica; nocent adstringen¬
tia, resinosa, balsamica, aromatica, spirituosa, aer ef-
fluviis eorum impraegnatus, phlogosim in ulcere,
brim lentam, oppressionem , tussim intendendo, et sup-
primendo sputa. Opiuin cohibendo alvum, sputa et sud°'
res angendo cachexiam exasperat, angente tamen tussi
frequentissima, sicca, et pervigiliis aegrum exhauri eIltl ~
bus nec evitari facile potest, nec per narcotica cetera
penitus suppleri. — Inspiratio vaporum picis navališ b'
quidae, dum coquitur in cubilibus, qua Crichton  £Hela-
tion de quelques experiences faites avec la vapeui du
goudron dans le traitement de la phthisie poumonaire; a
Peterb. 1817.} Petropoli phthisicis levamen, quibusdam
imo sanationem procwasse legitur, attentione digna est,

145

quum ex relatlone Hirf elandi  et Neumanni (dlufel.  Journ.
d. pr. II. 1820.1.) constet, institutis in nosocomio Bero-^
linensi Charite tentaminibus ex 54 phthisi laborantibus
4 sanatos fuisse, 6 conspicue sublevatos , 12 pejus ad-
iliclos, 16 abstjue imitatione mansisse, et 16 occubuisse.
Secretionein membranae muciparae narium ubcriorem er-
rhinis sollicitare et sustinere, non mimpiain aeque pro-
ficit, ac stadio secundo provectiore lentam ex inertia
expectorationem hinc inde sternutatoriis expedire.

Quodsi eodem in stadio symptomata phlogistica ca-
put, licet transitorie, extulerint, quemadmodum saepius
tam regnante genio epidemico annuo inflaminatorio, quain
ex causa sporadica multiplici observatur, amovenda vel
pro possibili frangenda est causa, atque ad tractamen
conveniens, quale pro siadio primo exposituin, imo ma¬
nifesta necessitate ad parvas venaesectiones , recur-
rendum.

Stadio tandem ullimo  appropinquante et currente in-
dicatio vitalis eo adlaborare jubet, ut pro possibili con-
serventur vires, humoruin decompositio evacuationesque
colliquativae restringantur, tussis leniatur et pervigi-
lium. Scopo roborante et analeptico nune cortex Peru-
vianus, cascarillae etc., vinum blanduin pareis dosibus,
scopo expectorante sputorumque foetorem corrigente aer
Vaporibus aromaticis ac balsamicis moderatissime imbu-
tus, vel et gase carbonico mistus inspirandus, locuin in-
veniunt. His apte combinentur pro tussi pacanda remedia
mitigantia cura opio; pro refrenandis diarrhoeis tam in¬
terne quain in clysteribus idem opiuin aut mucilaginosa
et adstringentia, radix columbo, cort. rad. simarubae,
rad. tormentillae , gurnmi kino ; pro sudoribus coercendis
elix acid. Halleri ,  elix. vitriol. Mynsichti, infus. fol. sal-
viae egelidum, cmn integumentis levioribus et inoderata
cubiculi temperatura; pro scopo utroque plumbi acetici
*'dj Hildenbrand, Osiander, Kopp  multum celebrati do-
ses  cautae. — Methodo consimili palliativa et aphthis, et
lf * 10

146

cynanclii laryngis ac faiiciuin, ct rauccdini, aphoniae,
oedematibus, hydropi etc. occurritur.

§. 979. In phthisis calarrhalis primo  stadio prae
omnibus adaequatum febris et inflammationis Ientae tra-
ctamen per antiphlogistica, diluentia, demulcentia in¬
terna et externa atque regimen correspondens instituere
oportet, dein speciatim siinul diaphoresiin J e ni ter movere,
derivare vesieantibus iteratim et pediluviis adhibitis, al-
vum sustinere quotidianam, tiissi vehementi narcotico-
diapnoica, uti caules dulcamarae , opilim, extr. hyoscya-
mi cum ipecacuanha (pulv. Dower.) aut sulph. aurat.
antim., emulsum seininum papaveris albi etc. tempestive
opponere, et excedente sputoruin crassorum copia jam
nune ad lichenem Islandicuin, poIygaIam Amlg. aliaque
tonica mitiora transire. Deficiente oinni inflammatorio
symptomate flores sulphuris apto cum aliis connubio uti—
les visi (Ja/m, ThileniusJ j  — sic et inspirati therma-
rum sulphurearuin vapores, earumque usus internus.
Stadio secundo  et ultimo  therapia ab exposita praece-
dente in paragrapho nihil deflectit.

g. 980. Phthisis rheumaticae  stadium primum  cum
congrua febris et inflammationis cura specialius exposcit,
ut pariter diaphoresis sustineatur, atrjue tussis ac dolo-
res peetoris mitigentur. Fit hoc per medicainina pacantia
mox nominata, regimen tepidum aequabile, cataplasmata,
unguenta, bainea emollientia, nec non per usum sina-
pisinorum, vesicantium, unguenti cuin tartaro einetic 0 ?
irritationem , superficialem phlogosin et secretionem?
pustulas et ulcuscula artificialia scopo antagonistih Ifl "
ducentium. Singularem caules dulcamarae, llores sul¬
phuris, aquae et bainea sulphurea decursu lento, nota
phlogistica deficiente, laudem merentur. — Cura sladi/s
siibsecjuis  mere palliativa, symptomatibus esšentiahbus,
admodum molestis, quaqua ratione urgentibus est op-
ponenda.

981. Phthisis pulmonalis me/astatica,  cujus oiigo

J 47

cx inflamrtiatione per metastasim inducta pulmonis , aut
pleurae, aut membranae muciparae tubulorum respirato-
riorum derivatur, primo stadio exigit, ut maluin ad ex-
teriora et, si possibile, ad pristinaiu sedem derivetur,
et interna quam ocissime liberentnr, non neglecta simul
morbi primarii, et praesentis feb ris ac infiammationis ab
iilo profectae raiione. Prosunt hunc in finem generatim
methodus derivans et antagonistica, ideoque remedia
nune humores derivantia aut educentia, nune cutem ir-
ritantia, laedentia, caustica, qualia habentur: balnea
topiča et universalia, simplicia blanda et irritantia; phar-
maca emoliientia, relaxantia ac irritantia, diaphoresim,
diuresim aut alvurn moventia ; sanguinis depletiones
(nisi nimis seroj) tam universales qubm locales; sinapis-
mi, vesicantia, tinctura cantharidum Hlinita', unguentmn
e tartaro emetico , ulcera artificialia. Qiiandoque tračia-
men morbi primarii, quein phthisis suuin agnoscit fontem,
remediorum specificorum ope simul čombinandum est;
ideo jam sulphur in- et externe, hepar sulpliuris, idem
cum carbone praeparato (GametiJ,  jam antimonialia,
jam mercurialia, guajacum, jam aqua calcis, jam Selte-
rana, Joannea, Bilinensis etc. indicantur. Mitigare tus-
sim, summe necessariuin est; ceterum morbus totus,
nbi non cohibendos , quemadmodum assolet, progressus
fecerit, nonnisi symptomatice curandus.

§• 98ž. Phthisis luberculosa,  ex tuberculis puhno-
num aut glandularuin bronchialium indurationibus, in¬
flammationis acutae aut chronicae reliquiis, evoluta omni
stadio omne sanationis iinpetrandae tentamen eludit.
Quum vero repetitis tuberculorum singulorum phlogosi,
suppuratione et ulceratione stadia priora duo nonnunquam
iduries permeet, et qualibet vice subsequura habere so-
leat intervallum vel p en itn s Jiberum, vel symptomatibus
phlogosis lentae levioribus praesertiin dispnoea et tussi-
Cu la stipatum: din conservare vilam saepe eonceditur,
dui nmodo quaevis nlterior tuberculorum phlogosis stu-

10 *

148

diose praecaveatur, et orta extemp!o methodo diluente ,
solvente, pacante, derivante, antagonistica, imo, rebus
ita postulantibus , antiphlogistica quoque tractetur,—si-
cut T. I. §. 369. expositum est.

Phthisis tuberculosa, quae scrophularum aut arthri-
tidis symptoma est et effectus, scrophulosa  aut arlhrili-
ca  vocata (jlla aetate infantili ac puerili, haec virili fre-
quentior}, curationem exposcit tum generalem, hucus-
que adumbratae consentaneam, tum specialem, in morbum
cujusvis principalem nominatum dirigendam. Ilaec in
tractatu de inorbis istis explicabitur.

983. Necessaria quoad victum, quietem ac mo-
tum, regimen totamque vivendi rationem juxta indica-
tiones curativas et palliativas definiuntur, et quid agen-
dum quid cavendum ac intermittendum sit, ex dictis dr¬
ča  therapiam phthisis pulmonalis facillirno intelligitur ne-
gotio. Summi momenti censenda est aeris conditio; et
sicut in genere aer purus, mollis, inoderatae tempera¬
turne , nec siccus niinis nec oxygenio dives commendan-
dus, ita atmosphaera frigida, austera, variabilis, ven-
tosa, strictissime fugienda.

§. 984. Convalescenlia,  si času rariore conamiua
coronaverit artis , ex phthisi purulenta eandem, ac ex
pneumonia, curam šibi exposcit diu et attentissime con'
tinuatam. Conf. T. I. 364. et §. 370. de convalescen-
tiae ex pneumonia tum acuta tum chronica tractamine*

Spec. 2. Phthisis trachealis.

§. 985. Phthisis trachealis  (die Luftrohren-Sch^ii 1 ^"
sucht} cujus titulo etiam larijngea  et bronchialis  com-
prehenditur, suppuratione et ulcertitione membranae et
glandularum mucipararum laryngis , tracheae ac bron-
chorum inducitur. Est proinde vel inflammalionis  partium
nominatarum phlegmonosae, catarrhosae , rheumaticae,
symptomaticae A ariae, quemadmodum scrophulosae , ar-
thriticae, rheumaticae, vel calurvhi  neglecti, aliquando

149

et anginae sio dictae inembranaceae t  infausta se-
quela.

Sicut phthisi pulmonali in ultimo stadio saepe adso-
ciatur, ita in phthisim pulmonalem ipsa quandoque trans-
greditur.

986. Exordium  morbi pleriunqne lente decur-
rentis, praeter defectmn phaenomenorum resolutionem in-
flammationis consuetim cotoitantium, symptomata cir-
cumdant continuantis inflainmationis cum suppuratione:
raucedo perstans, insignis, aphonia, dolor a!iquo laryn-
gis aut tracheae loco obtusus, pronato autem collo, lo-
quela, cantu, risu, offariun majorum deglutitione, tussi
intendendus; respiratio difficilis, sibilosa, strepens, non-
nunquam anhelOsa; tussis continua, mane validior, ut-
plurimum sicca, cum constrictionum spasticarum sensu
in larynge et trachea, hinc inde cum muci nigricantis
aut globulorum solidorum sanguine remixtorum ejectione;
et malo Iaryngem tenente deglutitio pariter difficilis, mo-
lesta. Febris lenta adhuc mitissima saepe est, vix non
vespere solum manifestior, increscit tamen pedeten-
tim una cum satellitibus suis et gravaminibus mox re-
censitis, macie praecipue’, habitu cachectico et debili—
late increscentibus, formamque et decursum febris sup-
puratoriae induit; sputa largiora fiunt, purulenta, sub
tussis dolorificae vehementia sanguine tincta.

Durant symptomata haec, sladkim suppurafionis  ex-
plentia , tempore vario , communiter longo , non raro per
annos, intensitate mutabili, doneč graviora consistant,
febrique duplicatas quotidie exacerbationes celebrante et
associatis saepe phthiseos pulinonalis symptomatibus in
sladkim  abeant colliquativum,  et sub sudoribus, diarrhoeis
colliquativis, sputis ichorosis, sanguinolentis , foetenti-
bus, aphthis, dispnoea surama etc. consuetim suffoca-
tione miserae finem imponant vitae.

§. 98T. Quod durationem longam , variabilem decur-
re »idi rationem, nec non dispositionem et frequentissimam

150

e scropliuloso morbo originem attinet, phthisis trachealis
cuin tuberculosa magnam habet analogiam.

§. 988. Prognosis  circa hanc prolata praecipuis in
momentis de tracheali quoque valet. Initio solum, con-
gruo sub artis auxilio, omnibusque circumstantiis secun-
dis impetrare aliquando contingit sanationem; serius ir-
rita quaevis inanent artis conainina.

989. Čuva  confestiin serio facienda, juxta inorbi
cliaracteres , stadio inflammatorio , suppuratorio et colli-
quativo competentes, juxta mutabilem exinde symptoma-
tum topicorutn indolem, nec non morbi, qui forsan sub-
est, principalis naturam determinetur oportet, ac reme-
dia, uti: sanguinis evacuationes, cataplasmata, iomen-
ta, inunctiones, vesicantia, vapores etc. specialius in
organa eminenter adfecta dirigantur. In ceteris a phthi¬
sis pulmonum catarrhosae, rheumaticae , scrophulosae
etc. etc. tractainine essentialiter non ditTert. Nec aeris
blandi, climatis mollis et constantis, morae in stabulis
vaccaruin, inlmlationuin, fonticulorum, diaetae ac regi-
niinis necessarii exacte servandi, hic obliviscenduin.

S>pecies plithisium aliae.

jj. 990. Phthises purulenlae aliae,  uti stomachica,
inleslinalis y  mesenterica, hepatica, lienalis, renalis,
vesicae urinarine, utevina  ex symptomatibus ac signi s
tuin generalibus tum specialibus cognoscuntur. SunthaeC-*
1) inflainmatio viscerum nominatorum praegressa ac» ta
aut chronica, non resoluta; 2 J phaenomena gastritin lS ’
enteritidis, hepatitidis etc. etc. perseverantis cuin iii* s
scessuum aut clausoruin (vomicarum) aut patulorum nc-
que anainnesticis ac praesentibus; 3 J symptomata et ef-
fectus universales febris lentae suppuratoriae, cum con ~
sneto frigoris febrilis exacerbationes aperientis inilm a
viscere suppurato vel ulcerato; 4)  ipsa puris evacuatio
vel ichoris, utplurimum sanguine mixti, via p 10 s ^ u I1C
xuve visceris adfecti, et pro suppurationis ipsius foco va-

151

ria, mmc normali per emesim , alvum, urinas, e vagina,
nune morbose faeta v. gr. variis epigastrii locis ventri-
eulo ulcerato, hypochondrioruin suppurato hepate aut
liene, hypogastrii aut perinei vesica urinaria suppurata
etc.; nec nori 5} magna visceris adfecti in phlogoses
dispositio sive connata sive adquisita.

Conferantur, quae de tenninatione in suppurationem
hocce in therapiae specialis compendio et rjuidem T. I. in
traetatu de gastritide £§. 388.}, de enteritide ($. 399.},
mesenteritide (~§. 536.}, hepatitide Q£. 421.}, splenitide
C«* 432.}, nephritide f §. 445.}, cystitide ($. 455.} et
inetritide 462*} commemorata fuerunt.

Morton  Plithisiologia L.  III.

Sdčhtleben, Richter, Jahti, Hanse o.  c.

§. 991. In phthisium harum decursu  sicut in illo pul-
monalis sladiti tria  distinguuntur, cutn iisdem essentia-
libas tam ntorbi visceris quam febris lentae a charactcre
iriflamiiiatorio in suppuratorium , depascentem, tandem
colliqnativum mutationibus , et cum eodem aequabili ca-
chexiae progressu.

<§. 992. Duralio  in phthisr stomachiea sol um et en-
terica aon longissima esse consuevit. In decursum tar-
dandum et ideo protrahendam durationem multum faciuntj
suppuratio aut ulceratio non acutae sed chronicae phlo-
goseos sequela; phlogosis symptomatiea cachexiae sero-
pbulosae, rhachiticae, chloroticae , arthriticae , syphili-
ticae etc. 5  indurationibus eorundem viscerum juncta;
horum ipsorum , quemadmodUm hepatis , renuin , ve-
sicae , uteri energia vitalis ininor; suppurata plaga
ad visceris volumen exigua, hujusque influxus no-
civus in assimilationem et reproductionem totius or-
ganismi remotior et angustior • aegri aetas prove-
ctior, constitutio firma, processus vitalis moderatus,
8e gnior 5  constitutio stationaria et epidemica, therapia et
re giirten nec inflammationibus intendendis nec promoven-

152

dae ulcerationi et colliquationi modo directo aut indirectp
faventia.

§. 993. Phthisis stomachica  generatim et sine et cum
scirrho rarior, digestionis congruae defectu, et vomitu
frequente citius, abscessu autein extrorsum aperto et
formata ventriculi fistula tardius mortem inferre solet;—•
enlerica  exhaurientibus diarrhoea, lienteria, comitibus
colicaet tympanitide sat cito plerumque consumit; — me-
seraica  segni utplurimum et variante multum cursu, ac
ulceratis tandem intestiniš interitum parat;—• hepatica
faustis sub circumstantiis, ad quas iraprimis ulcus canali
fistuloso ad exteriora epigastrii vel liypochondrii patulum
spectat, quandoque sanabilis £bis a me sanata) ; — lie-
nalis, renalis, vesicalis  et uterina  etsi nonnunquam in-
tervalla , quibus subsistere imo emendari videntur, lon-
giora oflerant, rarissime tamen non sunt lethales.

§. 994. De dispositione  ad has phthises et momentis
producenlibus  omnia Valent, quae circa disponentia, et ga-
stritidis, enteritidis etc. tam chronicae quam acutae trans-
iturn in suppurationem et ulcerationem efficientia momen¬
ta, suis exponebantur Iocis, in memoriam revocanda.

§. 995. Propnosis  ex hucusque dictis, quae gene-
ratim morbos eorumque fontes spectant, patet, ceteruin
individui relationibus quovis in času speciali penitius ad-
commodanda. . t:> . n

§. 996. Principia therapiae  phthisium nominatari» a
eadem sunt, quae in phthisis pulmonalis medela statue-
hantur; cura ipsa pro organi suppurati aut ulcerali nat u "'
ra, situ et nexu, et pro funclionibus congrue modifica 11-
da es.t.

Hoc ultimo respCctu in phthisi stomachica et intesti-
nali magnae virtutis est adjuvans therapia sympt° ,natica ’
speciatim vomitionum et dejectionuin alvinarum frequen-
tiam et impetum nec non dolores simul moderans , miti-
gans, per mucilaginosa blandissima et opiata; • * n  phthisi
mesenterica et hepatica, si puris ad intestinorum cana-

153

lem indicatur derivatio , methodus diluens ac solvcns,
nonnunquam eccoprotica; — in phthisi renali et vesicali
emolliens, diluens, absque stimulo diuretica;—in phthisi
uterina demum pariter emolliens, solvens, nec non pa-
cans , si dolores vexant.

Convalcscentia,  si quidem obtinetur, eodem modo
ac ex phthisi pulmonali, curam exposcit partim averten-
dis recidivis , partim delendis morboruin sequelis ido-
nearn, atque phthiseos devictae speciei, et individuo ae-
gro adaptandara. Maxima et hic in diaeta et regimine ha-
bentur auxilia.

Grdo  II. Cachexiae cim praedominanlibus assimila-
tionis aberratione, hamorumque viliis Qcu-
cochymiae, dyscrasiaej.

Genus I. Cacohaemiae.

Spec. 1. Scorbutus.

§. 99T. Scorbulus  (Scorbut, Scharbock") ea dicitur
cachexiae aut cacohaemiae species, quae phaenomenis
debilitatis universalis , dedolatione, fiinctionum omnium
languore, dyspnoea, moerore, facultatum mentis delas-
satione, gingivis tumidis, spongiosis , facile sanguinem
fundentibus, čute sicca, squalida, maculis lividis, atro-
rubicundis aut nigricantibus ad suras aliasque partes no-
tata, urinis turbidis, profunde rubris aut bruneis, brevi
putrescentibus, inagna in haemorrhagias facilitate, etul-
ceribus laxis et spongiosis, manifestatur.

Jlossei  de inagnis: Hippocratis lienibus etc. commentarius. Ara-
stelod. 1564.

Wieri  observ. L.  I. de scorbuto. Amstel. 1567.

Boirhaarii  Aphor. 1148—.1165.

Jac. Lind  Abhandlung vora Scbarbocke. Nach der 2. Ausg. a.
d. E n gl- iibers. v. J. N. Pezold.  Riga u. Leipz. 1775 , g_

Ch. L. Hoffmanu  vom Scharbock etc. Miinst. 1782.

Fr. Milnim  Untersuchung iib. d. Ursprung der Simptome de*
Scorbuts u. d. Faulfieber. A. d. Engl. iibers. v. H. W. Lin -
demann.  Beri, 1705. 8 .

154

Th. Trofter,  ncue Bemerkungen ub. d. Scorbut. A. d. Engl. y,
C, F- MichaeUs.  Leipz. 1787. 8.

J. Marsovski/  diss. de scorbuto. In M, Sfollii  diss. med ad inorb.
chron. spect. ed. Eyerel.  Vol. I. Vindob. 1788. p. 21 — 72.

Cullen, Richter, Haase  in d. a. W.

J.  iVv Kochlin  iib. d. Scharbock u. d. Heilung desselben mit
Salpeter-Salzsaure. I. d. med. chir. Ztung. J. 1822. H- 401
bis 432.

J. W. Mac - Carthy  diss. med. inaugural. sistens scorbuti theo-
riam etc. Vindob. 1822.

§. 998. Scorbutus navigantium morbus est frequens,
et itinerum maritimorum diu durantiuin effectns 5  rarius
occurrit isque minus vehemens in terrarum incolis. In hoc
solum diffcrcntia scorbuti maritimi  et lerreslris  sita est.

Longioribus quidem itineribus, detecto magnete con-
ductore , saeculo decimo tertio frequenter mari susceptis,
saepius in Europa observatus fuit, et saeculo decimo
quinto universim innotuit: ex quibusdam tainen Hippo-
cratis  Iocis fde intern. adfect. c. 33. et 48.) fluit, eun-
dem ilio jam tempore, utut noa qua speciem propriain,
aliquibus saltein notis essentialibus delineatum fuisse.
Monographiae scorbuti primae auctoribus multo tardioris
aevi debentur. Tractatus Lindii  classicus dici meretur.

§. 999. In scorbuti decursu tria  observare licet stu¬
dia,  totidem intensitatis gradus habenda.

Stadiura primum  circuindant: lassitudo inconsueta
et inertia, ponderis et torporis in extremitatibus inf®"
rioribus sensus, genuum rigiditas; dyspnoea; animi <ie'
jectio; hebetudo visus; facies pallida , tlavicans, al1 ^
sublivida, tumens , oculi profundi, annulis caeruleo - vl '
rescentibus cincti, labia . pallida, sublivida; cutis cache-
ctica, terrea, sicca, notata raaculis profunde rubris aut
lividis a lentis ad alkjuot pollicum circumferentiam, ra ~
rioribus in facie, in pectore autem, abdomine, interna
brachiorum, antibrachiorum , crurum ac femorum pai te
jiumerosis; interdum intumescentiae parvae vesiculam in
inedio gerentes, cum maculis profunde rubris collapsam

155

excipientibus; oedeina circa malleolos; gingivae laxae,
spongiosae, tumidae prurientes et facile sanguinem fun-
dentes cum halitu nauseose foetente; sapor ingratus pu-
tridus , dysorexia, appetentia vegetabilium recentium
(Lind, Tro/ler),  ciborum et potuum acidulorum; pulsus
afebrilis, debilis, parvus, mollis ; sangnis e gingivis,
e naribus aut aliunde evacuatus nigricans est, virescens,
sero dives, cum placenta mollissiina.

Stadio secundo,  post tempus non determinatum, ple-
rumque alitjuot post septimanas intrante, priora inten-
duntur, et sequentia evolvuntur symptoinata: musculo-
ruin durities, rigiditas et ardua mobilitas articuloruin,
imprimis genuum dolentiuin et quemadmodum in tumore
albo dieto tumidorum; dolores femorum, luinboruin , dorsi
et vel maxime genuum, rheumaticis analogi, sensim in-
gravescentes et ipsa obsidentes ossa; punetorii in peeto-
re cum dispnoea majore, nec non colici; ecchymoses lo¬
čiš antea nominatis maculosis, ulcera in femoribus et su-
vis laxa, fungosa sanguinem dissolutuin et saniem foe-
dain fundentia, marginibus laxis, oedematosis, lividis
aut sanguinolentis cincta, in gangraenam facilia, aut
cmollitionem ossium vicinorum, cariem ac neerosim pa-
rantia; pulsus lentus, debilis, vftcuus, non febrilis; uri-
naebruneae, turbidae; haeinorrhagiae e gingivis, na¬
ribus, aut haemoptoe, haematemesis, diarrhoeae cruen-
tae, haematuriae vel aliae, sanguinem evacuantes cor-
ruptuin, dissolutum, nigricantem; gangraena gingiva-
rum cum dentium nigredine, vacillatione , lapsu; alveo-
loruin quandoque et maxillarum caries; nova vulneruin
consolidatoruin et fraeturarum solutio; magna ossium
fragilitas, aegrorum sub intensionibus imo motibus Je-
vioribus lipothyiniae.

Stadio demum tertio  eminent: debilitas extrema pa-
ralysi proxima, lipothymiae, quandoque convulsiones;
'»rthopnoea; haeinorrhagiae colliquativae exhaurientes,
atl »osphaera aegri foetens ; frigus, color lividus aut ni-

156

grescens, macies, paralyses extremitatum; alicjuando
icterus, hydrops; tandem symptomata febris putridae
gradu maximo, pulsu tainen paruin frequentiore.

§. 1000. Duratio  incerta est, jam ad septiinanas re-
stricta, jam in menses prolongata.

ExUus  rationes sunt: sanatio, quae imo tertio sta-
dio nonnunquam adhuc obtinetur ; variae cachexiarum
formae aliae, praecipue tabes, hydrops; aut mors, con-
suetim plenariae dissolutionis sanguinis, manifestae de-
compositionis in variis visceribus, et completae virium
vitalium exhaustionis seqnela.

Disseclis in cadaveribus  sanguinis dissoluti, decom-
positionis et sphaceli in visceribus signa, et humorum
extravasata, illis post obituin ex febribus putridis ana¬
loga , inveniuntur.

§. 1001. Disponuntur  in scorbutum subjecta debilia,
exhausta, inertia, phlegmatica, laxa, inflata, valde ob¬
esa, dein moesta, melancholica, tandem et senio confe-
cta. Infantes in scorbuti varietatem noma  aut slomacace
vocatam £mox exponendauQ procliviores esse videntur.

Momentis excilantibus  adnumerantur: aer perfrigi-
dus aeque ac aestuans siraukjue humidus , dein princi-
piis constitutivis alteratus, impurus; cibi, sive vegeta-
bilium sive animaliuin e regno petiti, duri, sicci, parum
nutrientes , acres, digestu admodum difficiles, v. gr. pa-
nis aut cibi farinosi ex farina corrupta, mucida parati ,
non satis fermentati, carnes infumatae durae , siccaCj
admodum salitae; aqua fatua, tepida, sicut et marin* 1
salsa et impura, omnes potus relaxantes et solventes i ft
abusum suinti; nutrimentorum penuria, recentium defe-
ctus; spurcities raagna; inertia et niinia corporis quies
baud minus ac labores perquam intensi, ardui, protracti,
itinera longa pedes facta; taedium temporis, tristitia,
moeror, curae rodentes, anxietas , nostalgia, ceteri-
que deprimentes animi adfectus et pathemata; morbi
diuturni tam febriles quam afebriles assimilationem mul-

157

tum laedentes, quemadmodum v. gr. febres lentae, in-
termittentes pertinaces, viscerum abdominalnim infarcti-
bus junctae CHippocrates, Panlus Aeginela, Avicenna,
Sennerlus  et a. m.), haemorrhagiae aliaque profluvia,
syphilis universalis, scabies inveterata, lepra etc. etc. 5
remediorum tandem antiphlogisticomm, solventium , eva-
cuantium, debilitantium et narcoticorum abusus.

Inde intelligitur, cnr scorbutus ad littora maritima
septentrionalis Europae et Amerieae in Groenlandia, INor-
vegia, Suecia, Dania, Hollandia, Gennania superiore,
Anglia, Russia, cur itineribus maritimis diu durantibus,
in urbibus obsidione dinturna cinctis, castris, ergastu¬
liš castigatoriis , nosodochiis perperain constructis ni-
miuinve refertis , impuris etc., in angustis, udis, de-
pressis, tenebricosis pauperain tuguriis etc. etc. fre-
quens inveniatur, cur vere adulto et aestate quandoque
epidemicus regnet.

1002. Di/ferentius  scorbuti quoad originem , cau-
sarum occasionalium intensitatem , expansionem, decur-
rendi rationem, duralionem etc., quum omnium morbo-
rum communes sint, generatim soluin hic tetigisse suffi-
ciet. Varietas  attamen penitius memorari meretur, cun-
cer ac/ualicus Balavis  (AVasserkrebs, ab indole instar
cancri destructiva et jugi salivae fluxu), notna, slotna-
cace  aliis, gangraena gingivarum  Gali is, gangraena oris
interni Boerhaavio  nominata, aptius forsan ulcus oris in¬
terni scorbulico -gangraenosnm  vocanda.

§■ 1003. Haec scorbuti modificatio  infantes caclie-
Cticos potissimum, raro adultos infestat, et Sivietenio
referente (Commenlar. in Boerhaav.  Aphor. 432. Vol. I.
p. 766-3 in Batavia quandoque malorum epidemicorum
frequentiam est nactus. Juxta Stoie/enii  ejusdem, Rich-
teri, Lentini, Henkei  et proprias aliquot observationes
praecursores habet lassitudinem , inorositatem , inquietu-
dinein, dysorexiam, obstipatam alvum et motus febriles;
deinde modo manifestatur sequente: in interna buccarum

158

aut labiorum parte, in gingivis, lingua, tonsillis ant
palato tumor oritur durus, rotundus, magnitudine piši
aut fabae, maculam gerens pallide rubram, non adeo do-
lorificain ac aestuantein potius, cujus inedium paulo post
stigma album occupat. Hoc in puneto nune et in cir-
cumferentiis intensius rubentibus increscit dolor, locus
subter illud, escharam gangraenosam sistens profundius
exeditur, et eschara in individuis adultioribus et malo
mitiore delabitur, in infantibus vero, et morbo vehemen-
te quaquaversura toto in ambitu expanditur; simul tune
halitus ore exit suinmopere foetens, profluitfjue continuo
šaliva putridissima, sanguine striata, etnisi illico eflicax
adhibeatur inedela, eitissiine progreditur corruptio, qua
non partes modo molles nominatae, sed etiam, qui jam
prodierunt, dentes et futurorum rudimenta in alveolis
latentia , ipsaeque maxillae destruuntur ita , ut notabiles
earum partes una cum dentibus laxius impactis solvantur,
et secedant aut eximi facili queant negotio. Interea ha-'
bitus aegri cachecticus, pulsuum debilitas, dyspnoea
eitissiine augentur, non aequali licet ratione vires mus-
culares decrescunt, partes gangraena et carie devasta-
tae ho'rridae aspectu, evacuationes colliquativae eva-
dunt, doneč mors tantis finem imponat miseriis.

Van Stvieten  Comment. in H. JSoerh.  aphor. 483. et 438. Vol. I-
p. 74 . 9 . , 766. et 767.

A. G. Richter  Anfangsgr. d. tVundarzn. B. IV. g. 148 etc.
i Girtanner  Kinderkrankheiten.

i ji. Renke  Handb. z. Erk. u. Heil. d. Kinderkrankheiten. 3. A 11 * 1,
B. II. S. 861—865.

Klaatsch,  in Hufeland’s  Journ. d. pr. H. 1833. St. 1.

§. 1004. Disposilu  in hunc morbuin sunt subjecta
debilia, laxa, pallida, inllata, praecipue infantes sero-
phulosi, rhachitici. — Generuri  solet malum coalitis tri—
bus scorbuti causis gravissimis, pauperum nempe tugu-
riis angustis, udis. frigidisque, raro et haud sufficientei

159

ventilatis; victu nimis parco, crudo , depravato; etspur-
citie rnagna.

1005- Consideratis et collatis morbi symptoraati-
bus, resultantibus ex cadaverum lustratione vitiis mate-
rialibus, inomentis causae disponentibus ac excitantibus,
nec non tlierapia salutifera, baud dubiura est, essentiam
scorbuli ejuscpie raodificationum surama cum probabilitate
assuini posse sanguificationem raorbosam cum peculiari
sanguinis dyscrasia, per coagulabilitatis defectum, prae-
valentem nisum in decorapositionem et facultatem inči—
tandi debilem sese manifestante , et, ut videtur, ab oxy-
genii necessarii penuria pendente.— Mac-Carthy  0. c.
p. 61-3 opinatur, scorbuto subesse vel oxygenii defectum,
vel excessum principii phlogistici, sanguine indolem ve-
nosain induente. — Itaase  (1. c. T. III. S. 2. p. 123  scor-
buti essentiam in vitio dynaraico et chemico simul unito
quaerendam esse; illud in irritabilitate et energia syste-
matis irritabilis admoduin depressis, istud vero in pro-
portione oxygenii ad principia phlogistica in huraorum
raassa, speciatim in sanguine consistere, et utrumque
vicissim se excitare contendit. — Kochlin  (3. c. p. 405*3
sanguinem in scorbuto primarie et praevalenter adfectum,
sedemque hujus morbi, et processum fermentationis,
dissolutionis ac decompositionis putridae in sanguine
causain illius proximam esse, existiraat.

1006. Scorbutus, casibus solum gradus Ievissimi
exceptis, gravem sistit morbum , attamen adaequata sub
medela ceterisqne circumstantiis secundantibus stadio
altero adhuc sanabilem , tertio „autem impriinis provecto
fere semper lethalem. Evoluta ejus forma aj>ud nos spo-
radica sat frequens, rara epidemica; qua tališ autem
gradus initiantis mali levisgimus omnino occurrit, diathe-
sis scorbutica nominari solitus.

Ulcus oris interni scorbutico-sphacelosum infantum
rar o sanationem admittit, quia causae excitantes con-
Suet im ardue aut non possunt auferri; quia magni mo-

180

menti morbus principalis omnem fere vchementiam in
sphaeram angustam organaque Iaxa et segnioris vitae
concentrare videtur, communiter in infaustum cuin scro-
phulis et rachitide connubiuin cadit, rapido progrcditur
cursu 5  quia saepissime arduuin est remedia procurare
necessaria , eaque rite administrare etc. etc. Facilius sa-
natur in adultis. Mors intra duas quatuorve septimanas
accedere solct; sanationem foveae sequuntur profundae
et cicatrices, perpetua gangraenae et sphaceli deva-
stantis vestigia.

§• 1007. In facienda scorbuto viedela  quam citissi-
me ainovere, enervare causas occasionales oportet, om-
nesque alias potentias, illi alendo, augendo pares. lte-
quiruntur absolute, et ad morbum leviorein imo sanan-
dum sufficiunt aer purus, siccus, frigidulus reficiens;
aqua pura, recens, putealis aut fluvialis non salsa, cuin
acido tartrico , succo citri etc.; alimentorura vegetabi-
lium et animalium recentium copia necessaria; motuscor-
poris frequens viribus adcoimnodatus; aniini hilaritas,
occupatio mentis grata et distractio per mušicam etc.
1 ’raeterea curatio eo tendat, ut assimilatio et sanguili-
catio corrigantur, sanguinis proinde crasis emendetur,
utvires incitentur ac roborentur, graviaque auferantur,
ieniantur symptomata. Hune in finem conveniunt: mitiore
scorbuto acida vegetabilia imprimis spontanea citri, au-
rantii, ribium , berberum , pomorum , cerasoruin, prun 0 '
rum, rumicis acetosae, brassicae fermentatae praeacet° ;
majore morbo: acida mineralia, elixir. acidum HaM erl ’
acidum pyro-Iignosum cum syrupis, aliisve pharmacis aut
potulentis; pharmaca amaro-aeria Qierbae anti-scorbuti-
cae dictae), amara, amaro-aroinatica, adstringentia?
uti: cochlearia, beccabunga, nasturtium aquaticum, ra '
pbanus rusticanus, semen sinapis etc. in succis expi es-
sis : lactucariis vel conservis, centaurium minus, trifoliuin
fibrinum , carduus benedictus , quassia , gentiana, absin-
thium, calamus aromaticus, flores chamomillae, salvia i

161

baccae juniperi, cortex Peruvianus, quercus, salicum,
hyppocastani etc., alumen etc. Junguntur his victus
digestu facilis, succulentus, pro essentiali parte in re-
centibus oleraceis dictis, aut brassica fermentata et fru-
ctibus horaeis acidulis constans, pro potu aqua, aut ce-
revisia amaricans bene defaecata, aut decoctum malti
cum acido (juodain, vel vino tenui acidulo, et malo mul-
tuin provecto vinuin annosum austriacum, rhenanum, bu-
dense etc. aqua congrue dilutuin. Virtutis eminentis sunt
balnea et lotiones frigidulae universales cum aqua mera,
aut aceto vel acido minerali, vel (insigni sub laxitate ac
debilitate) aceto aromatico , vino, alcohole, špiritu vini
camphorato etc. remixta, quater et pluries per nycthe-
meruin leniter fricando ab ipso aegro , quoad vires fe-
runt, institutae. (]Vid. 732-3

Curam symptomalicam  insuper haud raro indicant
gingivarura maxima laxitas et corruptio, ulcera scorbu-
tica et haemorrhagiae. Opponuntur sj)eciatim gingivarum
adfeclioni  collutoria ex salviae, rutae, scordii infusis,
cum melle rosarum et pauco špiritu vini, vel cochlea-
riae, vel tinctura myrrhae, ex aqua cum alumine soluto
vel acidis muriatico, sulphurico aut j>yro - lignoso, vel
špiritu cochleariae adir.ixtis, electuaria ex melle rosarum
cum aluinine vel mox nominatis acidis aut spirituosis
conflata. — Haemorrhagiae scorbulicae  non alio, ac in
febre putrida C§. 125. a.)  diclum , modo tractantur. —
Vleeribus  imponuntur acida, quae recensebantur supe-
rius, diluta, aqua vulneraria The deni,  solutio aluminis,
guinmi kino, decocta corticum salicum, hyppocastani,
quercus, chinae subfrigida.

1008. Cura cancri  dieti ac/ualici , sive ulceris
oris interni scorbutico - sphacelosi et in hoc ipsum ten-
dat, et in morbum principem serophuloso-, rhachitico-
aut et hydrocephalico - scorbuticum. Cum therapia uni-
Ver sali antiscorbutica et incitante vel diuretica illico lo-
CUs  sphacelosus saepius de die colluendus aut ope peni-

162

cilli e linteo carpto confecti illinendus acidis vegetabi-
libus , et, proserpente tabo , acidis inineralibus, e qui-
bus 8wietenius  0. c. p. 767.) muriatico palmam tribuit,
vel aqua dilutis vel melle rosarum remixtis, aut aquosa
calcis muriaticae solutione. In casibus pessimis 8wiele-
nins  ipsum spiritum salis marini , ut vocat, merum ad-
plicuit et pulcherrimo semper cum successu, nisi cum ,
gingivis omnino jam corruptis, maxillae os adfectmn fo-
ret. Caveatur ab omni rudi frictione, in scorbuto et aph-
this quotidie male usitata.

Therapia [convalescenliae  ab illa post exantlatam
febrim putridam £§. 128.) essentialiter non differt.

Spec. 2.  Clilorosis.

§. 1009. Clilorosis,  Bleichsucht (a jchaopos,  pallide
vireus), est cachexiae species, sexui sequiori propria,
et quidem tam puellas circa aut adhuc ante pubertatis
tempus quam nuptas juniores viduasque infestans, quae
colore pallido fere lacteo, vel flavicante, vel ex llavo
virente, macie sine vel cum leucophlegmatia, debilitate
universali imprimis musculorum eminente, palpitationibus
cordis , catameniorum citra graviditatem defectu vel ni-
mia parcitate ac vices agente blennorrhoea, et saepe re-
rum non esculentarum desiderio, insignitur.

Cullen, P. Frank, A. G. Richter  in d. a. W.

El. v. Siebold  Hancih, zur Erk. u. Heil. d. Frauenziiiiii |CI ""
krankheiten B. I.

Jos - d. Marmaross  diss. inang. de Chlorosi. Vienn. 1813-

C. G.  C«n<s g Lelirb. d. Gjnakologie u. s. w. 2  Tlile- Di' es>( *'
1822. 8.

Jiirg  Fraueucimmerkrankheiten. Leipz. 1822.

§. 1010. Adsunt initio delassatio magna, corporis
totius praecipue in lumbis , regione sacrali et extremita-
tibus inferioribus gravitas, inertia ad motum , palpitatio
cordis et dyspnoea, imprimis sub scalarum adscensu
tuncque anxietati juncta , dysorexia, animlindifferentia,

163

solitudinis amor, moestitia, irritabilitas; — adsociantur
postea coloris cutanei in designatum mutatio, in facie ci-
tra conjunctivam puram eminens, palpebrae e flavo bru-
nescentes; labiorinn, gingivarum, linguae et caruncu-
larum Iacrymalium pallor; dyspnoea angens ac palpita-
tio cordis etiam sine motu; macies cum habitu leuco-
phlegmatico vel pedum oedemate; lrigidula cutis et sic-
ca; pulsus parvus, contractus vel moliis et debiljs, frc-
quens; mensiuin ant defectus, aut fluxus debito parcior
et difiicilis, irregularis, aut emansio cum blennorrhoea
eorum vices agente; instinctus sexualis consuetim nul-
lus; dysorexia, anorexia, malacia, pica; in subjectis
teneris ac sensibilibus ceplialaea frequens , pronitas in
lipothymiam, spasmi varii quemadmodum in hysteria; in
multis dyspepsia , acidum , alvus inordinata. Sanguis
quacunque via evacuatus pallide ruber, parum coagula-
bilis est.

Jj. 1011. A chlorosi differunt adfectiones morbosae,
in quibus menstrua vel obstaculis variis in vagina, atre-
sia, hymene imperforato etc. retinentur, vel fiuentia re-
frigerio , aniini adlectibus validis etc. supprimuntur, aut
malto parciora redduntur. lllae enim utut cachexiain ha-
bere possint sequelam, non tarnen hac ipsa stipantur,
nec singula, qualia cachexiae chloroticae competunt,
symptomata, nec pura, verum (utpote chloroses secun-
dariaej  morbi primarii phaenomenis mixta, ostendunt.
llis in casibus diagnosis non semper facilis, imo, ubi
graviditalis recentis suspicio viget, quandoque difficil-
lima est.

§. 1012. Chlorosis lente decurrere solet et absque
febri. Ingravescenti sociantur jam mala nervosa acuta
vel chronica, uti: febris nervosa, spasmi, chorea St.
Viti, epilepsia , melancholia, mama, jam impetigines
Pertinaces, oedemata pedum, hydrops et vel maxime
hydrothorax et hydrocardia; favente rerum positione
scorbutus.; jam tussis initio sicea , admodum molesta,

ll *

164

postea cum sputis mucosis largis, tandem febris lenta
depascens suis cum satellitibus et tussis transitu in phthi-
sim pulmonalem pituitosam, demum uleerosam.

§. 1013. Cadaverum lustratio, praeter residua mor-
borum, qui nune nominabantur, consecutivoruin phae-
nomena, magnam sanguinis penuriam, tenuitatem et co-
lorem obscurum, vitia cordis, praesertiin laxi et pallidi
dilatationes non rarius ac uteri et ovariorum imperfe-
ctam evolutionein vel et degenerationes varias, muscu-
los oinnes extenuatos, exsangues ostendit.

§■ 1014. Dispositio  in chlorosim nune connata nune
adquisita occurrit praecipue in puellis debilibus, graci-
Iioribus, cito crescentibus, cutis igitur tenuis, moliis ,
pallidae, musculoruin laxorum , ingenii praecocis , ari ipd
irritabilis, irascibilis, sicut in valetudinariis, male nutri-
tis, serophulosis, rhachiticis, pituitosis, verminosis. —-
Momentis causae excilanlibus  accensentur: nutrimerita
vilia, crassa, farinosa, mere vegetabilia, insUfficientia;
aer iinpurus, non ventilatus, humidus, humido - frigidus;
refrigerationes; vita otiosa, aut sedentaria; somnus ni-
mius; morbi graves; sanguinis aliorunique humoruin dis-
pendia ; animi adfectus et pathemata deprimentia, iinpri-
mis curae, moeror, desiderium inane, amor infelix, re-
pulsus; instinctus sexualis per lectitationes, conversa-
tionem etc. praemature excitatus; idem excedens non
sedatus; masturbatio utplurimum blennorrhoeain simul in'
ducens;— tandem et morbi  varii universales aut organa
sexualia maxime ferientes, ut: Jebres ac inflaminatio» eS
varii generis , morbi a refrigerio, graves sang u,nis
aliorumque humorum jacturae, nevropathiae, gravidila-
tes, partus, puerperia admodum debilitantia etc. q« ae
puellis nuptisve antea rite menstruatis dum chloroseos
evadunt fontes, secundariam  gignunt, consuetim com-
plicalam.

S- 1015. Essenlia  chlorosis quaerenda est in san-
guilicatione imperfecta cum cruoris penuria, indeque

165

proficiscente imperfecta et retardata totius corporis evo-
Jutione, in se ipso necdum sufficienter et ita consolidati,
ut vires notabiles et materiam organicam partibus sexua-
libus effonnandis earumrjue functionibus sustinendis ne-
cessarias impendere valeret (RichterJ.  Genitalnim autem,
functionumque eorum evolutio vel a) respectu totius or-
ganismi praemature sollicitata est; vel b} organismo ad
gradom convenicntem necdum perfecto aetate consueta
adhuc deest; vel c) vix manifestata per potentias no-
centes et morbos supra nominatos sistitur, intercipitur.
Ex his genesis chlorosis primariae  et secundariae  suam
nanciscitur explicationem. Altera morbi priinarii vestigia
et effectus non raro adhuc adsociatos secumfert, pro
diagnosi, prognosi et cura omnem šibi attentionem ex-
poscentes.

§. 1016. Chlorosis semper lente decurrit diuque du-
rat; leviori gradu absque periculo est et, si causae aut
morbi principes primarii auferri queunt, sanatu facilis;
altioribils autem gradibus et duratione perlonga difficulter
sanatur, et decompositione sanguinis, virium consum-
tione , febre lenta, organorum nobilium destructione, hy-
drope etc. periculosa evadit, et saepe lethalis. — Mor-
bus mitior progrediente aetate nonnunquam sponte eva-
nescit. — Chloroticae saepe manent steriles, aut abortus
facile patiuntur, aut imbecilles pariunt proles.

S- 1017. Therapia  primo in ainovendas causas oc-
casionales noxiosque influxus mox memoratos, vel et in
morbum principalem v. gr. scrophulas, nec non, quoad
chlorosim secundariain, in priinarium complicantem tol—
lendura aut pro possibili infringenduin dirigatur. Requi-
runtur itaque aer purus, siccus, inoderate calidus, rnotus
corporis frequens et adcoramodata virium intensio, se-
dula occupatio, distractio, animi adfectus grati, victus
hene nutriens, digestio facilis etc. etc. His solis chloro¬
sim tum primariam tum secundariain complicatione jam
liberam, incipientem graduque levem pedetentim perfecte

166

sanari, non est rarissimnm. Hla vero increscente, contra
tnali essentiam, habito gradus singulorum urgentium aut
valde graviuin symptomatum, aegrique constitutionis
tenerae, irritabilis vel laxae, inertis respectu, ita agen-
dum erit, ut non vita solura toto in organisino congrue
incitetur , sed speciatiin assimilatio omnis, sanguificatio,
nutritio einendentur, ac nonnalis proinde evolutio pro-
moveatur, corroboretur. Quem in finem penes diaetetica
et psychica mox mernorata reinediis adhuc partim robo-
rantibus, partim meliori imprimis sanguificationi pro/icuis
opus est. Spectantad illa: tonica amara, ainaro-aroma-
tica, cortex Peruvianus; ad ista marš et acida mineralia.

Necessarium est, sicut morbum primarium adhuc
perstantem conveniente methodo, ita coinplicationem ga-
stricam, vel et syinptomaticum pituitosuin organoruin di-
gerentium statuin haud infrecjuentem, remediis solventi-
bus et evacuantibus tollere, priusquam directa institua-
tur chlorosis curatio. Id quod in subjectis lentis , laxis >
pituitosis debita cum energia, saepe emeticis, efficien-
dum est.

Praemissa hac, ubi opus, praeparatione, alias sine
illa, conveniunt praesente magna systematis circulatorii
irritabilitate elixirium acid. Hall.  cum aqua et saccharo,
dein cumdecoctis amaris fumariae, centaurii min., trifob
fibr. etc. etc.; irritabilitate modcrata, sicut leucophlegina-
tia et polyblennia levi, amaro-aromatica, quemadmo-
dum chainomilla , inatricaria, absinthium, calam. arom -1
cort. Peruv., et ferrum praeprimis ejusque praepai'«ta.
Adhibita vel  statim limatura purissima cum elaeosaccharo,
vel  communius tinctura malatis ferri, aut extractum, al1 ^
ilores sal. ammon. martiales praemittuntur, et ab his ad
ferrum in substantia fit transitus. Aquae martiales ,
Slernbergensis, Claamemis, Pyrmontana  etc. praeci-
P ue  ad fontes ipsos haustae, egregiam pariter exerunt
virtutem.

Eininentibus nervorum mobilitate et symptomatibus

167

mere nervosis, uti cephalaea, gasteralgia, tussi spas-
inodica, colica catameniali etc., administranda cuui prio-
ribus sunt pacantia, balnea tepida einollientia, saponata,
levissima aromatica, infusa et aauae aroinaticae mitiores
millefolii, melissae, valerianae utriu'squc, chamomillae,
folior. aurantii etc. cum vel absque castoreo, liq. corn.
cerv., assa foetid. etc., vel etiam narcotica.

§. 1018. Frustraneum foret, aut certe in daminim.
aegrarum cederet conamen, menses haerentes vel aequo^
parciores cum energia pfellendi, quousque cachexia, mor-
bum principalem constituens , sublata non fuerit. Hac
vero sanata menses aut parcitate , aut qualitate aut pe¬
riodo adhuc peccantes caute movere licet modo , inferius
de amenorrhoea subpressionis commemorando.

§. 1019. Curatur convalescenlia,  citra. potentiarum
nocentiuin supra nominataruin fugam, methodo nutriente,
roborante, et incitante, atque concordante regimine
diaetetico et psychico exacte servato, diu continuandis.

Spec. 3. Morbus coeruleus.

§. 1020. Morbus coeruleus  (coerulosis, cyanosis,
BlausuchtJ cachexiarum species vocatur, colore coeru-
leo universali, locis epidermide tenuiori tectis uti labiis,
carunculis, palpebrarum marginibus etc. imprimis emi-
nente insignita, a vitiosa cordis organisatione, insuffi-
ciente sanguinis in pulmonibus oxydatione, ejusque indole
venosa praedominante pendens.

Color plus minusve lividus praecipue labiorum, fa-
ciei, unguium oinnes comitatur morbos cum impedito
sanguinis ad cor refluxu, adeoque imminuto per pulino-
nes transitu, cum systematis proinde venosi repletione
et imperfecta sanguinis in pulmonibus immutatione con-
junctos. Quare in tracheae ac pulmonum inflainmationi-
bus, in pertussi, amplis pulmonum vomicis , asthmate
spasmodico, hydrothorace etc. etc. non infrequens, in
cholera orientali universalis pathognomonicus visus est,

et pro morborum principalium ratione jam transitorlus jain
perstans. Istos vero morbos ad eum, de quo nuncsermo
est, minime referendos esse, ex ejus definitione patet.

Lenfirt  Beytrage ■/,.  ausiib. Arzneyw. B. II. S. 68.

Fr. Meckel  Haudb. d. pathol. Auat. B. I. S. 426.

Kreysig  iib- d. Krankb. des Herzens. Tlil. I. S. 371 u. TIil. II.

Abth. 2. S. 788.

A. O. Richter  spec. Therap. B. V. S. 197—218.

§. 1021. llarus est morbus, connatus saepius quam
posten ortus. In connato  cor aut primariam offert forma-
tionem vitiosam , aut imperfectam , vel in ea, quae foe-
tui competit, post nativitatem detirietur i. ee  1'orainen
ovale et ductus arteriosus Bolutli  alterutri aut utrique
manent pervii. Formationes vitiosae omnium pessimae,
quum cyanosim producere soleant mox a partu manife-
stain, acute decuri-entein, brevique lethalem; — per-
meabile autem foramen ovale et arteria pulmonalis simul
angustior nonnunquam cum cyanosi vitam diu persistere
concesserunt. De morbo post nativitatem demum suborto
inculpanda sunt vel foramen ovale, forsan sanguine in
ventriculo cordis dextro stagnante', de novo violenter
apertum, vel valvulae, vei septi pars suppuratione et ul-
ceratione destructae. Hoc ex fonte maluin omni aetate
oriri potest, brevi pterumque exitiale.

1022. Ingravescit quavis incitatione cordis , im-
primis motibus institutis, quibus insimul oppressio i®
praecordiis , anxietas absque respirandi molestia et abs-
que dolore cientur. Dispositio in haemorrhagias inag® a
semper adest, et sanguis evacuatus, arteriosus quoq® e 5
non Iaete rubet, parum coagulabilis, sed ruboris profun-
di est in nigrum vergentis, et ut in sCorbuto dissolutus.

g. 1023. ProffHosis  ex comraemoratis desninenda.

Tkerupia,  quae non nisi palliativa esse potest,
eo tendat- oportet, ut huinbrum ciroulurs toto in or-
ganismo liber et aequabilis sustineatur, cordis actio mo-
deratissima ab incitatione ac intensione quavis sollicite

169

defendatur, et raassa sanguinis parum nimis oxydati cor-
rigatur. Methodos pro scopo facientes et reraedia iterum
exponere supprfluum foret; id modo adnotare convenit,
sub therapia rationali, regimine adcommodato, calore
inoderato aegris admodum accepto, vitam quandoque diu
procrastinari.

Genus II. Cachemiae cum praevalentibus secretionibus morbosis,
secrelonnnqiie vitiis.

Spec. 1. Status pituitosus.

§« 1024. S falus pituitosus  (cacochvmia pituitosa;
polybIennia Stced. ,  Verschleimung, schleimiger Zu-
stand) cachexiae species est, quae pallore et leuco-
phlegmatia cutis, extremorum frigore, adynamia uni-
versali, segnitie motuum corporis et functionum mentis,
nimiaque pituitae secretione in muciparis nariuin, oris et
faucium, organorum respirationi dicatorura, ventriculi,
tractus intestinalis , nec non vaginae, imo rarius et ure-
thrae membranis palam redditur.

g. 1025. Ex phaenomenis specialem merentur men-
tionem polgblennia pulmonalis  sen lussis pituitosa,  et
vaginalis  seu leucorrhoea benigna.  Prior, ubi sputa jam
puri simiilima fuerint, ubi citra ponderis prementis in
pectore sensum atque dolores artuum rheumaticis analo-
gos febris ndfuerit lenta, iinprimis vesperi manifesta,
ubi itague phlhisis  jam viguerit pulmonum, nolha  dieta
seu pituitosa ,  levius examinanti pro phlhisi pulmonum
ulcerosa  eo facilius imponent valet, quum tentamina de
pure notas hujus infallibiles minirne suppeditarint, et ma¬
ju m  inerescens tandem in phthisim ulcerosain reapse de-
generet, — Leucorrhoea benigna  mentiri syphiliticara eo
facilius potest, qno magis degeneraverit malo diuturno
et inveterato mucus vaginae, luridus et acer redditus.
Utroque in času diagnosim illustrant dispositionis ad inor-
buin consideratio, febris pituitosa forsan superata, catar-
i'bi aut rheumatismi chronici vel saepe recurrentes, sym-

170

ptomatum praegressae inflainmationis defectus, aestimatio
riomentorum, quae mox nominabuntur, excitantium, de-
cursus ac durationis morbi praesentis , indoles multura
variabilis muci, nec non therapiae, diaetae , regiminis,
variorumque influxuum accidentaiium effectus.

§. 1026. Polyblennia malum sistit chronicum, levi
gradu, topicisque svmptomatibus exiguis per annos, quin
aegrorum valetudinem notabiliter turbet, durans; tem-
pore sereno, sicco, moderate calido, et stimulorum ad-
aequatorumin corpus etaniinam actione mitiganduin, imo,
nisi diutius ac nimis profunde in constitutione individui
radicetur, perfecte sanandum. Idem vero sub adversfs
rerum adjunctis in turbas digestionis et rešpirationis
perstantes graves, et modo consecutivo in febrim pitui—
tosam, in lentam, in phthisim ulcerosam pulmonum,
chlorosim, hydropes etc. transire potest, atque his rae-
diantibus sicut suffocatione , apoplexia mortem inferre.

§. 1027. Disponuntur  in polyb!enniam prae aliis
infantes ac senes, subjecta laxa, debilia, phfegmatica,
scrophulosa, rhachitica , valetudinaria. Ad momenta ex-
cUnntia  spectant, quae de generanda febri pituitosa £T. I.
§. 186-3 incusabantur: constitutio aeris propria epidemica
et endemica; usus nutrimentorum vilium protractus , fa-
tuorum, farinosorum crudorum, leguminum aliorumque
tenacium, viscidorum; habitacula humida; humidum et
spurcuin omnis generis; neglecta cutis mundities; ver-
mes intestinales pro parte; quaequae et digestionem
specialius et sanguificationem debilitando paria etc. etc.

Inducunt speciatim tussim et phthisim pituitosani}
nec non Ieucorrhoeam benignara : irritainenta gastrica,
continua, genitalium ipsorum idiopathica, sympathica,
physica, psychica diuturna aut saepe repetita; refnge-
r *um iteratum; variorum morborum cutaneorum ut et ar-
thritidis evolutio imperfecta, horurn sicut profluviorum
habitualium suppressio.

S* 1028. E quibus constat, morbo huic non irrita-

171

tionem aut inflammationem membranae partium dictarum
muciparae, sed assiinilationem et sanguificationem vitia-
tam cum praevalente sero, insignem solidorum laxita-
tein , humorumque congestionein in membranis muciparis
cimi larga muci secretione (jua proximam subesse causam.
(Conf. T.I §. 179. et 180.)

g. 1029. Prognosis  ex morbi descriptione et histo-
ria, dein ex sequentibus deproraenda: Dispositio in po-
]yblenniain et haec ipsa gradu leviori non raro tam pro-
fundas in constitutione individuali habent radices, ut
evelli sine ancipite aut periculosa in toto organismo me-
tamorphosi nequeant. Lentus morbi decursus necessario
artis auxilio tempus quidem concedit, sanationi vero plu-~
rimum obstant sensibilitas organismi totius, primarum
praesertiin viaruin et cutis depressa, nec non accumula-
tiones pituitae copiosas, quin aeger debilitetur, tollendi
diilicultas.

§. 1030. Therapia  citra causas occasionales et cir-
cuinstantias malum protrahentes et intendentes auferen-
das, eo speciatim dirigenda est, ut digestio, sanguifi-
catio et nutritio emendentur, atque morbosa muci se-
cretio praevertatur. Hune in finem nonnunquam oinnium
primo larga ventriculi, intestinorum, aut viaruin respi-
ratoriarum pituita attenuetur, soivatur, eliininetur ne-
cesse est remediis solventibus , emeticis , purgantibus ,
aut sternutatoriis, incidentibus, expectorantibus. Post
haec irritando solventia incitantibus, tonicis nec tamen
adstringentibus nupta, quemadmodum sal ainmoniacus,
aethiops antimonialis et mineralis, sulphur aurat. anti¬
mon. , kermes minerale, sulph. aurat. antiin. cum calo-
mele, tart. emeticus refraetis dosibus, aquae Egranae,
oximel seillitieum, gumm. ammoniac., resinae, balsama
nativa 5  rheura cum taraxaco , cum cichoreo, fumaria,
trifolio, cortice Peruviano, aut cum absinthio, flor. cha-
»‘omillae, rad. calami aromatici etc. in usum sumantur,
frequentibus cutis frictionibus, lotionibus adjuventur

172

cum aqua recente frigidula, vino, alcohole aqua mixto,
špiritu aromatico, balneis tepidis simplicibus vel sapo-
natis , sulphuratis, aromaticis, adcouunodato corporis
motu, diaeta digestu facili, modice condita, nec non
commoratione in aere puro, sicco praeprimis regionum
quidquam montosarum. — Conferantur, quae circa thera-
piain febris pituitosae T. I. §. 189. dieta sunt.

Siiec. 3. Helminthiasis.

§. 1031. Helminthiasis  (Vermitio, morbus vermino-
sus , Wurmkrankheit , Wurmsucht , Wurinbeschwer-
den} ea dicitur cachexiae species polyb!enniae adfinis ,
quae vermium praesertim intestinaliura generationi es-
sentialiter conjuncta, citra cominunia cachexiae pitui¬
tosae symptoinata propriis manifestatur phaenomenis, per
vermes inductis.

M. E. Blodi  Abliandlnng v. d. Erzeugung rter Eingeweidewiir-
mer u. d. Mittela wider dieselben. M. X Kupf. Beri. 1783.4.

Jos. Lenijsfeld  Beschr. d. Bandwurmer u. dereu Heilmittel.
Wien 1794. 8.

V. L. Brera  med. prakt. Vorlesungea iib. d. vornehmatea Eiu-
gevveidewiirmer d. m. leb. Kdrps. u. die sog. Wuriakhten.
A. d. Ital. iibers. u. m. Zusiitzen versehea v. F. A. Weberl
M. 5 Kupf. Leipz. 1803. 4.

C. A. Rudolphi  Eutozoorum historia natur. Vol. III. Amstel-
1808 —1810. 8. — Eutozoorum synopsis etc. c. tab. trib.
aeueis. Berol. 181.9. 8.

Dr. Bremser  iib. leb. VViirmer im leb. Menschea. Ein 'Bucb f -
ausiibeade Arzte. Mit n. d. Natur gez. Abbild. auf 4 Tafeli’
Wien 1819. 4.

§. 1032. Sunt quidem vermes varii extra tubum in-
testinalem deprehensi a viris mox noininatis, de Helmin-
thologia bene ineritis, speciatim laenia hgdatigena  V1X
n on in singulis corporis humani partibus internis, /dana
in externis , slrongglus g.  in renibus, disloma hcpalicurn
in cystide fellea, polgsloma pinguicola,  Vielloch (ob-
servante 'Freutler in adipe ovariorum etc«, ast hic loči

173

eorum šolnin mentionem facere convenit, qui intestina
inhabitant, ibidemque Helminthologis adserentibus prima-
rio generaritur. Sunt anctore Bremser  (op. cit. p. 76.}
sequentes quinque: 1) trichrocephalus dispar (At rPeit-
schenwurm , Haarkopf) potissimum unicus, intestinuin
coecum inhabitans ; 2) oxynvis vermicularis  (der Pfrie-
menschwanz) in intestinis crassis praecipue in recto;
-V ase uriš lumbricoides  (d er Spuhvurm) in intestinis
tenuibus, 4J botriocephalus talns  (taenia lata, der breit-
gliedrige Bandwurm) in ditionibus nostris rarissimus, in
Hervetia, Gallia etc. frequens, et 5 ) taenia solium  (der
Kettemvurm, der langgliedrige Bandwurm) nobis vul-
garis , ambo in intestinis tenuibus nidulantes. (Conf.
T. I. g. 195.)

g. 1033. Vennes non raro adsunt singuli, quin sym-
ptoraata morbosa producant, alias vero inferunt sequen-
tia: a) idiopalhice  rependo, sugendo, mordendo nune
anorexiam, nune famein praesertim noetu accedentem
immodicain, ciboruin solidorum et farinosorum appeten-
tiam, siti in mane urgentem, balitum oris mucoso-dulces-
centem, linguam crasso obsessam muco, salivationem,
nauseam, vomituritioneš jejuno adhuc ventriculo et post
dulcia ingesta, vomituin ipsum fluidi limpidi serosi, ge-
neratiin coenaesthesim a sinapi, cepiš, allio , armoracia,
acetoetc. sumtis alteratam; tormina, dolores colicos prae¬
sertim ad umbilici regionem, saepius aeque inexpectato in—
vadentesac subito cessantes, et lacte mitigari solitos, ab¬
domen infiatuin cura anxietate ac dyspnoea, alvum obsti-
pam cum diarrhoea et tenesjno saepe alternantem;
b) sijmpalhice :  pruritum narium ad frictiones provo-
cantem, vitia olfactus, pupillam dilatatam, pbotopsiam,
myrmekopsiam , diplopiam , transitoriain amaurosiin ,
caeruleos oculorum sulcos, palpebraruin spasinos, dis—
torsiones bulbi, dentium stridores, pavores sub somno
insomniis turbato, faciem pallidam saepe variantem, car-
diopalmum, pulsum frequentem ac durum , quandoque

171

intermittentem , dyspnoeam cum tussi sicca, urinas pal-
lidas seri lactis instar turbidas, sudores acescentes, ver-
tiginem, auriura susurrura, rarius convulsiones varias ac
spasinos, choream St. Viti, epilepsiam, catalepsim, co-
ma, delirium , paralyses transitorias , alaliam , dolores
variarum partium absque alia causa; animi dispositionem
variabilein utpluriinum morosam et in vi tam; quandoque
faciei , palpebrarum , extremitatum oedemata , febrirn
verminosam  (T. I. §. 193-3; tandem malo protracto et
neglecto tabem, febrirn hecticam ejusque coinites et ef-
fectus.

Trichocepliali  in specie, in cadaveribus adeo fre-
quenter obvii, nullis se produnt symptomatibus; oxynres
vermiculures  pruritum excitant ad anum vesperi praeser-
tim sub Iecti calore, tenesmum, fluxus tum muci tum san-
guinis ex ano , et in puellis, si ad vaginam proserpunt,
pruritum intolerabilem, blennorrhoeam largam, phlogo-
sim , ideoque non raro ad masturbationem ducunt, in
adultioribus pruritum vehementem et salacitatem; — lue-
niae  frequentes puncturas subitaneas quasi acu illatas,
aut morsus in epigastrio potissimum in ventriculi regio-
ne, ponderis sensum quemadinodum a corpore in abdo-
mine locum mutante, ibideinque ac ad dorsuin frigus
causante; motus unduosos circa umbilicum peculiares,
nonnunquam omni mense revertentes, ab assumtis acidis,
amaris etc. augendos, et aliquando in anxietatem, spas-
mos, lipothymias transeuntes; in feminis saepius in"
commoda graviditatem mentientia ; attamen taeniarum
praesentia secessu singuiorum membrorum brevi solet
certa reddi.

§. 1034. Symptomata recensita sola diagnosim non
omni eripiunt dubio , nam et ab irritamentis inorbisq m '
gastricis variis, et plura eorum singillatiin spectata ab
hydrocephaIo producuntur; — nec dispositionis et momen-
torum excitantium consideratio certitudinem largitui, ad-
esse enim queunt absque helminthiasi producta. liit vei-

175

mium licet praesentia per eorundem evacuationes evicta,
per has tamen subsequumve symptomatura praegressorum
levaraen aut cessationem nexus quoque causalis vermes
inter ac morbi phaenomena nondum pari evictus habetnr
certitudine, nec ea, quam illi ad haec contulerunt,
symboIa Iiquet, quum mali lenimen et sublatio non raro
adhibitis potius adscribendae esse videantur remediis.

§• 1035. Disponunl  ad helminthiasim aetas ir.fantilis
et puerilis, debilitas, laxitas uuiversalis praecipue dia-
thesis scrophulosa et rhachitica, po!ybIennia, et specia-
tiin ventriculi et intestinorum debilitas et laxitas, dig-e—
stio languida, imperfecta, vitiosa, muci ac pituitae in
primis viis abundantia, adeoque remotius omnia momen¬
ta, morbosis hisce conditionibus inferendis paria. — Ad
causas excitanles  spectant: esus protractus rerum dige-
stu difficilium, tenacium, mucilaginosarum, aut et poIy-
chymiae et poIyblenniae faventium, in specie ciborum
pinguium, farinosorum et lacticiniorum; vitae genus
otiosum, iners, motu destitutum; animi pathemata de-
primentia; habitacula humida, depressa, obscura, frigi-
dula; tempestas diutius perstans nebulosa, humida, plu-
viosa, et frigida etc.

Explicatur his consideratis, cur juxta communissi-
mas observationes fames individui sit infensissimus ver-
mium inimicus, et cur, adserente Bremsero,  victus par-
cus et parum nutriens generationi vermium intestinalium
non faveat; — intelligitur pro parte saltem, cur aegris,
praecipue infant-ibus, ab omni abstinentibus victu sine me-
dicaininura usu vermes ex ano imo et ore seccdant 5  cur
nonnullis in morbis, speciatim typhosis, putridis, et in-
termittentibus excernantur numerosi; cur tandem helmin-
thiasis et endemica et quandoque epidemica observetur.

g. 1036. Vermes intestinales, cum extra humanum
nunquam reperiantur organismum, intra hunc autem in
ipso imo foetii inveniantur, genevulione spontanea  s. ue-
f/uivoca  dieta, aut, uti Bremser  nominari hanc mavult,

176

primitiva  oriri posse, et mediarite genitnra propagari vi-
dentur. Probabile est, eosdem ex huinoribus intra primas
vias secretis rjualitate peccantibus, aut saltem nimia quan-
titate accumulatis, utpote materiis animalisatis, forma ad-
huc egentibus, generari; ast quomodo ex illis liant, nos
penitus latet.

§. 1037. Prognosis  ex hucusque dictis fluit. Addan-
tur sequentia : Morbus ab incunabulis nonnunquam ad
provectam aetatem et tumuluin usque hominem comitatur;
levem nulla vel exigua et pauca, gravem inagna multa-
que symptomata, saltem per periodos vexantia, cireimi-
dant. Helminthiasis utut frequens aetatis infantilis hostis,
non omnium tainen, de qnibus inculpatur saepissime, ma-
lorum mater est.

Opinio, intestina a vermibus perforari aliquando, in-
deque mortem induci, vana esse videtur, cum ex inve-
stigationibus Rudofphii  constet, illos necessariis ad id
efficiendum organis penitus carere. — Constat tamen ob-
servatis , mediante intestinorum osculo ulceroso, inflain-
matiunculam per vermes aut alias causas inductatn inse-
cuto , in cavum abdominis pervenisse, imo herniis in-
carceratis extrorsum proserpsisse.

Plenilunio accedente symptomata a vermibus saepe
exasperantur.

Faustam prognosim non tam vermium viventium, ant
inortuorum et partim putredine resolutorum expuisio, i' 1
taenia laborantibus non capitis illius secessus, et indo
profecta incommodorum mitigatio aut temporaria cessatio
fieri sinunt, quam potius individualis, praesertim prima-
rum viarura, in alendos ac regenerandos vermes disp°"
sitionis correctio.

§. 1038. Objectum therapiae  proinde non in eo solum
consistit, ut amovendo causam exeitantem i- e- vermes,
tollantur symptomata morbosa ab his pendentia, sed ut
ipsa etiam universalis aeque ac tractus primarum viaruin
corrigatur dispositio, et efFectus partim a vermibus par-

177

lim a necessario in eosdein tractainine relicti exstin-
guantur.

§. 1039 . Vermibus cxpellendis inserviunt a) lonica
roborantia  generatim, cachexiae principali, helminthia-
sis fonti, auferendae idonea; b) anthelminthica,  modo
niinirum inechanico aut specifico vermibus infensa, iisque
debilitandis .aut enecandis paria; et c} purganlia.  Spe-
ctant ad a) pharmaca tonica, amara et amaro - aromatica
nota; —• ad b}, quorum plura etiam incitando et robo-
rando prosunt; sem. cinae, tanaceti, absinthium, album,
cepa, dictamnus albus , valeriana, polypod. fdix mas,
cort. virid. nuc. juglandis, asa foetida, camphora, ol.
terebinthinae, petroleum, ol. c. cerv. empyreumaticum
et rectificatum s. IHppeli;  calomel, tart. emetic. dosi re-
fracta, flor. sulphuris, sal. ainmoniacus, aqua calcis,
murias barytae, limatura martis, vitriol. mart. artefa-
ctuin, stannum limatum et granulatum, lloreszinci; de-
nique aqua frigida largiter hausta, praesertira soteria sa-
lina CRosenstein, Pallus, Hudolphi, JiremserJ.  Horum
remediorum efficacia major redditur jejuno mane ventri-
culo, praegressa diaetae restrictione, et praemisso ci-
borurn multuin salsorum aut cuin albo, cepa paratorura,
radicum dauci sativi etc. usu. Gravante pituita larga aut
praemitti aut conjungi aut, dum usus requiritur protra-
ctus, hinc inde interpolari debent pharmaca solventia,
praesertim sabna, vel emetica, vel purganlia; praesente
debilitate et Iaxitate erigentia et roborantia ; sensibilitate
magna , colicis , spasmis, oonvulsionibus etc. eminenti-
bus, ex anthelminthicis sedantia et antispastica eligenda
sunt, vel inixturae oleosae, olea blanda, balnea tepida
etc. cuin illis adhibenda. — Ad purgantia c), quae eva-
cuationem vermiuin pro parte adjuvant, pro jtarte autem
actione tam in illos quam in ventriculum et tractum inte-
stiualem fortissima efficiunt, referuntur: oleosa pinguia
dosi larga , speciatim ol. ricini; sal amarus ; rheum;
senna; jalapa; gratiola; gummi gutta; helleborus niger

178

et albns; aloe; ol. eroton. tiglii; calomel magna (losi;—
sabadilla ; geoffroya Surinainensis : heJminthochorton;
chenopodium anthelmintbicuin; spigelia antlielmia, cort.
rad. punic. granat, etc. etc.

Anthehninthica demuin specifica el pur paniki  multi-
fariam nupta in usum vocantur, queraadmodum in ele-
ctuario anthelminthico Stoerckii,  et in remediis plerisque
contra taenias decantatis. Adserentibus autem Sennerlo
et Br emu er o  (1. c. p. 187.) methodus , qua praemissis
anthelminthicis meriš purgantia subjunguntur, certiores
adfert effedus.

§. 1040. Sunt etiam, quorum applicatio externa  con¬
tra vermes laudalur, remedia, quorum vero usus partim
ad colicas verminosas, partim ad casus restringitur, in
quibtls aegri, praesertiin infantes, interna penitus recu-
sant; quin tamen istorura vices queant explere. (lirem-
ser  1. c. p. 157. et seq.) Nominandae hic sunt: inunctio-
nes olei cajeput, cum balneis tepidis a Rudolphi  contra
colicas verminosas celebratae, petrolei cum succo allii
cxpresso et felle tauri recente (Meliki) ;  epithemata ex
allio, herba linariae , herba tanaceti, herba absintbii cum
aeeto QLower, Schenk) :  liniinenta et unguenta ex
felle tauri, sapone Veneto, cum oleo tanaceti, aut cum
camphora aut aloe etc.; clysteres ex pharmacorum nune
memoratorum variis parati.

§. 1041. Ascarides  s. oxyures vermiculares,  con-
suetim innumeri, in superiore intestinorum crassoruin
traetu admodum difficulter impugnandi, et ob uberrim» m
propagationem difficilius exstirpandi, deorsum agantur
versus intestinum rectum, et evacuentur. Primo scopo
inserviunt semen cinae, valeriana etc. cum rheo, jala—
pa etc. ea solum dosi juncta, ut alvi parum diarrhoicae
sequantur. Commendat Bremser  electuarium anthelmm-
thicuiu Mio er Idi , dosi tamen jalapae ininore. (L. c.
p. 256. J lip. Sem. cin. vel  tanacet. rud. contus. unc. sem.,
pulv. rad. valer. s. dr. duas, pulv. rad. jalap. dr. sem.

179

ser. duos. Pulv. arcan. dupl. dr. un. et sem. — duas.
Oxim. scillit. q. s. ut f. elect. D. S. 2 — 3 M. tagl. lKaf-
feliloffel voli. Scopo alteri plura ex dictis tum specificis
tuin purgantibus respondent, evacuata prfus alvo direete
adhibenda, uti: enemata ex oleo pingui quodam , ex
aqua frigida cum šale aut melle, lacte curn allio cocto et
aloe soluta, infusis seminum tanaceti, rad. valerianae,
herbae absintliii etc. cuiu oleo empyreumatico corn. cervi,
cum asa foetida;—subpositoria ex lardo, ex sapone aut
aloe cum melle confecta; — vapores lactis ferventis ad
anum admissi; et in času pertinaci adbibjta simul purgan-
tia salina.

§. 1042. Ascarides lumbricoides  debila sub momen-
torum generationi faventium ratione remediis supra me-
moratis iinpugnantur et expelluntur. Eximia pollent vir-
tute mcmoratuin electuarium anthelminthicum bis terve
per diem cochleari parvo ita porrectum, ut sedes ali—
quot rnolles, non fldidae sequantur; pulveres a Brent-
sero  fl. c. p. 258.) usitati, ex rad. jalap., fol. senn. et
tart. Afitriolato ; tandem ad praecavendas recidivas prae-
sertim in individuis Iaxis, leucophlegmaticis guttae ro-
borantes fibid. p. 259.) simul ac evacuantes.

§. 1043. Difficillime plerumque expelluntur laeniae,
nonnisi fortissimis dietorura anthelminthicorum et pur¬
gantibus drasticis, una cum victu parcissimo, digestu
facili, multum salso, cum halecibus etc. etc. adhibitisce-
dentes. Laudata vel maxhne sunt contra illas largis do-
sibus jam pridem: pulv. rad. fdic. mar., stannum rasum
et granulatum, oleuin ricini americani, gummi gutta,
scammonium, jalapa, gratiola*, calomel etc.etc., passim
in areanis decantatis vendita. Celebratae insuper sunt
methodi  eadem administrandi variae,  quarum expositio-
nem et analysim criticam Eremser  habet Q. c. p. 172. —
191.) , lectu dignam. — En praecipuas

Se/le  vesperi a!iquot cochlearia olei cujusdam pin-
guis, subsequente die mane Q)ro adultis) grana decem

12  *

180

gummi guttae ordinat, et hanc dosim post bihorium, nisi
taenia jam secesserit, repeti jubet, simulque enema ex
lacte injici. Verme alterum post bihorium nondum eva-
cuato, et absente primarum viarum irritatione intensa
dosim gummi guttae eandem tertia vice sumendam esse
consulit. Hanc secuturus methodum circumspectione, ne
noceat, cautissima opus habet. — Odier,  qui primus
oleuin ricini amer. nostris in ditionibus eominendavit, ad-
ultis mane drachmas tres pulveris rad. fdicis maris, et
bihorio elapso uncias tres hujus olei, cochlear majus omni
media hora, pauco in jusculo porrigit. — Remedium
Nufferianum , efficacius contra botryocepha!um latiun
quam contra taeniam solium, quatuor constat partibus,
nimirum: 1) jusculo aut panatella ex libra una et semis
aquae , unciis duabus panis albi, unc. duabus aut tribus
butyri recentis et quantitate necessaria salis ; 2) ene-
mate emolliente ex decocto manipuli parvi fol. malv. et
althaeae, cum olei olivarum unc. duabus et pauco šale;
3) drachmis duabus vel tribus pulveris alcoholisati rad.
lilic. mar. autumno collectae , in unc. sex aq. tanaceti, vel
flor. tiliae, vel communis; et 4J bolo ex calomelis et scam-
inonii aa. granis decem , guinmi gutt. gr. sex—septem,
cum conserva hyacinthi confecto. — Primo  memoratum
jusculum hora vešpertina septima vel octava, postea-
quam aeger parcum post prandium nihil amplius corne-
derit, sumitur, et post quadrantem paucum vini concedi
potest cum pane bis cocto; deinde enema secundo  nomi"
natum, si aeger hacce die absque alvo, et generatim i n
obstipationem pronus fuerit, adplicatur, quod ille p r0
possibili retinere conetur, postea cubitum iturus. — Al-
tera die summo mane, horis a jusculo sumto octo aut no¬
vem elapsis aeger specificum numero lertio  nominatum in
locto adhuc haurit, et ut vomituritionibus ac vomitiom-
bus saepe accedentibus praecaveat, corticem citri aut
simile quid masticet, quin deglutiat, aut vaporem aceti
naribus attrahat. Secuto tamen vomitu aeger praeter-

181

inissa nausea dosim repetat, et obdormire tentet. Post
bihoriuin surgit, bolum numero quarto insignituin deglu-
tit, superbibendo vasculuin aut duo infusi tenuis theae vi-
ridis, et in conclavi obambulat. Actione drastici inci-
piente aeger potum theatum levem aIiquoties vasculatim
haurit, doneč vermis secedat; tone nec citius jusculi
carnosi vasculuin, et brevi post alterum bibere licet. Post
prandium tenue lectum petit vel obambulat foris; pro coe-
na parum et cibos digestu faciles comedit. Qui bolum
non retinuerint totum, aut eo non sufficienter purgentur,
quatuor post horas salis Sedlitzensis aut Epsomensis dr.
duas ad oeto usque in poculo aquae fervidae solutas su-
inant. Quibus taenia non expellitur convoluta in globum;
sed juxta longitudinem Ientius exit, id quod praesente
muco Iargissimo contingere solet, manentes in seda per-
forata, quin vennem trahant, unum alterumve vasculuin
infusi theae viridis quidquam calidi bibant, et hoc non
sufficiente, sal amarum capiant, nec surgant, doneč
vermis fuerit solutus. Quibus taenia secessit ante bolum,
Nuffer  non nisi duas tertias boli partes, aut ejus Ioco
sal amarum exhibuit. — Si vermis nec per diem nec pro-
xima no ete exiverit, altera statim die mane specificuin,
omissoque bolo sal amaruin sumendum esse, et regiinen
uti die praegressa servandum , Nuffer  proposuit.

Remedio Herrenschioandi  curandus per biduuin mane
ac vesperi draehinam pulv. rad. filic. mar., tertia die mane
jejuno ventriculo pulverem ex gummi gutt. gr. duode-
cim, sal. absinth. neutr. dr. sem. et sapon. Starkei gr.
duob. sumit; unum alterumve vomitum brevi insequi so-
litum totidemque dejectiones alvinas aqua tepida aut in-
fuso theato mitigat; et post trihorium unciam olei ricini
ainericani in vasculo juriš carnosi haurit. Olei dosis post
horain, etnisi taenia secesserit, post bihoriuin iterum repe-
tenda. Verme non expulso ad vesperam aegro enema ex
I*artibus aequal. Iactis et aquae cum ol. ricini unc. tribus in-
jicitur— Bremser  remedio huic etmethodo parum contldit.

182

Alston  primo aegris exhibet purgaits ex decocto-
infuso rad. gam. et fol. sennae cum rnanna, altcra die
mane jejuno ventriculo stanni puri per cribrum tenuissi-
mum trajecti unciam cum syr. simplicis unciis quatuor;
tertia sic et quarta die pulveris stanni unc. semis cum
syrupi simplicis unciis duabus , cjuinta iterum purgans
memoratum. — Pallas  et Bremser  efficaciam liujus re-
inedii momentaneam confirmant; addit tamen iste, ae-
gros intra tres menses rediis.se ^ per vermis frusta me-
thodi insufficientiam contestatos.

P. Frank  (TEpitom. L. VI. P. III. p. 286 etc.) victu
per triduum tenui et regimine congruo praemissis ele-
ctuarium spissum ex stanni anglici purissimi granulati
unc. una, extr. absintli. drachm. trib. et syr. simpl. vel mell.
despum. q. s., cum elFectu ordinavit. Hujus electuarii do-
sim nucis juglandis majoris quater de die adhibuit, et si
vermis ab electuario bis consumto non secesserat, drach-
mas pulveris rad. jalapae duas illi adjunxit. — Feliciter
quoque taeniam solium abegit Q. c. p. 287.}, pracmisso
per aliquot dies jejunio sat rigoroso, rad. polypod. fdic.
mar. drachmis duabus aut tribus ad vesperas cum frigida,
altera vero die olei ricini americani uncia dimidia omni
biliorio, doneč alvus ter quaterve moveretur, porrectis.

Remedium Mallhieui  duas comprehendit formulas
sequentes: A.  Rp. Limat. stann. angl. puriss. unc. un.,
pulv. rad. lil. mar. ur. sex, pulv. sem. cin. unc. semis,
pulv. rad. jalap. resinos., pulv. sal. poIychrest. aa. dr.
un., M. f. c. mell. commun. s. q. electuar. — B.  Rp. pulv-
i*ad. jalap. resinos., pulv. sal. polychrest. aa. ser. duos,
pulv. scamraon. alepens. ser. un., pulv. gumin. gutt. gr-
decem, M. f. c. melle communi elcctuarium. — Prae-
Juissis plures per dies victu parco eoque tenui et multum
salso, panatellis , vegetabilibus, aegro electuarii A.  eo-
chlear parvum omni bihorio per duos tresve dies ponigi-
tur, doneč videlicet sensationes de verine (^) l n  intesti-
nis percipiantur 5  dein aeque cochlear parvum electuarii

183

B.  omili bihorio, »lonec vermis secedat. Hoc vero con-
sumtum post electuarluin non exeunte olei ricini recen-
tis cochlearia a!iquot propinantur, aut eneina ex eodem
injicitur. Dosis pro aetate variat, constitutione indivi-
duali, et sexu. — Miscela oinmno singularis, efflcacem
tamen pluribus in casibus se praestitit per me admini-
strata.

Cavendum, ne vermis ex ano prodiens attrahatur;
aegro potius manenduin in positione quieta, vermis lacti
tepido immittendus, et, si regredi inceperit, filamento
subligandus est.

j Bremser  pro expellenda taenia solium celebrat oleum
Chaherli  sub titulo olei anthelminthici. Olei nimirum em-
pyreumatici corn. cerv. pars una et olei terebinthinae
partes tres mixtae, et per quatuor dies digestae ex re-
torta vitrea in balneo mariae destillantur, ita, ut mis-
celae totius tres quadrantes excipiantur, in usurn adser-
vandi. Orditur tractamen ab electuario superius merao-
rato, quod eodem ac contra ascarides modo sumi jubet;
hoc consuinto quotidie mane et vespere cochlearia cof-
1'eana duo olei dieti anthelminthici c um aqua propinat,
ad cujus odorem ingratuin cito abigendum aquam insu-
per cum nixu quodam deglutire, contra saporem vero
paullnm cinnamomi, aut caryophyIIum masticare suadet.
Consumtis pharmaci hujus unciis duabus et dimidia aut
tribus, adeoque decem circiter aut duodecim post dies
purgans interpolat mitius v- gr.  ex pulv. rad. jalap.,
fol. senn. et arcan. duplic., deinde olei anthelmin¬
thici continuat usuin. Tali modo Bremser  uncias qua-
tuor illius aut quinque, in casibus pertinacibus imo
sex aut septem porrigere consuevit. Usus ejusdem pro-
traetus ad therapiam radicalem requiri, eoque tolli dis-
positio ad helminthiasim, aut saltom vermes, ex ovu-
lis in intestinali muco latentibus exclusi interfici vi-
dentur. Quoad diaetain omnia solum interdicit, quae
piluitae favent, adeoque vermibus generandis praebent

184

ansain. Curam secundariam de rebula superfluam esse de-
clarat; in quibus vero insignem opportunitatem in poIy-
blenniam et helminthiasim animadvertit, usum guttarum
tonico-evacuantium Q0 — 30 cuin aq. aut vino ter qua-
terve de die) ex tinct. aloes compos. D. V. dr. un., tinct.
mart. pom. unc. un., et elix. vitr. angl. D. Lond. unc.
sem. conflatarura (p. 259.) per aliquot septimanas conti-
nuari jubet. — Criterium unicum certum , aegrurn a tae-
nia esse liberatum, in eo haberi autumat, si per inte-
grum trimestre de verme nihil amplius secesserit.

Olei terebinlhinae  contra taeniam usus analogus
dosibus parvis diu continuatus securior omnino est, cer-
tiusque sanationem inducit, quam dosium enormium ab
anglis Burroio, Thomson  aliisve decantata administratio.

Brelon  in casibus octo effectum certum et citissimum
expertus est a cortice radicis punicae granati  in deco-
cto , et in pulvere. Unciae duae cort. rad. granat, recent.
coquuntur in aquae libr. tribus ad remanent. libr. un. et
sem., de qua mane omni £ hor. pars quarta propinatur.
Taenia inde adhucdum vivens post horam absque laterali
eflectu malo dicitur secessisse- Pulveris rad. ser. un.
pueris ac puellis, ser. duo adultis omni bora quater aut
sexies porriguntur. Tentamina multa, et Viennae insti¬
tuta, egregiam hujus pharmaci virtutem confirmant.
(Kositer , Meisinger, Julmann,  in Med. Jahrb. 11. XIII-
p. 85. 98., B. XY. p. 547. et B. XVI. p. 611.)

Nec desunt, qui praeeunte Puccinolli oleum crolo-
nis lig lil  commendant, praemissa per triduum diaeta rc "
stricta guttam illius in vasculo juriš carnosi exhibendam
praecipientes. — Nova taeniae expellendae methodus
Doctoris /Schmidi (Ihtfcland’s  Journ. der pr. II- 1828 .
August.) firmo adhuc destituitur experientiae testimonio.

1044. Expulsis vermibus organismo toti et spe-
ciatim primis viis, ubi opus est , roborandis tonica
conveniunt notissima, praesertim amara, amaro - ar o ma¬
tica , ferri praeparata, aquac martiales, vinum, victus

185

blandus, digestu facilis, motus corporis, aer purus etc.
In quorum adplicatione et directione adcommodata consi-
stit convalescentiae  cura, cujus scopus est, cachexiam,
dispositionem universalem in helminthiasim , specialius
vero systematis gastrici po!ybIenniam corrigere, omnes-
que delere effectus tum a morbo tum a therapia instituta
forsan heroica residuos.

Spec. 3. Hydrops.

§. 1045. Nomine liy dr opis  morbosa intelligitur hu-
morum serosorum , plus minusve gelatinosorum, lympha-
ticorum, imo et mucosorum in textu celluloso aut in cor¬
poris cavis collectio. Status autem morbosus, qui huic
subest collectioni, jam activus, jam passivus, jam plus
minusve inflammatorius jam spasticus est, atque nune in
debilitate universali cum huinorum dyscrasia, nune in de-
bilitate aut irritatione locali, nune in organisationis vitiis
etc. consistit. Ex quibus elucet, hydropes non primarios
adeo et substantivos morbos, quam morborum potius ef¬
fectus esse ac symptomata, et in cachexiarum classem
referri solum posse, quatenus potiori numero vel ex
cachexia originem trahunt, vel huic sociantur, vel ean-
dem progenerant.

Bon Monro’s  Abhandlung ron der Wassersucht und ihren be-
sonderen Gattungen. Nacli d. 8. engl. Ausg. iibers. m. An-
merk. von Krause.  Leipz. 1777. 8.

Franc. Milmann  animadversiones de natura Iiydropis ejusque
curatione. Lond. 1779. Vienn. 1789. Deutsch Brauuschweig
1782. 8.

Dr. W. Sachtteben  Klinik der IVassersuclit u. ihrer ganzen
Sippschaft. l)anz. 1795. 8.

J. P. Frank  de curandis bom. mori), epitome etc- L. VI.
p. 134-484.

Cullen, A. G. Richter, Baase, Jahn  1. c.

§. 1046. Fluidum in hydrope jam tenue, aquosum
tisi, jam spissum, tenax, mucosum aut gelatinosum,
cousuetim flavicans et pellucidum, indolis serosae cum

186

inajore aut minore albuminis parte, pro cujus proportione
vel jam aeris sub accessu, vel altiore solum aestu coa-
gulatur. Juxta analysim chemicam ex sero, albumine,
phosphate calcis, muriate sodae et sulphate potassae
constare videtur. — In cavis contentum vel liberum est,
vel peculiaribus receptaculis, meinbranis recentef produ-
ctis inclusum; hydrops ibi dijfusus,  hic saccalm  audit*

§. 1047. Sgmptomala  et signu hgdropis in genere
sunt: tumor citra nutritionem auctam 5  cavoruin hydro-
pieorum, quatenus cedunt, dilatatio ac tensio; contento-
rum et adjacentium organorum pressio , atque tuni ex
malo principali turbatae partium adfectarum ac vicinarum
functiones 5  diminutio caloris, sensibilitatis ac irritabili-
tatis in organismo vel saltem in partibus hydrope deten-
tis ; nutritio laesa, regrediens 5  secretiones praesertiin in
renibus, čute et tractu primarnm viarum restricta, unde
urinae parcae, cutis sicca, arida, collapsa, flaccida, os
atque fauces siccae cum siti, alvus segnis, obstipa. —
Cetera phaenomena pro morbi principalis indole et gra¬
du, nec nonpro collectionis loco multum variant, quein-
admodum in varietatum singularuin expositione indica-
bitur.

Morbo diu protracto et increscente tabes evolvitur
cum febre hectica, ubique periculo plena, saepe exitus
lethalis nuntia. Effatum Cruikhsankii ,  urinas pallidas,
partibus gelatinosis onustas, facile excludentes amino-
nium, et sedimentum floccosum cito ponentes signo essc
hydropis universalis, intense autern tinctas, parce fluen-

tes, aestu et acido nitrico non coagulandas, frigore hy-
postasim formantes coloratam et nitentem, speciebus in
statu viscerum abdominalium morboso fundatis esse pro-
prias, momentosis circumscriptionibus restringatur opor-

te t, praxi quotidiana oblatiš.

ji- 1048. Vix nominari valet locus in organismo, qui
collectionum hydropicarum sedem non praebuisset. Ha-
rum plures in ehirurgiae forum spectant; Ilič solum per-

187

tractantur: hydrops anasarca, hydrocephalns , hydro-
rhachia, hydrothorax  cum hydrocardia,  hydrops asci-
tes, hydrometra,  et hydrops ovariorum }  qua totidem
/ujdropis varielales  considerandi.

§. 1049. Praemittitur succincta singularum descri-
ptio, seqmtnr dcfmitio communis earundera essentiae,
tandem , quae tam omnium quam singularum causas re-
motas, prognosim et therapiam concernunt, explanantur.

Quoad modum decurrendi et durationem varietatuia
hydropis praevie teneatur, hydropem nune esse acutum,
qui cito formatur, rapide imo paucos intra dies incres-
cit et modo qualicunque judicatur, nune vero chronicim,
qui non nisi lente evolvitur, et diu, nonnunquam per an-
nos, fere immutatus perdurat. In casibus prioris indolis
liydrops qua inflammationum acutarum in organis mem-
branosis a  249.) terminus adesse, etiam scarlatinam
sequi solet, symptomatibus utplurimum febrilibus notae
inflammatoriae circumdatus, ideoque tune  nomine inflam-
malorii  apte insignitus; alias vero cohibitorum vel sup-
pressorum criticorum imo et morbosorum sudorum, diar-
rboearum, blennorrhoearum, efilorescentiarum chronica-
rum, praecipue secretionibus morbosis junctarum (^h.me-
tastatieus) effectus, occurrit.

1. Hydrops anasarca.

§*. 1050. Hydrops anasarca  (Hautwassersucht, h.
cutaneus) in morbosa humorum supra inemoratoruin in
textu celluloso cutis collectione consistit.

Vel per universain extenditur superficiem, vel ad
singulas modo partes, v. gr. caput, manus, pedes etc.
restringitur, ubi oedema  nuneupatur.

Manifestatur intumescentia inolli, pultacea, prementi
digito cedente et nonnisi lente restituenda cutis pallidae,
siccae’, plerumque initio frigidae, cum partium tumidarum
sensibilitate ac mobilitate imminutis, tensione et gra-
vitate, comitibus utplurimum digestionis humorumque

188

circuli turbis, delassatione, somnolentia, rarius et tussi.
— Levior anasarcae gradus leucophlegmalia  audit. —
Tumor in pedibus eminere consuevit, qui vesperi et post
moram stando vel cruribus demissis sedendo protractam
increscit, mane vero et post situm horizontalem longio-
rem recedit. Progrediente malo intumescentia pedum non
raro plurimum augetur, et eutis inflammatur, in qua fa-
cile fissurae aut vesiculae oriuntur multum humoris serosi
plorantes , aut ulcera summis sub doloribus imprimis ar-
dore continuo, in gangraenam abitura; collectio insuper
non per omnem modo corporis superficiem augetur, sed
hydropi etiam asciti, hydrothoraci, et eminenti sociatur
atrophiae.

2. Hydrocephalus.

1051. Distinguitur hydrocephalus in externum  et
internimi.  lile humorum collectionem cranium inter et cu-
tem sistens , stricte ad hydropem spectat cutaneum , cum
hoc non raro jungitur, facile cognoscendus; alias ad
hydrocephalum internum ulterius progressum et diutius
durantem accedit; — iste vero a} in hydrocephaIum in¬
ternum strictiore sensu, et b} in hydropem ventriculo-
rum cerebri subdividitur, prout nempe serum calvariam
inter et meninges vel has ipsas inter et superficiem ce¬
rebri colligitur, vel vero in hujus continetur ventriculis.

§. 1052. a) Hydrocephalus internus stricte sic di~
ctns  non raro foetus in utero adhuc reclusos tenet, sum-
mam partus difficultatem et, ubi perforatio evitari ve-
quit, mortem prolis causat; alias primis vitae tenellae
annis, praesertim tempore dentitionis, saepius evolvitur,
dispositione in ossium cranii a se invicem distantia, et
capitis volumine proportionem normalem excedente jam
antehac manifesta.

■ HydrocephaIus internus connatus  cognitu facilis. Vo¬
lumen capitis est grande, ossa cranii admodum inollia,
tenuia, fere diaphana, multum a sc distant, fonticuli

189

ampli, frons protrusa, et sub fonticulis nonnunquani flu-
cfuatio percipiehda. Bulbus oculi deorsum et extrorsum
ngitur, unde obtutus fixus, obliquus, et oculus palpebris
haud sufficienter tectus; regi o faciei superior oedematose
inflatur. Proles ubera recusat, turbis digestionis et ex-
cretionis alvinae variis vexatur, macilenla redditur et
debilis, spasmis et generatim hydropis ventriculorum
cerebri consuetim sese adsociantissymptomatibus invadi-
tur, et aliquot plerumque a nativitate inensibus defun-
gitur.

Hydrocej)haIus internus serius aut ocyus infeslans
nnlos,  infantes potissimum diathesi vel et patente jam
labe ipsa scrophulosa et rhachitica laborante,s adgredi-
tur. Prominent primo ossa frontis, oculi retro arcum or-
bitae superiorem profundius reconduntur, rubent, et non
raro levi phlogosi detinentur chronica; post etiam cetera
cranii ossa a se discedunt, et moles capitis pedetentiin
augetur; tumor ejusdem durus, ad fonticulos modo et
suturas mollis, elasticus, fluctuans, et adinota ex adver-
so luce iino diaphanus est. Infantes aegri caput anterius
vel ad Iatera sustentari amant, de cephalaea solurn ob-
tusa conqueruntur, male dispositi, morosi, irascibiles,
somnolenti, tarde ac difficulter incedere discunt vel lo-
qui; malo ingravescente digestionis, nutritionis, excre-
tionis' alvinae turbis laborant, continuo soporosi per men-
ses imo aliquando per annos jacent; oculis semiclausis,
dilatata pupilla, pedibus frigidis, tandem et paralyticis,
convulsiones saepius patiuntur, et sub his, vel sub co-
mate perfecto, vel, symptomatum deficiente vehementia,
ex tabe tandem denascuntur.

llarissimis in casibus hydrocephalus internus conna-
tus ad aetatem usque virilem protrahitur. Macilenti sunt
aegri, intirrai, lenti, utut appetentia et digestio non pe-
nitus desint, imo sensus nonnunquam, memoria et intel-
lectiis parum aut nihil hebescant. Moles capitis saepe in-
credibilis, ita ut circumfcrentia 24—30 pollices metiatur;

190

ossa cranii tune multum dimota jam attenuata, cartila-
ginea, imo membranosa sunt, jam vero multum ineras-
sata ; caput versus Iatera valde distentum , voluminis
summam cum facie disproportionem offert, ob gravita-
tem nonnisi oblique tenetur, aut erectum teneri plane
nequit.

K. TV. Quin,  Abhandl. iib. d. Geliirnvvassersucht. A. d. E. v.
Michaelis.  Leipz. 1793. 8.

Rosensfein, G irt miner , Jcthn, Renke, Richter, Hanse  opp. cit.

A. Goliš,  prakt. Abbandl. iib. d. vorziiglichsten KUten. des
kiadl. Alt. B. I. u. II. Wien 1815 —1818. 8.

§. 1053. b} Hydrops venlriculorum cerebri  (liy-
drencephalus) nimiae vasorum cerebri exhalantium se-
cretionis , vel  encephalitide acuta aut chronica non reso-
luta, vel  irritatione intlammatoria sive idiopathica sive
sympathica inductae, sistit effectum. — Collectio con-
suetiin in ventriculo inajore utroque, et in tertio, non-
nunquam etiam in quarto, et tune simul in canali verte-
brarum, nec non ipsam intra medullam spinalem depre-
henditur.

Aculus  est hydrops iste vel chronicus;  in illo se-
cretio nimia, in hoc resorptio potius languida, insufti-
ciens peccare solet; est praeterea idiopatliicus  vel sym-
palhicus ; ad hunc vietastalicus  refertur. Nulli quidem
aetati, nulli parcit sexui, attainen frequentius teneros
circa dentitionis primae periodum ad sextum usque annum
infestat.

Formey  (v. d. Encephalitis der Kinder; — i n
verm. med. Schriften B. I. Beri. 1821. S. 167 — 208) opi-
nionem defendit, hydropi ventriculorum cerebri aetatc
infantili ad perfectam usque cerebri evolutionein saepe
obvio non inflammationem cerebri, sed statum subesse
huic solum accedentem, exaltatam activitatis cerebri in-
eitationem, intensiorem in hoc vitam et auctain vegeta-
tionem; — et hujus effectum frequentein esse  humorum
lymphaticorum effusionem; adeoquc morbuin nostrum uni-

191

ce sequelam sistere evolutionis cerebri irifantum praepo-
sterae, rapidae nimis et energicae, et hinc ab hydren-
cephalo inde pendente <]iieinlibet annis pubertatis occur-
rentem, utpote ab aliis momentis geneticis profectum,
stricte distingui debere. Utut proprietates, quas morbus
hydrencephalum infantum efliciens a cerebri evolutione
et formatione nanciscitur, minime praetervidendas esse
opiner, essentiam tamen morbi primarii in irritatione ce¬
rebri inilammatoria cum praevalente in encephalitidem
opportunitate, vel in encephalitide reapse foi-mata sitam
esse censeo.

§. 1054. Jn morbi totius decursu,  spectatis nimirum
etiam hujus encephalitidis modiiicatae aut irritationis in-
flammatoriae symptomatibus, sladiti tria  notari solent,
videlicet: stadium inflamnmtionis aut inflammatoriae irri¬
tationis, st. inorbosae secretionis, et st. paralvseos. Sin-
gulis propria conveniunt symptomata, et non raro celer-
rima successio.

Ante inflammaiionem  nonnunquam diutius plura se-
quentium antecedunt symptomatum: gravilas capitis, in-
diflerentia, vertigo, temulentia instantanea a celeri ca¬
pitis motu, rubor turgorque faciei major, aestus ad
frontem, somnus inquietus, non recreans cum vaniloquiis
aut gemitu levi; morositas , physiognomia meditabundi;
suspiria involuntaria profunda; dysorexia, alvi segnities,
urinae parcae, cutis sicca, pallida, delassatio universa-
lis, incertus , titubans absrjue causa nota incessus.

Stadium inflammalionis,  nune paucis nune quatuor-
decim diebus et ultra durans , designant: initio frigus ,
dein aestus ceteraque essentialia febris symptomata; ce-
phalaea obtusa praesertim frontalis, ad tempora usque,
aut et totuin per caput expansa, nonnunquam cum car-
dialgia, enteralgia alternans; aestus capitis; lineamenta
faciei pallidae mutata; oculi morbose sensiles cum pu-
pilla coarctata, divergentes, quasi in orbitam retraeti,
c t sub sornno šemi - clausi; auditus valde acutus; nares

192

siccae, labia sicca, fissa; halitus ingrate olens; frequens
anxietatis sensus; delassatio; pulsus frequens, irregu-
laris, intermittens; anorexia et apepsia, iteratus vomi-
tus cum putrido ejectorum foetore absque gastrica aliave
causa, praesertim post potulenta, trunci erectionem,
motum majorem: dolor in epigastrio et hypochondi'io dex-
tro obtusus perstans, extenuatio abdoininis, alvi obsti-
patio pertinax; urinae parcae, turbidae, cum hypostasi
albida gravi; pervigilium aut somnus interruptus, cum
insomniis angentibus , pavoribus , dentium stridore; mo-
tus manuum autoinatici ad caput; collapsa facies et ema-
ciatio universalis cito progrediens; cutis sicca, laxa,
coloris cachectici, indicia efflorescentiae in altero stadio
ad genas, labia, et faciem externam brachiorum evol-
vendae, a Formey  descriptae. — Juxta illum Q. c. p.
185) in infantibus notae hujus stadii characteristicae,
statim attentissime aestimandae, sunt: 1 ) efflorescentia
exigua, tenuis, sicca locis nominatis, illi sub dentitione
quodammodo similis 5  2 ) urinae turbidae, seri lactis ad-
instar, post moram puncta offerentes et particulas ini-
cantes; 3) insignis in dispositione animi mutatio , et pe-
culiaris sub ejulando sonus, subraucus, ejulatus subita-
nei; 4) incessus infirmus, lapsus frequens; 5) vomitu-
ritio et vomitus ipse fere sub motu solum vel capitis vel
totius corporis, cum potulentorum potissiinum, raro et
esculentorum evacuatione; 6 ) somnolentia sine somno;
7) imminuta pharmacorum efficacia, praesertim deside-
ratae a consuetis purgantium dosibus evacuationes alvi-
nae. Addit Formey,  pulsum quidem summe variabilem,
mox tarduin esse mox velocem, miniine diagnosticum,
febrim tamen manifestam deficere.

Stadium secundum, st. transsudationis,  cujus lm-
tium vix cum certitudine cognoscendum, palam fit: syin-
ptomatibus febris, congestionis ad caput, et Irritationis
vel inflaminationis cerebri remittentibus, speciatim pulsu
minus frequente, molli, debili, inordinato, aestu sitique

493

imminutis, dyspnoea, frequentibus suspiriis altis, trans-
itu sensilitatis sumrnae in anaesthesiam, situ obliq uo  in
lecto, erigendi impotentia, motu automatico frequente
manus tremulae ad caput, hocce dum truncus erigitur
relabente, digitorum in aures, os , praesertim in nares
siccas actione; voce nasali vix intelligibili; strabismo
cuin obtutu consuetim deorsum directo, diplopia, aliisque
visus hallucinationibus, motibus palpcbrarum semi-hian-
tiuin spasticis; sensuum omnium citra audituin valde acu-
tmn stupore; halitu male olente et alvi obstipatione per-
durantibus; urinis parcis , Claris, coloris aurei, involun-
tarie fluentibus ; čute sicca, rugosa: debilitatis et ema-
ciationis augmento. Ad stadii finem conscientia plena,
usus sensuum, loqucla, aliqualis appetentia nec non at-
tentio quandoque redeunt, ast pauca post momenta spei
vanae horrenda ingruunt stadii ullimi, paralyseos,
svmptomata, quae sunt : haemiplegia, spasmi universa-
les tam clonici quam tonici, praesertim opisthotonus, tre-
mores brachii non paralytici; partium resolutamm calor
sario inferior; amaurosis; echymoses conjunctivae bulbi;
baryecoia aut surditas; vomituritiones frustranae; febris
intensa; rubores genarum circumscripti fugaces; sudo-
res partiales frigidi, viscidi; tandem pulsus filiformis ,
tremulus, intermittens, respiratio difficillima, stertorosa;
extremitatum frigus aestuante adhuc caj)ite; spasmorum
solutio et placida mors.

Formeyo  adserente, qui stadium alterum ac tertium
contrahit, facta in cerebri ventriculos effusio, et cuin
hac cito multumque auctum vitae periculum in infantibus
proditur: 1 ^ inquietudine et morositate aegrorum parvu-
lorum in apathiam conversis, clamoribus hincinde inter-
ruptam, et nonnisi mutando situm capitis pro tempore
abigendam: 2 ^ sublata lucis tuga, pupilla morbose di-
latata, in plerisque strabismo 5  3]) comate soinnolento
palpebris imperfecte clausis, delirio placido, succussio-
nibus attactu provocandis; 4) vomitu rariore reddito imo
n. , u

194

cessante , magna quorumvis porrectorum voracitate,
dummodo caput sustentatum sit; 53 pulsu lento irregu-
Iari, temperatura cutis variabili; et 63 alvo obstipa,
excrementis siccis, duris, profunde coloratis.

§. 1055. IIydreneephalus chronicus  fere ut acutus
nonnisi aetatem infantilem infestans, pariter adfectionis
cerebri chronicae moderate inflammatoriae effectus est et
sequela. Differt ab acuto, praecipue stadio primo, per
levitatem symptomatum febris, congestionis atque inflam-
mationis facile praetervidendorum, per lentam eorundem
evolutionem, et in omni stadio per decursus segnitiem.

Morbus iste cimi verminoso  infantum, et in spe-
cie cum febri verminosa  aliquam ostendit similitu-
dinem, ast eminet in istis status gastrico-pituitosus prae-
currens et concomitans; febris luculenter remittit, imo
saepius fere intennittit, valetudine infantum parum Iae-
sa; pupilla dilatata quidem cernitur, sed absque photo-
pliobia, absque rubore oculorum et inflaminatione; signa
primariae ac essentialis cerebri adfectionis a Formey
enumeratadeilciunt; anthelminthicorum etpurgantium cau-
te propinatorum virtus symptomata ambigua sicut et to-
tum morbum levat, nonnunquam discutit.

Odier,  med. Abhandlung v. d. Wassersucht der Geliirnkam-
mern. A. d. Fr. Leipz. 1785. 8.

. L. Formey  v. d. W. der Gehirnhohlen. Beri. 1810. 8.

J. v. Porfenschlay-Ledermayer  d. a. iib. d. Wasserkopf. AVien
1813. 8.

A. Guliš, A. G. Richter, Haase,  P. u. Jos. Frank  opp. c ' f '

HufelamVs  Bibl. d. pr. Heilk. 1819. St. 8. 9. 10., und 1830.
St. S. ijbersicht der Schriften iib. d. IliruivassersucM-

3. Hydrorhachia.

§. 1056. Hijdrorhachia  fWassersucht des Biick-
graths3 es ^ bumoruin indolis supra indicatae in specu
vertebrali, frequentius intra velamenta, rarissime in
medullae spinalis cavo collectio.

Connata  saepius quam serius adc/uisild  occurrit. In

195

času priore plerumque cum imperfecta columnae verte-
bralis formatione, incompleta vertebrarum singularum
ossificatione (spina bifida,  dem gespaltenen Ruckgra-
the, der Riickenspalte) conjuncta est, etejusdem ac im-
mediate morbi velamenti externi seu duri medullae spi-
nalis effectum sistit. Manifestatur tumore non dolente,
elastico vel maxime regionem lumbalem, rarius cervicem
aut dorsura intra unam vel aliquot vertebras, ubi deficien-
tibus proeessibus spinosis hiant, i-arissime columnam ver-
tebralem totam ad os sacrum usque occupante. Tumor
lucce initio pisum aut nucein avellanam magnus, mox
late insidens, mox e petiolo tenui pendens , poini aut
pyri formam referens, lente increscit, quandoque pugni
aut minoris capitis infantilis molem assequitur, clamando,
tussiendo, sternutando et sub nisu ad alvum protruditur
ac tenditur inagis, plerumque fluctuans, nonnunquam
imo diaphanus.

Hydrorhachia non raro hydrocephalo interno et hy-
drencephalo nupta adest. Vulgares ejus sequelae  sunt:
extremitatum inferiorum, sphincterum vesicae et ani de-
bilitas magna, imo paralysis cum involuntariis lotii ac
faecum evacuationibus , hinc inde ulcera extremitatum
earundem gangraenosa, et tabes. Pressione tumoris mo-
mentaneanon doloris signa, sed continuata convulsiones
et paralyses excitantur; rupturam spontaneam ab expan-
sione nimia, ulcere, gangraena, sicut paracenthesim ar-
tificialem subito mors insequi solet; sanationis tamen per
cautam, iteratam puncturam ope acus tricuspidis planae
recentia prostant exempla. Plures, imo ultra viginti an-
nos liaec hydropis varietas pCrdurasse utut rarissime
conspecta est.

1057. Admodum difficilis et incerta hydrorhachiae
diagnosis est aetate, qua vertebrarum formatio et ossi-
ficatio jam estperfecta. Adjuvant illam praegressa, v.gr.
post violentiara cxternam, medullae spinalis inflaminatio,
cxtremitatum inferiorum debilitas eminens, motus' impo-

13 *

196

tentia cum imminuto calore , earundem postea nti et
sphincterum ani et vesicae paralysis; diathesis individui
scrophulosa, arthritica etc. etc.

J. J. Gild  diss. de spina bifida. Vienn. 1754.

Rosenstein, Girtanner, Henke, Richter, Haase  opp. cit.

4. Hydrotliorax.

§. 1058. Hydrothorax  (die Brustwassersucht3 sensu
strictiori morbosam humorum memoratoriim collectionem
in alterutro vel utroque thoracis cavo sistit; sensu la-
tiore hydropem  insuper mediastini,  et (^oedemaj pidmo-
mm  comprehendit. — In hydrothorace stricte sic dieto
humores vel libere collecti adsunt, vel receptaculis pro-
priis, aut vesicis (liydatidibusj ad pulmones vel ad pleu-
ram adhaerentibus, plurium nonnunrpiam librarura quan-
titate continentur.

§. 1059. Hydrothorax, nisi pneumoniam aut pleuro-
pneumoniam immediate exceperit, initio et gradu levi
difficulter cognoscitur, cum asthmate spasmodico et cum
organorum respiratoriorum polyblennia facile commutan-
dus. Quoinodo acuti subita ex inflammationibus nominatis
infauste judicatis cognoscatur origo, jam ibidem T. I.
§. 354. expositum fuit; sed et aliis in casibus ad ortus ra-
tionem semper probe attendendum.

Comiminissima illius symptomata sunt : dtjspnoea
constans  motu, sermocinatione protraeta, pressione epi-
gastrii sursum versus diaphragma directa, prandio, ve-
spere, coelo frigido et humido exacerbanda, et non-
nunquam de noete subito cum suffocationis instantis sensu
adeo ingravescens, ut aeger terrore percellatur; ali-
quando ineubus; situs horizontalis supinus, sicut in al-
terutrum latus ob spirandi angustias ardue aut non con-
cessus; lussis  brevis, sicca, aut sputa cruda, seroso-
nmcosa expectorans; vox  rauca, quidquain depressa;
dolor  in peetore obtusus , pressivus, saepe ad humeros ,
nucham, imo ad brachia protensus 5  liorum manuumvc

197

sluporj pitlsus  irregularis sub dyspnoea magna intermit-
tens, inaequalis, parvus, suppressus, saepe durus, non
in utroque carpo semper aequalis ;—serius noctes  inquie-
tissimae ob iteratos insultus suffocativos fere insomnes;
sensus flucluationis  in pectore sub celeri situs mutatione,
sub thoracis concussione ac commotione, dura humores
largi sunt et libere collecti; sonus obtusus  a percussione
pectoris ad raethodum Auenbruggeri ,  quandoque latus
prae altero magis fornicatum cum respiratione inaequali;
habitus cachecticus, leucophlegmaticus cum oedematibus
ad costas , ad latissimum dorsi, in facie specialius in pal-
pebris superioribus, ad partes genitales, in altcrutris vel
utrisque manibus ac pedibus; postea febris hectica cum
siti praeprimis vesperi et noctu intensa, urinis parcis,
turbidis, crassis, hypostasira largain, pallide rubram de-
ponentibus, doloribus in pectore urentibus, scindentibus;
adsociata hydrocardia et, nisi antecesserint, ascites et
anasarca; tandem diarrhoeae colliquativae et sudores,
extremitatura superiorura stupor continuus imo paralysis;
lypothymiae; sopor; mors suffocativa vel apoplectica.

De Haen,  de Iiydrope pectoris. In rat. med. 2’. V. o. 3. T. VI.
c. 4.

P. Frank, Richter, Haas e  in opp. cit.

5. Hydrocardia.

§. 1060. Hgdrocardia, hgdrops pericardii  fHerz-
bcutehvassersucht) rarius sola quain hydrothoraci juncta
occurrens, collectionem nune ad uncias nune ad libras
duas et ultra sistit; cognitu semper difficilis.

Syinptomata constantiora 'sunt : sensus pressio-
nis, ponderis, arudetalis  in praecordiis jierstans, perrao-
tum corporis, per Ioquelam intensiorein sed et consue-
tam, maxime autem et subito per situra in Iatere dextro
et in dorso valde augendus; sensus cordis aquae inna-
lantis,  cum pulsu  ejus jam hic jam alibi certum intra
«patium percipiendo, et insolitas, a palpitatione hic mi-

198

nus constante diversas molitationes fremulas  (undas seri
a motibus cordis} offerente, oppressio pectoris; vox rau~
ca,  debilis, quandoque loquelae difficultas; insultus lipo-
thymiae  et metus suffocationis; tussis  sicca, spasmodica;
angor spasticus globo hysterico analogus, et viris non
parcens; pulsus  lentus, nonnunquam frequens, consue-
tiiu mollis, parvus, in brachiis praesertim irregularis,
intermittens; congestiones sanguinis ad superiores cor-
poris partes cum aurium susurru, vertigine, pulsatione
carotidum, faciei turgore; sitis modica; urinarum copia
haud eminenter imminuta; morbo diu durante habitus
cacliecticus, tumor faciei praesertim palpebrarum et la-
biorum sublividorum laxus 5  emaciatio; frigus extremitatum
haud constanter tumentium cum pecuKari gasteralgia et
abdominis totius sensibilitate 5  haemorrhagiae tandem su-
bitansae, convulsiones, et mors sub phaenomenis vel
soporosis, vel suffocativis , vel apoplecticis.

Senac, Corvisart, Testa, Iireysiy  opp. cit. de morbis cordis.

P. Frank, Richter, Haase  opp. cit.

6. Hydrops ascites.

§. 1061. Hydrops ascites  s. abdominis  collectionein
humorum supcrius indicatoruin in cavo abdominis sistit-
Est diffusus  vel saccatus.

a) Prior  (freye Bauchvvassersucht) praevias  Iongo
tempore appetentiae, digestionis, excretionum alvi, hu-
inorum circuli in visceribus abdoininalibus laesiones ha-
bere solet, imo haud raro dolores rheumaticis similes
per abdomen, ad lumbos et extremitates inferiores, dein
manifestari intumescentia  abdominis aequabili, initio ten-
sa et subdura, serius cedente, situm trunci mutatum
sequente ita, ut semper loco inferiore adaugeatur et
protendatur; uinbilico protruso ; humorum fliicluatione
sub celeri corporis versione, et sub exploratione, dum
in situ aegri vel dorsali genubus elevatis attractisque sic
cruribus, vel erecto, palma imponitur abdomini et per al~

199

teram idern e regione pulsatur; pressione  ac plenitudine
epigaslrii  post rarum Iicet cibum; digestione et excre-
tione alvi turbatis; celeri tumoris incremento et hydropis
ad genitalia ac extremitates inferiores protensione; dys-
pnoea  pro ratione tumoris abdominis praecipue sub in-
cessu, scalarum ascensione, a nutrimentis ingestis et
sub situ dorsali; palpitatione cordis; tussi brevi, sicca.
His adjunguntur communia hydropis symptomala:  sitis,
urinae parcae, alvus segnis, siccitas cutis laxae, flac-
cidae cum cachexiae phaenomenis, morbo ingravescente
et icterus, tijmpanites-,  emaciatio, hydrops universalis;
tandem febris lenta cum sudoribus ac diarrhoeis colliqua-
tivis; symptomata scorbuli;  ultimo anxietas solum se-
dendo quidpiam levanda, pervigilium, ischuria renalis,
insultus suffocativi, lethalis viscerum abdominalium gan-
graena, vel apoplexia.

Decursus  bujus hydropis acutus v. gr. a peritonitide,
mesenteritide, scarlatina etc. rarior est quam chronicus,
tune et duratio,  prouti morborum ejus principalium, non-
nunquam in annos protraeta.

bj In hydrope abdominis saccato  humores serosi
jam paucis aut nuraerosis in cystidibus parieti abdominali
aut visceri cuidam adnexis Qh. ase. cysticusj,  jam pro-
prio ad peritoneum morbose formato in sacco, jam intra
peritonei, omenti, aut mesenterii duplicaturas continen-
tur ( h. peritonei, omenti, mesenteriiJ.  — Prodromi
praecursoribus hydropis ascitis diffusi haud absimiles sae-
pe adsunt, praesertim dolores supra memorati variae in-
tensitatis. Incipit obscure cum sensu gravitalis,  pressio-
nis, tensionis in abdominis regionibus antehac dolentibus?
et cum extremitatum inferiorum pondere 5 accedunt
postea tumor  tensus nondum fluctuans, abdomen non ae-
quabiliter distendens, non dolens, mutato situ sedem
non aut valde parum mutans, consuetim ab inferiori parte
adseendens , lentissime increscens, aliquando umbilieum
herniae adinstar protrudens, et plurimum expansus asci-

200

tem diffusum aemulans, ab eo tamen dignoscendus prae-
ter originis et progressus rationera nune indicatam per
sitis, febris, habitus cachectici, proportionati peduin
oedematis defectum, per appetitum, digestionein , cata-
raenia etc. diu uteunque vigentia.

Jlorbus hic, quin ceteram valetudinem multum lae-
dat, diutissime, non raro plures annos perseverat. Quan-
doque rumpuntur sacci velamenta, et liquidum vel in ca-
vum abdominis effunditur, ascitem nune constituens dif¬
fusum , vel per ostiolum penes umbilicum faetum extror-
sum dimittitur. Alias, etsi post annos, exulcerationes
front, cachexia universalis, febris lenta , lethiferae.

Monro , Milman , Sachtleben , P. Frank , Richter, llaase
opp. cit.

7. Hjdrops ovariorum.

§. 1062. Est hydrops saccatus, in ovario sinistro
frequentior, cum humorum in tubis Follopii  collectione
saepe conjunctus. llaro, si unquam, morbum substanti-
vum, inflammationis potius ovarii alterutrius chronicae,
aut scirrhi comitem sistit, atque effectum.

Ardua est initio diagnosis ejus ac incerta. Sensu
ponderis et dolore obtuso pressivo supra cristam ossis
ilei communiler diu praegressis, manifestatur tumore ibi-
dem formam et magnitudinem nucis juglandis, ovi galli-
nacei vel anserini offerente, initio saepe adhuc mobili,
ponderis et stuporis femoris ejusdem lateris sensationi
juneto, lentissime increscendo tandem per totum abdo¬
men sese expandente, plane non , aut amplo solum sub
volumine fluctuante, graviditatis tune aemulo, quacutn
unitus quidem adesse potest, a qua tamen ipsa per ab-
sentiam mutationum graviditati propriarum in orificio et
collo uteri, obliquam modo directionem naeti, per mam-
mas collapsas, flaccidas, et per durationem multo lon-
giorem distinguitur. Adsociantur serius digestionis lae-
siones , cachexia, pertinax leucorrhoea, aniini dejectio,

201

raoeror, urinae parcae, hydrops universalis, febris len¬
ta ; — quandoque fluidum pro parte in abdominis effundi-
tur cavum $ — et morbus longo post tempore, nonnun-
quam viginti et ultra annis elapsis, morte terminatur.

Monro, Mirnem', Sachtleben , P. Frank, Ilichi er, E. de Sie-
bold  opp. cit.

8. Hydrops uteri.

§. 1063. In hydrope uteri Qhydrometra,  Gebarmut-
ter-Wassersucht), humores vel in uteri cavo, clauso
nimirum ejus orificio , libere aut intra cystides (Jigdro-
melra hydulica, cgstica) }  vel in ejusdem parenchymate
colliguntur (oedema uteri}.  Nune solus occurrit ac pu-
rus, nune cum graviditate conjunctus.

Prior intumescentia uteri supra symphisim ossiurn
pubis adseendente et abdominis expansione gravidilatem
potest mentiri;  diagnoscitur tamen ab ista QDreyssig
Mandbuch d. med. Diagnostik Th. II. Erf. 1803. S. 37 —
41.) per formam tumoris aequabilem, minus acuminatam,
(luctuationem exploratione externa et vel manifestissime
interna per vaginam faeta percipiendam, inerementum
plerumque celere, et augmentum ac imininutionem certis
temporibus praecipue catameniorum deficientiuin periodis
animadvertenda ; per extenuationem, tensionem et con-
traetionem orificii uteri; per motuum in utero illis a foe-
tu analogoruin defectum; ponderis sensum in imo pelvis
ac pressionis deorsum quasi uteri prolabentis; mammas
molles, ilaccidas lacte destitutas; et per longiorem gra-
viditate durationem. Malo ingravescenti successive ad-
junguntur: dysorexiae et dyspcpsiae augmentum, nau-
sea, vomitiones, ilatulentia, tormina, urinae parcae,
difficiles, alvus obstipa, dyspnoea, anxietas, tussis,
palpitatio cordis, cum pulsu inaequali, intermittente;
tandem, nisi humores sub doloribus, nisum ad partum
aemulantibus, per vaginam cum euphoria hinc inde se-

202

cesserint, oedema pedum, hydrops universalis et tabes,
quibus mors inducitur.

In gravidis hgdromelra  coexistens cognitu admodum
difficilis, maxima cum probabilitate defenditur, ubi hy-
pogastrium atque totum postea abdomen magis, ac ab
utero gemellis gravido solet, ast aequabiliter expandi-
tur 5  et ubi tertio mense et serius hinc inde humores se-
rosi sub phaenomenis, qualia abortum instantem annun-
tiare consueverunt, per vaginam effugiunt, quin abor¬
tus sequatur. Tales evacuationes, si contingant partus
tempore, liquoris amnios profluvium antecedunt. Foetus
saepe bene nutritus est ac sanus, nonnunquam tarnen,
praecipue liquoris amnios copia exsuperante, pusillus,
emaciatus, et quandoque mortuus in lucern editur.

Munro, Milmait, Sachtleben, P. Frank, Richter, E. v. Sie-
bold, Eaase  opp. cit.

§. 1064. De hydropum decursu, duratione  et termi-
nalionibus  scitu necessaria ex illis lluunt, quae de eo-
rum varietatibus supra exponebantur.

§. 1065. Causa  hydropis proxima  est ea inter se-
cretionem et absorptionem disproportio, qua vel  'nirnia
humorum, seroso - mucosorum, lymphaticorum in dieta
corporis cava aut in textum cutis cellulosam secretio ex-
cedit; vel  resorptio nimium languet aut deficit una cum
peccante sanguificatione et praevalente qualitate humo¬
rum serosa; vel  utrumque sirnul obtinet vitium.

Generatur autem hgdrops a nimia secrelione:  pe r
victum nimislautuin, potus spirituosos, suppressas san-
guinis aliorumve humorum evacuationes normales , habi-
tuales aut imo morbosas, uti catameniorum, lochiorum,
epistaxis, fluxus haemorrhoidalis , fonticulorum, ulcerum
diuturnorum, transspirationis, sudoris etc. etc. 5 P er no “
xas quasvis statum irritativum aut inflammationem ipsam
inferre valentes, quas hydropes potissinmm acuti se-
quuntur 5  per contagia quaedam, praecipue scarlatino-

203

sum; per impetlginum chronicarum, praesertim secretio-
nibus morbosis junctarum , suppressionem.

Hydrops a resorptione languida,  inerte, favente
debilitate universali aut tantura locali inducitur: per quas-
libet noxas et morbos , universim debilitantes et specia-
lius imperfectam sanguificationem et dyscrasiam humo-
ruin serosam inferendo, aut energiam systematis Iympha-
thici infringendo pares, quales sunt: nutrimentorum pe-
nuriaet qualitas prava, animi adfectus et pathemata de-
primentia; aer humidus, frigidulus, multum variabilis 5
vitae genus sedentarium; abusus remediorum debilitan-
tium, relaxantium , solventium , praecipue salinorum,
nec non narcoticorum; humorum dispendiura quodvis
largum et protractum; morbus omnis gravis , exhauriens
aut cum debilitate chronica et digestione ac sanguilica-
tione iinperfectis incedens, uti : febres intcrmittentes
cum viscerum abdominalium infarctibus, hinc prae cete-
ris quartanae; clilorosis; phthises ulcerosae ; scorbu-
tus etc. etc.

Simili modo, et vasorum Iymphaticorum pressione
simul causatur hydrops: per tumores, indurationes vi¬
scerum abdominis speciatim hepatis, lienis, glandularum
mesenterii, per stases pertinaces in systemate venae por-
tarum. Sola singulorum vasorum Iymphaticorum per tu¬
mores vicinos, uterum gravidum pressione, obstructio-
nibus, indurationibus, suppurationibus glandularum lyin-
phaticarum, angustationibus, dilatationibus, rhexi va¬
sorum IymphaticorUin singulorum, praepedito et turbato
humorum libero motu, adeoque ratione mechanica, lo-
cales potissimum inducuntur collectiones hydropicae.

1066. Ex hac causaruin, proximae et remotarum,
differentia perspicitur, disposilionem  ad hydropes quo-
que non unam eandeinque ubivis esse, sed ad aclivos
(utplurimum acutos} in plethora aut humorum in genere
®bundantia, circulo eorum alacri et forti, valido ad cavi
cu j«sdam corporis viscera adpulsu consistere,— adpas-

sivos  (vel maxime chronicosj in debili(ate, compagecor-
poris tenera, molli, praesertim lajate partium solido-
mollium v. gr. cutis a praegress* insigni pinguedine, in
irritabilitatis defectu, torpo»e, dyscrasia’ serosa, pitui-
tosa, scorbutica, humorui* ex cavi cujusdam visceribus
refluxu niinis segni vel ‘iu impedito.

Disponunt aute« in specie ad hydropem anasarcam:
scarlatina praesens ac mox superata; erysipelas: morbi
cutanei chrocici; constitutio corporis iners, phlegmatica,
poIysarria in sexu sequiori potius ac inasculino; aetas
senihs ; — ad hydrocephalum  internuin et hydropem ven-
triculorum cerebri: aetas infantilis et vel maxime foetus
cuin diathesi scrophulosa, nonnunquam propria fainiliis
proclivitas hereditaria; — ad hydrorhachiam  pariter ae-
tati infantili magis familiarem, probabiliter : constitutio
genitricis phthisica, scrophulosa, rhachitica; — ad hy-
drothoracem:  constitutio laxa, Ieucophlegmatica, iners;
aetas provecta; mora diuturna in atmosphaera humida,
paludosa, depravata; sessio nimia; pravus thoraculorum
prementium , fasciarum, vestiuin arctarum, stringentiuin
asus; incurvationes, obIiquitates et varii generis defor-
mitates organoruin thoracem constituentium; pleurae ac
pulmonum incrassationes, indurationes, suppurationes;
— ad hydrocardiam:  pubertatis periodus praecipue in
sexu sequiore, chlorosis; animi pathemata protracta; —
ad hydropem ascitem džffusumi  aetas media et prove-
ctior, praecipue in subjectis laxis, phlegmaticis, melan-
cholicis; infarctus chronici, indurationes, scirrhi hepatis,
lienis, pancreatis etc.;—-ad hydropem ovariorimi:  aetas
provecta, speciatim anni climacterici, inductae phlogo-
sibus incrassationes ovariorum, indurationes;—ad hy-
dromelram  citra graviditatem: laxitas ac debilitas um-
versalis, vitia uteri organica; orificii uteri praeclusio,
atresia qua vitium formationis primariae, aut inflamma-
tionum sequela ; cum graviditate: plethora in genere ,

205

praesertim a praegressarum excretionum morbosarum re-
tentione; forsan et coitus frequentior.

1067. Generatim hydrops morbum sistit gravem.
Acutus quandoque summe periculosus est, effectibus non
nisi promptissimo auxiIio congruo cohibendis, quandoque
imo lethalis, ut hydrocephali historia comprobatur; •—
chronicus admodum pertinax, saepe insanabilis. In cete-
ris prognosis,  penes symptomatum et decursus conside-
rationem, dispositionis momentorumque causae excitan-
tiuin indole ac duratione, virium vitalium et nutritionis
statu, viscerum in cavis hydropicis, et massae humornim
conditione, praesentia aut defectu febris symptomatieae,
se- et excretionum, speciatim urinarum, ad sitim et tluida
adsumta proportione , qualitatibus , vel maxime definitur.

Hydropes recidivas amant malas.

Hydrops anasarca ceteris minus periculosus, et sa-
natu facilior.

De hydrocephaIo interno quid sentiendum sit, ex il-
lius historia prodit. IIydropem ventriculorum cerebri acu-
tum infantum initio stadii secundi adhuc sanabilem esse,
Formey  contendit.

Hydrorhachia hydrocephaIo interno aut hydropiven-
triculorum cerebri consuetiin sociata, nisi spina bifida
fidsit, difficillime cognoscitur, et partim ex hac simul
ratione vix unquam sanatur.

Hydrothorax periculo plenus est, raro sanabilis, prae¬
sertim ubi organicis viscerum in thorace sitorum produ-
citur vitiis, ubi Iongae jam durationis est, ubi sympto-
mata nervosa gravia, inflammationes chronicae, febris
lenta, aphonia, frequentiores insultus suffocatorii adso-
ciantur.

Conditiones et symptomata similia in ascite, hydrope
ovariorum, hydrometra nullam pariter spem sanationis
coricedunt

g. 1068. In hydropum therapia  requiritur, ut mo-
'* ier| ta causae excitantia, si quae adhuc adsunt, amovean-

206

tur, ut, qui accumulationi hydropicae subest, morbus
princeps seu universalis scu topicus tollatur, ut humores
collecti per varia organismi colatoria, aut pro re nata
directe per paracentliesim educantur, et omnis ulterior
praepediatur accumulatio. Humorum collectorum efFectus
non raro ita urgent, ut prae omnibus cura in istos sym-
ptomatica dirigenda sit. Saepe et his et morbo principali
simul congrue mederi datur.

§. 1069. In causis occasionalibns cimovendis  ad di-
versitatem indolis earum, ad actionis durationem, sedem
etc. attendere opus est. Sic v. gr. suppressae evacua-
tiones normales, morbosae, criticae uti sanguinis, sudo-
ris, puris, suppressae impetigines uti scabies, herpetes
etc. juxta indicationes saepius expositas restituantur opor-
tet, aut artificialibus, quoad fieri potest, subpleantur;
sic potuum spirituosorum, remediorum debilitantium, sol-
ventium, evacuantium, narcoticorum abusus illico si-
statur etc. etc.

Iti morbum principalem  pro indole, gradu, sede ,
decurrendi ratione et stadio illius agatur. Sic in statum
acutum inflammatorium aut plethoricuin , quem pluries
optimo cum successu tractavi, methodus antiphlogistica,
speciatim depletiones sanguinis, solventia, eccoprotica,
et oinne regimen antiphlogisticum;— in spasmos sinceros
medicamina moderantia, pacantia, narcotica, et pro re
nata irritamenta antagonistica 5  — in debilitatein univer-
salem cum irritabilitate exaltata vel depressa, solido-
mollium Iaxitate et humorum dyscrasia serosa, remedia
roborantia, incitantia, nutrientia et corrigendis huinori-
bus specifice idonea; — in excedentem vasorum exhalan-
tium activitatem deprimentia, nimium circuli vigorem de-
bilitantia , derivantia; — tandem in vasorum resorbentium
inertiam remedia systema vasorum lymphaticorum speci¬
fice exstimulantia, sunt adhibenda.

Ubi morbi principales arte superiores, y. gr. phthi—
sis pulmonalis , hepatica , intcstinalis, indurationes,

207

scirrhi viscerum etc. etc. abigi nequeunt, non nisi sym-
ptomaticae locus conceditur thei-apiae, partimeorum leni-
re syinptomata, partirn collectos evacuare humoi-es ad-
laboranti.

g. 1070. Pro humoribus collectis eliminandis norma
valet generalis, colatoria singula libera sustinere et acti-
va, praecipue autem excretionem per renes promovere.
Ab hac non deflectendum, nisi hydropis origo, sedes, et
organismi totius conditio indicationem, excretiones per
intestina aut per cutem specialius, vel cum urinarum
excretione simul expediendi, aut necessariam aut emi-
nenter proficuam suppeditent.

Ad diurelica,  juxta plenara eorum in organismum
efficaciain, et juxta morbi principalis characterem essen-
tialem seligenda, referuntur: cremor tartari, kalia aceto
scillitico saturata, acida vegetabilia et mineralia seorsim
et in connubio vario cum alcohole in elix. acido Halleri }
in spir. aetheris nitrici, muriatici, sulphurici, in aethere
acetico et sulphurico; vinum austriacum etrhenanum;
radices petroselini, levistici, ononidis spinosae , poly-
galae senegae; baccae juniperi cum praeparatis; roob
ebuli; scilla, digitalis purpurea, colchicum cum inde
praeparatis; terebinthina et cetera balsama nativa;
hydrargyrum ; aquae soteriae acido carbonico foetae :
Selterana, Joannea , Itohitschensis , Sternbergensis etc.
Horum quibusdam et externus est usus, uti pannis bac-
carum juniperi suffimigio imbutis, inunctionibus there-
bintliinae ad regionem renalem , unguento hydrar-
gyri etc.

Solvenlia  et purganlia  mitiora characteri essentiali
inflammatorio aut plethorico, morbi initio, individuis ju-
nioribus conveniunt et robustis; fortiora, imo et drasti-
ca, quemadmodum jalapa cum calomele, gummi gutta,
scammoneum, gratiola, helleborus 6tc. etc. omni tertio,
Ouinto, septimo die diureticis interpolata, in hydrope
I»ertinaci cum laxitate ct torpore universali, et statu pri-

208

inarum viarum pituitoso nonnunquam felici cum succes.su
adhibentur.

Emeticis  raro quidem conceditur locus, deficiente
vero contraindicatione in ascite, anasarca chronicis,
oedematibus pertinacibus multum illa proficere possunt,
vi sua irritante et concutiente accumulatorum resorptio-
nem huinorum et excretionem potenter promovendo.

Sudorifera  adjuvante cum regimine calido, specia-
tim partium adfectarum fotus per linteamina sicca calida,
cineres, sales calidos etc., fomenta, frictiones cum pan-
nis suffitu baccarum juniperi, olibani, succini, styracis
impraegnatis, involucra ex linteo aut serico ccrato, prae-
cipue in hydrope anasarca prosunt ex imminuta transspi-
ratione, suppressis efflorescentiis cutaneis orto, nec non
in oedemate.

Auxilio chirurgico  per scarificationes cutis, para-
centheses abdominis et pectoris, ubi collectos ad humo-
res facile et sine alio pervenitur damno, evacuatio illo-
rum brevissima praestatur via. Haec vero eliminandi ra-
tio cerlis in casibus mox statuendis nune pluriinum levat,
nune ad curam radicalem necessaria requiritur, inaliisin-
utilis manet, in aliis imo noxia evadit.

§. 1071. Quoad therapiam srngutarum  superius ine-
moratarnm hgdropis modificatiomm ,  praeter generalia
hucusque exposita, sequentia adhuc specialia notentur
praecepta:

In hijdrope anasarca  acuto, sub initium consuetim
inflammatorio, saltem activo, sic et in ceteris omnibus
hydropis varietatibus acutis , curatio juxta easdem indi-
cationes decidenda et dirigenda erit, quae contra hydr°“
pes inflammationum pedissequos 290.) statuebantur.
Essentiale est, morbos principales auferre, crises eoriun
evacuatorias facilitare, promovere, aut restituere, et ad
finem perducere, simulque in restituendam exci etionem
forsan subpressain, causam hydropis coefficientein, at-
tendere, et sic ulteriorem sistere effusionem , et resor-

209

ptionem adjuvare. — In hydrope anasarca chronico , ut-
plurimum passivo, remediis in causam morbi proximam
et characterem essentialem directis, internis saepescopo
adjuvante externa junguntur mox nominata. — Oedema-
tibus insuper situs horizontalis, deligatio partis, et, si
extremitates occupant inferiores, tibialia conveniunt ar-
ctantia. Humorum evacuationem per cutis incisiones, aut
vesicantia moliri, non nisi debilitatis magnae ,et huino-
rum dyscrasiae defectu consultuin censeatur.

Hydrocephalum internimi aculum  regimine summe
sollicito et curatione adcommodata nonnunquam initio co-
hibere, serius difficulter et raro conceditur sanare. Sta-
dio inflammiitorio salus modo expectanda ab accommo-
dato tractamine antiphlogistico per sanguinis depletiones,
refrigerantia ac purgantia pharmaca, nec non capitis lo-
tiones, fomentationesac perfusiones frigidas circumspe-
cte adhibitas. Ad stadii inflammatorii finem diureticorum
quoque remediorum, inunctionum mercurialium, et vesi-
cantium ad nuc^am usus faciendus est. — Tentamina
J. Gloveri  (Al. ch. Ztung. 1819. II. 299-3 G. Freck-
letonii  (jbid. 1822.1. 74.}, punctionibus ope Ianceolae,
et iteratis seri evacuationibus morbum sanandi, transito-
rium induxerunt levamen, mortem avertere non value-
nmt. In casibus potius chronicis auxilium ab illis quan-
doque expectandum. J. Lizars  (Ibid.} hydrocephalo chro¬
nico operationem frustra quidem opposuit,./. Vose  tamen
pibid. 1819. IV. 276-3 in  infante septem annorum insti-
tuit, sanitate coronatam. Sic aestimari quoque merentur
in morbis hujus speciei chronicis derivantia fortiora per
ulcera artificialia ad nuchain, et penes haec moxae ad
suturas adplicatio, a Moidin (lin fel and’s  Biblioth. d.
pr. H. 1820. S. 3243 coinmendata; lenta, cautissima per
lineas emplastri adhaesivi (juxta Bernard) , vel p er  fa-
sciam eircularem Quxta S. G. lllane)  compressio.

Hydrops ventriculorum cerebri acntus  pro mutabili

stadiorum charaetere diversam exigit therapiam. Ma-
H. 14

210

gnanim ad caput congestionum, sicut encephalitidis aut
meningitidis reapse praesentis tempore, penes regimen,
strenue antiphlogisticum, indicantur sanguinis depletiones
topicae vel siinul universales, purgantia antiphlogistica,
enemata evacuantia pro alvo Quxta FormeyJ  frequente
cienda, fomenta et perfusiones capitis frigidae; phlogosi
fracta interne crein. tart., tart. tartaris. etc., vel calo-
mel fg-r. semis - nnum omni 1 — 2. liora) administrata
ita, ut eis quotidie plures (Vjuatuor— sex) dejectiones
alvinae impctrentur, et ad insignem ustju e symptoinatuin
inflammatoriorum imminutionem sustententur. Urinis tali
sub decremento adhuc parcis, deficientibusque aliis ex-
cretionibus criticis, digitalis calomele nupta dosibus par-
vis, necvoinitumnec vertiginem inferentibus,perutilis est.
—Inchoante stadio morbosae in cerebri ventriculos se-
cretionis pro ulteriore et lethali eflfeteione, siquidem pos-
sibile, praevertenda requiruntur remedia citissiine deri-
vantia, uti: purgantia efficaciora, calomel dosibus ma-
joribus, aut rheo, jalapae etc. junctum, clysteres eva-
cuantes, vesicantia cum suppuratione diu sustentata ad
nucham , bracbia, femora aut suras , frictiones abdomi-
nis cum aceto scillitico. Formey  (jverm. med. Schriften
B. I. S. 201 u. ff.) propriis dučtus experientiis tuin periodo
priore encephalitidis, tum statu hydrocephalico, illain
adeo frequenter excipiente, praestantissimum declarat
remedium perfusiones capitis rasis capillis aqua frigida,
omni hora aut bihorio ex altitudine modica rivulo tenui
in frontem et capillitium delabente. — Sorte aegri fune-
sta nihilominus non praevertenda, in symptomatum leni"
men cura dirigatur.

Hydrorhuclda  in genere uti hydrocephalus internus
tractanda. Et in ista tumor apertus fuit ope acus cum
successu nune felici nune intentione frustrata. Ad pno-
ris exempla, duo Cooperi  (M. ch. Ztg. 1815- rV- 137.J,
unum 8 herwoodi  ( ibid. 1817. I. 226.), Pearsonii  unum ,
et quintum Proburti  (ibid. 1831. III. 279.) 5 ad poste-

211

rioris illa Olto’i  (ibid. 1818. III. 421.), Pliny Hayes
@bid. 1829. IV. 25.) et A. Vacca  (jbid. 1822.1. 75. et 76.)
referantur. Fasciae apte adhibitae initio, nisi hydroce-
phalus simul adsit internus, ad malum cohibendum quin
imo, testantibus duabus Cooperi  experientiis, sanandum
conferre valent, serius saltem difficiliorem reddere tu-
moris muniti laesionem.

In therapia hpdrolhoracis  chronici, generales con-
tra hydropem statutas indicationes sequente, speciatira
eximiae ad retardandos morbi progressus nisi ad sana-
tionein virtutes digitalis purpureae, rad. polygalae Sene-
gae, vesicantium ad pectus aut intra scapulas ponendo-
rum,  pediluviorum ex decocto seminum sinapis, inun-
ctionum tincturae cantharidum , Iaudari merentur. Dr.
Burchard  ex nitri et sulphuris aur. antimon, dosi magna
forma pulveris, initio quater de die tandem bis porrecta,
egregrium obtinuit effectuin. ('llufeland , Journ. 1831.
Mai.) Praeterea in hac hydropis specie sicut in hydro-
eephalo, etiainsi major debilitas subfuerit, remediorum
incitantium , praecipue spirituosorum , vini, et diaetae
aroinaticae usus magis, ac in hydrope ascite et anasarca
eodem caeterum debilitatis cum gradu, restringendus est.
Paracenthesis  pectoris stante diagnosi firma et morbi
fonte potius locali quam universali salutem, periculosis
urgentibus ab humorum collectione symptomatibus sal¬
tem levamen pro tempore ferre valet.

Hydrocardiam  sanandi conamina bucdum irrita fuere
omnia.

In hydr. ascite chronico di/fnso  penes rationem me-
dendi hydropibus in Igenere faclendam, speciatim para¬
centhesis uhdominis  sive punctio  commendanda. Ubi non
debito diutius differtur, ubi rnorbus non inveteratus , ca-
chexia non notabiiis, nulla viscerum labes organica ad-
sunt, non qua palliativum solum remedium evacuans con-
s *deranda, sed liberando viscera abdominalia, efficaciam
diureticorum, tonicorum aliorumve indicatorum adjuvan-

14  *

212

do, et therapiae radicali ail obtrectando saepe salutifera
evadit. — In h. ascite saccato peritonei  nec a diureti-
cis, aut diaphoreticis, aut purgantibus, nec a mercuria-
lium usu interno et externo quidquam cura certitudine ex-
pectandum; verum punctio prodesse plurimum valet imo
sanationem adjuvare, si tempestiv.e instituitur, si humo-
res intra musculos abdoininales et peritoneum vel intra
hujus duplicaturas continentur, nec pluribus saccis aut
cystidibus separfttis inclusi. et si organorum degenera-
tio deficit.

Hydropis ovariorum  curatio rarissime scopurn asse-
quitur; humores enim pluribus contineri solent locula-
mentis , et etiamsi possent paracenthesi omnes evacuari,
consuetim tamen praesentes indurationes remanerent non
resolvendae. £Conf. Med. Jalirb. d. k. k. osterr. Stuates.
Vol. XI. p. II. pag. 263-3

Cura hydromelrae cilra graviditalem , indicationes
generales cum eo sequitur respectu singulari, ut colluin
uteri quandoque concretum, aut orificium pseudomem-
branis praeclusum operatione cliirurgica aperiatur. Pa-
racenthesis uteri urgentibus modo reservatur casibus,
quibus nempe humores per uteri orificium subduci ne-
queunt.

§. 1072. Cura convalescentiae  ex hydrope eo ten-
dat oportet, ut non effectus solum illius restantes v. gr.
partium expansio, relaxatio, et morbus principalis tol—
lantur, sed novae etiarn praecaveantur accumulationes-
Priorem in scopurn consuetim roborantia universalia et
topiča, adcommodatus corporis motus, aer purus, sic-
cus , moderate calidus, diaeta eupepta, et pro re nata
fasciae ac ligamenta cedunt, quae partes sustentent la -
xas, et successive constringendo etc. firment. Becidivae
ut praevertantur, potentias hydropem generatim causare
valentes, speciatim occasionalia varietatis nune devictae
momenta sedulo evitare oportet.

213

Spec. 4. Tympanitis.

g, 1073. Tympanitis  (Pneumatosis , Windsucht,
Trommelsucht) est cacliexiae species , abdomine per
lluida gaziformia chronice tumido et tenso, tumore pro-
inde elastico et, dum pulsatur, sonante insignis.

§. 1074. In intestinalem  et abdominalem  distingui-
tur, prout fluidum aeriforme vel in tractu intestinorum
vel extra eundem in abdominis cavo continetur.

Cognoscilur utraque  tumore abdominis elastico, ten¬
so et 1 , dum pulsatur, sonante, borborygmis, torminibus
ac Iumborum doloribus pertinacibus , continua alvi obsti-
patione, singultu , nec non vomitu frequentibus, dys-
pnoea, siti, dysuria, et insigni delassatione.

W. Trnka de Krzotvilz  liistor. tympanitidis. Vienn. 1788. 8.

P. Frank  Epitome etc. h.  VI. P- I. p. 38—138.

§. 1075. Dignoscitur autem tympanitis intestinalis
ah abdominali  per tumoris inaequalitatein, tuberositatem,
dolores colicos, borborygmos et frequentem ilatuum se-
cessum, levantem; — a colica flatulenta  per evolutio-
nem successivam, incrementum segne, durationem lon-
gam; — ab hydrope ascile  per levitatem corporis spe-
cificam, tumoris elasticitatem, et fluctuationis defectura.

§. 1076. Tympanitis variis intensitatis suae gradi-
bus durationem  amat longam, diversissimam. Baro in
sanitatem redit, plerumque tabe accessoria et febri lenta
terminatur in inortem.

§. 1077. Ad disponentes  et excitanles  spectant cau-
sas: vitae genus sedentarium, victus vilis, praesertim
nimius flatulentorum usus; potatio aquae, potulentorum
emollientium, relaxantium excedens, ac generatim po-
tentiae nocentes et morbi omnes, quibus digestio, humo-
rum digestoriorum secretio , atque ceterae organorum ad
digestionem facientium functiones turbantur, nervisque
viscerum abdominalium modo hucusque non explicato pra-
va  conciliatur dispositio, quales sunt: hypochondriasis ,

2H

liysteria, haemorrhoides , mensiutn suppressio , diar-
rhoeae, dysenteriae, viscerura abdominalium suppuratio-
nes cum puris in cava abdominis, ventriculi, intestino-
rum effusione.

§. 1078. Essentia  tympanitidis in decoinpositione
humorum nune memoratorum, aut materierum in inte-
stinis coatentaruin in formam gaziš consistit, cujus ra-
tionem proximam debilitas universalis , et vel maxime
organoruin dietorum topiča, cum vitiosis humorum qua-
litatibus, suppeditat.

§. 1079. Prognosis  pro mali causis, sede, duratio-
ne, gradu, et constitutione subjectoruin varia quidem
est, in plerisque tamen casibus infausta, quemadmodum
supra jam adnotabatur.

§. 1080. Curatio  primo causas respicit. Ilis aut ab-
actis aut non abigendis g as in intestinis accumulatum aut
expelli aut in formam (luidam condensari debet, in abdominis
cavo contentum per paracenthesim saltem palliativo eva-
cuarimodo, et ulterior evolutio praepediri. Hune in tinem
experientia suppeditat: aquam recentem, pro re nata vino
mixtam aut acido sulphurico diluto, muriatico oxygenato
nuptam ; aquam calcis , magnesiam ustain; solutionem
sodae purae tenuissimam; ammoniam puram Iiquidamma-
ximedilutain; carbonem praeparatum; — scopo roborante
et motum peristalticum intendente : anisuin, carvum,
foenicnlum, mentham piperitam, llores chamomillae, ca-
lamuin aromatieum; acida mineralia dulcificata; airiara
pharmaca; corticem Peruvianum, ipsumque ferrum 5
scopo antispasmodico eadem remedia cum valeriana, ca-
storeo, asa foetida, atque opio. Externe ope cannulae
intestino reeto immissae liberior aeris secessus, aut ex-
traetio ope siphonis tentatur, aut expulsio per cly stei cs
ex aqua cum aceto , per fomenta frigida abdoini« 1  nnpo-
sita, frictiones abdominis ope linteaminum calidorum et
sufftmigiis imbutorum , lotiones spirituosas , Iinimenta ir-

215

ritantia, cucuphas aromaticas et camphoratas, nec non
per balnea tepida aromatica, embrocationem.

§. 1081 . Ilecuperata in času felici convalescentia
causae excitantes sedulo vitandae sunt, et longo adhuc
tempore remedia roborantia, adcommodatus in aere libero
et puro corporis inotus, diaeta animalis mag is ac vege-
tabilis cum moderato vini blandi usu requiruntur.

Ohdo  IIL Cachexiae cum prae dominante sijstematum
subordinalorum adf ectione.

Gcnus I. Cachexiae cum praedomihante adfectione gystematis
tnembranarum.

Species: Morbus venereus.

§. 1082. Morbus venereus  (Ines venerea, syphilis,
venerische Krankheit, Lustseuche} est cachexia conta-
giosa , quae contagio proprio per corporis superficiem
suscepto producta, locis immediatae hujus actionis ab
inflammationis aut ulcerationis specificae symptomatibus
orditur, et ulterius progrediens variis efflorescentiis,
rhagadibus ac ulceribus cutaneis mali moriš , faucium,
speciatim tonsillarum, palati mollis, uvulae, dein oculo-
rum, tandem periostei et ossium ipsorum inflammationibus
et ulceribus cum doloribus osteocopis nocturnis, tophis,
et carie sese prodit.

J- Astruc  Abhandl. aller Venuskrankheiten. A. d. Franz, von
Heise. Vri.  u. Leipz. 1760. 8.

P- Fcibre,  vollst. Abh. v. d. Erkenntn. u. Cur der ven. Krank-
heiten. A. d. Franz, von Tode.  Kopenh. 1777. 8.

John Hunter  Abh. iib. d. vener. Kranhkeit. A. d. Engl. mit 3
Kupf- Leipz. 1787. 8.

A. Fr. Hecker  dentl. Anweisung, die ven. Kbten. zu erken-
nen und ricbtig zu behandeln. 2. neu bearb. Aufl. Erfurt
1801. 8.

G. Swediau’r  von der Lustseuche; nacb der letzten franz.
Ausgabe iibers. von Kleffel;  mit Vorrede u. Anmerk. von
K. Sprengel.  2. mit den Zusiitzen der 4. franz. Ausgabe
vermehrte Ausgabe. 2. Thle. Beri. 1803. u. \vi en  1813.

216

Jos. Lourrier,  k. k. Rathes etc. nosograpbisch-therapeutisclie
Darstellung syphilitischer Klitsformen. j nebstAngabe einer
zvreckmassigen und sichern Metliode, veraltete Lustseu-
cheniibel zu heilen. Wien 1819. 8.

Ciillerier  Abliaudl. iih. d. Tripper u. Naclitripper , Bubonen u.
Sclianker. Mit Zusatzen u. s. \v. berausgegeb. v. J■ K■ Re-
nard.  Mainz 1815. 8.

J. Wendt,  die Lustseuche in allen ihren Richtungen und in
allen ibren Gestalten u. s. w. 3. Aufl. Bresl. 1819. 8.

• Dr. Simon jun.  iib. unreine Beliaftungen der GescMechtstheile
etc. 3 Thle. Hamburg 1830 et 1831. 8.

Cullen, v. Iloven, Jahn, Haase  opp. cit.

§. 1083. De aetate morM venerei, origine et histo-
ria opiniones et hodie adhuc multum divergunt. Evictiun
fere habetur, illuin quaspecialem inEuropa, etprimo qui-
deminltalia, ultimis seculi decimi quinti annis innotuisse.
Scripsit de illo ante Marcellum Cumano  (4495-3 ? ( j uera
primum hucusque nominaverant auctorem, anno 1494.
Nicolaus Scylali.  (_Med. chir. Ztung. 1817. IV. £53-3
Pejore tune temporis charaetere imbutus fuit ac hodiedum,
rapidius muItoque vehementius decurrit. ( Hensler,  Ge-
schichte der Lustseuche. Altona u. Hamb. 1783-3 — I n_
certum adhuc est, num lues ex lepra, aut ex Jaws vel
Pians Indorum et epidemia feb rili adsociata suam traverit
originem; constat autem, eundem nune non nisi contagio
specifico produei et propagari. Hujus natura non satis Ii-
quet; proprietates sequentibus exprimuntur : vehiculo
gaudet tam muco puriformi, membranarum mucipararum
secreto morboso, quam ulcerum fluido ab infectione or-
torum; non exclusive, praecipue tamen organa adficit
mucipara et serifera, atque systema Iymphaticum absor-
bens, parcit musculis ac visceribus, pulmones si exce-
peris; qua contagium fixum nonnisi contactu plagarum
tenerrimarum, epidermide spoliatarum aut laesarum nn-
mediato et mediato, intercedentibus nimirum variis cor-
poribus uti vestibus, vasis etc. agit; nondum constat, an
per genituram et nutritionem in utero materno in foetum

217

transeat: ut suos inferat effectus, veliiculi minima, haud de-
terminanda jam suflicit quantitas; hos ipsos non illico suam
post actionem producit, cjuin tamen temporis intervallum
accuratius quam inlra unum et sex septemve dies genera-
tim definiri queat; eifectibus ejus, morbo venereo localiaut
universali, non uti variolis, morbillis etc. receptivitas in
infectiones posteras deletur; morbus localis naturae viri-
bus aliquando, universalis nunquam debellatur, sed šibi
relictus organismum miserrime devastando mortem in-
ducit.

Via et ratio communicandi contagium syphiliticum
communissima in coitu habetur; nec tamen infectiones per
suctionem , oscula, frictionem , contrectationem, sicut
per laesiones ope instrumentorum viru venereo contami-
natorum praetervideantur.

§. 1084. Infectionem nna alterave formarum supra
nominatarum morbi localis (Inllammatio specifica aut ul-
ceratio} in infectionis loco vel ejus vicinia prodiens,
syphilis lopica,  sequitur, antequam morbus universalis,
Ines spphilitica , evolvatur. In genitalibus fonnae illae
sunt triplices: 1) blennorrhoea ; 2J ulcusj  et 3} bubo
syphiliticus.

Ilas nune breviter evponam, dein ad penitiorem luis
syph. pertraetationem transiturus.

§. 1085. 1J Blennorrhoea,  medorrhoea syphilitica
£der Tripper , perperam gonorrhoea  dieta} mucosum
vocatur aut p uri forme vel ex urethra (blennorrh. s. me¬
dorrhoea urethrae , Harnrohren - Tripper} vel in sexu
sequiore etiam e vagina profluvium f blenn. s. medorrh.
vaginae, Scheiden-Tripper}, contagiosum, a membra-
nae partiuin nominatarum muciparae irritatione aut in-
flaminatione (urethritide, kysthitide} pendens, per con¬
tagium syphiliticum producta. — Pruriunt initio et ar-
dent urethrae orificium et fossa navicularis, rubet illud
leviterque tumet, dein aestus per urethram protenditur
to tam; prodit in conspectum postea fluidum initio limpi-

218

dum, tenue, acre, successu temporis flavicans, viride-
scens, et spissius evadens, non raro sanguine striatum;
adsunt jam ardor intensus sub mictu, insolitus ad coitum
stimulus , erectiones membri summe dolorificae , praeser-
tim noctu, cum pollutionibus, nonnun(|uam et partium
vicinarum rubor, intumescentia, dolor.

Virorum medorrhoea  apertius inflainmatoria, altiori
gradu symptomatibus gravioribus admodum dolorificis
magnarn partem šibi propriis nupta esse solet. Sunt
bae: priapismus, chorda, phimosis aut paraphimosis;
prostatae, glandularum inguinalium, testiculorum, funi-
culi spermatici phlogosis, plenaria imo proiluvii suspensio
(ddennorrhoea siccaj ; ischuria 5 nonnunquain ophthalmia
blennorrhoica, non minus vehemens et acuta quain peri-
culosa; febris comes inflainmatoria. — Medorrhoeain fe-
minarum  pruritus et ardor urethrae, praesertim sub mi¬
ctu , labiorum pudendorum internoruin imo et externorum,
nec non majoris minorisve vaginae partis aestus, dolor,
tumor durus, rubor, uberiore cum secretione superius
memorata , raro febris notabilis , comitari solent.

§. 1086. Decurrente ad normam morbo, diaeta, re-
gimine ac Therapia summe adaequatis inflainmatio intra
novem, quatuordecim dies, profluvium intra quatuor, vel
quinque septimanas cessat; illis vero adversis, peccan-
tibus quibuscunque circumstantiis aliis, inflammatio aut
saltem secretio morbosa evadit chronica, blennorrhoeavi
secundariam  dietam constituit, per menses saepe, im 0
per annos durantem. Sequuntur insuper blennorrhoeam
inflammationem non dispulsam et profluvium non rite ab-
solutum vel interceptum, suppressum haud raro strictu-
rae  in urethra imo et in vagina, quandoque ulceraOoni
illius junctae 5 inerassationes, indurationes colli vesicae
bujusque ipsius cum dysuria, stranguria inde causatis
chroaicis; carunculae in urethra; intumescentia prosta¬
tae chronica et induratio 5 cachexia specifica, sciophulis
analoga.

219

g. 1087. &) Cancer venereus  ( Jer Schanker ,
chancrej ulcus syphiliticum quodlibet vocatur, sive ab
infectione immediate exortum (cancer syphil. prbnariusj ,
sive ex morbo nniversali qua symptoma profectum (canc.
syph. secundarius  s. symptomalicusJ.  Hic' de primario
interim tractatnr. Communiter iste in lamina praeputii
interna, in frenulo et glande virorum, in pudendornm
labiis, clitoride, vagina feminarum obvius est. Tribus,
sex, quandoque pluribus , imo, ut refertur, viginti die-
bus et uno ab infectionis occasione vehemens oritur pru-
ritus aut ardor, macula dein conspicitur ibi rubra aut tu-
berculum parum elevatum, dimidiatiim milii granum ae-
quans , vesiculam gerens miniinam, fluido limpido turgi-
dam, quae post unum alterumve diem rupta, epider-
inide destructa in ulcusculum mutatur orbiculare, dolens,
cum marginibus elevatis crassis, duris, callosis, fundo
lardaceo, inaequali, admoduin sensibili, ichorem produ-
cens acrem, summe contagiosum i. e. ulcera ejusdem
naturae generando parem, cito deorsum saepe simul cir-
cumferentiam notabiliter exedens, hocque modo totam
quandoque partem consumens. Cancer sanatus cicatricem
ideo relinquit concavam, lentissime solum vel nunquam
cxp!anandam. Alias efficit, et subsequas habet excres-
centias varias nune molles, fungosas aut carneas , nune
duras saepe cartilaginosas, nune parum nune multum
prominentes, nune basi lata nune angusta adnexas (pe-
tiolatas3, magnitudinem lentis, nucis avellanae, juglan-
dis et quandoque multo majorem, figuram istarum, aut
ficuum , mororum, fragorum, cristae galli etc. aemulan-
tes, condylomata  (Feigv arzen} dictas, quae variis in
plagis, circa anum , in perineo et interfemineo , in pu-
dendorum labiis, et praeputio frequentius, propullulant,
superfioiera asperam, quidquam ichoris aut imo sangui-
nis ex rhagadibus fundentem exhibent, aut verrucas du¬
ras , siccas, insensiles, aut indurata phymata s. tuber-
eula sistunt.

220

§. 1088. 3J Bubo  syphiliticus (die Leistenbeule,
der Hubo} tumor glandularum inguinalium supra tendi-
nem musculi obliqui externi abdominis sitarum inflam-
matorius dicitur, consuetis inllammationis symptomati-
bus vario gradu, imprimis tensione magna, dolore, febri
stipatus, nonnunquam femoris lateris adfecti stupore con-
junctus.

Distinguitur in idiopalhicum  et sympalhicum  s. con-
sensualem, in subslantivum  et symploma(icum. ldiopa-
thicas,  quem a contagio immediate et sine blennorrhoea
aut cancro praeviis vel adhuc praesentibus suscepto or-
tum nominant, simul subsfantivus  est, et multo rarior
quam srjmpathicus , ab urethritide, balanitide, phimosi aut
paraphimosi syphiJiticis provocatus, et symplomalicus,
syphilidem topicam ab ulcere praesente aut jam sanato
ulterius progredientem pro fonte suo agnoscens. Idio-
pathieus et symptomaticus, dum šibi relinquuntur, raro
sanationem, resolutionem, subeunt, suppurari potius
consueverunt, hinc inde in indurationem, rarius in gan-
graenam teririnantur. Uterque progressum syphilidis sal-
tem pro tempore, ast indeterminato, lixae sistit, sup-
puratus in casibus nonnullis imo eandem terminasse vi-
sus est, etsic evolutionem morbi universalispraecavisse.
Sympathicus s. consensualis inflammatione idiopathica
sanata vel infracta, si haec simplex est, brevi disparere
solet, si vero cancro nupta, perstare amat et in syin-
ptomaticum commutari.

1089. Una alterave aut omnibus simul syphilidis
topicae formis praegressis et persistentibus, si infectio
nec modo nune indicatio in illis limitata, exstincta, oec
per therapiam congruam sublata fuerit, post unum alte-
rurave inensem sj/mptomata luis univerttalis  intrant. A
febri plerumque miti, facile quandoque praetervidenda
initium sumere, ceterum , etsi non constanti semper or-
dine evolvi et progredi conspiciantur , primo tamen in
čute, postea in mueipara faucium membrana, serius in

221

periosteo ipsisque ossibus, tandem in oculis aIii S que or-
ganis eompositis patefieri solent. Defoedatur autem cutis
tam efflorescenliis  variis maculosis , papuliformibus , tu-
berculosis, pustulosis, herpetis , liehenis , scabiei aemu-
Iis, furfurantibus, quam rhagadibus  ac ulceribus j  inva-
ditur membrana mucipara  locis nominatis inflammatione,
ulceribus phagedaenicis fcancris secundariis, sympto-
maticis) , excrescentiis , poIypis ; — periosteum  tan¬
dem et ossa inflammationibus cum doloribus nocturnis,
gummatibus, tophis, exostosibus. carie infestantur.

§. 1090. /) Exanlhema  a} maculosum  in pectore
primum et facie comparens, dein per ceteram quoque
corporis superiiciem diffundendum, in maculis profunde
rubris consistit, coloris cuprei aut rubiginosi, lentein ad
grossum argenteum usque magnis , exacte limitatis , ne c
prominentibus, nec dolorificis. Epidermis in his iteratim
desquamatur, in tenuem degenerat crustam, aeque plu-
ries deciduam et resarciendam, sub qua cutis madere
incipit, et sensim exeditur ulcere rotundo, parum dolente,
materiem secernente spissiusculam, pallide viridem, se-
bo Iiquato haud absimilem. Dum ulcerum ejusmodi sin-
gula coalescunt relictis substantiae consumtae notis,
nova formantur, sicque integer nonnunquam labitur an-
nus. In capillitio maculae dictae capillorum faciunt de-
fluvium, quandoque alopeciain, olim perquam vulgarem,
sub unguibus successivum eorum secessum, succedaneo-
rum inaequalitates, aspredines , degenerationes , et ad
eorum radices ulcera multum dolentia.

g. 1091. b) Puslulae, flores veneris  dictae, primo
tubercula sistunt dura, acuminata, durante inflammatione,
dum tanguntur, valde dolentia, quae sensim fluido re-
plentur limpido aut flavicante, quidquam exedente, post-
ea in crustam exsiccando obscuram, sero delabentem,
n>acula rubro - brunea aliquantum depressa pcr septima-
“as remanente. In facie primum prodeunt, per frontem

222

ad tempora utrinque protensae corona veneris  audientes,
sed nec aliis corporis regionibus parcunt.

g. 1092. c J Efflorescentiae herpeli, licheni, scu-
biei similes  ab iisdein non venereis quoad formam vix
nisi colore obscuro, cupreo distinguuntur. Sic et d3 im-
petigo furpurans  macularum profunde rubrarum defur-
furatione continua, indeque nata cutis asperitate solum
manifestatur. Certitudo diagnosis ex morbi principalis
cognitione, aestimatione symptomatum ceterorum et de-
cursus totius capienda est.

§. 1093. Omnes istae exanthematum formae morbo
invalescente saepius e} in ulcera  mali moriš, cancros
syph.il. secundarios  s. symplomaticos,  convertuntur, ad
ossium čute sola tenuiter obtectorum viciniam communi-
ter sita.

§. 1094. 2) Cynanche faucium syphilitica  initio
symptomatibus catarrho similibus, levi dysphagia, rau-
cedine, autvoce depressa praecipue vesperi, siccitate et
aestu in faucibus tempore noctis, maculis profunde ru-
bris et tonsillarum, veli penduli, uvulae, ipsiusque pha-
ryngis tumore modico notari, et brevi absque dolore in-
signi transire in ulcera  solet cum marginibus elevatis
callosis, fundo excavato, lardaceo. Quae non raro et
organa mox nominata cito devastant, et ipsa imo ossa
palati et naši eorripiunt. In našo speciatim qua ozaena
syphilitica  (vener. Nasengcschvviir} profluvium ichoris
foedi, hinc inde particulis ossium carie destructorum re-
misti, vocem ingratam nasalem, foetorem causant into-
lerabilem; proserpente devastatione dolorifica naši colla-
psum et completam jacturam inferunt. Inflammationes
liujusmodi et ulcera in pariete faucium postico facile ca-
riem vertebrarum colli, in larynge et trachea tussim,
raucedinem, aphoniam, ipsamque phthisim larynge aui  et
trachealem producunt.

1095. Cum faucium adfectione nune deseripta vel
paulo post non raro super venit 3J ophlhalmia sijphililica,

223

inflammatio nimirum conjunctivae tum bulbi tum palpe-
brarum, cum harum pruritu, mbore bulbi profundo , illa-
chrymatione , doloribus nocturnis , photophobia juncta,
quae sub insigni vasorum sanguiferorum dilatatione, con-
junctivae quandoque in massam čarni similem degenera-
tione, incrassatione et ulceratione corneae transparentis,
facile in hujus obfuscationes, imo in bulbi destructionem
transit. Hujus exitus infaustissimi metuin praecipue irilis
syphilitica,  priore ceterum multo rarior, secura fert.

§. 1096. 4J Dolores osteocopi,  molestissima om-
nium luis confirraatae symptomatum, saepe brevi post
cutaneas se insinuant efflorescentias, et cum iis alter-
nant. Non in apophisibus sed in corporibus compactis et
rjuidem in imo ossium tam Iongorum quam teretium se¬
dem habent, prope infra cutem jacentium , uti tibiae,
fibulae , radii, ulnae, claviculae , scapulae, sterni, os¬
sium cranii etc.; de die vix percepti, vehementer insur-
gunt vesperi praecipue sub tepore lecti, noctuque sae-
viunt cum sensu ac si corroderentur aut perterebraren-
tur ossa, horis tandem matutinis remittentes. Sunt in-
flammationis symptomata, partim ossis substantiam par-
tim periosteum tencntis; mox ossium tumoribus vel mol-
libus, giimmatibus 3  vel duris, 7iodis,  aut si materiem
cretaceam continent tophis,  perperam exoslosibus  voca-
tis, vel rarius osleosarcosi,  tumori nempe per oranem
longitudinein ossis mollis, flexibilis , facile frangendi
junguntur; et turaores non sanati in cariem  cum sanici
luridae, foetentis secretione abeunt.

1097. Morbo ejusque nune deseriptis symptoma-
tibus aegri fiunt debiles, habitum nanciscuntur cachecti-
cum, luride pallidum aut terreum , emaciantur, et, nisi
lues ad sanalionevi,  apertis non raro sub crisibus  per
cutem, renes, intestina evacualoriis  contingentem per-
ducta fuerit, in febrim incidunt lentam, haemorrhagias
et  diarrhoeas colliquativas patiuntur, et, si medela fau-
■ sto  non coronetur successu, horrendis sub cruciatibus ,

221

quorum non minimos propriae conscientia culpae parit,
foetore intolerabili, et saepe mutilationibus insigniti, de-
testabilia societatis humanae spectra, miserrimam exspi-
rant vitam.

§. 1098. Lues venerea per individuales aegrorum
constitutiones , climatuin diversitatem , complicationes
v. gr. cuin arthritide, scrophuiis, scorbuto etc., nec non
per mercurialium usum incongruum vel abusuin, varias
subit modificaliones;  quae nune quoad formam, duratio-
nem, successionem symptomatum singulorum a deseri-
ptis multifariam abludunt, nune totius morbi decursum
segniorem , mitiorem vel rapidiorem vel vehementiorem ,
adeoque minorem majoremve effectuum deleteriorum in-
tensitatem ostendunt.

§. 1099. Talem modificationem notatu dignam scer-
lievo  (jnalutn Grebingense')  offert, in urbium Fiwne,
Buccuri, Novi  conftniis ad littora maris adriatici frequen-
tissiinum. Morbus ante annum 1790. non observatus, dein
qua scabies venerea deseriptus , speciatim syphiliticis
variarum formarum efflorescentiis insignitur. Dr. Jenni-
ker  exactam illius deseriptionem communicavit, lectu di¬
gnam. (Itfed. Jahrb. des k. k. ost. Staates. B. V. St. 3.3

§. 1100. Disposilio  in morbum deleterium nulli mor-
talium deesse videtur; neque morbus praesens aut devi-
ctus ad suscipienduin denuo contagium novamque ideo
infeetionem tollit receptiA itatem. Major haec in individuis
junioribus, teneris, albidis, irritabilibus, in organis, uti
jam dictum , teneris, epidermide tenuissima tectis, aut
eadem per laesiones orbatis invenitur. — Caiisa excituns
hucdum unica nota contagium est; nec indubitati p 1 ' 0 "
stant casus syphilidis originariae  i. e. citra morbum e,) n-
dein et contagium, agentibus potius aliis potentiis ac re-
rum adjunctis, productae. Inest autem contagium fluido
tam puriformi blennorrhoeae et Ieucorrlioeae, tum sanio-
so ulcerum, pustularum, rhagadum primarie et secun-
darie ortarum, imo ut suspicari licet, forsan salivae, cx-

225

halationi, sudori, lacti, liquido genitali. Contrectatione
inticit 5  actio frictione, contactu protracto, calore loči,
ac citra dubium fontis, e quo scaturit, malignitate ma-'
jore adjuvatur.

1101. Essentiam mali venerei Boerhave  in acri-
monia pinguedinis in textu celluloso contentae, ad pin-
guein ossium medullam pedetentira proserpentis,— Ilun-
ter,  et post enm ex recentioribus Hahnemann, Fritze,
Hufeland, llecker, Wendl  aliique in specifica  per pro-
priam contagii venerei facultatem irritantem et partis
infectae reactionem pro dueta inflammalione  et subse-
quente suppuralione  consistere rati sunt, ortumque luis
universalis a plaga primario correpta per resorptionem
virus in massam humorum, indeque actionem illius mor-
biticam in partes remotas, tam cum organo primarie ae-
grotante intimius consentientes, quam in contagium sus-
cipiendum prae aliis receptivas, diffundendam explicare
conati. Utut manca adhuc sit haec idea generalis, per-
fectior tamen, et quae illustret prae omnibus, in quo
specilica contagii insuperabilis et inflammationum vene-
rearum natura, cum constante in suppurationem et ulce-
rationem nisu consistat, hodiedum desideratur.

§. 1102 . Nostro in climate syphilis universalis abs-
que artis auxiIio, et absque accommodato mercurii spe-
cificis contra illam viribus praediti usu vix sanatur. Sa-
nationem crisibus evacuatoriis haud raro circumdari, su-
pra jam adnotatum est. Casus luis sine mercurio »anatae,
quos Angli G. A. Guthrie, J. Hennen, J . Thomson,
Eivans, Pope  et alii jactitant, nondum omni erepti sunt
dubio, quum Schmidt,  ut inferius ostendetur, curaehu-
jus fallaciam pluribus in casibus per morbi ad speciem
abacti post aliquot menses reviviscentiam abunde com-
probarit. Favente licet aegri constitutione , et mercurio
tempestive ac aptissime administrato, casus tamen, utut
r &rissimi, occurrunt sanationem excludentes; quare pro-
ffnosis  non ubique faustum sine diserimine promittat even-

226

tum. Haec eo cautius in subjectis caehecticis, scorbuti-
cis, hydropicis, morbo, animi pathemate, lurido vitae
genere, abusu veneris, onania, farne etc. enervatis,
quae lente, difficulter, raro perfecte sanantur, circum-
scribenda est. Injunioribus, leneris, sensibilibus, prae-
cipue albidis vel maxime timendi sunt celer morbi localis
in universalem transgressus , rapidus istius decursus,
devaslationes latissimae. Lues adhuc impetigimim sub
forma incedens facilius pleruimjue , forma ulcerum in
partibus mollibus jam difiieilius, tophorum, exostOsiuin et
cariei difficillime sanatur, imo ultima, praesertim ozae-
nae sub specie, erga omnem medendi rationem rebellis
perstat.

§. 1103. Therapia  in prophylaclicam  et curativam
secedit.

Propliylaxis  infectionem concernit et morbi localis
a contagio nati propagationem in reliquum organismum.

l’ro infectione partium contactum cum contagio ve-
nereo ineuntium aut passarum praecavenda nullum pro¬
stat remedium infallibile; pro contagio tamen citissime
abstergendo, et, quod forsan inefficax adhuc adhaeret,
destruendo multum commendandae sunt instantaneae ac
iteratae illarumlotiones, fomentationes, balnea ope aquae
recentis, aquae saponatae, solutionis tenuissimae kali,
natri aut ammonii caustici in aqua (^sic et lotii recenter
missi3, acidi vegetabilis aut mineralis larga cum aqua
mixti etc. etc.

Praesentibus morbi venerei formis primariis topicis?
blennorrhoea, cancro autbubone, prophylaxisinmorbi*n 1
universalem tutissima in eo habetur unica, ut contra eas-
dem therapia mox exponenda confestim et prudenter in-
stituatur.

1104. Blennorrhoea, leucorrhoea  qua inflamma-
tio specifica, cum morbosa secretione incedens, hanccjup
abacta ultro relinquens consideretur oportet, et curetur.
i}uare stadia morbi duo, inflammatorium et secretoriuin ,

227

sen praeponderantis inflammationis et profiuvii, distingui
solent. Stadp primo  methodus antiphlogistica mali gra¬
dili et organo adfecto adcommodata, stadio secundo  sal-
tern emolliens, et pro re nata tonica tardius, stimulans
indicantur. llequiruntur itaque studio primo  penes regi-
mcn corporis et mentis atque diaetam antiphlogisticam
lomenta, cataplasmata , balnea topiča emollientia sedulo
adhibita, nune ciun infusis, decoctis parurn mucilagi-
nosis , emulsis tenuioribus alTatiin tepide sumtis 5 nune
siinul adjunctis interne eccoproticis magnesia, manna,
hydromelle, electuar. lenitiv. etc. omni tamen šale omis-
so , externe enematibus alvum leniter ducentibus; nune
insuper sanguinis depletionibus topicis hirudinuin ope,
vel imo universalibus per phlebotomias. Injectiones omnis
<reneris nocent viris stadio inllammatorio, feminis non
nisi emollientissimae ex aqua , infusis decoctisve mucila-
ginosis tepidis , lenissima manu in vaginam factae seere-
tum fluiduin aere mitigando, eluendo prosunt. Consen-
suales colis erectiones, chorda, dolorificae, bubones,
testiculoruin , funiculi spermatici, prostatae , praeputii
phlogoses utpote status inflammatorii in- et extensioris
effectus et signa, methoduin intensiorem antiphlogisti¬
cam universalem cum topiča eadem ac emolliente šibi
exposcunt. Paraphiinosis huic traetamini non brevi ce-
dens, et glans tumida ope manipulationis aptae praepu-
tio protrahendo non facile tegenda lotionem, fotum aut
balneuin frigidum exposcit, ut inde collapsa intra prae¬
putii laminam internam reprimatur; hoc autem non sue-
cedente, aut tumore glandis constrictae praegrandi, ma¬
mi indiget chirurgica, quae praeputium in directione fre-
nuli incidat.

Pro symptomatuin inflaminatorioruin imminutione ac
decremento pariter restringenda est methodus antiphlo¬
gistica, attamen omnes potentiae topiče aut universim
h-ritantes et calefacientes sedulo adhuc arcendae, et non-
nisi ardore inter mingendum omni abaeto , studio,  morbi

15  *

228

altero,  motus Ievior et vfetus moderate nutriens conce-
dendus, et methodus emolliens sola cura balncis univer-
salibus, aut cum eccoproticis per vices inlerpolatis con-
tinuanda. — Priapismus et chorda hocce in stadio sub-
lata jam phlogosi praeter consuetudinem perseverantes
topiče adhibitis emollientibus, interne pacantibus et nar-
coticis, opio excluso, tolluntur.

Tali modo maluin suis cum symptomatibus penitus
sanari solet, quin vel reinediorum tonicorum, vel roob
juniperi, in aqua soluti, ab lleckero  laudati, usu opus
sit. — Profluvio ultra terminum consuetum durante in
rationem ejus inquiratur oportet; quae communissime jam
in diaetae aut regiminis tum psychici tum somatici pec-
catis, jam in therapiae praepostere incitantis, adstrin-
gentis etc. erroribus invenitur. Ubi fluxus parcior sed
ichorosus subviridis , sanguine striatus, ardor sub mictu
Certam ad urethrae plagulam fixus , contrectatione et leni
hujus compressione provocandus et exasperandus, quan-
doque perceptibilis hoc loco urethrae crassities dolorifica
de ulcere venereo ibidetn lulenle  testantur , penes loca-
lem nune memoratam therapiam instituere mercurialem, ut
praecaveatur lues universalis, est necesse. Si se- et
excretionum normalium, uti transspirationis, urinarum,
alvi restrictio inculpanda, in hasce modo rationali pro-
movendas agendum est. Deticiente alio moinento causali
si ad laxitatem in membrana mucipara urethrae aut vagi'
nae topicam šolam, aut, uti nonnunquam in subjecti 8
cachecticis , debilibus, Iaxis, serophulosis, blenno r "
rhoeam, leucorrhoeam iteratiin passis, universali nuptam
concludere licet, conveniunt topiče lotiones iteratae, t°~
menta, balnea egelida, dein subfrigida genitaliuin ?  in ~
jectiones cautae refrigerantes, subadstringentes, modice ^
irritantes ex solutionibus/sacchari saturni, alum lllis  i  V1 “
trioli zinci, sublimati corrosivi, lapidis caustici, aqua
calcis etc. aqua, Iiquido mucilaginoso temperatis; interne
balsama nativa, gummiresinae , resinae 5  \el et foiia

229

uvae ursi, cortex Peruvianus, tormentilla, gummi kino,
ferrum e te. cum diaeta eupepta non aromatica, nec spi-
rituosa.— Usus piperis cubebae dosibus largis, ab Jos.
Adams  imo stadio blennorrhoeae inflammatorio decanta-
tus, nosologiae malihujus minime consentaneus est, ideo
suspectus, quousque observationum et experimentorum
numero et varietate requisitis non fuerit comprobatus.

§. 1105. Cancer venereus primarius  nonminquam
sine omni therapia, alias remediis solum topiče admini-
stratis, tenui nimirum'lapidis caustici, infernalis, subli-
mati corrosivi solutione, miscela calomelis et opii cum
aq. calcis (aq. phagedaenica nigra dieta} , unguento mer-
curiali cinereo , ung. communi vel basilici cum mere.
praec. rubro ope lintei carpti adplicato, nec non lapide
infernali, quo cancer ipse incipiens et serius margines
ejus callosi tanguntur, in casibus longe plurimis sanatur.
Cum nihilominus non constet, num et quamdiu immedia-
tus hic infectionis effectus maneat localis ; et cum probe
notum sit, eodem sublato aegrum ab ulteriore infectio¬
nis progressu, indeque lue universali nequaquam certe
praemuniri, etsi non ad cancri, nisi rapide extendatur,
sanationem, certe ad hujus limitationem et a lue univer¬
sali praeservationem semper necessarium esse duco, mer-
curialium simul congruum adjungere usum. — Cancris
secundariis,  symptomaticis, ubicunque obvenerint, uni-
versim per curam mercurialem, topiče pro rerum adjun-
ctis vel negative per simplicem a contactu aeris, a sor-
dibus, pressione, frictione etc. tutelam, vel positive per
simul taneam mercurialiura forma lluida aut unguenti ad-
plicationem medendum est. — Eadem erit, quae cariei
venereae opponatur, ratio curandi.

JJ. 1106. Bubones  tum primarii, substantivi, tumean-
crorum coinites aut pedissequi, diaetam et regimen striete
antiphlogistica, atque pro intensiore aut minore inflamma-
tione et febri symptomatica therapiam topicam emollientem
per cataplasmata, et plus minusve antiphlogisticam per

230

hirudines, vel et eandem liane universalem, simulque mer-
curialium usum exposcunt, quo nen inflammatio solum glan-
dularum infringatur, sed vel maxiine lues praepediatur
universalis. Facta suppuratione interest de regula, ut
emollientibus abscessus maturetur, et apertura sponta-
nea acceleretur, aut rariore necessitatis času lege artis
nune caustico nune cultro aperiatur, suppuratio adjuve-
tur, et munditie strictissima liberoque puris effluxu re-
sorptio ejusdem pro viribus impediatur. Sedula cataplas-
matum, fomentorum, et liinc inde balneorum emollien-
tium adplicatio suinrne efficax laudanda.

§. 1107. Contra luem veneream  universalem, variis
in vehementiae gradibus et formae modificationibus, tam
ante quam post detectas mercurialium vires specilicas
remedia multa variaeque eorum adhibendorum inethodi
fuerunt celebratae. Juvabit guajacum, sarsaparillam,
antimonium, kali, acida mineralia, opilim  in memoriam
revocasse. Experientia tamen insufficientes esse ora-
nium virtutes evicit adeo, ut practicorum rationalium
nemo illa, quoad vires antisyphiliticas, aequiparare mer-
curio, eique praeferre nune audeat. JSortem haud faustio-
rem probabiliter experietur Anglorum 'l'h. llose, G. J.
Guthrie, J. Thomson, J. Hennen  et aliorum universim
decantata, absque dubio tamen ad certos solum specia-
lius definiendos, paucos casus quadrans, methodus, om-
nes morbi venerei formas primarias et consecutivas sine
mercurio, solum ope sarsaparillae, potulentoruin mucila-
ginosorum acido nitrico diluto mixtorum, atque diaetae
tenuis traetandi. (Rus? s  Magaz. d. ge s. Jleilk. B. V.
H. 2.3  Veritatem sanationum ex hac metliodo depraedi-
catarum jam C. II. Schmidt  valide coneussit relatione,
se in casibus pluribus a Teeden  šibi praesentatis vidisse
luem postea evolutam. ([Verm. Abh. a. d. Gebiethe der
Heilk., von einer Gesellsch. pr. Arzte zu St- Peters-
burg. Erste Sammlung. 1821.) Conf. et. Alex. Simon
jun, 1. c.

231

Pro ea, quam hucusqne consecntus sum, experien-
tia, cum potiori practicorum numero mercuriura variis
in praeparatis pro phannaco antisyphiIitico unico cer to
declarare non haesito. Cum tamen vires illius specificae
ae que ac morbi venerei indoles specialis nimis imperfecte
adhuc noscantur, adininistratio illius empiria rationali
definiri, dirigi debet, et diaeta et regimine generatim
antiphlogisticis adjuvari. Intelligitur inde , mercurium
nec in omni malo venereo indiscriminatim sine mora ad-
hiberi, nec quolibet in praeparato sine selectu, neque
sine adjuvantibus certis in usuin vocari tuto posse. De-
bilitas magna, nisi syphilidis ipsius efFectus, insignis
cachexia, diathesis scorbutica, diarrlioeae, sudores de-
bilitantes, haemorrhagiae ante therapiam mercurialem
auferri, aut času urgente plurimum saltem imminui, sor-
des primarum viarum eliminari, catamenia, nisi nimis
parca transire, tribus verbis : complicationes quaevis,
„ impedimenta sistentes, amoveri prius debent. Graviditas,
pronitas in haemoptoea aliaque profluvia cruenta ma-
gnam in mercurialium usu exposcunt cautelam et restri-
ctionem. Praeparatorum mercurialium virtutem plurimum
adjuvant, et salutiferos adaequatae illorum administra-
tionis effectus insigniter promovent aer purus, siccus,
amoene calidus, motus corporis adcominodatus, animus
erectus, hilaris, victus leviš, lluidus potius quam soli-
dus , parcus, aromatibus non conditus, vita sobria, nullo
intuitu evagans, balneorum tepidorum, sicut larga po-
tulentorum diluentiura, emollientium, diapnoicorum, uti
decoctorum radicum bardanae, graminis , taraxaci, sa-
ponariae , sarsaparillae, ligni juniperi, guajaci etc. etc.
adplicatio.

§. 1108. Absente obstaculo mercurialium usus par-
tim internus fit, partim externus. In illum, quae com-
munissime cedunt, praeparata hydrargyri sunt: mere.
dulcis s.  calomel s. murias hydrargyri mitis ; mere. solu -
***« Halmemanni  s. oxydu!um hydrargyri ammoniacale;

232

aelhiops mfneralis  s. sulfuretum hydrarg. nig*um, et
aelhiops mmeralis  s. sulphuret. hydrarg. stibiat. , qui
posteriores in infantibus, subjectis sensilioribus, in ca-
sibus levioribus cum cntis praecipua adfectione vel soli,
vel cum prius nominatis alternati, locuin inveniunt; mer-
curins sublim. corrosivus  s. murias hydrargyri corrosivus,
et mercurius nitrosus  s. nitras hydrargyri, qui ob vires
heroicas pro casibus luis inveteratae, neglectae, difficul-
ter sanandae sic et rapide progredientis reservari solent 5
praeparata cetera amatoribus facile committuntur.—Usui
externo inserviunt: unguenl. mercuriale cinereum  et ci-
Irinum,  multo rarius unguenta e caloraele, mere. praec.
albo, aut, ad modum Cirillo,  cum sublimato; solutiones
sublimati  pro lotionibus , fomentis , gargarismatibus ,
balneis.

§. 1109. Lue nondum in ossibus saeviente commu-
niter calomelis aut m. solubilis H. gr. semis adultis bis de
die, mane nimirum etvesperi, cumsaccharo forma pul-
veris porrigitur. Dosis haec si bene fertur, morbusque
progrediens exigit, post aliquot 03—7) dies perjgrani
augetur vel eadem ter de die exhibetur, sicque pede-
tentim ad grana tria—quatuor partitis dosibus per nyet-
hemerum ascenditur, si ojius fuerit et nisi febricula
£quibusdam mercurialis dieta) et phaenomena salivatio-
nis praenuntia et concomitantia, in actionis mercurii spe-
cificae per systema lymphaticum totumque organismuin
jam expansae testimonium, citius accesserint. Sunt anten 1
haec phaenomena: halitus oris foetens; sapor specifik
ingratus metallicus, cupreus ; Iingua llavicante serius
viridescente muco obducta, ad radicem, aut lota turnid 3 ;
sensibilis; glandularum salivalium tumor, tensio, dolor,
gingivarum rubor intensus, tumor, retraetio, dolor, den-
tesstupidi, muco tenaci, griseo conspurcati; largum sa-
livae muco tenaci mixtae prolluvium ; masticatio , deglu-
titio difficilis , dolorifica 5  excoriationes labioi um, gingi¬
varum , buccarum, linguae aphthis similes 5  (plibus de-

233

Iassatio, anorexia, apepsia, ciborum speciatim carnium
fastidium, borborygmi et tormina, alvus segnis, cepha-
laea, aurium susurrus , somnus turbatus consuetim jun-
guntur. Intrantibus ejusmodi salivationis symptomati-
bus usus mercurialium illico restringendus, imo, šaliva-
tione uberiore, suspendendus, et phaenomena dieta in-
terea regimine moderato calido, quieto, aequabili, collu-
toriis emollientibus, tepidis sedulo usitatis, eccoproticis,
vel alterantibus, praesertiin tartaro emetico dosibus j —ž
grani omni 2 — 3 hor. in solutione, nec non balneis sim-
plicibus tepidis mitiganda sunt. Si durante salivatione
symptomata syphilitica, uti solent, multum decreverint;
restrictus mercurialium usus continuandus, ob salivatio¬
nis intensitatem interceptus ea ad finem vergente dosibus
initio refraetis, dein pro necessitate paulatim augendis
resumendus est, atque ad plenariam morbi expuIsionem,
quae nonnunquam post iteratam salivationem demum im-
petratur, constanter protrahendus. Imo nisi necessarium,
saltem consultum est, omnibus licet luis phaenomenisunam
aut plures post salivationes abactis, moderatum mercu¬
rialium usum, praecipue internum per aliquod et quidem
eo longius continuare tempus, quo rebellem magis sese
praestiterat morbus-

Ubi ex mercurialium nominatorum usu metuuntur aut
jam inducebantur ventriculi oppressio, cardialgia, tor¬
mina , diarrhoea , jungenda illis sunt elaeosaccharum,
pulvis gratus aromaticus, aut opium. Praematurae sali-
vationi praecaveatur adnexo sulphure aurato antimonii,
vel kermete minerali, atque regimine calido, potu tepido
diligenter sumto. Torquentibus doloribus osteocopis effi-
cacissimum palliativum, quo carere medicus nequit, in
opio habetur, ceteris narcoticis praeferendo.

Merc. subl. corrosivus  forma solutionis in aqua de-
stillata simplici, vel aromatica, addito congrue opio ita
adhibetur, ut aeger mane etvesperi, si ab hoc praepa-
rato therapia inchoatur, is  partem grani sublimati, si vero

231

alia jam praemissa fuerint, £ — g gram partem capiat, et
doses hasce beneferens morbo posedite sensim ad |imo
j gram partem adseendat. Interea ad idiopathica ventri-
culi et intestinorum gravamina a subliinato facile infe-
renda potius, quam ad salivationem, sero expectandam ,
attentio convertenda est maxima. Methodus nuperrime a
Professore Dzondi  (TVeue zuverlassige Heilart der Lust-
seuche in allen ihren Formen. Halle 1826. 8.) celebrata,
mercurium sublim. corrosivum forma pilulari, auela quo-
tidie per grani quadrantem dosi,  ad symptomatum sy-
philiticorum disparitionem usq«e. exhibendi, num gene-
ratim sit praeferenda, non nisi multiplici genuina deci-
detur experientia.

Mercurim nitrosus , nitras hydrargyri (jsolutus) iis—
dem sub momentis indicantibus convenit, et aquae de-
stillatae aut decocto mucilaginoso additus dosi guttarum
duarum, dein trium et quatuor bis de die ordinatur.

Ad acuendam mercurii virtutem antisyphiliticam, et
tardandam salivationem proficuum est, praeparatum quan-
doque alternare.

Cura mercurialis magna VVeinholdii  dieta, in do-
sium ingenlium calomelis  £gr. viginti, viginti et quinque
in tres partes divisarum) diebus 1., 4., 7., 10., 13., 16.,
19., imo et 22. vesperi ventriculo vacuo sumendarum,
atque (si opus} jalapae et tartari tartarisati diebus sub-
sequis usu pro solvenda alvo consistens, paucos hucus-
que iraitatores naeta, praerogativam ab inventore cele-
bratam reapse šibi non vindicavit; — ceterum methodo
Anglorum hydrargyrifugae supra memoratae altero in
extremo opposita.

1110. Inunctiones  unius alteriusve unguenti w er ~
curialis et certas utilitates et damna secumferunt- Hau-
dandae sunt, quatenus immediate in cutem q 1ia se< * em
primariam et infectionis venereae conductricein agunt,
jnorbum ideo direete ac fortissiine impugnant, eique sa-
nando forsan solae sufficiunt; et quatenus organis dige-

285

stionis minus, ac usus internus, infensae inveniuntur;_

vituperandae vero, quia praeposteram facillime provo-
cant salivationem, in čute irritabiliore inflaminationes
erysipe!atosas, et efflorescentiam specificam pustulosam,
late expansam, quibus inunctiones intercipiuntur, indu-
cunt; quia incommodae sunt et non absque spurcitie. —
Ego quidem lui universali mercurialium iisum internim
cimi exlerno  combinatum opponere soleo. Externe ung.
mere. cinerei dr. dimidiam — integram, semel, bis de
die, plagis cutis tenerioribus et vasorum resorbentium
uberiore numero donatis alternatim inungendam curo ,
suris nempe, et faciebus internis femorum, antibrachio-
ruin, brachiorum. Inunctio ipsa loco tepido, manu calida
leniter ast diutius fricando instituitur, et postea partes
linteainine calido etc. obvolvuntur. Čute laxiore, inerte,
praefertur ung. mere. citrinum efficacius, eadem dosi
eodemque modo adplicandum.

Methodus sypliilidem p er solas inunctiones  mercu-
riales diaetamque summe restrictam traetandi, priori jam
aevo contra inveteratam et degeneratam juxta normas
exacte statutas, teste P. G. Cederschjold,  in usu fuit,
a Winslow  imprimis adhibita, et interea oblivioni fere
tradita, nostris denuo temporibus in lucern traeta £Med.
eh. Ztg. 24. Ergzbd. S. 105 u. ff.), et per Louvrier
modificata , in mali inveterati, consuetis medendi ratio-
nibus resistentis, ossaque devastantis casibus cum sue-
cessu adhibetur. Consistit autem haec Louvrieri  in se-
quentibus : complicationibus, si quae sunt, abactis cura
praeparatoria  incipit cum diaeta admodum parca, stimuli
experte, purgante levi e. gr. ex jalapa cum crem. tart.,
vel infuso sennae composito cum šale amaro aut Glau-
beri etc., postea balneis tepidis per quatuor sexA^e dies
repetendis, demum purgante iterum subjungendo. Die
postera ipsae inunctiones  inchoantur ordine sequente:
die prima mane  dracbmae duae ung. m. cinerei cruribus
ambobus a malleolis ad genua usque inunguntur modo

23 «

superius indicato; — die tertia dosis eadem utrique fe-
mori a genubus adregionem iliacam usque,— die sexta
eadem (aut necessitate praesente per draclunam dimi-
diam nune aucta) dosis extremitatibus supei’ioribus a
carpo usque ad humerum utrumque, •— die octava aut
nona dorso ab iliaca regione usque ad nuchain; — a die
septima ad decimam quintam usque inunctiones pro cir-
cuinstantiis id pennittentibus duae aut quatuor mane }
ordine nune memorato plagarum manente, instituuntur.

Diebus 16., 18., 20., 22. et 24. inunctiones sero
vespere fiunt, et diebus intermediis sicut et 25. summo
mane purgantia porriguntur; — die tandem 26. aeger
balneo tepido immittitur, in quo inediam post horam cum
sp. vini et sapone (sp. saponato) ope spongiae toto de-
puratur corpore, siccatus recente indusio ceteroque ve-
stitu induitur, et in aliud transfertur cubiculum, leniter
temperatum.

Diaeta traetamine toto durante ad juscula cum pane,
bordeo , oriza aut cibo levi farinaceo cocto, quater de
die quantitate Iibrae unius et dimidiae sumenda, restrin-
gitur; pro potu non nisi aqua conceditur, aut decoctum
althaeae , bardanae cum rad. liquiritiae infusa, cujus
(jnantitas per nycthemerum haurienda, ne oppleatur ven-
triculus, libras tres quatuorve non transgrediatur. —
Tanta diaetae restrictio, quam post Louvrier  vel lirmis-
sime Rusi  (Magaz. f. d. ge s. Heilk. B. I. H. 3.) compro-
bavit, partem dictae methodi efficacissimae surame esscii'
tialem constituit. — Cubile aegri aequabilem semper
beat temperaturam + 14° ad 15° lli.Reaum.;  aer autem
in illo, quaindiu curatio durat, non renovetur, indusiuui
ceteraque linteamina non mutentur.

Individualis rerum positio modificationem m e ^ 10 di
nune deseriptae non nunquam exposcit, qua fit? dosis
unguenti singula nune major aut minor adpHcan, nune
inunctiones longioribus aut brevioribus intervallis in-
stitui, nune duratio therapiae brevior reddi aut pro-

237

Irahi, nune aeger pauco vino refici, meliusve nutriri
debeat.

Etiamsi therapia haec desiderato plerumque corone-
tur effectu, praesertim si intra diem decimum septimum
et vigesimum quartum alteratio universalis magna, et
crises evacuatoriae non per alvum modo et organa sali-
valia, sed per cutem quoque et renes contigerint; sunt
tamen casus, in quibus iterata requiritur, sunt utut pau-
cissimi, in quibus non sufficit. Cum methodus sit summe
heroica, aegrum reraedio, abstinentia, purgantibus inul-
tuin debilitans, summa cum circumspectione suscipienda
est, attentissime dirigenda, aegerque quotidie aliquot
vicibus invisendus.

§. 1111. Sub therapia vulgari per varia hydrargyri
praeparata opus quandoque est, ut debilitati magnae et
incipienti statui cachectico per mercurialium restrictio-
nem remediorumque roborantium, et nutrimentorum blan-
dorum, eupeptorum usum occurratur.

Symptomatibus luis solito pertinacius perseverantibus
causa investiganda venit, et pro re nata vel therapia in¬
terna sola insufiiciens per externam, aut haec sola per
illam adjunctam intendatur, vel per adjuvantia varia
congrue suffulciatur oportet. Itecensentur ad ista, prae-
ter sarsaparillam, guajacum et reliqua superius nominata,
adhuc decoctum Volilni, Zillmanni  et siinilia, decocta
putaminum viridium nuc. juglandum, caulium dulcama-
rae, hbae. chelidonii majoris, cort. mezerei, frondium
pini; antimonialia; extracta aconiti, hyoscyami, con.
maculati; opium. Post usum mercurialium protraetum et
vix non frustraneum egregiae virtutis inveniuntur acida
mineralia,  specialius acid. nitrieum et muriatieum dilu-
tum, a Scoll  iterum in Iue cum serophulis coinplicata
laudatum, tam interne quam externe forma balneorum
(Med. chir. Ztung. 1818. 1Y. 31. u. 38.) adhibila; sicut
ammonium olim celebratissimum scopo vires lapsas erigen-
(li , et diaphoresim promovendi, adplicari meretur.

238

§*. 1112. Sgmplomala singula  urgentia aut admodum
pertinacia, praeter therapiam expositam, saepe adhuc
specialein šibi exposcunt; sic ulcera oris, faucium, naši
etc. jam in tractamine cancrorum venereorum superius
indicatam; efflorescentiae scabiei, herpeti confonnes fo-
menta, lotioncs, inunctiones mercuriales, balnea; con-
dyloraata curam eandem aut caustici appiicationem nuno
solidi nune iluidi, aut cultri vel foriicis vel ligaturae
usumj ophthalmiae, nisi s  intensitas earum per topicas
aut imo cautas universales sanguinis depletiones, ecco-
protica etc. prius infringi debuerit, initio collyria leniora
cuin parcissima sublimati dosi, serius paulum fortiora
cum opii tinctura, vel unguentuin cum mere. praecipit.
rubro palpebris, vel mere. cinereuin cum opio, hyoscya-
mo etc. circumferentiae oculorum toti et teinporibus ad-
plicandum.

§. 1113. Convalescenliam  ex lue debilitas universa-
lis, digestionis, assimilationis et sanguificationis Ianguor
et imperfecta conditio , indeque partis serosae sanguinis
praevalentia, partim morbo partim cura necessaria mer-
curiali solvente et nutrimentoruin parcitate inductae,
circumdant; quae ut auferantur, mora in aere libero,
sicco, miti, tepido protraeta, motu corporis viribus ad-
eommodato, victu sensim largiore ast eupepto et blando
per longius tempus, aliquando tractamine sirnul leviter
roborante opus est, quibus therapia finitur.

Genus II. Cachexiae cum prae.dominante sys!ematis glandularuffl
vasorumque lymphaticorim adfectione.

Species: Morbus scrophulosus.

§.1114. Morbus scrophulosus  (serophulosis} ea es ^
cachexiae species, praecipue infantili aetati infesta, quae
plenarie evoluta tumoribus glandularum Iympbaticarum
praesertim colli et mesenterii, verum axill aru ® q u °que,
inguinum, aliarumque corporis regionum chronicis inani-
festatur.

289

Adnot.  Scrophula fugaas  (Hagedriise, IVachsdriise) intume-
scentiam singularum colli et inguinum glandularum
transitoriam sistit, proinde et per cacliexiae defectuin a
scrophulis veris i.- e. morbi scrophulosi sjmptomatibus,
diguoscendam. — Strtima  utufc in scrophularum gradu al-
tiore saepe evolvatur symptomatica (scrophulosa), abaliis
tamen et inorbis et noxis saepe sola infertur, et stricte
qua tumor glandulae conglomeratae a scrophulis differt.

G. G. Tli. Kartum  eomnientarius de vitio scropbuloso etc.
T. II. Leingov. 1789 — 90. 8.

R. Hamilton  Beobachtungen iib. d. Scrophelkrankheit, den
Scirrhus, Krebs u. d. Rhachitis. A. d. E. Leipz. 1793. 8.

F. A. Weber  vou den Scropheln, einer endem. Krankheit
vieler 1'rovinzen Europens. I. Th. Salzb. 1793. 8.

Dr. Ch. W. Hufeland  etc. iib. d. Natur, Erkenntniss u. Heil-
art der Scrophelkrankheit etc. 3. sehr vermelirte Aufl.
Beri. 1819. 8.

Ilich. Carmichael, Henning  u. Goodland  iib. die Scrophel¬
krankheit. Nuch d- Engl. frey bearb. von Dr. J. L. Chou-
lanl.  Leipz. 1817. 8.

Die Natur der Scrophelkrankheit u. s. w. A. d. Engl. des
Wilh. Farre  etc. von Dr. G. W. Decker.  Leipz. 1820. 8.

§. 1115. In scrophulosi studia duo,  totidemque in-
tensitatis gradus  distinguere licet, diatheseos  nimirum
scrophulosae , et formae  scrophularum evolulae.

• Dialhesim  scrophulosam, nonnuntpiam in infantibus
neonatis blepharophthalmia postea et inflammatione con-
junctivae jam manifestam, designant: cutis musculoruin-
que Iaxitas, labium oris superius septumtjue naši crassa,
tumida, maxillae et occiput lata; cutis vel tenex’a, te-
nuis , diaphana cum amoeno faciei rubore vel crassa cum
colore pallido , terreo et Ieucophlegmatia; abdomen ge-
nerosum (quae phaenoinena titulo habilus scrophulosi
insigniuntur); dentitio tardata , irregularis , ossificatio
serotina, opportunitas in rhachitidem, generatim tarda
cerebri et facultatum mentis evolutio; magna in sudores
pronitas, frerjuentes inde catarrhi, intertrigines , odor
intensus transspirationis^ halitus . muci narium acidulus,
■'»igratus ; strophuius, prurigo mature comparentes et

v

240

saepius recurrentes , tinea faciei, achores; digestio lan-
guens, imperfecta, acidum primarum viarum, pituita
cum vermitione, colicae, alvus inordinata. Subsistit mor-
bus nonnunqoam hoc in gradu, alias ad altiorem  pede-
tentim explicatur, quem denotant: inhimescenliae glan¬
dularum  supra nominatarum a piši ad nucis juglandis ,
ovi coluinbini, imo minoris gallinacei magnitudinem , ini—
tio molles, postea durac, plerumque dolorum expertes,
diuturnae, saepius periodice in- et decrescentes (perio-
dis phases Iunae et annuas solis sequentibus}, quae se-
rius inflanmalion.es chronicas  patiuntur, in induratio-
nem, suppurationemque malam facile transeuntes, cum
ulcerilnis  margines elatos, inaequales, laceros, a parte
subjacente quasi solutos, laxos , spongiosos offerentibus,
inateriem ichoroso-mucosam, viscidam, subflavam secer-
nentibus, parum dolorificis , ast pertinacibus , ardue con-
solidandis, et foedas relinquentibus cicatrices ; inflam-
mationes rebelles  marginum palpebraruin, et conjuncti-
vae cum photophobia molestissima, il!acrymatione et sc-
cretione puriformi, meatus auditorii externi cum otor-
rhoea, membranae Schneiderianae cum profluvio purifor-'
mi, membranae muciparae organorum respiratoriorum sic-
ut glandularum bronchialiuin cum tussi chronica, sputis
mucosis serius puriformibus, nec non glandularum me-
seraicarum cum alvo inordinata, potissimum obstipa, fe-
bricula chronica, lenta,  emaciatione, tabe, multum au-
tem tumido ventre, calido et ad contrectationein dolente
(vid. §. 946. etc/); malo provectiore similes quoque
glandulis conglomerutis tumores,  in salivalibus puta,
thyreoidea, pancreate; hepar volumine auctum; aliquan~
do blennorrhoeae  clironicae aut leucori-lioeae cum pruritu,
ad partes genitales lricandas invitante, et sic onanjae
ansam facile praebente, efflorescenliae  pertinaces herpe-
ticae, psoricae etaliae; tandem gradu maxiin°, qua as-
similationis, sanguilicationis et nutritionis admodum in-
suflicientis et vitiosae effectus, tumores apophgsiuni  ad

241

articulos digitorum manmim ac pedum, cubitorum, ge-
nuum; femorum £cum claudicatione dieta spontanea}, ad
spinain dorsalem, veriun etiam in ossium digitorum, me-
tacarpi, metatarsi, vertebrarum, quandoque naši et pa-
lati corporibus, initio čuti concolores, dein sub rubore
purpureo , splendore ac tensione ejus lentissime inflam-
mandi, in ulcera  tendines , ligamenta et cartilagines
consumentia, in cariem,  spinain ventosam transituri;
caries dentium, ossium emollitio, amplificatio cranii vel
cuin augmento cerebri vel cum hydrocephali chronici
formatione, i. e. evolutio rhachilidis.  —Sicut inflamma-
tiones chronicae organorum respirationi dicatorum sym-
ptomaticae saepe phlhisim  (^scrophulosam) utplurimum
luberculosam  pulmonum 971 .J, glandularum mese-
raicarum saepe tabein aut phlhisim meseraicam  (§. 946.)
liabent sequelam, ita et nominatae hic ossium adfectiones
symptomaticae effectus pro sede ac intensitate varios,
speciatim in columna vertebrali cpphosim ,  scoliosim,
lordosim suis cuin symptomatibus, in apophysibus luxa-
tiones  sic dictas sponlaneas,  cariem, anchyloses etc.
inducere saepe conspiciuntur.

§. 1116. Decursus  inorbi serophulosi generatim len-
tissimus est. Morbus tempestate sicca et calida aut fri-
gidula, tempore aestivo, autumnali et hyemali cohiberi in
progressu solet, quandoque conspicue imminui, tempe¬
state autem humida et frigida aut tepida, variabili ex-
asperari, tempore vernali resurgere et rapidius evolvi.
Aetate infantili et puerili, accedente dein pubertate, si
therapia congrua, diaeta et regimen aliaeque circum-
stantiae generatim faustissimae concurrerint, serophu-
losis ieliciter sanatur, raro tamen, si unquam, diathe-
sis siinul tollitur omnis. Non sanata post variam haud
determinandain duralionem  in morbos prius inemoratos
abit longissimos, variis devastationibus et febri lenta
tandem lethiferos.

1117. Dispositio  in scropliulas saepe hereditaria,

242

praesertim a parentibus scrophulosis, phthisicis, syphi-
liticis, morbos diuturnos cutaneos ac nervosos passis,
per senectutem, morbos, vitae rationem, venerem, cir-
cumstantias domesticas etc. debilitatis , aut aequo junio-
ribus, in proles genitura transfertur; alias adquisita est.
Secundum inter et septimum aetatis annum , et in sexu
seguiore major quam in adultioribus et individuis mascu-
lis; maxima autem in infantibus constitutionis corporis
tenerae, iinbecillis, cum čute tenui, albida, molli, ca-
pillis albido - fiavis, oculis coeruleis etc. animadvertitur.
— Momenta excilanliu  scrophularum morbisunt: habita-
culum infantum angustum , humidum , frigidum , soiis
radiis nonpatens, aere impuro refertum ; elitna humidum,
subfrigidum, inconstans; spurcities; regimen et educatio
emolliens; quantitates ingestorum nimiae, praesertim nu-
trimentorum crudorum farinosorum aut alioruin digestu
difficilium, aut debito minus nutrientium et acido gene-
rando aptorum; nimium corporis otiura; facultatum men-
tis contra praematura nimiaque intensio; morbi praegressi
cutanei tam acuti ardue superati, imperfecte judicati, uti
variolae, scarlatina, morbilli etc., quam chronici prae-
primis secretione quadam stipati uti: crusta lactea, ti-
nea favosa, herpetes humidi etc., generatim et; morbi
quivis multum debilitantes v. gr. diarrlioeae, haemor-
rhagiae, pertussis etc.; emeticorum, purgantium, forti-
ter solventium, imo et diluentium, emollientium, rcla-
xantium abusus. Ex quibus intelligitur, cur inter plebem,
in urbibus vastis, in vallibus profundis etc. tanta scro-
phularum sit frequentia.

§. 1118. Essentia  morbi cum certitudine dilucidari
necdum potest. Ilypothesis de acrimonia, illi herpet um
imo miasmatis syphilitici analoga, nec rationi proxiwae,
nec indoli phaenomenoruin morbi explicandae sutficit.
Probabilius morbo huic subsunt primario debilitas umver-
salis organorum assimilationi dicatorum et eininentes sy-
stematis vasorum ]ymphaticorum debilitas et inertia,cum

243

imperfecta et vitiosa Iymphae et chyli elaboratione, inde
et qualitate sanguinis humorumque se- et excretoriorum
omnium vitiosa. Debilitas ista atque inertia vel statim
totmn per organismum expansa animadvertitur, quemad-
modum in scrophulis connatis, vel a parte illins momen-
tosa, communiter ant a čute (et pulmonibus), aut ab
ofiicina digestoria egressa pedetentim per totuin diffun-
ditur. Inde et ex chyliticatione et sanguilicatione irnper-
fectis facile, ni fallor, omnium morbi scrophulosi sym-
ptomatum essentialium, etsequelarum fluit explicatio, uti
sunt: rnotus lentus, accumulatio, stases lymphae, tumor
glandularum lymphaticarum ac durities, lymphae omnium-
que liumorum se- et excretorum dyscrasia, nimia forsan
oxydatio succedens, indoles tenax, caseosa lluidi in ab-
scessibus et ulceribus parati, eruptiones cutaneae perti-
naces , cutis musculorumque laxitas, flacciditas , univer-
salis emaciatio etc. etc.

§. 1119- Prognosis  in scrophulis, non ex heredita-
ria dispositione evolutis, faustior statuenda , quo recen-
tiores sunt in infante juniore, quo minor adhuc virium
vitalium et nutritionis a norma deflexus. In genere mor-
buin durationis longissimae sistunt et sanatu difficillimuni.
Quae aetatem infantilem circumdederunt, intrante puber-
tate, praesertim in sexu sequiore, non raro feliciter
sponte disparent, serius autein revertentes plerumque,
sicut in adultis assolent, sanationem respuunt. Conso-
ciata debilitas universalis, eminens cachexia, glandula-
rum tumidarum durities , color variegatus , immobilitas,
specialis organorum nobilium adfectio, febris lenta, de
exitu morbi lethali summum incutiunt metum. Pessi-
raurn est, glandulas singulas indurari et in cancrum
abire.

Phaenomena mere externa citra visceris cujuscunque
adfectionem non de leviore solum scrophularum gradu
testantur, sed saepe mali universalis ad cutern glandu-
lasque exteriores derivati signum, metastasin fere cri-

16  *

244

ticam  sistunt. Quae summam in therapia locali exposcit
circumspectionem.

Benignam turaorum scrophulosorum resolutionem, et
affectionum scrophulosarum variae forinae in internis ces-
sationem efflorescentiae cutaneae variae prorumpentes,
profluvia mucosa et puriformia, diarrhoeae, urinae criti-
cae non raro concomitantur, febres acutae continuae ac
intermittentes characteris activi, subinflainmatorii quan-
doque Celici ter adferunt.

ElTectus analogi pro praedictione ac therapia mo-
inentosissimi ab acutis pariter exanthematibus et a vac-
cina visi sunt.

§. 1120. In scrophulis curandis,  quae gradu leviori
nimis frequenter praetervidentur et negliguntur, prima
indicatio causas excitantes amoveri et omnes noxas ar-
ceri jubet, simul ac regimen et diaetam ad scopum ordi-
nari. Hoc respectu requiruntur : commoratio protracta,
motusque corporis sedulus in aere libero, puro, sicco;
mundities omili intuitu exquisita; balneorum tepidorum
usus frequens, frictiones corporis totius cum pannis ca-
lidis etc.; nutriinenta digestu facilia, bonae qualitatis,
animalia prae vegetabilibus, eorumque usu-; ad ordinem
certura dispositus ac moderatus.

1121. Antequam alleri  indicationi, ipsum raorbum
auferendum concernenti, satisfieri possit, saepe impedi-
raenta sunt amovenda v. gr. acidum primarum viarum
raagnesia, lapidibus cancrorum, soda temperandum, pi-
tuita accuraulata emetico aut purgante congruo eliminanda
etc. Morbus autem ipse dein medendi rationem universa-
lem, systemati Iymphatico toti specialius prospicientem
exposcit, nune roborantem, nune stimulantem , irrita« _
tem, nune specificam, nune antagonisticam; et symj>to-
matibus urgentibus conformiter pro indole, gradu ac sede
simul occurrendum. Quae ex methodis nominatis singulae
aut combinatae singulis in casibus sint seligendae, pev

215

morbi originem, grad um, progressuum rationem, nec
uon aegri individui constitutionem defmitur.

Valebit autem melhodus roborans,  debilitate uni-
versali, Iaxitate, pallore, humorum penuria praedomi-
nantibus; inorbo in tabem, suppurationesuleerationes,
profluvia cujuscunque generis nimia inclinante, imo prae-
sente moderata febri lenta; praegressis causis debilitan-
tibus , speciatiin viribus organorum digestionis et muscu-
lorum intestinalium per nimis protractum pharinacorum
solventium et alcalinorum, de quibusinfra, usum inagno-
pere dejectis ; aegro noxis debilitantibus haud penitus
abigendis adhuc exposito. Conveniunt tum interne variis
formis : cortex Peruvianus, cort. cascarillae, salicis ,
quercus, potus arabicus cum glandibus quercinis tostis,
libae. tonicae omnes amarae, amaro - mucilaginosae, ama-
rae etsubaromaticae, amaro - adstringentes, ex pharma-
cologia notae; rheum dosibus refractis; ferrunt et aquae
martiales; externe eadem fere balneormn et lotionuin for-
inis adhibita, sicut aqua recens egelida aut mera, aut
vino vel špiritu vini reinixta, praeprimis hepar sulphuris,
thermae sulphureae, martiales. Magnae virtutis diaeta- et
regiinen adcommodata prudenter illis uniantur.

Methodus stimulans  laxitate universali et inertia,
praesertim in systemate cutaneo et gastrico eminentibus
indicatur. Praecipua in amaro - aromaticis aut mere aro-
maticis, et in spirituosis pharmacis habentur remedia,
qualia sunt: melissa, foeniculum, cinnainoinum, inentha,
calamus aromaticus , chamomilla, absinthium, salvia etc.,
infusa vinosa et tincturae variae aromaticae, vinuin,
sjiiritus aetheris nitrici, muriatici etc. Saepe remedia hu-
jusmodi, ubi diathesis inflammatoria, humorum orgasmus
et febris deficiunt, cum antea nominatis roborantibus
aptissime copulantur.

Methodus irritans  et in systema lvmphaticum spe-
cialius activa potiorem invenit locuin, ubi praevalens hu-
J 11s  systematis inertia multis aut magnis glandularum

246

tumoribus, in inflammationem minlme pronis palam lit, et
Cim bradypepsia, statu pituitoso, pallido, terreo cutis
colore, intuinescentia Ieucophlegmatica, habitu pastoso
conjuncta prostat. Laudari tune merentur: praeparata
antimonialia et mercurialia nune seorsim: sulph. aurat.
antim., kermes min., nune unita quemadmodum in aetliio-
pe antimoniali et mercuriali, in pulvere Piummeri; sic et
inunctio unguenti mercurialis 5  terra ponderosa šalita s.
murias barytae, cujus drachma dimidia in arjuae destil-
latae communis aut aromatične uncia cum vel absque
corrigente soluta guttatim—omni trihorio a guttis decem
paulatiin ascendendo ad viginti et quadraginta — porrigi-
tur; calx muriatica s. murias calcis, eodem modo mino-
ribus autem dosibus adhibenda; soda, kali et aleali vola-
tile in statu miti potius quam caustico, et spongia marina,
quae vel usta in pulvere, ser. semis ad dr. semis bis terve
de die, vel in frusla discissa et solum tosta in decocto,
ex hujus uncia per digestionein calidam 24 boriš protra-
ctam, dein decoctionem ad colaturam librae parato, ad-
dita corrigentis aquae aromaticae congrua quantitate,
dosibus coclilearis cibarii unius aut duoruin Omni trihorio
praeseribitur; sapo medicinalis interne cum corrigentibus
ac adjuvantibus necessariis, sic et inunguentis, empla-
stris, venalisin balneis, fomentis administrandus; ostra-
codermata; magnesia; guajacum; jacea viola tricolor,
po!ygala senega. — Plerisque horum reinedioruin dege-
neratio lymphae speci/ice  ac potenter oppugnatur. — Li-
quor potassae Disp. Londin. interne £dr. un. ad duas cum
vehiculo grato bis de die 3  propinatus cum inunctione
(gr. oeto ad quindecim 3  unguenti mere. fort. ad extremi"
tates summe proficuus a Fare  (1. c.^ celebratur.

Methodus antagonislica  systematis vel nervosi vel
circulatorii mobilitatem atque agilitatem potius quam vi-
riuin vigorem iinminuendo, vires ac reactionem systema-
tis Iymphatici augere intendit. Priori locus est, ubi sen-
sibilitas ac irritabilitas in toto excedit organismo, et vita

247

mentis prae illa corporis noxie praedominatur. Inserviuat
huic methodo narcotica et nareotico- acria, uti: opium,
hyoscyamus, belladonna, conium maculatum , caules
dulcainarae, tain interne in substantia, extractis, infu-
sis, decoctis, quam externe in decoctis, unguentis, em-
plastris ad tumores, abscessus, ulcera scrophulosa. AI-
teri autem , humorura scilicet circulationis inoderamini
locus est, ubi horum adest orgasmus, febris symptoma-
tica subinfiammatoria, ubi collectiones hydropicae, re-
spi-rationis inolestiae, tussis imminent aut jam vexant.
Remediis congruis accensentur infusa, decocta, emulsa
pacantia, emollientia, tussilago farfara, specifica digi-
talis purpurea, acida mineralia diluta, elix. acid. Halle-
ri,  acid. muriat. oxygenatum. —Remediis utriusque me-
thodi antagonisticae, cum in mali essentiam ea directe
non agant, et digestioni et sanguificationi einendandae
pleraque non faveant, pro rerum positione nune victum
blandum, eupeptum, nune pharmaca simul adaequate ro-
borantia aut stimulantia adjungere oportet.

Ex hucusque de morbi serophulosi curatione dictis
facile est, in casibus obviis eruere, num aliquae et quae-
nam methodorum memoratarum sint combinandae, et quae
proinde pharmaca copulanda.

§• 1122. Palliativuni  symptomatum nonnullorum tra-
clamen  quod attinet, acido primarum viarum saepius mo-
lesto magnesia, lapides cancroruin, soda, pulv. ostraco-
dermatum, nec non aqna calcis, in ipsum morbuin pari-
ter efficaces, opponuntur; — accumulationibus pituitosis
pro necessitate vel solventia,- purgantia, vel emetica^—
tumoribus glandularum duris fotus siccus calidus simplex
Ieviter aroinaticus cum camphora, sericuin ceratum, in-
unctiones linimenti volatilis, unguenti mercurialis, un«-.
Roncalli  (ex felle recente tauri cum uneiis tribus pulve-
r ati salis culinaris, etoleinueum tribus cochlearibus, leni
‘ sub  calore digerendo parati), ung. ex succo hbae. digi-
talis  purpureae, emplastrum mercuriale, cicutae, diachyli,

2i8

saponatum$ — inflammationibus scrophulosis methodus
antiphlogistica cum antiscrophulosa prudenter combinata;
—ulceribus et cariei scrophulosis fomenta etlotiones cum
decoctis, solutionibus remediorum superius enuineratorum
roborantiuin, stiinulantium, specifice irritantium, narco-
ticoruin adplicantur;-—phthisi tandem scrophulosae tra-
ctarnen partim contra scrophulas necessarium , partim
contra phthises indicatum opponitur.

g. 1123. Convalescenlia,  evitatis omnibus causarum
excitantium titulo enumeratis , et habito constitutionis in-
dividui omnigeno respectu, per methodum roborantem,
aut tonico-stimulantem et nutrientem promovetur, dum-
modo haec et illa non intercipiantur, nec praepostere de-
serantur.

Genus III. Cachexiae cum praedominante systemalis ossium
adfeclione.

Speciea: Khachitis.

§. 1124. Morbusprimo per Reusner  in Batavia anno
1582, qua phthisis pituitosa , dein per de Roal  in Irlan-
dia anno 1648, eodem circiter tempore etiam in Anglia
observatus est, ibidemque a Glisson  exacte descriptus;
hinc mali anglici nomine fenglische Krankheit) donatus.
Ab extremis ossium articulos formantium multum tumidis
incongrue Germanis „doppelte Glieder , Zweyivuchs“
audit. Rhaehilis  autem a graeco papis,  Iliickgrath, spina
dorsalis, ob magnas in columna vertebrali mutationes
morbo vulgares vocatur.

§. 1025. Est autem cachexiae species, quae infantes
a dentitionis primae periodo ad secundum , tertiuin usque
aetatis annum praecipue, sed času rariore adultos quoque
infestans, citra violentiam externam ossium intumescen-
tia, emollitione (^osteomalacia}, et deformitatibus cum
tabe universali sese prodit.

fir. Glissonii  tract. de Rhachitide. Jjond. 1050. 8.

V» . Icnka de Kr%owit%  historia Illiachitidis. VieJlllfte 1787.8.

219

M. Ualler  diss. de Rhachitide ia Stotin  dissert. med. ed.
Eyerel.  Vol. X. Vienn. 1788. p. 138 — 200.

Jos. Veirac  Abli. iib. die Rhachitis od. englische Krankheit.

A. d. Holl. iibers. von J. B. Keup.  Stendal 1794. 8.

A. Portal  Beobachtungen iib. die Natur u. Beliandluug der
Rbachitis u. s. w. A. d. Franz. Weissenfels 1798.

Rosenstein, Benke, Richter, Jahn, Haase  in d. a. W.

§. 1126. Rhachitis, nisi jam connata, circa denti-
tionis periodum comparere soiet, et nonnunquam cito
evolvitur. Dentes  si mox llavescunt, brunei aut nigri-
cantes liunt et vacillant, de proxima rhachitidis mani-
festatione certitudinem perhibent. Prodeunt jam laxilalis
solidorum  ac debilitatis, vitiosae humorum qualitatis signa;
flaccescunt et attenuantur cutis et musculi, emolliuntur
ossa,  unde incedendi ac standi difficultas, impotentia 5
capul  prirno nimium augetur volumine , 'antrorsum pro- *
minet, saturae ac fonticvli  secedentibus ossibus dilatan-
tur, caput rarissimis tectum capillis tenuibus vix erectum
tenetur; deinde osmim  longorum, imo et costarum fines,
atque abdomen praecipue in epigastrio , marcescente in-
tex-ea reliquo corpore, intumescuntj  cutis faciei plicosa
evadit, turgent venae jugulares, magna urget ciborum
appetentia, alvus segnis , faeces excoIores, griseae;
halitus , transspiratio, urinae — adserentibus Bolha  et
Malf'alti (Haase  1. c. p. 430.) multum phosphatis calcis
evehentes — et quae eructatione et vomitu ejiciuntur,
acidum  spirant. Malo increscente crura, rarius brachia
incurvdnfur,  infans gressus facere non addiscit, aut, si
jam incesserat, nune animo solura invito, ardue, vacil-
lando, aut plane non valet irigredi; spina dorsalis,  dum
substantia vertebrarum ossea emollitur et cartilagines
consumuntur, brevioi- fit, et jam antrorsum (lordosis ),
jam poslrorsum (kj/phosis),  jam ud  unum alterumve la-
tus (scoliosisj incurvatur j  intumescunt clavicularum et
c ostarum fines articulati, diversimode areuantur, et istae
Potissimum retrahuntur; slernum  inaequale, rarius irn-
pressum quara protrusum et gibbosum, unde thoracis an-

250

gustatio, dyspnoea, tussis etc., scapulae  compressne
fiunt, aut tumidae, a!iquando ossa pelvis quoque plus
minusve flectuosa et deformata. Facultates menlis  siinul
aut cito explicantur, aut (accedente hydrocephalo in¬
terno chronicoj infra aetatem tardantur, infantibus tune
inertibus, morosis, stupidis. Longa sub morbi duratione
et ulteriore ineremento symptoinata scrophularum  paul-
latim adsociantur, et ossa singula , praecipue vertebrae
lumbales — eum extremitatum inferiorum paralysi etc. —
carie  corripiuntur; aegri nune imbecillissimi leeto adfi-
guntur, et ex febri lenta  superveniente aut medullae
spinalis majorumve nervorum compressione, aut hydren-
cephalo chronico defunguntur.

§. 1127. Successu faustiore morbus, utut semper
diuturnus  et communiter per annos protraetus, vel ad
graduin majorem non evehitur, vel gradus etiam altioris
tlierapia et regimine adeommodatis, aut, praecipue pu-
fcertatis tempore, viribus naturae, comparente pleruinque
efflorescentia chronica, sanatur.  Alias majores minoresve
ossiam curvaluras  et deformilales  cum variis inde ma-
nantibus malis, uti dyspnoea intensitatis variae, opportu-
nitate in haemoptoen, phthisim pulmonalem , hydrothora-
cern, in partus difficultates, cephalaea, dispositione in
apoplexiam etc. relinquit; aut reapse in hydrocephalum
aut hydrorhachiam, in cariem, tabera, aut alios adhuc
morbos postliumos transit, quibus liaud raro Iethalis
evadit.

§. 1128. Cadavera  rhachiticoruin, quae din calorem
retinent et llexilitatem, musculos exhibent extenuatos,
pallidos, flaccidos; ossa deligurata mollia, faeile dissein-
denda, fluidutn continentia viscidum, pressione extn cau_
dum, medullam plerumque fluidam; hepar, saepe lienem
e t panereas tumida et dura, vesiculam felleam liquido
albuminoso, bilis loco, refertam; glandulas lyinphaticas
praesertim inesentericas, quemadmodum in sciophulis,
volumine auctas, induratas, saepe substantiam gipseam

251

includentes; sanguinein pallidum, serosum, mucosum,
tenuem, ardue coagulandum; in corporis cavis humorum
serosorum accumulationes.

g. 1129. Dispositio  infantum in scrophulas disposi-
tionem simul in rhachitidem sistit 5  quare infantes paren-
tibus debilibus, aeque rhachiticis, aut in genere cache-
cticis, phthisicis , scrophulosis , arthriticis , venereis ,
senio aut morbo confectis, aut debito junioribus proge-
niti, ipsique debiles nati, facile in rbacliitidem incidunt.
— Causae occasionales  eaedem fere sunt ac scrophula-
rum supra enumeratae, et specialius: lactis materni aut
boni nutricis defectus; nutrimenta fatua, aquosa aut te-
nacia, pinguia, farinosa, crassa, dyspepta, iteratae
ventriculi oppletiones et digestionis laesiones, usus rerum
acidarum aut facile acescentium: habitaculum angustum ,
humidum, tenebricosum, mephitide onustum; spurcities;
praegressi morbi debilitantes et nutritionem cohibentes;
nec non graves matrum lactantium vel nutricum morbi.
tigdenham  £Gbs. med. etc. Sect. I. c. 5.) annis, quibus
febres intermittentes autumnales epidemice regnarunt,
imprimis evolutam fuisse rhachitidem observavit.

§. 1130. Essenlia  rhachitidis nec per hypothesim de
acrimonia specifica, quam nonnulli veneream esse volue-
runt, nec per illarn de peculiari adfectione nervosa cum
Vitiosa humoris nervei qualitate, explicatur. Probabile
potius est, illam in iinperfecta assimilatione et nutritione
(Insufficiente sanguinis oxydatione in pulmonibus et in
čute secunduin opinionem J dr g J  in genere, cum retar-
datis et imperfectis formatione et nutritione ossium in
specie, consistere, et acido phosphorico abundante per
periosteum secreto (Haase  op. cit. T. III. p. 430.) rela-
tive nirniam terrae calcareae copiam in ossibus solvi, qua
phosphatem calcis resorberi, in humorum massarn devehi,
per urinas autem denuo eliminari.

§. 1131. Prognosis  ex hucusque prolatis haud diffi-
c«Iter statuitur. Ilhachitis per se periculi expers est;

I

252

saepe homines ex ea plurimum deformati provectam attin-
gunt senectutem; saepe educationi adcominodatae et
prudenti, diaetae, regimini ac therapiae congruis periodo
pubertatis cedit. Attamen mortem remote, uti supra di-
ctum, invitare valet, sub liiinio cachexiae incremento
ex tabe et profluviis col!iquativis comitantibus, ex hae-
morrhagiis, ulcerationibus, carie, hydrope, paralysibus
etc. profecturam. Mali oininis est, si infantes prehendit
pusillos adbuc , debiles ac teneros; si periodo dentitionis
rapide e volvi tur ^ nec non si in adultis , uti nonpunrjuam
in puellis scrophuloso - chloroticis intrante pubertatis
periodo, oritur, celeriterque efformatur.

§. 1132. In rhachitidis (herapia  prae omnibus inter-
est, causam excitantem sicut nocivas quasvis amovere,
enervare, arcere potentias, omnemque complicationem
contrariam v. gr. statum gastrico - saburralem, auferre.

Indicatio secunda  fere tota , quemadinoduin in scro-
phulis, eo tendit, ut essentiales debilitas, insufficientes
assimilatio, nutritio, et ossiiicatio corrigantur , acidi ge-
neratio tollatur, atque syinptomatibus singulis gravibus
specialis opponatur medela. In scopum priorem obtinen-
dum, uti in scrophularum therapia, de aere puro, sicco,
moderate calido, munditie , victu eupepto , quidquam
condito , ceterum aetati congruo, de motu saltem passi-
vo per gestationem, vectionein, oscillationem etc. cura
habenda, atque commendandum est, ut stragula ex plu-
mis commutentur cum aliis setas equinas, stramen i
foenu, aut herbas levissime aromaticas, bene siccatas
continentibus; ut infantes tempore aestivo diu multuinque
in locis herbosis siecis morentur, a solis autem radns
defensi; ut pannis siccis vapore aromatico impraegnatis,
calidis diligenter toto fricentur corpore. His at 'i lie usu
magnesiae , lapidum cancrorum, sodae, ostracoderma-
tum , aut aquae calcis cum infusis aut aquis melissae,
loeniculi, anisi, flor. chamomillae etc-, et balneorum ad-
plicatione aromaticorum, quidpiam adstringentium, ar ti -

253

ficialium ct naturalnim sulphuratorum et martialium, inci-
piens et leviori adhuc gradu morbus saepe feliciter de-
bellatur. Alias cum absorbentibus prudens tonicorum uti
infusorura ,.decoctorum , extractorum amaricantium, spe-
cialius laudatae rubiae tinctorum, radicis caryo])bylIatae,
glandiura quercus tos tanim, corticis Peruviani, raartia-
lium etc. constanter continuandorum, requiritur connu-
bium. Externe praeter nominata conducunt etiam balnea
ex arena sicca calefacta, actio fadiorum solis rnodica,
iotiones cum vino calido, infusis aromaticis , špiritu cre-
mato, sp. vin. camphorato, aromatico etc. instituendae.

Quo manifestior rhachitidis cum scrophulosi patet
complicatio, eo magis therapia contra has, §. 1121. ex-
posita, hic quoque suum invenit locum.

§. 1133. Sympiomaticae  ossium inflammaliones  pe-
nes tractamen morbo toti accommodatum nonnisi topicum
ferunt antiphlogisticum ; — caries,  quemadmodum scro-
phulosa glandularum ulcera, curetur, et speciatim acidi
phosphorici adplicatio externa, a Lenlinio  laudata, ad se-
creti consistentiam et odorem corrigendum proficua est.
Jdem sicut acida mineralia diluta statui rhachitidis colli—
quativo qua palliantia aptissime opponuntur. — Incurva-
tiones  insignes et deformitales  cum pendentibus inde
paralysibus etc. junctam simul opem chirurgicam per de-
ligationes et apparatus mechanicos adcommodatos, fon-
ticulos etc. necessariam reddunt.

§• 1134. Abactis feliciter rhachitidis phaenomenis
curatio tamen roborans per aIiquod, diaeta et regimen
memoratum per longum adhuc convalescentiae  tempus
sedulo continuentur opor tet.

Classis V. Morbi se- et excretorii.

CAPUT I. Ve morbis se- et excreloriis
in genere.

§. 1135. Hoc vel et Dyseccrisium Ste.  titulo ad
classem quintam referuntur morbi, qui essentiali unius
A r el plurium organorum se- et excernentium adfectione,
atque se- et excretorum a conditione sana quoad copiam
vel qualitatem vel utramque recessumanifestantur £ §. 37
Copia autern peccans vel  exsuperantiam , vel  parcitatem
nimiam aut plenarium defectum se- et excretoruin con-
cernit. Času priore Profluvium  (fluxus, Auslluss, FIuss),
altero et tertio Relentio  (Aerhaltung, ZuriickhaltungJ
nominatur. Nostra igitur classis duas ab auctoribus aliis
slalulas  morboruin classes, profluviorum scilicet ac re-
tentionum, compleclilur,  hic or dimim duorim  titulo per-
tractandas.

§. 1136. Duobus quidem ordinibus istis, quos Swe-
diavir  (1. c. Vol. I. p. 175.) Apokenoses  et Epischeses
vocat, tertium Apoplanesinm  i. e. se- et excretionum loco
normali aberrantium nomine addidit: ratione vero har«m
aberrationum proxima, forma qua evacuationum, et fre-
quente cum rcteutionibus connubio consideratis p atere
mihi videtur, illas nune primo nune alteri inseri ordini
omni jure posse.

§. 1137. In constituenda hac morborum classe prin-
c *pium minime ab eoruin natura essentiali, venim a forma
coininuni (jse- et excretione morbosa ), et sede  in orga-
nismo (Arganis se- et excernentibusj esse petitum, ipsa

255

jam denominatio docet. (juare nomen solum nec comple-
tam firmamque singularum ejus specierum diagnosim et
prognosimsuppeditat, nec rationemmedendi indicatsingu-
Iis convcnientem, sed naturae earundem quovis in času
enodandae necessitatem prorsus inevitabilem relinquit.

1138. Pro ista vero singularum specierum dete-
genda natura maximi interesi, ut non ad se- et excre-
tionis laesae magnitudinem ac modum, non ad vitiosam
se- et excretorum qualitatem, nec ad topiča generatim
organi adparenter proxime aegrotantis symptomata cir-
cumscripta tigatur attentio omnis, sed ad cetera simul
organa se- et excernentia, eorumque relationes, quibus
conjunguntur, sympathicas tam consensuales quam anta-
gonisticas, et ad systema circulatorium, cui intime ad-
haerent et quo potenter reguntur, extendatur. Experien-
tia enim teste morbi se- et excretorii rarius topiči sunt
et substantivi, quam malorum potius universalium partes
et symptomata sistunt; utroque in času rationem proxi-
mam jam  actionem vel morbose auctam aut acceleratam,
vel imminutam aut tardatam, jam  conditionem organi-
cam vasorum, glandularum, canalium etc. se- et excer-
nentium partis adfectae vitiosam agnoscunt; atque iste
reactionis status cum activitate vitali aliorum organorum
se- et excernentium, ac totius vasorum •sanguiferoruin
systematis jam pari, jam opposita, jam normali essen-
tialiter nexus adest.

%■  1139. lteiIexiones generales ulteriores ad classis
nost r ae oi-dines supra nominatos, et ad eorum genera mox
subjungenda aptius exponentur.

CAP. II. De morlis se- et excretoriis in specie.

Onn o I. Profluviaj apokenoses Sw.

§. 1140. Profluvii  nomine quaevis humorum excre-
toriorum nimia liaud secus, ac humorum excretioni non
dicatorum omnis evacuatio intelligitur.

256

§. 1141. Profluvia juxta diversas humorum elimi-
natorum conditiones dividuntur  et cognoininantur. Si c
et sanguinis et humorum secretoriorum occurrunt pro¬
fluvia 5  quae naturalia hujus ordinis genera duo  spectare
convenit. Generi primo  accensentur species : haenior-
rhagia narium, slomatomdiagia, liaemoptoe, kaemale-
mesis, haemorrhois, haematuria,  et metrorrhagia ; —
secundo: blennorrhoea  genitalium insons , spermator-
rhoea, salivalio, diarrhoea, cliolera, polgcholia, dia¬
betes  , enuresis,  et ephgdrosis.

%■  1142. Horum proiluviorum quodIibet ab organi
adfecti statu morboso nune substantivo nune symptoma-
tico , idiopathico vel syinpathico, proxime pendet, qui in
activitate jam excedente, jam aequo debiliore, cum va-
sorum organi illius vel circulo vel secretioni inservien-
tium debilitate, laxitate aut laesione organica consistit,
atque systematis vasorum sanguiferorum reactioni exal-
tatae aut depressae, etalteratae humorum conditioni saepe
jungitur. Hinc profluvia in aeliva, passiva,  et a laesione
vasorum  distinguuntur.

Si nimirura profluvium vel  irritatione locali aut mode-
rata inflammatione, largam secretionem faciente, vel
citra hanc impulsu universali forti, nimia humorum con-
gestione et expansione, vaša minora eorumque fines ni-
mium disiendente, et non raro rumpente, producitur,
activum  ibi topieum  hic univ er šale,  — si vero normah
aut justo debiliore sub humorum adpulsu e nimia vel  v«'
sorum organi, unde manat, vel  et totius simul organiz¬
mi iinbecillitate et resistentiae defectu (^humoribus com-
muniter morbose attenuatis consociato} profieiscitur,
profluvium passivum  priore času topieum,  altero univer-
sale  dicitur ; — si tandem a laesis causa interna aut ex-
terna vasis proxime pendet, si igitur vulneris per vjin
mechanicam aut per corrosionem, destructionem faeti,
seu diaereseos, rexeos aut diabroseos est sequela, sive
ceterum, ut saepius, activum, sive passivum , sive neu-

257

trum sit, profluvium a laesione vasorum  nuncupatur , a
prioribus duobus probe discernendum.

%.  1143. Quae irritationis organi secretorii topicae,
aut moderatae phlogoseos sgmplomata  occurrunt, pro-
fluvia ucfiva,  inter hasce inflammationes utpote inorbos
principes, quemadinodum catarrhi, apte possent pertra-
ctari. — Profluvia crilica  inter morborum acutorum cri-
ses suum inveniunt locum. — Profluvia e vasis per vim
externam laesis manantia in Pathologiae ac Therapiae
chirurgicae forum spectant.

Genus I. Profluvia sanguinis.

§. 1144. Profluvium sanguinis  (pr. cruentum, hae-
morrhagia,  Blutfluss, Blutung) omnis dicitur sanguinis
e vasis suis evacuatio inorbosa, sive copia nirnia, sive
loco insolito , sive tempore sanitati alieno contingens.

1145. Leve profluvium cruentum , pareum , et
nonnisi guttatim obtinens, slillicidium sanguinis,  irape-
tuosum vero, largum et celere haemorrhagia praeceps
(Blutsturz) vocatur.

§. 1146. Jlaemorrhagiae primo in eas, quae a rea-
ctionis vilio,  et quae a vasorum laesione  pendent, illae
ultro in arteriosas  et venosas, aelivas  et passivas:  deinde
in idiopalhicas  et sgmpalhicas, acutas  et chronicas; ex-
ternas  et inlemas; puras  et complicalasj  striete mor-
bosas  et salulares,  quibus crilicae  adnumerandae, distin-
<ruuntur.

O

Arteriosae atque activae omniuin frequentissimae
sunt. P• Frank, Spangenberg  et Haase  iisdem jam ve¬
ram sanguinis secretionem , 'jam vasorum anastomosim
i. e. finium a sanguine adpulso superatorum dilatationem,
subesse existimant.. (}uae opinio supra §. 1142. dietis
compleatur est necesse. — Venosae haemorrhagiae, raro
sine laesione obviae, vix non omnes passivae habendae,
et diapedesi seu sanguine per distentos venarum parie-
tes transsudante fleri videntur.
n.

17

258

§. 1147. Haemorrhagiae frequenter a diatliesi cor-
porea,  quandoque integris familiis hereditaria, proficls-
cuntur. Nune cito nune lente intrant, certis nonnun-
quam symptomatibus annuntiantur, certis singularum
saepe pathognomicis stipantur phaenomenis, certosquc
inferunt effectus.

Aclivas  autem haemorrhagias  phaenomena inten-
sioris humorum motus, congestionuin inde activarum an-
lecedere  solent, quemadmoduin: partium, e quibus pro-
lluviuin instat, pondus, pressio, tensio , pruritus, dolor,
aestus , ardor, pulsatio , intuinescentia , functionuimjue
turba, quibus non raro frigus cura aestu alternans, pul-
susfrequens, plenus, fortis, dicrotus, autaliomodo in-
aequalis ac inordinatus, cutis turgor, rubor, siccitas ,
venaeque turgidae jnnguntur. Symptoinata siinilia illas ,
quousque activae persistunt, coinitari quoque consueve-
runt, magis vero magisque recedere, quo in passivum
propius vergunt characterem.

Haemorrhagiae passivae lopicae  prodromis commu-
niter carentes, aliquando tamen nonnullis congestionis
humorum passivae phaenomenis , pressione , tensione ,
gravitate, dolore obtuso etc., passivae universales  debi-
litatis universalis , praesertim in vasorum sanguiferoruin
systemate praevalentis symptomatibus, sanguinis emi-
nenter venosi, ac tenuis signis, ecchyuiosibus etc. an¬
nuntiantur.

Haemorrhagiae e vasis ruplis,  laceris, aut quoq«°
modo mechanico vel chemico laesis,  nisi vim mechani'
cam vel actionem chemicam ab extus aut intus adplic* 1 "
tam illico šequantur , prodroir.os et comites cum activis
utplurimum cominunes agnoscunt.

Haemorrhagiae pleraeque terrore, metu, anxietate
aegrorum commovent animum, unde multifaiuae J 011 "
culo turbae, pulsus parvi, contracti, inaequales, mcon-
stantes, pallor, frigus, tremor, variaque phaenomena
spastica proficiscuntur, quae somaticis sanguinis jacturfie

259

effectibus complicata characteris haemorrhagiae activi vel
passivi diagposin saepe penitus obfuscant. vel posterio—
rem  mentiendo facile decipiunt, atque ad genus medelae
antispasmodicum, excitans, adeoque damnosum seducunt.
Ouare, ut firma adqulratur diagnosis, praeter sympto-
m ata praegressa et praesentia , diversas simul aegri at-
que organorum sanguinem fundentium diathesim, causain
excitantem , ceterosque concurrentes influxus, haemor¬
rhagiae durationem, magnitudinein et modum, jacturae
sanguinis ad symptomata praesentia et praeterita relatio-
nem, nec nori therapiae forsan institutae effectus ex-
actissime ponderare oportet.

J. Burserius,  Insfc. Med. pract. Vol. III. p. 310 — 318 j Vol.
IV. p. 27 — 37-,  407 —413 j 483 — 488.

S. G. Vogel’s  Handb. z. Kenntn. u. Heilung der Blutfliisse
(als fiinfter Tbefl des Handb. d. pr. Arzneyk.) Stend.
1800. 8.

G. A. Spangenberg,  iib. d. Blutfliisse in medic. Hinsicht.
Braunsclnv. 1805. 8.

Phil. Pinel,  v. d. Blutfliissen im Allgemeinen, dem Blutbre-
cben u. Blutspeyen. A. d. Fr. von Dr. Renard  u. Dr.
Wittmann.  Leipz. 1821. 8.

J. P. Frank,  A. G. Richter,  TI'. A. Haase, Jos. Frank
opp. cit.

§. 1148. Ad singulas nune haemorrhagiarum spe-
cies, ad forum medici imprimis spectantes, supra jam
nominatas , transgredior , postea specialibus circa earurn
durationem, exitus, dispositionein causasque excitantes,
prognosin ac therapiam animadversionibus generales ubi-
que praemissurus.

1. Ilaemorrhagia narium.

§. 1149. Ilaemorrhagia narium  £epistaxis , Nasen-
Iduten} profluvium sanguinis dicitup e vasis membranae
muciparae cava narium obducentis. Sic ab omni alio di-
st inguitur iluxu , quo sanguis modo quidem accidentali

17 *

260

per nares eliminatur, fontem vero pulmones, tracheam ,
aut ventriculum, aesophagum agnoscit.

Sanguis jam guttatim, jam rivulo continuante , com-
muniter ex nare una extrorsum, raro per choannas soluin
in fauces defluit. Epistaxis non per causain traumaticam
externam producta, characteris activi, saepe prodromis,
de valido nimis humorum adpulsu, congeslione igitur
acliva , testantibus annuntiatur: cephalaea praecipue in
sinuum frontalium regione; faciei oculorumque rubore,
photopsia, obfuscatione visus ; vertigine, obnubilatione
capitis , soporositate 5  arteriarum teinporalium pulsatione;
aurium susurru; narium siccitate, calore, pruritu, rube-
dine; pulsu celeri , pleno, nonnunrpiam in alterutrius
brachii arteriis dicroto. Symptomata haec epistaxi intran-
te minui et cessare, haemorrhagia ipsa quieto sub regi-
mine post unius circiter vel paucarum unciarum sangui-
nis jacturam silere assolet; quandoque vero continua
vel parum ac breviter intermittens ad considerabile us-
que humorum dispendium perstat, sequelasque inducit,
inferius describendas.

Epistaxis frequentius acliva  quam passiva  est, et
saepe, ut in febriuin tractatu cominemorabatur, criticaj
in subjectis junioribus ad virilein usque aetatem, graci-
libus , irritabilibus , vel admodum plethoricis non raro
habitualis, in sexu masculino conformatione angusta aut
ditformi thoracis et habitu phthisico faventibus brevi in
haemoptoen transitura, in sequiore mensium anomalias
praesagiens, in utroque minitans phthiseos pulmonalis
praecursor.

G. Heilmann;  diss. de epistaxi. Wurceb. 1801. 4.

Burseritis, Vogel, P. Frank, Richter, Haase, Jos-
opp. cit.

2. Haemorrhagia oris.

1150. Haemorrhagia oris  (jslomatorihagia, das
Mundbluten, Bluten aus dem Munde, Blutspucken) vel

261

ex gingivis ant dentium alveolis , vel e labiis, buccaruin
interna facie, palato, vel e lingua, tonsillis, vel ex
faucibus suum repetit fontem; qui intuitu dignoscitur ex-
actissiino. Antecedunt quandoque partium adfectarum
pruritus et aestus 5  nonnunquam varices in illis conspi-
ciuntur. Si sanguinis congestio nctabilis est, sympto-
mata oriuntur prodromis epistaxeos activae mox descri-
ptis similia, sicut nimia sanguinis jactura similes quoque
infert effectus.

Sanguis in oris cavura effusus siquidem pro parte vel
in tracheam, vel in ventriculum deveniat, atque excitata
inde tussi in primo, voraitu in altero času ejiciatur, mor-*
bus cum haemoptoe vel haematemesi confundi potest, aut
cum alterutra complicatus censeri. Solius vero stomator-
rhagiae praesentis diagnosin partim causae occasionales
et symptomata fortassis praegressa , partim consideratio
scaturiginis, quae ore bene colluto per aptam cavi oris
ac faueium inspečtionem detegitur, et quae deglutitione
ac tussi evitatis, nec non cessante sanguinis per tussim
ac emesim ejectione sanguinera, dum pronatur caput,
einittere pergit , partim tandem symptomatum haemo-
ptoen aut haematemesin idiopathicam comitantium absen-
tia suppeditant. (Conf. §. 1152. et 1155.)

3. Haemoptoe.

§- 1151. Haemoploi;  (^haemoptvsis, der Bluthusten,
das BIutspeyen) est sanguinis e pubnonibus, vel e tra-
chea per tussim, exspirationem fortiorem, vel retrogra-
dum nonnisi tracheae motum facta evacuatio. Ibi pneu-
monorrhagia,  hic tracheorrhagia  audit.

Fr. Hoffmann,  med. rat. systemat. Vol. IV. T. II. p. 51 . e ^ a _

Van Sivieten,  Comment. in H. Boerkave  aphor. T.IV. §.1198.

liurserius, Cullen, Vogel, P. Frank, Reil, Spangenberg,
Richter, Haase, Jos. Frank  opp. cit.

§. 1152. Utut haemoptoe, etsi non per violentiam
quandam subito fuerit orta, praecedentibus congestionum

2«2

in pulmonibus atqne turbati proinde in reIiquo organismo
humorum circuli symptomatibus quandoque careat, con-
suetim tamen, utpote cominuniter activa, sequentes ha-
bet prodromos: dy.spnoeain, ponderis , pressionis in pe-
ctore et intrascapulas sensuin, anxietatem, cordis praeci-
pue sub scalanun ascensu palpitationera, aesturn c pecto-
re ascendentem , hunc curn horripilatione per corpus reli—
quum alternantem , pulsnm durum, contractum, tensio-
nein et pulsationein epigastrii, saporem subdulcem, sputa
dulcescentia, aut salsa aut amaricantia, dedolationem
universalem, morositatem etc. Hisce syrnptomatibus per
tempus breve vel et plures dies varia sub intensitatis
mutatione praegressis, haemoptoe intrat magno sub eo-
rundein incremento , aestus a pulmonibus et trachea as-
surgentis, titillationis in ista vel in faucibus vexantis
sensu, saepe cum stertore, vel strepitu intra tracheam,
fluidi ferventis ebullitionem aeinulante. Sanguis copia
haud magnaet lente solum effusus tussi utplurimuin egeritur
forti, ipseque lluidus prodit, laete ruber et spumosus, lar-
giter vero et cito extravasatus gravi sub anxietate, co-
naraine intenso cum aut sine tussi, partim fluidus et laete
rubens , partim grumosus etater, per rivulos exprimitur
(pneuinonorrhagia praeceps, Lungenblutsturz^- Aeger
sub hac non nunquam animo linquitur, convellitur, aut
cuncta asphyxiae phaenomena exhibet, et effusione co-
piosissima, aut dnin doiunit, viribus exutus, ant sine
juvamine dorso incumbit, suiFocari potest. Haemorrha'
gia durante animi deliquio quandoque silet, varia tam eft
post intervalla facile revertitur, fixas tune quandoq ,ie
periodos secutura. Febri aperta et irritationis vel inflani-
mationis pulinonura syraptomatibus cominuniter slip atllir '
§. 1153. Sanguinem autem ex trachea, non cx pul-
monibus, scaturire, parca ejus copia, cum tracheae muco
miscela, sub titillationis, aestus aut ardoris in aliquo
tracheae loco sensu, cum levi vel absque omni tussi,
cum exiguo tantum conatu ejectio, dyspnoeae tandem»

203

febris, pulmonis laesi causarum ac signorum defectus
comprobant, Contingentibus ad haemoptoen conamine
valido, vomituritione, ipsoque vomitu, faciem haemate-
mesis adjunctae morbo tribuentibus, error ne committa-
tur, ad aegroruin dispositionem, aetatem, causas exci-
tantes, symptoraata pectoris mox exposita, colorem san¬
guinis et admixta, exactissime attendendum est.

4. Vomitus cruentus.

§. 1154. Vomitus cruentus  (Tiaematemesis, gaste-
rorrliagia, das Bluterbrechen, der Magenbliitiluss) est
sanguinis vel e ventriculi ipsius vasis depluentis vel ex
organis vicinis : liene, hepate , intestinis tenuibus etc.
in illius cavura delati per vomitum ejectio. Longe rarius
laete rubens et lluidus quam nigricans et coagulatus est
sanguis, jam purus jam ciborum rudimentis, piluita, bile,
aliisve primarum viarum contentis remixtus; non raro
per alvuin simul excernitur. —• Morbus niger Hippocra-
tis  (pnelaena, die schwarze Krankheit oder das schwarze
Erbrechen des HippokratesJ  speciatim dicitur sanguinis
viscidi, atri, picei, corrupti saepe ac foetentis per vomi-
turn eliininatio, vel per alvum simul secessus, stasibus
sanguinis in abdominis visceribus, praesertim in syste-
mate venae portarura, .gravioribus et diuturnis essentia-
litcr junctus.

Hippocrates,  de morij is. L.  II. Sect. V.

Fr. Huffmanu, Burserius, Vogel, P. Frank, Spangenberg,
Richter, Haase, Jos. Frank  opp. cit.

§. 1155. Haematemesis raro caret piradromis (P.
Franki-  c. p. 196-35 commimiter enim, longo nonnun-
quara tempore, eam antecedunt: variae appetitus ac di-
gestionis turbae, indispositio anirai, tristitia, dysphoria
universalis, ventriculi pondus, gasteralgia cum pronitate
in Iipolhymias, secretio salivae acris, acidae, nec non
sneci gastrici in oris cavura eructandi aquosi, aciduli,
Ve l acidi, quandoque acris caustici, consuetim cum l>u-

261

limia; repletionis sensus in epigastrio, hoc idem tuuii-
dum, calor ibidem vel et alibi in abdomine urens, pul-
satio fortis, ructus frequentes transitorie levantes, sin-
gultus, nisus in vomitum 5 sapor sanguineus; dolor in
hypochondrio sinistro saepe tuinido ac duro rarius in
dextro, vel in intestinis tennibus praecipue in umbilici
regione, nonnunquam in lumbis et dorso constringens,
punctorius aut pressivus; horripilatio frequens, aestus
fugax , delassatio magnainquietudo insignis, pulsus
parvus, vacuus, plerumque intennittens , frigidi viscidi-
que sudores. Durante vomitu cruento sudores isti et an-
xietas increscunt, et palpitatio cordis, visus obfuscatio,
susurrus aurium, vertigo , tremor, lipothymia superve-
niunt; sanguis quantitate admodum diversa, aliquando
per rivos sumino cum vitae discrimine, imo ad mortein
usque extricatur. Haematemesis per plures de die in-
sultus consuetim, post plurium intervalla dierum quan-
doque, ingruit, atque cibo potuve ingesto facile revoca-
tur. Mox a vomitu aeger, quod gesteralgiam et enteral-
giam attinet, sublevatum, viribus vero exhaustum se
sentit; insultibus autem cito se excipientibus gasteralgia,
epigastrii intumescentia , dolor ad lienem punctorius,
inquietudo , virium dejectio magna, lipothymiae brevia
infestant per interstitia. Si sanguis pro parte e ventri-
culo in tubum devenerat intestinalem , vel si haemorrha-
gia in ipso superiore intestinoruin tenuium tractu contin-
git, sanguis per alvum etiam , vel cum vomitu simul vel
serius et sub symptomatibus, qualia a sordibus gastricis
ibi generantur, speciatiin sub doloribus "colicis, excernitui - -
Dignosci haematemesis potest a quolibet alio sangui-
fluxu, specialius etiam a sanguinis ex intentione vel
modo fortuito deglutiti, quemadmoduru in prolibus sug e ”
tibus (J. W. Schmid,  Med. Jahrb. d. k. k. ost. St.

IV. St. 2. S. 86 ets.3, vel materierum arialog arulu 111
brarum au t nigricantium , e. gr. succi myrtilloi' um  5 ceia
sorum, praeparatorum martis nonnullorum etc. vomitione,

265

per symptomata haematemesin antecedentia et comitan-
tia, per consuetam sanguinis vomitu redditi conditionem
supra meraoratam, atque pedissequam haematemesis de-
bilitatem dedoIationemque eminentem, copiae sanguinis
ejecti miniine correspondentem, nec non proprias ma-
teriarum aliarum, rite examinandarum, qualitates tum
physicas tuin cheinicas.

Haematemesis, morbus non admodura rarus, femi-
nas intra trigesimum et quinquagesimum aetatis annum
frequentius, mares raro, rarissime infantes et seniculos
plectit. Passiva saepius quam activa, utplurimum sym-
ptomatica, nonnunquam imo critica observatur; incerta
post intervalia facile revertitur.

5. Hacmorrhois.

§. 1156. Hacmorrhois  (haemorrhoides sanguineae,
fluxus haemorrhoidalis cruentus, der GoldaderbJutfluss)
e symptomatibus morbi haemorrhoidalis gradum altiorem
designantibus est, et sanguinis jam puri, jam muco,
faecibus etc. reinixti ex partis inferioris intestini recti et
ani vasis profluvium sistit. Morbus  nimirum haemorrhoi¬
dalis  seu haemorrhoides  in sanguinis dictis in vasis con-
gestione consistunt, quae major minorve, prout vel ad
haec circumscribitur vel ad partium vicinarum aut totius
imo venae portarum systematis simul extenditur vaša,
phaenomena sede, gradu ac indole inultum varia gene-
rat, qualia sunt: pruritus, ardor ad anu.m, perineum et
genitalia; tensio, dolor punctorius, frequentia ad alvuin
molimina inintestino reeto 5 dolores sacrales, per dorsuin
ad nucham et occiput adscendentes; plenitudinis et an-
xietatis in abdomine, pressionis in hypochondriis et epi-
gastrio sensus; dysorexia, aut et anorexia, digestio
turbata, imperfecta, flatulentia, alvus segnis, inordina-
ta; caput grave, fatuum; — vasorum distensiones va-
ricosae majores aut minores communissime in intestino
r ecto circa oriiicium ani , haemorrhoides coecae  . metri-

266

scae  dirtae, sed in vesica eliam, haetnorrhoides vesi-
cae,  in vagina etutero, haemorrhoides vaginae, uleri,
in ipsis quoque intestinis et A-entriculo, haud congrue
haemorrhoides intestinorum, ventricidi  cognoininatae,
sanguinis ab illis secretio, qui ex externis Jibere effluit,
ex internis supra recti sphyncterem sitis sub alvi depo-
sitione consuetim ardua ante, cum, vel post faeces,
saepe cum tenesmo evacuatur, A r el muci secretio sanguine
striati, vel humoris mucoso-serosi, haemorrhoidum al-
barum  s. mucosarum  nomine nota; sudores molesti, pru-
rientes, ardentes, herpetes rebelles in perineo et scro-
to; — mariscarum tum ex- aut intcrnarum inflammalio
cum ardore vehemente, alvi excretione admoduin dolo-
rifica, febre, sessione ac motu denegatis, inquietudine,
anxietate, et in subjectis \ r alde irritabilibus cum convul-
sionibus imo, ubi haemorrhoides furentes  audiunt; in-
llammatione iterata , ncglecta aut perperam curata indu-
rationes quoque, recti angustatio , suppuratio , ulcera
mala, fistulae, imo gangi-aenae.

G. E. Stalil,  Abh. v. d. goldenen Ader. Leipz. 1729.

Fr. Hoffmann,  med. rat. syst. T. IV. P- II- P- 87.

IV. Trnka de Krzoivitz,  histor. liaemorrlioidum, omn. aevi
observ. continens, edit. Fr. de Schraud.  T. III. Vienu.
1794—1795. 8.

F- Hildebrand  iib. d. blind. Haemorrhoiden. Erlangen 1795. 8.

S. Vogel, Reil, P. Frank, Richter , Jahn , Haase, Jos.
Frank  opp. cit.

§. 1157. Accidit nonnunquam, ut vaša dieta meino-
ratorum sanguinis congesti symptomatum singuJa aut
plura exhibeant, periodis jam fixis jam irregularibus per
annos recurrentia, quin profluvium manifestetur sangm-
neum , cujus loco nonnisi mucosum aut inucoso-serosum
hinc inde palam redditur. Instante haemorrhoidal' sarl_
guinis profluvio enumerata congestionis activae sympto-
mata, sub his circumstantiis molimina haemorrhoidalia
nuneupata. multum intendi cousuevcrunt, el piolluvium

267

ex haemorrhoidibus externis, internis, vel utrisque siraul
eminente cum gravaminum praegressorum lenimine et
plenaria haud raro cessatione ingruit , dumiuodo nec
niinis parcum nec debito largius sit, atqne continuet.
Niraium enim, vel aequo diutius durans, saepe nimis re-
currens profusuin, subjecta debilia, exhausta , morbis
viscerum abdominis gravibus et chronicis detenta infe-
stans, transitorium si quod adfert levamen, e contrario
debilitatem potius, dedolationem, dysorexiam, dyspepsiam,
dyscrasiain humorum, scorbutum, macilentiam, tabem,
hydropem post se trahit. Haemorrhagiae imo praecipites
ex vasis haemorrhoidalibus visae sunt lethales. Observa-
tio, quae per intrantem fluxum sanguinis haemorrhoida-
lem symptomata praegressa, saepe molestissima consuetiin
mitigari et auferri docet, adserto „haemorrhoides iluen-
tesesse salubres“ ansara praebuit, nonnisi relative vero.

§. 1158. Morbus haemorrhoidalis in regionibus se-
ptentrionalibus frequentior ac in meridionalibus, in no-
stris nune longe vulgarior ac quondam, sexum masculi-
num prae sequiore aetate matura a trigesimo ad quinqua-
gesimum annum, raro infantes et feminas (^probabiliter
ob sanguinis per menses derivationein et excretionem)
plectit 5  aetate senili successive imminui solet et cessare.
FIuxus ipse periodum amat jam regularem jam irregula-
rem; nune activus nune passivus est, nonnunquam et
criticus. Ubi fluxus habitualis praepediti vel suppressi
loco haemorrhagia vel stillicidium sanguinis ex varicosis
organorum contiguorum aut remotiorum vasis contingit,
pro partium ita adfectarum ratione incongrue satis hae-
morrhoidum vesicae, ventriculi, pulmonum, oris etc.
co<rnomen nanciscitur.

O

6. Haematuria.

§. 1159. Haematuria  (mictus cruentus, das Blut-
harnen) est sanguinis e renibus, aut uretheribus aut
v esica manantis, per mictum evacuatio.

268

Dignoscitur hoc modo a qnovis sanguinis ex ure-
thra citra mictum stillicidio aut profluvio, ut in haemor-
rhagia ab urethrae , prostatae, vesicularum seininalium,
penis laesione. Haec Pathologiae et Therapiae chirurgi-
cae objectum sistit.

Copia sanguinis in haematuria jam major jam minor
est, ipseque jam pellucidus et laete ruber, jam turbidus
et coloris profunde |ubri, aut nigricantis, nune sincerus
lluidus aut grumosus, nune lotio remistus excernitur
sanguis.

Fr. Hoffmanu,  diss. de haemorrhag. viar. urinar. Hal. 1730.
— in opp. cit.

Vogel, Reil, P. Frank, Richter, Haase, J os. Frank  opp. cit.

§. 1160. Fontein, e quo in haematuria prodit san¬
guis, exacte eruere, plurimi interest} quare dispositio-
nem , noxas occasionales , symptomata praegressa et
praesentia ponderare, nec non urinarum conditionem ex-
plorare oportet. Haematuriam ob sangidnem e renibus
scaturientem  saepe nulla, saepe vero, ubi calculus re-
nalis in culpa est, magna antecedunt symptomata, ut:
dolores in renum et vesicae regione veheinentes, lanci-
nantes, spastica testieulorum attraetio , femoris in latere
adfecto stupor, dolores colici, abdominis inflatio, alvi
obstipatio, et generatim suppurationis nephritidem secu-
tae phaenomena; — sanguis urinis intime mixtus, ut-
plurimum moleste, varia quantitate secedit intense aut
obscure ruber, ehartam vel linteum album lotio immis-
sum rubro tingit colore, et, nisi admodum largus, nec
pef moram nec per frigus aut aeris accessuin praecipi-
tatur. — Sangidnem ex uretheribus  venientein , 11 ' S1
forsan praesente in illis dolore ac tensione specifi CIS  i
quales calculus per illos pressus irritando ac Iaedendo
producit, alio ab haematuria renum diagnostico certo di-
stinguere non datur. — Sanguis e vesica  proliciscens
notatur sequentibus: praecedunt vesicae adfectae sym-

269

ptomata, speciatim calor, pressio, contractio, ardor in
eadem et in urethra; dolor in perinaeo; priapismus; an-
xietas; quibus, cum habitualis fluxus haemorrhoidalis aut
impediinentum aut suppressio plerumque subsit, haemor-
rhoidum quoque symptomata non deesse consueverunt,
diagnosin adjuvantia. Sanguis missus lotio non intime
m ixtus esse solet, brevi ab illo separari, et plurimam
partem coire. Jam in vesica fortasse coaguiati grumi aut
massae po!yposae quandoque vermiformes dysuriam, imo
ischuriam, et symptomata illis a calculo analoga efli-
ciunt. Grumi minores per urethram secedentes , et explo-
ratio chirurgica plerisque in casibus dubio eripiunt dia-
gnosirn 5  sed revera calculi quoque in vesica aut in reni-
bus coexistere possunt, haud semper facile cognoscendi.

7- Metrorrhagia.

§. 1161. Nomine metrorrhagiae  (hysterorrhagiae,
haemorrhagiae uteri, Gebarmutterblutfiuss) non quodvis
solum sanguinis ex utero profiuvium citra menstrua et
loehia contingens, sed et haec ipsa comprehenduntur,
quatenus copia excedunt, aequo diutius perstant, priora
(menstrua) citius subintrant aut nimis frequenter recur-
runt, et quatenus alterutra organismo damnum inferunt.

Fr. Hoffmanu,  diss. de liaemorrhagia utori. Hal. 1730.

M. Stoli,  praelect. in div. morb. cliron. Vol. II. Vindob. 1789.
p. 104. 381.

A. le Rop,  v. d. Blutfliissen vvalirend der Sclnvangerschaft,
bey u. nach der Entbincfung. A. d. Fr. von J. F. Lobstein.
Strassb. 1803. 8.

Vogel, Iteil, P. Franlt, Richter, Spangenberg, Ilaase, Jos.
Frank  opp. cit.

§. 1162. Metrorrhagia citra menstrua et loehia con¬
tingens , utplurimum activa, in non gravidis, gravidis
et parlurienlibus  occurrit. Omni in času sanguis vel ex
u tero aut (raro) vagina sola, vel ex hac, et illo simul
Provenit varia quantitate , blandus aut acer, jam intense

270

ruber ac fluidus vel pallidus et aquosus loturae carnium
similis, jam profunde rubens et pro parte coagulatus.
muco pariter aut coagulis variae formae remixtus, sine
vel cum speciali odore, jam continuo jam certis modo
temporibus, ceterum multiplicibus sub phaenomenis Jluit,
partim a principali, qui metrorrhagiae subest, inorbo,
partim et vel maxime a vario uteri statu  pendentibus.

JJlero  enim non gravido  metrorrhagiam saepe or-
gasmi bumorum , congestionis ad partes genitales atque
viscera per vasorum anastomosin iis conjuncta, irritabi-
litatis exaltatae et partialis virium suppressionis praece-
dunt symptomata, uti: dolores in dorso, lumbis , regione
iliaca utraque, hypogastrio, sensus plenitudinis in isto
cum reali inlumescentia; tenesmus versus genitalia, fre-
quens ad mingendum nisus; extremitatum inferiorum gra-
vitas ; tumor dolorque haemorrhoidum ; alvus clausa;
frequens horripilationis cum calore alternatio, sitis , pul-
sus frequens, inordinatus; gravitas ac dolor vel capitis
cum vertigine auriumque susurru, vel ventriculi cum
vomituritione ac voinitu; dyspnoea cum anxietate et car-
diopalmo; delassatio ac dedolatio magna. Menses jam
fluentes symptomatibus hujusmodi stipati aut copia ni-
mia aut duratione protracta in metrorrhagiam degene-
rare solent.

Haemorrhagiae uteri sub gruviditate  accedentes,
altero tertiove illius mense irequentiores, doloribus ad
parfum communissime stipantur, quos abortus plerumque,
vel et partus sequitur praematurus. Menstrua gravida 5
nonnullas primis adhuc mensibus salutantia per dolori» u
dictorum absentiam , et orificium uteri praeclusum ab
haemorrhagiis dignoscuntur.

Huemorrhagias uteri sub et a partu  conting elltes
doctrina artis obstetriciae fusius pertractat.

Lochiorrhagia  similibus ac menstrua niinia sympto-
matibus saepe circumdatur, in keneangciae autem atque
verae virium exhaustionis phacnomcna facile transituris-

271

In metrorrhagiis, quae sub graviditate et a partu
fiunt, attentio in haemorrhagiam internatu  i. e. i n  uteri
cavum contingentem - nune exteinae - patenti socialam
nune solarn, convertatur maxima, necesse est. Suntau-
tera uteri indeque hypogastrii, mesogastrii expansio cum
ponderis ac tensionis sensu, dolor alieubi in uteri am-
bitu ortus obtusus, faciei cutisque pallor, extreinoruin
frigus , debilitas magna irruens, vertigo , visus obfusca-
tio, alienatio, animi deliquium, pulsus parvi, debiles,
intermittentes etc., quibus de metrorrhagia interna cer-
tiores reddimur.

g. 1163. Decursus  haemorrhagiaruin in genere,
quemadmodum pluribus jam locis. indigitabatur , nune
continuus nune intermittens , nune acutus imo acutissi-
mus , nune lentus est 5  unde durulio  jam brevis jam
longa.

Activae non excedentes moderato humorum adpulsu,
vasis contractis et coagulato sanguine extravasato saepe
brevi et sponte, vehementes vero nonnisi auxi!io artis
apto sistuntur 5  faeile recurrunt. — Passivae chronicae ,
et in recidivas aeque pronae solent observari. Longior
ceterum haemorrhagiarum, speciatim ante recensitaruin,
duratio, reditusque frequentior in eminente organismi
vel singulorum organorum dispositione, in causarum oc-
casionalium similiumve liis noxarum actione perstante aut
iterata , et incongruis aegrorum regimine ac diaeta, in
principalis, qui haemorrhagiam parit, morbi duratione
aut repetitione, nec non in tardata curae convenienlis
adplicatione aut negleetu suas inveniunt rationes.

g. 1164. Haemorrhagiae vel sanantur , vel activae
in passivas, aut ambae in varios transeunt morbos,  vel
lelhales  fiunt. Noxii haemorrhagiarum tam acutarum quam
lentarum effectus probe considerentur oportet. Stipantur
autem acutae, praecipites, debilitatis ac delassationis
sensu; turgore vitali et calore imminutis; vigoris cordis
ar teriarumque lapsu , pulsu proinde languido, debili,

272

intermittente, pallore universali, praecipue faciei, labio-
rum etc.; extremitatum, successive et totius superficiei
frigore, horripilatione frequente et horrore, obnubila-
tione capitis , obtutu languido, visus obfuscationc,
aurium susurru, vertigine, hallucinatione sensuum mul-
tifaria, delirio placido , sopore, oscitationibus ac suspi-
riis , prodromis lipothymiae , hac ipsa supervenientc ,
spasmis, convulsionibus, ipsa imo morte. Haemorrhagiae
lentae sensim intrantem et pedetentim increscentem vi-
rium corporis mentisque facultatuin, sensuum, motuum
voluntariorum et involuntariorum, specialius systematis
vasorum quoque sanguiferorum, digestionis, sanguifica-
tionis et nutritionis debilitatem; emaciationem; se- et
excretionum vitia 5 cachexias omnis generis, maxime
statum pituitosum , clilorosim , hydropem, scorbutum ;
opportunitatem in nevroses multiplices, hasque ipsas;
tandem tabem, sine vel cum visceris alicujus ulceratione,
inducunt.

Epistaxis  excedens in specie  amnesiain quandoque ,
imbeciliitatein mentis, visus languorem aut coecitatem,
siccitatem narium perstantem, odoratum obtusum aut
anosmiam infert.

Pneumonorrliagia  saepe nimis ansam tussi chroni-
cae et phthisi pulmonum ulcerosae suppeditat; praeceps
non raro citissime interficit.

Haemalemesis  digestionis vitia omnis generis relin-
quit chronica, cachexias mox inemoratas effectura 5 vel
in vasorum sanguinem fundentium phlogoses Ientas atq« e
suppurationes abit periculo plenas 5 vel insigni sanguifli*
dispendio vitam cito extinguit.

Haemorrhoides  non in locales modo intestini redi ,
ani, perinaei, vesicae, vaginae morbos, supra enume-
ratos , sed saepe in arthritidem etiain abeunt, q» am com "
munissime comitantur.

Haematuria  per sanguinis grumos aut coagula in a  e-
sica basim largitu saepe calcuJis urinalibus (ormandis.

273

Melrorrhagiae  saepe sterilitatem, vel £oansa earum
proximaJ et ineptitudinem ad coitum pariunt.

g. 1165. Dispositio  in haemorrhagias vel unitersa-
tis  est vel loca/is.

Universalis ad activas  dispositio in plethora vera,
mag n a systematis sanguiferi irritabilitate, vigore insigni,
forti cordis vasoruimjue sanguinem vehentium actione,
ct in aiacri sanguinis ipsius vita consistit. Hereditaria
saepe, ceteroquin temperamento sanguineo, aetati juve-
nili et mediae virili sociata, nonnunquam vitiosa etiam
corporis, speciatim thoracis conformatione, viscerumque
thoracis et abdoininis tumoribus , infarctibus , induratio-
nibus inducta deprehenditur. — Localis in  haemorrhagias
aclivas  dispositio , quae pariter hereditaria esse, organis
singulis per se aut evolntionis aut periodicarum functio-
num tempore specialius competere, vel noxarv/m et mor-
borum eiTectu adquisita adesse potest, in organormn sin-
gulorum structura vasculosa, irritatione forti cuin adau-
cto humorUm adpulsu ac emincnte irritabilitate suas habet
radices. Quare species haemorrhagiarum septem hucusque
expositae haemorrhagias membranarnm multum superant
frequentia; hinc epistaxis aetati infantili ac puerili, hae-
moptoe juvenili, haemorrhoides et haematemesis virili
mediae communiores; hinc metrorrhagiae durante fluxu
menstruo , sic et brevi ante ac post eum freqnentiores;
hinc haemorrhagiae organormn sapra diaphragma sitorum
saepissime.Tnon absolute tamen , nec exc]usive} chara-
cteris actiti observantur.

Causis  haemorrhagiarnm aclivarum excilantibvs
accensentur: plethora vera per evacuationnm sanguinis
quandoque et aliorum humorum seu normalium seu habi-
tualium restrictionein, vel suppressionem, per lautum
ciborum potuumque bene nutrientium usum inducta; san¬
guinis orgasmus a calore externo praesertiin frigore
praegrcsso; valida systematis sanguiferi concitatio per
'itantia, calefacientia, aioinatica, spirituosa ciborum
U - 18

274

condimenta , potulenta , pharmaca , quibus narcotica,
opium imprimis, addanfur, in abusum tracta; per corpo-
ris motus intensioncsque nimias, vehementes animi adle-
ctus, excedentes mentis lucubrationes, systematis san-
guiferi morbos, in specie inflammatorias omnis generis
febres; per mnltifaria porro irritamenta topiča, immediate
vel mediate modo mechanico, chcmico aut dynamico po-
tenter agentia 5  partialis tandem humorum congestio ex
inhibito alibi circulo per frigus externum, horrorem fe-
brilem , spasmos, convulsiones, per vasorum sanguife-
rornm angustationem, coarctationem ab interna vel exr
terna compressione, tensione, constrictione, a corporis
singulammve partinm situ, positione, motibus, intensio-
nibus inadaequatis, nec non ab intumescentiis, indura-
tionibus, excrescentiis, curvaturis et s. p. factam.

§. 1166. Dispositio in haemorrhagias passivas uni-
versalis,  vel liereditaria, vel phlegmatico temperamento,
constitutioni pastosae , senio provecto conjuncta, vel
cachexiis variis producta occurrens, in cordis arteria-
rumque debilitate cum serosa sanguinis indole praeva-
lente, atque vasorum minorum insufficiente resistentia,
laxitate ,-—localis  in vasorum sanguiferorum textura aut
tenera nimis et debili aut laxa, irritabilitate obtusa, de-
pressa, contractilitatis viriumque motricium, praegres-
sam ob expansionem nimiam, defectu, consistit. Hinc
passivae haemorrhagiae consuetim sunt secundariae i. e-
activis vel et morbis aliis debilitantibus, relaxantib« s
inductae; qua ex ratione senectuti potissimum conveniu 11 ^
et haematemesis, lluxus haemorrhoidalis cruentus, io e "
trorrhagia praeprimis a laborioso, protracto aut ni® lS
celeri, a gemellorum partu non aeque raro , ac hae» ,0, ~
rhagiae ceterae, passivo indutae charaotere observantur.

Ad excilunles universales  haemorrhagiarum pasai-

varim causas  in genere spectant, quaecunque coipoiis,
in specie systematis sanguiferi vires direcie a  el indire-
cte multum debilitant, ejus irritabilitatem depiimunt, hu-

275

morum massam attenuant, vaša capillaria se- et excer-
nentia laxa reddunt etinertia, uti: dispendia humorum,
ipsius imo sanguinis, profusa et protracta; inedia, aut
u utri m en ta vilia , corrupta; nimiae virium corporis et
facultatum inentis intensiones praegressae; aer valde
calidus perstans, praecipue simul humidus, sic et nimis
leviš, impurus , requisito carens oxygenio ; adfectus
animi et pathemata deprimentia; pharmacorum solventium,
debilitantium , narcoticorum abusus ; atque generatim
causae febris putridae, scorbuti et morbi maculosi hae-
morrhagici; lurida vivendi ratio et morbi exhaurientes;
contagia nonnulla , speciatim pestis, typhi, variolarum,
morbilloruin. — Causae haemorrhagiarum passivarum
localium  sunt: vasorum organi singuli sanguiferorum
inertia, relaxatio, atonia, paralysis ab irritatione, op-
pletione, expansione nimiis praegressis , a coinmotione ,
contusione, deligationis, fulciminis externi assueti abla-
tione etc.

§. 1167. Ad haemorrhagias a vasorum laesione
oriundas disposilione  peculiari opus non est; quae tarnen
facilius per puncturas, scissuras, ictus , lacerationes,
contusiones, sicut per vasorum ulcerationes et corro-
siones causantur.

1168. Epistaxin  in specie,  in quam aetas infan-
tiJis et juvenilis, caput grande, thorax angustus dispo-
nunt, praeter causas haemorrhagiarum communes mox
enumeratas provocant: calor intensus, ictus solis, po-
tus, motus corporis animique adfectus concitantes, cale-
facientes; commotiones capitis validae nec non sternuta-
tio, emunctio narium , tussis , clamores, vomitus, nisus
ad alvum, ad parluin vehementes etc.; vulnera, contu¬
siones, ulcera, po!ypi narium; collaria stricta; humorum
>n pulmonibus stases, iu cavis pectoris accumulationes
v 'scerum abdominalnim, hepatis praesertim et lienis in-
fa rctu S , intumescentiae aliae; ventriculi, intestinorum
°Ppletiones.

276

»S* to matom h agi a  dcntis evnlsione , variarum cavi
oris plagarum , Jinguae, palati utriusque, gingivaruin,
alveolorura, maxillarum laesionibus, ulceribus oris scor-
buticis, syphiliticis, aphthosis, gangraenosis, carie, cal-
culis ductus salivaleslacessentibus producitur.

In haemoptoen  aetas jnvenilis cum thorace coinpla-
nato, angusto , brevi maxiine disj>onit. Excitant eam :
violentia traumatica multiplex, contusio, lapsus, ictus
pulmones fortitcr commoventes, horum vulnera, onerura
graviorum elevatio, gestatio, intensio nimia sub alvo
dura excernenda, sub partu , coitu , ernesi, tiissi, ser-
mocinatione, declamatione, cantu, tubarum, cornuum
etc. fiatu; cursilatio, choreae, erjuitatio etc. exceden-
tes; aer vaporibus acribus x r . gr. acidorum mineralnim,
ben/.oici, arsenici, sublimati corrosivi etc. onustus; ni-
roius potulentoruin exaestuantium usus quemadmodum
vini, cremati, cofTeae; saburrae gastricae variae irritan-
tes; vermes; tandem pressio , constrictio viscerum ab-
dominis per ligacula , vestimenta omnis generis debito
angustiora etc.

De haematcmcsi  causanda inculpandi sunt: hau-
stus potuum exaestuantium immodici, concutientes animi
adfectus, ira in specie efirenis; vomitus lrequens a c
violentus; vulnera ventriculi ac laesiones a sanguisuga
deglutita, festucis osseis, acubus, venenis acribus cau-
sticis, emeticis ac purgantibus drasticis etc.; varices
ruptae; — de morbo nigro Hippocrulis  sanguinis stas eS
pertinaces et dyscrasiae, vitra organica.

Ad haemorrhoides  coecas et fluentes aetas virilis et
provectior, fav-entibus praecipue constitutione corpons
tenera et imbecilli, atque vita sedentaria vel effrenata
vivendi ratione, disponit. Causis  earurn occasionulibus
adnumerantur , quaecunque aut humorum adfiuxum niti n-
dendo aut refluxum lardando , debilitando, lnlnbendo
congeslionibus , stasibus sanguinis in abdomine favetu,
qualia sunt: potuum spirituosorum, aromaticorum, alio-

277

rum exaestuantium , vinorum imprimis generosorum,
spirituum, tiucturarum , potus arabici, condimentorum
aromaticorum, nec non pharinacorum acrium solventium
ac purgantium, in specie aloes, abusus; diarrhoeae pro-
tractae, magni ad alvutn evacuandam 'nixus, frequens
ac pertinax alvi obstipatio; enematuin, pressariorum ab¬
usus ; equitatio immodica; excedens coitus, onania, pae-
derastia; ascarides vermiculares; amenorrhoea suppres-
sionis, graviditas iterata, partus difficiles; ani, vagi-
nae , uteri prolapsus , hujusce inversio , retroversio 5
status erectus diu protractus, sessio nimia trunco mul-
tum pronato et super pulvinaribus inoliibus; thoracuia T
fasciae abdominales, caligae etc. stringentes; viscerum
abdominis , inesenterii in specie, hepatis, lienis, uteri
intumescentiae, infarctus, indurationes.

Haematuria,  citra communes haemorrhagiaruin cau-
sas , a violentiis regionein renum , uretherum aut vesicae
ferientibus perverbera, ictus , contusiones, lapsus, con-
cussiones sub ecjuitando, per strata inaequalia, saxosa
vehendo , a calculis urinalibus , phlogosibus, abscessi-
bus, uiceribus, cancris, diureticoruin speciatim cantlia-
ridum,balsamorum, olei terebinthinae abusu, haemorrhoidi-
bus , fluentium praesertim ani suppressione, amenor-
rhoea suppressionis aut emansionis, statu tandem putrido
in febribus col!iquativis, scorbuto, variolis ac morbillis
malignis, producitur.

Disposilionem  in melrorrhagias  educatio mollis,
phantasiae per eroticorum Iecturas exaltatio, circumstan-
tiae quaequae instinctus sexualis evolutioni praeposterae
faventes, ipsa mensium fluentium periodus, suppeditant.
Excitantur  metrorrhagiae extra graviditalem:  coitu nimis
frequente ac impetuoso , praesertim brevi ante, sub aut
mox post menses celebrato , masturbatione 5 remediorum
potenter irritantium , exaestuantium emmenagogorum,
aut catharticorum, aut diureticoruin, vini, spirituosorum,
potus arabici, potulentoruin calidorum, calefacientium

278

vel relaxantium, pediltiviorum ejusdem indolis et effica-
ciae, prunarum cruribus interpositarum etc. abusu ; ira,
motibus corporis validis , praecipue choreis, cursitatione
etc.; porro uteri retroversione, prolapsu, inversione,
moliš, polypis; varicibus illius aut vaginae, cancrosis
vario loco ulceribus. Durante gravidilale  metrorrhagias
pleraeque potentiarum nocentium mox recensitaruin in-
ferre valent, nec non onerum gravium elevatio, gesta-
tio, violentiae abdomini praesertim hypogastrio illatae,
sternutatio, tussis, vomitus vehementes, spasmi, phlo-
goses, febres, diarrboeae, dysenteriae, tribus verbis,
quaecunque placentae ab utero solutionem praematuram
et incompletam efficiendo pariasunt, normalis iino orifi-
cii uteri dilatatio mensibus ultimis, placenta huic aut ob-
lique cervici insidente. —• Metrorrhagiae sub  et a parlu
fiunt: a simili placentae situ, sicut ab ejusdein ad nor¬
mam sitae solutione, ob nisus nirais cito se insequentes
partum praecipitantes, praematura et incompleta; con-
tractione uteri ob spasmos, placentae residua aut gruinos
sanguinis retentos iinperfecta, inaequali; laesione, vul-
neribus, laceratione, ruptura vaginae, colli uteri, hujus
ipsius per caput niinis grahde, vel rudem manuum in~
strumentorumve adplicationem; praeterea ab universali
debilitate et speciali uteri reIaxatione ob partus numero-
sos ac difficiles, leucorrhoeam chronicain, intensos ac
protractos ad partum labores, uteri a foetu robusto, ge-
mellis, exsuperante liquore amnios , expansionem.— Lo-
thiis ftuenlibus  metrorrhagiam varii in diaeta errores •
victus debito lautior et stimulans; praepostera lecti fuga,
incessus, onerum elevatio etc. etc.; praetermissa prolis

e maimnis nutritio , anitni adfectus concitantes , excedens
/ / |
cubiculi tempei*atura , usus potulentorura theatoruin rt- < -

xantium calidorum etc. niinius producunt.

§• 1169. Indoles essenlialis haemorrhagio 1 um  S^~
neratim et specierum singularum una semper eademque
non est; aclivae  enim , quemadmodum de profluviis in

279

genere (g. 1138.) dictum, reactioni nimiae vasorum san-
guiferorum substantivae vel symptomaticae, idiopathicae
vel sympathicae, forti nimis sanguinis expansi adpulsui,
et vel morbosae ejusdera a vasis capillaribus secretioni,
vel per horumce anastomosin aut et diaeresin expressioni
innituntur;— passivae  ab activitate vasorum sanguifero-
ruin nimis debili, sanguinis diluti congestione atque va¬
sorum capillarium eundem exire patientium laxitate, di-
latatione proxime pendent; — causa ceterarum  proxima
in vasorum per vim traumaticam ex- vel internam lae-
sione consistit.

g. 1170. Haemorrhagiae aclivae,  epistaxis in spe-
cie, haemorrhoides cruentae, metrorrhagia non raro cri-
iicae  observantur, in subjectis junioribus maxime, vivi-
dis , laute pastis, plethoricis, in febribus inflammatoriis,
inorbisque acutis indolis phlogisticae cunctis, in malis
tam acutis quam chronicis a prolluviorum cruentorum
(normalium, habitualium) suppressione ortis, in valida
systematis circulatorii concitatione et insigni humorum
orgasmo.Salutares sese praestant, si mali magnitudini
respondent, et quousque moduin non excedunt; inhibitae
vel suppressae per depletiones sanguinis artificiales nun-
quam perfecte supplentur vel compensantur ; nimium
protractae vero , et debito largiores in passivas abeunt,
vario gradu, uti superius g. 1164. exponebatur, obfutu-
ras. — Haemorrhagiae activae, etsi nullo intuitu prod-
cuae, in genere prognosim minus infaustam, ac passi¬
vae , deri sinunt.

()uo praeceps magis ac vehementior irruit haemor-
rhagia , quo largior sanguinis copia evacuatur vel in
corporis effunditur cavuin, viresque vitales inde magis
debilitantur, vel viscerum nobilium functiones turbantur,
inhibentur gravius; quo difdcilius causa excitans tolli
1‘otest, quo aegrius in haemorrhagiae fontem agere con-
ce ditur, quo major virium debilitas et exhaustio seu cau-
salis seu effectiva, eo periculosior illa ipsa habenda est.

280

Haemorrhagiae generatim faeile recurrunt. Altera
saepe in alteram abit. Variae earum species non raro al-
ternant, multifariam vicariantes.

Protractae haud secus ac saepe revertentes vasorum
partis distensione et Iaxitate, atonia, osculoruin dilata—
tione inductis, atque habituali fere reddito sanguinis
adfluxu, magnam in recidivas opportunitatem relinquunt.

Habituales factae haemorrhagiae, item periodične
nunquam cito suppriinantur; graves enim sequelae,, pe-
riculo plenae, et pro rerum adjunctis iino lethales inde
inetuendae forent. Tractamen earum ad principia ratio-
nalia statuendum est, omni cum circuinspectione et cau-
tela perliciendum.

Infantibus teneris, subjectis cachecticis, exhaustis,
senibus haemorrhagiae plus damni ac aliis inferunt.

Ad prognosim singularum haemorrhagiae specierum
spcctantia ex iis praecipue desumantur, quae de earum
terminationibus 116-4.) sunt exposita.

1171. In therapia  cujusvis haemorrhagiae in cau-
sam ejus, indolem totam, et immediatos ac mediatos ef-
fectus omnis convertatur attentio. — Haemorrhagia salu-
laris,  quousque tališ inanet, non sistatur, šibi potius
committatur non turbanda, imo necessitatis času mode-
rate promoveatur, et nonnisi quae copia excedente, fluxu
impetuoso, duratione longa, vel loči dignitate nocere
minatur aut jam noxia  evasit, sine mora cohibeatur. (lu» e
tune, ut quaecunque alia absolute nociva, curanda er h'

Causa nimirum occasionalis agere continuans qu alB
citissime tollenda est, adeoque nune calor externus ni'
mius temperandus, nune irritamentum gastricuin m olio
conveniente eliminandum, immutandum, nune supp res ~
sum sanguinis aut aliud profluvium revocandum etc-i P ono
principalis adfectio , quae rationem haemorrhagiae pro-
ximam sistit, localis vel universalis auferenda. Quae ta-
men, ubi haemorrhagia praeceps et admodum laiga ur-
get, saepe .ion nisi hac prius palliando moderata et pro

281

tempore ctthibita, therapiae directae et efficacioris fieri
potest objectum. In genere penes curam pro haemorrha-
g-ia q!ialicunr|ue coercenda et sistenda susceptam, varlae
ceteroquin illius indoli adcominodandain, quoad regimen
requiruntur: animus pacatus, corporis quies, ac posi-
tura pro vario haemorrhagiae loco apte definienda, et
quidem speciatim in epistasi et stomatorrhagia sitns ere-
ctus et modicum pronatus, in haemoptoe erectus et
(saepe) in latus alterutfum inclinans , in haematemesi
dextro incumbens , in haemorrhoide iluente horizontalis,
in metrorrhagia denique dorsalis ac horizontalis pelvi
simul evelata; pressionis omnis externae libero sanguinis
circulo obstantis ablatio, hinc solutio vestimentorum cu-
juscunque tituli arctonun, ligamentoruin etc.; aer aegrum
ambiens purus , teinperaturae moderatae , subTrigidae
potius quam calidae, integumenta, stragula levia, ne-
quaquam calefacientia. Curain reliquam character, gra-
dus, duratio, modus haemorrhagiae, atque circumstan-
tiarura specialium et individualium coinplexus indicant.

§. 1172. Activae  igitur haemorrhagiae, prout vel
ad statum inflammatoriuin prope accedunt aut cum eo
reapse complicantur, vel  hujus loco exaltatain potius sy-
steinatis sanguiferi irritabilitatem ac mobilitatem habent
comitem, tractamen apte modificaturn šibi expetunt. Prio-
7'es ,  nisi per ipsain sanguinis jacturam cito satis compo-
sitae, aut pro necessitate saltem restrictae fuerint, me-
thodo antiphlogistica universali i. e. debilitante , refrige-
rante, humorum circuitum moderante aut sola, aut ae-
quali topicae juncta, vel et profluvium iminediate cohi-
bente opus habent. llemedia huc spectantia universalia
sunt: regimen ac diaeta stricte antiphlogistica, evitatis
in specie cibis ac potibus calidis omnibus; potulenta et
pharmaca potius subfrigida et refrigerantia, quemadmo-
dum: aqua recens aut pura aut acido vegetabfli quodam,
s,, cco citri, berberum, acido tartrico, cremore tartari
etc - addito; decoeta mucilaginosa cum acidis nune norni-

282

natis , aut nitro; emulsa ex seininibus cucurbitarum aut
amygdalis dulcibus pariter nitrata; nitruin in pulvere
curn saccharo solum, aut cremori tartari nuptum; ecco-
protica et enemata evacuantia antiphlogistica, nisi hae-
morrhagiae sede in prirais viis prohibeantur; imo phlebo-
tomiae. Prosunt istae organo sanguinem fundenti,■ quo-
ad fieri potest, proxime, plerisque in casibus in brachio
alterutro institutae (p ar tim evacuando et debilitando,
partim derivando simul) in plethora vera, magno san¬
guinis orgasmo et concitato ac forti humorum motu; si-
militer in pulmonum, ventriculi, canalis intestinalis, alio-
rumve viscerum nobilium haemorrhagiis, facile per se aut
per nimiam , quae subest, sanguinis congestionem peri-
culum adferentibus. Sanguinis e vena mittendi copia
congestionis symptomatumque haemorrhagiam comitantium
(febris v. gr., inflammationis, tussis etc.) intensitate,
individuali aegrorum constitutione, anni tempore ac tem-
pestate, constitutione regnante epidemica, atque thera-
piae praemissae effectu definitur.

Haemorrhagiae activae non inflammaloriae nolae }
febriqne ,  sed systematis sanguiferi erethismo polius
junctae non directe debilitantia, sed moderantia et pa-
cantia exposcunt remedia, in specie emulsa, mixturas
oleosas, olea blanda recentia, p.urissima amygdalarum,
seminum papaveris albi, iino olivarum aut lini; ipeca-
cuanham dosibus refractis; digitalem purpuream; acida
mineralia nota.

Itemediis localibus adnumerantur : frigus mediante
aqua frigida per lotiones, epithemata, injectiones etc.
adhibitum; solutio nitri, salis amoniaci in aqua sine aut
curn aceto admisto; glacies , nives parti haemorrhagia
laboranti ipsi aut vicinae impositae; glutinosa adpl» cata ,
quemadmodum gurnmi arabicum , tragacantha , amylum ;
absorbentia vasoruin fines mechanice obturantia, uti lin—
teum carptum, turundae, trombi, argaricus chirurgorum,
spongia subtilis praeparata etc., per adaequatam apteque

283

directain pressionem adjuta; — cucurbitae siccae et sca-
rificatae, hirudines, locis quidquam remotis administra-
tae. Laudatos a multis fotus humidos tepidos, utut aeque
remotis in locis, pediluvia,manuluviatepida inhochaeinor-
rhagiarum genere indiscriminatim commendare expertus
nequeo.— Topiča frigoris adplicatio penes regimensupe-
rius expositum in haemorrhagias universim activas non
prius valet, quam statu activo universali per therapiam
antiphlogisticam- universalem, mox descriptam sublato,
irritatione igitur omni systematis arteriosi jam dissipata,
et localibus solum haemorrhagiarum causis proxiinis, di-
latatione nimirum fmium vasorura capillariuin, insuffi-
cienteque contractilitate, restantibus. lino cura Iocalis
exposita generatiin sistendo sanguinis profluvio activo
non sufficit, nisi orgasmus sanguinis, motusque intrin-
secus , et nimius humorum ad organum adpulsus per re-
mediorum universalium usum fracti antea fuerint vel simul
nune frangantur: quid? quodtractamine ejusmodi univer¬
sali tardatoaut plane omisso noxiafiat per temporisdispen-
dium.Sedandae autem haemorrhagiaeactivae a causis mere
topicis pendenti, parcae, sine conspicua systematis ar¬
teriosi compassione, et ex organo non nobili contingenti
illa et par est, et sola sufficit.

%■  11T3. Haemorrhagia in passivam inclinans,  vel
passiva  gradu leviori jam reddita , externe praeter nune
nominata remedia (depletionibus sanguinis topicis exce-
ptis, jubente videlicet solum magna sanguinis congestio-
ne praemittendis) , modice irritando adstringentia adhuc
exigit: frigidas aluminis, hujus et gummi kino, vitrioli
martis aut zinci solutiones, acidum sulfurieum aqua di-
lutum; interne adstringentia pariter , non calefacientia,
ut: aluinen, acidum sulf. dilutum, elix. acidum Halleri
cum aqua, decocta tenuia corticum salicis, hippocastani,

( l«ercus, radieum tormentillae , ratanhiae_Haemorrha-

£ia aperte passiva quantocyus sedetur oportet, nisi ha-
^itnalis jam sit faeta, traetamen lentius exposcens. Hinc

284

primum saepe conamen in haemorrhagiae Iocum dirigatur
et eo tendat necesse est, ut sanguinis jacturam cito colii-
bendo una saltein juguletur morbi increscentis conditio. Ubi
vaša sanguinemfundentia inimediate attingere conceditur,
quemadtnodum in epistaxi, stoinatorrhagia, lluxu haemor-
rhoidum, haemorrhagia vaginae, auxilium promptissimuin
in eoruin compressione aut sola aut remediis adstringentibus,
irritantibus ,jsanguinem cogentibus.uti praeter jam meino-
rata vino, alcohole ,aqua vulneraria The deni }  unita, apte
adhibita, praesto habetur. Ubi compressio iieri nequit, reme-
dia haecce in usuni trahuntur sola, atque haemorrhagiae fonti
quam proxime admoventur. Hune in finem jam iisdem
impraegnatae turundae @n epistaxi), splenia (in eadem,
nec no n in haemorrhoidum, renum, vesicae, uteri hae-
morrhagiis), trombi linei (in haemorrhoidum internarum,
vaginae, uteri profluviis sanguineis) adplicantur, jain
ipsa qua (luida naribus attrahenda, qua collutoria et gar-
garismata, epithemata (in haemorrhagiis cunetis ante
nominatis), aut qua injectiones (in intestini recti, vagi-
nae, uteri haemorrhagiis) usu veniunt. Ceterum pro
debilitatis universalis huicque junctae in systeinate circu-
latorio majoris vel irritabilitatis vel inertiae gradu, et pro
majore minoreve sanguinis in resolutionem nisu mox mi-
tiora sedantia, mox erigentia et incitantia, mox coagu-
lantia, adstringentia, tonica, mox eorum quaedam nupta
v. gr. adstringentia vel diffusibili stimulo activa cum nar-
coticis, prae ceteris indicantur. Ad mitiora systemati ncr-
voso nimis mobili sedando , et sanguifero niinis irritabil 1
moderando paria referuntur: castoreum , moschus , cam-
phora, opilim aut extr. hyoscyaini cum eraulsis, m>xturis
o!e ( osis , vel cum modice adstringentibus acidis minerali-
bus , alumine, sero lactis aluminoso , et arttagonistice
irritantibus sinapismis, vesicantibus etc. Ad erigentia,
incitantia inertiae, laxitati, irritabilitati dejectae, etsta-
tui ad paralysin accedenti maxime congrua numerantur:
eadem haec epispastica, fomenta (pr> rerum positione

285

jam frigida jam calida. saltem egclida), lotiones, fri-
ctiones spirituosae et aromaticae, interne tinctura cinna-
moini sola, aut infusis aromaticis, vel decoctis adstrin-
gentibus, acido sulfurico, phosphorico ets. nupta; vina*
mbra, in specie lludense , liq. anod. min. Jlo/fmarmi,
aether sulfuricus, tinctura nervino - tonica Bestuscheffti.
J4 cogentium, stipticorum, tonicormn numero sunt: alu-
inen sine et cum gummi kino, vitriolum ferri ceteraque
praeparata inartialia , acida mineralia jam nominata,
elix. acid. Hal/er.,  et elix. vit#iol. Myns.,  rad. tonnen-
tiliae et ratanhiae, cortices saiicum , hyppocastani,
quercus, chinae. Sal culinare dosi unciae semis vel in-
tegrae in aquae unciis paucis solutum, ac Ulico haustum,
urgentes pneuinonorrhagias et metrorrhagias (probabili-
ter frigifs causando, et antagonistice irritando} subito
cohibuisse observatum est; sic nitrum quoque, dosi
drachin. duarum ad unciam semis in aquae aut fluidi mu-
cilaginosi unciis quinque, sex solutum, et duobus tri—
busve haustibus intra aliquot horas, vel per cursum diei
suintum.

§. 1174. In haemorrhagiis a vasorum sanguiferorum
laesione considerandum, num statu systematis sanguiferi
activo vel passivo stipentur. Utroque in času contrahunc
idem, quod contra haemorrhagias activas vel passivas
nune docebatur, traetamen instituendum est. Haemorrha-
gia vero in laesione mere locali sola plenam rationem
agnoscente, pro loči natura eo adlaboranduin, ut vaša
laesa iimuediate aut mediate compriinantur, vel mediis
glutinantibus et mechanice occludentibus aut chemice
coagulantibus obturentur, vel chemice aut dynamice irri-
tantibus et incitantibus ad contractionera indeque laesi
praeclusionem sollicitentur. Hiscerespondent scopis reme-
dia localia,  paragraphis praecedeniibus ad haemorrha¬
gias activas et passivas sedandas commendata; selectus
<‘orum dignitate vasorum laesorum, arteriarum vel vena-
rum j  haemorrhagiae ratione, jacturae sanguinis magni-

/

286

4

tudine et effectu, et organi laesi etatu inflammatorio vel
non inflammatorio indicatur.

§. 1175. Juxta haec principia omnes, ubicunrjue ob—
’ tineant, haemorrhagiae aestimandae sunt et curanctae;
in speciebus  tamen singulis  supra expositis locus et pro~
pria organi sangujnem fundentis conditio propriam quo-
que medelae modificationem  liinc inde exposcunt. Quae
sequentibus fere continetur : Si epi&taoci  per lluida nari-
bus attrahenda, injicienda etc. obices ponnntur, caute
procedendum, ne provocentur sternutationes. Duratio
epistaxeos pertinax opem ehirurgicam, narium obturatio-
nem, inevitabilein postulat.

In pneumonorrhagia  et tracheorrhagia  quaef|uae tus-
sim facile excitantia, pulveres , turnus , vapores acres ,
sermocinatio, cantus etc., — in haematemesi  ad vo-
mendum invitantia, — in haemorrhoide cruenla  quae-
quae diarrhoeam inferentia, pharmaca, potus, cibi acres,
aciduli etc. sedulo vitentur oportet. Sedantia, quemad-
modum olea pinguia , blanda, superius nominata, mixtura
oleosa, emulsum, linctus, mixtura gummosa, decoctum
mucilaginosum saepe pvomptissima palliativa, iino cura-
tivasistunt, praesertim siibi cum antispasticis congruis,
hic cum solventibus mitioribus et alvum communiter obsti-
pam moventibus aut copulantur, aut interpolatim porri-
guntur. Ex his magnesiae et cremoris tartari cum sac-
charo iniscela, et electuarium lenitiv. D. V. magnarn šibi
pejiererunt frequentiam. I*uIverem ex rad. rhei drachffl ;l
sem., magnesiae, boli, armen. et sacchari ana drach®*
una, in doses cjuatuor divisum, et intra nycthemeron
consumtum ab Hildenbrand  in passiva uleri pro/li< via
tum sanguinea tum mucosa inagnopere depraedicat. 1 us "
sis itaque et vomitus non qua causae soluin principales
haemorrhagiarum supra commemoratarum, sed qua sym-
ptomata etiam concomitantia tanti semper sunt pi° Ihe-
rapia momenti, ut, nisi mitigata et ablata fucrint, impos-

287

sibilis non raro frnstra desideraretur morbi principalis et
haemorrhagiae sanatio.

In haematvria  a potulentorum copia et omnibus, quae
usinarum secretionem promovent adeoque frequentiorem
quoque sollicitant excretionem, abstineatur oportet.

§. 1176. Ex symptomatibus haeniorrhagiaram effe-
ctibus aut comitibus saltem, momentosiora specialem ši¬
bi in therapia respectum expetunt. Quare lerror , animi
incjuieludo , anocielas , et inde pendentes cutis aliarum-
que partium spasmi, exp!icatione prudente, solatio, spe
quam citissime pacentur, abiganlur; molus febriles  ter-
rore metuque producti animo composito plerumque cito
cessant, ceteruin causis et febris characteri convenienter
tractentur; sids  potu largo qua!itatis indicationi, principi
et toti tractamini correspondentis sedetur; animi deli-
quium,  si leve est et haemorrhagiam multum restringit
aut penitus sistit, lente soluin et circumspecte, contrario
autem času quantocyus discutiatur facicm aqua recente
conspergcndo, aerern liberum admittendo subfrigidum,
Ieviter faciem versus movendo, acetuin aut si opus irri-
tantia suj)ponendo naribus, partes varias attamen ab hae-
morrhagiae loco remotas leniter fricando; somnolenliae t
mvincibilis fere in soinnum propensio gravi sub debili—
tate, protractis ac Iargis ab haemorrhagiis, in subjectis
debilibus, sensilibus, irritabilibus, opportunitate in spas-
mos et convulsiones aut his ipsis praesentibus, sicut con-
tinuante adhuc sanguinis orgasmo, modice sed continua
cum invigilantia prudente adimpieri potest; statu sub col-
liquativo , et fere paralytiča systematis sanguiferi inerlia
et atonia , si haemorrhagia exigua, per vices soluin per-
mittatur, si vero larga, penitus dispellatur necesse est.

§. 1177. Haemorrhagia sedata tractamen contra eain
institutum salutiferum atque regimen diaeteticum longio-
re  brevioreve adhuc teinpore continuare plerumque opus
c ‘* t ? prout haeinorrhagiae indoles , locus, duralio autre-
ditus, organi, quod sanguinem fuderat, systematis cir-

2S8

culatorii totiusrjiie organismi status, momenta morbi cau-
salia, nec non aegrorum constitutiones atque relationes
externae id exegerint. Quaecunque insuper hoemorrha-
giae specialis recidivam inferre valerent, praevertenda
et arccnda, afapie debiiitas, laxitas et atonia, keneangea,
macilentia ete. inde reštantes per methodum nutrientem,
roborantem , excitantem cum cautela et circumspectiono
prudente corrigendae, tollendae sunt.

Ut haemorrhagiarum imprimis chronicarum, saepe
reversarum praecaveantur recidivae, sumini est momenti,
habitnalem humor um adfiuxum pedetentim inhibere, alior-
sum derivare,et aequabilem restituere sanguinis circuitum.

Genus II. Proftuvia humorum secretoriorum.

Spec. 1. Mennorrlioea genitalium.

§. 1178. Blennorrhoea  (Ulennorhagia, profluvium
mucosum, der Schleiffifluss) generatim dicitur nimia mu¬
ci rjualitatis communiter moi-bosae ex aliqua corporis parte
se- et exeretio.

1179. Blennorrhoeae omnes sunt sytnplomalicae,
a morbo jam universali jam locali, primario vel secun-
dario pendentes. Morbus universalis vel in totius cutis
adfectione cum praevalente membranae muciparae singu-
larum aut plurium partium irritatione aut t  inllammatione
i. e. in catarrho (§. 550 et seq.}, vel in cachexia, sta'
tus pituitosi seu polyblenniae titulo §. 1024 etc. descripO 1 ’
consistit. Morbus localis pariter membranae mucipa 1 ' a '
organi adfecti vel irritationem aut inflammationem j iUf *
acutam jam chronicam, quandoque specificam, vel debiO-
tatcm et Iaxitatem offert. Blennorrhoeae itaque ut hae-
morrhagiae, jam universim vel topiče activae, j am  I ms '
sivae sunt, atque decursumjam celerem, acutum faciunt,
jam lentuin, chronicum; nune simplices aut compositae,
nune purae aut complicatae observantur. Mucu s ip.se jam
tenuis et serosus, jam spissus et tenax; jam diaphanus.

289

vitreus, jam albescens, flavidus, virideseens, caerule-
sccns, griseus, nigricans aut rubicundus; mitis inodorus
ac insipidus aut acer et foctens; purus vel sanguine,
]>ure, succo gastrico, enterico, bile etc. remistus et co-
pia nune evigua nune maxima secedit.

%.  1180. Catarrhi aculi  et chrouici  jam Tom.I. §. 550
et seq., polgblennia  et comitantes eatn blennorrhoeae
§• 1024 etc., syphililicae  intraetatu de syphilide §. 1085
jam sunt expositae. Restat igitur, ut Kic de profluviis
partium genitalium mucosis non syphiliticis, de blennor¬
rhoea et leucorrhoea, quaminsontem vocant, adhuc agatur.

§. 1181. Blennorrhoea urelhrae insons, benigna
Cder gutartige Tripper, der tripperahnliche Schleimfluss},
et blennorrhoea vaginae  aut uteri insons  (leucorrhoea,
fluor albus benignus, der gutartige Schleimfluss der weib-
lichen Geschlechtstheile, der gutartige weisse Fluss)
profluvia ex uretlira, et in feminis e vagina imo utero
sistunt humoris mucosi aut seroso-mucosi, viscidi, saepe
Iactifonnis, initio blandi et inodori nec pruritum nec ar-
dorem causantis, successive vero aeredinem et odorem
nauseoso-salinum induentis, nonnunquamflavidi autviridi-
cantis, citra infectionem syphiliticain orta.

P. Frank, Richter, Baase , Jos. Frank,  opp. citat.

El. de Siebold, J brc), Mende, Osiander  in opp. de femiua-
rum morbia.

§• 1182. Profluvia haec nune parca sunt nune Iarga
imo largissima, de noete remittunt aut plane silent, mane
recurrunt uberiora, et motu validiore, nixu ad alvum
potibus spirituosis, victu aromatibus multum condito aut
salso , aeri etc. promoventur.

Leucorrhoea in specie levioris gradus, et quae ex
utero scaturit, saepe paucos solum per dies ante et post
menstrua comparet, quae malo increscente mucosa ma<>-is
( iuam cruenta secedunt, vel et rnucoso supplentur proflu-
vio 5 majoris autem gradus et e vagina solum profecta
c °ntinuat, dictis vero periodis notabiliter augetur. Nisi

290

cachexia aut virium subsit exhaustio, diu satis sine
magnis molestisve saepe fertur symptomatibus, pedeten-
tim vero et e genitalium morbo in se spectato et ex hu-
morum jactura prodeunt: debilitas , dolores sacrales ,
lumbales, dorsales, gasteralgia, dysorexia, dyspepsia,
bradypepsia, ructus, flatulentia, alvus inordinata, 1'aciei
pallor, cutis musculorumque Iaxitas , tremor artuuin et
titubatio , angor et cordis palpitatio sub raofu ac inten-
sione virium, somnolentia, oculi irrorati, vitrei, annu-
lis caeruleis sulcati, palpebrae obscurae, bruneae, obtu-
tus languidus, mensiuin, nonnisi rarissime debito lar-
giorum, anomaliae, insignis vaginae et uteri relaxatio
indeque prolapsus; sterilitas, saltem magma in abortus
facilitas. Mucus aut neglecta munditie, longiore igitur
in vaginae plicis retentione, aut morbo principali incre-
scente acer redditus modo  nune secundario  inflammatio-
nem illius cum pruritu, ardore non autern plane sub mictu,
et pudendorum externorum ac femorum arrosiones, ex-
coriationes producit, cum pcdissequis ulceribus foedis,
saniem discolorem fundentibus.Similiter inde in maribus,
munditie posthabita, glans et praeputium adliciuntur.
Tandem debilitas , emaciatio , habitus cachecticus con-
spicue increscunt, febricula evolvitur lenta, cum tussi
sicca, sudoribus noeturnis, intumescentiis oedematosis,
quandoque metrorrhagiis et tabe completa. — Attamen
leucorrhoea sicut blermorrhoea urethrae virorum chronica
saepe, utut tarde, in sanitatem abit. Leucorrhoeam diu"
turnam non raro polypi uteri, callositates , induration^s ■>
carcinomata vaginae, uteri, ovariorum sequuntur.

Nota.  Diaguosis blennorrhoeae efcleucorrhoeaenon syphiliticae a
sjphilitica saepe admodum difficilis nec a symp|oinatibus sin-
gulis, nec ab iuitii morbi ratione tuto desumitur, sed ubi ae &‘ 1

dubium discutere nequeunt vel nolunt,ab omnibus simul mo

mentis diagnosticis prudenter aestimatis repetendaest. Idcin

de firma profluviorum istorum a puriformibus, pm uleiitis aut

ieborosis, quae a vaginae,uteri,ovariorum, vesicae,aut pio
»tatae abscessu vel ulcere proficiscuntur, distinctione valet-

291

g. H83. Sedeš  blennorhoeae virorum non syphili-
ticae membrana urethrae inucipara, leucorrhoeae eadem
vao-inae, aut uteri, aut utriusque simul, a!iquando tu-
barum ipsarum est (P. Frank,  epitom. etc. L. V. p. 177.}.
heucorrhoea uteri  non aeque facile ac vaginae cogno-
scitur. Probabilem de ejus praesentia conjecturam per-
mittunt: manifestatio ejus, saltem in principio, nonnisi
ante et post menses, his vero (luentibus cessatio; lon-
gior pedetentim ac continua tandem duratio et conspi-
cuum menstruorum successive parciorum tandem deficien-
tium periodis augmentum \  citra morbosum pressionis,
tensionis aut doloris in vagina sensum cum doloribus
aliisque incommodis in abdomine et uteri regione, cum
sterilitate, vel magna in abortus proclivitate connubium;
coagulorum lymphae, nonnunquam sub tenesmo dolores
ad partum aemulante, secessus; insignis organorum di-
gestionis sympathica adfectio , oppressio ventriculi in
specie, gasteralgia, anorexia, tarda et imperfecta dige-
stio, llatulentia, alvus obstipa,cepha!aea sensirn evolutae,
quibus brevi cachexia gravis , macies, imo febris tabifi-
ca superveniunt.

g. 1184. Profluvia mucosa nune considerata licet
pleruinque, praesertim initio, ab irritalione  aut phlogosi
membranae muciparae chronica,  per causas tum topicas
tum universales producta, pendeant, non raro tamen a
debililale  universali aut vel maxime locali, laxilule  et
congeslione  humorum passiva  proficiscunlur. Quare blen-
norrhoeam urethrae virorum et leucorrhoeam feminarum
insontem in activam  et passivam  distinguere oportet.

g. 1185. Dispositio  in aelivus  genitalium blennor-
rhoeas in irritabilitate totius organismi et istorum prae-
cipue organorum exaltata, instinctu sexuali admodum in—
citabili consistit,et priore intuitu tempore mensium ac lo-
chioruin maxime viget. — Dispositio in passivas  e contra-
rio in debilitate et laxitate universali aut praevalente lo¬
cali, in serosa nimis sanguinis indole, et passiva humo-

19 *

292

rum in imo ventre, praesertim in membranis genitalium
muciparis, congestione radicatur. ,

Canscie  feminarum, et majorem in partem virorum
blennorrhoeam excitare activam  valentes sunt: a) idio-
paihicae:  heterogenea varia vaginam offendentia,ut pes-
saria, spongiae, turundae etc., ascarides vermiculares,
fluida irritantia injecta, humores acres ex utero depluen-
tes, frequens titillatio genitalium et frictio , instinctus
sexualis provocatio inanis, masturbatio, coitus debito
frequentior, lasciva in genere ratio vivendi 5 prunarum
cruribus interpositarum, pediluviorum irritantium abusus;
abortus 5 tumores oinnis generis ac indurationes tam va-
ginae quam uteri; b) sijmpathicae:  vennes in primis
viis, ^crophulae praesertim in glandulis meseraicis emi-
nentes 5 dentitio difficilis; remedia irritantia; inultum ex-
aestuantia aroinatica, balsamica, resinosa, acria spiri-
tuosa, saepe nimis emmenagogorum titulo in abusum vo-
cata; c) anlagonislicae:  suppressae alibi secretiones
morbosae, praeprimis serosae, mucosae, saniosae, diar-
rhoeae itaque chronicae,sudores habituales pedum, haemor-
rhoides fluentes, ulcera crurum chronica etc., sic et
eruptiones cutaneae chronicae, scabies, herpes, tinea etc.
suppressae; rheumatismus diuturnus, arthritis liaemor-
rhoides imnembranas dictas translatae. — Causis excitan-
tibus Ieucorrhoeae passivae,  in quam activa oinnis per
durationem longam, nimiam humorum jacturam, nec non
digestionem,sanguificationem ac nutritionem laesas trans-
mutari potest, accensentur, a) idiopathicae:  partus dif"
ficiles cito sese excipientes, frequens ac stipatum morbis
puerperium , frequens abortus, onaniae vitium, coitus
praematurus, nimium repetitus, infectiones syphih ticae
praegressae, metrorrhagiae, nimis calidum genitalnim
regimen; b) sijmpathicae:  vitae genus molle, otiosum,
protracte super pulvinaribus foventibus sessio, somrius
nimius, cura, moeror, amor infelix aliaque animi pathe-
niata deprimentia , potuum theatorura , calidorum, reia-

293

xantium, pharmacorum purgantium abusus, victus fatuus,
pinguis, mucilaginosus, farinosus; habitaculum humidum ,
humido-frigidum; tempestas continuo humida, frigida
simul, nebulosa; in genere causae polyblenniae quoque

186. et 102.), et chloroseos (§. 1027.), quarum
symptomatibus leucorrhoea saepe deprehenditur adgre-
gata.

§. 1186. Leucorrhoea puellis et nuptis urbium va-
starum incolis admodum frequens est, in Batavia et Po¬
loma fere endemica. Bebellis utplurimum, et sanata licet
a levibus facile revertitur occasionibns. Quae organismo
infert, damna jam recensebantur; singularem šibi vindi-
cat attentionein passivae morborumque hujus principalium
in posteritatem influxus, siquidem graviditates non defi-
ciant.Sanationi plurimum obsunt magna totius organismi
et genitalium in specie debilitas et laxitas, febris depa-
scens, scorbutica diathesis, cmn malis rheumaticis, ar-
thriticis, scrophulosis, herpeticis pertinacibus connubium,
nec non provecta menstruis jain silentibus aetas. Vitia
organica, indurationes, scirrhi insanabiles, polypi opera-
tione non tollendi, adversum plane suppeditant praesagium.
In puellis junioribus intrante menstrua periodo, in femi-
nis graviditate nonnunquam aufertur. Ceterum progno-
sis variam sequitur constitutionem individualem, causam
excitantem aut morbuin principem, leucorrlioeae duratio-
nem, indolem, copiain et effectus, sicut coinplicationes
et s. p.

§■  1187. Malum generatim ardue sanandum in casi-
bus bene multis praecmeri  facile posset, si expositiones
rationales seriaque medicorum monita obsequiosas sae-
pius invenirent aures. Prophylaxis autem ab evitatis cau-
sis occasionalibus 1185.) essentialiter pendet; quo
intuitu puellis in urbe degentibus gravis sunt momenti
CP, Frank  epit. L. V. p. 215 246): educatio tam phy-

sic a quain moralis prudens, rationalis mentis culturae
et  delectationum, imprimis Iecturae definitio, directio;

294

tempore pubertatis congrna circa inenstruorum dignitatem,
circa turbarum aut suppressionis eorum causas et effectus
adversos, ideocpie necessarias in vitae genere, victu,
diaeta, regimine etc. regulas et cautelas informatio.

§. 1188. In Ieucorrhoeae et virorum blennorrhoeae .
insontis Iractamine  potentiae ac circumstantiae toti
organismo et genitalibus speciatim noxiae omnes eviten-
tur oportet et auferantur; quae inter causas excitantes
sunt enuineratae £§. 1185.3- Morbi praeterea universa-
les aut topiči, profluvium parientes symptomaticum, gra-
vioribus cum eorum symptomatibus, inductisque fortasse
jam effectibus tollantur. Leucorrhoeae igitur aut blen¬
norrhoeae virorum ab irritatione locali vel et phlogosi,
quemadmodum saepe in principio , plethora et virium vi-
gore stipata pendenti methodus medendi universalis anti-
phlogistica, plus minusve generosa, localis emolliens per
fomenta humida, cataplasmata, balnea tepida, etnonnisi
in feminis per injectiones emollientes lenissitne factas ,
opponatur, utque omnes se- et excretiones normales
simul rite procedant, sedulo curetur. Depletionibus san-
guinis raro opus esttopicis. Irritatio localis vel phlogosis,
profectaque inde blennorrhoea causalem cum arthritide,
rheumatismo, efflorescentiis cutaneis chronicis, sudoribus,
ulceribus, haemorrhoidibus, scrophulis etc. nexum agno-
scens, curain in haec simul mala secunduin normas in
eorum tractamine statutas dirigi, pharmacoruinque ibidem
commendatorum selectum speciali casui congruum fieri
jubet.

Ueficientibus vero symptomatibus irritativis tum uni-
versalibus, tum topicis aliis nisi forsan effectivis,a m ,lCI
nimirum secretiper longiorem in vaginae plicis retentio-
nein (^sedula munditie neglecta3 corrupti acriinonia pi o-
ductis; blennorrhoea potius vel nune vel jam ab exordio
jn debilitate et laxitate universali aut locali sive causali
sive effectiva suum agnoscente fontem remedia interna
indicantur tonica, adstringentia, amaro-aromatica, et in

295

membranas genitalium rauciparas epecialius activa, ut:
trifol. fibr., centaur. min., quassia etc.; herb. salicariae,
cortices salicum,, quercus, hippocastani, chinae, casca-
rillae, martialia, alumen, gummi kino: elix. acid. Hall .,
tinct. aromatico-acid., marrubium alb., millefol., salv.,
myrrha, olibanum, balsama naturalia; adjuvanda victu
bono eupepto, modice condito, cauto vini Budensis usu,
motu in aere libero frequente moderato, balneis aut tc-
pidis aut frigidulis simplicibus vel aromaticis, vel sul-
phureis, vel martialibus; lotionibus cum aqua egelida,
frigida; frictionibus siccis totius cutis superficiei modicis,
exhiIaratione animi etc. etc. — Inter remedia topiča T
quae communiter evitari nequeunt, et debilitate et laxi-
tate nonnisi locali adhuc restante sufliciunt sola, memoran-
tur: aqua egelida et frigida lotionibus*, injectionibus,
epithematibus inserviens; alumen, vitriolum album, gum¬
mi kino, saccharuin saturni in eadem vel in decocto
cort. salicum vel quercus soluta; haee ipsa aut decocta
herbae salicariae, fol. salv., rad. tormentillae sola; aqua
calc. per se, veljam lacte, mucilagine, jam uno alte-
rove decoctorum nominatorum varia proportione remixta,
injectionibus dicata. Praemissa, ut mucus eluatur et va¬
gina depuretur, injectione simplice aquosa, situ dorsali
natibus quidp.iam elevatis medicatum injiciatur fluidum
ac femoribus decussatis per minuta imo semiquadrantem
retineatur. Eadem fluida spleniorum vel spongiae in coni
formam adaptatae ope etiam vaginae immittuntur. Insuper
huc spectant: fumigationes ex pulveribus aromaticis,
olibano, succino, styrace, mastiche etc. ad genitalia ex-
terna, vel mediante tubulo in vaginam directae, nec
non hypogastrii, regionis lumbalis et sacralis, femorum
lotiones cum vino, špirit, vini, camphorato, aromatico etc.
— Quibus omnibus in remediis topicis administrandis cum
cautela incedendum est; speciatim quod injectiones con-
c ernit, si largum est et inveteratum profluvium, lente so-
,u ‘u et successive ad tonicas fortiusque adstringentes, ne

296

suppressionis repentinue inferantur damna, confugien-
dum, et, si vaginae peccat sensibilitas, a blandis in-
choandum, his pro re nata mucilago, extr. hyoscyami,
op. aquosum etc. admiscenda sunt, ac nonnisi pedetentim
ad fortiores transeunduin.

Leucorrhoea ubi a vitiis organicis, polypis, scirrhis,
ulceribus vaginae vel utori carcinomatosis aliisve pendet,
citra iuedelam horurn indoli convenientem ipsa variain
indicat therapiam, et quidem inox quae depuret, aci-e-
dinem malumque corrigat odorem per injectiones ex de-
cocto sejnin, lini, succo dauci sativ. expresso; quae spe-
cifice agat, per decocta cicutae, hyoscyami, belladonnae
injecta , aut solutiones mere. sublim. — g grani par-
tein pro lluidi uncia}, vitrioli cupri (eadem proportione),
aquam calcis etc., mox quae adstringat, per decocta putam.
virid. nuc. jugi., cort. salic. etc.

§. 1189. Sublato , nisi cuin morbo principali insana-
bile sit, profluvio inucoso, partim recidivae occurrendum
causas fugiendo, remediaque localia per varium tempus
continuando, partim effectus a morbo relicti auferendi
sunt traetamen per diaetam, regimen corporis ac mentis,
atque pharmaca siinul instituendo, quod et illis ipsis et
causalibus, siquidem perstent, morbis tollendis idoneum
sit. Ab arbitrario vini et spirituosorum quorumvis potuum
usu, et blandimentis ac irritationibus voluptuosis re-
petitis, cum vel sine instinctus sexualis complemento,
ut attentissime šibi caveant, convalescentes serio mo-
neantur est necesse.

Spec. 3. Spermatorrlioea.

1190. Spermatorrhoea (gonorrhoea,  der Samen-
Huss} seminis nimia copia secreti et plerumque simul sue-
ci prostatae excretionem involuntariam significat.

§• 1191. Evacuatio haec initio nonnisi de noete ni-
mis irerjuens, aut et repetitis eadem noete vicibus, sub
insommis lubricis et penis erectionibus, per ejaculatio-

297

nes singulas contingit, pollulio, nocfurna  dieta; postea
de die quoque levioribus irritamentis voluptuosis, aspectu
feininae, statuae, picturae etc. sensibus indecenter
blandientium prolicitur, pollulio (Murna  vocata; tandem
imo vix non continuo guttatim sine ornni voluptuosa, sed
a mechanica solum per incessum, equitationem, alvi ex-
clusionem irritatione,sine sensu libidinoso et penis erectio-
ne procedit, gonnorrhoea  seu spermatorrhoea com-
plela  audiens.

J. E. Wichmann ,  de pollut. diurna frequentiore sed rarius ob-
servata tabesceutiae causa. Goett. 1782. 8.

Fr. Hildebrand,  tiber die Ergiessungen des Samens im Schla-
fe. Braunschweig 1792. 8.

§. 1192. Symptomatum per spennatorrhoeam pede-
tentim inferendorum potiora sunt: corporis mentisque
functionum omnium languor atque debilitas, hebetudo,
animi dejectio,amb!yopia amaurotica, dyspepsia, emacia-
tio, spasmi et-convulsiones multiplici sub forma, impo-
tentia virilis, eminens extremitatuin inferiorum imbeciili-
tas cum lumboruin doloribus ac incessu arduo delumbi,
cachexia, tabes dorsalis. (Confer. §. 938 ets.}

§. 1193. Disponunl  in spennatorrhoeam debilitas et
irritabilitas universalis, et praematura inde instinctus
sexualis evolutio. Excilanl  eam: onania, coitus exce-
dens; diureticormn et aphrodysiacorum abusus; irritatio
genitalium sympathica per sordes gastricas, verines, vi-
scerum abdominis infaretus et vitia organica, nec non
ductuum emissariorum prostatae glandularumque sernina-
lium paralysis, vulnus, exesio.

1194. Gonorrhoea momentosis omnino adnumeran-

da morbis est. Ponderatio et prognosis  debito sub indivi-
dualis aegri respectu ex dictis facile depromitur.

§. 1195. (Juod therapiam  concernit, arceantur primo
e t fugiantur, quaecunque in corpus aut animam agendo
^enitalia irritare, et humorum ad ea congestiones vel se-
“iinis plane evacuationes producere valent, ut: irrita-

21>S '

menta libidinosa, potus spirituosi; stragula mollia nimis,
plumosa, situsque in illis, dorsalis praecipue aut abdomi-
nalis; cibi tenaces, digestu difficiles, flatulenti, aromate
conditi inultum nutrientes, sero imprimis vespere comesti;
urinarum in vesica, sic et durarum siccarura in recto
faecuin accumulatio etc. Onaniae in specie sub attentissi-
ma indefessa invigilantia occupatio continua, motus, la-
bor corporis adcommodatus ad defatigationein usque,
mentis lucubratio, aniini distractio, et sedulae expositio-
nes ralionales opponantur. — Dein morbus principalis
congruetractetur. Contra praedominantem,si gonorrhoeae
subest, debilitatem ac irritabilitatem topicam pharmaca
tonica et sedantia nota, ex illis praecipue camphora, ex
his narcotica, opio excepto, gradui perfecte adaptata,
siinuhjue balnea, lotiones egelidae, frigidae, epithemata
taiia ad perinaeum valent. lrritatio idiopatliica aut sym-
pathica, si sublata causa perstiterit, methodo medendi
atque regimine concordante antiphlogisticis compescatur.
Pollutiones nocturnae praepediri saepe possunt, si scro-
tuin una curn pene suspensorio lineo {^non calefaciente),
]axo exceptum tenetur, ut ingruentibus forsan membri
erectionibus aeger expergetiat. — Ductuum excretorio-
rum prostatae et glandularum seminalium exu!cerationes
raro admittunt sanationem; hinc malis jacturae seminis
sequelis pro possibili occurratur.

§. 1196. Convalescenlia,  praeter noxarum omnium
fugam, pro morbi principalis diversitate, jam roborante,
jam moderante et pacante, jam refrigerante et negative
debilitante tractamine adjuvetur.

Spec. 3. Salivatio.

§. 1197. Salivatio  Q>tyalismus, der SpeicheldussJ
debito Iargior est salivae vitiosae se- et excretio.

S- 1198. In febribus septicis , gastricis, i' 1 v,a  '°' IS
nonnunquam crilica,  ceterum ubique symptomalica  de-
prehenditnr. Est autem symptoma vel  irritationes glandu-

299

Jarum salivalium aut inflammationes, cum aut sine Iaesio-
ne ortas , locales, idiopathicas, sympathicas sive meta-
staticas ab ictibus, percussionibus , refrigeratione, gin-
givarum, Iinguae, tonsillarum etc. phlogosi, a dentitione
difficili, aphthis, vermibus, a tinea capitis, crustae la-
cteae, aliaruinve efflorescentiarum chronicaruin, sicut
variaruin se- et excretionum suppressione concomitans;
vel  morbis universalibus , speciatim hypochondriasi, hy-
steria, specilicis ab hydrargyro aItex*ationibus systematis
lymphatici productum; vel  a ductuum salivalium,eorumve
orificiorum relaxatione aut paralysi, laesionibus pendens.

g. 1199. Dignitalem  salivationis jam inajorem jam
minorem copia et qualitas salivae, profluvii duratio, causa
morbusve principalis, organorum oris fauciumcpie vicino-
rum compassio, atque effectus in totum organismum
redundantes definiunt. Excessum ejus omnia nimiarum
evacuationum deficientisque nutritionis symptomata, re-
pentinam vero suppressionem organorum vicinorum aut
remotorum inflaininationes, cum congestionibus et insigni
in humorum effusiones nisu, excipiunt.

§. 1200. Therapia  salivationis non criticae, et mo-
dicae circa influxus sol um tum eam promoventes tum sup-
primentes , et hoc intuitu frigus praecipue et adstringen-
tia colatoria et gargarismata vitanda versatur; largioris
autem causam excitantem aut principalem morbum auferri
jubet. Ilinc dentium cariosoruin prominentias irritantes
aut Iaedentes obtundere, amovere, ulcera oris ad sanatio-
nem perducere, irritamenta gastrica, vermes eliminare,
praesentein forsan glandulariiin salivalium, Iinguae, ton¬
sillarum etc. inflammationem traetamine ad artis regulas
instituto, universali, topico, antiphlogistico, diluente,
emolliente, derivante per sanguinis depletiones, antiphlo-
gistica emollientia, solventia, eccoprotica, diapnoica,per
collutoria, cataplasinata, pediluvia emollientia etc. rite
c «rare oportet. Salivationem a inercurialibus inductam,
s ymptoinatibus irritationis plurimuin fraetis, usus florum

300

sulph. in pulvere, hepatis sulphuris aeque ac campho-
rae in decocto mucilaginoso cohibere valet. Sublatis
syinptomatibus irritativis tonica, adstringentia indicantur
collutoria et gargarismata, ex decocto cort. salicis, quer-
cus, infuso fol. salv. sine vel cum aluinine, aqua egelida
dein frigida pura, solutione aluminis etc. aquosa. Saliva-
tioni a ductuum salivaliuin relaxatione, paralysi pendenti
praeter mox memorata per irritantia v. gr. rad. pyretri,
pimpinellae, calain. arom., semin. sinapis, cort. cinna-
raoiB. etc. forma masticatorioruin, vel collutoriorum cum
aut absque alcohole occurritur.

§. 1201. Superstitem morbo sanato majorem adhuc
glandularum salivalium irritabilitatem, quae sponte pede-
tentim non componatur, usus collutoriorum tonicorum
ante memoratorum, sine acribus aut spirituosis adjuvan-
libus , diutius continuatus tollit.

Spec. 4. Diarrhoea.

§. 1202. Diarrhoea  (alvi fluxus, defluxio, derDurch-
fall, das Abweichen) dicitur iterata celerisque humorum
debito largius ac morbose secretorum, cum vel sine fae-
cibus, per alvum ejectio, cum vel sine dolore et febre
contingens.

VanSivieten:  comment. in H. Boerhaave  Aphor. T. II. p. 311. ets.'

M. Stoli,  praelect. in div. morb. chron. T. II. Vienn. 1789.

J. P. Frank, S. G. Vogel, Richter, Haase, J os. Frank  o p p. cit-

§. 1203. Est autem diarrhoea a} ratione originis •'
primaria  et secundaria ; idiopalhica  et sympalhica,  cUl
vicaria  et metastatica  subordinandae sunt; substantiva,
symplomatica  et critica ; b) ratione indolis: activa et
passiva; inflammaloria, nervosa  et sep tiča-, c J  ratione
connubji: febrilis  et non febrilis; pura  et conipdcala:
d) ratione decursus ac durationis: acula  et chromca
sive habitualis:  e) ratione relationis ad causas: epide-
viica  et sporadica;  fj ratione effectuum: salulaiis  et
uoxia,  g) ratione diversorum humorum aliarumque ma-

301

terierum se- et excretarum, nec non causarum: stercoro-
sa  seu suburrulis,  a čollectis in ventriculo et Iractu inte-
stinali saburris, et a diaetae vitiis 5 verminosa,  ab ansa
multiplici, vermibus praecipue intestinalibus cum eorum
secessu; cibaria  seu lienteria,  celeris ciborum parum
vel non digestorum potuumque per praecipitem ventriculi
ac intestinorum debito irritabiliorum motum peristalticum
dejectio; biliosa,  jam T. I. §. 168 . memorata; serosa,  a
transpiratione suppressa per refrigerium, aerem humidum
ac frigidum, potus frigidos, aut glaciem conditam (jliarrh.
rheumatica s. catarrhosa), a rheumatismo vel catarrho
ad intestina transgresso, efflorescentiacutanea repulsa etc.
£d. metastatica^, pariter intestinis per purgantia aliasve
substantias vehementer irritatis; mucosa,  ab enteritide,
dysenteria praegressa, a primarum viaruin debilitate, la-
xitate et excedente muci secretione in poIyblennia,scro-
phulis, diarrhoeis in genere chronicis; cruenta,  in in-
fantibus recens natis a sanguine cum lacte simul sucto et
deglutito (J. W. HchmiU;),  in adultis ab haemorrhoidi-
bus internis, purgantibus drasticis, venenis acribus,
aliisve substantiis primas vias potenter irritantibus aut
imo laedentibus5 alba,  incongrue chylosa  dieta, potius
puriformis (fluccas caeliacus  auetorum , Milchruhr) , ab
humorum traetus intestinalis lymphaticorum, serosorum
et mucosorum morbose alteratorum secretione, ex debili¬
tate ac laxitate 5 a passivis humorum congestionibus in
visceribus abdominis , praecipue autem chronicis glandu-
larum intestinorum et megenterii inflammationibus in ar-
thritide, serophulis, moliminibus haemorrhoidalibus, me-
tastasibus lacteis, et a morbis cutaneis chronicis suppres-
sis; tandem et ichorosa Qluxus hepaticus  auct., Leber-
fluss), sub doloribus colicis fluidum seroso - cruentum ,
loturae carnis simile evacuans, non ab ulceribus liepa-
tis soluin, sed a varicosis etiam venarum in intesti-
ni s, speciatim haemorrhoidalium dilatationibus; a fluxus
haemorhoidalis externi suppressione, intestinorum alio-

302

rumve viscerum abdominis ulceribus, intestinirecti fistu-
Iosis.

§. 1204. Symptomata diarrhoeam partim praeceden-
tia partim comitantia pro causarum morborumque princi-
palium diversitate multum variant; comraunissima sunt:
dysorexia aut anorexia, ventriculi oppressio, abdomen
inflatum ac tensum, borborygmi, cutis sicca et frigens,
sitis , urinae parcae, dedolatio, pulsus inordinati, quan-
doque intermittentes; termina nonnumjuam vel dolores
hinc illinc scindentes aut lacerantes fugaces, cum nausea
et vomituritione transitoriis. Diarrhoeis chronicis, sic et
effrenibus ardor in intestino'reeto, tenesmus, debilitas
magna, ipsae lipothymiae, faciei collapsus ac defigura-
tio , febris, aut intestinorum phlogosis et gangraena, vel
tabes, hydrops superveniunt, siiccedunt. Fausto vero
in času evacuationes rariores fiunt, copia et lluiditatc
minuuntur, symptomata comitantia simul numero ac inten-
sitate decrescunt, doneč tandem dissipentur.

§. 1205. Insigniuntur in specie diarrhoea gastrica
saburralis  seu stercorosa, et biliosu  phaenoinenis, statum
saburralem ac biliosum designantibus, in febre gastrico-
saburrali ac biliosa recensitis; lienteria  ingestorum nu-
trimentorum tain solidorum quam fiuidorum vix ingestorum
celeri partim adhuc crudorum partim parmn mutatorum
per alvuin emissione, praecedente saepius bulimia, comi-
tantibus nonnunquam ventriculi gravitate ac plenitudine,
nausea, torminibus,hypochondriorum ardore; serosa,  tem-
pore autumnali quandoque cum malis rheumaticis simul
epidemice regnans, doloribus colicis praeviis saepe ut-
cunque intensis, sensatione flatuum secessum mentiente,
nisu ad exci - etiones admodum celeri et valido, excretorum
copia magna et fluiditate , atque malis diarrhoearuin ma-
joruin sequelis cito ingruentibus; mucosave re et autumno
adulto cum variis adfectionibus catarrhosis non raro epi-
demica, ceterum in subjectis inertibus, debilibus, sero-
phulosis saepius obvia, symptomatibus catarrhalia aemu-

303

lantibus, uti: plenitudinis sensu, tensione, expansione.sen-
silitate abdominis, dejectionibus ahinis initio uon dolorifi-
cis et fluidioribus, postea dolore et quandoque tenesmo
Stipatis, spissis, mucosis, diversimode coloratis, quae
statu clironico, et a vermibus pendentes cum alvi reten-
tionibus alternare consueverunt ; alba  aut puri form is
qualitate peculiari lluidorum excretorum pro cliy!o olim
habitorum 5  ichorosa  denique, tluxus hepaticus incongrue
vocata, ichoris foetentis, brunei, saepe sanguine remixti
seces.su, nec uon symptomatibus, variorum cum prirnis
viis communicantium viscerum ulcerationes si/rnificanti-
bus, notantur.

§. 1206. Disponunl  ad diarrhoeam debilitas organo-
rum digerentium in genere, magna eorum seunaturalis seu
morbosairritabilitas, se- et excretionum aliarum serosarum
aut muscosarum, transspirationis cutaneae praesertim re-
strictio. Hereditaria quandoque Jiaec dispositio, integras
vexans familias offenditur. — Momenta causae occasionalia,
quorum alia epidemice, alia jam epidemice jam sporadice
agunt, partim idiopathicasunt partiin sympathica: consen-
sualia velantagonistica. a) Idiopathice  diarrhoeas gignunt
aclivas:  exsuperansnutrimentorum,praeprimis irritantium,
multum salsorum, acidorum ingurgitatio 5  fructus horaei
immaturi, acidi, austeri; reliquiae ciborum non digestae,
crudae vel depravatae; potus acidi, non perfecte ferrnen-
tati, aut corrupti; substantiae quaevis remediorum sol-
ventium et purgantium, atque venenorum acrium numero
adscribendae, šaliva acris deglutita praesente ptyalismo,
bilis abundans et acris, succus pancreaticus tališ, pus,
sanies, vermes; — passivas:  cibi pingues, oleosi, fatui,
facile acescentes, mel atque mellita, saccharata, fructus
aciduli copiosi; lac pingue, sic et acescens. b) Sympa-
thice  diarrhoeas aclivas  producunt: dentitionis opus;
refrigeratio, abdominis maxime et peduin; catarrhorum,
r heumatismi, vel arthritidis ad intestina migratio; — an-
ta 907iistice:  cohibita transspiratio cutanea, efflorescen-

304

tiaram variarum, ulcerum cutaneorum , sudorum chroni-
corum, sic et salivationis, lactationis, iluxus haemorrhoi-
dalis , expectorationis diuturnae suppressio , repentina
oedematum chronicorum dispulsio. Sympathice diarrhoeas
passivas  inducunt: inetus, anxietas, terror, deprimens
animi adfectus omnis, nec non imaginationis potestas.
— Tandem c J qua symploma  diarrhoea utplurimum acli-
va  chronicas tractus intestinalis, pancreatis, hepatis,
glandularum meseraicarum phlogoses ac suppurationes,
potissimum pussiva  febres nervosas simplices cliaractc-
remque febrium nervosum in genere, febrim putridam,
phthises purulentas omnes, a!iosquemorbos benemultos
extremo in stadio comitatur.

§. 120T. C ausa proxima, essentia  diarrhoeae par-
tim in uberiore humorum simul vitiatoruin intestinalium,
ant bilis, succi pancreatici aliusve fluidi morbose producti
secretione, partim inaccelerato nimis motu peristaltico per
tubum intestinalein, debitoque parciore, non proportiona-
ta, resorptione invenitur. Secretio autem largior ab liu-
morum adfluxu jam per idiopathicam vel sympathicam
vasorum capillarium,glandularum, viscerumve seceimen-
tium irritatiojnem, jam per vasorum absorbentium Iaxita-
tem et inertiam adaucto , — motus peristalticus celerior
jam ab irritatione, jam a debilitate ultro proficiscitur.

§.  1208. Diarrhoea salutaris  esse potest, si materiac
peccantes, eam facientes aut alentes, vel quoquo alio
modo noxiae, vel morborum febrilium crisi in intestino-
rum tractuin delatae, per eam moderata sub humorum
jactura eliminantur; si viscerum abdominalium infarctus,
humorum inpulm nibus, in aut ad caput congestiones,
in abdominis , pectoris, cranii cavis , in textu celluloso
eutis etc. collectiones, morborumque formae et sympto-
mata inde pendentia, uti: digestionis, assimdatioms,
nutritionisque vitia, febres intermittentes rebelles, gra-
vamina haemorrhoidalia , hypochondriasis, melancholia ,
arthritis, epilepsia, cephalalgia , visus ac auditus vitia,

' 305

dentitio difficilis, tussis chronica, dyspnoea, nec non
pertinaces morbi cutanei, per diarrhoeain tolluntur, aut
magnopere saltein sublevantur. Ast et salutaris duratione
vel nimio humorum dispendio in nocivam convertitur
diarrhoea.

Ouo major ac celerior, aut diutius protracta humo-
rum jactura, quo morbus principalis gravior, insigniore-
que digestionis turba stipatus, quo momentosiora simul-
tanea sunt tum topiča tuin universalia symptomata, dolo-
res nempe , febris etc., eo certius citiusve malae diar-
rhoearum sequelae, supra recensitae, ingruunt. Diarrhoea
pervicax tabi, phthisi, cachexiis cum hydrope, scor-
buto etc. accedens mortis utplurimum nuntia est.

Mali sunt ominis: ciborum ac potuum mox ingesto-
rum praepostera et fere non mutatorum dejectio , mate-
rierum copiosarum puriformium, purulentarum, imo sanio-
sarum, dissolutarum coloris brunei, cinerei aut nigrican-
tis, sanguinis multi praecipue dissoluti eliminatio; diar-
rhoeae ipsae, quae febri lentae et ineteorismo junctae
hunc non minuunt; quae superveniente vomitu, alias
nonnunquam levante, minime decrescunt; quae completa
sub anorexia continuant; quae inscio contingunt aegro ;
quae pharmacis ac regulis diaeteticis et regiinine psychi-
co congrue ordinatis. atque rite servatis resistunt; quae-
que facile admodum ac frequenter redeunt.

Subjectis junioribuslauteque nutritis diarrhoeae haud
aeque ac senibus et exhaustis obsunt. Hystericas vel
pessime adficiunt. <

Diarrhoeae chronicae repentina cessatio raro sineno-
tabilibus manet malis sequelis; febre, dolore colico vehe-
mente, abdomine expanso ac sensili stipatae enteritidem
facilegangraenescentem minantur, cephalaea dira, nausea,
®xaltata oculorum auriumque sensibiIftate,photophobia etc.
circuindatae encephali vel meningum inflammationem
nietuendam faciunt etc.

1’rognostica reliqua ex iis, quae de diarrhoeae varie-

20

306

tatibus causisque supra, nec non de morbis ejus princi-
palibus vario exj>osita sunt loco, facile depromuntur.

1209. Diarrhoea salutaris non oppugnunda  dire-
cte, sed, nisi času necessario potius promovenda,justos
solura intra liinites retinenda est; unde quaecunque ad
noxas spectantia arceantur oportet et fugiantur. 3Iodum
vero transgredi minitans, vel jam transgressa, sicut
dian-hoea nulio respectu proficua, generatim pro causa
ejus , pro morbo principaJi seu universali seu topico, pro
ejus ipsius syinptomatumque comitantium magnitudine,
atque redundante in organismum totum effectu curanda
venit. Primarum igitur viarum sordes et contenta pere-
grina congruo aut emetico aut purgante quantocyus eli—
minentur, vel, si acria, venena in specie sint,largo simul
attenuantium aut involventium purgantibus apte nuptorum
aut cum iis alternantium usu mitigentur, vel qualitatibus
essentialibus chemice immutentur et innocua reddantur,
qualia in aqua fluidisque aquosis, mucilaginosis, mucila-
ginoso - oleosis , in oleis pinguibus recentibus, et intuitu
certo in potentiis chemicis adaequatis praesto habentur.
Hinc sordibus ac substantiis acidis, rancidis penes potu-
lenta blanda aquoso-mucilaginosa, specialius magnesia,
lapides cancrorum, soda carbonica, opponantur, — ve-
henis acribus vegetabilibus potus mucilaginoso -aciduli,
et purgantia acidula, mineralibus vero acribus sapones ,
kalia carbonica, sulphur , hepar sulphuris simul ac aqua,
lac, serum lactis, emulsa, decocta saturata radicum
althaeae, salep, symphiti off., hordei, orizaeetc.,
mi arabicum vel tragacanthae aquae aut lacti admix tum ’
et similia affatim potata, olea pinguia blandissima p CI s0
vel forma emulsi spurii aut enematum mucilaginosO'°l eo ~
sorum assidue adhibita; nec non fomenta, catapl asma t a
emollientia abdomini imposita, balnea moderate calida.
In diarrhoea a vcnenis acribus, si dolores vehcmentes
atque continui, symptomata concomitaatia, subjecti ratio

807

justam de enteritide imminente incutiunt metum, venae-
sectio ne differatur.

Ubi vermes diarrhoeam faciunt, cura jam exposita

1039. ets.) , diaeta parca specificisque prius debili—
tandi remediis , forti espellantur purgante.

Diarrhoeae biliosae juxta principia et regulas thera-
peuticas, ad febrim biliosam explanatas, tractentur.

Dentitionem difficilem comitans diarrhoea non nisi
immodica et vere noxia cohibeatur modo, quo humorum
ad caput congestio non inferatur, aut jam praesens non
plane augeatur. Citra convenientem gingivarum curatio-
nem decocta blanda mucilaginosa, mixturae gummosae,
enemata mucilaginosa, amylum gerentia, frictiones ab-
dominis, fotusque calidi sicci communiter sufficiunt; sy-
rupus diacodii, tinctura opii cautissima manu porrigenda,
mucilaginosis addita ad urgentes solum necessitatis ca-
sus reservetur.

Diarrhoeae a refrigerio regimen calidum initio prae-
sertiin in lecto cum diaetae restrictione, liaustus potuum
theatorum ex decocto rad. vel infus. fol. alth.', flor. ver-
basc., flor. sambuc., fl. tiliae etc. assiduus, hinc inde
cremor hordei vel orizae conveniunt; illa tamen pergente,
quin saburrae culpam gerant gastricae, tinctura  opii
prioribus addenda , vel pulvis lioweri  requiritur. Si diar¬
rhoeae juncta adest adfectio universalis catarrhosa vel
rheumatica , et febris ex eodem simul nata refrigerio,
illius magnitudo, hujusque gradus etindoles, nec non
diarrhoeae catarrhosae  vel rheumaticae  dicendae ad
utramque ratio sefio pensitentur oportet, ut remediorum
in cutem ac tubum intestinalem agentium adcommodatus
fiat selectus, ut consentanea instituatur morbi totius
medela, et ne diarrhoea, sine distinctione omnino neces-
saria, statim opiatis supprimatur.

Diarrhoea suam ah efllorescentia cutanea,sudore habi-
1'iali, oedemate, ulcere chronico etc. suppressis, siccatis,
re pulsis originem ducens exigit, ut in illa mala revocan-

20 *

308

da vel pro possibili supplenda, et in ceteras excretiones
omnes adcommodate proraovendas opera impendatur.

Diarrhoeam ab aniini pathematibus deprimentibus or-
tam animi quies, inotus corporis adaequatus, diaeta re-
stricta, sollicita ciborum potuumve exquisitio, regimen
calidum,infusum bor. chamom., aut melissae,menthae etc.
vel modicuin vini blandi, cito plerumque componunt.

Diarrhoea chronicarum in abdominis visceribus phlo-
gosium, scrophularum, scorbuti, phtbiseos pulmonalis etc.
symptoma.tractainen requirit partim bis ipsis morbis in-
dicatuin, partim speciale symptomaticum huic uniendum,
quale mox generatim exponetur.

In diarrhoeis purulentis et ichorosis citra therapiam
morbo toti convenientein, pus et ichor potu largo, fluidis
blandis, mucilaginosis interne sumtis atque per enema-
ta adplicitis diluantur, mitigentur, eliminentur.

Cura diarrboeae febriuin nervosarum, putridarum,
typhi contagiosi etc. symptomatis in istorum jam mor-
borum tractamine fuit statuta.

1210. Diarrhoea autem amotis licet causis occasio-
nalibus continuante, vel causis non eruendis, autnonaufe-
rendis, vel jam in chronicam protracta, remedia, quibus
tollatur, aut insanabilis saltem coerceatur, indicantur
varia, prout diarrhoea vel activa in statu intestinorum
irritativo, aut solum erethismo, vel passiva in eorum de-
bilitate , laxitate , resorptionis defectu radicatur. Conve-
niunt activae:  a) remedia, quae secretionem auctam, ir-
ritationem deprimunt, ipsaque irritantes mitigant hum 0 '
res, qualia in infusis decoctisve bene mucilaginosis, in
mucilagine gummi arabici etc. habentur; b} qnae irrita-
bilitatem (^erethismumj imminuunt, motum peristal ticum
aequo celeriorem tardant et cohibent, quemadmodum prae-
tersubstantias mucilaginosas opium inspecie, ipecacuanha
dosibus miniinis nauseam levem cientibus, eadein opio
nupta in pulvere Doiveri.  In diarrhoeam primario vel
secundario pussivam  in genere valent: a3 qnae loborando

809

et excJtando primarum viarum totiusque organismi debi-
litatem ac laxitatem corrigunt, ut: salicaria, lichen is-
land.; rad. colombae, arnicae ; cortices salicum, ramorum
quercus, shnarubae, cascarillae ; glandes quercinae, rad.
tormentillae; alumen, gummi kino, utrumque junctum;
bj quae incitant aliasque secretiones, imprimis transspi-
rationem cutaneam, intendendo simul humorum ad inte-
stina adfluxum restringunt, ideoque in usum trahuntur
frequentissimum, nonnunquam opio  hic vere specifico
aptissime unita. Sunt hujus generis: interne infusa flor.
chamom., herb. millefol., menthae, fol. salviae, herb.
absinth., cort. cassiae lign., cinnamom., nuc. moschat.,
iuacis; majore sub debilitate cum tempore camphora,vmum,
praecipue blandum subadstringens cum aut absque cinna-
momo; liq. m. Ilo/fm.,  aether sulphuricus, tincturae aroraa-
ticae variae; rlieum dosibus refractis cum elaeo-saccharo;
externe fomenta abdominis sicca calida, simplicia vel
aromatica; frictiones modicae ope linteaminum fumo aro-
matico impraegnatorum , illinitiones , lotiones, fomenta-
tiones aromaticae, aromatico-spirituosae , balnea simpli¬
cia vel aromatica; sinapismi, vesicantia; enematamuci-
laginosa, aromatica, opio addito; nec non motus, ubi
conceditur, corporis adcommodatus. Remediorum dictorum
variorumque praeparatorum selectus, defmitio dosium, com-
binationes, et adplicandi rationes a času quovis speciali
prudenter considerato, et circumstantiis individualibus
rite aestiinatis defiriiuntur. Enemata involventia, vel,
charactere diarrhoeae passivo obtinente, et excitantia,
adstringentia cum aut sine opio reliquam therapiam sem-
per, maxime vero, ubi morbus princeps intestina crassa
speciatim rectum concernit, indoleque inflammatoria in
hoc destituitur, adjuvant.

Diaeta simul strictissime exquisita digestu facilis,
luollis, succulenta potius quam fluida, ejusque convenien-
tis copia cautissime restricta, omjiis dyspepsiae sicut potus
largi avidaeque ingurgationis fuga absolute requiruntur.

310

§• 1211. Ut convalescentia ex diarrhoea promovea-
tur, morbus principalis forsan adhuc perstans, hujusque
ut et diarrhoeae effectus auferendi sunt. Post diarrhoeas
igitur activas nullo saepe opus est raedicamine, sed re-
gimine solum diaetetico mox designato, et ab omnibus re-
cidivae ansis cautela. Post diarrhoeas passivas metliodus
nutriens,et speciatim digestionis organa roborans plerum-
que requiritur; quem in finem amaro-mucilaginosa, ama-
ra , amaro - aromatica aut spirituosa, imo debilitate et
laxitate eminente, martialia conveniunt, hisque diaeta,
facilis digestu, bene nutriens portionibus exiguis sumen-
da, vinum blandum, adcommodatus in atmosphaera libera
motus, atque sollicita errorum diaeteticorum et refrigera-
tionis fuga conjungenda.

Spec. 5. Cholera.

§• 1212 . Cholera  vi vocis (/oXrj  bilis, et psw  fino)
profluvium bilis exprimit, unde germanica denominatio
„Gallenruhr“  derivanda. Insigniuntur autem titulo cho-
lerae ( Hrecli(liirchfall ) voinitus ac diarrhoea vehementes
iteratae, simultaneae vel cito sese mutuo excipientes 3  car-
dialgia, enteralgia et meteorismo stipatae.

Th. St/denham,  Obs. med. etc. Sect. IV. c. 2.

Ji. L. Tralles,  histor. choler. atrocissimae. Vratisl. 1753.

M. Tallmann,  dlss. deCliolera. In Stullii  diss. ad mori), cliron,
spect. ed Eperel.  Vol. II. p. 210 ets.

P. Frank, S. G, Vogel, Richter, Haase, S os, Frank  opp. cit.

§. 1213. Duplicem in tractatu cholerae varielale rn
distinguere oportet, unam vulgarem  seu noslram , alt e "
ram indicam,  seu orientalem  appellatara.

13 Cholera vidgaris  frequentius subito quam P rae “
gressis per horas vel nycthemeron prodromis  in trat, uti
sunt: delassatio, nausea, llatulentia, ructus nidoiosi,
omari aut acidi, acres, pyrosis, oppressio ventriculi,
plenitudinis et anxietatis in epigastrio sensus, ventriculi
intestinornmque dolores 5  urinae turbidae, crassae, (lavo-

311

griseae, 1'oetentes cum ardore missae , largior salivae
adflu:;us. Intrante  cholera symptomatuin horum pleraque
increscunt, invadunt aegruin anxietas maxima ab epiga-
strio vel et ex toto assurgens abdomine, sitis clamosa,
externorum frigus, calor ardens internorum, horror
cum aestu alternans; pulsus simul parvi tanguntur,
spaslice contracti, duri, admodum accelerati, irregula-
res. Vomitu in principio et alvo cibi communiter, potu-
lenta, pituita, aut et alia prirnis in viis contenta, postea
lluidum biliosum coloris varii, acre, olidum, parciore aut
largiore pituita nonnunquam etsanguine remixtum,egerun-
tur. Accessus vomitionum dejectionumque alvinarum adeo
cito se excipiunt, ut paucarum spatio horaruin triginta et
plures adhuc nuinerare contingat. Continuante malo, in-
crescente imo ejus ferocia vires cito labuntur, pulsus
admodum debiiis lit vix pcrcipiendus, collabitur facies,
pallet, defiguratur, friget corpus sudore viscido tectum,
ungues livent, accedunt lipothyiniae, spasmi atque con-
vulsiones variarum partium v. gr. pharyngis, diaphragma-
tis, musculorum brachiorum, surarum etc., deliria. Qui-
bus brevi remittentibus, constantique ulteriore sub decre-
mento cholera sudoribus ac urinis feliciter judicatur, at-
que saepe satis nostro in climate in sanitalern  terminatur;
vel  vero rebus adverse cedentibus in gastritidem aut
enteritidem ubil,  suppuratione, ulceratione vel gangrae-
na saepe laethiferam; vel  veheinentia non refrenanda
primo jam aut secundo, tertio quarto die, virium vitae
exhaustarum vel apoplexiae sub phaenomenis aegrum
inierficil.

Inter mala poslhuma  insignis in diarrhoeam aut al-
vum obstipam propensio, cardialgiae, colicae, spasmi vesi-
cae urinariae, vitia digestionis frequentius observantur.

1214. Cholera idiopalhica  occurrit aut sympalhi-
cci; febrilis  aut non febrilis , haec rara et vel initio so¬
lom tališ, illa nune febri inllammatoriae, specialius inflam-
omtorio-gastricae , biliosae , rheuinaticae etc. in decursu

312

quandoque indolem nervosam vel colliquativam adsumen-
ti juncta, nune et symptoma grave, vel imo periculosam
febris inlermitlenlis  larvam sistens; sporadica  aut epi-
demica,mostro  in climate tempore aestivo haut infrequens,
aut endemica,  zonas torridas Indiae tum orientalis tum
occidentalis, Iittora Coromandel, Bengaliam, insulas
Sumatram, Javam etc. pleetens. — Cholera sicca  vo-
cata (8ydenham  op. cit.]) impetuosam sine vomitu et
sine diarrhoea sistit ructuuin flatuumque simul explosio-
nem. Barissima est. — Cholera Indiae etc. endemica,
indica , orientalis  dieta speciatim infra exponetur.

§. 1-215. Disponunt  in choleram nostram insignis
ventriculi intestinorumque irritabilitas ac debilitas,magna
in vomitum ac diarrhoeam propensio jam praegressa.
Dentitionis opus, hysteria , hypochondriasis, po!ycho!ia
plurimum favent cholerae. Tempore fervido diu perstante
eminens in eandem oppoi-tunitas observatur. — Ad mo¬
menta causae excilantia,  quorum nonnulla epidemicam
generant choleram , referuntur: a) idiopalhica:  grave
quodvis in diaeta peccatum, speciatim ingurgitatio nimia
potuumfrigidorum,etacidulorum,necnon cerevisiae recen-
tis needum defaecatae,musti,fructuum boraeorum refrige-
rantium , ut persicorum , melonum, cucumerum etc.; do-
ses nimiae tartari cmetici, zinci sulphurici, purgantium
drasticorum; venena aeria, sublimatum imprimis et arseni-
cum ; materiae aeres, acidae, rancidae, putridae seu in-
gestae seu intus productae, degeneratae; quandoque et
vermes 5  b) spmpafhica:  adfectus animi vehementes, i« 1 '
primis ira, metus, anxietas, terror, moeror gravis; cX "
cretionum normalium vel habitualium, praecipue sudoris,
mensiurn,haemorrhoidum fluentium, fonticulorum etc-  sup-
prOssio ; imperfecta exanthematis, erysipelatis, insultus
arthritici evolutio, aut evoluti repulsio. Cholera spmp/o-
matice  nonnunquam dentitionem difficilem, enteritidem,
peritonitidem, hepatitidem, insultus hystericos et hypo-
chondriacos, febres intermittentes, comitatur.

813

§. 1216. Natura  cholerae in vehemente ventriculi,
intestinorum tenuiuin, ipsiusque imo hepatis irritatione
valida cum nervorum iis prospicientium adfectione, impe-'
tuosisque inde motibus tum antiperistalticis tum peristal-
ticis consistit, quibus contenta modo convulsivo sursum
deorsumve acta, rnagno cum viriuin nixu excutiuntur.
Hanc de cholerae natura sententiam partim symptomata,
momenta causae disponentia et excitantia, partim obser-
vationes suppeditant, choleram in subjectis nonnullis fa-
cile in exhaustionem universalem, in aliis in acutas vi-
scerum mox nominatorum inflammationes facile transire,
cadaverumque sectionibus inflammationum in illis vestigia
et gangraenae , communiter luisse inventa.

§. 1217. Cholera aestate et autumno saepe epidemi-
ca malum ornnino vehemens et terre'ficum, šibi permissa
vero, vel minimum neglecta,aut plane perperam tracta-
ta periculo plenum sistit. In infantibus teneris, in adultis
tam in phlogoses pronissiinis quam e contrario debilitatis
et exhaustis, in senio confectis utplurimum cito, imo in-
tra nycthemeron lethalis evadit. Alias nostro in climate
curatione tempestiva et congrua feliciter saepe sanatur.

§. 1218. In therapia  eo primum adlaborandum, ut
causae irritationis vehementis ventriculi et intestinorum
quantocyus tollantur ant enerventur, et irritatio ipsa, ne
in inflammationem abeat, citissime componatur. Si itaque
irritamenta in ventriculo aut intestinali tractu qualiacun-
que faciunt choleram, atque hac ipsa non cito expellun-
tur, eliminationem eorum potu tepido fatuo largo iteratis-
que enematibus facilitare, accelerare; atque exigua for-
tasse residua iisdem, vel pro re nata involventibus, aut
chemice decomponentibus remediis, quantum possibile,
obtundere ac enervare oportet. Normae, quas hic sequi,
remedia quae adj)licare fas est, in tractamine diarrhoeae
C§- 1209.) memorabantur. — Si evaeuationes humorum,
e xanthemata, insultus arthritici suppressi in culpa sunt,
plerumque non tam cito, ac ad inflammationem vel virium

311

exhaustionem praevertendam requireretur, restitui pos-
sunt aut abunde suppleri; directe igitur, sicut in priore
quoque času , in irritationem  ventriculi intestinorumque
infringendam , exallalam irrilabililatem  deprimendam, et
demulcendas materies excretorias acres agatur necesse
est. 1’rinceps auxiiium pro circumstantiarum indole vel
in depletionibus sanguinis vel in opio, vel in utrisque
apparatu pacante ac deinulcente adjutis praesto habetur.
In subjectis plethoricis, validis, minante generatim phlo-
gosi plilebotomia, sanguisugae epigastrio utplurimiun
diutius dolenti adplicandae, pusillae einollientimn, demul-
centium, niixturae guinmosae, emulsi amygdalini, inixturae
oleosae etc. doses, enemata mucilaginosa, fomenta, ca-
taplasinata emollientia abdojnini imponenda, indicantur.
Urgenti nimium vomitui et potio Riveri, pulveres aero-
phori (ex sodae bicarbonicae gr. quinque, acidi tartrici
gr. sex et sacchari gr. quindeciin con H ati) cuin aqua sub
effervescentia suniendi, — diarrhoeae effreni enemata
parca mucilaginosa, amylina cum tinct. opii opponantur.
Deiicientibus inflaminationis metuendae* indiciis, praeva-
lente potius indole  irritationis nervosa, spasniodica }  opimn
jjotentissiinum se ostendit remedium. Porrigitur tertia sta-
tim, vel media grani pars in substantia, aliquoties
brevia post intervalla, vel tincturae op. simpl. aut compos.
guttae sex, octo cum saccharo aut cum aqua melissae,
cinnamora. simpl., cliamomiilae, aut menthae etc. Accedit
virtute vinum blandum annosum, chochleatim modo hinc
inde sorbillandum. Interexterna prosunt: enemata aroina-
tica opium gerentia; epithemata aromatica aut sicca aut
vino, špiritu vini aut aromatico madefacta, levia;
nes abdominis spinaeque dorsalis cum vino aut spiri tu ( l u0 ~
dam aromatico tepido; scutum stomachicum e theriaca;
semicupia moderate calida. Morbo pertinacius continuanti
cucurbitae siccae, sinapismi per abdomen, vesicans
ad epigastrium ultro conveniunt. — Cboleram iebris
intermittentis larvam cortex peruvianus et opium, tem-

]»ore intercalari congrue administrata, certo certius de-
belJant.

g. 1219. Ut convalescentiae  debite prospiciatur,
omnis ad recidivam ansa, oranis organorum digerentium
turba et irritatio cautissirae fugiendae , restans irritabi-
litas magnarjue in recidivas proclivitas tollendae, et vi-
res deperditae sunt restaurandae. Secundiun ac tertium
in scopuin usus pharmacorum blandorum, erigentium spe-
cialius mucilaginoso - ainarorum et amaro-aromaticorum,
forma decocti aut infusi, opio nuptorum, parvis modo
dosibus sumendoruin, omnino commendandus. Radix co-
lombae maxime, dein Iichenislandicus cum seininibus foe-
niculi, melissa, mentha etc. jure celebrantur. Quorum
virtus victu facili, bene nutriente, modicum condito, vi¬
no biando, exhi!aratione animi, aere libero puro, molibus-
que in eo adcommodatis adjuvetur oportet.

g. 1220. 2} Cholera orientalis,  specintiin l)idica  dieta,
in India orientali huinida, paludosa praesertim ad Gange-
tis littora a m ul tis retro annis endemica,  saepe pestis
adinstar exiliulis.  Morbus cholera antiquissimis tempori-
bus notus, forma tamen, qua nobis comparuit, recentiore
exorta esse videtur aevo. Cholera hac sub forma, inferius
delineanda, in Hindoslan  anno 1770 ex sirnima annonae
penuria primum exorta, immanes statiin inter populum
strages edidisse fertur. Endemica post jam majore jam
ininore ludos mulctavit saevitie. Praegressis tempestatis
constitutionibus per aliijuot annos insolitis, ab anno 1817
in regno Sinensi, in Persia, dein in Asiaticis, tandem
Europaeis Kussiae ditionibus iteratim epidemica viša est;
doneč anno 1830 ulterius expansa Poloniam quoque,1831
austriacam Galiciae partem, Borussiam, Hungariam,
Austriam, speciatim Metropolim ipsam, Silesiam, Mo-
r aviam, Bohemiain incurreret, et in alterum usque annum
l8 32 hinc illinc devastando continuaret, nnllo abhinc sui
Ves %io relieto. In Batavia, Belgia,Gallia, Anglia gras-

816

satam fuisse, in Hispania, Portugallia necdum cessasse,
satis constat.

Ut innumeros fere de choleVa scriptores taceam, no-
stratum solum praecipuos propriis observatis et experien-
tiae innixos nominare liceat:

Andr. Wawruch,  k. k. off. ord. Profess. etc. Versuch die Na¬
tur der ostindischen Cholera pathologisch zu entriithseln.
In d. med. Jahrbiichern B. XI. St. IV. p. 530; B. XII. p.260
u. 400; B. XIII. p. 337 u. 498.

Dr. Fr. Giintner,  Director etc. Beobachtungen iib. d. epidem.
Breckdurclifall; gesammelt im k. k. allg. Krankenhause
in Wien. jDaselbst B. XI. p. 554 u. B. XIV. p. 84. —
Krankheitsgeschichten von Cholerafallen, vrelche im k. k.
allg. Krankenhause in Wien beobachtet und behandelt
\vorden sind. Daselbst B. XII. p; 89; 244; 383 u. 500 u*
B. XIII. p. 34.

Dr. Joh. Wagner,  a. o-Profess. d. patholog. Anatom., einige
Bemerk. iib. d. Cholera-Epidemie in Wien, aus d. patho-
logisch-anatomischen Gesichtspuncte. Das. B. XI. p. 491.

Dr. J. J. Knoht,  k. k. Profess. etc. Beobachtungen der Wie-
ner Arzte iib. d- epidem. Brechruhr und ilire Heilart; aus
den vorgelegtenBerichten derselben zusammengestellt. Das.
B. XII. p. 37.

Dr. Joh. Wisgrill,  a. o. Profess. etc. Resultat d. pathologisch.
und therapeutischen Erfahrungen iib. d. epidemischen Brech-
durchfall, gesammelt in d. Filial-Cholera-Krankenhause
Nr. 5 in Wien. Das. B. XII. p. 105. 202.

Dr. J. M. Prchal,  Physicus d. Rakonitzer Kreises iib. d. i.
Zaleschcziker Kreise in k. k. Galizien um sich greifende
Brechruhr; aus d. diessfalligenKrankenbeobachtungen ver-
fasst. Das. B. XI. p. 372.

§. 1221. Praecedere  cholerain, nisi subito inva^at,
communia consueverunt symptomata, solis metui aC tei "
rori praecurrentibus certe non adscribenda: dela ssa ^ 10 ?
animi dejectio, imminens animi deliquiuin; inqutetudo ?
per vices anxietas abdominalis, dysorexia, dyspepsia ,
borborygmi, magna in diarrhoeam proclivitas, diarrhoea
ipsa, transpiratio manca, urinae parcae; varia passim
phaenomena catarrhalia aut rheuinatica, imo febres ga-

317

stricae, gastrico- et catarrhoso - nervosae subacutae,
intermittentes cum eminente aut diarrhoea aut vomitu aut
utroque symptomaticis. Ipsum morbi, seu e prodromis
evoluti seu absque his inopinate irruentis , mtroilum  no-
strisin regionibus designarunt: frigus extremitatum, dein
universale, tactu potius cognoscenduin quam ab aegris
accusatum, pectoris et epigastrii oppressio , dolor, an-
xietas $ borborygrai, tormina, diarrhoea vel plurimum ae
repente aucta, vel nanc ingruens profusa cum fluidi
sero lactis aut decocto orizae, salep etc. similis secessu,
floccis albidis intermixtis; vomitus sirnul aut paulo post
accedens largus cum iluidi similis albicantis evacuatione,
quod non consueto preli abdominis motu manifesto , sed
sola, ut videtur, diaphragmatis et ventriculi actione,
cardia et oesophago penitus relaxatis, per os quasi e
syphone exprimebatur; facies nune eollapsa, prorsus
defigurata, senescens, rugosa, pallida, caerulescens,
oculi adparenter minores, in orbitam relapsi, annulis
caeruleis imo nigris insigni latitudine profundissime sul-
cati, cutis praeprimis in facie, collo, manibus pedibusque
jam dilute jam profunde caerulea, imo fere nigi*a,laxa,
rugosa, sub attactu pastacea, elasticitatis et turgoris
omnis expers, ingrate frigida, viscido nonnunquam tecta
inadore,labiorum, unguium eyanosis eminensaut nigredo ;
lingua frigida, pallida aut livens, muco albo quasi creta
aut calce obducta; halitus frigidus; vox rauca, sono spe-
cilico alto (Vox cholerica) depressa siinul et debilis, re-
spiratio lenta, parva, laboriosa, suspiriis intercisa; si-
tis clamosa cum avido aquae frigidne desiderio; extre-
mitatum praecipue inferiorum spasmi tonici maxime tor-
quentes, anomale periodici, motus spontanei vero, sen-
s«s externi, auditu quandoque difficili excepto, integri
constantes, interni quidquam languidi permanente con-
scientia; ischuria renalis; pulsuum in arteriis defectus,
»n corde imbecillitas sumrna, inaequalitas, intermissio ;

318

sanguis spissus, nigricans, ideo e vena aperta, lentissi-
me stillans, aut nonnisi preinendo emulgendus.

Symptomata recensita cito pleruinque explicantur,
citoque increscunt, variam ceterum variis in casibus in-
tensitatem assecutura. Rebus enim fauste cedentibus in-
crementuin uno alterove die successive fieri, nec altissi-
muin cholera gradum attingere, deinde quoad vomitum
imprimis, evacuationes alvinas et dolorificos extremita~
tum spasmos mitigari, vomitu et alvo materies biliosa ex-
cerni, pulsus restitui, insurgere , imo febrilis fieri, tur-
gor vitalis, calorque redire, modicum augeri, cyanosis
pallescere, dissipari, imininui sitis, sudor univer,salis
vaporosus calidus prodire, etaiiquae mingi urinae obser-
vantur. Sic paucorum dierum spatio aeger pristinae red-
ditur sanitati. — Infausto autem successu symptoinata
exposita numero et vehementia citissime ac impetuose
invalescunt, urgent praeprimis vomitiones, dejectiones
alvi exhanrientes, spasmique immanes, frigus mar-
moreum et alienatio faciei summa evadit, pulsus nul-
lus tangitur; et aeger exhaustus jam primo vel altero
nycthemero morti traditur. Vel cholera in acutam transit
gastritidem aut enteritidem subsequa plerumque gangrae-
na; vel in soporem febrilem, vel in febrim nervosam cuin
torpore abit rarius sanatam 5  vel in diarrhoeam inoderatam
quidem sed protractam fatiscit.

1222. Cadaverum sectionibus, citra externa nune
deseripta, prout mors vel  virium suppressionis vel  re-
vertentis aut progressae reaclionis]sladio  insequuta fue-
rat, sequentia notatu dignioim inveniebantur: primo i n
času  vaša ineningum sinusque, ipsa cerebri substantia
et rnedulla oblongata nigro oj>pleta sanguine, pl° xus
chorioidei eodem turgidi; lingua caerulescens, strato te-
ctamucoso, membrana mucipara cavi oris, narium, iau-
ciuin ilaccida, discolor, saepe livida, viaruin respirato-
riarura, in specie laryngis, admodum sicca, maculis par-
tim obscure rubris partim lividis obšita ; nervi vagus ,

819

sympathicus magnus, phrenicus et hypoglossus valde
sicci, pericardium coloris rosei, cor plerumque llaccidum
siccum, pars ejus dexlra diJatata sanguine nigro fere
coagulato referta, vena cava adseendens et portarum
vena eminenter dilatatae, simili distentae sanguine; ven-
triculus saepe in medio constrictus , lluidum continens
per voinitiones reddito analogum , membrana villosa ma-
culis notata rubris, lividis aut rubiginosis, duodenum
discolor et quemadmodum pylorus muco tenace viridicante
aut bile effusa obductum, intestina tenuia relicjua quid-
quam dilatata, eorum tunicae sero turaidulae hincinde lu-
ride griseae vel parum rubellae, glandulae Brunneri  et
Pe^m'incrassatae et intuinescentia circumscripta elatae,
ideo tunica villosa ibidein inaequalis auttuberculosa, con-
tentum intestinorum tenuium lluidum sero lactis simile,
raro viridescens, flavicans, aut flaccos gerens mucosos,in¬
testina crassa gase expansa Iaxa, lividis foedata maculis,
lluidum mox descripto aequale continentia; vesicula fel-
lea saepe bile spissa viridescente viridi-nigricante aut
brunea repleta; hepar, lien vix mutati, renes flaccidi,
vesica urinaria communiter contracta, rarissime lotium
parcum coloris straminei continens; ganglion semilunare
citra texturae alienationem superficie roseum, multos ve-
narum plexus offerens; musculi livido-rubri, densi, rigidi,
fibrae eorum singulae contractae. Času allero ,  incipiente
nimirum et progressa reactione, mortuorum sectiones
externum quidem habitum mox descriptum, quasi paralysi
defunctorum , et characteristicam ostenderunt cyanosim,
in organis tainen essentialiter adfectis insuper reactionis
majoris imo inflammationum producta demonstrarunt,qui-
bus speciatim accenseantur: extravasatum serosum mo-
dieum a pleura, spissius et ad cordis superficiem formam
exanthematis miliaris referens a pericardio, serosum
tcnue a peritoneo productum; glandulae Brunnerianae
et  l J eyerianae exsudato albogriseo inagis tumidae cum
0rif| ciis dilatatis exstantibus, per totain iiitestinorum te-

320

naium tirnicam villosam, imprimis in ileo prope valvulam
Tulpii numerosispimae, seminis papaveris aut milii instar
elevatae, in intestinis crassis glandularuin substantia
quidpiam solum tumida. Mortuorum ex secundariis cho-
lerae adfeclionibus  cadaveraalias,et pro istorum ditferen-
tia diversas obtulisse mutationes, per sc intelligitur;
harum tamen utpote non specialium et aliunde notarum
mentione hic supersedeo. (J. MVagner  1. c., et Berres
Erfahrungen gesaminelt bey den Sectionen der in ver-
schiedenen Stadien der Cholera Terstorbenen. In den
med. Jahrb. etc. B. XIII. p. 111 etc.

g. 1223. In choleram orientalein eminenter dispositi
sunt observati: metu, anxietate agitati, terrore perculsi,
animi adfectu aut pathemate deprimente quocunque mul-
etati, rerum penuria pressi, frigori, tempestatis injuriis
expositi, veneri, baccbo dediti, lurido vivendi modo
fraeti, neonati haud secus ac senio confecti; porro
aegri febribus nervosis, diarrhoea negleeta, nevrosi-
bus , cachexiis praesertim phthisi pulmonali, tussi chro-
nica, liydrope, marasmo detenti. — Causa excitans
princeps propria fuit, ignotae licet indolis, constitulio
afmosphaerae epidemica;  qua faetum est, ut non insi-
gnis modo in diarrhoeas et vomitus proclivitas, omnium
solventium speciatim salium eccoproticorum usum prohi-
bens, sed febres etiam catarrhoso-gastricae, gastrico-
saburrales , biliosae, intermittentes, nervosae , maximo
in diarrhoeam, hinc inde et vomitum nisu stipatae, epide-
micae per menses increscendo choleram epidemicam ante-
cederent; ut cholera in urbe aut pago vix inchoata i^‘ c °
plurimum variisque in locis ejus erumperet, quema <1 " )0 ~
dum Vindobonae diebus 14. 15. et 16. Septembris 1831
centenisubito fuerunt correpti; ut sub maximo constitutionis
illius vigore influxus alii morbifici, diaetae errores piae-
sertim et refrigerationes, non morbos šibi aut constitutio-
ni annuae respondentes adeo , diarrhoeas nernpe, vomi-
tum,  dysenterias, febres gastricas etc., quam fere ex-

321

clusive choleram progignerent epidemicam; ut occasio-
nes tune ad morbum terribilem producendum jam minimae
sufficerent; ut aliis e malis decumbentes morti proximi
serosas adhuc dejectiones et habitum cholera prehensis
similem exhiberent 5  ut animalia denique domestica varia
symptomatibus pariter adfici cholerae hominum non absi-
milibus observarentur. — Observata pro conlagioso  etiain
cholerae fon!e  pugnantia nostris in ditionibus stabilita
defuere.

§.  1224. I)e cholerae orientalis natura  fere coe-
cutimus. Cholera haec remotam cum febrc ephemera
protraeta maligna  analogiam olTert. Sladkim enim fri-
govis  cum suppresso fere humorum circulo et respiratione
parva, ideorjue sanguinis oxydatione suspensa, praedo-
minante igitur indole ejus venosa et cyanosi effectiva,
cum transspiratione, salivae,urinarum secretione, exha-
lationibus internis suspensis, exorbitantibus autem humo¬
rum serosorum in primis viis secretione et largissima
identidem per os et alvum expulsione, cum praecordiorum
anxietate et spasmis extreinitatum inferiorum summe do-
lorificis, per unum ant paucissima perstans nycthemera,
morbi exordium  proprie constituit, saepissime jam lae-
thale. Sequitur času laetiore sladium reactionis  virium
sensiin liberatarum et gradu vario insurgentium,redeunte
circulo manifesto, imo ad febrilera aueto , redeunte simul
calore et turgore vitali, cyanosi recedente,vomitus con-
tra, diarrhoeae, sitis, spasmorumque imrainutione nota-
tuin. Finem imponit stadium crilicum,  per voinitum al-
vumque nune rariorem et biliosam j sudores universales
vaporosos, revertentem urinarura se- et excretionem,
spasmorum silentiura, viriumque restitutionem insignitum.
Unibus non turbatis, non interceptis convalescenlia
aegrum sanitati reddere consuevit.

Attamen quae sit virium suppressionis et speciatim
Cu tis aeque ac systeinatis circulatorii pareseos causa pro-
xi ma, num haec cutem, systema circulatorium cor iinpri-
IT * 21

\

322

mis, vel systema nervosum gastricum primarie concer-
nat, num igitur phaenomena cutem et systema circulato-
rium spectantia, impetuosae in systemate gastrico turbae,
vel turba liaec potius pareseos in illis obtinentis effectmn
' sistant antagonisticum, decidere non ausim.

§. 1225. Prognosis  e nosographia cholerae orienta-
lis facile desumitur. Patet inde, magnarn ejus esse Ietha-
litatem, hancque epidemiae incremento, fastigio ac de-
cremento exacterespondere; letlialitatem maximam in fri-
goris, asphyxiae, et cyanosis stadium , minorem in illud
reactionis resurgentis, uiinimam in criticum, praecipue
turbatum, incidere. Prioris igitur stadii signa descripta,
nisi Ievia et pauca malam, saltem valde ambiguam, signa
stadii alterius , meliorem, tertii deimnn laetam in genere
concedunt prognosim. lleactio Justo fortior, seu morbo
inducta seu tractamine incongruo , stimulante et calefa-
ciente provocata, jam insignes ad cerebrum, pulmones
aut cor congestiones cum sopore ac torpore, dyspnoea,
snffocationis metu aut palpitationibus cordis etc., jam
veras horum aliorumve viscerum phlogoses cum sequelis
non raro lethiferis, jam debilitatem indirectam viriumque
exhaustionein producere viša est. Subjecta aetate, aerum-
nis, dissoluto vivendi genere, morbis fracta, puerperac,
infantes recens nati, prae aliis periculose apud nos decu-
buere, periere. Cholera e diarrhoea neglecta prodiens sem-
per periculosa. Idem de graviore quavis complicatione
sentiendum.

§. 1226. Therapia  generalibus regitur indicationi-
bus. Quum vero constitutionem atmosphaerae peeulia rcm
epidemicam qua causam principem emendare medici su-
peret facultatem, indicationi primae satislieri solu m  po-
test, quatenus ansae cooperantes accidentales, sa ^ u r _
rae gastricae, refrigeratio, animi adfectus, etc * 5  nec
non complicationes noxiae tolluntur, enervantui. J Sune
in finem emetica specialius ipecacuanha, saepe adinodum
profieua inventa fuerunt. — In morbum ipsum direete

323

agere causae proximae ignorantia impedit, Line phaeno-
mena eminentia, stadia, individai conditionem etc. probe
respicere oportet. Studio primo  itaque vomitui, diar-
rhoeae atque spasmis dolorificis praedominantibus per in-
fusa, decocta mucilaginosa, mixturam gummosam, ernul-
sionem amygdalinam etc. calide parvisque dosibus saepe
suinendas, per frictiones lenes; fotum siccum calidum
extremitatum dolentium, imo totius sensim corporis su-
perficiei, et in junioribus, robustis, plethoricis pervenae-
sectionem et potus mucilaginoso-acidulos occurrenduin
est. Hisce remediis statim initio apte diligenterque adrnini-
stratis, et balneis calidis adjuvantibus non raro morbum
in alterum, reactionis stadium, cito perducere, et ad
faustam disponere crisim contingit. Frigus cutis univer-
sale, cyanosis, circuli et respirationis languor, pulsuum
parvitas, debilitas, defectus eminentes , adaequata ut-
plurimum phlebotomia praeinissa, per ipecacuanham sco-
po emetico , deinde solum alterante, per lotiones corporis
frigidas, frictiones mediante glade. frequentes aquae fri-
gidae parcae haustus feliciter saepe debellati fuerunt.
Symptomatibus iisdein, nec non debilitate vitali, sopore,
dyspnoea, cholera ipsa gi*adu maximo urgentibus, quibus
methodi aliae ac remedia varia consuetim frustra fuerant
oppo^ita, tentatum posthac traetamen per frigus; quod in¬
terne per aquam frigidam, gIacialem,imo glaciei frustula,
pillularum major um magnitudinis, omni tertio, quinto mi¬
nuto primo porrecta, externe per lotiones ope aquae gla-
cialis, frictiones per glaciem nostra sub epidemia quan-
doque vitam adhuc salvasse observatum fuit, vomitum ac
diarrhoeam effrenem et spasmos cito restringendo , com-
ponendo, calorem ac turgorem l-evocando, circulum sen¬
sim liberando, restituendo. Vomilus exsuperans  pulveri-
bus aeroforis, opio, cucurbitis siccis in epigastrio, non-
aunquam emetico, ipecacuanha, diavrhoea  excedens
dsdem ac eneinatibus amylinis, opiatis etc. refrenari
S( >lent.

21  *

324

Studio allero  reactio prudenter dirigenda, insuffi-
ciens per stimulos congruos minores majoresque notos
adjuvanda; debita per incitamenta lenissima, infusa,
aquas aromaticas melissae, menthae, chamoinillae etc.
cum liquore C. C. succinato, aurarn camphorae etc. susti-
nenda; excedens ad congestiones activas majores, aut
inflamroationes imo cerebri,pulmonum, intestinorum,hepa-
tis etc. aucta, per methodum antiphlogisticam generosio-
rem, phlebotomiam, hirudines, refrigerantia ac diluentia
reprimenda, inaequabilis liic sedando ibi excitando vires
in hamionicuin reducenda est ordinem. Calomel hepate
tumente non inllaminato, ad faciliorem bilis se- et excre-
tionem proficuam invitandam parvis dosibus a nonrmllis
cum fructu fuit adhibitum. — Studio critico,  quemadmo-
dum in omni crisi virium status atque reactionis gradus
et modus, dein evacuationes criticae probe attendantur
oportet, et pro necessitate sustententur, aut intendan-
tur aut coerceantur, methodis ac remediis pro re nata
facile definiendis. (Specialiora de his ut de nonnulloruin
remediorum valore per usum comperto in tractatibus
Giintneri , Knolzii, IVisgrillii  Med. Jahrbiicher etc. I. c.
inveniuntur.)

§*. 1227. Convalescentiae  curae, in tollendo residuos
cholerae effectus et recidivos praecavendo consistens,
penitiore haud indiget expositione, quum partim per
effectuum indolem, sedem etc., partim per noxas nune
fugiendas, ex supra dictis omnino notas, indicetur.

Spec. 6. Po]ycliolia , et  excretiones biliosae.

§. 1228. Polycholia  fstatus biliosus, die Gallsucbt?
der gallichte Zustand) proxime morbuin hepatis s,lUin
agnoscit fontein, bilis utplurimum vitiosae secretione
nimia modo essentiali sese prodentem.

J. Chr. Reil,  opp. cit. T. III. g. 163 — 192.

S* 1229. In traetatu de febre biliosa (i-  167—

181 -J jam memoratum fuit, secretioni bilis quantitate

825

nimia et qualitate peccantis propriam hepalis adfectionem,
et quidem plethoram cura virtute secretoria exaltata, cau-
sam subesse provimam; ibidem et corporis animique dis-
positio huic morbo hepatis favens, momenta causae ocea-
sionalia, nec non symptomata ac phaenomena tam a
morbo isto quam ab uberiore ac vitiosa bile promanantia
fuerunt exposita. Hic itaque adjungendum restat, poIy-
choliam, qua statum morbosum febre carentem, jam brevi
jam diu durare, gradu jam modicam jam vehementem
esse, symptomatibus cunctis in febri biliosa recensitis
stipari sequelasque post se trahere ibi commemoratas;
excretiones biliosas nonnisi altiori polycholici status gra-
dui symptomatice adhaerere, et, quemadmodum hic ipse,
nune breves nune diuturnas, nune parcas nune immode-
ratas esse, atque praeprimis qua vomilum biliosiim,
diarrhoeam biliosam,  et emelocalharsin biliosam  seu
choleram genuinam  manifestari.

§. 1230. Diagnosis  excretionum istarum qua biliosa-
rum, eongruo sub auxiliorum diagnosticorum notorum
usu, perfacilis est. Signi/icalio,  valor earura, et Ihe-
rapia  conveniens ex iis, quae circa illas T. I. §. 181.
—185., et supra 1203. et 1218. tradebantur, atque
ex principiis de therapia profluviorum in genere statutis
deduci possunt.

§. 1231. Therapia polycholiae chronicae, cujus germi-
na saepe connata, totique constitutioni individuali impa-
cta, nunquam evellenda occurrunt, pariter jam T. I.
g. 177. indigitabatur. Varia instituatur oportet, prout
congestio sanguinis activa vel passiva in hepate et toto
venae portarum systeinate polycholiae subest, et prout
activam irritabilitas hepatis aut systematis quoque sm-
guiferi, vel et nervosi aut normalis aut excedens c(m-
comitatur.

Spec. 7. Diabetes.

§. 1232. Diabetes  (hvclrops ad matulam auct.,  uro-
rhoea Siced.,  die Hamruhr) excedens dicitur urinarum
communiter in miscela alteratarum, copiam iluidorum in-
gestorum longe superans se- et excretio, se- et excretio-
nibus caeteris praesertira cutis et primarum viarum, im-
rainutis aut plane suspensis, emaciatione, symptomati-
busque ex diuturno humornm dispendio pedetentim pro-
pullulantibus stipata.

W. Trnka de Krzoivitz,  de diabetecommentarius. Vindob. 1778.8.

J. RoUo,  Abhandl. des Diabetes mellitus etc. Herausg. vou
Jieidmann.  \Vien 1801. 8.

W. Fr. Drepssig,  Handwdrterb. der med. Klinik. B. II. Th. I.
S. 845 — 441.

Cullen, Burserius, P. Frank, Reti, Haas e,  opp. citat.

§. 1233. Antiquitates hujus morbi a Galeno  (Ae lo¬
čiš affectis L. V. c. III.J , Celso  (de Medicina L. IV.),
et Arelaeo  £ de morb. acut. et chron. L. II.) repetuntur;
primus tamen ad materiem saccharinain urinis contentam
IVillisius  (Phannac. rational. Amstel. 1675. Sect. IV.
c. 3.) attentionem direxit. Morton  deinde (Phthisiologia.
Lond. 1689. L. J. c. 8.) odorem ac saporem melleum anim-
advertit; et disquisitiones urinarum chemicae per Dav¬
idu, Dobson, tIome,Fourcroy, Cruikshank, Black,Mara-
belli, P. Frank, Dupuytren  et Thcnard  institutae ex-
tractum saccharinum quantitate haud spefnenda exhibue-
runt. Morbum proinde cum urinarum hujus indolis, odo-
rem consuetim acidulo-subdulcem, melleum aut viola"
ceum, saporemve melleum aut sacchareuin ofTerent' 11111
evacuatione diabelem mellitum  (honig- oder zuckerartigc
Harnruhr), cum urinis vero fere limpidis, inodoris ac
insipidis, diabelem insipidum  fgeschmacklose Harn¬
ruhr) nominare placuit. .

§• 1234.Suntmorborum speciei varietates, quarum al-
tera in alteram transire potest (P- Frank J■  In diabete mel-
lito saltem materia saccharina non solum quantitate modo

827

largiore modo parciore adest, sed quandoque etiam va¬
ri um per temp us plane deficit, urinae ceterum non aper-
te largiores secedunt; quae vero in diabete insipido con-
suetiin largissimae, triginta, quinquaginta et pluriuin ad-
huc librarum copia intra nycthemeron, excernuntur,
pondere ingesta fluida cibosque sernper superant.

§. 1235. Prodromi  diabetis, symptomata pleruinque
digestionis turbatae, vitiatae cum acidi genesi, frequen-
tiores sunt: ructus acidi, pyrosis, vomitus acidus, pi-
tuitosus, appetitus inconstantia; morbi jam existentis
indicia:  siccitas oris fauciumque molcsta, ardori sociata,
sitis perpetua clamosa sine febre, fames insolita, mictus
Iargus, noctu imprimis frequens. Aeger dum mingit, aut
morbosi nihil aut dolores et spasmos in renibus sentit,
aut fluidum frigidum guttatim in vcsicam depluens pcrci-
pere šibi videtur. In morbi sernper diuturni decursu cutis
sicca imo squamosa fit, gingivae intumescunt, parca ša¬
liva spumosa, spissa, nauseose dulcescens vel amari-
cans evadit, excedit saepe appetitus, intrant pnacies,
debilitas, prava animi dispositio, hypocliondriasis, rcmit-
tunt mentis facultates, sensus externi ac interni obtun-
duntur, febris lenta depascens, nonnunquam pneumonia
aut pharyngitis , admodum frequenter hydrops, sensim
evolvuntur, sub quibus uti diarrhoeis colliquativis serius
accedentibus urinarum omnino restringitur quantitas.
Mictus frequens graviter turbat somnuin, et nisi summa
curetur mundities, lotiurn saepe depluens partium genita-
lium dolores, phlogoses, ulcerationes inducit.

Utut morbus in decursu periodos adparentis exlnbeat
emendationis, remissiones tamcn istae brevi solum dura-
re consucverunt, recrudescit postea malum eadem aut
intensiore adhuc vehementia, et plerisque in casibus
aegros trucidat.

§. 1236. Praeter diiferentiam supra memoratam dia¬
betes lacteus  quoque, purulenlus , piluilosiis  etc. distin-
§uitur 5  omnes autein illius modiiicationes idiopathicae

328

occurrunt vel sgmpathicae; subslantioae, symplomuli-
cae  v. gr. nevrosibus variis, febribus intermittentibus ad-
haerentes, vel crilicae,  quarum posteriores ambae utpote
transitoriae diabetis spurii  nomine veniunt; purae  vel
complicalae; conlinuae  0;um aut sine remissione) vel
intermillenles; manifestne  vel latenles,  quae nimirum
parco quidem sed dulcescentis urinae sub fluxu (P. Frankj
einaciationem, tabein, viriumque consumtionem inferunt.

§. 1237. De speciali in diabetem di&posilione  certi
nil constat. Id solum observatum est, sexum masculinum
illo vix non exclusive mulctari. — Causis excitanlibus
omnes noxae ac morbi accensendi sunt, vel renes modo
idiopathico aut sympathico directe adficiendo, vel se- et
excretiones alias normales aut morbosas restringendo
et sistendo secretionem urinarum ultra normam adau-
gentes, specialius pharmacorum, potuum esculentorum-
que diureticorum abusus; coitus nimium cultus; — cal-
culi renales, nephritis chronica, abscessus renum, eorun-
dem hydatides fBedingfieldj j  refrigerationes; rheuma-
tismorum chronicorum, efflorescentiarum cutanearum, ar-
thritidis suppressio; imperfecta febrium intennittentium
sanatio ; viscerum abdominis Infarctus, spasmi pervica-
ces. llollo  et Pemberlon  nimium ciborum vegetabilium
usum, Mead  haustus frigidos diabetis causas maxime vul-
gares esse contendunt.

§. 1238. De diabetis natura  variae prostant senten-
tiae, a l)reyssig  0. c. p. 372 — 385) et Haase  0. c.
p. 344—356) fusius lustratae. PIerique auctorum, prae-
euntibus Mead, Gantz , Cidlen, Dobson,  vitia digestio -
nis praecipue respexerunt, et Pemberlon  ac Haase  m
iis, non in renum secretione, rationem formandi in diabete
mellito sacchari sitam esse arbitrantur, licet 1 Vollaslon
Cphilos. trans, for 1812),e diabeticorum sanguine saecha-
rum elici non posse, contra Rollo  et Cruihshank  jam
demonstrant. Haase  diabetem completum, quem nonnisi
jnellitum agnoscit, pro raorbo habet dynamico et ehemico,

S29

ejusque essentiam in succi ga strici etenterici superoxy-
datione, per morbosam viscerum abdominis, speciatim
hepatis ac Iienis, conditionem ac functionem producta
haerere, atque ex ista fconsiderata sacchari formatione
a Kirchhof  detecta) tam sacchari ipso in sanguine for-
mationem, quam irritationem renuin cum secretione ex-
cedente, subsequam rnaciem etc. etc. explicari posse
existimat. Hufeland  (\lourn. d. pr. H. 1818. St. 12.)
analogiam sacchari inter et calculorum urinalium gene-
sim videt, conditionem utrorumque principalem acidum
uricum liberum exsuperans esse ratus. — P. Frank  ni¬
mfam vasoruin absorbentium activitatem inculpat.

Mihi causa diabetis proxima, singulis in casibus vix
enodanda , cum illa nimiarum se- et excretionum aliarum
in genere convenire videtur. Quare a) nune in Iocali hu-
moruin in renibus congeslione activa,  eorundem, urethe-
rum , aut vesicae statu irritativo aut moderate inliamma-
torio lento f Watt, Sallerleg, Bedingfield, Formeg,
verm. med. Schrift. B. I.), qualem momenta excitantia
nephritidis ac cystitidis T.I. §. 447. et§.457. enuinerata,
dum moderate diuque agunt, nec non se- et excretionum
aliarum, maxime transspirationis cutaneae (RiUer ,
M T olf)  a consuetis notisque rheumatismorum causis,
quandoque ab arthritide, a spasmis diuturnis perstanti-
bus praecipue in visceribus abdominis (CreuztcieserJ,
suppressiones diuturnae inducere valent, — nune b) in
congestione humorum passiva  et renum Iaxitate ab irrita-
tione nimia praegressa et Iiabituali humorum adfluxu ju-
sto largiore, cum universali-debilitate et laxitate secun-
daria , per diureticoruin abusum, ipsiusque imo diabetis
cujusvis durationein longam producta, — nune c) quoad
diabetem mellitum, in digeslionis,  chylificationis et san-
guificationis turbis, quarura indoles vera nondum liquet,
in succi gastrici et enterici superoxydatione fortasse
Cf nisistens, ■— quaerenda erit.

§. 1239. Prognosin  in diabete, raros ad morbos

8B0

spectante, origo praesertira et causa ejus proxima diri-
gunt; multis igitur in casibus illa ob deficientem aut va-
cillantem diagnosin anceps manet ac indeterminata. Ce-
terum diabetes chronicus et subjecta senilia vexans fere
ornnis lethalis est. Mellitus eeteris paribus per eJFectus
suos citius deleterius frt; et constanter sanati vix pro¬
stat exemplum. Post insipidi raram, et non nisi prirna ejus
aetate impetratam sanationem magna in recidivas facili-
tas observata est. Ut Dessault  et P. Frank  ita et ego
aliquot jam casus diabetis curn hydrope aliquoties alter-
nantis vidi.

§. 1240. Therapia  diabetis , hucusque admodum
lluctuans, nonnisi causis excitantibus atque conditioni-
bus mali, aegri constitutione individuali tota et speciatim
statu virium vitalium et humorum universali quovis in
času exacte ponderatis stabiliri potest. Hisce indicantibus
definire conceditur casus, in quibus tractainen et regimen
antiphlogisticum a Watt, Satterleij, Bedim/fteld  commen-
datum, speciatim largae phlebotomiae, depletiones san-
guinis locales ©t frigoris adplicatio (juxtaFormey)  uti-
lem promittant effectum; quibus normae pro nephritide
et cystitide curandis traditae conveniant; ■— in quibus
jnethodus diaphoretica Quxta Ritter  et Wo//'J , antiar-
thritica, eccoprotica (secundum W. Proulj , antispas-
modica interna et externa suum inveniat locurn ; — in
quibus remedia incitantia, irritantia, adstringentia, in
quibus tonica stomachica, acido adversa, magnesia
speciatim usta, dosibus magnis cum diaeta animali
(Ferriar  et AyneJ,  ammonium sulphuratum cum vi<4 ' 1
mere animali absque omni potu fermentato (RolloJ >
in quibus denique methodus combinata, imprii» is  ‘*' a ~
phoretica cum antispastica per camphoram, op>' ua  i  P u ^“
verem Doiceri,  alcali volatile f Neumann  in Hufeland
Journ. etc. July 1822}, balnea, epispastica, praesertim
vesicantia sint scopo responsura.

Insanabilitate morbi evicta ad lenienda et cohibenda

S8i

pr o possibili gymptomata, vitamque procrastinandam omnis
circumscribitur therapiae finis, cujus partem rnagni mo¬
menti psychicam nunquam praetermittere interest.

g. 1241. Reeonvalescentia  secundum principia ge¬
neral ia promoveatur oportet, simulque maxima insignis in
recidivas propensionis ratione semper habita eo major re-
cidivis evitandis navetur sollicitudo ac labor, quo certius
istae justum de morbi pervicacia, imo insanabilitate me-
tum secumierunt.

Spec. 8. Incontinentia urinae.

g. 1242. Urinae incontinentia  (jenuresis, umvfll-
kiihrlicher Ifarnabgang) facultatis, urinas ad veram us-
que excretionis necessitatem retinendi, defectui adquiescit.

H. Callisen,  principia sjsteinatis Chirurgiae hodiernae. P. II.

Hafn. 1790.

A. G. Richter,  Anfangsgriinde der Wundarzneyk. B. VI.

J. P. Frank, Haase, J os. Frank  et a.

g. 1243. Proficiscitur autem hic defectus vel a) a
mentis adeoque et voluntatis liberae absentia; vel b]) a
sphineteris vesicae viribus contractivis absolute aut rela-
tive imbecillibus; vel c) ab impedita ejus contractione;
vel denique d) a colli vesicae aut hujus ipsius fistulis
extrorsum patentibus. — a j) Mentis absentia involun-
tariumque inde urinarum profluvium, morborum plerorum-
que deliriis aut sopore stipatorum, saepe et vesaniae
symptoma est. b} Absoluta sphineteris imbecillitas vel
morborum acutorum aut chrOnicorum magnae debilitati
universali et atoniae junetorum symptoma, apoplexiae
sequela, aetatis provectae senilis comes, vel debilitatis et
laxitatis topicae , paralyseos aut laesionis, destructionis
partialis sphineteris effectus observatur, a protraeta per

eaput infantis sub partu impactum pressione, a contusione,

v «lnere illius per instrumenta sub partu difficili, sub li-
thotomia, ab extensione per haerentes diu impaetos cal-

culos urinales, per grandium extractionem, a sphincteris
ulceratione, cominotione medullae spinalis productus. —
Debilitas sphincteris relativa contractionem relative ni-
miam ac involnntariam, vel pressionem vesicae supponit.
Prior a spasmis pendet, vel rnorbos spasticos, epilepsiam,
hysteriain, hypochondriasin, choream etc. comitantibus,
vel vehemente per lotium acre, calculos, vesicae aut par-
tiuin vicinarum ulcera, haemorrhoides, menses suppres-
sos, fistulas ani, refrigeriuin irritatione causatis; pressio
in vesicain et urinas contentas a gravido mensibus ultimis
utero, ab hujus aut ovariorum tumoribus, prolapsibus,
poIypis, a voinitu , tussi, sternutatione validis potest ex-
erceri. c) Impedita sphincteris contractio jam calculum
in collo vesicae haerentem, idque non perfecte obturan-
tem, jam colli intumescentias, indurationes pro fonte
agnoscit. d) Fistulae memoratae inflammationum colli
vesicae aut hujus ipsius non resolutarum, nonnunquam et
lithotomiae tristes restant sequelae.

$j. 1244. Pro recensitis nune conditionibus forma
incontinentiae differt; vel enim involuntarie continuo,
guttatim, saepe sine sensu morboso stillant urinae,
enuresis complela;  vel per intervalla tanturn urinae,
certam ad (juantitatem collectae, subito, priusquam
aeger ad mingendum parare se possit, cum dolore, spa-
stica vesicae contractione, expelluntur, enuresis spustica.
Utroque in času, praesertim priore per vestimenta con-
spurcanda, foetorem, . partium irroratarum pruritum et
ardorem maxime incommoda, per earundem arrosiones
ulceraque rebellia, per somni turbas, animi inquietudi» em
etc. noxia evadit.

§. 1245. Duratio  morbi, terminationes, seguelae ,
praeprimis sanabilitas  aut insanabililas  nonnisi constante
circumstantiaruin illum generantium ac foventium sub
respectu dijudicari possunt et pronuntiari.

§• 1246. Therapia  in morbum princij>al em  seu univer-
salem seu topieum toIlendum,aut, iinpossibilitatc obstante,

8S3

imminuendum dirigatur oportet. Qui si mentis absentia
aut perturbatio est, in malis acutis frequenter sed in
chronicis quoque obvia, tractamine istorum characteri,
intensitati,stadio etc. conveniente indiget, ut minuatur aut
sanetur. — Si morbus princeps in locali sphincteris ve-
sicae debilitate, atonia aut paralysi consistit, remedia
tonica, incitantia, irritantia ad perinaeum vel interfoemi-
neum, vaginam, intestinum rectum, regionem sacralem,
lumbalem vel hypogastricamadplicandasunt, ut: injectio-
nes in vaginam, aut enennitaex aqua frigida, infusis aro-
maticis, decoctis, solutionibus stipticis; epithemata, in-
unctiones, lotiones, semicupia adstringentia, aroinati-
ca, spirituosa; vesicantia, frequens colli vesicae per spe-
cillum litillatio , irritatio , actio in sphincterem electrica.
His debilitate universali coexistente remedia tonica, ad¬
stringentia , aut stimulantia dilFusibilia congrua , diaeta
concordans etc. copulentur.

Ubi vulnera , ulcera, fistulae incontinentiam urinae
insanabilem reddunt, chirurgia ad gravia incommoda sal-
tem sublevanda et praevertendos malos urinae continuo
manantis efTectus facere valet, receptacula urinae, lage-
nas elasticas adligando, immittendo catheterem obtura-
tum et per vices solum prout necesse aperiendum, vel
compressorium urethrae, v. gr. Nuckii,  adplicando, in
feminis spongiain aut pessarium elasticum vaginae in-
trudendo.

Irritabilitati nimiae et contractionibus vesicae spa-
sticis remedia pacantia et antispastica nune topiča solum
nune et universalia, simplicia speciatim aut aromatica
fomenta tepida, inunctiones, injectiones, enemata cum
vel sine opio, balnea, interne emulsa, fluida mučilagi-
nosa, vel, prout res postulant, aromatica cum opio, ex-
traeto hyoscyami etc. opponantur. Non praetervidendum
s *mul urinas diaeta blanda, et largo aquae, iluidorum,
^ncilaginosorum, emulsionum et similium potu pro pos¬
tili dilui debere et deinulceri.

334

Sphincteris impedita per calculum interposilum con-
tractio, liujus extractionem, et sublatis operationis se-
quelis non raro adhuc tonica, adstringentia, aut irritan-
tia topiča exigit. Contractio per colli vesicae et sphincte¬
ris incrassationem, indurationem, desorganisationem im-
pedita, indeque pendens enuresis, sanationem utpluri-
mam recusat.

Spec. 9. Sudor.

§. 1247. S vdor  f bydrosi.s, ephydrosis, der Schweiss)
dicitur excedens humorum serosoruin per cutem eva-
poratio.

J. P. Frank, Reti, Haase  opp. cit.

§. 1248. Ante omnia salutarem, criticum, a nocivo,
morboso distinguere juvat sudorem. <}uibus in morbis sa-
lutaris obvenire soleat, multis liujus Therapiae locis
jam prolatum est, et infra adhuc in tractatu de Nevro-
sibus ostendetur.Nobis hic de sudore solum morboso ser-
mo faciendus. Cum copia plurimum variet, generatim
morbosus habendus, qui functionum normalium turbam,
veramque virium debilitatem efficit. Quoad qualitates
sudor jam tenuis est, diaphanus, in guttas limpidas col-
Iectus, jam spissus, viscidus; plerumque pallide flave-
scens, raro crocei vel viridescentis, rarissime sanguinei
vel nigri coloris; odoris varii; et salsi, amaricantis, imo
quandoque dulcescentis saporis.

§. 1249. Sudor congestioni humorum in čute activae
vel passivae, cum copia vel expansione eorum adau ctil
et tenuitate morbosa, proxime innititur. Ouare syi»l' |oin;!
et effectus est: a) moderatae systematis sangu^ erx irri “
tationis cum cutis speciatim aut irritatione aut reIaxatio-
ne , per aeris, balneorum fervorem , nimium vestnim, m-
tegumentorum fotum, motus corporis validos,potus aquo-
sos largissimos, aromaticos, spirituosos, remediorum
diaphoreticorum, narcoticorum abusum, soides in primin

335

viis gravantes, irritantes, circuli liberi in organ is inter-
nis obstacula,se-et excretionum aliarum, intestinis praeci-
pue, renibus, uteropraestandarum, turbas, suppressiones
inductae 5 b} morborum debilitati c um universali aequabili
vel et praevalente cutis imbecillitate, et humorum tenui-
tati junctorum, quemadmodum febris putridae, nervosae ,
omniumque febris specierum charactere putrido vel ner-
voso grad us altioris stipatarum, virium consumtionis
mortem vicinam nimtiantis, marcorum,in specie phthisium
ulcerosarum stadio ultiiiio, immodici denique humorum
in cutem adiluxus habitualis, longo plerumque et pharma-
corum et regiminis diaphoreticorum abusu generati.

1250. Hacce originis causarumque differentia,
sicut sudorum copia, duratione et repetitionibus , effecti-
bus ac sequelis immediatis, quae cum illis aliarum se- et
excretionum excedentium convcniunt, subjecti demurn
aegri constitutione significatus  ac dignitas,  inde progno-
sis  quoque et cura sudoris definiuntur.

1251. In sudore morboso curando,  quaequae inter
causas ejus indicabantur , primum tollenda sunt et procul
arcenda. Hinc frigidula aeris, potuum„ pharmacorum
congruorum temperatura, vestitus acintegumentacorporis,
praesertim partium levissimevel plane non tegi solitarum,
levia, irritamentorum gastricorum eliminatio etc. ad sa-
nationem plerumque strictišsimerequiruntur. Praetereapro
illius indole methodus medendi jam refrigerans, humorum
massam imminuens vel congcstos a čute derivans,vel de-
bito tenuiores corrigens, jam vero roborans, adstringens ,
excitans, vel antagonistice irritans, singula aut apte
combinata, instituatur. Ilemedia singulis harum methodo-
rum inservientia, abunde nota, tam in tractamine sudo-
rum criticorum modum transgressorum, quam multis aliis
occasionibus iterum iterumque nominata fuerunt et ex-
posita.

336

Oiido ii. Retentiones.

1252. Nomine retenliommi  £epischesium,Zuriick-
haltungen, Verhaltungen)omnis excretio humorum modo
normali autmorboso se-et excernendorum, aut materierum
aliaruin eliminandarum evacuatio nimis parca, vel plane
deficiens, inhibita, suppressa intelligitur.

§. 1253. Retentio igitur aut imperfecta  est aut per-
fecta.  In retmtionem emansionis,  et relentionem sup-
pressionis Cullen.  ultro distinguitur, prout expectata
emansit, aut reapse contingens suppressa est excretio.

Utraque semper sgmptomatica est,  vel organormn se-
et excernentium,ad quae spectant, adfectionem idiopathi-
cam aut sympathicam,vel saepe morbum universalem comi-
tans. Adfectio illa localisvel organa secernentia attinet so¬
la, ubi ob secretionem nimis parcara aut nullam parom, aut
nihil excernitur, vel vero apparatum excretorium solum
concernit, ubi secretione licet non deiiciente aut et exsu-
perante parum aut nihil evacuatur. In principioruin ex-
cretoriorum defectu topico aut universali,vel in debilita-
te reactionis organormn dictorum, inertia, atonia, vel in
irritatione intensa inflammatoria aut spastica, vel in sup-
pressione perfecta aut imperfecta per obstaculum mecha-
nicum inducta, consistit. Universalis, siquidem subest,
morbus pariter vel defectus humorum, virium debilitati
sive causae sive effectui communiter consociatus, vel in-
aequalis humorum distributio est, jam a statu inflammato-
rio febrili, jam a systematis nervosi turbis, jam a par-
tiali se- et excretionum aliaruin exsuperantia proficiscens-
g. 1254. Retentionum effectus  et seguelae, mow en ~
ta cansalia , prognosis  ac Iherupia  in singularum tracta-
tu aptius exponentur.

§. 1255. Retentiones hic pertractandae, sicut pro-
fluvia (§. 1141.), in dno  discedunt genera,  retentiones
sangvinis ,  et materierum excernendarum •  ■ Primi
generis species  sistunt: 1) amenorrhoea; 2) suppressio

337

lochiorum , et 33 suppressio narium haemorrhagiae. Ge-
neris secundi  sunt species:  13  suppressio blennorrhoeae
genitalium; 2} retentio alvi; 3} se- et excretio bilis i m _
perfecta et suppressa, speciatim iclerus , et gravumina
a calcidis f elleis ;  43 secretio urinarum imperiecta et sup¬
pressa; 53 urinarum retentio, et gravamina a calcidis
urinalibus,  et 63  imperfecta urinarum secretio et trans-
spiratio cutanea, cum nimia vitiosaque bilis secretione:
arthrilis.

Nota.  De transspirationis cutaneae suppressione, ejusque se-
(juelis in expositionibus catarrhi ac rheumatismi ,  febrium
atque inflammationum catarrhalium ac rheumaticarum, ery-
sipelatis, diarrhoeae, dysenteriae etc. sermonem feci.

Genits I. Retentiones samjuiniš.

Spec. 1. Retentio mensium.

§. 1256. Retentio mensium  famenorrhoea, Mangel
der monathlichen Iteinigung3 duplici sub schemate ob-
servatur: vel enim menstrua prima ultra solitam puella-
rum aetatis periodum adhuc desiderantur, aut, quae jam
fluxerant, citia graviditatem et lactationis tempus ema-
nent: menstruorum emansio, amenorrhoeu emansionis
Cul/en vel lluentia turbantur, intercipiuntur, aut sup¬
pressa proximis non prodeunt periodis: suppressio men¬
sium, amenorrhoea suppressionis.  Fluxus sanguinis men-
strui debito parcior, aut quoad periodos postponens im-
perfectam  sistit mensium retentionem.

§. 1257. Subjecta nonnulla e mensibus emanentibus,
nimis parcis, aut lente suppressis saepe longo satis tem-
pore nil eirectuum maloruinofferunt; pleraque tainen ocyus
aut serius , pedetcntiin aut (repentinam post suppressio-
nem) subito varia experiuntur symptomata morbosa, mi-
nime confundenda cum illis, quae morborum principalium
phaenomena memoratis mensium vitiis symptomaticis prae-
cedunt. Huc referuntur: debilitatis, inertiae, ponderis
^embrorum sensus, humorum congestiones, indeque mox

22

338

pressio acpondus in pel vi, hypogastrio et regione sacra-
li, mox pectoris • oppressio, palpitatio cordis, anxietas,
inox ventriculi gravamen, dysorexia, dyspepsia, nutritio
imperfecta , cachexia , imprimis chlorosis , lmirops ,
haemorrhoides, icterus, arthritis , nevrosis inultiplex 5
vicariae non raro haemorrhagiae dictos effectus malo s
pro tempore saltein praepedientes vel auferentes, com-
munissime quidem e naribus, sed ex aliis quoque viis
tam consuetis quam času rariore et ex angulis oculorum,
meatu auditorio externo, mammarum papillis, umbilico,
digitis, nec non variis cutis plagis. Quandoque excretio-
nes aliae v. gr. sudores, ptyalismus, diarrhoeae etc.
menstruorum loco periodice accedunt. — Suppressionem
mensium fluentium repentinam dolores intensi, spasmi
aliaque symptomata nervosa, vel febrcs, inffammationes
cum nisu in secretiones effusionesque morbosas , vel va-
riae sanguinis congestiones activae, et harum effectu
activae haemorrhagiae consuetim profusae, apoplexia
sanguinea, paralyses etc. possunt excipere.

§. 1258. Duralio  amenorrhoeae pro ratione indivi-
duae aegrae, morbi principis, causae occasionalis for-
san perstantis, effectuum jamjam productorum etc. plu-
rimum et tantopere variat, ut generatim exactius deter-
minari nequeat.

§. 1259. Disposilae  in amenorrlioeam emamionis
observantur puellae debiles, pldegmaticae, lentae, im-
perfecte nutritae, morbo vel inedia, labore nimio, hu-
morum jactura etc. fractae.—Momenta causae excilan~
tia  aeque ac principales differunt morbi, e quibus aro«-
norrhoea immediate proficiscitur. Sunt autem isti: a) de ~
bilitas universalis cum segnitie, torpore et lenta sa n » u *~
nis crasi, per causas debilitantes communes, 111 a ^ s
morbis saepe jam nominatas, sive iniluxus exterm vel
interni sive morbi illae sint, progenita; b} ve * se cretio
in organis genitalibus per febres, rnorbos inflammatorios,
plethoram topicamque vasorum oppletionem,vel per spas-

339

mos cohibifa, suppressa; vel c) morbi genitalium orga-
nici, aliique, ut atresia vaginae, hymen imperforatum ,
parietum vaginae, orificii uterl concretio, uteri retro-
versio, indurationes, hydrometra.

;Supprimi  iluentia possunt menstrua: refrigerio,
praesertim pedum; validis animi adfectibus, terrore,
ira, inoerore, subitaneo pariter gaudio concutiente; in-
fluxibus spasinos moventibus quoad subjecta singula di-
versis; phlebotomiis aut haemorrhagiis profusis citissime
derivantibus ; victu, pharmacis acidis, austeris, stipticis;
morbis plerisque acutis intense inflammatoriis.

§. 1260. Prognosis  amenorrhoeae utriusque citra
relationes generales abunde notas, morbum principalem
in specie hujusque intensitatem, extensionem, decursus
rationem, et complicationes fortassis obtinentes maxime
respicit.

§. 1261. Haec eadem objecta čuvam  quoque indicant,
dirigunt. Prout nimirum amenorrhoea einansionis vel
symptoma debilitatls universalis, penuriae sanguinis,
chloroseos aliusve cachexiae, aut elfectum insignis humo-
rum derivationis, vel pletfaorae potius universalis et
praecipue localis, aut vitiorum in genitalibus organico-
ruin, aut aliorum inflammatoriorum praeprimis et spasti-
corum morborura sistit, therapia conformiter vel tonica,
restaurans, adstringens , excitans, qualis contra chloro-
sim et cachexias alias statuebatur, aut liuinorum ad geni-
talia adfluxum adaugens, vel vero plethoram universalem
et topicam auferens, aut topicis genitalium morbis con-
traria institui debet. Ilarum uti remediorum expositionem
repetere, supervacaneum foret.

Ubi rnorbo principali fracto aut penitus sublato men¬
strua nondum intrant, aut nondum revertuntur, aut ni-
ttis parca et remotioribus secedunt periodis 5  ubi magna
in genitalibus obtinet vasorum inertia, vel ubi alongiore
mensium retentione periculum imminet, omnibus circuli
liberi obstaculis prius abactis, pedetentim et caute,prae-

22 *

340

cipue tempore exspectandi menstrnorum fluxus, uti licet
remediis in- et externis, eminente donatis virtute, motum
sanguinis uterum versus intendendi. Huc spectant: pedi-
Iuvia et simicupia moderate calida, vapores in vaginam
determinati, fomenta, cataplasmata genitalibus imposita,
hyp°gastni, regionis sacralis, internae feinorum faciei
frietiones , sinapismi, vesicantia iisdem, cucurbitae siccae
his, aut genubus, suris, aut hypogastrio adplicitae 5  elec-
tricitas; saltus modicus, incessus sedulus; arteriarum
cruralium per fascias aut tornaculum compressio 5  — in¬
terne borax, gas carbonicum, crocus cum vino calido,
myrrha, balsama nativa, frondes sabinae, aloe, helle-
borus niger, purgantia ac diuretica potenter irritantia.
Cura psychica prudens tantum quandoque valet, ut reme¬
diis ultimo nominatis, emmenagogorum,pellentium titulo
venientibus, supersederi possit.

§. 1262. Amenorrhoea suppressionis  successive so-'
lum inducta, symptomatibusque lente evolutis, iisque
moderatis consueta curandi ratio requiritur, qua primum
causae excitantes auferantur, enerventur, omnes alii
iniluxus noxii arceantur, dein morbus princeps cum cf-
fectibus suis tollatur. Suppressione autem subito nata,
menses cito revocando, aut per venaesectionem in pede
institutam, aut per hirudines genitalibus aut locis vicinis
adplicitas, atque per externa ante memorata remedia,
humores adlicientia quodammodo supplendo periculum
imminens praepediri, praesens non raro urgens quain ci-
tissime abigi debet , ceterisque simul phaenomenis,
spasmis nempe, febri, inflammationibus etc. apta medela
fieri. Attendenduin hic est, num illa simultaneos sista l,t
ejusdem, quae suppressionem fecit, causae, vel vero
suppressionis effectus.

1263. Cura convalescenliae  in arcendos quosvis
influxus speciali in času nocivos , et in toHendos, si
qui a morbo relicti sunt , effectus inalos diiigatur
oportet.

Spec. 3. Supprossio loehiorum.

§. 1264. Lochia iisdem ac menstrua supprimi pos-
sunt causis, e quibus diaetae peccata, animi adfectus
et refrigerationes maxime vulgares offenduntur. Inter
suppressionis loehiorum sequelas, communes plerumque
. hujus et causarum ejus occ<asionalium effectus, dolores,
potissimum et spasmi in abdomine, peritonitis, metritis,
aliorum abdominis viscerum inflammationes, febris puer-
peralis spectant. Ut tales praecaveantur, aut in germine
statim suffocentur, sordes gastricas eliminando, animi
motus humorumque orgasmum componendo, transspiratio-
nem cutaneam promovendo etc. loehiorum secretionem
restituere quain citissime opus est. Sequelae noxiae the-
rapiam expetunt, causis, indoli, magnitudini etc. earum,
nec non individuali aegrarum constitutioni adaequatam.
Conf. T. L §• 546. ets.

Spec. 3. Suppressio epistaxia.

§. 1265. Epistaxis, fluxus haemorrhoidalis , aut
aliae adliuc sanguinis excretiones, sive criticae adsint,
sive a morboso statu universali essentialiter dependeant,
sive in individui habitudinem conversae jam fuerint rela-
tive salubrem, curatione laterali, mere symptomatica et
generosa, praesertim adstringentium ope, in damnum
supprimi facile possunt. Ab erroribus in diaeta commis-
sis , vehementibus animi adfectibus , refrigerio, morbis
variis etc. idein effectus est metuendus.

§. 1266. Symptomata epistaxim snppressam  statim
vel successive excipientia sunt: congestiones humorum
in organis vicinis, nonnunquam et in remotioribus, adeo-
que in sinubus frontalibus, oculis, auribus, meningibus,
ipso cerebro, rarius in isthmi faucium organis et pharyn-
ge, cum doloribus, vertigine, variis olfactus, visus,
auditus alienationibus, inflammationibus, secretionibus
et effusionibus morbosis imo apoplexia sanguinea. —

312

Flnxum haemorrhoidalem suppressum  sequi solent in-
tensi in intestino recto, regione sacrali, dorso, nucha,
occipite, aut in collo vesicae, renibus, intestinis cete-
risque abdominis visceribus dolores, inflammationes, vel
haemorrhagiae ex iisdem aliisve organis secretoriis, vel
et effusiones, multiplici cum digestionis, circuli et respi-
rationis, functionum systematis nervosi, actionuin raentis
turba, et quandoque cum instantaneo per apoplexiam aut
orthopnoeam vitae periculo.

§• 1267. Cura  ad principia et normas pro menstruis
suppressis (^§. 1262*3 statutas disponenda, auxilia tamen
specialius in diversum phaenomenorum morbosorum fon-
tem sunt determinanda.

Genus II. Retentiones excernendortm.

Spec. 1. Suppressio blennorrlioeae.

§. 1268. Blennorrhoeis non syphiliticis ex urethra,
vagina, ipsove utero ob humorum jacturain aut deriva-
tionem, ob universalem virium debilitatem fortasse silen-
tibus, sinistrae succedere sequelae non solent; easdem
vero irritantibus, adstringentibus sive externe injectio-
num, lotionum, balneorum forma, sive interne prae-
postere ac incaute adhibitis ante morborum principaliuin
sanationem aut imminutionem congruam suppressas aut
partium nominataruin dolores, inflammationes, incrassa-
tiones, indurationes, aut vicinarum remotarumve magnam
tamen genitalibus sympatliiam foventium, prostatae in
specie, colli vesicae , testium, ovariorum, peritonei,
laryngis, faucium, vel et oculorum, phlogoses cumnis«
in secretiones morbosas facile insequuntur. Et speci<* ca
systematis lymphatici adfectio, scrophulis similis, s |I,,,inc
rebellis nonnunquam evolvitur.

§. 1269. Quanti momenti censenda sit blennorrhoea-

rum suppressio, ex nune prolatis elucet.

S- 1270. Therapia,  ubi symptomata morbi sunt mo-
derata , de noxis, quae suppressionem fecerunt ac susti-

8-13

nent, tollendis, de profluvio restituendo, atque morbo
ejusdem principali topico vel universali perfecte sanando
occupetur. Ubi vero suppressionis sequelae vehementes
magis urgent, quam ut tali tractamine cito satis auferri
et periculo exui possint, symptomatice et quidem pro
earum indole, inagnitudine, decursu, stadio, sede curen-
tur. Blennorrhoeis dictis restituendis remedia externa,
ad augendum humorum in partes genitales ad(luxum su-
perius 1261-3 laudata, maxime conveniunt. Effectus
eorum eccoproticis acceleratur. Blennorrhoeae jam re-
stitutae cura radicalis suo loco ($. 1188-3 exposita in-
venitur.

Spec. 3. Retentio alvi.

§. 1271.  Alvi retentio pro gradu vel adstriclio
(llartleibigkeit3, vel obslipalio, obslruclio alvi  (jStuhl-
verhaltung, Yerstopfung3 vocatur, prout scilicet faeces
diutius retinentur in intestinis et exsiccantur, vel vero
excretio earum penitus cohibetur ac suspenditur.

C. G. Lttdiviij,  de causis obstrucbionis alvinae. Lips. 1770. 8.

C. G.' C. \Vedekhul ,  Abhandl. von der wahren Kenntmss u.

Cur der Krankheiten der ersten Wege u. s. w.

J. P. Frank, Hause, Jos. Frank  opp. cit.

§- 1272. Alvi adstrictionem nonnulli absque incom-
modis sequelisque manifestis ferunt, ceterum uti obstl-
pationem semper aliorum morborum symptoma, ipsamque
ultro effectuum morbosorum fontem esse observamus.
Utraque partim ab imminuta vel deficiente humorum en-
tericorum, bilis, succi panereatici secretione, partim a
motu peristaltico nimis segni, lento vel suspenso, nimia-
que fluidorum totum per intestinorum tractum resorptione
proficiscitur. Secretio autem debito parcior vel deficiens
ab insufficiente humorum in canalem intestinalem adfluxu,
ab irritationis vasorum, glandularum, visce:rum secer-
nentium idiopathicae vel sympathicae defectu, vel ab
inunodica vasorum resorbentium actione, — iners vero

344

ac tardus intestinorum motus ab eorundem torpore, ato¬
ma et laxitate, vel ab obstaculo mechanico suam repe-
tunt originem.

§. 1273. Disponunt  ad alvi segnitiemet obstipationem
aetas senilis, constitutio laxa, phlegmatica, vita aut se-
dentaria aut multum operosa cum sudore frequente, hy-
steria, hypochondriasis, graviditas praesertim priina uiti—
maque periodo. Excilant:  a]) quae necessariam in primis
viis secretionem restringunt, suspendunt, ut: diarrhoeae
praegressae undecunque natae; sudores profusi 5  ptya-
lismus aliaque profluvia nimia; potus aquosi justo par-
ciores; bilis, succi pancreatici inopia; nimia ventriculi
et intestinorum per acria, aromatica, spirituosa irritatio;
motus febriles phlogistici cum vasculorum secernentium
omnium praeclusione; b) quae motum peristalticum simul
partim debilitant, partjjn impediunt et invertunt, quem-
admodum: motus corporis deficiens, oppletio ventriculi
frequens, eaque successive inducta canalis intestinalis
debilitas, laxitas aut imo partiales distensiones; usus
la rgus aut protractus opiatorum, plumbeorum , adstrin-
gentium, aut substantiarum mucilaginosarum, farinosa-
rum, ciborum farinaceorum crudorum, digestu difficilium,
g lutinosorum ; naturalis ad alvum excernendam nisus fre-
quenter neglectus 5  intestinorum aut debilitas ingens,
paresis aut status inflammatorius; vomitus iteratus; —
partiales parietum intestinalium incrassatio , induratio ,
varices, meatus intestinorum angustatio, praeclusio per
illas aut per spasmos uti in hypochondriasi, hysteria, vel
et per hernias, volvulos (jntussusceptionem, invagina-
tionem intestinorum), aut excrescentias po!yposas, ,lU ~
cleos fructuum aliaque densa ingesta, per faeces e* slC ~
catas, vermes in globum implicitos, mariscas; P altium
contiguarum tumores, uterum gravidum, retroversum,
polypo dist entum , prolapsum; vesicae urinariae inči as-
sationes, indurationes, calculos; per morbosam ani an-
gustiam, atresiam.

M5

§.  1.274. Aestimatio et prognosis  alvi restrictae aut
obstipatae a causis, gradu, duratione, inductis jam ma-
lis effectibus, nec non ab individuali aegrorum constitu-
tione essentialiter repetendae. S urit autem effectus ad-
versi intestinorum inertia , torpor, atonia, successiva
dilatatio, re!axatio, circulatio in illis et abdominis visce-
ribus impedita, gravamina haemorrboidalia, anxietas,
aestus, dyspnoea, cephalaea, oppressio ventriculi, ano-
rexia, apepsia ; febris , nausea, ructus , ingestorum,
muci, bilis imo faecum vomitus fileus, miner er e),  in-
quietudine magna, anxietate, doloribus colicis, siti cla-
mosa, pulsu febrili, inordinato, dedolatione gravi, in-
tercurrente frigore, Iipothymiis, deliriis blandis stipari
solitus , et sub sudoribus frigidis , viscidis, nonnunquam
iluida quoque, admodum foetente sub alvo, facile deci-
piente, utpluriinum Jethalis; haemorrhagiae, apoplexia.
(4Ein Fali von Ileus;  und Abhandlung iib. d. Ileus ; von
Dr. Ebers  zu Breslau. In IIufelancFs  Journ. 1829. May
und Juny-3

§. 1275. Therapiam  morbus, qui subest principalis,
ejus causae atque effectus, alvo restrictae vel obstipae
jam consociati, potissimum indicant.

Ubi segnior humorum adfluxus, parciorque in inte-
stinis, hepate, et pancreate secretio ob universalem hu-
lnorum penuriam , excretiones alicubi profusas , vel ob
idiopathicara aut sympathicam irritationem pldogisticam
inculpantur, assidua aquosorum sorbilatio, enemata emol-
lientia oleo, aut leniter irritantia pauco šale remixta, ex-
cretionum aliarum limitatio, status irritativi inflammatorii
juxta principia et per adminicula nota tractamen, conve-
niunt. — Ubi segnities tubi intestinalis, atonia, torpor
causarn offerunt proxiinam, purgantia, praesertim sordi-
bus copiosis accuinulatis, initio leniora, his soluin ineffi-
cacibus fortiora, nunquam tamen drastica sola in usum
v °canda, eorumquc virtus enematibus assidue adplicatis,
w °dicis abdominis frictionibus iteratis, et, evacuationes

si jam successerint, fotu abdominis aromatico, inunctionc,
lotione, nec non balneis vel semicupiis tepidis intenden-
da est. Instestinis depuratis novae sordium adcumulationi
per diIuentia,soiventia ejusdem generis et purgantia, to-
nicis tamen debilitati exactissime respondentibus nupta,
quam certissime pi-aecavetur. — Faeces exsiccatae, nu-
clei fructuuin oblurantes ut potu aquoso, medicamine
oleoso et eccoprotico, enematibus emollientibus et lubri-
cantibus, et si haec ob intestinum rectum faecibus duris
penitus impletum injici nequeant, cochleari aliove instru¬
mente apto expediantur, conandum est. — Termes in
globum convoluti methodo contra vermes 0J. 1039.}
commendata expellantur. — Incarcerata intestini pars ad
chirurgiae praecepta confestirn reponi, inflammatio ejus-
dem praepediri, facta tractamine antijddogistico genero-
so, speciatim phlebotomiis citissirae debellari debent, et,
si id non contigerit, tempus non cunctatione illusoria
teri, sed operationi ad 'aegrum salvandum opportunae
navari. Busch,  Professor Marburgensis, ad hernias re¬
ji one nd as manipulatione apta, balneisque et cataplasma-
tibus emollientibus frustra tentatis,ex vase instar antliae
pneumaticae adplicato optatum ac instantaneum fere ob-
tinuit effectum (Hiifeland  u. Osan  Journ. 1832. Jul.
S. 73 etc.). — Angustationes tubi intestinalis chroni-
cae, plerumque immedicabiles, nonnisi symptomaticam
admittunt medelam causas omnes alvum tardantes aut
retinentes vitando, congruae imprimis diaetae praecepta
stricte secjuendo, pharmaca mitia solventia aut enemata
levia adhibendo perficiendam. — Ileum semper pro ca«"
sae aut morbi principis v. gr. faecum durarum, nucleo rlira
obturantium, enteritidis, herniae incarceratae etc- ratione
tractare convenit, adeoque jam methodum generatim
antiphlogisticam , diluentem , emollientem cum cataplas-
matibus clysteribusque correspondentibus instituere, jam
specialius vomitus sedantem cum alvum ducente copulare,
hinc potionem imprimis Riverii,  pulveres aerophoros (cx

817

sod. bicarbonic. gr.  sex—octo, et acid. tartric. gr. quin-
que— sex, cum saccharo), mixturam aromaticam odore
saporeque gratam, postea oleosa blanda, ol. amygdalar.,
ol. ricini Iarga iterataque dosi cum clysteribus purganti-
bus electuarium lenitivum aut infus. laxat. continentibus,
vel ex infuso fol. sennae cum šale coinmuni aliove anti-
phlogistico, aut tartaro emetico, vel infuso folior. tabac.
(^ex dr. duab.) addito šale amaro etc. paratis , in usum
vocare, jam prae omnibus tentamina reponendi herniam
incarceratam, his vero irritis herniotomiam sine mora in-
stituere. (Jiurser.  Institut, med. pract. Tol. IT. §. 111.
*—113.) In desparatis obstipationis citra phlogosin prae-
sentis casibus haustus aquae perquam frigidae, pediluvia
frigida, nec non hydrargyrum vivum tribus, quatuor
unciis, et ultra ingestuin adhuc profuisse quandoque ob-
servata sunt. Caloinel cum extracto belladonnae simul ac
unguentum de belladonna Rosali  utile vidit in herniae
času incarceratae. (Frotiejfs  Notiz. Bd. 30. S. 272.)

Individuis hystericis, hypochondriacis contra alvi
obstipationem solventia non salina antispasticis, chamo-
millae speciatim,valerianae, asaefoetidae, castoreo nupta,
enemata emollientia, inucilaginoso - oleosa, aromatica
cum oleo, unguenta ac fomenta calida emollientia et aro¬
matica conveniunt. lisdem sicut haemorrhoidariis serio
suadenduin, ut pro alvo excernenda lixain quotidie sei - -
vare horam assuescant, etiamsi initio necessitatis sensu
forsan non cominoniti.

1276. Quo convalescenliae  prospici debeat modo,
sub justa morborum principalium devictorum, sequelarum
superstitum, nec non momentorum causaliuin supra enu-
meratorum ponderatione absque difficultate definire ubique
licebit.

Spec. 3. Retentio bilis: Icterus.

1277. Quoties bilis justo parcior in hepate secer-
»ilur, conscquenter et parca nimis defertur in duodenum,

vel quoties bilis utut copia non peccans in istud deduci
subito praepeditur, symptomata insurgunt, quorum origo
partim 1) principi, qui subest, hepatis, vel organorum
biliferorum, vel duodeni, vel simul universali morbo,
— partim 2j insufficienti elementorum bilis e sanguine
secretioni, — partim 3^) bili secretae in ductibus bili—
feris et vesicula fellea retentae et accuinulatae, —
partim tandem 4} ejusdem in primis viis defectui ad-
scribenda est.

Symptomatibus primae originis (1.), prout secretio
bilis manca debilitatem universalem, sanguinem parcum
atquefatuum, excedentes alibi humorum excretiones,vel
hepatis functionem humoribus nimium in eo congestis,
inllammatione graviore, aut vitiis variis organicis inhibi-
tam, suspensain suum agnoscit fontem, adnumerantur
phaenomena debilitatis universalis , sanguinis penui-iae,
vel magnae humorum congestionis, ut: tumor, tensio,
durities, sensus ponderis in hypocliondrio dextro ad
cpigastrium protensi, dyspnoea, ventriculi oppressio a
copia ciborum potuumve utut parca ingesta, digestio,
sanguificatio, nutritio laesae, imperfectae, hydrops etc.;
vel hepatitidis intensae, aut vitiorum organicorum gene-
ris varii, indurationum praesertim, chondrosiuin, scir-
rhorum symptomata. — Syndromen symptomatum origi-
nis secundae (2.) constituunt: indoles massae humorum
venosa praedominans, motus lentus, sanguinis in visce-
rum veniš, maxime in systemate venae portarum stases,
in haemorrhoides opportunitas, corporis delassatio, laxi-
tas, marcor, mentis remissio, animi dejectio, trist/t/a,
desponsio, color cutis pallido - llavus, icterum fere aemu-
lans. — Quae ex bile in organis biliferis retenta C^O
sequuntur, sunt: horum distensio, impletio nimi«? retro-
gradus versus secernentes in hepatis parencby® 1 ®* e  aci-
nos motus, secretionis inde bilis ipsius impedimentum,
accuinulatae resorptio, inspissatio, visciditas, lemanentis
crystallisatio Qcaleuli fellci),  resorptae in sanguinem

349

traductio, indcque partim in secretoria partim in excre-
toria organa distributio, hinc tam in cutem et conjuncti-
vam o culi depositio illius, quam per urinas flavo-bruneas,
chartam albam aut linteum immissum croceo tingentes
colore, crassas saepe et turbidas, per transspirationem ac
sudorem, rariore času per narium, oris fauciumque,
tracheae etc. mucam eliminatio (icterus).  —• Ex bilis in
duodeno defectu (4.J proficiscuntur: acidum succi ga-
strici et enterici praevalens, chyli adeoque et coinple-
menti sanguinis copia insufficiens, cruditas, qualitas vi-
tiosa, secretionis in canali intestinali parcitas, defectus,
alvi segnities, obstipatio, faeces aut tenaces argillosae,
aut siccae, globatae albidi vel albo-grisei coloris.

§.  1278- Cum ceteri secretionis mancae ac imper-
fcctae bilis effectus variis cum illorum morbis partim jam
pertractati sint, partim inferius adhuc exponendi, liic
nonnisi de iclero  et calculis felleis  sermonem facere
conveniet.

§. 1279. Icterus  (aurigo , morbus regius, dieGelb-
sucht} ea est bilis se- et excretionis turba, quae totius
corporis superficiei atque oculorum albugineae llavo per
varios gradus colore, urinis llavo-rubicundis vel obscure
bruneo-flavidis, utplurimum crassis ac turbidis, corpora
alba croceo notantibus colore, alvinis excrementis albis aut
albo-griseis, dyspepsiae symptoinatibus, nonnunquam
sudoi-e quoque, šaliva, sputis, imo sero sanguinis flavide
tinctis atque tingentibus insignitur.

Dyspepsiae autem phaenomena sunt: pressio ventri-
culi, anorexia, digestio tarda, difficilis, imperfecta, fla—
tulentia, ructus, sapor amarus, acidus, nausea, nisus
vomendi, caput obnubilatum, hypochondrio dextro et
epigastrio utplurimum tumentibus.

1280. Flavedine dieta in virorem vergente icle-
rus,  licet incongrue, viridis,  griine Gelbsucht, grisescente
vel nigrescente icterus niger, melas icterus,  sclivvarze
Gelbsucht, Schwarzsucht adpellatur.

350

J. B. Mančki,  fristor. hepat. s. theor. et prax. omn. morb. Ue-
patis et bilis c. ejusd. visceris anatome. Taurin. 1710.

Burserius,  Inst. m. pr. Vol. IV. g. 157.'—173.

Stoli,  praelect. in div. morb. chron. Vol. II. p. 279.

J. P. Vogler,  v. d. Gelbsucbt und ibrer Heilart. Wetzlarl791.

Richter, Jlaase,  opp. cit.

i

1281. Icterus jam acufiis  occurrit jam chronicus.
Ule febrirn biliosain, flavam Američanovimi,  hepatitides
nonnullas, statum hepatis et ventriculi irritativum non
raro, spasmos symptoma comitatur. Ceterum icterus
conlinuus  vel intermillens, periodicas; idiopalhicus  vel
sympalhicus,  jam, et quidem saepissime initio, febri
junclus,  jam non febrilis,  etc., denique jam ab adle-
ctione hepatis  fnonnullis icterus liepaticus  dictus ), jam
ductuum biliferorum  profectus, ad quem icterus spasmo-
dicus,  i. a calculis felleis  seu calculosus, et plerumque
f. neonatorum  referendi.

§. 1282. Flavedinem autem acuto sub statu nonnun-
quam, chroiiico semper antecedunt: delassatio, somno-
lentia citra somnum tranquillum, morositas, capitis gra-
vitas et obnubilatio, anorexia, dolor ventriculi pressivus
quandoque et acutus, plenitudo ac tensio in epigastrio,
anxietas praecordialis dieta, a cibis sumtis dysphoria et
nisus vomendi absque sordibus gastricis, horripilationes
recurrentes cum pulsu (jnisi hepatitis subsit) lento, dys-
pnoea sub deambulando aucta, tumor ac tensio in hy-
pocliondrio dextro, ructus ac flatulentia, abdomen ex-
pansum et sensile, alvus restricta, cutis sicca, tensa,
saepe et pruriens. Flavedine ad albugineam primum } ,:L '
tente symptomata haee increscunt, accedentibus imo ati-
huc siti intensa, cephalaea, somno molestis turbato in-
somniis,- quandoque agrypnia, aurium susurru, visus
anomaliis, imprimis crupsia cum adparente rerum albarum
flavedine , saporis plerumque amarore, ructibus amaris ,
vomitu bilis herbaceae, aeris, ardore sub urinarum lae-
cumque memoratarum secessu augentur.

851

§. 1283. Ioterus vel  post variain, nune paucarum
septimanarum nune vero mensium durationein in sunila-
fcm abit, quae iteratis sub sudoribus , largis urinis de-
seriptis, ictericis,hypostasim rubicundam, levem dimit-
tentibus, alvo frequentiore molli, intense flavente, epi-
staxi, redeuntibus ciborum adpetentia et somno, rarius
ptyalismo, et efllorescentia aut miliarium aut herpetis
aemula prorumpente reducitur; vel  pro varia morbi prin-
eipis natura, aut post durationein chronicam atque repe-
titos relapsus in viorbos secandarios,  praecipue hydro-
pein, scorbutum, tabem desinit, in hepatis indurationes,
scirrhum etc., transgreditur, quibus tandem lelhalis  fieri
omnino potest.

1284. Sunt autem morbi principes ieterum gene-
rantes : 1) adfectiones viarum biliferarum, cystidis fel-
leae, duodeni idiopathicae vel sympathicae, excretioni
bilis varium per tempus nune continuo nune periodice
obstacula ponentes, bili igitur retinendae, pro parte re-
soi'bendae, aut principio ejus tinetorio saltem in humo-
rum massam transferendo ansam suppeditantes , nempe
inflammationes a notis partim generalibus partim specia-
libus, tam idiopathicis quam sympathicis eausis, a spiri-
tuosorum abusu maxime, a sordibus primarum viarum
aeribus , irritantibus , refrigeratione, variarum eru])tio-
num cutis acutarum vel chronicarum suppressione , bilis
ipsius aeredine, calculis felleis incarceratis; ab ira effre-
ni; a capitis commotionibus et vulnerationibus, — irri-
tatio duodeni vel ductus choledochi spasmodica et con-
strictio, in hystericis specialius, hypocbondriacis aut
nevrosi chronica varia muletatis, in febribus intermit-
tentibus, a eausis mox recensitis milius tamen brevius-
( jue agentibus, insuper ab iracundia , moerore, terrore,

aliis animi adfectibus pathematibusque deprimentibus;_

ln otus ductuum hepaticorum et choledochi aut nimis se-
S«es aut retrogradi ab alvi obstipatione pertinaci, ab
0rifi cio ductus choledochi spasmorum vi aut Iabe organi-

352

ca angustato; — ductus ejusdem mechanica per tumo-
res, calculos felleos, bilem tenacem inspissatam, largum
ac viscosum in neonatis meconium , per vermes (Lieu-
taud, LudtcigJ  obturatio. 2} Morbi in statu bilioso aut
fundali aut eidem juncti, quemadmodum polycho!ia,penes
febrim biliosain (T. I. §. 168. cts.) descripta, chronica
(S- 1228-3 sola baud secus ac varie consociata et cora-
plicata, febris biliosa gradus altioris longiorisque dura-
tionis, typhus contagiosus aliique morbi febriles, poIy-
cholia symptomate vel morbo stipati. 33 Morbi secretio-
nem bilis cohibentes, intercipientes, atque sic, ut vide-
tur, ob principium carbonicum et bilis elementa in san-
guine exsuperantia secretionem vicariam per universam
cutem invitantes, ut: altiores liepatitidis, activaruin aut
passivaruin sanguinis in hepate congestionum gradus ab
liepatitidis causis, refluxus sanguinis per venam cavain
ascendentem, atrium et ventriculum cordis dextrum ob-
stacula; tubercula hepatis dura, intumescentiae, gra-
vioresque in genere organisationis alienationes; debilitas
universalis maxima cum insigni sanguinis corruptela in
febre putrida gradus altioris individuorura temperamenti
cholerici; scorpionum, serpentum nonnullorum, imo 1 elium,
sciurorum etc. irritatorum morsus.

§. 1285. Ex quibus fluit, causam  icteri proximam
esse elementorum bilis in sanguine abundantiam, jam tur-
bata bilis ipsius in hepate secretione, jam secretae per
ductum choledochum in duodenum derivatione impedit* 1
stipatam. Quare nonnisi ex parte valet opinio corum, q al
icteri cujusvis rationem in vicaria cutis functione, sicut
.nliorum, qui unice in motibus ductuum hepaticorum et
choledochi retrogradis haerere contendunt. Therapiain
alterutri sententiae ubique superstructam saepe deleteriam
esse debere, omnino Iiquet.

§. 1286. Calcidi fellei  (liiliosi, choletici, die Gal-
lensteine3 inter icteri causas supra £§• 1284-13 norainati,
sunt bilis inspissatae concrementa plus minusve compacta 5

853

Ievia, inflammabilia, coloris fusco-brunei, ilavi aut al-
bidi, figurae variae, voluminis granum hordei ad nucem
usque juglandem minorem aequantis,texturae communiter
aperte chrysta]]inae. Haec vel radiata est vel concentri-
ce annularis; il!a substantiae spermati celi analogae,haee
materiae flavae (cholestearinae} potissimum competil. In
vesicula fellea jam singuli, pauci, jam niimerosissimi,
aut in ductibus biliferis, raro in hepatis parenchymate ■
reperiuntur. Indigitant illorum praesenliam:  epigasfrii
gravitas ac tensio, cardialgia; dolores in vesiculae fel-
leae regione,a prandio praecipue, ab ira etcorporis com-
motionibus intrantes, icterus saepe recurrens aut perstans
cum segni faecum grisearum, albarum evacuatione, car-
dialgiae hine inde et enteralgiae dirissimae, vomitus ve-
hementes , abdominis inflatio cum subsequis nonnunquam
diarrhoea biliosa et levante calculorum felleorum elimi-
natione: quoruin secessus primo symptomatibus ceteris
desideratam impertitur certitudinem.

Orlum  eorum, cui nimius spirituosorum usus magno-
pere favet, non tam a bilis abundanlia, quam a speciali
conditione vitiosa, et in viis biliferis, praeprimis in cy-
stide fellea, per impedimenta superius recensita, retentione
derivare fas est.

Calculi fellei in sexu sequiore saepius quam in mas-
culino, frequenter in senibus obvii, absque symptomati-
bus quandoque delitescunt, in cadaveribus demum repe-
riundi. Symptomata vero eorum nonnisi lenimen adinit-
tunt, quoties vel omni therapiae refragantur ipsi, vel mor-
bis viarum biliferarum aut hepatis insanabilibus essentiali

connectuntur modo.

1287. Prognosis  in ictero praeter relationes ge-
nerales considerandis speciatim morbi' principalis indoli,
causis, magnitudini, aetati etc. innititur. Icterus quan-
doque , spasmorum aliorum more , subito prodit, disparet
a c revertitur 5  jam brevi jam Iongo durat tempore, in
,n enses imo et annos excurrens. Diu protractus, consue-
n. 23

354

tim organicortim hepatis vitiorum effeetus,in tabemsaepc
transit, scorbutum, hydropem.

Neonatorum , ut et gravidarum icterus non gravis
esse solet momenti, gravissimi vero individuorum atra-
biliariorum, cachecticorum, debilium, senio confectorum.

Ubi calcatis  producitur felleis,  singulis per alvum
aut vomitum eliminatis mitigari quidem, cessare, restan-
tibus autem atque serius natis revocari potest.

Color cutis profunde flavus, subviridis , nigricans ,
ingravescenti morbo respondens, de mala virium vita-
lium conditione, multum depravata, gravibus non raro
vitiis organicis testatur.

§. 1288. Therapia ictcri morbis principalibus, horum-
que causis potissimum indicatur. Quare 1J ductuum bili—
ferorum, cystidis felleae, duodeni morbi, sublatis eoruin
causis, tollantur oportet. Inflammationes videlicet metliodo
antiphlogistica, emolliente, derivante adaequata cum inten-
sitate acextensione requisita; constrictio duodeni et ductus
choledochi spastica dolorifica, prout causa quantocyus amo-
venda vel ad plilogoses vel ad systematis nervosi turbas
non phlogisticas perducit, remediis vel emollientibus, mo-
derantibus, pacantibus, decoctis, mixturis nempemucila-
ginosis, emulsis genuinis ac spuriis cum opio , extracto
hyoscyami, ipecacuanlia dosibus refractis, vel nervinis
incitantibus, ut chamomilla, valeriana, asa foetida, ca-
storeo etc., simul ac fotu, cataplasmate, unguento vel
emolliente ac sopiente vel aromatico epigastrii et hypo-
chondrii dextri regioni adplicando, encmate, balneo con-
cordantibus impugnentur; motus ductuum biliferorum ai-
mis segnis aut retrogradus ope solventium, motuin i n "
testinorum peristalticum intendentium alvumque expo^ ien ~
tium, vel antispasticorum, vel obstaculis mecha nicis ,
uti meconio, vermibus etc. reinovendis parium concitetur,
promoveatur. Meconio evacuando syrupus cichorei cum
rheo, vel syr. simpl. cum magnesia communiter sulficit.
Ad solventia, stasibus quoqne sanguinis in hepate et loto

855

systemate venae portarum non febrilibus congrua referun-
tur: graminis, taraxaci, cichorei, saponariae, fumariae
decocta, extracta, succi recenter pressi, sales antiphlo-
gistici dosibus refractis, aquae soteriae solventes, serum
Iactis dulce cum vel absque herbarum succis, sapo, kalia
carbonica,rIieum dosi refracta, gummi ammoniacum, che~
lidonium, antimonialia, in času pertinaciore mitiora
hydrargyri praeparata, enematibus solventibus, Kaem-
pfianis, inunctionibus einollientibus, pacantibus, aut pa-
rum irritantibus, vesicantibus, sinapismis ad hepatis
regionein nupta. — 2) Morbi in polycholia radicantes
aut eidein adsociati secundum principia in febre biliosa
tradita curentur. — 3) Quod morbos secretionem bilis
cohibentes ac intercipientes adtinet, phlogosibus et san-
guinis in hepate congestionibus ad nonnas methodosque
notas remedia antiphlogistica: evacuationes sanguinis ,
pharmaca, potulcnta refrigerantia, diluentia cum acidis
vegetabilibus etc., obstaculis in vena cava adscendente,
atrio vel ventriculo cordis dextro congrua opponantur re-
media; indurationes, scirrhi hepatis aut viscernm, e qui~
bus systema venae portarum suas trahit radices, utpote
insanabiles pro possibili leniantur; morbi adynamici supra
norainati ad modum febris putridae aut scorbuti gradus
alti tractentur^ vulnus ab animalium venenosorum inorsu
cito ac potenter irritetur, caustico, ferro uratur, aut ex-
scindatur, et contra icterum succedaneum interne dia-
])horetica et diuretica , alcali volatile (^ammonium carbo-
nicum) in specie, sal volat. corn. cervi, Iiquor corn.
cerv., acet. ammoniacale, camphora, quandoque sopien-
tibus, speciatim opio, juncta in usum vocentur.

1289. Calculorum  symptomata felleorum  tracta-
mine indoli adcominodato, jam antiphlogistico, aut emol-
liente, relaxante, jam sedante, jam antispastico abigen-
da sunt, dein, ut dissolvantur ipsi, conandum. Commen-
dati in hunc finem, per dolorura ac spasmorum intervalla
e xhibendi, succi herbarum, serum Iactis, antimonialia

23  *

356

facilitando potius calculorum per alvurn secessui, quara
his ipsis solvendis, decomponendis idonei videntur; con-
veniunt autem sapo longiori tempore porrectus; soda
carbonica; aqiza calcis ventriculo jejuno per quatuorde-
cim dies et ultra hausta; miscela aetheris sulphurici dr.
duar. et ol. terebinth. dr. un. Quxta Durande,Memoires
de l’Academ. roy. de med. T. I. p. 288) guttis duodecim
usque viginti super ingesto lactis sero, aliquoties de die,
sumta; vel špirit, aetheris nitrici (jsecundum GnmerJ.
Guyton-Morveau  vitellos ovorum aethere solutos sufti-
cere scopo contendit.

§. 1290. Diaeta toti therapiae, icteri origini et cha-
racteri ubique adaptandae, exactissime correspondcns
ordinanda est. Digestionis organa nullo modo gravet. In
stases chronicas apyreticas cum victu solvente, vegeta-
bili, digestu facili usus quotidianus aliquot vitellorum ovi
crudorum laudatur.

§. 1291. Convalescentiae  cura tam diversis, qui
icterum fecerant, morbis nune sublatis, quam restantibus
adhuc sequelis indicatur.

Spec. 4. Urinae secretio manca.

§. 1292. Secretio urinarum parcior aut plane nulla,
ischuria renalis  dieta, locurn habet: 1) in keneangea;
in humorum ad renes adfluxu insufticiente ob majora eorum
per sudores, diarrhoeas, ptyalismum ete. dispendia, ob
serosorum in textum cutis cellulosum aut varia corporis ca-
va effusiones, ut in hydrope, vel potus congrui defectum;
23  in vasorum renalium secernentiura irritatione infla®"
matoria, vel constrictione spasmodica, quemadm°^ u ™
in nephritide, omnique morbo febrili aperte inflam® atouo
c j. Abercrombie,  Beob. ub. d. Ischuria renalis; ' n d ^r
med. chir. Ztg. 1822. B. I. S. 67}; 3} in mag«a debili-
tate aut universali, aut renum eminente a potentiis mor-
bisve generatim debilitantibus, inaxime ab apop!exiae
causis, aut a commotionibus medullae spinalis debilitatem

857

vel paralysin inferentibus, a concussionibus, ictibus, con-
tusionibus renum ipsorum; 4) in organicis renum vitiis,
suppuratione larga, gangraena.

§. 1293. Pro his conditionibus morbosis earumque
causis efficientibus, pro universo statu morboso ac indi-
viduali aegri constitutione duralio, exitus,  nec non
aestimalio  secretionis urinarum insufficientis aut plane
desideratae plurimum variant. Gravissimi momenti est
facilis in coma, et hydrencepkalum transitus, a Sennerto
jam, Riverio  et Boniteto  notatus , penitius autem a Fos-
brocke  (Med. chir. Ztg. 1826. II. 493) consideratus.
Abercrombie  in i&churia renalijam quinto mali communi-
ter letkalis die coma oriri observavit. Serum in encepha-
lo, saepe exigua modo copia, repertum nunquam lotii
obtulit indolem.

§. 1294. Therapia  momentis indicantibus notis defi-
nitur. Varia fieri debet, prout nephritis, febris quaedam
inflammatoria, vel debilitas, vel nimiae humorum per alias
vias dissipationes, vel extravasata serosa etc. subsunt.
Contra ischuriam renalem inflammatoriam adhibitis prius
antiphlogisticis potentioribus digitalem Abercrombie  spe-
cialius laudat. Renum atoniae , paresi per fomenta, inun-
ctiones ad lumbos et totam dorsi spinam, balnea irritan-
tia, roborantia, per interna stimulantia communia et spe-
cifica, balsama, vinum , baccas juniperi earumque prae-
parata, cautum imo cantharidum usum occurrere oportet.
— Organica renum vitia, et destructiones sanationem
recusant, brevi plerumque mortem inductura.

Spec. 6. Ischuria, et lithiasis.

§. 1295. Plenaria urinarum secretarum retentio aut
in uretheribus, aut in vesica , aut in urethra, ischuria
perfecta  (vollstandige Harnverhaltung), et quidem pro
sede urelherica, vesicalis, urethralis  audit; lenta solum
ac laboriosa (dysuria), aut guttatim modo et sub dolori-
^as contingens illarum excretio (stranguria) nomine

358

ischuriae imperfectae  (jinvollstandige Ilarnverhaltung)
venit.

M. Troja,  Ub. die Krankheiten der Nieren, der Harnblase
u. s. w. A. d. Ital. iibersetzt u. mit Anmerk. von Spohr.
Erfurt 1788. 8.

Willib. Schmid, v.  d. Krankbeiten der Harnblase. Wien 1805. 8.

Th. Semmering,  Abh. iib. d. schnell und langsam todtlichen
Kraukheiteu d. Harflblase und Harnrohre bey Miinnern im
boben Alter. Frankf a. M. 1809. 4.

Richter, Bell, R. v. Kern,  Schriften liber Cliirurgie.

§• 1296. Difficilis  redditur rnictus jam organorum
excernentium debilitate jam obstaculo gravi superando.
Hinc symptoma est: a) debilitatis inagnae universalis,
vel localis nune vesicae totius nune singularum pla-
garum a potentiis et morbis universim debilitantibus,
a nervorum vesicae prospicientiuin commotione, per-
cussione, pressione etc., a vesicae per urinas reten-
tas, per partiales dilatationes morbosas , transmu-
tationem organisationis arthriticam, syphiliticam, aliam,
inerassationem , indurationem, excrescentias expan-
sione nimia; b} symptoma et effectus colli vesicae
vel inflammatione, varicibus, idtiis organicis, calculis
impactis, sanguinis coagulo angustati, vel spastica sphin-
eteris renitentis contractione, vel prostatae tumore, va-
ginae uterive distensione, prolapsu, istius inversione,
retroversione compressi; symptoma urethrae , inflamma¬
tione , membranarum inerassatione, cicatricibus, glandu-
Iis Coivperi  tumentibus, excrescentiis, corporibus pere-
grinis haerentibus, urethritide aut paraphimosi angusta-
tae, constrictae, orificii urethrae praeputio inflammat°
praeclusi.

§. 1297. Ischuriu completa  momentis iisdem,
sumino obtinentibus, efficitur; quare syinptoma est: a J
perfectae fibraruin vesicae muscularium paralys eos 5 au ~
tagonismo sphineteris perstante normali vel im° adaueto;
b j morborum omnium sequelarumque morbosarum, con-

859

tractioni vesicae ac simultaneae diapkragmatis et muscu-
lorum abdominis intensioni insuperabile opponentium ob-
staculum, adeoque symptoma praeclusionis vel obturatio-
nis totalis colli vesicae, urethrae aut ejus orificii, per
noxas morbosqueante memoratos inductae; tandem času
rariore effectus quoque uretheris utriusque ob phlogosin,
paralysin, incrassationem, indurationem, calculos impactos
impervii.

§. 1298. Urinis in vesica diu retentis haec succes-
sive expanditur, inque tumorem supra symphisim ossium
pubis attollitur pyriformem, fluctuantem, quo presso ni-
sus mingendi excitatur, simul ac lotii pauxilium saepe
clabitur 5  dolores insurgunt vehementes in abdomine ac
perinaeo, dispnoea, anxietas , nausea, vomitus, animi
deliquia, sudores frigidi, pulsus parvus, contractus,
inaequalis, irregularis, alvus obstipa, tandem vesicae
indammatio, communiter per gangraenam lethifera, quan-
doque tamen per ulcera fistulosa locis gangraenosis facta
exitum lotio in perinaeum, intestinum rectum, aut in va¬
ginam parans; vel uretherum dilatatio et urinae in pelvi-
bus quoque renum similiter expandendis retentio, vel ra¬
riore in času uracko aperto ejusdem per umbilicum stil—
latio.

Urinarum in renum pelvibus retentione, secretioni
simul jam plus jam minus obstante, gravitas, pressio,
tensio aut dolor in regione renum , sine hypogastrii supra
symphisim ossium pubis intumescentia, generantur; su-
dOr, šaliva, materiae imo excretoriae variae uti vomitu,
alvo etc. eliminatae urinosum spargunt odorem; tumores
quandoque cum levamine insurgunt lluido urinoso referti,
saepius autem tremores, convulsiones, sitis clamosa, an-
xietas, horror, coma, delirium,symptomata febris putri-
dae, brevi utplurimum letkalis, vel apoplexia accedunt.
CConfer. $. 1293.)

§. 1299. Inter causas  dysuriae, stranguriae aut
ischuriae specialem calcidi urinales  siki expetunt com-

memorationem. Sunt peculiaria principiorum urinae sin-
gulorum concrementa albida, grisea aut rubentia, rotun¬
da, compressa, angulosa, aspera aut glabra, ponderosa,
lapidum instar dura aut friabilia, lapillos et arenas aemu-
lantia. Nune unica nune pluribus constant substantiis, vel
inordinate mixtis vel strata regularia formantibus con-
centrica; quidam eorum nucleum continent, alii nullum.
Maxime acido urico vel lithico, calce phosphorica, am-
monio, magnesia phosphoricis, calce oxalica, oxydo ve-
sicae ('VVollaston, MarcelJ,  et ainmonio insuper urico
£FourcroyJ  constant.

Fourcrog ,  iib. Ilarnsteine etc. iibers. in d. Samml. auserl. Ab-
handl. f. pr. Arzte. Bd. 19. St. 2. S. 299.

Alex. Marčet,  Versuch einer chemischon Geschichte u. arztl.
Behandl. der Steinkrankheiten. A. d. Engl. iibers. v. Dr.
Plul. Heineken.  Brem. 1818. M. 10 Kupfern.

Magendie,  recherches physioI. ct medicales sur les causes ,
les symptomes , et le traitement de la gravelle. Pariš 1818.

W. T. Branile,  iib. d. med. chem. Behandl. der Steinbeschwer-
den. iibers. im Auszuge in Meckel’s  deutseb. Arcliiv f.
Physiol. u. s. w. Bd. 4. H. 4.

An inquiry in the nature and treatement of Gravel, calculus
and other diseases connected \vlth a deranged operation of
the urinary organs, by Will. Proat,  M. D. etc. Lond. 1821-
CMed. chir. Ztg. 1S23. I. 113 u. ff.)

W. Bill. v. Kern,  die Steinbeschwerden der Harnblase etc.
Wien 1828. 4.

§. 1300. Calculi urinales aut in renibus  aut in vesica,
in infantibus dentitionis potissimum tempore, formantur,
in uretheribus ceterum et urethra accidentali deprehen-
duntur modo.

In renibus pressione produntur, dolore ad vesicam
saepe descendente et ad ventriculum sursum propa£ a *° ?
stupore femoris eodem in latere testiculorumcjue attractio-
ne, urinarum limpidarum, cruentarum, turbidarum vel
sabulo mixtarum excretione parca et tenesmoi^ ea ; nau-
sea, vomitu per validos imprimis motus, corporis succus-
siones a vectione, equitatione etc. facile provocando.

861

Calculi majores aut asperi aut angulosi, dum per
urelheres vesicam versus aguntur, dolores juxta istorum
decursum et in Iumbis scindentes varia intensitate, hor-
rores, vomitus, spasmos, convulsiones excitant.

Phaenomena de calculis in vesica testantia sunt:
pruritus ac dolor in glande (Trigoris sensus in hac, simul
ac pruritus rodentis in urethra asserente HenningJ,  fre-
quens ad mingendum nisus, excretio guttatim, alias ra¬
dio diviso contingens, mictus subito interceptus, dolor
in fine ejus exacerbatus aegrum, ut premendo adjuvet,
impellens; tentamina, micturn corpore pronato , fernori-
bus divaricatis, iisdem ut pedibus varia ratione motiš,
leviter quassatis facilitandi; frequens membri erectio et
pollutio nocturna, ponderis in perinaeo prementis sensus,
alvi tenesmus. Infantes genitalia contrectando, compri-
mendo, trahendo, digitum intestino recto vel vaginae
immittendo mictum juvare doloremque lenire saepe adla-
borant. Cum urinis non raro faeces simul exprimuntur;
vel anus procidit. Urinae missae turbidae sunt, foetentes,
sedimentum faciunt mucosum, tenax, grave , sabulosum,
vel et ealculos minores secum ferunt. Ab equitatione,
vectione per strata inaequalia, lapidosat, ab erroribus in
diaeta, aegri gravius patiuntur. Quum tamen ab haernor-
rhoidibus , rheumatismo , inllammationibus Ientis , suppu-
ratione, ulcere, induratione, degeneratione vesicae uri-
nariae, colli ejus, aut et prostatae similia quodammodo
recensitis proficisci possint symptomata, ad noxium prae-
cavendum in diagnosi errorem exploratione vesicae re-
pletae tum per urethram ope catheteris atque specilli, tum
per intestinum rectum antea depletum, aut per vaginam
ope digiti semper est opus, nisi singuli jam calculi cum
cruciatuum dictorum remissione aut silentio temporario
eliminati fuerint, vel arte extracti, diagnosin omni dubio
eripientes. f Conf. Kern  1. c.) In dispositionem fors he-
1- cditariam, litbiasin in aegri regione frequentem, victum

crudurn, digestu difficilem, vina vilia etc. eedula sirnul
atlentio convertenda est.

§. 1301. Jirunde  duplex in urinis aut sedimentum
aut sabulum , qua primum lithiasis signum , indicat: al¬
bum  videlicet calce vel ammonio et magnesia phosphori-
cis, et rubrum,  acido lithico constans. Sanorum urinis
exsuperans semper inesse acidum contendit, phosplioricum
communissime, vel uricum et carbonicum, eoque salia
dieta teneri soluta.

§. 1302. Calculi duplicem  agnoscere videntur origi-
nem,  aliain ex vitiosa urinae secretae miscela, aut facili
saltein per longiorem in renibus aut vesica moram decoin-
positione, aliain ab inerustatione grumi sanguinis, mole-
culae muci aut corporis cujusvis peregrini in viis urina-
riis morantis. Rationem autem remotiorem vitiosae urina-
rum in renibus secretarum miscelae nisi semper, saepe
tamen in digestionis, chylificationis et sanguificationis
vitiis haerere, in dubium vix vocabit, qui dispositionem
in lithiasin communissimasque causas excitantes mox no-
minandas consideraverit; — in quo vero consistat pec-
. cans massae sanguinis indoles, numque diversorum ge-
nerationi calculorum eadein semper subsit, enodari nedum
potuit.

Eminentem in lithiasin dispositionem  subjecta sero-
phulosa, rhachitica, arthritica, masculina prae femini-
nis, infantili et senili potissimum aetate offerunt. —• Ex-
citantes habentur causae , universales: victus nimium
nutriens, in specic animalis exsuperans, aequo crudior,
dyspeptus, nirnia copia ingestus, spirituosorum, praeser-
tim vinorum juvenum, acidorum abusus; larga caseorum
comestio; peculiaris aquarum conditio nonnullis regi° M_
bus propria; clima calido - humidum, quoad temp es ^ eui
ac temperaturam multum variabile; vitae genus nimis
sedentarium, diu protraeta cubatio; veneris bacchique
cultura nimia 5  — locales: viaruin urinalium debilitas,
laxitas, spasmi, vitia organica. £Oonf. Beob. tiber den

S«8

Blasenstein etc.; in d. med. Jahrb. Bd, XII. St. 4. pag.
521 , 536 ets.J Oinnes insuper ischuriae eausae, corpo-
ra peregrina, grumi sanguinis ansam praebere calculis
(incrustationibus) possunt.

An calculorum acido urico constantium genesis or-
ganorum digestioni et sanguificationi praelixorum, vel
uropoeticorum solorum statui activo aut inflammatorio,
genesis calculorum vero, in quibus salia phospliorica,
urica et carbonica praevalent, statui debilitatis conco-
mitanti adscribenda est?

§. 1303. Prognosis  dysuriae, stranguriae, ischuriae
citra generales, quae et hic obtinent, relationes, morbo
principali causisque excitantibus rite pensitatis specialius
adquiescit.

A calculis in renibus phlogoses horuin chronicae,
induratio, suppuratio, haematuria, phthisis renalis me-
tuendae.

Utut calculi in vesica nonnunquam per urethram ex-
tricentur parvi, magni vero lithotomiae ope feliciter
saepe extrahantur, nimis frequenter tamen successu tem-
poris regenerantur, raro tune gravi vesicae adfectioni
non sociati.

llemedia cheinica, kalia, magnesia, aut acida calcu¬
lis majoribus vix sufficiunt dissolvendis, forsan tamen,
ut Marcel  opinatur, ineremento minorum sistendo, aspre-
dinibus eorum angulisque solvendo tollendis, ipsisque
inde minus dolorificis reddendis sufficiunt; sabulo autem
decomponendo, eliminando, corrigendis, auferendis qua-
litativis in genere assimilationis vitiis,horumce ideo pro-
ductis, se- et excretis nimirum, mutandis ornnino paria
sunt censenda.

Injectiones in vesicam cautae, quas Marčet  profi-
cuas autumat, a J. G. Cooper  semel cum successu in-
stituebantur. (Med. chir. Ztg. 1818. Bd. IV. S. 15.}

§. 1304. Therapia  dysuriae, stranguriae, ischuriae
eo  tendat necesse est, ut excitans si agere pergit causa,

morbusve princeps seu universalis seu topicus quam citis-
siine tollantur, et, si hic et illa vel non cito satis vel
plane non possunt amoveri, cruciatus mitigentur, utque
viae urinarum excretoriae aut naturales dilatentur aut
aliae per artem aperiantur. — Quare causas debilitatis,
paralyseos vesicae, aut impeditae contrahendi facultatis,
causas urinis excernendis obstaculum ponentcs internas,
externas—supra expositas — modo singulis congruo au-
ferre oportet. Atonia aut paralysis, penos iteratam urina¬
rum accumulataruin ope catheteris evacuationem, interne
remediis indiget incitantibus, tonicis, fomentis, catapla-
smatibus, lotionibus, inunctionibus irritantibus, vapori-
bus ac semicupiis, vesicantibus, sinapismis ad perineum,
regionem sacralem, supra sympliisin ossium pubis ad-
plicandis, enematibus stimulantibus ac irritantibus, fotu
ealido sicco, frictione modica protracta, frequente. —
Partiales vesicae dilatationes attentissime cavendo a
notabili lotii accumulatione quandoque adhuc successiye
sanantur. Membranarum vesicae incrassationes, indura-
liones citra curain malo principali, ubi restat, opponen-
dam, balneis, fomentis, et praesertim unguento hydrar-
gyri nonnumjuam in principio faventibusque ceteruin cir-
cumstantiis adhuc resolvuntur; frequentius vero et quae
senes infestant, semper repugnant medelae. — Colli ve¬
sicae , urethrae, praeputii, prostatae indammationes se-
cundum nonnas generales notas , habita partis inflamma-
tae ratione traotantur. Tumescentiae colli vesicae, aut
prostatae non indaminatoriae, praemissis ubi opus san-
guinis depletionibus topicis, jam emollientibus, jam re-
sorptionem sollicitantibus, jam adstringentibus ac toni¬
cis, — meinbranae muciparae urethrae incrassationes
indeque pendentes hujus angustationes longo et perfecte
adcommodato cereolorum usu tolluntur, saltem immmuun-
tur. Spasmus sphincteris vesicae pervicax, spasmodica
urethrae angustatio pacantibus, emollientibus, erigenti-
bus topicis, času necessitatis et universalibus solvuatur.

Uteri descensus, prolapsus,in- et retrovcrsio, vaginaepro-
cidentia chirurgicam exposcunt openi. Gravidus uterus si lu-
mineac pressione dysuriam aut ischuriam facit, primis men-
sibus elevatio ejus e pelvi, ultimo vero tempore partus
proprium sistit remedium; interea tamcn externe pro re
nata emoIlientia,pacantia adhibere, adaeqnatum sub min-
gendo commendare situm, et jubente necessitate catheteris
iterare adplicationem convenit. — Collo vesicae suinine
angustato aut penitus praecluso, urinae retentae per ori-
ficium arte factum, quoties opus est, dimittantur oportet.

§. 1305. Pro calculis urinalibus,  syinptomatum me-
moratorum causis, e vesica, ejus collo , aut urethra aufe-
rendis  aptum requiritur auxiliuin chirurgicum. Mechanica
calculorum in vesica, ad exempla J. Leroy  et Civiale }
perforandormn comminutio, a nostris quoque cum succes-
su instituta, pro certis saltem casibus attentionem maxi-
mam meretur. Calculis, si in renibus aut uretheribus
haerent, vel si e vesica extrahi nequeunt aut ab aegris
non conceduntur, solvendis commendata remedia interna
liuic scopo , ut supra jam monui, omnino insufficienlia,
ad novam calculorum generationem praepediendam valere
videntur. Injectiones in vesicam,ubi sabuli evacuati ana-
lysis chemica speciem calculi evicit,nonnisi maxima cum
cautela concedendae sunt, ne irritando vesicam obsint,
hujusque inflammatione provocata vitac inferant peri-
culum.

Itemediorum Iaudatorum pars potior chemica com-
prehendit; et quidem in calculos acido urico solo aut sa-
libus uricis praedorainantibijs conflatos kalia caustica
tutius vero mitia (^carbonica}, et sapones medicati varii,
aquae soteriae kalibus imbutae, Carolinae  maxime, Bi-
linensis, Emsensis ,  et, juxta IVichmann, Wildungcn-
sis;  aqua calcis; magnesia a Brande  antehac multuin
celebrata, secundura Marcel  autem kalibus carbonicis,
speciatim sodae postponenda, commendanturin  calculos
c eteros acidum nitricum, muriaticum, in infantibus ve-

366

getabile aliquod , in subjectis admodum irritabilibus aci-
dum quoque carbonicum in potione lliverii, pulveribus
effervescentibus, aquis soteriis eodem acido pollentibus
adhibentur. Kalia aqua larga aut fiuido mucilaginoso so-
luta adeoque mitigata, ut gustus organa vix irritent, et
quidem carbonica dosi drachmae unius ad duas et ultra
spatio nycthemeri, aquae minerales et ea calcis cum Ia-
cte aut sero dulci, — acida mineralia et vegetabilia cum
aqua, sapones conveniente combinatione pilularum forma
in usum vocantur.— Adserente Marčet  calculorum indo-
les successu temporis aut sua sponte aut sumptorum phar-
macorum efficacia non raro immutatur; quare sedimente
mutato summam ille navari vult attentionem, ut et phar-
maca adaequate mutentur. Id quod therapiae per chemi-
cas potentias gravem omnino parit difficultatem.

Folia uvae ursi, radix petroselini, scilla etc. utpoto
incitantia et diuretica ad eluenduin facilius e viis urinali-
bus sabulum, et emendandam in posterum uropoesin fa-
cere possunt, gravamina vero mictus a calculis comrnu-
niter potius adaugent. Pishob  et XVkile  decoctum e per-
sicorum foliis bene siccatis in calculos renales adeo vale-
re contendunt, ut breviore aut longiore sub usu et sa¬
bulum et minores evehat calculos (?).

§. 1306. Pallialiva  molestiarum a calculis urinalibus
cura, saepesola concessa, radicali juncta semper admo¬
dum prolieua, de doloribus, spasmis, tenesmo , voinitu
per apta remedia, imprimis opium, componendis, de ir-
ritatione aut vera phlogosi per emollientia, involventia
aut attenuantia, antiphlogistica interna et externa, pr° ut
casus exegerit specialis , occupetur oportet.

§. 1307. Convalescentiae  cura effectus a morbo,
subinde et a necessario therapiae modo, relietos babet
tollendos, atque recidivum praevertendum. Utriq ue  scopo
conveniens traetamen, liaud ubique idem, času speciali
quovis propius indicatur.

367

Spec. 8. Arthritis.

g. 1308. Arthritis  juxta ethymoIogiam a graeco
apSpovi  articulus, cum <S hoediaur  pro articulorum inflam-
inatione sumenda foret. Hoc sensu arthritis tam substan-
tiva existeret quam symptomatica. Ast longo et ubique
fere adhuc vigente receptum est usu, arthritidis nomine
(Gicht) insignire morbnm sui generis, cujus partem modo,
symptoma et metastasin, articulorum inflammatio consti-
tuit. Dicitur nimirum arthritis  morbi universalis species,
a manifesta organorum digerentium praeprimis hepatis
adfectione ordiens, insufficienti bilis morbose auctae et
vitiatae excretioni, urinarum salibus phosphoricis desti-
tutarum secretioni, atque transspirationi cutaneae justo
parcioribus juncta, evoluta per febrim, hujus in decursu
per inflammationes articulorum summe dolorificas sese
manifestans, et in morbosas humorum calcem phospho-
ricam gercntium secretiones nitens.

Sydenham,  tract. de podagra et liydrope. Opp. T. I.

JV. Grant,  Beot). iib. d. chron. Krankh. B. I. Von d. Giclit u.
d. Podagra. Eeipz. 1784. 8.

A. tSziivts,  diss. de Arthritide. In M. SfolHi  diss. med. ad morb.
chron. pertin. Vol. I. Vienn. 1788. p. 73 —137.

P. J. Barthez,  Abh. iib. die Gichtkr. A. d. Franz. m. Anmcrk.
v. C. II. B. Bischo/f. 2  Thle. Berlin 1803. 8.

E. Scudamore,  iib. die Natur u. Heilung der Giclit. A. d.Engl.
v. E. Hesse.  Halle 1813. 8.

Dr. Jos. Bift. v. Ver ing ,  Heilart der Giclit. Wien 1832. 8.

g. 1309. Ut arthritis forma originaria pura, et de¬
cursu regulari describi rite possit, in acutam  et chroni-
cam  praevie distinguenda est. Haec continuationem aut
sequelam illius sistit, in evolutione, in decursu turbatae,
vel crisim nullam aut imperfectam solum ac irregularem
eonsecutae.

Acuta  rarius subito quampost symptomata intrat,va-
ri as functionum systematis gastrici turbas exhibentia, ] er

368

septimanas , racnses, imo annos obscurius manifestinsvc
praegressa, opportunitalis in arlhritidem  signa. Qualia
sunt: dysorexia, digestio vigente etiam appetitu larda ,
imperfecta, ventriculi pressio et pondus, quandoque do-
Ior, ructns acidi, amari, llatulenti frequentes, ventriculi
et abdominis praesertim a cibornm acidorum aut flatulen-
tiae faventium usu expansio, sapor alienatus, lingua ob-
ducta; plethora abdominis, gravamina haemorrhoidalia;
secretio bilis ac muci adaucta; alvus jam adstricta jain
Iaxa; somnus postea inquietus; segnities, indispositio,
dejectio animi, anxietas per intervalla recurrens, men-
sium in feminis anomaliae, urinae parcae, corporis volu¬
men nonnunquam auctum sine virium incremento. Phae-
nomena liaec de segni sanguinis in abdomine motu, con-
gestionibus in systemate venae portarum,bilis secretione
aucta, digestione vitiata, et secretione urinarum nimis
parca testantur; cum haemorrhoidum fluentium et hypo-
chondriasis praecursoribus fere conveniunt, statumquepa-
tefaciunt, nomine arlhritidis nondum evolutae, nondum
formatae,  insignitum. Quo vero ad evolutionem perfectam
i. e. ad febris et articulorum inflaminationis introitum ac-
cedente, vere utplurimum vel autumno , paucis antehac
diebus insolitam membrorum gravitatem, dolores obtusos,
spasticos trahentes, aut ardorem, leves motus febriles
cum frequente cordis palpitatione, pulsu febrili et inor-
dinato aeger patitur, linguam offert muco crasso tectam,
urinas turbidas, mucosas,saepe acidum spirantes odorem,
transspirationem restrictam, imo partialium sudorum ha-
bitualium defectmn; nune subito insolita gaudet euphoria
QGrantJ,  hilaritate eximia, appetitu vivido, digestione
facili, somno laudabili, ast ex boe proxima noete, ® a ~
xime secundam inter et quartam boram, ]>er horrorem
excitatur, quem aestus, symptomata cetera febris inflam-
matoriae cum magna inquietudine et sensilitate, nec non
dolor primo communiter pollicein pedis et quidem ejus
cum osse metatarsi juncturam, vel alium pedis digitum,

069

vel calcem, malleolum alterutrum, vel et digitum manus
tenens, jam acutus urens, lancinans , jam obtusus ten-
sivus, pressivus etc. excipiunt. Febris ac dolor (febris
arthrilica, arlhrilis acula  neminata) intenso utplurimum
calore pulsuque pleno , duro , fortj stipati successive in-
valescunt, doneč post nycthemeron circiter subito remit-
tant, aegroque somnum per horas concedant, sub quo
sudor universalis levans prorumpit, et articulns dolens
rubere incipit ac tumescere. — Haec adfectio ab erysi-
pelate per ruborem dilutiorem, tumorein minorem exa-
cte circumscriptum, splendorein majorem, dolores pro-
fundos veheinentiores, quandoque omni fere humana pa-
tientia superiores distinguitur. — Die quietius, quando-
que sine febre, nunquam vero sine doloribus transacta
febris ac dolores sequente recrudescunt nocte, et sic vel
omni altera die post remissioncm viginti quatuor horarum,
vel quavis licet die, omni altera vero fortius exacerban-
tur, decrescente interea quidem febre (»SzootsJ,  articu-
lorum autem inllammationibus vel intensitate vel numero
potius increscentibus, tumoreque primo inflaminatorum
insigniter insurgente. Quamlibet exacerbationem diurna
sequitur remissio cum crisi intercisa sub sudoiabus uni-
versalibus in parte impriinis adfecta adinodum largis,
crassis, viscidis, ubi siccantur, pulverejn quandoque le¬
vem , micantcin, calcem phosphoricam, relinquentibus,
cum successiva linguae humectatione ac depux - atione,
cum urinis turbidis sedimentum mucosum pro parte sabu-
losum, album vel rubrum, calce phosphorica scatens,
deponentibus, nonnunquam cum exanthemate quoque mi-
liformi, vel lluxu haeinorrhoidum ci-uento. Circa diem
nonum , undecimum, febre jam longe mitiore, tumor at-
que dolor pedetentim quoque et sub valido cutis ante si-
mul inflammatae pruritu, quandoque et epidermidis defur-
furatione decrescunt.

Accessu tali ad finem perducto, quem in subjectis
junioribus et robustis cum septem febris exacerbationibus,
ih * 24

370

quandoque paroxysmorum speciempraeseferentibus, adeo-
que die decimo quarto, exspectare Iicel, aeger conva-
lescit, euphoria, appetitu ac digestione, somno, viribus
etc. sensim restituendis.

1310. Dolores arthritici saepius ac vehementius
articulos pedum (podugra ) }  quam manuum (chiragra) }
eosque lateris sinistri communius quam dextri corripiunt.
Quo plures simul invaduntur articuli, aut quo saepius
invasiones recurrunt, quo rnagis regimen debitum per
libera servandum intervalla fuit neglectum, eo plures
(undecirn, quatuordecim, imo viginti et una) febris do-
lorumque exacerbationes ad criseos usque finem accedunt,
eo longius itaque invasiones ipsae ultra tempus ante me-
memoratum excurrunt, hac ratione in plures imo septi-
inanas protensae QSydenham, Stoli).

§. 1311. Arthritis acuta nonnunquam singulas quoti-
die , imo binas celebrat exacerbationes; nonnunquam in-
tra quotidianas aut tertianas febris jam deest, dolores
vero articulorum continuant.

§. 1312. Insultus arthritidis, nisi datis ansis citius
sollicitentur, primum omili altero, dein omni anno tem-
pore vernali, serius bis per annum vere nimirum et
autumno, peccantibus autem regimine, diaeta, vitae ge-
nere luxurioso, inordinato, tempestate etc. imo saepius
intra anni revertuntur limites, diutiusque simul durare
solent; ut aegro vix per aestatem inducias concedant.
Insultus frequentius redeuntes non crises  solum febris
turdiores,  post septimanas demum intrantes, sed imper-
fectas  etiam, sicut lardam  et imperfectam  inflammatio-
num in articulis resolutionem, variis cum malis posthu-
mis, efficiunt. Non enim graviores semper digestio ms  ?
assimilationis, se- et excretionum turbas, debilitatem
universalem, auctamque partium eminenter adfectarum
sensilitatem post se trahunt, sed sub et ab invasionibus
protractis sgmptomaticae  etiam oculorum, ineatus audi-
torii, organorum deglutitionis , pleurae, pericardii, ve-

371

sicae urinariae , arteriarum majorum etc. inflammaliones
fiunt, decursum plerumque ineuntes chronicum,  et varias
organisationis immutationes, metastases osseas vel cal-
culosas, porosas, alcem phosphorieara, in articulis sodam
insuper uricam gerentes relicturae, quae, in liisce nodi
aut lophi arthritici  vocatae, pro organis in functione per
iilas turbatis effectus adinodura varios,utr incurvationes,
rigiditatem, deformitates etc. producunt; — variae in-
super efilorescentiae cutaneae chronicae, imprimis her-
peticae, saepe c um arthriticis alternantes insultibus, at-
que sic de arthritide continuante testantes; morbi orga-
norum uropoeticorura cum sabuli calculorumve genera-
tione; haemorrhoidum lluxds; liypochondriasis, hysteria;
languor digestionis chronicus cum rnacie, cachexia, liy-
drope, febre tabifica.

§. 1313. Insultu  arthritico in evolutione repente in-
liibilo, suppresso , vel in crisi intercepto, utplurimum
subito vel (in senibus”) valida encephali adfectio cum
symptomatibus comatosis aut apoplecticis non raro con-
festim lethiferis, vel (in junioribus, robustis individuis)
vehementes pulmonum,cordis, pericardii vasorumque ma¬
jorum, pleurae, ventriculi, intestinorum, hepatis, renum
etc. irruunt inflammationes, requisita etiam ope non
neglecta in exitum infaustum nitentes, hinc inde brevi
lethalem. llvolutione  vero vel crisi  invasionis arthriticae,
per noxas externas aut internas, successive solum  et irn-
perfccte inhibita  vel illius decursus inordinatus solum
redditur ac protrabitur, vel organa nune nominata nobi-
lia phlogosibus corripiuntur cum levioribus licet aliamque
non raro formam exhibentibus, chronicis tamen eorum
adfectionibus, nec sine malorum posthumorum metu,
paragrapho praecedente enumeratorum.

1314. Hoc plerumque modo arthritis larvatu  i. e.
diverso sub morborum schemate delitescens, nascitur.
Schemata,  quorum indoles essentialis arthritis est, nu-
^erosissima et multifaria in abdominis, peetoris, et

24  *

372

capitis visceribus , atque in čute obveniunt; frequen-
lissimu  autem fere censenda: dysorexia et dyspepsia,
colica , diarrhoea chronicae, gravamina haemorrhoida-
lia, hypochondriasis, melancholia, metrorrhagia, Ieucor-
rhoea, uteri, ovariorum, testiculorum scirrhus, nephritis,
dysuria; — tussis, haemoptoe, pneumonia, pleuritis ,
phthisis pituitosa, hydrothorax, asthuia, angina pectoris
Heberdeniij  — ccphalagra quotidie vel alternis diebus
vespere aut nocte invadens, dolor faciei Fothergillii,,
vertigo, apoplexia , epilepsia , ischias, spasmi varii;
ophthalmiae, epiphora, cataracta, glaucoma, amaurosis;
— erysipelas chronicum, herpes, tinea capitis, papulae,
acne. (tizoots  I. c.}

§. 1315. Di/fereritiae  arthritidis sunt: arthr. liere-
dilaria  et adquisita; regularis  s. nortnalis, supra 1309
descripta, et irregularis  s. anoniala  tempore invasionis,
decursus ratione,et sede symptomatum ab illa multifariam
abludens; evolula, non evolula  et rclrogressa; aperla,
patens, et larvata; externa  et interna; fixu  et ragu;
acuta  et chronica, febrilis  et non febrilis.  Arthritidis
externae varielales  podagra, chiragra, gonagra, omagra,
ccphalagra etc. nominantur.

Arthritis alonica  dicitur, quae ad quasdam tantum
inanifestationes, nequaquam ad intlammatorios usque ar-
ticulorum dolores evolvitur , quorum loco cardialgia, ce-
phalagra cum pronitate in lipothvmias coinparent, suece-
dente nonnunquam subito apoplexia.

Arthritidem vagant  dolores notant jam hos jam illos
articulos, jam alias quoque corporis partesv.gr. caput
ex uno praesertim latere (diemicrania}, dentes, crasso
saepe tartaro obducendos et carie mox dcstruendos, I ,e “
riostium alicubi etc. adgredientes.

Arthritis acuta , febrilis et inflammatoria artlmtis
validornm,  chronica non febrilis arthr. debilium,  utut
haud semper respondente aegrorum constitutione, au-
pellatur.

873

Arlhritidis spuriac, pseudo-arlhritidis  nomen aucto-
res doloribus articulorum mere symptomaticis, quales
scorbutum, scropfeulas, cancruin, luem veneream etc.
coinitantur, incongrue tribuunt. Huc etiam arthritis trau-
matica, rheumatica, saturnina etc. referenda.

§*. 1316. Dispositio  in arthritidem corporea. liabilus
arlhriticus,  compage robusta, po!yhaemia , irritabilitate
insigni, et temperamento cholerico aut atrabilario se
prodens, saepe hereditaria quidem est, utplurimum ta-
men non prius quam trigesimum, trigesimum quintum
inter et sexagesimum aetatis annum manifestatur. Sexui
vlrili prae feminino inhaeret. (Juae in infantia scrophulis
. aut rhachitidi obnoxia fuerunt vel adhuc sunt individua,
in arthritidem quoque multum disposita esse solent. —
Momentis cxcitantibus  adnuinerantur: victus nimis largus,
necessitatem excedens, multum nutriens, pinguis et con-
ditus, cum otio viriumque exercitii defectu 5  potuum spi-
rituosorum, vinorum speciatim juvenum, acrium aut aci-
dorum haustus nimii; vita nimis sedentaria, praesertim
repentinus a vitae genere admodura activo in otiosum
transgressus 5  iteratae ventriculi oppletiones, frequentes
ab ira veliemente incandescentiae ; sed et curae, moeror,
aliique animi adfectus et pathemata e deprimentium ge¬
nere; nimiae corporis facultatumque mentis intensiones,
eaeque nocturnae imprimis , et mox a prandio ingesto;
coitus praematurus, iinmodicus, onaniae vitium; pur-
gantium pharmacorum , aliarumque potentiarum digestio-
ncm debilitantium abusus, excretionum variarum, bilis in
specie, urinae et transspirationis suppressio vel notabilis
restrictio, binc aer humidus ac frigidus, habitaculum
uduin sole orbatuin, mora in regionibus humidis, palu-
dosis, depressis etc., binc imo rheumatismi et efllore-
scentiae cutaneae cbronicae digestionem multiplici ratione
graviter diuque laedentes; fortassis denique contagium
proprium transspirationi arthriticorum atque sudori in-
Jiaerens.

374

§. 1317. Natura  arthritidis revelata nonduin inno-
tuit. Ortusratio, evolutio successiva, symptomata, de-
cursus et crisis morbi, adfmitas ejus cum malis biliosis,
febre biliosa in specie, hujus uti intermittentis biliosae
in symptomatibus compluribus fgastricis) concordantia,
perperain tractatarum non infrequens in arthritidem
transitus, status viscerum abdoininalium praegressi ae-
que ac subjectorum in athritidein maxime dispositorum,
causarum excitantium, nec non malorum posthumorum
conditio ad opinionem ducunt, arthritidem a plethora
abdorainis praesertim in systemate venae portarum,
xdeoque a bilis abundantia praeparari et modo essen-
tiali depcndere, et a speciali digestionis et sanguifica-
tionis laesione, eaque se- et excretionum, imprimis uri-
nae, anomalia proficisci, qua non parcae modo generatim
secernantur urinae , sed sales etiam phosphorici £calx et
soda phosphoricae3periIIas excernendi in organismo reti—
neantur,et nonnisi insufficienter per hoc ipsum aut aliud
colatoriuin secedant, vel vero contra normam per orga-
norum aliorum, praecipue ligamentorum in articulis et
vaginarum tendinosaruin vaša capillaria incongrue secer¬
nantur, — Scudamore  pariter essentiam arthritidis in
plethora ad vires circulationis, specialius in systemate
venae portarum et hepate, cummorbosa secretionum ca-
nalis intestinalis et renum alteratione consistere defcndit,
quin tamen penitius exponere sciat, in quo ista secretio¬
num alteratio consistat, quam habeat rationem proximam,
quomodo febris arthritica et articulorum inllammationes
generentur? et s. p. — Ilaasc  Q. c. T. II. %.  243-3
quaestioni solvendae sese subducit, adserens solum, ar¬
thritidem esse articulorum inflammationem, adeoque acu-
tis potius quam chronicis malis adnumerandam; systcma-
ti reproductivo specialius inhaerere; arthritidem acutarn,
charaetere inflammatorio eminentius stipatam, morbum
esse sincere dynamicum, chronicam, sub lento inflam-
mationum decursu in exsudationes et formanda concre-

875

merila nitentem, plerumque simul organicum etc. etc.
Articuloruin modo inflammationem, et quidem rheumati-
cam ob oculos habuisse videtur.

§. 1318. Ex hucusque expositis essentiale arthriti-
dem  inter et rheumatismum,  speciatim articulorum chro-
nicum,  concipere licet discrimen,  jam T. I. §. 480. in-
digitatum. Dispositio  nimirum in arthritidem saepe here-
ditaria est, exaltatam organi cutanei irritabilitatem haud
ita quam organorum potius digestioni dicatorum, in spe-
cie hepatis turbas, et plelhoram, saltem in abdomine,
concernens ; quae dispositio raro ante trigesimum aetatis
annum manifeste explicatur, raro et solum mediate per
refrigerium, communiter vero per potentias alias supra
recensitas ud evolulionem  evehitur, et febris ac dolorum
invasioni jam breviori jam Iongiori tempore, per annos
imo, praecedit. Prodromi  invasionis arthritieae eorumque
incessus sunt characlerislici; invasiones  febriles ipsae,
initio validissimae, successive et quidem in ratione tu-
morum in articulis dolentibus‘mefastoeos instar incre-
scentiuin decrescunt, evacuationes criticas  agnoscunt
proprias, propriosque morbos secimdarios  et posthumos,
in principio paucos intra dies finiuntur, frequentius et
fixis anni temporibus redeunt, diutius postea durant, et
qno frequentius tandem revertuntur, eo minus immunia
concedunt intervalla. Arthritis aegrum per vitam comitari
consuevit, vix modo alio quam constitutionem totam
transmutando eradicanda.

ff.  1319. Circa proč/nosim,  in arthritide notare hic ad-
huc convenit, acutam decursu normali morbum sistere
molestum quidem, dolorificum, facillime recurrentem, et
iteratis ab insultibus ardue sanandum, ast quamdiu aetas
viresque favent, non periculosum; ex dispositione here-
ditaria evolutam omni eam evellendi tentamine superio-
i'em pcrstarc. — Arthritis vbga ambulans periculosa fit,
ubi inflammatio ad partes internas nobiles transfertur.

370

Adfectiones variorum organorum symptomaticae,
sicut insultus arthriticos suppressos vel imperfecte judi-
catos insecutae, pro indole, magnitudine in- et extensi-
va, duratione, sede, functionum inde laesarum dignitate
etc. aestiraari debent.

In subjectis exliaustis, ant senibus artliritis lenturn
facere solet decursum, haud debite evolvi, lente ac im¬
perfecte judicari, transsudationes cum praecipitatis cal-
culosis, indurationes efficere. Artliritici aetate senili in-
sultibus arthritidis acutae et normalis rarius, quam Iar-
vatae, ac internae symptomatibus plectuntur. Metuendis
autem speciatim apoplexiae, asthmati, anginae pectoris,
Ientis cordis, valvularum praecipue, vasorumque majo-
rum, hepatis, testium, ovariorum , mammarum, uteri
phlogosibus, indurationibus, earumque sequelis diversis
expositi sunt.

§. 1320. Cum difficillimum sane sit, arthritidem ex-
stinguere, gravissimi semper momenti manet, eandem
praecavere,  dispositionisque hereditariae vel adquisitae
plenariam praepedire  evolutionem. Praedictas fugiendo
et arcendo causas excitantes attingere hoc datur; ab in-
fantia vero jam inchoandum est. Counnendanda hunc in
finem sunt: diaeta simplex partim vegetabilis partim ani-
malis, moderatio in ejus usu, spirituosorum potuum fu¬
ga; aer liber, purus, siccus, motus in eo frequens, di-
Jigens virium corporis exercitiuin , tempestatis vicissitu-
dinibus adsuescendi conatus; frequens balneorum egeli-
dorurn et frigidulorum usus, natationes; vestitus anni
tempori adcommodatus, non exaestuans; cupidinum atque
pathematum refrenatio.

§. 1321. Cura  arthritidis evolutae duplex est, sjn ~
gulorum nempe imulluum  et morbi tolhis  cum sympto-
matibus. Insultus febriles artliritici normales,  P r0U *;
plus minusve inflammatoriae est indolis, ut febres inflarn-
matoriae ejusdem gradus, ea tamen cum cautela singulari
tractantur, ne venaesectionibus aut purgantibus omnis

377

frangatur vigor febris, ne proinde inflammationes arthri-
ticae in articulis formari impediantur, formatae turbentur
aut plane repeUantur, vel evacuationes criticae per su-
dores ac urinas exspectandae praevertantur, praesentes
intercipiantur. Quare febris inflammatoriae gradurn, et
insultus totius stadiuin, adeo^ue febris rationem ad eum,
quem articulorum phlogoses ostendunt, evolutionis gra-
dum constanter attendere oportet. Artus dolentes inflam-
mati quietissime teneantur leniter tecti, et mitiore sub
inflaramatione stupa cannabina vel linea, vel strophio
lineo bene siccato, calefacto obvoluti sicce foveantur,
inflammatione fortiore fomentis humidis emollientibus vel
cataplasmatibus tegantur. S ud or vaporosus universalis
et urinae criticae, levamen ferentes, ad normas gene-
rales pro crisium cura tractentur. Si sub his atque incre-
scentibus articulorum phlogosibus febris pedetentim mul-
tum decreverit, ac denique cessaverit, ne phlogoses istae
metastaticae in decursu turbentur, sollicite caveatur.
Doloribus vehementibus opponere narcotica, opio vitato,
nune conceditur, pro re nata requiritur. Inflammationes
articulorum ubi vel debito segnius formantur vel Ientius
resolvuntur, levibus membrorum frictionibus siccis opus
habent ac motu cauto , absente tanturn febre et čute non
sudante extra lectum peragendo.

1322. Ubi insultus arthritici decursum faciunt ir-
regularem,  ubi scilicet phlogoses in extremitatum infe-
riorum vel superiorum articulis aut plane non, aut irn-
perfeete solum et febre aequabiliter continuante evolvun-
tur,earumque inlocuin symptomata invasionis arthriticae
in trunco vel imo in viscere quodam, A r entriculo potis-
simum, pulmonibus, organis uropoeticis, cerebro sese
produnf, anomaliae tališ causa illico eruenda, congruo
tollenda modo, simulque eo adlaboranduin est, ut arthri-
lis ad articulos determinetur membrorum, legitime liic
evolvatur, et perfeete judicetur. Similibus in casibus quoad ■
e ssentialia, quale in exanthematis substantivi 645.]),

378

in specie scarlatinae (§. 693. ets.) iinperfecta in čute
evolutione tradebatur, tractamen obtinet.

§. 1323. Arthritide subito vel lente relrogressa  (jva-
riam in času allero larvam  induente) pariter valent nor-
inae, pro rheumatismi 499} aut efflorescentiae cu-
taneae retrogressae fg. 645-3 therapia praescriptae, ut
organon prehensum nobile quantocyus liberetur, et ar-
thritis ad sedem propriam, normalem formam atque de-
cursum regularem reducatur. £Conf. Sztodts  1. c.)

1324. Insultu arthritico acuto feliciter ftnito non
reconvalescenliam  solum juxta generalia praecepta
saepius repetita curare, sed eo quoque adlaborare
convenit, ut praesens in arihritidem dispositio extin-
guatur. Certius quam pharmacorum usu id regimine
diaetetico apto et constanter servato i. e. agendi ra-
tione quoad cibos et potus, moturn corporis et quie-
tem , vivendi modum, consuetudines , animi adfectus,
propensiones et pathemata etc. ita disposita impetra-
tur, ut nocentibus, quae in času speciali invitarunt
morbum et produxerunt, directe sit opposita.Hac eadem,
praesertim animo hilari, aere sicco, puro, moderate cali-
do, itineratione, lotionibus priino tepidis, dein egelidis ,
tandem frigidulis, balneis simplicibus, saponatis, sulphu-
reis, perfusionibus, natatione, et času necessitatis phar-
macis quoque adjuvantibus dispositio arthritica aIiquando
vere eradicatur, frequentius autem solum imminuitur,
insultus proinde arthritici vel penitus praevertuntur, vel
futurisaltem rariores, mitiores et breviores, crises eorum
perfectiores, convalescentia purior redduntur.

g. 1325. Pro adfectionum arthriticarum chronicarum
therapia plurimi interest attendere , num in articulis aut
externis saltem partibus non nobilibus, vel vero in vi-
sceribus obveniant; num symptomatibus inflammatorus et
febrilibus jungantur, et in qua sint ad arthritidem totam
relatione, num scilicet prodromos insultus imminentis, vel
effectus et sequelas acuti insufficientcr evoluti, formati

879

anomali, suppressi, aut inordinate ac impcrfecte judica-
ti, vci vero morbi alterius ^complicantis), vigente dis-
positione arthritica per refrigerium etc. facile inferendi,
symptomata sistant ? — his enim relationibus non me-
dendi solum methodus in genere, sed remedia etiam in-
dicantur eligenda.

Inde explicatur, cur in nonnullis arthritidis chronicae
casibus melJiodus diluens, emolliendo pacans , diaphoresi
ac diuresi promovendis favens, in aliis haec cum speci-
fice sopiente, cum solvente et eccoprotica, in aliis per
volatilia aut tonica incitans, roborans, in aliis acido con-
traria, antagonistice irritans etc. maxime conveniat. Inde
quoque patet judicium, de multis diversisque remediis
anti - arthriticis celebratis ferendum. Spectant ad haec
pleraque contra rheumatalgias (T. I. §. 496.) commen-
datorum, praecipue vero sequentia: solventia in gene-
re, aquae speciatiin soteriae salinae et sulphureae, ther-
mae tales uti: Carolinae, Badenses, Toplitzenses, Tren-
tschinenses, Budenses, Sworzowicenses,Sklooenses,Lu-
binenses, Wisbadenses etc.; balnea vaporosa; pharmaca
sulphurea; kalia praesertim volatile; guajacina; extra-
ctum aconiti; caules et extr. dulcamarae; sarsaparilla,
calam. aromaticus, rhododendron chrysantum(^T.I.ibid.),
sabina, gratiola, belladonna; acida nitricum et muria-
ticurn. Laudatum nuper decoctum ex unc. sem. fabar.
coffeae crudarum ad colat. unc. decem, duodecim , sic
et l’eau medicinale d’Husson,  tinctura bulbi, florum, et
A inum sem. colchici, expectationi non satisfecerunt.

Utut remedia haec sola arthritidi sanandae paria
vix inveniantur, partim tamen stases et intumescentias
solvendo, liberando viscera eorumque functiones, et
circulum regularem restituendo, partim roborando, par¬
tim systema nervosum pacando , partim massam hu-
»norum mutando, restringendo bilis secretiortem, illam
Ul 'inarum ac transspirationem promovendo ad sana-
tio aem essenliali conferre modo, arthritidem cjusque

380

symptomata multum omnino cohibere ac lenire, atque
sic tolerabilem rnagis reddere valent vitam.

Efflorescentiae cutaneae artificiales, fonticuli, se-
tacea, moxa, nonnisi arthritidis in organa nobilia im-
petus praevertere, derivare, vel mitigare posse vi-
dentur.

g. 1326. In convalescenlia  ex arthritide chronica
non aliae, quam circa earn ex acuta mox (“g. 1324.} ex-
ponebantur, indicationes curam dirigunt.

Classis VI. Nevroses ,

CAP. I. De nevrosibus in genere.

Sjsct.  I. Nevrosium in genere definitio, descriplio, cau-
sae, essenliu, dijferentiue , prognosis, cura.

1327. Vasto morborum, apertam nervorum jam
singulorum, jam omniuin adfectionem secum ducentium,
ex agmine stricte non nisi illi habendi sunt nervosi  CT-1-
37.), qui in nervorum singulorum vel totius eoruin
systematis adfectione proxime ac modo principali consi-
stunt, sensuumque externorum aut internorum functio-
nibus, vel motibus musculorum, vel utrisque simul lae-
sis manifestantur.

§. 1328. Hac tamcn nevrosium delinitione penitius
lustrata patet, easdem naturalem  quidein ut efflorescen-
tiae eutaneae, vasorum etc. inorbi, constituere classem }
adeo exacte tamen nondum circumscriptas esse, ut ubi-
que certe cognosci tales, ac juxta indicationem unam
principalem tractari queant. Utut parum sit certi, quod
de morborum nervosorum natura essentiali  declarari po-
test, liane vero non unam ubivis eandemque esse, sed
in nervorum singulorum, provinciarum, aut totius syste-
matis nervosi nune dynamica (virium ac tenoris), nune
materialibus anomaliis praevalentibus consistere, virium
proinde manifestationes jam m partibus jam in toto mor-
bose vel auctas vel imminutas, vel impeditas , vel inor-
dinatas, non harmonije convergentes, in modo vitiosas
adparere, faetis convincimur. Jdein de singulis nevro¬
sium speciebus aut fonnis dicendum. Therapiam  igitur
f acturus ex indole, nexu, decursu symptomatum cum
c °nditione functionum nervosarum normali collatis, ex

382

dlspositione, momentoruin excitantium qualitatibus ct
agendi ratione cum symptomatura nervosoram initio et
sede computatis, ad nevrosium naturam concludere
cogitur.

Fr. Hoffmana,  diss. de morbis ex atonia cerebri nervorum-
que nascentibus. Hal. 1708. opp. omn. T. VII.

H. Boerhaave,  praelect. acad. de morbis nervorum, quas edi
curavit J. van Ems . bugd. Bat. 1761.

R. Whytt,  Beobachtungen ub. d. Kraukbeiten , die man ge-
meiniglich hjpochondrische, hysterische und Nervenzufallo
nennt. 3. verb. Ausg. Leipz. 1784. 8.

Tissot,  Abhandl. v. d. Nerven u. ihren Kranldieiten. 0 Tbeile.
3. Aufl. Leipz. 1790 — 1793. 8.

J. B. Burserii,  instit. med. pract. T. III.

J. P. Michell,  Abhandl. v. d. Nervenkrankh. Wien 1798. 8.

J. P. Frank,  de nevrosibus capita duo cum dimidio. In opuse,
posthum. ab Josepho filio editis. Vienn. 1824. 8. p. 126—312.

Fr. W- r. Hoven,  Versucli Ub. d. Nervenkrankheiten. Niirn-
berg 1813. 8.

Jos. Frank,  prax. med. univ. praecepta. P. II.[Vol. I. Sect. 1.
et 3. Lipa. 1818 — 1821.

Cullen,  Bd. 3. — Beil,  Bd. 4. — Haas e,  Bd. 2. — Richter ,
Bd. 7 u. 8.

§. 1329. Hippocrales  quidem, Plato, Aristoteles,
Ilerophilus, Erasislratas,  dein Celsus, Galenus , Are-
laeus, Marcellus, Cael. Aurelianus, Oribasius, Aelius,
Alexander Trallianus, Panlus Aegineta,  posterius prae-
cipue Vesalius, Fallopius  aliique medici eminentes, ae
naturae serutatores bene multi ;  labore laudabili varias
partim pro cerebro , nervis eorumque functionibus , par-
tim pro nonnullis morbis nervosis eorumque causis cogno-
scendis contulerunt symbo!as, attamen de integris nevro¬
sium sectionibus doctrina serius demum fuit culta. Car.
Piso  primum 0618 } ab humoribus effusis ortarum sec-
tionem, Th. IVillis  0677 } illam morborum convulsivo-
rum, Sydenham  hypochondriasin, hysteriam, nonnulla-
que alia mala nervosa adumbrarunt; E. Slaki, Tr. Hoff¬
mana, H. Boerhaave, R. Whytt, Lorry  varia nevro-

383

nosologiam spectantia pertractarunt objecta, doneč Tis-
sot  amplum ederet opus classicum. (j nem Burserius
Michell, Baldinger , Kuhn  aliique secuti sunt, lieil  et
Van Hoven  vix superarunt.

§. 1330. Forma  morborum nervosorum in genere
plurimum variat. In statu eorum puro i. e. non complicato

a.  a systematis nervosi partibus primario et inaxime ad-
fectis, cerebro videlicet, medulla oblongata, et spinali,
nervisque cerebralibus ac spinalibus, gangliis singulis
inde prodeuntibus; b.  ab adtectionis eorum magnitudine
ac indole ; et c. tam adispositionis individualis conditione,
quam a causarum excitantium qualitatibus constituitur.
Hinc nevroses cum eminentibus functionum organorum
sensuum externorum laesionibus forma differunl  aeque
ab iliis, quae aberrantibus sensus interni functionibus,
ac ab aliis , quae motuum muscularium anomaliis sese
produnt. Nevroses sectionis prioris ultro differunt inter
se, prout vel sensus communis, vel instinctus quidam na-
turalis, vel tactus, gustus, olfactus, visus, auditus,—
sectionis alterius, prout cogitandi, sentiendi aut volendi
phaenomena, —• et tertiae , prout musculorum'volunta-
riorum aut involuntariorum functiones eminentius a nor¬
ma recedere conspiciuntur. Omnes demum pro characlere
differunt, prout a.  qua morbi materiales vel dynamici
(nevroses cum vel sine materiaj, materiali nimirum or¬
gani cujusdam viti o, congestioni humorum, intumescen-
tiae etc. praegressis, simul ortis, aut modo primum effec-
tivo productis connexae, vel absque his adsunt; et prout

b.  activitate nervorum debito maj or e aut minore aut in—
ordinata, et sensilitatis excesšu (eretliismo ) aut defectu
( torpore}, modo vel aequabili vel in variis svsteiriati.s
nervosi provinciis inaequali stipatae manifestantur. Simi-
liter gradus nevrosium major minorve, propria conditio,
decursus velox aut lentus , regularis aut irregularis, et
•ds arctissime juncta formae diversitas et mutatio a varia
ea rum magnitudine, vigente vel t deticiente dispositione,

eausaruin intensitate, (jualitatibus, et actionis dnratione
proficiscuntur.

Omnium forma nevrosium praeterea magis aut minus
definitur per circumstantias, a quibus illae , quemadmo-
dum quilibet fere morbus alius, in subslantivas  et syni-
plomaticas , primarias  et secvndarias }  connalas  et ad-
gidsilas, sporadicas  et pandemicas, febriles  et non  /'<?-
briles, aculas  et chronicas,  sanabiles et insanabiles et<%
distingui consueverunt.

§. 1331. Nevrosium decursus  jam velox jam segnis,
regularis aut irregularis, continuus continens, remittens,
aut fixis vel inaequalibus cuin intervallis intermittens,
periodicus est. Sine prodromis saepe et aeque subito in-
trant, ac non raro opinione citius exacerbantur, et ces-
sant vel intermittunt. Periodicae larvatas quandoque si-
stunt intermittentes. Nevroses, sive breviores sive Ion-
giores faciant accessus, eminente symptomatura intensi-
tatis , extensionis , numeri, sedis , successionis incon-
stantia insigniri, magnam proinde formae suae mutabili-
tatem offerre solent. Brevius longiusve post interstitium
redeuntes jam priore jam et nova vestitae forma cer-
nuntur.

Duralio  earum summopere variat, multiplici sub va-
riatione nonnunquam in provectum usque seniuin, iino
ad mortem protensa.

Nune sine nune cum conspicuis excretionibus aut
phaenomenis  aliis crilicis:  sudoribus, urinis, eruptionibus
cutaneis , partium externarum inflammationibus , absces-
sibus, tumoribus metastaticis in sanilalem  terminantuf
nevroses, vel in alius  quandoquc transmutantur istarum
formas,  vel in varios morbos  imprimis cachecticos, tiy—
dropem puta, tabem, phthisin pulmonalem , arthritidem
etc. abeunt. Pleraeque mortem  nunquam, vel reinote so¬
lom et pedetentim invitant, nonnullae vero, ut tetanus,
convulsiones, epilepsia, apoplexia etc. cito intenmero
valent.

385

§.  1332. Dispositio  in nevroses sensibilitate nimia
aut diathesi nervorum specilica, qualis tempore dentitio-
nis primae ac secundae, intrante pubertate, ante et sub
menstruis, quandoque sub graviditate observatur; magna
animi mobilitate, ct vita psychica somaticam multum exce-
dente conflatur. Hereditaria saepe, integris inhaerens
familiis invenitur, imo in generatione nostra, sexu im-
prirnis sequiore, ac maj o res intra urbes eminens praeter-
videri nequit. Notis physicis potissimum sequentibus pa-
lam redditur: compage corporis tenera, cum cnte tenui,
molli, alba, quodammodo diaphana, veniš caeruleis no-
tata; vultu bene colorato, hilari; crinibus tenuibus, raris,
llavidis; corpore gracili; mente dotibus faecunda etc.
Fundamenta illius non raro certe per inconvenientem gra-
vidarum vivendi modum, earundem vel infantum recens
natorum morbos, per partus praematuros ponnntnr, at-
que germen hocce in prole nata per pravam tum physi-
cam tum moralem educationem, celere corporis incremen-
tum, intensionem facultatum mentis praeposteram, in-
tempestivam instinctus sexualis provocationem atque cul-
turam etc. alitur, evolvitur.

Causis excilanlibus  adnumeranda, quaecunque ner-
vos singulos vel systema totum a) immediate ac directe,
aut b) mediate ac indirecte in peripheria vel in centro
irritare, laedere, vel debilitare, vel alterare valent. Ad
pidora fa^ spectant: quaevis irritamenta fortia mecha-
nica et cliemica, externe aut interius agendo dolores
causantia, adeoque frictio rudis, fortis pressio, contusio,
commotio , laesio ,  combustio , causticorum actio etc.;
pharmaea acria, drastica, venena acria narcotica, con-
tagia varia, animalium rabidorum ac venenatorum mor-
sus; vicissitudines atmosphaerae quoad temperaturam at-
que miscelam repentinae et magnae; nutrimenta vilia
ravae qualitatis 5  potuum spirituosorum , pharmacorum
stimulantium , calefacientium, electricitatis tam commu-
Jiis quam galvanicae, magnetismi mineralis praecipue

386

vero animalis abusus; veheinens omnis vel inconsueta,
vel ob idiosyncrasiam adversa in sensus impressio,
v. gr. objecta visus crudelia , horrenda vel nauseain
moventia, aegrorum insullibus spasticis correptorum
adspectus praesertim inopinatus, soni penetrantcs in-
grati, odores varii atque sapores; omnis corporis inten-
sio iramodica, sicut quaevis virium corporis et mentis fa-
cultatuin adstrictio praematura, excedens, perperam di-
recta; omnes vehementes, aut saepe repetiti, aut din
perstantes animi adfectus et pathemata; vitiorum mora-
lium omne genus; partialis tantuin, aut nimis intensa
facultatuin mentis occupatio. Huc pariter pertinent morbi
varii tam acuti quam chronici, vitia or (junica  jam non
perspecta jam sanationem respuentia incephali, medullae
spinalis, gangliorum plexuumque majorum, velamento-
rum, tunicaruin ipsis inservientium, nec non partium vi-
cinarum , uti sunt: inflammationes, tumores , induratio-
nes, excrescentiae, ossificationes, suppurationes, ulcera,
caries etc. Noxae nevrosibus mediate  generandis pares
sunt: nutrimentorum penuria, fames, inedia, quies, so-
mnusque excedentes, solitudo ; subtractio consvetarum in
sensus animumqiie impressiOnum subiianea, humorum,
sanguinis speciatim et seminis dispendia, onania, con-
sociatio et cooperalio musculorum normalis vel habitualis
laesa aut sublata; porro similes ante nominatis morbi,
organa vero tenentes, a quibus nonnisi mediate nevroses
sollicitare valent, adeoque inflammationes, tumores et
s. p. ventriculi, intestinorum, partium genitalium, hepa-
tis , cordis, renuin, vesicae elc.

1333. Hypotliesium fere innumerarum, a Galerd
tempore ad hodiernum usque prolatarum, physiolog> cls
quovis aevo ex doctrinis scaturientium , de nevrosmm
natura  nec una est, quae medico practico satisi acere
possit. Singulae, quotquot prostant, aut lateralcs sunt
et nimis angustae, aut vagae basi firma ambituque deii-
nito carent.es. Ast adjuvantibus utut progressibus in svsle-

387

matis nervosi anatomia, physiologia et pathologia per
viros illustres Prohaska, Reil, Gali, Soemmerrinr/
lilainville, Meyance , Breschet, Gpurzheim, Baspail
Flourens  et alios factis, illustrare ita naturam nevrosium
nec hodiedum conceditur, ut diagnosis inde certa et
tlierapiae indicatio solida, quibus omnino opus est, de-
duci queant.

Pro hac materie obscura collustranda, et pro nevro¬
sium pathogenia, sequentes valere arbitror reflexiones:
Cerebrum ac nervi substantia propria medullosa, fdamen-
tis multifariam decussatis ac junctis composita, et vela-
mine seu tunica inembranosa et vaseulis plena (meninge,
nevrilemate) constant. Non aequali semper gradu ambae
videntur aegrotare partes constitutivae; num vero prae-
valens substantiae medullosae adfectio Iaesis sensuum ex-
ternorum et internorum functionibus, ut non pauci con-
tendunt , adfectio nevrilematis praeponderans motibus
musculorum anomalis palam fiat, evictum nondum habe-
tur , quia involucrorum et tunicarum membranosarum sy-
steinatis nervosi functio otnnigena illustrari factis hucdum
non potuit. Sive autern substantia medullaris sive nevri-
lema praecipue, vel ambo aequabiliter aegrotent, sym-
ptomatumque nervosorum fontem suppeditent, morbus lile
nec mere dynamicus nec mere materialis censendus est,
sed uterque potius siraul mutua/unitus conditione, utut
gradu et manifestationis tempore disparcm observanli  se-
se oflerat. Quemadinodum systematis vasorum, cirtanei,
aliusque imo organi cujusvis,ita et morbus iste systema-
tis nervosi nec in reactione' vitali topiče aut universim
nimis aucta, accelerata, extensa,vel debili nimis, lenta
restricta, vel suppressa, vel non concordante, nec in
vitio quodam materiali manifesto semper et ubiqu e  consi-
stit, sed jam liane jam alterain adfectionum dictarum
apertius praesefert. lnvolucra  enim et tunicae  systematis
Nervosi eodem modo ac aliae raembranae, imprimis seri-
f erae et fibrosae vocatae, humorum in vaseulis conge-

25  *

388

stionibus idiopathicis, sympathicis, ac metastaticis, irri—
tationibus inflammatoriis, phlogosibus ipsls earumque
effectibus et sequelis diversis, uti extravasatis, intume-
scentiis, indurationibus etc. haud secus ac laesionibus
mechanicis, chemicis, subjiciuntur. Involucrum, tunicam
inter et medullam accumulatio humorum, inspissatio, co-
agulatio obtinere possunt. Suha lani ia  cerebri, cerebelli,
singularum utriusque partium, medullae oblongatae et
spinalis , nervorum , gangliorumque et plexuum , jam
aequo mollior, humoribus abundans, jam densior, sicca,
dura , jam quoad quantitatem , colorem , consistentiam
vitiata, jam suppurata, degenerata etc. invenitur. Reče - ,
ptivilas et agendi facultas  in singulis nervis et toto sy-
stemate nune morbose exaltatae sunt, nune depressae aut
plane exstinctae, nune modo hucdum non explicando al-
teratae. Quaelibet tum receptivitatis tum reagendi facul-
tatis morbosa conditio jam in toto systemate aequalis,
jam in variis ejus partibus, imo in linibus utrisque, pe-
riphericis nempe et centralibus, inaequalis imo opposita
occurrit 5 nullum enim phaenomenis sympathiae et antago-
nismi adeo repentinis gaudet et eminentibus.

Inde functionuin morbosaruin tam communium quam
propriarum nervorum singulorum, provinciarum systeina-
tis nervosi majorum, hujusque totius differentias quoad
magnitudinem fin-et extensivam) ac modum multiplices
proficisci debere, omnino liquet. Ast medicus rei penitus
perspiciendae studens non adquiescet adserto nonnullo-
rum, qui statum, e quo laesiones dictae fluunt, naturam,
nonnisi humorum assimilatione et nutritione in cerebri
nervorumque substantia fundari contendunt. Hoc enim
adsertum non modo nimis generalem exhibet sententiam,
nevrosium indolem minime explicat, et intuitu acutarura,
saepe aeque subito, quam invaserant, disparentium ne-
quaquam intelligitur , sed ad omnes etiam vesaniae ca-
sus , qui influxibus sincere dynamicis, jnentalibus, ortuin
debent, adplicari prorsus nequit.

389

1334. Quum natura nevrosium non una ubique ac
eadem, et generatim tenebris adhuc tecta sit, in chara-
cterem  singularuin obviarura genericum  eruendum prima
dirigantur oportet conamina, ut eo adjuvante ad specia-
lem  deinde, si licet, perveniatur. Hune in scopum re-
quiruntur: 1 ) symptomata nevroseos essentialia omnia,
praegressa et praesentia exacte et complete colligantur,
iriitium eorum, sedes, magnitudo, decursus, conjunctio,
mutua inter se et ad organismum reliquum, praesertim ad
systema sanguiferum in acuta, ad reproductionem uni-
versalem in chronica nevrosi relatio considerentur 5  2 )
dispositio et causa excitans, relatio earundem mutua, et
posterioris intensitas, actionis modus ac locus, atque ad
systema nervosum vel partes ejus singulas relatio, cum
justo tam constitutionis epidemicae,stationariae et annuae,
quam influxuuin endemicorum respectu aestimentur; et
33  morbi mutationes tum traetamine hucusque faeto,
tum variis in(luxibus lateralibus inductae in censum vo-
centur.

§. 1335. Faciliori proinde nevroseos cognilioni  fa-
vent l) symptomatum morbosorum repentinus utpluri-
mum introitus ; in functionibus propriis systematis ner-
vosi vel altioris, functionibus voluntaritis,vel inferioris, in-
voluntariis dicati sedes; systema sanguiferum modo non
aequali et gradu multum minore adfectum, pulsus com-
muniter inordinatus, inconstans, saepe tardus; urinae
imminente et durante mali nervosi accessu Iargae, limpi-
dae, aquosae; inagna syinptomatum quoad locum ac
tempus volubilitas, imo formae nevrosium unius in al-
teram transitus, anaesthesiae v. gr. in hyperaesthesiam,
paralyseos in convulsiones,istarum in dolores etc.; mul-
tifariae communiter decursus irregularitates, repentinus
sine ansa manifesta accessus et recessus; proclivitas
in invasiones periodicas; 23  compages corporis tenera,
debilis, hujus sensibilitas animique mobilitas insignis;
nota aegri aut organorura singulorum nervis ditio-

890

rum dispositio hereditaria 5  adfectiones nervosae ge-
neris praescrtim similis jam praegressae; et 3]) effe-
ctus methodi medendi in nervosum systema animumque
determinatae incitantis perperam nervinae dictae, vel
deprimentis, pacantis, vel sopientis etc. salutares ofc—
servati.

§. 1336. Quod prognosm  concernit, sequentia no-
tentur: Nevroses communiter sanatu difficiles , saepe
non pharmacis adeo quam methodis potius diaetetica et
psychica adcommodatis superantur. Non nisi leviores re-
centes, causam notam facileque tollendam agnoscentes
facilius devincuntur.

Adfectiones immediatae aut notabiles mediatae cere-
bri aut medullae spinalis semper illis nervorum aut gan-
gliorum periculosiores sunt.

Nevroses omnes facile indeterminatisque intervallis
recurrunt, profundas facile figunt radices, eoque si non
periculosae, perquam molestae saltem fiunt, et saepe in-
expugnabiles. Pleraeque animum mobilem , corpus valde
sensibile reddunt et in variosiniluxus summopere recepti-
vum; nonnullae tamen, in specie mania, epilepsia, apo-
plexia, tetanus, catalepsis , contraria efficiunt.

Dignitatem earum magnitudo et series symptomatum
haud semper pro certo designant, quemadmodum spa-
smi hystericarum tonici et clonici testantur; ipsae tamen
morbos alios, ut varias sanguinis congestiones, hae-
morrhagias, contusiones, distorsiones, phlogoses etc. non
■Jaro inferunt.

Nevrosibus, notante Reil,  morbi organici graves
v. gr. phthisis pulmonalis, quandoque praecaventur, sal¬
tem differuntur. Malis nervosis chronicis qui mulctantur,
febrilibus epidemicis intactos saepe persistere, comp ertum
habemus.

§• 1337. Cura nevrosium in genere,  siquidem salu¬
tares non sint, in-notas indicationes princip *!® 8  q u<l tuor
implendas tendat oportet. — Quare primo  causis occasio-

891

nalibus ct, si qui subsunt, morbis congrue occurrendum,
omnesque potentiae ac e i r c u m s t au t i a e speciali in času
nocentes procul arcendae sunt.

Indicalioni secundae  ut satisfiat, mali nervosi tum
. indoles, tum symptomata imprimis gravia aut periculosa
horum intensitas forsan periodice recrudescens, decursus
ratio, stadium, duratio maxime attendendae sunt. Pro
telici nevroseos cujuslibet therapia in genere sedem  ejus,
characterem genericum, formam  ac indolem spccialem,
decursum,  nec non conjunctiones  investigare, adeoque
exacte eruere plurimum interest: a) quam systematis
nervosi partem primario et praecipue occupet ? b) nuin
functionibus partis adfectae vel totius systematis nervosi
justo majoribus et fortioribus , vel minoribus, debilibus,
inhibitis, suppressis, vel inordinatis et in modo prorsus
altcratis manifestetur ? c) num nervosum systema ce¬
le rum ratione aequali , vel alia, vel imo opposita simul
patiatur ? num in specie totius corporis sensibilitas ac
irritabilitas ratione aequali aut inaequali sit exaltata vel
depressa? quo modo comes fortasse febris symptomatica,
inflammatoria aut nervosa, quo digestio , sanguificatio ,
se-et excretiones, nutritio procedant? d) num decursus
acutus sit vel lentus, continuus vel intermittens; et e)
malum ipsum puruin vel complicatum? — Quorum respe-
ctu sequentia generatim notare convenit:

a} Cura conveniens in primariam  nevroseos in sy-
stematis nervosi altioris aut inferioris provinciis vel par-
tibus sedem , 'quoad fieri potest', proxime determinari de¬
bet, etpro vario illius ambitu jain localis jam univer-
salis institui.

b} Therapia liaec sive localis sive universalis non
eadem ubique obtinere potest, cum methodi  ac remedia
ubique et absolute dolores sopientia, antispastica etc. non
habeantpr, sed pro status totius diversitate variare pa¬
nter debeant. Convenit itaque jam universim miligans
l'cr remedia in-et externa emollientia, involventia, re-

392

laxantia, et regimen pro parte antiphlogisticum, ubi ma-
lum nervosum ab universali systematis sanguiferi con-
citatione pendet vel eidem saltem jungitur; jam speciftce
pacans  per narcotica nota, ubi morbus nervosus in sen-
sibilitate excedente vel irritatione systematis nervosi
praedominante et primaria consistit, sanguinis orgasmo
aut nullo, aut levi solum et mere symptomatico stipatus;
jam excitans, erigens, exhilarans,  ope remediorum vel
systematis nervosi generatim, aut singularum ejus pro-
vinciarum, aut organorum sensuum singulorum activita-
tem praeprimis exaltantium, vel aegrorum animo di-
recte faventium, uti sunt: cuncta aromatica, aethereo-
oleosa, balsamica, resinosa, gummiresinosa, spirituosa,
alcalina volatilia, fragrantia cuncta et sensibus accepta tum
pharmacatum impressiones aliae, in specie mušica, ubicun-
que statu virium universali aut debili aut mediocri obtinente
manifestus illarum defectus in systemate nervoso vel sin-
gulis in nervis praedominatur; jam spedfice excitans el
alteram,  ubi ratio mali nervosi proxima non in quanti-
tativo virium vitio , sed in dispositione systematis ner¬
vosi singulari modo alterata latitat, per empyreumatica,
ingrate olentia, dein per remedia alterantia olim nuncu-
pata, videlicet arnicam, ipecacuanham , llores ac vitrio-
lum zinci, magisterium bismuthi, tartarum emeticum ce-
teraque praeparata antimonii; praeparata mercurialia,
cuprum ammoniacale, sulfuricum (^vitriolum cupri) dosi-
bus refractis nonnisi nauseam cientibus; kalia carbonica,
salem ammoniacum; aliqua dictorum combinata ad nau¬
seam usque faciendam et alendam porrecta; emetica dosi
plena.

c) Semibililate  et irrilabililate  universim exaltatis
semper blanda remedia, et quoad possibile stimulo ca-
rentia, depressis vero fortiora et penetrantia sunt eligen-
da febris  si adest, nexus ejus cum malo nervoso, in-
Huxus in idem, character, gradus, decursus probe respi-
ciendi5 anorexia , dgspepsia, cachexia  obtinentibus te-

893

inedia alterantia pro possibili fugienda, methodusque to-
nica et restaurans in auxilium sumenda; si status  in S y-
stemate nervoso viget inaccjuabilis,  parti irritatae pa-
candae, torpidae, inerti, non reagenti erigendae et ex-
citandae tractamen reliqui systematis nervosi antagoni-
sticum non raro convenit; quemadmodum et disharmo-
niae systematis nervosi inter et sanguiferi, vasorum
glandularumque lymphaticarum, organorum se- et ex-
cernentium statum cura jam illius jam istorum antagoni-
stica maxime conducit.

d) Ad nevroseos continuae eccacerbationes,  inter-
mittentis insullus  acutam convertere opus est attentio-
nem, cum saepe nonnisi symptomaticam admittant curam,
radicali remissionum et intervallorum solum temporibus
locum inveniente. Symptomatica utut pro symptomatum
ratione multum varia fieri debeat, radicali tamen nun-
quam contradicat; et ideo morbi totius natura aegrique
conditio, nisi času urgente necessitas aliter jusserit,
nunquam praetervideantur necesse est. Insultibus non-
nullis nevrosium periodicis medela illi, quae febrium in-
termittentium paroxysmis debellandis par describebatur,
conformis instituenda est. Sub insultibus regimen debi-
tum et attentio assidua saepe sufficiunt.

ej Complicaliones  juxta generalia principia alibi ex-
posita, curentur.

§. 1338. Therapia symploma(ica  in genere hic quam
prudentissime est dirigenda, quum unica in nevrosibus
bene multis, quarum ratio proxima nostrum adhuc fugit
intellectum, locum inveniat..

§. 1339. Nevrosium  periodos plus minusve regula-
res servantium paroxysmi,  citra alia phaenomena probe
aestimanda, plerumque per evacuationes etiam criticas,
sudorem praesertim et urinas, judicantur. Quali hic opus
sit curatione, ex toties circa crises tractandas comme-
moratis facile deducitur.

394

§.  1340. Summi in nevrosibus curandis momenti ad-
commodatnm vitae regimen est. In hoc definiendo thera-
peuta in aegri animum praesertim ita agere conetur, ut
confidentiam, obsequium, constantiam ejus adsequatur ,
ad patientiam, spein firmam, hilaritatem eum disponat,
atque sic, quantum licet, faustissimum animi et volunta-
tis in corpus procuret influxum. Summopere ceterum
commendari merentur distractiones sociales, quibus animi
adfectus non concitentur, conversatio cum individuis ca-
ris in sanationis finem prudenter cooperantibus, exhila-
ratio conveniens,concentus musicus, expositiones sapien-
tes, propositorum solidorum sollicitatio, et in se ipsum
imperatio; mora in regione amoena et salubri, adcom-
modatus in atmosphaera libera motus, probe pensitata
cjuietem inter et occupationes, somnum et vigilias pro-
portio, victus perfecte congruus, sedula circa functionis
cutaneae coritinuam libertatem curaper vestitum adaequa-
tum, frictiones siccas, lotiones, balneorum usum. —
Nevrosium chronicarum sanatio adomicilio, climate, vi¬
tae ratione, occupationis genere mutandis, ab itineratio-
ne, rusticatione, aptis per thermas curis nonnunquam
essentiali dependet modo.

§. 1341. In convalescenliae  cura residuos tollere
nevroseos effectus oportet, ac recidivam praecavere.
Ad priorem obtinendum finem ipsi effectus posthumi
eorumque indoles, nec non causarum excitantium con-
ditiones ducunt. Accessus nevrosium singuli delas-
sationem utplurimum, dysphoriam universalein, adpeti-
tus ac digestionis, circulationis etc. laesiones vario
gradu, varioque ast brevi plerumque terapore relinquunt.
Quaecorporisanimique quiete, somno, infusi theati con-
grui haustu non infrequenter, saltem quousque novus
non redierit insultus, dissipantur. Nevrosium diuturna-
rum aut insultuum saepe recurrentium vulgares admodum
effectus pedissequi sunt: debilitas universalis cum sensi-
bilitate nune adaucta nune imminuta; digestionis, sangui-

/

895

iicationis et nutritionis vigor inlractus et modus vitiatus,
laesa se- et excretionum conditio , cachexiae; partium
prae ceteris adfectarum iniirmitas eminens, cum irrita-
bilitate earum jam exaltata, jam depressa vel penitus
abolita, htimorum congestionibus, emaciatione, paralysi,
tabe, ulterioribusque variis bujus sequelis. Mala hujus
generis posthuma, consideratis inorbis praegressis cau-
salibus, pro indole ac magnitudine tractentur oportet.
— Ut recidivae, in quas insignis viget facilitas, prae-
caveantur, omnes potentiae nocentes 1332.) sedulo
evitari debent, et, siquae eminens adest, in nevroses
dispositio per aptum vitae regimen omni studio disposi-
tum, omnique attentione et constantia colendum eradicari,
aut pro possibili reprimi.

S e er. II. Nevrosiim ordinalio.

§. 1342. Quemadmodum in morbis omnibus ita et hic
cognitio naturae nevrosium singularum solidissimam divi-
sionis practicae basim et principium tutissimum suggere-
ret. Ne vero cognitione illa deficiente hypothesibus no-
civus concedatur influxus , consultius adhucdum est, mor-
borum nervosorum formis adhaerere.

§• 1343. Hoc dueti principio Cullen, Reil, Spren-
gel, t$wediaiir  nevroses in varios titulo ac numero
distribuerunt ordines.  Sic Cullen  ordinibus quatuor :
1) comala,  2) adijnamias,  3) spasmos,  et 4) vesanias;
■—Reil  ordinibus sex: 1) morbos sensus interni,  2) ex-
terni,  3) sensus communis,,  4) facultatis motricis,
5) spmpalhiae,  et 6) morbos nervorum,  quatenus ad
vegetationem faciunt; — Stcediaur  sex pariter ordini¬
bus: 1) ecclijses,  2) spasmos,  3) algemata,  4) dgski-
nesias  i. e. motus, sensus, aut functiones organorum
turbatas vel iinpeditas, 5) dysorexias,  i. e . instinctus
vi tiatos vel degeneratos, et 6) paranoias  i. e. faculta-
tu m mentis deviationes, statuerunt.

§. 1344.  Cum systema nervosum in partibus aut pro-
vinciis nonnullis functiones suas modo exerat singulari, a
ceteris eminenter distincto, cumque proinde functionum
istarum in statu morboso deflexus singularibus ac pro-
priis  manifestentur formis,  ut supra §. 1330. dictum est:
naturae consentaneum esse duxi, inde divisionis meae
repetere principium. Discedunt itaque nevroses in sex
ordines,  quorum l m “ dysaesthesiae,  seu nevroses cum prae-
valentibus deviationibus sensus communis, II. dysore-
ociae,  seu nevroses cum instinctuum naturalium aliena-
tionibus , III. hallucinationes  seu nevroses cum sensuum
externorum, IV. vesaniae, paranoiae,  seu nevroses cum
sensuum internorum anomaliis, V. dyserethisiae £Stoe-
diaurj  seu nevroses cum motuum muscularium aberra-
tionibus, et VI. nevroses mixlae,  aliquarum aut plurium
ex dictis functionum systematis nervosi alienationibus
constantes comprehenduntur.

QuoJibet in ordine genera,  et in his species  infra
statuentur. Symptomatum essentialium forma, sedes et
indoles praecipua ulterioris divisionis fundamenta suppe-
ditabunt.

CAP. II. De Nevrosibus in specie.

Ordo I. Nevroses cum praedominantibus sensus com-
mutiis laesionibus.

§■  1345. Morbi huc spectantes ob praevalentem sen-
sationem morbosam a Sicediaur Dysaeslhesiae Svs  et
aia&i]Gis,aisStisia,  vitiosa sensibilitas, sensatio) vocantur.

Sensus autem communis vel morbose exaltatus et
immodicus, vel diminutus et torpidus, vel in modo vitia-
tus observatur. QPh. Hartmanu,  theoria morbi etc.) In¬
de triplex nevrosium huc referendarum genus statui pos-
set, nisi formae huc spectantes fere omnes symptomati-
cae solum forent, tum nevrosium variarum tum aliorum
morborum comites. ExcmpIo sint prurilus , incjiiieludo ,

397

anccielas, debililalis, frigoris , cnloris sensatio, dolor.
anodgnia, anaesthesia  etc.; quorum singula passim in
Symptomatologia et Semiotica generali, passim inter
morborum specialium symptomata pro valore suo consi-
derantur. Quare ceteris hic missis unicum genus sensus
communis m orbose exaltati, dolorum, algematum  nomine
veniens , accuratius lustrandum duco , aliis cum auctori-
bus systematis artilicialis consequentiam utilitati practi-
cae postponens.

Genus: Dolores .

§. 134 6. Dolores,  qni mihi genus, Linneeo, R. A. Vo¬
gel/o , Sativagesio  et S agar o  propriam morborum clas-
sem, Sprengelio, P. Frankio, Sioediaurio  ordinem (al¬
gematum titulo J constituunt.

Est dolor  topiča sensus communis exaltatio immodica,
sensatione mentem graviter adfligente se prodens.

Doloris sedes  sensus communis organon, adeoque
totum est systema nervosum. Inde fluit, omne organum
aut nervis ditius aut sensorio communi intimius junctum
in dolores eminenter esse dispositum; inde quoque patet,
cur morbi majores omnes adfectionem sensus communis
habeant comitem , paucique dolorum in specie expertes
inveniantur. His doloribus sgmptomaticis  ad morbos prin-
cipales adsignandus est locus ; hic de illis modo tracta-
tur, qui praevalentia sistunt morborum symptomata, to-
tamque istorum formam fere soli definiunt. Pro speciebus
sumuntur; quarum consideratione dignissimae, hic Iu-
strandae, sunt: 1} cephulalgiuj  2) odontalgiaj  3J ga-
sleralgia,  et 4) enteralgia.

§. 1347. Sensatio dolorem manifestans varia est:
gravans, tensiva, stringens, urens, rodens, mordax,
pungens, lancinans, scindens, terebrans, pulsans, imo
calida aut frigida; — unde tot doloris modificafiones,
jam magnitudini illius, jam morbi priacipalis indoli, jam

398

f

organi adfecli naturae, jam et causae occasionali rc-
spondentes.

§. 1348. Haec sensatio irritationem  supponit i. e.
nimiam nervi aut massae nerveae concitationem, cum
vel absque Iaesione, a cansa mechanice, chemice aut
dynamice activa inductam. Haec vero idiopalhica  est
.vel sijmpaihica , primaria  vel secundaria, acuta  vel
chronicn, continua, remillens  vel inJcrmilfens. periodi-
ca  etc., unde dolores  ipsi in idiopalhicos. et sympathicos,
primarios et secundarios etc. distinguuntur.

§• 1349. Immodica sensus communis exaltatio in or-
gano quocunque obtinens vi surami, qui omnes inter sy-
stematis nervosi partes viget, consensus facile ultro ex-
tenditur, ab uno ad aliud saepe Citissime transilit or-
ganon, et vi duplicis nervorum functionis motum quoquc
nimium, intensitate, extensione, utraque excedentem ha-
bere comitem solet aut pedissequum. Ex quibus varia ,
quae dolores circumdant aut excipiunt, phaenomena re-
petenda sunt, ut: erethismus universalis , anaesthesia:
spasmi clonici et tonici; pareses ac paralyses5 circuli
humorum, se- et excretionum intensio, acceleratio, retar-
datio, irregularitas ; inflammationes; anorexia , apepsia,
dyscrasia et cachexia, etc.

Spec. 1. Cephalalgia.

§. 1350. Cephalalgia  (a ngf dlri  et a\yos,  derKopf-
schmerz} frequentis'simum morborum varii characteris ,
jam acutorum et febrilium jam chronicorum symptoma
est. Illius hic solum fit expositio, quae adeo eminet, ut
ea fere sola ejusque effectibus morbus principalis expri-
matur. Sine febre tališ esse, aut febre effectiva tantum
et symptomatica stipari solet.

Fr. Huffmanu,  diss. de dolore cepltalic«. Hal. 1731-

J. B. Burserii,  lastit, med. pr. Vol. III. p. 1 — 33 ’

G- Vogel,  kleine Scliriften. 1). I. Vom Kopf- « nd  Zalinwe.Ii.
Berlin 1814. 8.

399

g. 1351. Cephalalgia nune per totum diffunditur ca-
put, nune ad latus alterutruin Iiinitatur, hemicrania  (mi-
graine) dieta, nune ad pl ugani angustam circumscribitur;
pro hujus formae et pro dolorificae sensationis analogia
ovirn, clavus  nervosus audit. Jam punetoria sentitur,
lacerans, pulsans, terebrans, tensiva, urens, jam obtusa
et pressiva; nune continua variisque temporibus remit-
tens, nune intermittens, et periodo fixa vel irregulari
recurrens; nune brevis nune diuturna ( cephalueuj;  jam
facile sanabilis , jam rebellis aut insanabilis.

§. 1352. Disposilio  in cephalalgiam praeter genera¬
lom ad nevroses, §• 1332. memoratam, specialis in ea
habetur amplitudine cranii, quae cerebri molem praepon-
derare indicat, quae cum collo brevi, crasso, thorace
angusto et complanato humorum congestionibus eminen-
ter favet; nec non in majori animi mobilitate, indefessa-
que mentis facultatum intensione.

Causae occasionales  numerosissimae sunt; a") idio-
pathicae:  violentiae externae cum contusione, pressione,
conquassatione, vulnere partium mollium, impressione.
fissura, fraetura, festucis ossium cranii, commotione,
vulnere cerebri etc., corpora peregrina in partes exter-
nas vel internas adacta ( cephal. Iravmalica  auetomm ) •
subitae magnaeque aeris praesertim temperaturae vicissi-
tudines 5 calor nimius ab igne, sole; adfectus animi et
pathemata valida , vigiliae protraetae , meditationes se-
riae intensae, diu eontinuatae; vehemens sanguinis im-
petus, aut congestio, copia nimia, partium externarum,
meningum, cerebri vaša, interstitia cellularia, sinus di-
stendens; seri, sanguinis etč. collectio, extravašatum;
metastases variae, abscessus, tumores, topili, excre-
scentiae, caries, prava cranii conformatio, praematura
suturarum coalitio; meninges inerassatae, ossificatae:
cerebri suppuratio, uJceratio, induratio etc.; b) sympa~
Miicue:  magna quaevis oculorum intensio, epaelibet <>-ra-
vis  admodura vel ingrata, in organa olfactus et audilus

400

impressio; sternutatio, tussis, vomitioncs frequentes,
immodicae; vermes času rariore in cavis narium aut si-
nubus frontalibus hospitantes; cruditates ac sordes ga-
stricae; ventriculi oppletio, pressio, contusio; viscerum
abdominalnim praesertim in hypochondriis sitorum infar-
ctus , induratio; vermium intestinalium omne genus; ob-
stipationes alvi; nimia narcoticorum dosis; liquorum fer-
mentatorum abusus; venus immodica, aut turpissiina.
c) Symptomaticam  secum gerentes cephalalgiam morbi
universales sunt praecipui: febres ac morbi febriles in-
flammatorii, exanthematici omnes , adfectiones catarrho-
sae et rheumaticae acutae omnes et chronicarum non
paucae, humorum orgasmus et plethora universalis cum
praecipua in caput congestione a profluviorum praeprimis
cruentorum seu normalium seu habitualium: epistaxis,
haemorrhoidum etc. imminutione debito strictiore, sup-
pressione; arthritis, syphilis, hysteria, hypochondriasis
et alii.

§. 1353. Modificafiones  cephalalgiae notatu dignio-
res juxta characterem genericum, sedem et magnitudi-
nem, decursum, durationem , exitum, connubium etc.
definiuntur. Est proinde cephalalgia activa,  plus minus-
ve inflainmatoria, vel passiva,  nervosa; dpnantica  vel
malerialis; interna  vel extema ; tolalis  vel parlialis,
eaque frontalis, lateralis, syncipitalis, occipitalis ; idio-
palhica  vel sympathica  et symptomaticu,  et qua tališ hy-
sterica, hypochondriaca, catarrhosa, rheumatica, arthri-
tica, syphilitica, etc.; acuta  vel chronica ; heredilaria,
connata  vel adquisila.

§. 1354. Cephalalgiam variam pro individuali disposi-
tione , causis excitantibus, morbis principalibus et coex:-
stentibus, organis adfectis diversa concomitantur symplo-
mata,  cum his ipsis momentis rite collata ad completain
varietatum  cephalalgiae diagnosim  plurimum facientia.

Sic cephalalgia externa  ex doloris per attactum aut
pressionem augmento, ex rubore, tumore,laesione quadam

44)1

visui patentibus functionibus cerebri nihil aut

omnino lacsis, quandoque sensu aee-ri: _ ^ ar * m

.. . , 05  1,1  terna  vero

vel ex incntis stupore, oculorum caligine, impatientia

lucis, iIlacryroatione, aut dolore et rubore, aurium tinl

nitu aut baryecoia aut dysecoia, vel vertigine, delirio~

vel voce intercepta, dysphag’ia, musculorum cervicaliuH/

masseterum, temporaliuin spasmo, dolore, merabrorum

tremore, vel et vomituritione, vomitu, nonnunquam di-

stincta aegroruin explicatione cognoscitur. — Cephalal-

gia a viliis organicis  vehemens esse consuevit, circuin-

scripta et fixa summe pertinax, functionum inentis sen-

suumque turbis, suppressioni conjuncta; —. interni ac

profundi doloris sensatio piam matrein et cerebrum ipsum

laborare indicat; — cephalalgia interna continua, sub

exacerbatione convulsionibus , spasmis , paralysibus sti-

pata pressionem cerebri a sero, pure, cruore effuso, la-

minae cranii in te ni ae tumoribus, excrescentiis etc. pro-

babilem reddit; — cephalalgia a plethora univ er šali vel

topiča  signis alterutrius , vel humorum ad caput conge-

stionis, et causis hujus excitantibus denotatur: vehemens

ad sinus irontales fixa cum alternantibus narium siccitate

et nimio lluxu, cum sternutatione frequente, ardore, pru-

ritu molesto, foetore, excretis varie alteratis, atque

vertigine incedens de praecipua membranae Sckneideria-

nae  vel irritatione idiopathica per insecta, vermes etc.

aut sympathica per catarrhi, profluviorum quorumvis etc.

suppi-essionem, vel ulceratione scrophulosa,syphiliticaetc.

testatur; — cephal. gastrica  ex sensatione gravativa

potius quam pungente, symptomatibus gastricis conco-

mitantibus digestionis turba, ructibus etc., doloris

augmento sub digestione, levamine autem a vomitu et

alviductione, ex causa occa.sionali cognoscitur. -_ jj e _

micrania  dolorem capitis unum plerumque latus tenentem

sistit, oculo et facie ejusdem Jateris saepe simul adfe-

ctis, qui per temporis intervalla regularia utplurimum

>nane vel meridie, rarius vesperi redit, quandoque pe-

It  26

402

riodo lunari velsolari correspondet, febris — effectivaes-
cepta — expers, nonnunquam ad animi deliquium increscens,
cum voinitu bilioso et urina lateritia terminans, et non
raro cum gasteralgia, enteralgia, odontalgia, otalgia,
vel podagra,herpete aJiisve efllorescentiis cutaneis alter-
nans$ larva febrinm intermittentium non infrequens, cete-
rum nervosa, arthritica, imo et plethorica ex congestione
locali. — Ovum  hystericum, clavus  hystericus £dolor ca-
pitis frigidus Ellmiilleri,  cephalalgia nervosa Swediawi}
dolor est acutissimus in quadam syncipitis parte, prae-
sertim in vertice vel supra supercilium, plagulam aut
punctum fixum, ac si cranium varia circumferentia vehe-
inenter depressum vel clavo transfixum esset, occupans,
saepe frigoris sensui quasi ab imposita glacie junctus. —
Cephalalgia rheumatica  pungens, lancinans y  tensiva,
communiter externa, per vices luculenter remittens etc.
esse consuevit.

§. 1355. Prognosis  cephalalgiae a causis inorbisque
causalibus, sede, magnitudine, duratione, inductis jam
effectibus, ceterisque fontibus prognosticis generalibus
desumitur. Pauca solum speciatim notentur.

Cephalalgia symptomatica diu durans in substanti-
vam transire consuevit.

Metastatica et repente ingruens'plerumque periculosa,
nisi curatio apta cito fiat et cum successu.

Capitis dolores etiam exigui non spernendi sunt in
senibus, obesis, ad apoplexiara dispositis, quia non raro
apoplexia praeter opinionem irruit. QArelaeiis  de c. et
curat. diuturn. affect. L. I. c. 2.) — Apoplexiam pariter,
soporem , vel epilepsiam praenuntiat dolor capitis inter-
nus , afebrilis , qui repente exortus cum sensuum hebetu-
dine, vertigine, loquelae tarditate, manuum torpore
aut paresi adest, somnumque vel arcet vel nimium in-
ducit.

Hemicraniis frequenter obnoxii aetatis progi essu,
solidescente iiimirum organisatione, evolutione systema-

403

tura aequali,et sensibilitate sensira decrescente plurimum
saepe levantur. Qui juvenes hemicraniis laborant, adulti
saepe vexantur ar th rit id e.

§. 1350. Čuva  cephalalgiae causis diversis, mali
characteri, sedi, magnitudini, quemadmodurn in generali
nevrosium therapia £§. 1337. —1341.} dictum, adaptetur.
•— Cura in cansas  morbosrjue principales dirigenda plu-
rimum varia esse debet, ut ex illarum ae istorum recen-
sione intelligitur. PJerisque in casibus fortiores quaelibet
et perquam ingratae in olfactus, visus ac auditus organa
impressiones , animi adfectus praevertantur, mentis in-
tensiortes vitentur, strictissima corporis quies situ capitis
inodicum elevato servetur, aer aegrum ambiens purus,
modice calidus sustineatur, et diaeta restricta, saltem
omni vitato errore colatur oportet.

Pro implenda indicatione secnnda  juxta indolem ae
modificationcm tum doloris tum morbi principalis irritati-
vam,plus minusve inflaminatoriam vel nervosam methodus
medendi notissima emolliens, re!axans,refrigerans, debili—
tans, vel specifice pacans, vel mitior fortiorveincitans, vel
alterans, vel antagonistica etc. convenit, casui speciali
omnino adcommodanda. Ad externa remedia communissima,
cum internis ubique exactissiine combinanda, saepe sae-
pius tainen perperam in usum tracta, spectant: a} antiphlo-
gistica et derivantia: aqua frigida jam a veteribus prae-
sertim Celso  (J. c. L. I V. c. 2. j et Rhazes  laudata, sim-
plex aut aeeto mixta, aut nitro, šale ammoniaco frigefacta
panno lineo, spongia aut plebis in morem crusta panis
excepta; glacies contrita vesicae bubulae inclusa fronti,
temporibus, ut et capillitio, abrasis quandoque prius ca-
pillis, adponenda; pediluvia simul moderate calida, ene--
mata siinplicia vel paruy» irritantia; b) stiinulantia et
irritantia: epitheraata calida jam sicca jam humida sim-
Plicia, aut aromatiea, aromatico-spirituosa; lotiones, in-
unctiones, odoramenta aromatiea, spirituosa; cucurbitae
siecae ad caput vel nuchain; — c) antagonisticae irri-

26  *

404

tantiaac derivantia: sinapismi, armoraeia rasa,vesican-
tia, lotiones aut inunctiones acres vesicis aut pustulis
provocandis pares, ulcera artificialia in nucha, intra sca-
pulas , in brachiis 5  pediluvia irritantia, frictiones siccae
membrorum, imo totius superficiei cutis,electricitas,gal-
vanismus, perfusiones frigidne, embrocatio.

Ilegimen in cephalaeis chronicis characteris passivi
cum methodo erigente concordet, caveatur tamen , ne
sub ipsis illarum insultibus aut exacerbationibus, sub qui-
bus status irritativus evolvi assolet, organorum sensuuin
nervi incongrue feriantur, nec mentis intendantur fa-
cultates.

§. 1357. Quae convalescentiae  facienda sit thera-
pia, ex generalibus pro hoc stadio normis intelligitur,
praecavendam recidivam et mali superati effectus delen-
dos respicientibus, hic ad morbi devicti moditicationein
et ad aegrorum individualitatem adplicandis.

Spec. 2. Odontalgia.

§. 1358. Odontalgia (uh očoiis  dens, et a/Vyor dolor,
der Zahnschmerz, das Zahmveh) , communissimis gene-
ris humani cruciatibus adnumeranda, ut dolor omnis, ad-
modum varia est, pungens, lancinans, Iacerans, tere-
brans, urens, pulsans etc., nune mitior nune vehemens,
aliquando ad desperationem fere torquens, aut lipolhy-
miam , tremores, convulsiones aliaque gravia inducens
symptomata, nune continua continens vel remittens,nune
typo regulari vel irregulari brevi aut longo intermittens,
nune dentem unieum nune plures concernens.

JBurserius, S. Vogel  1. c.

Dr. Fr. Bird,  die Zalinkrankheiten. In Hnfel.  und Os« nn s
Journ. d. pr. Heilk. 1829. August. S. 3 — 41.

§. 1359. Dolor vel a gingivis orditur, vel a peiio-
stio, vel a tunica interiore dentis vasculosa et neivea,
vel a ramulo aut nervo ipso dentibus jnaxillae lateiis
ejusdem prospiciente, vel partium is tar mn pluribus statnn

405

inhaerere videtur, A singulis profectus brevi plerumque
reliquis communicatur.Non omni igitur odontalgiae eadem
est sedes primaria-

Nisi inflammationis gingivarum (parulitidis) sym-
ptomajamest, hanc saepissime infert odontalgia, tumo-
rein tune buccae lateris ejusdem calentem ac rubentem,
durum, attactu, motu dolentem habere socium, eoque
coinparente remittere, aut plane cessare solet. Sapor de-
pravatus, salivae lluxus, anorexia consuetim adsunt;
adjunguntur quandoque febris , aurium , oculorum, capi-
tis dolor, pervigilium. Inflammatio sive comes sive pe-
dissequa si protrahitur, iteratur, in gingivis saepenu-
mero in abscessum fepulidem), ulcerationem earum abit,
in periostio cariem dentis, eorruptionem, fistulam mina-
tur. Ceterum decursus, duratio  et exilus  proxime ac
immediate indole odontalgiae et effectibus, mediate morbi
principalis conditione, dispositione subjecti aegri, causis
excitantibus aliisque influxibus determinantur.

§. 1360. Disposilio  ad odontalgiam sicut vitiosa
dentium conditio, praematura corruptio et jactura saepe
bereditaria per familias observantur, e rhachitide,scro-
phulis, arthritide potissimum propullulantes. Moraentis
ceterum, quibus dispositio ad ceplialalgiam et ad nevro-
ses in genere, frequentissime vero dentium cariei adquie-
scit. — Exciture  odontalgiam valent: a) idiopalhice
quaecunque gingivarum, periostii, nervuli denti prospi-
cientis, aut rami totius alveolaris, imo maxillaris inflam-
mationi aut irritationi majori generandae paria, uti vio-
lentiae mecbanicae laedentes, aerimoniae quaelibet che-
micae, aeris, ciborum potuuinve temperaturae mutatio-
nes repentinae; refrigerationes capitis, nec non totius
corporis; denudato per cariem dentis nervulo solus jam
aeris, cibi potusve, pharmaci blandissimi etc. aut calidi
aut frigidi contactus; — b) sympalhice  pedum aliarum-
que partium refrigerium, adfectiones gastricae a sabur-
r ‘s, vermibus; graviditas; excretionum, proiluvi»rum

impetiginum suppressiones, crisium in morbis tam acutis
quam chronicis turbae; — <f) sijmptomatice  rheumatis-
mus, arthritis, syphilis, scorbutus, scropbulae, rha-
chitis, nevroses demum variae, hyšteria in specie et
hypochondriasis.

Inde varielales  odontalgiae, earumque cognomina
statui solent.

§. 1361. Sive autem sit idiopathica vel sympathica,
substantiva vel symptomatica, primaria vel secundaria,
dynamica ut ajunt vel materiali®, etc. nune ex indole
participat activa, irritativa, infiammatoria, nune ex sin-
cere nervosa. Utriusque characteris diagnosim  ex fonti-
bus diagnosticis generalibus, in času speciali quovis rite
inquirendis, repetere juvabit.

§. 1862. Prognosis  praeter momenta generalia con-
sideranda ex individui dispositione, causis excitantibus,
doloris indole, intensitate, duratione etc. probe pensita-
tis desumitur.

§. 1363. Sic et Iherapia  pro momentorum mox di-
etorum diversitate variat. Quoad indicationem primatu
v. gr. odontalgiam a causa traumatica ortam hujus pro-
fligatio, quies et aqua frigidula tollunt, et quidquid in-
flammationi praevertendae convenit. Odontalgia ab aeri
quodam excitata isto ope aquae tepidae, decocti emollien-
tis eluto, et collutoriis blandissimis mucilaginosis affatim
adhibitis brevi cessare solet. Odontalgiae a refrigerio me-
thodus diapnoica universalis et Iocalis cum antagonistice
irritante per sinapismos, vesicantia, pediluvia aeria,
a saburris gastricis, a vermibus antigastrica, anthel-
mintica opponitur etc.

Respectu alterius  indicalionis, quomodo odontalgiae
subinflammatoriae, inflammatoriae acutae vel chronicae,
eidem rbeumaticae, arthriticae, scrophulosae, scorbuti-
cae medendum sit, ex praeceptis pro febre inflaramatoria,
inflainmationibus in genere , rheumatismis febriq«e j heu-
matica, arlhritide, serophulis, scox - buto rite traetandis

* 407

facile definitur; locus adfectus sirnul remediorum selecto-
rum adplicandi rationem indigitat. Odontalgiae sincere
]>ystericae, hypocliondriacae, nervosae cuivis medela oc-
curritur pacante, sopiente, nervina, tam in morbos prin-
cipes universales, quam in ramos quinti nervorum pariš,
supra et infra maxillares specialius adfectos propius diri—
genda. Locus proinde est interne notis demulcentibus,
narcoticis, stimulantibus mitioribus, vel quandoque et
fortioribus: opio, hyoscyamo, valerianae, chamomillae,
melissae, castoreo, moscho, asae foetidae etc., externe
ac topiče collutoriis, fomentis, lotionibus, nnguentis
aromaticis, spirituosis, aromatico-narcoticis, emplastris
ex opio, camphora, mastiche et balsamo Peruviano, aut
theriaca , aut vesicantibus ad tempora, vel retro aures
ponendis. — Odontalgia ex carie dentis curatur, ner-
vum denudatum vel a} defendendo per gossipium, ceram,
lamellam plumbeam rite conformatam, cavo dentis indu-
ctam; vel b} sopiendo per pilulas ex hyoscyami, stram-
monii, opii extracto etc. eidem immissas, per fumum ta-
baci, per succum insectorum certorum, uti coccinellae
septempunctatae, curculionis anti-odontalgici, conquas-
satorum gingivis infrictum; vel c} obtundendo sive per
incitationem subitaneam validam ope oleorum aethereo-
rum cinnamom., caryoj)hylI., cajeput, menth. piperit.,
therebinth., aut naphtae vitriol., liq. a. min. Hoffrn.,  sp.
antbos, aq. coloniens. etc. gossipio exceptorum,aut col-
lutoriorum, masticatoriorum acrium ex rad. pyrethri, pim-
pinellae , seminibus sinap., gummires. mastiche ; sive per.
ustionem ope acus aut lili ferrei candentis; vel d) den-
tem evellendo. Dolore tamen non urgente evulsio dentis
differenda, quia cariei ipsi jam per nune nominata jam
per mitiora praesidia, praecipue collutoria ex herbar.,
radie, aromat. infusis , per diligentem pulveris dentifricii
ex carbone praepavato, magnesia etc. usum, cum summa
oris munditiei cura saepissime ponuntur limites.—Odon¬
talgia gravidarum prout a plethora universali vel con-

408

gestione sanguinis topiča, vel a solo uteri gerentis con-
sensu, vel ab exaltata universim sensibilitate proficisci-
tur, variam exigit curam, characteri ibi irritativo, sub-
inflaminatorio, hic potius nervoso rite convenientem, ex
nune memoratis facile ubivis statuendam. — Odontalgiam
febris intermittentis comitem aequabiliter cum hac juxta
Imjos indolem, magnitudinem, stadium etc., larvam autem
eodem modo, ac hanc ipsam charactere nervoso stipatam
feb rim, tractari oportet.

§. 1364. In convalescenliae  therapia secundum ge-
nerales institutiones recidiva praevertenda, malique su~
perati sequelae sunt tollendae.

Spec. 3. Gasteralgia seu Cardialgia.

Variet. P^ro&is.

§. 1365. Gasteralgia  (V/asri/p, ventriculus et
dolor ; cardialgia,  a napbia,  cor vel orificium ventriculi
superius , et dhyos; gaslrodgnia y  a yaert]p  et o5vvrj,  dolor,
der Magenschmerz,Magenkrampf) levior et verosimiliter
partialis sensu ponderis prementis, tendentis, fortior con-
-tractionis et constrictionis vehementis, admodum dolori-
ficae (4iinc spasrni  denominatio German.J , anxietatis
simul a stomachi regione egredientis sensu, respiratione
molesta suspiriis altis intercisa, dolore dorsali quandoque
per thoracem et spinam adscendente, cephalaea frontali,
ructibus variis,vomituritione, sensu lipothymiae instantis,
vel et vomitu ac lipothymia ipsis manifestatur. Gasteral¬
gia vehemente nonnisi pronus conceditur situs, musculis
nbdominis relaxatis; plurimum angitur aeger, iacies pal-
let, collabitur, deformatur, extrema frigent, tremunt,
et aliae spasmis et covulsionibus invaduntur partes, cor
palpitat, pulsus duri fiunt, contracti, parvi, inordinati,
rari, urin ae, nisi spbincteris spasinus renitatur, copiosae,
limpidae, aquosae minguntur; alvus tardatur vel et cum
tenesmo excernitur. — Vehemens utut pure nervosa, diu
COntiuuans in gastritidem potest converti.

409

Fr. Jlvffmann,  de dolore cardialglco etc. etc. in Med. rat. sy-
Btem. T. IV. p. H. sect. 3. c. 3.

W. Trnka de Krzoivitz,  histor. cardialgiae omn. aevi obser-
vata continens. Vindob- 1785. 8.

Lenti«,,  Beytriige z. ausiib. Arzenejw. B. I.

Burserius, Haase,  opp. cit.

§. 1366. Gasteralgianon morbum sistit sed $ymptoma,
variis ventriculi adfectionibus tam idiopathicis quam sym-
pathicis productum; acula  ceterutn observatur vel chro~
niča ; irrilaliva  magis minusve inflammatoria  vel ner-
vosa; conlinem,  ubi a phlegmonosa pendet inflammatione,
vel tempore incerto parum aut Iuculenter remillens,  vel
post insultus intermiltens.  Isti cum horripilatione, frigore,
oscitatione et membrorum pandiculatione intrare, per mi¬
nuta imo per horam et ultra torquere, calore dein in ex-
tremitatibus redeunte,pulsu insurgente molli, et ad norma-
Iem accedente, atque sudore per totum corpus oboriente,
calido, ae quabili sol vi consiie verunt.In tervallis variis quan-
doque sat fixis recurrunt. Alias pro doloris indole, origi-
ne, magnitudine etc. aliis quoque sub phaenomenis sol-
vuntur , uti vomitu , diarrhoca, sanguinis stillicidio,
eruptione quadam cutanea etc.

Sic faventibus rebus tam accessiones singulae quam
principales, qui subsunt,morbi saepe in sanilatem  abeunt;
infaustis vero sub circumstantiis dolor vel in gastritidem,
secimdarios  ejus effectus, variaque inde adpetentiae,
assimilationis , nutritionis vitia, vel in nevroses multipli-
ces transit, vel tandem his aut illis mediantibus in mor-
lem , vix unquam primario illatam, terminatur.

g, 1367. Varietatem gasteralgiae notatu dignam
Pyrosis  (soda, Sodbrennen) exhibet. Est dolor ventri¬
culi urens quasi a flamma aesophagum et fauces adscen-
dente, cum constrictionis in epigastrio sensu, et copiosa
humoris limpidi tenuis jam nauseose insipidi, jam acidi
aut rancidi, aut amari, imo acerrimi eructatione,ingesto-
l ' u m vomitu, epigastrii inflatione, ructibus et flatulentia,

110

bulimia; torminibus, constipatione alvi pei’vicace, saepe
adjunctis.

1368. Dispositio  ad gasteralgiam in magna locali
ventriculi vel universali simul sensibilitate vel irritabilita-
te sana aut morbosa, hereditaria aut adquisita, socia-
que potius virium debilitate quam vigore congruo quae-
renda est. Causae o ccasionules  diversae sunt, aliae ga¬
steralgiam irriiativam,  subinflammatoriam , aliae nervo¬
zam  inferendo pares. Priorem  idiopathicam, sympathi-
cam, symptoraaticain producere causae valent eacdein,
quae, dum potentius agunt, gastritidem faciunt f §. 390/)
quemadmodum : assumpta nimia vel incongrua, prava aut
haeterogenea et noxia deglutita, aut lacile degeneran-
tia, emetica, cathartica, validiora; venenaacria; condi-
menta aromatica, resinosa etc. etc.; ncrvosam  inducunt,
quaecunque ventriculi sensibilitatem ac irritabilitatem
nimium extol!unt, ut: jejunium protractum, fames dira;
moeror aliique deprimentes aniini adfectus et pathemata,
profusa humorum, praesertim seminis per masturbatio-
nem, dispendia, blennorrhoea uterina. Variae tandem
nevroses symplomalicani  habent comitera, liysteria vide-
licet, hypochondriasis, dysmenia, chlorosis , epilepsia,
febris intermittens larvata.

Pyrosi  specialius favet digestio languida et imper-
fecta in chloroticis, hystericis, gravidis, hypodiondriacis
ex ventriculi debilitate ac peculiari systematis nervosi
dispositione, quae liaud liquet, et depravata inde humo¬
rum digestivorum secretione proliciscens. Excitanl  eatn:
largior ciborum potulentorumve pinguium, acidorum vel
acescentium, austerorum, vinorum vilium recentium usus;
succus gastricus degeneratus; bilis uberior, vitiosa, aut
insufficiens, inordinata ejus ad ceteros humores digesto-
rios admistio.

§. 1369. Gasteralgia , irritationi nervorum ventri¬
culi, socioque hujus spasmo adquiescens, quousque mitis,
brevi duvans, ex momentis causalibus facile tollendis,

411

enervandis profecta, dispositione aegri non conferente,
sic et gasteralgia sincere nervosa, periculo fere caret.
Diuturnior autem pertinax saepe fit, diathesin universa-
lern in nevroses omnis generis infert, praesentem adau-
get, digestionem laedit, et ad omnem cachexiarum formam,
ad alvi obstipationem, haemorrhoides, arthritidem gignen-
dam plurimum facit; gravibus stipata symptomatibus in
gastritidem, morbum plerumcjue acutissimum et summe
periculosum, facile transgreditur.

1370. Ut curelur  gasteralgia , causae excitantes
amoveri, enervari, aut si nequeunt vel res nimium urget,
syinptomata , dolor imprimis et spasmus, modo indirecto
leniri debent et componi. Causas vehementer irritantes,
seu idiopathicae fuerint seu sympathicae, eadem ratione,
quae in gastritidis cura 393.) tradita est, tractare
oportet.

Si venenum acre  in culpa, si paucum ante tempns
ventriculo illatum est, si symptomata valida, speciatim
beneficum, qui substantiam venenosam expellat, vomitum
nondum excitavit, maxime urget indicatio, pro gasteral¬
gia periculosissima praevertenda emeticum adhibendi
promtissimumet certissimum; quod in vitriolo zinci(jzinco
sulphurico) praesto est. Hoc deficiente vomitum extem-
pla ciere oportet per aquam tepidam simplicem , aut sac-
charatam vel mellitam, largiter haustam, et inductam
postea faucibus pennam oleo illinitam. Excreta sedulo
examinata si venenum omne rejectum esse testantur, mu-
cilaginosis, emulsis, mixturae oleosae cum opio locusest;
sin contra de residua veneni parte certitudinein, saltem
magnam suppeditant probabilitatem, vomitus sustentetur
est necesse. Optirne id remediis praestatur, quae simul
substantiam venenosam diluendo, solvendo, decompo-
nendo internosque ventriculi parietes defendendo viribus
veneni deleteriis infringendis idonea noscuntur; sunt:
aqua, lac, serum lactis, larga cum mncilagine, aut sac-
cliaro , melle, aut oleo pingui blando , aut pinguedine,

412

butyro etc. remixta; emulsum, amygdalinuni, cannabinum
aqua cuin ovorum albumine; cetera pro veneni indole se-
ligantur et cum recensitorum singulis apte combinentur
oportet. Sic adversus oxyda et salia metallica magnesia
usta, sapo, potassa et soda carbonica, creta, hepar sul-
phuris in fluidis aquoso-muciIaginosis, lacte, sero lactis;
saccharum copiosum aquaso!utum; substantiaruin taninum
ferentium infusa, decocta, ut: gallarum, glandium quer-
cinarum, corticum, foliorum quercus, hyppocastani, ra¬
die. tormentillae, bistortae etc.; — contra sales non me-
tallicos fluida mox nominata diluentia, mitigantia, invol-
ventia; — contra vegetabilia aeria, penes fluida eadem,
acetum et acida vegetabilia leniora conveniunt. Haustis
venenis acidis aut vegetabilibus fortioribus aut minerali-
bus, vel corporibus kalinis causticis ingestis, cum haec
et illa dirissimam organorum oris, fauciuin, oesophagi
etc. phlogosin et destructionem illico inferant, vitriolum
zinci omneque irritans excluditur emetieum, excluduntur
et reagentia , quibus neutralisentur, nisi plurimum dilu-
ta sint et temperata, fluida vero nune nominata blanda,
largissimam per mucilaginem spissa reddita, magnesia,
sapone aut oleo pingui admisto, confestim et copiose bi-
benda indicantur. — Omni in času, ut ventriculi irrita-
tio per fomenta aut levia cataplasmata emollientia miti-
getur, atque intestina per enemata exonerentur, simul
tentandum.

Si sensibilitas  ac irritabilitas  excedens cum plelho-
ra  universali vel soluin Iocali in caušaest, sanguis per
phlebotomiam aut hirudinum adpositionem, vel, si opus,
per utramque citissime mittatur, et apparatus reliquus
antiphlogisticus, emolliens, relaxans, pediluviis ac semi-
cupiis non neglectis , in usum vocetur.

Gusleralgia nervosa  irritabilitati ac sensibilitati ex-
altatae vel topicae solum vel, uti et plerumque, univer¬
sali juncta est. Obtinente priore, aliaque diathesi mor-
bosa universali dcficiente,interne pacantia ante memorata

m

cum opio, extr. hyoscyami, belladonna, aqua Imiroce-
rasi, magisterium bismuthi a gr. sem. ad un. omni
hora vel bihorio porrigenduin, externe epithemata ca-
lida aromatica, sicca vel humida, fomenta spirituosa, l 0 ~
tiones epigastrii cum vino calido, inunctiones ejusdem
vel spinae dorsi cum linimentis,unguentis aromaticis, em-
plastra aromatica opium, camphoram continentia, theria-
ca; enemata leniter evacuantia prosunt. — Nimia vero
totius systematis nervosi mobilitas, cum universali,
utplurimum debilitate varii gradus consociata, rationem
gasteralgiae proximain exhibent, citra externa remedia
mox laudata, balneis calidis aromaticis, enematibus in-
citantibus cum camphora aut asa foetida, et opio, inter¬
ne infusis flor. chamorn., herb. meliss., millefol., menth.
crisp., folior. aurant. etc., elaeosaccharis chamom., ma-
cis, menth., cortic. citri etc. aqua vel inf. theato solutis,
castoreo, vino, huic analogis liq. an.min .Hoffm.,  aethe-
re sulphurico etc., liq. corn. cerv., cum vel absque tinct.
opii congrue oppugnatur.

Gasteralgia febris intermillenlis larva,  sub paro-
xysmis methodo nune exposita mitigetur, apyrexiae tem-
pore, quemadmodum febris intermittens nervosa, cortice
praesertim et opio curetur.

Debilitati in gasteralgiae interstitiis hacque sublaia
per adaequatam medendi methodum nutrientem, roboran-
tem, incitantem occurratur.

Victus et regimen totum methodo medendi, ac re-
mediis ubique necessariis perfeete concordent, et stri-
ctissime observentur, cum Ieves in diaeta errores, animi
motus, refrigerium etc. recrudescentias mali facile pro-
creent aut recidivas.

g. 1371. Pyrosis cnra pallialiva  remediorum diluen-
tium, involventium, absorbentium: magnesiae, lapid.
caneror., cretae, aq. calcis, et pro re nata Ieniorum eme-
ticorum et purgantium usum, radiculis  vero causas evi-
landas, digestionem corrigendam, et systematis nervosi

4 M

dispositionem per amaricantia , amaro-aromatica, spe-
ciatim nervis amica, congrue emendandam concernit.

Spec. 4. Enteralgia seu Colica.

§. 1372. Enteralgia  (jib evnpov , intestinum,et *Xyos,
dolor, colica  Auctor., dolor colicils , Darmschmerz ,
Bauclischmerz, Bauchweh, Kolik]) omnis intestinorum
dolor vocatur, citra inflammationem vexans. Jam intesti—
na tenuia occupat, veteribus dolov iliacns,  jam crassa
tenet, colicus  dictus, posteris autem uterque nominc
colicae  venit, aut generico enleralgiae  comprehenditur.

Quae idiopathicae vel sympathicae originis semper
sgmptomalica,  magis minusve indammatoria vel nervosa,
jam acuta jam chronica occurrit.

J. Pur celi,  von der Kolik. A. d. Engl. mit Anmerk. von
J. Gesner.  Ndrdling. 1775. 8.

Burserius , Baase,  opp. cit.

§. 1378. Dolor colicus mox subito intrat, mox prae-
gressis per unam aut plures lioras plenitudinis, preš-
sionis ac ponderis in abdomine sensu, borborygmis,
torminibus per vices recurrentibus, anorexia, ructi-
bus, alvo retenta vel diarrhoica cum urinis turbidis etr.
Accedit nune dolor ipse punetorius, lancinans aut con-
stringens varia intensitate, plerumque vagus, a!iquando
tamen in certa abdominis regione, uinbilicali, hypochon-
driaca alterutra, iliacaetc. diutius fixus aut vehementior,
nune periodicus, nune continuus quidem sed per vices
luculenter mitescens. Phaenomena cominilniter concomi-
tantia sunt: flatuosa abdominis expansio vel musculorum
in umbilici regione contrnctio, sensibilitas illius prae-
sertim fortius pressi adaucta, jam ructus et alvus clausa,
jam diarrlioea; inquietudo, anxietas abdominalis; dolo-
ribus sub gravioribus pulsus frequens, durus, contraetus,
inaequalis, cardiopalmus; respirium difficile ; treinor,
spasmus et convulsio varia; horripilatio, frigus cum
aestu alternans; facies jam pallens, jam rubens et

t

415

turgida; dysuria; extremitatum pallor, frigus , lacici
deliguratio; dysphoria; animi deliquium; deliria; et sub
colica protracta et vehemente cuiicta enteritidis sympto-
mata.

§. 1374. Quae de gasteralgia exponebantur, de en-
teralgiae quoque duratione ac terminationibas in gen ere
intelligantur; specialiora adliuc inodiiicationum ejus ad-
umbrationi inserentur.

g. 1375. In dolores colicos, sicut in gasteralgiam,
sensibilitas ac irritabilitas vel intestinorum vel totius
simul organismi nimia disponit , mox connata mox adqui-
sita, et speciatim illa intestinorum a plethora locali vitiis
organicis, partialibus canalis coarctationibus quandoque
pendens. Causae occasionales  multifariae, pro parte co-
licas inflammatorias , pro parte nevvosas  generare con-
spiciuntur. 1’rioribus accensendae : a} omnes noxae qua
enteritidis causae ($. 401-3 enumeratae, idiopathicae
ac sympatliicae, dum actione brevi ac debiliore nonnisi
irritationem laciunt^ bj potentiae , quarum effectus par¬
tialibus intestinorum contractionibus pertinacibus mani-
festatur, plumbum in specie cum praeparatis, nec non
mustum pomorum. Ad posteriores, quemadmodum in ga-
steralgia nervosa £1368-3 , influxus onmes debilitantes
in- et externi, sensibilitatem ac irritabilitatem nimium
efferentes, ut: frigus perstans, humiditas, humorum di-
spendium grave, adfectus animi et pathemata deprimen-
tia etc. spectant.

g. 1376. Exbaccausaruin diversitate plures prodeunt
enteralgiae differenlive, varielatum colicue  titulo ve-
nientes. Praecipuae sunt: 13  ‘inter irrilativas, subinflum-
nialorias, idiopathicae:  colica saburralis, c. flatulenta,
c. biliosa, verminosa, saturnina et pictonum, et a causis
mechanicis aut organicis localibus profecjta; sympalhi-
c ae:  c. hepathica et renalis 5  jura sympathicaejarn sym-
Ptoniaticae:  c. sanguinea, catanhosa, rheumatica, ar-

416

thritica, metastatfca; — 2) inter nervosas:  hysterica,
hypochondriaca, et febris intermittentis nervosae larva.

a) Colica saburralis  seu slercoralis  jam §. 156.
pertractata est. Modificatio ejus notatu digna habetur co¬
lica laclanlhmi,  a lacte matrum vel nutricum per aniroi
adfectus, errores diaetae, refrigerium etc. corrupto, sub-
inde acerrimo facto, saepe dirissima, cuin faecum viri-
dium, paucarum et coagulatarum secessu, convulsionibus
quandoque gravissimis, imo lethiferis supervehientibus.

h) Colica flatulenta,  favente peculiari in individuis
hypochondriacis, hystericis, sedentariis dispositione, ab
alimentis crudis, speciatim leguminibus siccatis, oleribus,
fructibus horaeis nonnullis, cibis farinosis faecula para-
tis etc., concurrentibus masticatione neglecta, dispepsia,
motus peristaltici inertia, obstipatione alvi, partiali tra-
ctus iutestinalis constrictione spasmodica vel organica
coarctatione, producitur. Praeter haec tumor et tensio
ventris adpulsu resonans, borborygmi, dolores vagi,
tractum coli saepe sequentes, tensivi, punctorii, lanci-
nantes, quandoque subito utut transitorie exacerbandi;
ad thoracem pariter puncturarum sub sensu adscenden-
tes, respiratio non raro impedita, omnium molestiarum a
ilatibus ac ructibus secedentibus levamen, cessatio,
illam significant.

c} Colica biliosa  in traetatu de febre biliosa (§.168. )
simul illustrata. Dolor plerumque veheraens, initio vagus,
dein quodam in loco constans, quasi intestina pertere-
brans aut valide constringens, siti magna, ardore ven-
triculi, abdominis aestu etc. stipatus, vomitu, alvo bilio-
sis levatur, ingravescens in choleram, vel intestinorum
imprimis tenuium phlogosin abit.

d) Colica verminosa,  cujus aeque mentio ad febrim
verminosam (§. 196.) faeta, ab omni vermium intesti¬
na inhabitantium genere, a lumbricoideis tamen frequeii-
et taeniis causatur. Diathesi et morbo ips° veirni-
noso, symptomatum boriš matutinis exasperatione, mi-

417

tescentia ab assumtis cibis luculenta aut sedatione, le-
vante vermium excIusione cognoscitur.

e} Colica  auctoribus melallica  generatim vocata,
utpote ab arsenico etiam , cupro, lnercurio aliisque cau-
satain metallis complectens, nobis hic ad salurninam  so¬
larn restringitur, a plambo scilicet'ejusque praeparatis
cerassa, lithargyro, minio , saccharo saturni oriandam.
Quae cam cibis in vase plumbeo vel male vitreato paratis,
adservatis , cam vino adalterato , medicaminis titulo, aat
alia qaacanqae ratione ingesta, vaporam forma inspirala
pictores pracprimis ettinctores, typifusores, plambifos-
sores, aliosqae vaporibasincerassae fabripis expositos to-
xicatione inulctant. Colica inde satarnina jam sabito in-
gruit, jam lente accedit et ponderis circa ventricalain
praesertim ad cardiam sensa, anorexia, sapore salivae
naaseosae dalci, apepsia, ractibas, vomituritione, alvo
segni, dara et parca praegressis. Nune dolor intrat in
uinbilici regione constringens, inltio brevis per pauca
solum minuta prima durans , successive ad qaadrantem
horae extensus. Vomitus superveniens aut diarrhoea mo-
dica levamen aegris magnum, imo aliquando salutem
adfert; sine alterutro aatem enteralgia citius redeuntes,
majores ac longiores facit accessus, sub quibus dolor
praesertim ad umbilieum saeviens saepe adeo torquens, ut
aegri samrne anxii, curvato antrorsum eorpore assidae
agitati, in desperationem fere agantur, insignis muscu-
lorain abdominis et ipsius urabilici introrsum contractio ;
ani suspensio dolorifica; pertinax tantaque alvi adstrictio,
at nil egeratar, clysteres ardue admittantur, et horum
ope si quid excernitur, duru m sit, globosum, griseum,
excrementa caprina pene aemulans; dysuria imo strangu-
i’ia; sitis magna cum oris siccitate et lingua muco flavido
aut fusco tecta; puisus haud frequentes,ast duri ac tensi,
f °rtes, pleni, inaequales imo intermittentes observentur.
fl lalo altiorem in gradum evecto insultus tensionibus et
c °ntractionibus artuum dolorilicis, dyspnoea spasmodica,

JI « 27

418

singultu, vertigine, cephalaea ctim visus atque auditus
debilitate, imo convulsione gravi stipantur, et enteritidis
periculosissimae incutiunt metum. Dieti ineinbrorum spa-
smi quandoque cum insultibus colicae alternant. Abdomen
, sub attactu et pressione plernmque non dolet, raro sen-
sile, in decursu inflatum ac tensum invenitur, cutis sicca,
dentes ac gingivae muco lurido conspurcatae, salivao
spissae cernuntur.

Decursu celeri symptomata colicae saturninae sine
typo exacerbata ac remissa contijiuant, doneč vel  sensiin
mitiora faeta intra septimum et decimum quartum diem
cessent, vel  ingravescentia in enteritidem abeant, gan-
graena facile exitialem.Exitum autem faustum praedicunt,
comitantur, indicant dolorum decrementum, exacerbatio-
nes rariores, mitiores ac breviores, imo intermissiones
perfectae, cutis ac lingua molles, humidae, pulsus mol-
les, fortes aequales, modicae frequentes , flatus cum le-
vamine explosi, alvus faeculenta libera, urinae absque
molestiis missae, caput liberum, somnus reficiens, cibo-
rumque appetentia redeuntes. Lentius currente malo et
diutius protraeto paralyses extremitatuin praecipue ma-
nuum, linguae, amblyopia, ainaurosis, cophosis, sic et
parietum intestinalium indurationes, tubi angustationes
facile oriuntur, quae ipsa ut et saturninorum absorptio ema-
ciationem corporis et siccitatem summam , labem metal-
licam Aucl.  sive saturninam,  et mortem inferunt.

In cadaveribas Lieutaud, Stoli  aliique maculas li"
vidas, gangraenosas in intestinis tenuibus rarius in cras-
sis et ventriculo, illa partim constricta partim flatibus mul-
tum expansa, duodenum, jejunum, ileum liinc illinc in-
flammata, singula hinc illinc sicut glandulas meseraicas
aliasque lympliaticas scirrhosas, panereas, lienem du-
rum, hepar obstructum,cystidem felleam bile atra spissa
turgidam, et polyposa in atriis cordis venosis coagula
viderunt.

Th, Sydenham,  Opp. p. 760.

119

Ve Htten,  rat, med. P. IV. c. 8.

M. Stoli,  rat. med. P. II. IV. VI. efc VII.

K. O- Kiihn,  gesammelte Schriften von Tronchin, Strah
Huxham  und Grashuis,  z ur Erkenntniss u. BehandJung der
Bleykolik. Mit Anmerk. und Nachtragen. Leipz. 1784. 8.

J. B. Burserius,  lastit, med. pr. Vol. IV- p. 378 ets.

J. Schreinzer,  diss. de colica saturnina. Vienn. 1815.

f) Colica vegetabilis  Auctor. (col. Pictonum, col.
Damnoniorum seu Damnoniensis Huxhami,  la colique de
Poitou Cilesii,  die Cyderkolik3 in nonnullis cum colica
saturnina convenit, in aliis ab ea differt. Convenit autem
fere ratione doloruin stringentium in umbilici regione et
hypochondrio dextro, contractionis musculorutn abdorni-
nis, ani suspensae, anxietatis, dyspnoeae, pulsuum non
febrilium, parvorum, contractorum, alvi obstipae aut
parcae, durae, globosae, nec non ratione ructuum,
vomituritionis, vomitus ipsius sed humoris acidi, acris
postea bilis tenacis suinme amarae, effectivae emaciatio-
nis, exsiccationis cum habitu cachectico, debilitatis
muscularis, tremoris,paralysium; differt  vel maxime pri-
mo pcr originem  exvinorum juvenumnon aut imperfecte
defaecatorum, acidorum, ex uvis immaturis aut pyrorum,
malorum, betulae succis paratorum haustu, fructuum ho—
raeorum, succi citri aliorumve acidorum abusu; secundo
per frequenliarn  inde non raro epidemicam;  per comi-
tantia quaedam sgmptomata el effeclus  nonnullos, uti
sunt: dolor hypochondrii dextri eminens, vomitus acidus,
lingua muco tecta, spastica musculoruin abdominis con¬
tractorum ad corpora vertrebraruin adpressio , levamen
dolorum sedendo, corpus pronando et ventrem premendo
impetrandum, dolor vehcmens tensivus in inferioribus
praecipue estremitatibus, colicum mitigans, et ipse per
sudorem largum, exanthema miliforme aut erysipelas pe-
dum interdum judicandus; urinae llavicantes, vel late-
ritiurn formantes sedimentum, icterus quandoque , itnpe-
tigo rubra, pustulosa, foeda, hydrops, tympanites, vel
»opor, apoplexia 5  — magna in recidivas facilitas.

27 *

420

In cadaveribus Tronchm  nihil nisi intestina pallida
ilatibus distenta, ISenac  in quinquaginta et ultra sectis
ne vestigium quidem causae m or tis detexerunt.

Rara nobis est haec colicae varietas ; non aeqne in
Austria superiore, Moraviae et Styriae quibusdain re-
gionibus; frequens in Anglia praesertim Pictonii  et
Damnonii  (jmde cognominata), in Gallia, et alibi, quum
non Moravicam  et Austriacam  sol mn Fr. Hoffmanu,
sed Franconicam  etiam et Hungaricam Sennerl, Japo-
nicarn Kaempfer  coinmemorent.

Fr. Citesii,  diatribe de novo et populari apud Bictiones dolorc
colico bilioso; in Opuse. med. Pariš. 1039. p. 167 ets.

Huxham,  de morbo colico Damnoniorum coque masime epide-
mico ann. 1724. In opp. edit. Reichel.  Lips. 1784. T. III.
p. 54 — 85.

A. de Haen,  de colica Pictonum, diss. Hag. Comit. 1745. 8.
— Bat. med. P. III. c. 2.; P. X. c. 1. et 2.

Car. Strack,  obs. med. de colica Pictonum, maxime ob arthri-
tidem. Francof. 1772. 8.

Auserlesene vollst. Abhandlungen von der Kolik von Poi/ou.
Aus d. Lat. der Herren de Haen, Grashuis, Troncldn,  u.
S/rack  iibers. v. K. Fr. >Scliruder■  Kopenb. 1781. 8.

Colicae a causis lopicis mechanicis, organicis
oriundae, ut: pertinace tubi intestinalis per excrementa
dura retenta, siccissima , per numerosos cerasorum, pru-
norum etc. nucleos impaetos oppilatione, per parietum
intestinorum partiales inerassationes , eorundem aut par-
tiura vicinarum tuinores, callositates, scirrhos, steato-
mata, imo per intussusceptionem, volvuluin, incarcera-
tionein, partiales intestinorum concretiones etc. arigusta-
tione, obstructione, acerrimae quandoque sunt et periculo
plenae; in ileum enim seu miserere dictum,et enteritidem
saepe transeunt. Specialibus, quibus facile et certe co-
gnoseantur,symptomatibus carent; quare cognitio causa-
rum, ex sollicita in morbos praegressos inquisitione saepe
depromenda, colicae ipsius sedespraecipua, dccuisus,

421

duratio, effectus. aliaque accidentalia diagnosin saepius
illustrant.

h) Colica liepalica  seu icterica,  a vesiculae felleae
ac ductimm biliferorum per calculos felleos bjlemgue  retro
accumulalam  distensione, pressione, irritatione profici-
scitur, et, tenuia prae crassis infestat intestina. Ad
diagnosin faciunt: morbi liepatis subinllammatorii vel he-
patitides ipsae praegressae, dolor in regione cystidis
felleae, pondus , tensio in epigastrio, cardialgia, prae-
eipue post pastum et corporis motum, animi ab ira agi-
tationem; dolor ad humerum dextrum quoque adscendens;
icterus cum segni faecum grisearum excretione; cardial¬
gia tandem et enteralgia dirissima cum vornitu valido et
expansione abdominis tympanitica; quibus diarrhoea bi-
liosa, calculos felleos eveliens, levans finem imponit.
Ast calculis saepe post septimanas aliquot aut menses
iterum generatis eaedem revertuntur turbae. His saepius
repetitis icteri signa et consociatae in organis digeren-
tibus et egerentibus molestiae reman,ent, cacliexiam et
cacochymiam inducturae. Conf. §. 1286.

i) Colica nephritica  seu renalis  a calculo urinali
pelvim renis alterutrius, vel uretherem disteiulente, irri-
tante, laedente proficiscitur. Ad diagnosiin conferunt:
diathesis rhachitica, scrophulosa, arthritica, morbi reninn
praegressi, forsan lithiasis jam aperta, dolor obtusus vel
acutus in regione lumbali sursum ad ventriculum,deorsum
ad vesicam protensus, cruris torj>or, testiculi suspensio;
dysuria aut ischuria ; urinae parcae,turbidae, sanguinem,
sabuluin, aut inucuin tenacem, gravem deponentes;
nausea, gasteralgia, vomitus; horum ornnium per fortio-
res corporis ab equitatione, vectione super strata lapido-
sa etc. iriotus fet concussiones sollicitati accessus aut ex-
acerbationes. Conf. §. 1300.

k ) Colica sunguinea  a sanginis ad intestinorum tra-
ctum congestione activa per menstruorum, lochiorum,
haemorrhoidum fluxum debito seguiorem, insufficientem

-522

aut suppressum orta, unde col. catamenialis, lochialis ,
haemorrhoidalis  nuncupata. Dolores in plethoricis et a
iluxu sanguinis repente suppresso vehementes, urentes
sunt in abdomine , cum pulsu pleno , forti, duro, inae-
quali subinde raro,facie rubra et turgente, aestu univer-
sali, urinis rubicundis; quibus enteritis facile accedit.
Justa momentorum causalium syuiptomatumque ratio fa-
cilem reddit diagnosin.

13 Colica rheumatica  vel priraarie a refrigerio, pe-
dum praecipue et abdominis , vel secundarie a partis cu-
jusvis rheumatismo ad intestina converso exorta, subito
plerumque ingruit, et veliemens est doloribus per abdo¬
men, sub pressione sensile, diffusis punctoriis, lancinan-
tibus , per viccs remittentibus, interdum cum diarrhoea
serosa, fere semper cum aliqua, saepe cum notabili fe-
bre conjuncta, in enteritidem tum pronissima. Ad diagno-
sin symptomata insuper alibi manifesta ducunt, vel co-
mitantia vel praegressa.

m) Colica calarrhosa,  uti prior, a refrigerio simul
cum catarrho, vel ab hoc Iocis consuetis suppresso ori-
ginem ducit, atque ab illa vix nisi per potiorem in rnuco-
sa intestinorum membrana sedem, majoreinque febris ni-
sum in characterem nervosum distinguenda.

n3 Colica arlhritica,  ab arthritidis evolutione impe-
dita aut suppressione, cognoscitur: formis morbi arthriti-
ci jam praegressis, evolutione conspicua certis anni tem-
poribus deficiente, aut evoluti subita vel segni loči for-
maeque mutatione , animi plerumque dejectione, morosi-
tate, irascibilitate, ischuria vel urinis parcis crassis,
turbidis, alvo clausa vel diarrhoica, parca, abdomine
tenso valde sensibili, doloribus intestinorum ipsis diris-
siinis , lancinantibus cum pulsu, nisi febrilis sit contra-
cto, duro, eorumque cum articulis adfectis alterna-
tione, remissione, cessatione. Aeque ac ante meiriora-
tae colicae et haec in enteritidem periculosissimam pio-
na est.

423

o} Non absiinilis ultimis tribus varietatibus est co-
lica melastalica,  ab exanthematum ac impetiginum varia-
rum impedita explicatione vel a regressu, repulsione,
imde specialius exanlhemaliccb  dieta , ab intempestiva
ulcerum exsiccatione, proiluviorum serosorum, mucoso-
rum habitualium repressione etc. pendens.

p) Colica  denique nervosa  (spasmodica, convulsi-
va and. , erethistica Sivediaurj  a morbosa nervorum
intestinalium aut totius systematis nervosi sensibilitate
potius, quam ab irritamento quodam proficiscitur. Ne-
vroses varias, saepissime hypochondriasin et hysteriam,
interdum febres intermittentes (jdeo colicas seu enteral-
gicas vocatas) comitatur, supplet: colica inde hypochon-
driaca, hysterica, intermiliens  nominatur. Cognoscitur
individui consideratione, investigatione causae excitan-
tis aut morbi principis, sedulo anamnesticorum ac sym-
ptomatum praesentium examine , combinatione, computa-
to simul therapiae adhibitae effectu. E communibus ne-
vrosium, et specialibus hypochondriasis etc. signis dia-
gnosticis eminent: horripilatio, oscitatio frequens; uri-
nae tenuis, limpidae excretio iterata, copiosa; sensus
contorsionis vagae ac erraticae cum globo per aesopha-
gum ad fauces adseendente; pulsus rari, duri, inordinati,
variabiles; dolores cum cardialgia aliisque adfectionibHs
dolorificis aut spasticis in- et externis alternantes, his
accedentibus leniendi, evanescentes ; (latulentia jam duo-
deni ac ventriculi magna cum impedito diaphragroatis
inotu, praecordiorum inde anxietate, spirandi angustia
per ructuum fere continuprum impetuose erumpentium
secessum initigandis, jam intestinorum ceterorum cum
palpabili saepe expansione etc., dolores lumborum etc.

§. 1377. Confundi  enteralgia potest cum enteritide,
peritonitide, gasteralgia. Loquuntur autem pro enteritide
acuta dolor continuus fere continens, urens in aliquo in-
testinorum loco, brevi plerumque totum per abdomen
diffundendus, ad levem quamvis pressionem illico ex-

424

asperandus ; vomitus inanis vel biliosus dolorem augens 5
abdomen meteoristicum, calens, attactum respuens, pul-
satio intrinseca; synocha hujusque symptomata prae spa-
smorum phaenomenis in. reliquo organismo eminentia.
Mitiora eadem sed protracta, obscure intermittentia gra-
vem de enteritide chronica movent suspicionem, sollicito
anamneseos examine et ingeniosa individui ac totius
status praesentis contemplatione, comparatione ultro
confirmandain. — Peritonitidem  ab enteralgia di.stinguunt
dolor magis superficialis et fixus, major attactus intole-
rantia, calor in loco dolente multum auctus, corporis
decumbentis erectio et pronatio (colieas plerumque miti-
gans) summe dolorifica, symptomatum intestina adfecta
testantiuin, uti nauseae , vomitus, flatuum, alvi diarrhoi-
cae aut retentae defectus. — A gusleralgia  faeilius di-
stinguunt colicam doloris et spasmi locussymptomatum
concomitantium ratio, minor encephali consensus.

§*. 1378. Prognosis  enteralgiae e momentis progno-
sticis generalibus est repetenda. Golica generatim nun-
quam contemnenda, licet saepe cito satis terminetur 5
quandoque enim in enteritidem, ileuin, intestinorum gan-
graenam aut sphacelum desinit. Maxime hinc timendae
sunt colicae sanguineae , biliosae, saturninae, nec non
rheuinaticae, arthriticae et metastaticae. Solatio sunt in
colicis dolorum et spasmorum sympathicorum remissio
magna, cessatio ; alvus sponte secedens 5  pulsus molles ,
afebriles, pleni, fortes , aequales, undosi 5  lingua mollis
et humida, sudor universalis, vaporosus, urina normalis
aut hypostatica, aliarum se- et excretionum ante sup-
pressarum restitutio. Colica dispulsa sed excrementis dif—
ficulter prodeuntibus et caprinis timendum, ne morbus
brevi revertatur.

§. 1379. In coliearum variarum therapia  facienda
causae occasionales , sive morbi principes ab iis produ-
cti, coliearum singularum fontes aut saltem comites,
proxime indicaut. Ulae amoveantur, enerventui, isti si

425

indolis trnlafivae }  subinflammatoriae, methodo antiphlo-
gistica, emolliente, relaxante, sedante , si indolis sunt
nervosae, incitante, nervina, alterante, specifica tol-
lantur. Quo modo in corpora irritantia, venena acria, et
omnes noxas, colicae in inflammationem nitenti producen-
dae et alendae pares procedendum sit, ex therapia gastri-
tidis §. 393., enteritidis §. 403. et cardialgiae §. 1370.
intelligitur. — In colica flalulenta  sordes, si adfuerint,
leni purgante inprimis riieo , et clysteribus subducantur;
illis vero amotis aut deficientibus, atque intestinorum de-
bilitate et atonia praevalente frictiones Ievesque abdomi-
nis compressiones, interne infusa, aquae, oleosacchara,
spiritus chamomillae, anisi, foenicuh, menthae etc., spir.
meliss. compos.,sp. nitri duIcis,Iiquor anod. min. Hojfm.,
vinum generosum et siinilia prosunt. In magna aeris rare-
facti copia et ventris inflatione potus frigidne, ut Burse-
rius  habet, et frigida extrinsecus admota, gas coercent
et fibras ad reagendum impellunt.

Colicae biliosae  solventia blanda, eccoprotica, aci-
dula, vel et emetica, potus aquosi acidis vegetabilibus
notis juncti, clysteres solventes, et malo ob hepatis ad-
fectionem autfebrim graviori reinedia valentiora, in hepa-
titidis et febris biliosae tractamine proposita conveniunt.

Quae in colica verminosa  ad vermes enecandos
et expelIendos agere oportet, in curanda helminthiasi
adnotabantur. Ipso sub accessu colico mixturae oleosae
cum ol. amygdal., sem. papav. alb., aut ol. ricin., infusa
aut aquae chamom., valerian., absinth. etc. propinantur,
cataplasmata einollientia , fomenta aromatica , unguenta,
linimenta , enemata anthelminthica adhibentur.

In colica salamina  potentiam nocivam, plumbum
oxydulatum aut oxydatum , eliininare, decomponere aut
obtundere, specificam eo inductam intestinorum irritatio-
nem cum partiali eorundem spastica constrictione summa
‘»itigare, sol vere et alvum inde pertinaciter retentam
“lovere opus est. Inuicationem priorem principem con-

426

slderare et sequi llcet, nbi res est cum colica saturnina
a pinmbeis ingestis recenter orta. Emeticis aut fortiori-
bus'purgantibus ex rheo vel jalapa cum calomele, calo-
mel soli cum saccharo, infuso fol. senn., inf. laxat.
D. V. etc. cum enematibus irritantibus, salitis tum lo-
cus est. Hoc času excepto, et complicatione v. gr. ga-
stri co-saburrali, biliosa etc. deficiente, non auctoritati
šolnin de Haenii, M. Slollii, P. Frankii  etc., sed pro-
priis observatis sane plurimis innixus interne opitim  esse
auxilium praestantissimum contendo, siquidem dosibus
eonsueta majoribus —j gr. omni bihorio pro adultis)
in mixtura oleosa, vel Quxta Stoli  rat. medend. T. II.
p. 256 etc.) cum aquis aut infusis aromaticis propinetur,
ejusque actio simul externe enematibus solventibus, pur-
gantibus , fomentis, unguentis emollientibus , sedanti-
bus, et balneis saponatis , aut simplicibus moderate cali-
dis adjuvetur. NonnuIIis in casibus opium calomeli juxta
Burger, Jacobi  et alios, in aliis camphorae et aquis aro¬
maticis nuptum, vel idem aut extr. hyosc. purgantibus
interpolatuin, juxta Stoli,  in aliis olei amygdal. loco
illud ricini americani juxta Odier , egregiae sunt virlutis;
propria tamen tentamina et observata nullum mihi sug-
gesserunt argumentum, aluinen a Grashuis, Tronchin,
Vercival, Quarin,  ant vitriolum album (zinci) a Moseleg,
calomel cum rheo ab Hunter,  aut nervina cum purgan¬
tibus alternanda a Gilnther  celebrata opio aequiparandi,
eo minus praeferendi. Sedatis 'pro maxima parte dolori-
bus alvus quoque liberior redditur continuatoque per ali'
quot adhuc dies, dosibus tamen minoribus ac rarioribus,
opio quam optime promovetur. Nune ad decomponentia?
quae in sulphure forma pulv. cum pauco erem. tari., »n
hepate sulphuris, sapone forma pilulari apte cuin rheo,
jalapa etc. copulatis , atque balneis sulphureis , kahnis ,
saponatis habentur, vel ad tonico- solventia , prout ca-
sus exegerit, ad amaricantia , amaro - aromatica trans-
cundum. — Paralyses a colica saturnina restantes aut

427

eam excipientes interne camphora et vegetabilibus cam-
phoraceis, naphtis, liquore, šale corn. cerv., vino, e$-
terne unguentis, linimentis aromaticis, sinapismis aut ve-
sicantibus, frictione, electricitate, balneis stillatitiis uti-
liter tractantur. Mannnm paralyticarum sustentationem
per asserulas Pemberton  commendat.

In colica Piclonum  initio absorbentium et alcalium
carbonicorum, deinde incitantium nervinorum et opii, ex-
terne fomentoruin, unguentorum, balneorum emollientium,
aromaticorum,—colica fugata tonicoruin usus convenit.

Colicae a causis lopicis  mechanicis, organicis aut
intestinorum aut partium vicinarum, nisi auferri istae
queant, non sanationem modo excludunt, sed mitigari
saepe vix possunt. Hinc pertinax a faecibus duris, hete¬
rogenem, meclianice obstantibus alvi obstructio ut ecco-
proticis, oleosis blandis, externe enematibus quidquam
irritantibus, tandem et fortioribus, fomentis vero abdo-
minis aut dorsi, unguentis, cataplasmatibus lenientibus,
frictionibus, balneis, potu diluente largo, etc. quemad-
niodum in alvi retentae therapia §). 1275. expositum
(  «t, reseretur conandam. In colica ab indurationibus }
scirrhis  solventia et narcotica: calomel, antimonialia,
s apo et saponacea, cicuta, digitalis, belladonna, aqua
laurocerasi cum externis mox nominatis fomentis, balneis
e tc. in cassum plerumque tentantur, quare uti in colicis
a b intestinorum incrassatione, coarctatione vix nisi sym-
Ptomatum Ienimen a regimine stricto potissimum, victu
tenui parco, blando, digestu facili, alvi per enemata
e *noIIientia, quandoque eccoprotica evacuatione, balneis,
e t, ubi opus, interjecto hinc inde narcoticorummoderato
u ®u expectare licebit.

Colicae hepalicae  et nephrilicae  ratio medendi
ta m palliativa quam radicalis ex iis facile desumitur,
‘t u ae de causis morbisque principalibus curandis in Se-
c (ione de Relenlionibus  tradita fuere.

Colicae sangidneae,  haemorrhoidalis, catamenialis ,

128

lochialls, curam poscunt, qua fluxuum istorum segnitiei
aut suppressionis causa tollatur, fluxus ipsi restituantur
aut per venaesectiones in pede, hirudines circa anum j
genitalia, ad os sacrum aut abdomen adplicatos subple-
antur, doloribusque ipsis subinflammatoriis per emollien-
tia, antiphlogistica in- et externe occuratur.

Colica rheumatica  et catarrhosa  symptomaticae ut
morbi principes emollientibus, diapnoicis vel et antiphlo-
gisticis potentioribus , postea pacantibus , sopientibus:
extr. liyoscyami, opio, pulv. Dotceri  etc., a rheumatismo
autem yel catarrho ad intestina converso exortae thera-
pia eadem cum mali alterutrius ad priorem sedem revo-
catione per epispastica nota, vesicantia, tractandae sunt.

In colicae arlhrilicae  tractamine, prout symptoma-
tica vel per metaschematismum aut metastasiin producta
fuerit, eadem valent curandi principia, iisdemque fere,
si opium demas, auxiliis utenduin. Omnis illico opera im-
pendenda ut enteritis praevertatur. Id quod de quavis
colica melaslatica  monendum est.

In colica nervosa  seu spastica  indicationes , medendi
rationes atque auxilia congrua prorsus eadem sunt, quae
in gasteralgiae nervosae cura §. 1370. exponebantur. Ad-
plicationis modificatio, quam loči diversitas petit, facil e
invenitur.

Regimen  ac diaeta  omni in colicae varietate curae
consentanea ordinentu-, et ab aegris exactissime obser"
ventur necesse est.

§. 1380. Tractamen convalescenliae  in recidiva^
praevertendas et tollendos mali effectus dirigatur. Prio*
scopus evitando noxas attingitur. Effectus a variis colicis
restantes prout differunt, variam šibi expetunt therapiam
opportunam. In plerisque tamen casibus de organorum
digerentium sensibilitate ac irritabilitate, de debilitate
universali emendandis, de methodo proinde demulcente,
sedante, erigente, tonica, nec non nutriente lite adlii-
bendis agitur. Quae in convalescentiae-post gasteralgiain

429

cura subjungebantur, menita et hic suum defendnnt \a-
lorem.

onvo 11. Nevroses cim insfincluum naturalnim ano-
maliis.

§. 1381. Tnstinctus naturales partim in individui,
partim in generis conservationem diriguntur. Illis fames
et sitis, his instinctus sexualis accensentur. Priores qua
sensus communis modificationes cum hoc et cum universa
adsimilatione , nutritione et excretione in intima haerent
relatione; posterior inaturitatem individui perfectam ex-
cipiens , et sanitatis individualis florem exhibens, ratione
et voluntate regi tur. A statu sano alienatio, sive inten-
sitatem sive modum concernens , in prioribus morbura
cum sensu cominuni vel assimilatione, nutritione, excre-
tione peccantibus, in posteriore morbum somatieum aut
psychicuin fontem agnoscit.

g. 13S2. Ex (juibus elucet, imtinctuum naluralium
anomalius rarius mor bos subslanlivos , (piani morborum
sgmptomata esse el effeclus.  Licet iilae, prout vel fa¬
rnem vel sitim vel stimulum veneris spectant, in tria
dividi genera,  et horum quodvis pro aberrationis gradu
et modo in Ires  ulterius dispesci species  possent: artifi-
ciosa tamen ejusmodi divisio nosologica adeo parum pra-
ctici contineret valoris, ut eam indigitasse solum hic loči
sufficiat. Ad species modo praecipuas  succincte expo-
nendas transgredior; reliquae ex morborum principalium
consideratione facile aestimantur, et ad eorundem normas
traetantur.

Spec. 1. Appetitus excedens.

1383. Appetitus excedens  (polyorexia, a xoXvs
et^opsfjj, ubermassiger Hunger) ciborum desiderio non
»•eprimendo, assuintione avida, deglutitione praecipite,
a rdueque obtinenda saturatione manifestatur. Inde vora-
c Uas, pohjphugia  audil. Debilitati juncta, et eseulentis

cito non composita lipothymiam inducens, bulimia  sive
bulimus  £a fiov  particula auctiva, et fo/ios, fames, Ileiss-
hunger) specialius vocatur; cum celeri vix ingurgitato-
rum vomitu cynorexia  (7ames canina, Hundshunger);
cum citata illorum per anum expuIsione lycorexia  f fames
lupina, WolfshungerJ audit.

C. Ph. Hartmanu,  theoria morbi. §. 321.

§. 1384. Dispositionem  in polyorexiam saepe con-
suetudo prava, nonnunquam vitia formationis et orga-
nica v. gr. ductus choledochus in ventriculuin hians, ven-
triculus aut pylorus incrassatus, induratus, aut angusta-
tus, hicce dilatatus aut relaxatus; quandoque peculiaris
systematis nervosi aut in specie nervorum ventriculi dys-
phoria, quemadmodum in nevrosibus acutis et chronicis :
febribus nervosis, hysteria, hypochondriasi, melancholia,
nec non in febribus quartanis, et graviditate, suppeditant.
— Causae excitanles  sunt: succi gastrici acrimonia acida
aut alia, bilis immediate in ventriculum stillans, ainaro-
rum et condiinentorum aromaticorum .abusus, vermes,
potentiae variae stomachum modo idiopathico aut sympa-
thico fortiter irritantes, exanthematum chronicorum, ar-
tliritidis etc. suppressio.

§. 1385. Prognoseos  rationalis praecipua momenta
ex morborum principalium indole et aegrorum conditione
desumuntur; quibus addatur, poIyorexiam in febribus
acutis rarius inter bona quam mala symptomata animad-
verti; in febribus quartanis uti signum pertinaciae esse,
ita facillime ansam exasperationibus et complicationi-
bus gastricis, et recidivis suppeditare; bulimiam per ite-
rata animi deliquia, cynorexiam per vomitiones, lyc°~
rexiam per lienteriam, debilitatem , cachexiam, tabein,
periculosas et imo lethales evadere posse.

§. 1386. Curutio ,  utut dispositione et causa occa-
sionali , nec non morbo principe activo, inflammatorio ve
passivo, nervoso, materiali vel dynamico rite investiga-

131

tis et pensitatis determinatu plernmqne facilis sit, saepe
tamen, v. gr. vitiis organicis ventriculi obtinentibus vix
nisi mali restrictionem, lenimen valet inferre. Nimia g e -
neratim ventriculi sensilitas ac irritabilitas, cum vel abs-
que debilitate universali et vomitu vel diarrhoea, se-
dantibus praesertim opio, mucilaginosis , emulsis , oleo-
sis blandis, cum vel sine incitantibus ac tonicis, victu
facile d iger e nd o, pauco , frequentius sumto componenda
est; pylori atonia et dilatatio adstringentibus pedetentim
emendanda; ventriculi acidum magnesia, lapidibus can-
crorum etc. amaricantibus, amaro-aromaticis corrigendum,'
et, ne regeneretur, praevertendum; vermes expellendi;
impetigines subpressae revocandae, arthritis anomala ad
normam reducenda.

Morbo feliciter sublato, ut omni in convalescentia ,
polyorexiae praepediatur recidiva, et superstites succes-
sive tollantur eflFectus. Quem in finem non causarum modo
fuga et therapia congrua, sed diaeta etiam prudenter
definienda, et summa in ciborum concessorum quantitate
temperantia maxime requiruntur.

Spec. S.  Pica.

g. 1387. Pica  ("kitta Linn.,  allotriophagia Vog.  a b
ail \drpiov,  peregrinum, insolitum, et <paya>,  edo; das Ge-
Ifiste) morbosa est vel unius soluin ciborum ge n er in
(kitta), vel insolitorum plerumque non nutrientium (ma-
lacia) , uti cretae, calcis, carbonum, coffeae tostae etc.,
vel nauseosorum imo et abominabilium, uti aranearum,
pilorum etc. adpetentia, cum aut absque aliorum aversione.

g. 1388. Picae, semper sgmptomaticae, ratio pro~
ccima  vel a} in sensibilitatis ventriculi aut totius syste-
matis nervosi alienatione, quemadmodum in chlorosi,
hysteria, graviditate, vel b} in depravata imaginatione,
nt in mania, nec non perversa ex consuetudine; vel c)
»n sensatione ventriculi depravata ab heterogenei cujus-
dam in eo contenti seu forinsecus illati seu ibidem gene-

432

rati impressione ('Hartmanu  I. c.}, invenitur, ut a sa-
burrae acidae, putridae, biliosae, pituitosae , vermino-
sae etc. actione, quandoque et in scorbuto. Femininis
frequentius ac masculinis infensa subjectis.

1389. Duralionem, exitum  picae varium aeque
ac prognosin  spectantia a morbis principalibus desuman-
tur. Pica in gravidis, nisi tertio quartove mense, raro
ante partum cessat. In chloroticis, hystericis notabili
cum morbi principis imminutione evanescere solet. In
mania saepe invincibilis. In febribus acutis non raro
periculi index, gravem systeinalis nervosi altcrationem
prodendo.

§. 1390. Therapia  in morbos principales eorumque
causas dirigatur oportet. In malis chronicis in mcntem
insuper agatur, aegros de noxia eorum, quae vehemen-
ter adpetunt, in sanitatem efficacia convincendo, et ad
abstinentiam serio persuadendo. Tentamine irrito nulla-
que obstante contraindicatione, pharmaca nauseam, aut
vomitum ipsum vel diarrhoeam causantia rebus ab aegro
anxie quaesitis, si nocivae fuerint, dosibus circunaspecte
definitis clanculum addere convenit.

In convalescenlibus,  ne in priorem relabantur con-
suetudinem, maxime adlaborandum.

Spec. 3. Polydipsia.

1391. Polgdipsia  (a xo%vs,  multus et Sv-Ja,  gitisj
der iibermassige Durst) desiderium potulentorum est in-
explebile, constans, vel debito frequentius recurrens.

Mere sgmptomatica  a morbis proiieiscitur, in quibus
vel a) hutnorum serosorum ac seroso-mucosoruin dispen-
dia aut extravasata de necessaria impetuose monent com-
pensatione: in hydrope, diabete, sudore, diarrhoea , bae-
morrhagiis, vel b) morbosa nervosi systematis, aut
pharyngis modo et ventriculi nervoruin incitatio nnu-
gationem a fluidis urget, ut in febribus, inflammationibus,
doloribus quibusvis vehementibus diu perstantibus, in

433

primarum viarum ab ingestis salibus, aromatibus, vene-
nis acribus , a saburris biliosis etc. irritatione.

Ex quibus de indole, durafione , lerminatione, cau-
sis, effectibus }  dignitale  polydipsiae scitunecessaria sponte
fluunt.

§. 1392. Therapia  radicalis apto morborum princi-
pdlium memoratorum atque causarum tractamine, pallia-
tiva sedulo potulentorum aquosorum, mucilaginoso-aci-
dulorum haustu, et collutoriorum similium, lotionum, fo-
mentorum, balneorum usu absolvitur.

Spec. 4. Instinctus sexualis eicedens.

1393. Instinctus sexualis exorbilantia ,  per coi-
tus desiderium ratione et voluntate superius se manife-
stans, in viris satgriasis  (hyperorgosis 8w.,  salacitas
inexplebilis), in feminis ngmphomania  (Turor uterinus,
hysteromania, hysterocnesmus, machlosyne >%w.J  ap-
pellalur.

Satyriasis libidinosa penis erectione frequentiore aut
solito fortiore, nonnunquain raolesta testiculorum tensione,
— nymphomania pruritu vehemente, calore ac tumore
genitalium, et continua haec contrectandi propensione
stipatur; utraque cum inquietudine, flagrante amplexuuin
cupidine, pulsu et respiratione acceleratis, humorum or-
gasmo , siti, agrypnia , et redeunte per vices animi de-
jectione incedit, altiore in gradu non sedata in pudicitiae
neglectum, vesaniam, imo maniarn transitura. Utraque
statum chronicum frequentius quain acutuin et communiter
symptomaticum offert.

g. 1394. Mali hujus etfectus multiplicem functionum
tura corporis tum mentis laesionem exliibent, quales sunt:
sensuum hallucinationes, agrypnia aut insorania continua,
amnesia, amentia, deliria, mania, tremor, spasmus,
convulsio; dysore'xia, dyspepsia, alvi retentio, macies,
sudor olidtis, pollutiones, tabes nervosa, dorsalis.

§. 1395. Disponunlur  iti Jiunc morbutn> subjecta ir«

n. 28

434

ritabilia, nevrosibus variis, praesertim bypochondriasi,
hysteria vel nirnia genitalium irritabilitate, plethora, elito—
ride praegrande et valde sensibili etc. Iaborantia,rationis
simul lumine et firmo voluntatis imperio destituta. — Mo¬
menta excilanlia  tam corporea sunt quam psyclrica. Ad
priora spectant: partium genitalium aut organorum uro-
poeticorum, imo intestini recti irritatio vel infiammatio
idiopathica aut sympathica, inducta per onaniam, virus
syphiliticum, ascarides vermiculares in intestino reeto
nidulantes, aut in ipsam prorepentes vaginam, calculos
urinales, diureticorum praecipue aerium et resinosorum
sicut aphrodysiacoruin abusum, lotium aere accumulatum,
quantitatem et qualitatem seminis peccanlem sub vita
lauta et otiosa a copiosiore seminis secretione ex arteriis
spermaticis solito majoribus aut pluribus, a coitus ire-
quentis et consueti interceptione, per sanguinis in utero,
ovariis, vasis haeinorrhoidalibus congestionem, saburras
gastricas irrifantes, herpetem, lepram, et elephanthiasin.
Psychica sunt: incitatio Iibidinis nirnia, frequens per
amorem frustratum aut secretuin, celatum, imaginationem
lascivam, lectionem librorum, intuitiones picturarnm vel
objeetorum et scenarum, auditum colloquiorum lascivo-
rum, per insomnia lubrica, per maniam , in qua sicut in
hydrophobia, hysteria, aliisque nevrosibus instinctus
sexualis exorbitantia quandoque occurrit symptomatica.

§. 1396. Cum satyriasis et nyrophomania morborum
acutorum et chronicorum symptomata potius quam mor-
bos sistant substantivos, ab iliis potissimum phaenomena
utrique sociata, decursus, duratio, exitus  varii non mi¬
nus ac prognosis  et medela  determinantur.

§. 139T. In Iherapia  facienda praecipuus causarum
excitantium ac morborum principalium auferendorum re-
spectus habeatur. Quare onaniae deditus strictiori cuiae
psychicae submittatur; urethritis syphilitica, irnlatio a
vermibus, calculis urinalibus, saburris gastricis, p e 1 1  s
baemorrhoidibus etc. secundum reg'ul as alibi traditas o

435

latur, victus restringatur nimium Iautus, eorpus ad vi-
rium defatigationem usque exerceatur, intendatur • ima-
ginum et objectorum cupidinem incitantium, vini potuurn-
que spirituosorum omnium inculcetur fuga etc. Methodus
siinul palliativa  in orgasmum componendum et sensibilita-
tem ac irritabilitatem genitaliuin obtundendam uniatur, in
congruo antiphlogisticorum notorum, diluentium, tempe-
rantium aut solormn ant camphorae siinul dosibus majo-
ribus vixnonspeciiice coininendatae, externe infrigidoruin
et refrigerantium ad genitalia, lumbos, os sacrurn adhi-
bendorum usu consistens. Camphorae g rana tria ad sex
cumnitri granis decem, aliquot per diem vicibus porrecta,
egregias saepe vires exserunt. Diaela  sernper concor-
det; regimen autem, mentis in specie, sernper magnam,
aIiquando supremam therapiae partem efficiens , versetur
circa animi distractiones et exhilarationes in benevolorum
amicoruin prudentium consortio, circa imaginationis et in-
tellectus c um rebus seriis, aliis occupationem, circa ani-
ini adfectus instinctui effreni oppositos: metum, tristitiain,
moerorem etc. provocandos, denique circa institutiones mo-
rales subjugatae rationis lumen ac voluntatis victae, sup-
pressae potestatein redimendo, roborando idoneas.

Convalescenliae  cura generalibus inuixa indicatio-
nibus ad nota dirigitur praecepta.

o ud  o III. Nevroses cum praevalenlibus sensuum cx-
lernorum alienationibus.

§. 1398. Ut raorbi sensuum externorum laesionibus
sese inanifestantes rite aestimentur, non tactus solum,
gustus, olfactus, auditus ac visus organa separatim, sed
cerebro etiarn conjuncta considerare, et necessariuin
animae in illorum functiones influxum rite perpendere
oportet. Aniraa eniin attenta mediantibus sensuum exter-
norum organis ad normam constitutis congrue, i. e. mo¬
do objectorum in eadem agcntium (jualitatibus correspon-

28  *

436

dente tangft, sapit, olfacit, audit., videt; ineongrue
vero i. e. impressionum magnitudini vel qualitati vel
utrique non convenienter, aut plane non tangit, sapit,
olfacit etc., quamprimum vel  vitium materiale aut dyna-
micum in organis sensuum ipsis, aut in nervis ea cum
cerebro nectentibus, aut in hoc ipso praesertiin in ejus
parte.cum sensuum, de quibus agitur, nervis communi-
cante, susceptionem, iinpressionem et conductionem hehe¬
tat, impedit, tardat, vel intendit, accelerat, vel quo-
cunque alterat modo; vel  attentionis debitae aut plenae
animi praesentiae defectus, aut mentis stupor perceptio-
nem genuinam et distinctam, aut et omnem reddit irn-
possibilem.

§. 1399. Morbi ipsi, quibus laesio functionum sen-
suum externorum pathognomonica est, variitain univer-
sales sunt quam locales, idiopathici aut sympathici, me-
tastatici ; primarii aut secundarii, substantivi aut sym-
ptomatici; somatici aut psychici. Pro formae diversitate
in morbos a) cum tactu, gustu , olfactu, auditu, visu
nimium exaltatis, acutis, b} obtusis, infractis, aut plane
abolitis , et c) in modo alteratis, perversis distingui so-
lent, atque totidem species generični quinque , juxta sen¬
suum externoruin numeruin statutorum, a nonnullis con-
siderantur. Prioribus (a) utut minus apte dolorifici po-
tissimum, photophobia  in specie, et olulgia  accensen-
tur; sequentibus (bj;  anaeslhesia, ageustia, anosmia,
dgsecoia , acoia  (^surditas, kophosis}, amblgopiu , ngcla-
lopia  et amaurosis  (gutta serena ) ; ultimis £c} tandem:
tactus , gustus, auditus etc. alteratio et hallucinatio mul-
tiplex : aurium susurrus, tinnitus, bombus , photopsia,
crupsia, myrmecopsia, diplopia etc. etc.

§. 1400. Formarum istarum, incongrue specierum
declaratarum, pleraeque specialem nec exposcunt, nec
merentur perlustrationem; mera enim morborum va-
riorum symptomata non in Pathologiae generalis šolnin
Svmptomatologiam spectantia, in Ilartmanni  theoria

437

morbi egregie pertractata Invenfuntur, sod ad morbos
principes ctiam diagnoseos, prognoseos atque therapiae
intuitu referenda sunt. Quaedam vitiato functionum modo
sese manifestantes ad illas cum functionum exaltatione
revocari omnino possunt. Formas igitur sive species hic
pertractandas ad paucissimas reducere licebit: susurrum
(turitim; baryecoiam cimi ecoia,  et amaurosin.

Spec. i.  Aurium susurrug.

§■  1401. Susurrus aurium [das Ohrensausen, Oh-
renbrausen) cum modificationibus tinnitu, šibilo, bombo,
in sonorum perceptione citra objectorum externorum actio-
nem consistit.

Ubique phaenomen est symptomaticum,veIasensibiIi-
tate nimia, gravis debilitatis nonnumjuam sequela, vel ab
irritatione nervorum acusticorum, aut a motibus muscu-
loruin auditus internoruin tremulis aut convulsivis pen-
dens. Quare in febribus nervosis, nevrosibus chronicis,
in his quandoque periodice, a morbis gravibus sub et a
larga humorum jactura aeque, ac ab universali et capitis
speciatim locali plethora hominum juniorum, frequenti
epistaxi subjectorum, in adfectionibus catarrhosis et
rheumaticis animadvertitur.

Burserius, Hartmanu, Haase,  in opp. cit.

§. 1402. Dignitas  aurium susurrus, et prognosis  ex
morborum cjus principalium conditione fluunt. Ex morbis
gravioribus convalescentes in sensibiiitatis decrescen-
tis et virium invalescentium ratione Iiberari successive
ab illo consueverunt. In epistaxin, apoplexiam, animi
deliquia pronis nuntius saepe est, de insultu instante
commonens. Susurrus chronicus adversis sub in(luxibus
in baryecoiam facile, a!iquando in surditatem deo-enerat.

§. 1403. Cura  aurium susurrus morbis, quorum sym-
ptoma occurrit, horumque causis occasionalibus indicatur.
Citra fusiorem illius cxpositionem monere hic sufficit,

438

reinedia topiča convenientia non anri šolnin, meatui audi-
torio externo, partibusque vicinis esse admovenda, sed
per oris quoque ejt faucium caya adplicari apte posse.

Spec. S-  Baryecoia.

§. 1404. Bctrijecoia  (ISchiverhorigkeit, Harthbrig-
keit) auditum vario gradu imminutum, sonorum scilicet
fortiorum quoque perceptionem arduam, acoia  £cophosis 5
surditas} omnium deficientem sistit.

Valsalva,  de aure humana liber. Ultraj. 1707.

Bofmeister,  de organ o auditus ejusque vitiis. Leydae 1741.

Trnka de Krzotvilz,  historia kophoseos. Vienu. 1788.

Ph. C. Harlmann, Haase,  opp. cit.

§.  1405. Utrumque auditus vitium, nonnisi gradu
differens, sj mptomaticum est, ceterorum sensuum ad-
fectionibus omnino frequentius, saepe hereditarium, al-
terum, si connatum, vocis inopiae seinper junctum.

Proficiscitur a morbis, qui vel a J tremularum aeris
commotionum susceptionem ac in labyrinthum propagatio-
nem reddunt difficilem, inhibent, suspendunt; vel bj
impressionem ab hls ibidern in nervis acusticis facien-
dam praepediunt, factam infringunt, tollunt. Quo spe-
ctant: auris externae plana nimis conformatio, defectus;
meatus auditorii per materiam quamcunque extraneam aut
inquilinam, vestientis membranae sthenosin, intuinescen-
tiam inflammatorio-scrophulosain, rheumaticam , arthriti-
cam, syphiliticam, aliam, excrescentias, polypos reple-
tio , angustatio , obturatio; atresia congenita aut ab in-
flaramatione , ulceratione adquisita ; tympani incrassatio,
rigiditas, laxitas, paralysis, erosio, perforatio, disruptio
violenta; musculorum tjnnpanum et ossicula tendentium
ac moventium inertia, paralysis; ossiculonnn ankylosis ,
caries , defectus ; tubarum Eustachii  a similibus ac mea¬
tus acustici causis angustia, praeclusio, atresia; roem-
branae fenestram rotundam claudentis, membranae ca-,
Vum tympani, labyrinthum, cochleam obducentis snniles

439

iis, quae de tympano nominabantur, adfectiones; cavum
tympani per humores varios, coagula inundatum, i m -
pletum; vaporis serosi nervum acusticum humectantis
copia niinia, inspissatio; — nervi acustici stupor, para-
]ysis ex virium debilitate, exhaustione jam topiča jam
universali, ob keneangeam igitur haud minus ac pletho-
rain, congestionem $ extravasata, quemadmodum barye-
coia ant surditas in febribus nervosis cuin torpore, in pu-
tridis , in subjectis senio , humorum dispendio , cachexia
tabida fractis, in epilepsia diuturna, apoplexia, subita
vel lenta profluviorum variorum suppressione, a partu
frequente, laborioso etc. testantur; nervi ejusdem in suo
ad encephalum decursu nec non ipsius encephali cuin hoc
communicantis compressio, tabes, degeneratio, destructio,
ma<rna tandem inentis abstractio, alienatio.

1406. Pro morbis recensitis eorumque causis di-
versis decursus  ne duratio  baryecoiae et cophosis pluri-
muui variant. Hinc alterutra jam eeleris  jam lenta, con-
tinua  aut intermiltens,  jam acuta  jam chroniea  imo per
Vitam quandoque perseverans, insanabilis occurrit.

§, 1407. Prognosis  iisdem fere, atque generalibus
notis determinatur momentis. Specialius addenda sunt:
Baryecoia et acoia diuturnae causis licet tandem amotis
baud semper cessant, nervorum stupore, paralysi, tabe
etc. sustinendae. Alterutra catarrhi, rheumatismi etc.
acuti comes brevi transire, malorum acutorum pedissequa,
nisiviribus restitutis, ardue sanari consuevit; avitiisor-
ganicis, quorum nonnulla certain fugiunt diagnosin , ra-
l-o sanabilis; hinc hereditaria saepe oinnem eludit me-
dendi conatum. Idem de socia heiniplegiae, apoplexiam
insecutae, de metastatica,praesertim inveteratis metuere
fas est. — Cophosis non connata majorein, ac alius ja-
ctura sensus in adfligendum animum exercet potestatem,
bujusque et corporis languori, hypochondriasi,melancho-
bae, variis cachexiae formis producendis multum favet.

§. 1408. In baryecoia vel cophosi curanda  normas

410

sequi oportet generales, Causis itaque et morbis causa-
Iibus primura pro sua quibusvis indole, sede etc. apte
occurrendum. Hinc v. gr. conchae auris defectum corni-
culo acustico tubiformi supplere; meatus auditorii angu-
stiam ab incrassatione, tumore, excrescentia, obturatio-
nein ab iisdem aut ceruraine indurato , heterogeneis im-
pactis, atresiam, congruo auxilio tura medico locali et
universali, tura chirurgico tollere; tympani siccitatem,
rigiditatem aqua, emollientibus, olensis tepidis instilla-
tis, vapore emolliente, laxitatem vero , parcsin, para-
lysin aere regionum elatiorum sicco, meraorati nune
corniculi adplicatione, instillatione, injectione , vapo¬
re, fumigatione aromaticis, camphoratis, spirituosis, era-
brocatione, electricitate et galvanismo, epispasticis,
vesicantibus, inunctionibus aeribus retro aures, per-
foratione tympani, a recentioribus hinc inde cum sue-
cessu tentata emendare, auferre; pus e cavo tympani,
nisi evacuatio per Eustachii tubam injectionibus per
bane dexterrime faciendis contingit, iisdem perforato
•in imitationem Riolani, Valsalvae, Jasseri  etc. pro-
cessu mastoideo in cavum ipsum institutis eluere,
aut melius juxta consilium recentiorum £Zang }  Darst.
blut. heilk. Operationen. Bd. 2.} tympano perforato di-
mittere ; tubam dietam intumescentia membranae mucipa-
rae, pituita post catarrhos, rheumatismos etc. angusta-
tam, oppletain collutoriis, gargarismatibus, masticato-
riis , errhinis leviter irritantibus, derivantibus epispasti¬
cis etc. imo eccoproticis, diaphoreticis: sulphuratis, anti-
monialibus, thermis sulphureis etc. aperire, medentis
intersit. Nervi acustici alterutrius stupor, paraiysis ex
vera virium topiča vel universali debilitate, pro fonte
hujus et gradu methodum incitantem nervinam aut re-
staurantem potius, aut utramque exposcit; inter re-
media nota de specifico nervorum acusticorum p er  c 011--
gruos aeris tremores, strepitus, campanarum sonos, con-
centus musicos incitamento cogitetur. Virium autem sup-

441

pressio si subest,nervi ac cerebrum a causa supprimente
per evacuantia, derivantia, revellentia, quandoque per
opem chirurgicam liberentur. Malum periodicum, febris
intermittentis aut cornes aut larva, curatione huic adae-
quata profligatur. Mentis abstractioni, alienationi per
curarn physicara et psychicam medendum.

Regimen ubique Iherapiae consentaneum non ma-
gnum modo hujus juvamen, sed praecipuum imoin conva-
iescentia momentum constituit; quovis in času principiis
notis ducentibus haud dif/iculter definitur.

♦

Spec. 3. Amaurosis.

§. 1409. Amaurosis  (ab dpavpos , obscurus, gutta
serena Arabum,  suffusio nigra Alior.,  typhIosis nevri-
ca >%w.,  der schvvarze Staar) ea coecitatis est species,
quae proxime pendet a morbo, nervum opticum radiis
lucis suscipiendis,horumque impressionibus ad sensorium
commune propagandis imparem reddente.

W. Trnka de Kr%owit%,  histor. amauroseos, omnis aevi ob-
servata medica continens. Vindob. 1781. P. II. 8.

A. G. Richter,  Anfangsgr. d. Wundarz. B. III. p. 423 etc. —•
Med. chir. Bemerk. Gotting. 1793. 8.

G. J. Reer,  Lelire v. d. Augenkrankheiten etc. B. II. p. 419—586.

A. Rosas,  Handbucli d. theor. u. prakt. Augenheilk. Wien
1830. 8. in T. secundo.—'Eehre v. den Augenkrankheiten.
Wien 1834. 8.

J. Th. Rabini,  doctrina de morbis oculorum. Pesthin. 1831. 8.
Edit. secunda.

§. 1410. Rarius subito ingruit quam lente evolvitur
amaurosis. Quo in času prodromi  observantur: visus in-
terruptus, liemiopia, myodesopsia, visus reticulatus
cum reti clara sub luce, et alba versus objecta nigricante,
in tenebris autem splendente, apparenter argenteo vel
aureo, visus nebulosus, nec non photopsia (jnarmaryge
IlippocrJ,  rarissime oxyopia aut plane photophobia; sae-
Pe diplopia nervosa Beerii,  et inde strabismus, crupsia,
metamorphopsia, lune inde myopia aut presbyopia, coe-

112

citatis ipsius invasio periodica irregularis, anticipans,
vel ambhjopia  amaurotica, qua scilicet objecta quasi per
byssum practensum aut nebulam interjectam de die ni-
gricantem, Ioco obscuro argenti vel auri adinstar niten-
tein, in eorum medio distinctiora quam in circumferentia,
dara sub luce, sumtis nutrimentis, potu incitante spiri—
tuoso exactius, quam sub crepusculis, locis tenebricosis,
et boriš matutinis cqrnuntur, quandoque et maculae ni-
grae oculis continuo obversantur. — Evohitam aman-
rosin  sequentia comitari et patefacere solent sympto-
mata  tum subjeclivu  tum objecliva:  coecitatis adsertum,
sensus siccitatis inolestae aut asperitatis quasi ab arena
sub palpebris latente, plenitudinis, ponderis bulbi aut
procidentiae; vertigo, cephalaea, hemicrania, dolor sub-
inde bulbum occupans aut ambiens acutus, varius; dila—
tatio aut angustia pupillae insolita, varia sub lucis inten-
sitate perstans, cum margine iridis pu pili ari plerumque
inaequali et anguloso; situs pupillae ab axi bulbi varie
dellectens; nigredo ejus inaequabilis, fatiscens, aut in
colorem nebulosum, griseum, griseo-viridescentem, ali—
quando rubellum, aut albo-flavicantem mutata, cuin ob-
fuscationis sede profundius retro pupillam conspicienda ,
et concava; mobilitas pupillae exigua vel nulla, rarius
nimia, rarissime normali (Vpiae singula quandoque non
nisi oculo sano clauso vel tecto animadvertuntur); para-
Jysis aliquando musculorum singulorum vel bulbi (unde
strabismus), aut palpebrarura, vel .fadei, vel partium
remotarum.

1411. Cama  amauroseos proxima  in nervi optici
intra cranium delitescentis, aut in retinam expansi sen-
silitate deficiente consistit; haec vero vel a^ debilitati
maximae locali vel simul universali immediate aut mediate
exortae, vel b) virium nervi optici suppressioni, vel c)
vitiis organicis suam debet originem.

Disponmit  igitur ad amaurosin hereditas, non raro
familiis inhaerens : debilitas magna universalis et piae-

413

Priinis topiča, cuin nervi optici sensilitate ant nimia aut
depressa; nevroses variae exaut cuziz debilitate praesen-
tes, peculiaris nonnuzzquazn nervorum idiosyncrasia sub
graviditate; teraperamentuzrz cholericum QBeerJ  cuzn
iz'idis coloz-e fusco azit nigricante; perstantes sanguinis
cum vel absque plethora univez^sali congestiones. — Po-
tentiae nzorbilicae ac morbi vires suppz-iznendo, vel di-
lecte vel indiz-ecte debilitando, vel organisationezn vitian-
do amaurosim producere valentes  sunt: a) retiziae aut
nervi reliqui quocunque ad originem usque loco, aut ce-
nebri coznznuziicantis pressio a sanguine , sero, lyznpha,
pure, idiopathice, syznpathice, per inetastasim, statuzn
irrijtativum, izzGammatiozzenz acutazn aut chronicazn, modo
netivo vel passivo congestis, secretis, extravasatis, uti
v. gr. post profluviorum sanguirzis, alzorum quoque izn-
primis epistaxis habitualis suppz-essionem, post iznperfectas
Jnorboz-uzu acatorum crises, ophthalmitides intez-nas, erz-
cephalitides etc.; exostoses, tuznores cystici aliive in
orbitae fuzzdo, foraznizze optico, ad nervi optici vaginam,
vel intra cavuztz cranii, a syphilide etc.; — b} intensio
eculi alterutrius vel utriusque niznia, protracta; objecto-
i izzzz zninutorum, multum splendentiuzn, alborum intuitio
continua, frequens; abusus microscopiorum; incauta oczz-
Jorizm in lunam soleznve directio, repentina lucis diurnae
praesertim solis, fulguris actio tenebras excipiens; topi-
cus aut internus narcoticoruzn: belladonnae, straznonii,
hyoscyami, opii, aquae laurocerasi etc., zzec non, testazzte
Sicer,  aznaroruzzz: cichorei, quassiae etc. abusus ; inedia ;
profluvium quodvis praesertim seminis exhauriens; anizni
patheznata dejiriznentia pz-aeprimis pen igiliuzn, lacryzzzas
secum ducentia; zzzoz-bus omnis indole, vehementia,
duz-atione,syznptoznatibus singulis exhauriens, ut: febz-es
inflamznatoriae, ophthalmitis interna, phlogosis nervi
optici, encephali, meningttzn, febres nervosae simplices,
^phosae, intermittentes larvatae et comitatae, nevroses
nliae, cachexiae, helininthiasis $ haeznorrhagiae , itnpri-

mis epistaxes, diarrhoeae etc.; validae oculorum aut
totius corporis per ictum, lapsum etc. concussiones 5
— c} retinae induratio, ossiticatio; nevrilematis incras-
satio , induratio , nervi optici exsiccatio, contabescentia,
pulpae dissolutio, hujus vel et rami frontalis nervi opli-
thalmici supraorbitalis sub operatione etc. lacsio, dis-
sectio 5  arteriae centralis aneurisma, vasculorum retinae
varices.

g. 1412. Patet ex his, ambIyopiam ipsamque amau-
rosin rarius morbum  quam sgmptoma  deprehendi; utrarn-
que ceterum sine vel cum vitiis organicis adesse, pri-
mariani  vel secundariam,  a morbo topico  vel universali
profectam, conlinuam  vel intermiilenlem, periodicametc-
Variarum amanroseosmodificaliomm  inde statuendarum:
nervosae cum erethismo vel torpore, paralyticae, hyste-
ricarum, hypochondriacorum, epilepticorum, am. a nar-
coticis, plumbo, a statu g-astrico saburrali, verininoso,
am. rheumaticae, arthriticae, syphiliticae, metastaticae
multiplicis etc. characleres diagnoslicos  a inorbis prin-
cipalibus, primariis, eorumque causis, ac therapiae effe-
ctibus potissimum depromendos, in operibus memoratis
Beer, Fabini  et Rosas  fusius exposuerunt. ,

1413. Causarum, morborum principalium, eorum-
que exordii, decursus, dignitatis, durationis etc. consi-
dcratio sequentia in prognosin  generalia suppeditat:
Hereditaria vigente dispositione atnblyopia amauroseos
est nuntia, haecque ipsa communiter insanabilis; sic et
senibus provectis superveniens. Duratio longa arduam
pronuntiat, non absolute excludit sanationem. Amaurosis
subito orta et recens v. gr. a nimia narcoticorum dosi
facilius consuetim, ac lente evoluta, tollitur, nisi laesio-
nem aut celerem humorum effusionem agnoscat fontem.
Correpto oculo uno et alter citius seriusve pessumdari
solet amaurosi. Mobilitas iridis superstes pro signo sa-
nabilitatis infallibili minime habenda (Ucer j-  Amauiosis
sanabilis non nisi aptis therapia et regimine diu continua-

415

tis aufertur. Saepe in uno solum oculo, qnandoque in
angusta solum retinae parte videndi restituitur facultas.
Amaurosin času fausto sublatam amblyopia excipere so-
let, vix sananda.

§. 1414. Magni in therapia  momenti est, praesente
adhuc amb!yopia , nisi completa subito irruat amaurosis,
lnomentorum causalium amotionem, enervationein moliri.
Nimiam igitur lucern moderari, subtiliores proscribere
labores, graviter adflictum erigere animum, congestio¬
nes, infarctus, tumores syphiIiticos prementes etc. aufer-
re oportet etc. Amaurosi A r ero jam obtinente nune nervi
optici etc. debilitati, nune virium suppressioni, nune
Vitiis onranicis adeommodanda est medela. Virium nervi

O

optici aut cerebri snppres.no  methodos ac remedia poscit
pro morbis suppriinentibus eorumque causis, indole, sede
omnino varia. Sic sanguinis, seri congestiones methodum
ovacuantcm, derivantera; adfectiones metastaticae sub-
inflammatoriae , inflammatoriae, congestiones metastati¬
cae antipldogistico-derivantem et antagonistice emollien-
do, reIaxando , aut irritando derivantem, revellentem ;
infarctus viscerum abdominis, sordes gastricae etc. sol-
v entem, evacuantem; tumores, exostoses syphiliticae
•nethodum specificam antisyphiliticam etc. etc. indicant.
Debilitati,  babita originis et gradus ratione, interne vel
e Xcitantia, nervina, vel alterantia jam mitiora jam po-
tentiora, velet pacantia, sedantia, externe stimulantia,
irritantia etc. opponuntur. Prioribus accensentur: vale-
riana, eamphora, moschus, asa foetida, liquor coni.
cerv., sal volat. c. c., sp. aether. sulphuric., ipsi aetlie-
r cs nec non phosphorus; alterantibus: arnica, pulsatilla,
*nezereum, antimonialia, mercurialia, emetica, dosibus
re fractis aut et pleniš; his vel incitantibus mitioribus,
u|) i erethismus peccat, narcotica, uti valerianae, asae
f °etidae, antimonialibus, pulveribus alterant. Plummevi
etc - opium, hyoscyamus, belladonna, aconitum, conium
^culat. etc. junguntur; — ad externa spectant: lux

446

prudenter intendenda, libera nonnunquam radiorum soli«
per vices actio {RichterJ j  errhina, sternutatoria; un-
guenta, Iavacra s. coIlyria, vapores aromatici, spiri-
tuosi, aethereo - oleosi, alcalini superciliorum ac tempo-"
rum regioni, paipebris, ipsi bulbo adplicandi; rubefacien-
tia, vesicantia, fronti, temporibus, processui mastoideo>
nuchae iinposita; electricitas, galvanismus, cauterium,
fonticulus, setaceum, moxa. Amaurosis febris intermit-
tentis symptoma aut larva modo huic conveniente prolli-
gatur. — Amaurosis a vitiis organicis  retinae, orbitae
etc. supra memoratis omni plerumtjue repugnat artis co-
namini; a laesionibus, consolidato vulnere liaud semper
evanescit.

§. 1415. Rineta  ac regimen  durante morbo curae
semper consentanea, quemadmodura liaec quoque ipsa sub
convalescenlia,  quovis in času speciali secundum prin-
cipia generalia multoties repetita definiantur ac dirigantur.

o ud o IV. Nevroses cum sensus interni alienalionibus t
vesaniae.

§. 1416. Morbi sensus interni,  seu morbi animaC
(Seelenkrankheiten, Seelenstorungen^) status aniinae
dicuntur, esscntiali ac praevalente facultatum ejus siu"
gularum vel omniumadfectione insigniti. Facullates auteio
cognoscendi, sentiendi  ac volendi  puta , i. e. inlellechd> 1  >
animum  ac voluntalem.  Qua totidem animae activae
rectiones considerandae sunt, quas haec sano in stat a
cum conscientia ac spontaneitate singulas et omnes exer'
cere valet ac inanifestare. Status  igitur morbosus  habeft'
dus est, si anima conscio facultatum dictaram ac spon'
taneo exercilio destiluilur,  ejusque proinde functione•>
in cogilando  generatiin £quo speciales animadvertendi,
concipiendi, conceptus priores reproducendi, imaginandi?
judicandi et concludendi operationes collig unt,,l 0 ? * !1
sentiendo  ac volendo  consistentes, jam singulae  jam

447

omnes  justo debiliores, aut fortiores, aut absque harmo-
nia et suis curn objectis conformitate, adeogue commu -
nibus cogilandi normis hominum sanorum non respoti-
denles,  procedunt.

g. 1417. Ubi animae functionum quoad gradum et
modura a norma deflexus conscientiae animae atquespon-
taneitatis (voluntatis liberae} defectui essentialiter jun-
guntur, morbus, a quo pendent, vesania  (insania, pa-
ranoia tŠw..,  Irrsinn, Wahnsinn, Geisteszerriittung,
Verstandesver\virrung) , aut aegriludo  ( Gemuthskrank-
heit} vocatur. Proprium inorborum genus sistunt.

g\ 1418. Patet ex his, tres vesaniarum characlercs
haberi diagnosticos:  1) facultatis animae , funetiones
memoratas singulas ac omnes exercendi imminutionem,
defectum ; 2) conscientiae ac spontaneitatis in illis
exercendis imminutionem, jacturam; et 3 J harmoniae
inter singulas turbam, solutionem, nec non conceptuuin,
imaginum , cognitionum, judiciorum, ratiociniorum, sen-
sationum, voluntatis varios a conformitate cum objectis,
adeoque et a communibus sanorum cogitandi Iegibus
dellexus.

Unde intelligitur, functionum animae laesiones mere
symptomaticas ac transitorias : delirium febrile, ebrie-
f^tis, deliria ac furores a phrenitide, meningitide , hy-
drophobia, stuporem sub apoplexia etc., sensuum exter-
ttorum hallucinationes , somnambulismum etc. ad liunc
*evocari ordinem non posse.

g*. 1419. Magnam cmn vesanhs simililudinem  quoad
uonnulla, quibus se produnt, phaenomena hallucinatio¬
nes sensuum eolernorum, onimi adfectus ac pathemala,
et moreš quidam lenaces  offerunt. Utut autem hallucina¬
tiones  ex vesaniis nonnuriquam symptomatice proficiscan-
tur, hallucinationibus diuturnis animam sensim adsuefieri,
tt| entemque decipi etin erronea ac incongrua deduci posse
J u dicia, experientia testetur, per vigentem tamen ani-
ln «e de se ipsa deque rebus externis conscientiam, s«>

448

igitur ipsius cognitionem et ab extraneis distinctionem
a vesaniis differunt. — Animi adfeclus el pathemata
quaequae , uberrimum licet vesaniae praebeant fontein,
uti infra ostendetur, ab hac non per varium animi et vo-
luntatis deflexum transitorium aut periodicum, sed per
šolam aniinae de se ipsa, de rebus externis, et de iis,
quae acta sunt et aguntur, conscientiam, per liberam,
utut imbecillem et sensationibus momentanee abreptam,
voluntatem distinguuntur. — Moreš pravi  scelerum cri-
minumve patratione detestabiles, per consuetudinem per-
versam, et pertinacem contra leges politicas et con-
gruum rationis humanae usum renitentiam , consciam ac
voluntariam, imo astute quandoque praemeditatam, a
vesaniis aperte differunt.

§. 1420. Non pauci insuper occurrunt casus, quibus
vesaniae praesentiam multifaria premunt dubia. Utad cer-
titudinem summe necessariam perveniatur, praesidiorum
diagnoseos omnium investigatione opus est, et usu pensi-
culato. Singula ideo phaenomena tam praegressa quam
praesentia, eorumque sedes, magnitudo in-et extensiva,
mimerus atque decursus ratio, ad quas cum certitudine
eruendas observatio accuratissima , et ingeniosae imo
inquisitiones somaticae atque psychicae saepe requirun-
tur; dispositio fors hereditaria vel adquisita, causae ex~
citantes earumque natura et actionis tempus, directio,
locus, duratio; factae demum dubio statu raorboso du-
rante mutationes harumque causae summa cum industrij
investigari debent, et tam singula quam sapienter co« 1 ^
binata modo analytico et synthetico in scopum adplic» rI '

§. 1421. Operiš hujusce limites nonnisi succinctan*
vesaniarum expositionein concedunt, quarum doctrin« 0
momentosissimae firmis fulciendae principiis, atque i«
praxin securam excolendae viri scientia et arte clarissimi,
l’sychologi tam Medici quam Juriš periti Iaudabilem,
aevo praesertim nostro, dicarunt operam; e quibus emi
nent sequentes:

449

JT. F. Dufour,  Vcrsuch (ib. die Verricbtungen und Krankhei-
ten des Verstandes. A. d. Franz., nebst Beob. iib. d. Hypo-
chondrie, von E. Platner.  Leipz. 1786. 8.

Th. ArnoltVs  Beobaclitungen tih. d. Natur, Arten, Ursaclien u.
Verhiithung des AVahnsinns. A. d. Engl. von J. Chr. G. Acker¬
mann.  2 '1'ble. Leipz. 1784 —1788.

W. Perfect,  auserl. Fiille von versch. Arten d. AA r ahnsinns etc.

A. d. Engl. m. Anm. v. Chr. Fr. Michaelis.  Leipz. 1789. 8.
Al. Crichton,  ub. Natur und Ursprung der Geisteszerruttung.

Ein gedr. Ausz. a. d. Engl. Leipz. 1798. 8.

Mich. MVagner,  Beytriige zur pliilos. Antliropologie. 2 Thle.
Wien 1794 — 1795. 8.

Ph. Pinel,  pliilos. medic. Abhaudl. iib. die Geistesverwimmgen
oderManie. A. d. Franz, tibers. u. m. Anm. v. Mich. Watjner .
Wien 1808.

J. Chr. Hofbauer,  Unters. liber die Krankh. der Seele und die
vervvandt. Zustande. 2 Thle. Halle 1802 —1803. 8.

J. Chr. Rdi,  Rhapsodien ub. d. An\v. d. psych. Curmethode auf
Geisteszerruttungen. Zweyte Ausgabe. Halle. 1817. —Fieber-
lehre. Bd. IV.

Rdi  und Hofbauer,  Beytriige zur Befiirderung einer Cametho-
de auf psych. AVege. 2 Bde. Halle 1807 —1812. 8.

J. M. Cox,  Bemerk. Ub. Geisteszerriittung. A. d. Engl. ttbers.
und mit Anmerk.j nebst einern Anb. iib. d. Organisation d.
Versorgungsanstalten fur unheilbare Irrende, von Rdi.
Halle 1811. ,8.

J. H. F. v. Autenrlefh,  Griinde gegen den Materialismus; ia
den Tubinger Bliittern fiir Natur- u. Arzneykunde. Bd. II.
St. 3, S. 289—383.

Traite du delire applique a la medecine, a la morale, et a la
legislation; par F. E. Podere.  T. II. Pariš 1817.

J. C. A. Heinroth,  Lelirbuch der Stdrungen des Seelenlebens
oder der Seelenstorungen' u. ihrer Behandlungj vom ratio-
nellen Standpuncte ent\vorfen. 2 Thle. Leipz. 1818—1819. 8.
— Anvveisung f. angeli. Irreniirzte zu richtiger Behandl.
ihrer Kranken. Leipz. 1825. 8.

Zeitschrift fiir psych. Arzte etc. u. fiir Antliropologie etc. Her-
ausg. von Fr. Nasse  etc. Leipz. 1818—1826. 8.

Georget,  iib. d. Verriicktheit etc. A. d. Franz, von Heinroth.
Leipz. 1821.

Dr. C. Q. Neumann,  die Krankheiten desVorstellungs.vermfi-
gens, systematisch bearbeitet. Leipz. 1822. 8.

Dr. Mich. v. Lenhossek,  etc. Darstell. des menschlichen Ge-

450

miithes in eeinen Bezieliiingen zum geistigen u. leiblichen
Leben. 2  Bde. VVien 1824 u. 182.5. 8.

Dr. B. Rush’s,  med. Untersuch. u. Beobacht. iib. d. Seelen-
krankh. Deutscb bearb. von Dr. G. Konig.  Leipix. 1825. 8.

C. Ph. Hartmanu,  der Geist des Menschen etc. Zw,eyte Aufl.
Wien 1832. 8.

§. 1422. Animae moriji, ut alii, in subslantivos  et
symp(omaticos, primarios  et secvndarios, idiopulhicos
et sgmpalhicos  distinguuntur; in aculos  et chrcnicos,
continuos, remittentcs  et intermitlenles }  periodicos; in
puros  (dynamicos dictos) et mixtos  (dnateriales vocatos).
morbo somatico j im etos; in singidos  et complicaios;  in
morbos facultafis coguottcendi, sentiendi, volendi,  etc.

Ultima haec differentia adeo magni habita fuit, ut
Heinrolh  suam vesaniarum divisionem  eidem superstrue-
ret. Ast minime praetervidendum esse censeo, adfectio-
nem aut facultatis cognoscendi (dntellectus ac ratio-
nis3, aut facultatis sentiendi Ranimi) , aut volendi (/vo-
luntatis} nunquain šolam occurrere, sed utrique alteri
semper unitam, et nonnisi quoad observationem cete-
ris duabus aut citius in conspectum prodire, aut ma-
jorem ac praedoininantem adparere. Sive autem intel-
lectus, sive apimus, sive voluntas prius aut manife-
stius et cum praepondio a norma dctlectat, vesanium de-
fendere  solom convenit, quatenus anima facultate cogno-
scendi et ratiocinandi i. e. ratione, adeoque et suo, hac
mediante, in voluntatem influxu destituta est. Absque hac
enim conditione deflexus memorati non vesanias , sed er-
rores (Irrungen), animi patbemata, furorem etc. aliaque
vitia psychica sistunt.

g. 1423. Quare congruis rerum conceptibus stabilien-
dis opportunum esse duco, denominatione vesartiae  aut
insaniae  pro nune definitis animae adfectionibus, quae
proprium constituunt genus,  designandis uti, singulas-
que earum species  per adjunctum eminentis facultatum
singularum adfectionis nomen notare. Species P 10!,1( Ie

451

memoratu dignissimae modo sequente definiri possent:
13 Amentia,  proprie vesania curn praevalente amentia;—
23  Stullitia,  proprie vesania cum stultitia praeponde-
rante; — 33  Ecslasis,  proprie vesania cum eminente
ecstasi; — 4) Mclancholia,  proprie vesania cum prae¬
valente melancholia, seu vesania melancholica; — et
53  Mania,  proprie vesania cum praevalente mania vel
furore, seu vesania furibunda.

Vida perceplionis,memoriae, imuginalionis etphan-
tasiae  qua singulares functionum aniinae turbae ac de-
fectus hic praetermittuntur, et nonnisi in vesaniae spe-
ciebus mox qua earum conditiones, mox qua symptomata
concomitantia, considerantur.

« 1424. Species prima: Amentia  £I3Ibdsinn3 dici-
tur vesaniae species, in praedominante intellectus debi-
litate, vel defectu completo consistens. Ibi hebetudo
mentis (Geistcs- oder Verstandesschwache3, hic strictius
amentia (anoia Ileinr.J  vocatur. Pro varia gradatione
et manifestatione adhuc in faluitalem  (Albernlieit3, uni-
versalem intellectus debilitatem infimamque institutionis ca-
pacitatem, cum animo adhuc mobili, mentisque sedula
sed inani et scopo destituta activitate; in slupiditatem
CDuininheit3, eandem cum animo in transitorios modo
adfectus incitabili, et judicio ad mechanica tantum nego-
tia sufticiente; et in idiolisrnimi  (vecordiam, Stumpf-
sinn3, eandem cum animi aeque ac corporis sensuumque
externoruin torpore, distinguitur.

§. 1425 . Charačteres amenliae  sunt: attentionis
defectus; perceptio debilis , lenta, imperfecta; ima-
gincs obscurae , incongruae; memoria debilis, phanta-
sia languens ant deticiens; conceptus ps:uci, indeter-
minati, inconvenientes; incongrua, perversa judicia et
ratiocinia; vel plenaria intellectus et rationis, nec non
animi jačtura; voluntatis iinbecillitas aut inopia cum
fastinctuum naturalium praedoininio, vel summo in mor-
bi gradu submersione , aboiitione. — Exlerno  etiam

29 *

452

corporis habihi characterislico,  facultatum mentis im-
becillitati aut inopiae respondente amentia significa-
tur, speciatim: musculis faciei, capitis, totius imo cor¬
poris relaxatis, habitu igitur neglecto, obtutu fixo, stupi-
do, maxilla inferiore pendula ore hiante, capite prona-
to, flexa cervice et dorso curvato, brachiis flaccide pen-
dentibus , genubus stando incurvatis, ingressu titubante,
pigro, pedibus vix elevatis; loquela lenta, difficili, non
distincte articulata; cachinnis et lacrymis, validis animi
effervescentiis absque omni, saltem absque sufficiente
ansa, animo alias gravissimis sub occasionibus iirimoto;
more gerendi puerili, migarum inanium actione • — ha¬
bitu insuper cachectico, leucophlegmatico ,  alvo segni,
et morbo in fastigium proveeto illius sicut urinaruin in-
voluntario secessu.

Amentia gradus Ievioris, et sine dispositione here-
ditaria, per morbos febriles, exanthemata, insultus ma-
niacos nonnunquain sublata fuit. Graves nevroses, apo-
plexias praesertim et paralyses, saepe antecedit; aeque
saepe alias vesaniae formas tum acutas tum chronicas
sequitur. Quae a ttmnato cerebri nervorumque cerebra-

lium pendet vitio , amentia insanabilis esse COnsuevit,
vita ceteroquin saepe haud periclitante.

1426. Varielas amentiae  gradus altioris endemi-
ca, congenita et hereditaria, Crehnismus  est. Ilujusjam
indicia recens nati praeseferunt in habitu externo adino-
dum deformi, confluentia cachexiae et diatheseos rhachi-
ticae (unprimis hydrocephaIicae) atque scrophulosae
lineamenta offerente, in lingua voluminosa, crassa, su-
ctione laboriosa; tardius in dentitione serotina, struma?
characteribus tandem amentiae tamphysicis quam psychi-
cis ceteris , supra enumeratis.

Črctinismus endemicus  inter vallium angustarum
et perquam profundarum incolas in regionibus alpin |S  ^ ll_
catus Salisburgensis, Tyrolis , Styriae, Carinthiae, Hel-
vetiae, Sabaudiae etc. invenitur. Minor illius gradus ap-

453

pelitum effrenem, voracitatem, salacitatem, facilitatem
in impetuosas iracundiae explosiones secumfert ; altissi-
mus completo sensuum, instinctuum naturalium, rationis
ac voluntatis defectu stipatur.

J. F. Ackermann,  iib. die Cretinen u. s. w. Gotha 1790. 8.

Jos.  u. Carl Wenzel,  iib. d- Cretinismus. AVien 1802. 8.

Dr. J. J. Kno'%,  Prof. Beytrag zur Kenntniss des Cretinismus
im Sal/.burgischen. I 11  d. med. Jahrb. d. k. k. ost. St. Neuest.
F. B. I. St. 1. u. 3.

§. 1427. Species secimda: Slultitia  (moria, Narr-
Iieit) vesaniae species est, in praevalente intellectus alie-
natione, et quidem falsa variorum mundi physici et me-
taphysici objectorum ad aegrum, imaginationibus ridicu-
lis detentum, relatione consistens. Dictis et actionibus
manifestatur, non absurdas modo , innocuas tamen, imo
ridiculas prodentibus imaginationes, sed harum etiam
scopo minime respondentibus.

§. 1428. Stultitia falsam aegri, exaltatam de pro-
prietatibus suis ac valore suo opinionem, imaginationes
realitati contrarias, ridiculam sui ipsius illusionem pro-
ximum  agnoscit fonlem.  Attentionis completae et amplae,
perceptionis distinclae, comparationis et distinctionis ex-
actae, nec non sni ipsius cognitionis inopia stipatur;
liinc garrulitatem superficialem, agilitatem assiduam, fini
suo non convenientem, vigore aut aptorum mediorum
selectu destitutam, et animi effervescentias inanes citoque
transitorias comiles  habet effectivos. Communiter sine
febre, Ionge frequentius chronica quam acuta, aliquot
continuare solet septimanis, doneč aeger vel eadem mi¬
nus vivide ast tanto tenačius prosequatur phantasmata,
vel cum aliis commutet, vel mobilis ad varia transiliat.

In plenariam plerumque intellectus perturbationem
tandemque in amentiam abit; aliquando in maniam permu-
tatur stultitia.

§.  1429. Species lertia: Ecslasis  f ecthymia lleinr.,
das Aussersichseyn) ab animi exaltatione varii gradus

451

initium sumere consuevit. Haec autera in impotente ant
penitus deiiciente rationis in voluntatem imperio, atque
praeponderante aut exclusiva voluntatis per sensus mora-
les modum excedentes determinatione consistit. Altiorem
gradum visiones multiplices, et ecstaseos, periodicae
rerum externarum oblivionis (somniationis) accessus co-
mitantur,sub quibus anima super omnibus mundanis quasi
elata in metaphysicis volitat provinciis. Somnialio vigil
non inepte ab Heinroth  adpellatur.

Ecstasis ad variamundi metapliysici refertur objecta,
et vel intellectus imbecillitati, vel sensationuin, evagantiae,
vel utrique unitae innititur. E cultura intellectus neglecta,
deliciente rationis evoluiione et usu, partiali nimiaque
aniini ac sensationuin, eminentis in hyperaesthesiain et
in metaphysjca propensionis, cultura proficiscitur.

Sirnih, ac stultitia modo decurril.  Nonnunquam in
hanc, vel in maniam , vel in melancholiam transgreditur,
et in amentiam quandoque fatiscit.

§. 1430. Usipecies tjuarla: Melancholia  (athyinia
Sto.,  M e 1 a n c h o 1 i e,. S c 1 1  w c r m u t h, Trubsinn) est vesaniae
species cum praevalente animi depressi alienatione, per
animurn dejectum. et continuam atque exclusivain phan-
tasiae circa objecta, tristitia, moerore, anxietate, imo
desperatioue aoimant torquentia, occupatione sese mani-
festans.

Leviore adhuc malo, quousque conscientia constat,
animi adflictio ansarum et objectoruin realium rationem
nonnisi inlensijale ac duratione transgreditur; altioribus
autein gradibus phantasmata causarum realium vices ex-
plent, ratio sensationuin supprimitur pondere, languet
voluntas, atque his solis determinatur.

§. 1431. Phantasmata variae quidem, plerumque ta-
men Irislis  sunt indolis. Pro iis, varioque cum aliis ve¬
saniae speciebus connubio melancholia: in phanlasticam
i. e. diversis vacuis, imo rationi sanae adversis aegri s dc
proprio corporis statu imagiuationibus juncta, v. S 1,

435

membrorum in cerain, vitrum., lignura transmutatione,
n.s us adeoque impossibilitate etc. 5 religiosamj demono-
muniam,  cuin imaginatione aegri, sese a daemone ob-
sessurn esse; erolomaniam  seu melancholiam eroticam,
circa amorem ]>uruin, ac omni instinctus sexualis implen-
di desiderio alienum occupatam ; aUonitam , stupidae in
se ipsum retractiom junctam; anglicum,  taedio vitae et
in.suicidium nisu stipatam etc. etc. Melancholia insuper
jam fixa  est i. e. pbantasmatibus semper iisdem aut simi-
libus adhaerens, jam ragu, errubunda;  jam pura,  jam
maniae aut furori, consuetiin cum, nisu in suicidiuiii.cfm-
sociata ;  jam acata,  febriiis, jam chronicaj continua
aut 1  ucidis cum intervallis intermitlens.

II. Boerhfttme,  Aphorism. etc. §. 1089 — 1117.

Lurri/,  de melancliolia et jnorbis inelaneliolicis. T. II,
Pariš. 1704. Aus dem Lat. iiber^. von C. A. Wichmann,
und mit eiuer Vorrede von C. Ch. Krause.  3 Bande. Fraukf.
u. Leipz. 1770. 8.

§. 1432. Ralio  melan chol iae prorcima,  jam ab Are-
taeo  non inepte adsignata, est continua fere et adeo ex-
elusiva animae cum passionibus anirni reapse causatis
vel phantasia procreatis occupatio , ut aliarum a mundo
externo impressionum et idearum receptivitatem exiguam
offerat aut nullatn. Conscientia inde aut omni$ aut clara
saltem deficit, voluntatis deperditur Jibertas,. pigrities
sutnma, aut actionum opinium vel saltem ad melancholiae
objectum referendarum perversitas necessario sequuntur .

§. 1433. Melancholia si ex diathesi corporea, tem-
peramento melancholico dieto, ex hypochondriasi cum
organoruin gastricorum aut cerebri morbo evolvitur,haud
secus ac si ex inimicis in. animam actionibus profecta
notabile per tempus jam perstitit, mutationibus varii gra-
dus in corpore efiectivis manifeslam  se reddit. Habitus
scilicet externus pallidus, flavicans, aut terreus; obtutus
doestus, timidus, languidus, inconstans, aliquando fixus
e t minax; cutis sicca, densa, in extremitatibus inprimis

456

tactu gubfrigida; corporis emaciatio; humornim circulus
lentus; respirium difficile; funclionum naturalium motuum-
que voluntariorum languor, inertia; sensus communis
ceterique obtusi; tremores, cardiopalmus, pavores a mi-
nimis impressionibus, spasmi tonici et clonici, in conspe-
ctum prodeunt.

§. 1434. Melancholia, speciatim ex morbo corpori
profunde impacto propullulans, admodum diuturna esse
consuevit. Nonnunquam initio aperte febrilis, comparen-
tibus brevi evacuationibus criticis perfecte quandoque
tollitur. Sed febre quoque carens, diversis sub excretio-
nibus, comparentibus efflorescentiis cutis chronicis, vel
morbis febrilibus fortuito ingruentibus etc., nec non ex
animi pathematibus profecta per concitatos animi motus
illis oppositos, non raro sanatur.  Ast saepe nimis in
maniam, amentiam, vel in apopIexiam, epilepsiam, ca-
talepsin, paralyses Iransit,  quibus aeque ac cachexiis
diuturnis: hydrope, scorbuto, tabe et s. p. evolutis, tan¬
dem lethalis  evadit.

In cadaveribus sectis jam nulla, jam varia, certe
non semper causalia sed effectiva quoque inventa sunt
vitia. Spectant huc congestionum ac inflammationum in
cerebro et meningibns, aut in corde, vasis majoribus,
aut in variis abdominis visceribus , praecipue in hepate,
sequelae: adhaesiones, indurationes, emollitiones; extra-
vasata seri, lymphae, sanguinis; ossificationes; vasoruin
distensiones , varices ; hydatides in plexu choroideo etc.

§, 1435. Species quinta: Mantia  fecbulia Heinr.,
furor, die Tobsucht, ToIIheit, Raserey3 eam sistit ve-
saniae speciem, quae cum praedominante voluntatis illi-
berae, respuentis impetu incedit, et effreni destruendi
conatu manifestatur.

Communem cum omnibus vesaniae varietatibus con-
scientiae clarae etspontaneae voluntatis defectum offort,
coeco autem et impetuoso in actus vehementes nc i e-
structivos nisu eminet.

457

Boerhaave,  aphortsm. etc. g. 1118 — 1127.

Pinel, Arnold, Reil, Heinroth  in opp. cit.

§. 1436. Mania igitur conceptuum et cognitionis aber-
ralionibus acifuiescilj  unde ex amentia et melancholia
suam non raro ducit originem.  Animi efFervescentiis adeo
constanter stipatur, ut Cullcn  imo proximam maniae ra-
tionem hoc in symptomate inveniri arbitretur. Inchoantem
ac progredientem denolant:  pervigilium continuuin, ce-
phalalgia vehemens, vertigo, obtutus oculorum rubicun-
dorum, splendentium , ac rotatorum ferox , dentium stri-
dores, tremores palpebrarum totiusque corporis, accele-
ratus et impetuosus humorum circulus, cardiopalmus,
respiratio citata ac iaboriosa, sitis magna, alvi retentio,
sensus ardoris in intestinis, per pectus sensim ad collum
et caput adsurgens, quein, ut Pinel  animadvertit, furo-
ris insultus excipit.

1437. Mania iinpetus facitjamregulares, jam irregu-
lares, quos in principio brevissima tantuin (jnania aculuj,
successive longiora sequuntur intervalla quieta. lili per ho-
rasplerumque aut dies singulos durant, quandoque tamen
in septimanas et menses, intervallis fere destituti, protra-
huntur (jnania chronicaj.  Durante insultu maniaci for-
titer clamitant, ejulant aut cachinnos edunt, blaterant,
idasfemias effundunt, dentibus strident, corpus aut mem-
bra singula valide exagitant, vincula, catenas et sic p.
mordicant, in se ipsos et, quoscunque arripere valcnt,
homines vicinos, animalia variaque objecta furendo vio-
lentas exercent manus. Hominibus non raro subdole tru-
culentas struunt insidias. Sunt, qui absque furore solum
murmurant, dentibus strident, et tetanicam fere musculo-
rum ornnium tensionem exhibent (jmania ocenila  sive
clandeslinaj  5  qui nihilominus quemvis incaute approxi-
tnantem derepente ac ferociter invadunt, immaniter lae-
dunt imo trucidant. Vires eorum. musculares durantibus
insultibus in taurinas augentur modo vix credibili. Insul-
tu » quies corporis ac animae, non raro gravis debilitatis

et relaxationis symptomata, iino ad lipothymiara usqne
sequuntur. Aegri sub insultibus actorum postea consue-
tim non recordantur, binc inde tamen eorum meinoria re-
currit obscura et infida.

§. 1438. Mania acuta non raro feliciter sanatur;
saepius vero chronica evadit, et in melancholiam aut
amentiam li-ansgreditur ;  alias insultibus validis cito sese
excipientibus per convulsiones, apoplexiain, viriiun ex-
haustionem, longiore morbo atque miuore insultuum ra-
riorum sub vehementia per cacliexias, speciatim tabem,
phthisin, hydropem, scorbutum, in morlem  terminatujv

§. 1439. Disposilio  in vesanias saepe congenita oc-
currit; et momenta causae excitantia cuin generalibus
nevrosium 1332/) multurn eonveniunt, hae enim ve-
saniis symptomaticis saepe junguntur, et in vesanias
transeunt. Attainen dispositio in vesaniam vel maxime
in animo admodum mobili et irritabili, intellectu exi-
gno, ratione debili et non pulta, mentis cultura late-
rali, voluntatis firmae et in se ipsum dominii defectu,
charactere lluctuante offenditur; et communissimas cau-
sas excitantes in validissimis animi adfectibus, vehemen-
tibus aut diuturnis pathematibus, subita, frequente utro-
rumque alternatione, meditatione intensa, iminodica men¬
tis de objectis unisonis, praecipue inclinationi non con-
venientibus aut plane adversis occupatione , magno sen-
sualitatis imperio , moribus ac consuetudinibus praviš,
excessibus oinnis generis specialius in instinctu sexuali
et potuurn spirituosorum haustibus , indicare licet. —'
Scriptorum nonnullorum (Burroiu, Spurzheim, Georget,
LaivrenceJ  opinio , omnes animae morbos, et cunetas
vesaniae species unice a materialibus in cerebro mutatio-
nibus pendere, adeoque variis a potentiis nocivis mate¬
rialibus et dynamicis nonnisi mediate oriri, turn per ani¬
mae humanae immortalis substantivitatem et spontaneita-
tem, tum per observata refutatur quotidiana, quibus te-
stibus vesania influxibus psychicis, quales ante nornina-
bantur, subito nonnunquam producitur, et aeque cito sa-

459

natur, atque in cadaveribus non raro ne minima rjuitlem
materialis reperitur alienatio, quae de collata in vesa-
niain faciendam et sustinendam symbo!a modo rationali
incuipari posset (v. Aulenrielh  1. c. ).

Specialius in amentiam disponunt  status supra deli-
neatus, teuipcrauienium phlegmaticum cum memoriae iin-
becillitate maxima aut defectu; — in slultiliam  subti-
ijssima erga impressiones externas receptivitas, tempera-
mento plerumque sanguinico juncta, attentio superficia-
lis, volatitis,, vanitas, nimis attenta sui ipsius, suarum-
que corporis ac mentis praerogativarum, realium aut ima-
ginariarum, contemplatio, aestimatio; — in ecslasin,
temperamento vigente melancholico , nimia animi sensibi-
litas, sensationuui exorbitantia, subjugans ceteras men¬
tis facultates phantasia, hujusqu,e praedilecta de objectis
metaphjsicis occupatio; — in melancholiam  eminens ani¬
mi in passiones propensio, dispositio hypochondriaca, in-
tellectus, rationis ac voluntatis debilitas; — in maniarn
denique, temperamento cholerico aut sanguinico-chole-
rico praevalente , magna in sensuum voluptates , in ani¬
mi motus inclinatio, mentis fatuitas, arbitrium pertinax,
instinctuum animalium, sexualis maxime, praepondium.

Quuin dispositio specialis gravissimi sit momenti,
causavum occasionalium  paucae noscuntur, unam aut
nlterain vesaniae speciein exclusive provocando pares.
Oeneratim igitur sequentes memoratu dignae: impressio-
num in sensuum organa penuria, delectus, intepsitas aut
duratio nimia, frcquens iteratio, impressionum diversa-
rum atque repraesentationum iis sollicitataruin alternatio
nimis rapida; animi dotum cultura aut neglecta aut inae-
( ]ualis , omniurn aut singularum imprimis mentis faculta-
tum usus neglefctus, immodica intensio; attentio gene-
»'atim deficiens, aut nimium protracta et exclusiva men¬
tis de ideis aut phantasmatibus iisdern vel adfmibus occu-
Patio; omnis nimis veheraens aut saepe recurrens animi
a dfectus, validum aut perstans patlsetna, libido quaecun-

< 16*0

que effrenls, speciatim non sedata $ omnis nisus rationem
subjugans; insignis inter singularum systematis nervosi
provinciarum v. gr. gastricae et cerebralis, tenorem et
functiones, quemadmodum somaticam et psychicam inter
vitam, disharmonia; — potentiae nocivae porro, morbi
et morborum symptomata, quibus cerebri, nervorum
sensuum, aut et reliqui systematis nervosi totius reactio
ultra modum incitatur, debilitatur, exhauritur aut impedi-
tur, aut in modo ac debita ad totum relatione alteratur,
uti sunt: partium systematis nervosi mox nominatarum
aut continguaruin irritationes, inflammationes cum earun-
dem malis posthumis, humorum congestiones activae et
passivae, paralyses; acutae et lentae per narcotica in-
toxicationes; tumores, excrescentiae prementes, tenden-
tes, vitiata conformatio etc. etc.

§. 1440. Frognoslica  scitu necessaria ex iis, quae
de vesaniis earumque speciebus hucusque profereban-
tur, sponte fluunt; praedictio ipsa prudentem prae-
sidiorum generalium pensitationem šibi expetit. Ex supra
indigitatis elucet, de maniaca praesertim , de melancho-
lica et ecstatica A r esania, rarius de stnltitia valere ad-
sertum ab Esguirol  (^Journ. general de Med. etc. Pariš
1S14 T. 50.) de vesaniis in genere pronunciatum, bas
niinirum, aliorum morborum adinstar regulares celebrare
periodoa,  certumque durare tempus; omnes totius or-
ganismi vires pro earum fine inducendo esse activas,
huncque per resolutionem sive crises  perceptibiles physi'
cas vel morales inferri posse; atque crisium imperfecta-
rum sequelam vesaniam esse imminutam aut ehronicaia-
Esguirol  remissioni, sub finem primi mensis accedere so-
litae, summam dicare suadet attentionem.

$. 1441. Vesaniarum cnra  indicationes generales
implendo absolvitur. Quare causas excitantes, seu phy -
sicae seu psychicae,potentiae nocentes aut morbi fuerint,
amovere, enervare, aut pro possibili cocrcere opoj tet.
Hoc solum eoncesso pertinax vesaniae perseverantia

im

metuenda , vel ejusdem in nevrosin commutatio hinc inde
expectanda est. Tractamen in causas per earum naturam
sedem, actionis durationem, habita simul totius status
aegri individui ratione, dirigendum. Pusior ejus respectu
causarum physicarum variorumque morborum expositio
superfluam sisteret repetitionem. Diaeta simul totnmque
regimen ordinandum est, sanationem secundans. Hune in
finem statum praegressum ac praesentem aegri physicura
et psychicum, externasque relationes, nec non influxuum
ad regimen diaetetieum spectantium singulorum agendi
rationem probe ponderare oportet. — Ubi vitia organica
sanationem respuentia fontem vesaniae suppeditant, the-
rapia saepe haud alia, quam ad arcendas potentias no-
civas, diaetam ac regimen conveniens statuendum,atque
inethodum psychicam, speciali imprimis vesaniae adap-
tandam , sapienter et constanter dirigendam, eireumseri-
pta superest.

Ut et vesanus ipse et alii a violentiis, imo nece in-
ferendis, ab incendio etc. praemuniantur, conlinuo el
slriclissime illi invigilare,  liberum cum hominibus com-
mercium praescindere , cultros, fuscinulas aliaque tam-
diu denegare illi necesse est instrumenta, doneč ex morbi
statu de innocuo et prudente eorum usu plena capiatur
certitudo.

1442. Causis materialibus, et morbis somaticis
topicis aut universalibus v. gr. intumescentiis, humorum
congestionibus, plethora etc., ad alendam saltem vesa-
niam facientibus, ablatis vigore indicationis secundae
morbosas animae functiones in statum reducere normalem
opus est. Methodo id conandum partim indirecta, partiin
directa, psychica. lila in irritabilitatem, sensibilitatem,
feactionem morbosam, vel stuporem , inertiam, debilita-
tem, vel dysphoriam totum per systema nervosum aut in
singulis modo ejus partibus praevalentem, causalem vel
a ccidentalem , ope remediorum singulis oppositorum au-
fe rendam tendit; methodus vero directa conatus invol-

462

vit,normalem anirnae functionum spontaneitatem, ordinem
atque harraoniam mediantibus impressionibus, concepti-
bus, sensationibus, judiciis ac ratiociniis certis et defmi-
tis, jnaegro cum intentione sollicitandis, adaequata in-
stinctuum ejus, propensionum, ac voluntatis directione,
et studioso nnius alteriusve facultatum et functionum
mentis vel moderamine, vel provocatione, usu, corrobo-
ratione restituendi. — Hac ducente indicatione in expo-
sitarum vesaniae specierum therapia modo sequente pro-
cedendum:

Amentiam',  sine dispositione hereditaria, etiam cau-
sis excitantibus ablatis, emendato, mutato domicilio etc.,
sanare casurariore, et imminuere quandoque solurn pe-
detentim contingit, indefessum constantissime eo dirigen-
do laborem, ut amens infantis adinstar secundum ad-
aequatain educationis normam tractetur, sensus ejus se-
dulo occupentur et usu perficiantur, attentio primum in
objecta sensus potenter ferientia, post successive in alia
animUm potius adficientia conducatur ac diutius iisdem
ligatur, loquela exerceatur, perfieiatur, mentis facultates
excolantur assiduo cum hominibus sanis commercio et in-
stitutione, tirmetur voluntas, et oppriinenti instinctuum
animaliuin, libidinum et adfectuum effervescentium impe-
rio pedetentiin subtrahatur , liberetur.

Crelinismus  diathesi congenitae innixus, in regio-
num alpinarum superius nominatarum vallibus obvius •,
pertractamen idempsychicum nonnisi, rebus fauste cede«''
tibus, imminuitur. Secundant emendationem tempestiv*
infantum in regiones aut planas , aut inodice montosas et
patentes translatio , diligens munditiei rerumque salu -
brium cunctarum cura, educatio intuitu physico et psy -
chico conveniens, corroborans tam externa quam interna
curandi ratio.

§. 1443. In shiltitia  plurimi interest, ut aegei de
se nimium occupatus per adcommodatos corporis Iaboies
et mentis exercitationes attentioni in objecta detenninata

463

adsuefiat, emrneae ejus de se ipso corrigantur opiniones
phantasmata de praerogativis illusoria destrnantur, in
sensum moralem et intellectum negotia rite peracta lau-
dando, mercede quadam Iionorando, exhortationibus, ra-
tiociniis, conversatione accepta agatur, propositioniim
autem rationalium incapax, aut in o ni tis praeceptisve re-
nitens ad ea, quae saluti conveniunt, leniter quoque
stringatur.

§. 1414. In ecslasi  therapiae cardo circa tollendam
animuin inter et intellectum disproportionem versatur.
Hinc inentis cultura generatim promovenda, atque vesa-
nus speciatim aut exclusive de vera objectoruin sensatio-
nis extravagantis conditione et valore reali informandus,
sicut de nccessitate convincendus est, penes metaphysi-
corum aut coelcstium contemplationem mundana sublu-
naria non penitus negligendi.

§. 1445. In melancholia,  amotis causis somaticis,
in inquietudinem et anxietatein multum urgentem pacan-
tia. imo narcotica celebrantur, ut: aqua frigida, deco-
cta rad. altli., salep, emulsio amygdalina, limonada
tenuis, — extract. hyosc., belladonn., cicut., stramon.,
aq. laurocerasi; indicatio autem princeps est, animum
adflictum, depressuin erigere, liberare, in hilaritatem
disponere. Consuetiin prius in corpus agendo anima re-
cipiendam in eurain psychicam praeparetur necesse est.
Huic inserviunt scopo: aer purus moderate calidus; lia-
bitatio lucida, sole illustrata, patens; balnea tepida,per-
fusiones frigidae, sinapismi, vesicantia, ung. e tart.
emetico , errhina et sternutatoria, electricitas, galva-
nismus; internae modicae vini laetilicamtis portiones,
pharinaca aromatica leviter incitantia, quemadmoduin :
valeriana, melissa, chamorn., menth., lavandul., crocus,
chenopod. ambrosfoid. etc.; — morbo jam diuturno et
®ystematis gastrici inertiae conjuncto emetica, purgantia
f °i'tiora, remedia alia plexus abdominales potenter irri-
t{ »ntia et alterantia, uti arnica, gratiola, heleborus niger,

461

sulph. aur. antim., kerm. miner.; methodus naugeam fa~
ciens, immerito pene oblivioni tradita, per parvas tar-
tari emetici, ipecacuanhae , zinci sulphurici, etc. doses;
externe eneinata solventia, irritantia, fonticuli, setaceum,
moxa, subita et inopinata in aquam frigidam immersio
Quxta Helmonlium, TVillisium, BoerhaaviuniJj  actio
in gyrum, in sella rotatoria aut in lectulo rotatorio, ce-
lerius ac fortius agente sed et pulinonibus facile nocivo,
oscillatio. —• Ceteruin et vel maxime, ubi melancholia
causas agnoscit morales, summa cuin patientia et con-
stantia eo adlaborandum est, ut aegri attentio ab imagi-
nationibus fixis ad repraesentationes reales ac reminiscen-
tias dilectas per objectorum illuin circumdantium cuin
novis commutationem, per labores corporis et mentis oc-
cupationes congruas , encomia et dona adaequata, per-
sonarum gratarum consortium, expositiones ac persuasio-
nes praesertiin intervallis liberioribus aut plane lucidis,
magicos musicae concentus, lusus leviores, librorum
exhilarantiuin lectitationem derivetur; ut de phantasma-
tum suorum vanitate convincatur , vel per impressiones
repentinas circumspecte tamen institutas in excitandos
agatur adfectus, animo ejus alium, etsi non directe priori
oppositum, tenorein impertiendo idoneos. Haec moliturus
melancholicos alios medicus hilariter, blande, facile, alios
serio, rigorose, constanter tractet et quandoque sese di"
recte opponat eorum phantasmatibus, necesse est.

§. 1446. Therapia maniae  duplex est, insultuuia
scilicet, et morbi totius sub illis lucidisque sub interval"
lis. Sub insultibus maniacum ope thoraculi aut cingulorum
aut in sella propria firmiter continere, atque, ne šibi aut
aliis viin inferat, impedire oportet. Quies ac tenebrae,
nec non aqua subfrigida et acidula, si affatim ingeritm
ad insultus infringendos brevioresque reddendos rnultum
faciunt. Plethora, ingens sanguinis ad caput congestio,
chronica cerebri aut meningum irritatio, inflammatio et s.p.
maniaui producentes vel ad eam saltem conferentes

465

sanguinis alioruinque humorum depletionibus , epithema-
tibus dein irigidis, Iotionibus , perfusionibus capitis.me-
thodo in genere antiphlpgistica et derivante accoinmodata
tempedtive auferanlur; omnes influxus quacunque via
corpus et animumirritantes, praesertim speciali admorbum
relalione gaudentes, quam studiosissiine proscribantur;
hinc liabitaculi aut domicilii pemutatio saepe absolute re-
quiritur. In subjectis junioribus, robustis antehac sanis
insultus hac medendi ratione non raro pedetentim mite-
scunt, cessant, et mania aliorum morborum acutorum more
criticis sub excretionibus tres, quatuor, sex intra septiina-
nas perfecte sanatur. Crisi vero imperfecta, intercepta,
aut prorsus deficienle rnorbus, utut rarioribus cum inva-
sionibus conlinuat, characterem magis minusve inflam-
matorium retinens, vel nervosum induens, atque tune
certis periodis exasperari solitus. — Debilitate universali
cum erethismo incuJpanda protraetus remediorum tonico-
rum systeina nervosum praeprimis erigentium, et nar-
coticorum, apte combinatorum vel alternantium usus in-
dicatur. — In potatorum mania opii virtus excellit.

His methodus psychica conveniens semper adjungen-
da est. Quae maniae originis moralis sanationi, penes
vitae regimen exacte definitum, saepe sola sufficit. Pro
cireumstantiis ceterum jam fames insuper, jam oscillatio
juxta Cox- f  faciei obtectio, motus in rota cava, imo in
casibus admodum rebellibus cum cireumspectione ac se-
curitate, ut supra monui, instituenda maniaci in aquam
frigidam demersio repentina, et quousque secure conce-
ditur, in eadem detentio, vel hujus loco aegri denudati
perfusio cum aqua frigida, ab altitudine sex, duodecim
pedum projicienda, maniacis domandis et pacandis e<>-re-
gie conducunt. Poenae corporeae nonnisi maniacis ra¬
tione non penitus orbatis, malevolis ac subdolis, iisque
generatim conveniunt, qui non gravainina solum sen-
tir e, sed finem quoque illarum perspicere valent. In-
Su ltuum decremento imminuenda quoque respondeat vis
n - '* 30

466

adhibita, et tractaminis pharmacorum ope intensitas, —
Intervallorum tempore maniacus strenua et secura sub
invigilantia continuo custodiatur, atque omnes eo diri-
gantur inedenlis conatus, ut aegri cerebrum metliodo
antagonistica , in melancholiae tractamine exposita partim
in cutem et intestinum rectum, partim in plexus abdomi-
nales conversa, irritante et alterante liberetur, virium
systematis irritabilis abundantia laboribus corporeis iin-
pendenda consumatur, animi quies tractamine congruo
invitetur, atque cuncta eum de novo concitare valentia,
uti: hominum plurium praesertim peregrinorum adspe-
ctum, maniacoruin aliorum impetus et cIamores,strepitus
quosvis et c., studiosissime praepediendo coriservetur,
rationisque in ferociam involuntariam imperium occupa-
tione, amicorum gratorumve cominercio, institutione
revocetur.

§. 1447. Sub convalescenlia  ut praecaveantur ve sa¬
ni ar um recidivae, earundem, quibus sanationem impetrare
contigit, medelae rationura pharmaceuticarum, diaete-
ticarum, psychicarum, vel duarum saltem posteriorum
continuatione longa opus est. Convalescentiain debite
consolidatam ne credas, nisi animus per aIiquot septima-
nas constiterit ex integro pacatus , soranus absque in-
somniis gravibus, et protractus, humorum circulus non
concitatus, sitis famesque normales fuerint observatae,
alvus quotidie , feminarum menses rite secesserint.

oudo  V. Nevroses cum moluim mtscularium aberra -
tionibus.

§. 1448. Aberrationes motuum muscularium vel  mo-
tibus nimis alacribus , nimis fortibus, inordinatis, invo-
luntariis, vel  justo segnioribus, debilioribus, ant pie-
naria eorum impotentia in conspectum prodeunt. lbi s P a ~
smrnn  (crampumj in genere, hic aloniam viuscului em
gradu leviori, puralijsim  altiori exhibent. Inde inoi ji

467

buc spectantes in dno  dispescuntur penevaz spnsmos  et
paralyses.

Genus I. Spctsmi.

§. 1449. Sporni  nomine generatim designatur mor-
bus, motibus musculorum aut partium musculosarum in_
voluntariis, quoad intensitatem ac extensionem debito
maj or ib us, nimis acceleratis, inordinatis sese manifestans.
Sensu autem angustiori spasmus tonicus  distinguitur a
clonico  seu convulsione;  in ilio contractio continaa mu-
sculorum, in hoc contractio et relaxatio alternantes
obtinent.

Utut spasmus latissimo sensu cunctas corporis offen-
dere possit partes, quatenus eae vigore texturae organicae
facultate gaudent sese contrahendi, breviores reddendi
ac densiores; ex eo tamen, quod facultas haec admodum
distincte in textu celluloso percipiatur, nondum sufficiens
lluitratio, cmn Prof. Clarus  conciudendi, veramspa-
smi sedem in textu celluloso esse quaerendam.

§. 1450. Phaenomena, quae spasmos circumdant,
essentialia  habentur: musculi contracti fiunt breviores,
tumidi,duri; dolent; unde pro partium spasmo agitatarum
aut tensarum diversitate convulsiones, distractiones,
distorsiones , tensiones, angustationes etc. efficiuntur;
nori essentialia:  pulsus durus , contractus , subpressus ,
inaequalis; febris, alvi ac transspirationis cutaneae sup-
pressio, cutis sicca, frigida, urinae largae, tenues,
limpidae etc.

g. 1451. Spasmi tam tonici quam clonici jam univer-
sales,  per toturn expansr organismum, jam locales,  ad
singulas circumscripti partes occurrunt. Non varias so-
lum inde trahunt denominaliones,  sed diversis etiam
phaenomenis  stipantur.

*J Der Krampf in patliol. und tlierap. Hinsicht sjstcniafisch
' erliiutert. Thl. I. Leipz. 1882. 8.

30

468

Spasnms tonicns universalis, tetanus  (jStarrkrampf,
Todtenkrampf) in musculorum capitis, colli et cervicis,
trunci ac membrorum contractione invoIuntaria,perstante
conšistit. Manifestatur iinmobiJitate et rigiditate corporis
totius persistentibus, summe dolorificis, corpore simulvel
communiter recte extenso, vel rarissime antrorsara incli-
nato (emprosthotono dietoJ,  vel aeque raro retrorsum
traeto Qopistholono),  quam in alterutrum latus incurvato
fpleurolho/ouo ), supervenientibus per intervalla vali-
dioribus adbuc singulorum aut omnium fere musculorum
contraclionibus cimi cruciatuum augmento pene intolera-
bili, gemitus, Iacrymas, ejulatus clamosos exprimenle,
quae unum aut duo post temporis minuta priina remittunt,
morbo ingravescentc intensiores ac lrequentiores, de-
crescente mitiores rarioresque recurrunt, quemadmodum
specialius adbuc exponetur.

tšpasmus lonicus localis  observatur: in palpebris
cum oculorum praeclusione; in bulbis cum retraetione
eorundem aut directione obliqua; in musculis faciei, qui
si labiorum oris anguli utrinque aures versus retrahuntur,
osque sic illud canis dentes porrigentis aemulatur, spa-
smus cynicus  audit; in masseteribus et temporalibus,
Irismus  vocatus; in musculis colli ac cervicis cum capi¬
tis vel situ obliquo vel reclinatione; in musculis pharyn-
gis cum dysphagia (spasmodica}; in illis laryngis , tra-
cheae, bronchorum cum dyspnoea aut asthmate (jspasmo-
dicis} ; in sphineteribus ani et vesicae urinariae cum ah i
urinaruinve retentione; in musculis artuum etc.

Spasmorum partes singulas occupantium tum tonico-
rum tum clonicorum plerique vel variorum sistunt sy« 1 -
ptomata morborum , in quorum expositione ipsi eorumqu e
significatus ac therapia partira jam occurrerunt, partiin
adbuc pertraetabuntur; vel dispositione consimili favente
iisdem ac nevroses in genere et tetanus in specie, cau-
sis procreantur, juxta analogos dijudicantur respectus ,
etjuxta indicationes generales modo analogo cuiantu.

469

Citra tetanum  fgitur et trisnium  liic momentosiores solum
specierim  dignitate donati adhuc lustrabuntur, aslluna
niinirum, incubus, perlussis, singullus, palpilulio cor-
dis, vomilus, raphania  et chorea SL Vid.

§. 1452. Gradus  spasmorum minimum inter et altJs—
simum summopere variat.

Decursus  jam continuus est, actione causae per-
stante, vel febre aut inflammatione essentiali modo ad-
juncta; jam remittens, plerisque in casibus; jam inter-
mittens et quidem periodo nune regulari nune irregulari,
ubi spasmi aut iebris intermittentis symptoma vel larvam
sistunt, aut chronici jam evaserunt.

Duratio  plurimum diversa. Accessus singuli intra
angustum minutorum aut horarum paucaruin terminum non-
nunquam continentur, morbus vero totus saepe nimis in
annos protenditur, utut remissionibus tune gaudens ac
intervallis omnino liberis.

Spasmi vel in sanitalem  abeunt crisi nune lenta
nune celeri, nune resolutoria nune excretoria maxime
per sudores et urinas ; vel in nevrosos alias praesertim
graviores spasmorum formas, aut in vesaniam, in para-
lyses transmulantur ; vel immediate aut mediate in mor-
tem  terminantur.

§. 1453. Therapia  spasmorum magnis non raro
premitur difficultatibus, partim quia dlspositio in eos he-
reditaria vel adquisita ad naturalem quasi aegrotantis
constitutionem pertinet, vel causae excitantes amoveri,
ulterius evitari nequeunt$ partim quia spasmi diuturni
profundissimas in universo organismo figunt radices 5  par¬
tim quia natura spasmorum nequaquam adhuc liquet. Non
enim haec per opinionem eorum, perleete illustratur
quibus nonnisi in lucta inter faetorem systematis irritabi-
lis expansivum et contractivum, et quidem contractione
in spasmis tonicis expansionem superante^ exaltata simul
s ystematis nervosi irritabilitate, haerere contenditur. In
c »sibus igitur permultis indicationes curam ducant gene-

470

rales necesse est. Secundum has causae occasionales et,
ubi adfuerint, complicationes inopportunae auferantur,
morbus principalis febrilis inflammatorius , nervosus, or-
ganicus etc. fortasse mali fontein sistens , modo chara-
cteri, gradui , stadio conveniente tractetur, nec non
spasmi sedes , status totius systematis nervosi, sangui-
feri et assimilatorii simultaneus, atque eflectus illo jam
inducti, attenta considerentur mente. Licet enim reme-
dia emolliendo, relaxando deprimentia, narcotico-pacan-
tia, alterantia, sicut incitantia aromatica et spirituosa,
tandem epispastica varia externa in spasmos plurimum
celebrentur, cuncta tarnen non solum absolute antispa-
smodica haberi nequeunt, sed etiain contra indicationem
adhibita spasmum irno augendo, aliaque adliuc ratione
declarari damnosa debent.

Spec. 1. Tetanus.

§. 1454. Tetanus  nobis rarus, in zonis autem torri-
dis inter tropicos frequens morbus est, continuus per
Adces veliementer exacerbandus, periculo plenus, saepe
lethalis.

T V. Trnka de.Krzoivitz,  commentarius de tetano. Vienn. 1778. 8.

Rush,  iiber den Starrkrampf etc. j in d. Saminl. auserl. Abh.
f. pr. Arzte. Bd. II. S. 703.

JV. A. Sfiilz,  Abh. ub. den AVundstarrkrampf. Stuttg. 1804. 8.

Cullen, Hanse,  in d. a. W. ,

Clem. Schtvarzer,  diss. de tetano. Vien. 1814.

C. M. Mayrhofer,  diss. inaug. pathol. therap. de tetano rlieu-
matico. Vindob. 1832. .

§. 1455. Annunciant tetanum universalem: subito
plerumque ingruens tensio in nucha, dein in dorso su-
periore cum aliquali capitis retractione, tensio dolorifica
sub cartilagine ensiformi, ad angulos maxillae inferioris,
cardialgia, cephalalgia, vertigo, ambIyopia, dyspnoea,
anxietas, cordis palpitatio, pulsus irregularis, frigos,
a laesione ortum (Jraumaticum) insuper siceitas vu ne
ris, dolores ab hujus loco juxta nervorum sitom proteusi,

171

subsultus tendinura, musculorum convulsiones. Post ho-
ras, rarius po$t uriuin alterumve nycthemerum spasmus
tonieus a nucha, dorso, sterni adpendice ad inasseteres
ac temporales, linguae radicem, ad musculos dorsi, p e -
ctoris , intercostales , abdominales, diaphragma, postea
ad extensores membrorum, ultimo ad digitorum flexores
propagatur, Symptomatibus tune cireumdatus supra
1451.J memoratis. Incerta post remissionura inter-
vaila exacerbationes irruunt, paucis utplurimum miuutis
durantes, raro inediatn excedentes horam. Sub his cor-
pus modo supra dieto summis cum cruGiatibus tenditur
aut curvatur, temperatura ejus perstante facies vel ru-
bet Iugubris et distraeta , turget, imo Iivescit, vel pal-
let, sudore frigido tegitur , respirium difilcile redditur,
inaequale , anhelosum, lingua maxillis trisrno detentis in
ere reclusa vel inter dentes compressa, saucia haerens,
loquela saepe praepedita, praesentia animi obfuscata vel
suspensa, somnus inquietus, interruptus, pulsus jam nou
mutatus , jam lentus aut acceIeratus,inconstanter inter-
mittens, alvi urinarumque excretio contraetis sphineteri-
bus cobibita, in viris involuntariae non raro seminis ex-
pulsiones. Finitis hujus modi exacerbationibus cuncta
reinittunt symptomata; aeger dolores hinc illinc laceran-
tes , membrorum formicationes et stuporem, dedolationem
Universalem sentit, et inquietus motuin peragere tentat.
Successu fausto symj)tomata recensita exacerbationibus
frequentia et intensitate et duratione decrescentibus ma-
gis magisque mitescunt, ac pedetentim cessant omnia;
et die 3 lio , 7 m0  ad 14 ,um  usque somnus profundus, quietus,
reliciens, sudor largus, liberae alvi urinarumque eva-
cuationes morbuin dissipant. Quandoque tetanus in con¬
vulsiones , et his prirno solutis in sanitalem  abit. Rebus
autem male cedentibus vehemens evolvitur febris, ex-
acerbationes memoratae citius ac ferocius repetunt, vel
• ortibus sub convulsionibus apoplexia aut orthopnoea
suffocatoria j vel sine his exhaustio virium massaeque

472

humorum dissolutio intrant, morbo aIioquin maximc peri-
culoso lelhalem  imponentes finem.

§. 1456. De differentiis  spasmorum in genere supe-
rins memorata etiam de tetano valent. Qui raro purus  ac
subslanlims , utplurimum potius morbis aliis, mox nomi-
nandis, jnnctus occurrit, iisque passiin productus, adeo-
que complicalus, sijmptomaticus.  Morborum principalium
partim residna, partim spasmi effectus et sequelae sunt,
qnas cadavemm histralio  detexit, nullum adhuc in re-
cludendam tetani naturam moraentum largita.

§. 1457. Dispositio  in tetanum a generali ad nevroses
non discrepat. Cuusae  excitantes comraunissimae sunt: lae-
siones praecipue ncrvorum ac tendinnm per ictus sclope-
tarios , contusiones, lacerationes, fracturas ossiuin cora-
plicatas, corpora peregrina acuminata, acuta aliave ad-
acta vulnerique inhaerentia, ponderosiorum gestatio one-
rum; rcfrigerationes subitaneae praegresso imprimis
aestu; aer admoduin corruptus v. gr. in aegrorum cubi-
culis nimium repletis; irritamenta gastrica varia, vermes,
venena acria; metastases praesertim in medullam spina-
lem factae; excretionum variarum suppressiones ; sub-
stantiarum narcoticarum abusus; animi adfectus vehe-
inentes, imprimis terror; organorum nerveorum phlogo-
ses, ut encephali, meduliae spinalis (Fernelms, lleid,
Harless, Brera, Bergamaschi, J. ThomsonJ;  omnis
morbus suminos secuinferens dolores; omnis operatio val-
de dolorifica; hydrops ventriculorum cerebri; hysteria
gradus allioris; larvatae febres intermittentes.

%.  1458. Sicut spasmorum generatim ita et tetam
naturam  eruere nondum licuit. Hj r pothesis, in systemate
musculari factorem contractivum summo praeponderantem
gradu, excedentemque in systemate sensibili receptivita-
tem subesse , explicationem omnibus numeris absolutam
haud suppeditat. De meduliae spinalis aut involucroi um
ejus phlogosi adsertum de singulis modo valet
casibus, quemadmodum origo ex causis diversis, §■  1

473

etpraegresso indicatis apcrle eomprobat, et in cadaverum
sectionibus per Carmichael, C. Wen%el, vanDekeere
atque per me jnstitutis viša et reperta coniirmarunt. An
non veritati propius accedei’et opinio, causain tetani pro-
ximam in valida haerere apparatus motorii praesertim
extremitatunnaut et capitisvel trunci irritatione, jam im-
mediata, jam per nervos functioni illius dirigendae dicatos
mediata, idiopathica aut sympathica, quae, sive simplex,
sive inflammatoria, sive nervosa fuerit, aut psychica,con-
tractionein praevalentem ae constantem producendo,atque
normale intermusculorumconsociationes aequilibrium aufe-
rendo, voluntatisque imperium eludendo sese parem osten-
dit? Certum est,opinionem de irritamento ac potente ab eo
irritatione therapiae simplici ac solidae plurimum favere.

§. 1459. Prognosis  majorem in partem infausta;
plerisque enim in casibus tetanus lethalis est. Minus
ominosus censendus, qui nostro in climate a refrigerio,
qui a validis aniini motibus, a -saburra gastrica, vermibus,
hysteria suam repetit originem. Utut decursu infausto
morscito, die tertio, qua.to ingruere jam consueverit,
duratio tamen ultra quartum protracta nycthemeron ple-
nariam nonduin praebet ab eventu deplorabili securitatem.

§. 1460. In Iherapia  tetani secundum indicationes
pro spasmorum cura in genere supra £§. 1453.} statutas
procedendum est. Hinc primiim  causae excitantes, su-
stinentes auferendae, adeoque v. gr. corpora peregrina
impressa, clavi, aculei, lestucae ligneae, osseae , irrita-
menta gastrica etc. tollenda, nervus, tendo incisus ple-
narie transscindendus, suppressae humorum excretiones
restituendae, supplendae sunt. In tetano per refrigera-
tionem inducto non admodum intenso, febre tune mode-
rata stipari solito, ratio medendi antiphlogistico-diapnoi-
ca, dein pacans, sopiens et diaphoretica auxilio est.
Cedunt hune in scopum balnea calida simplicia, emollien-
tia, cataplasmata hujusmodi juxta spinam dorsalem ad-
1‘bcata, infusa, decocta emollientia eum liquore Minde-

474

reri, Iiq. corn. cerv. succinat., potas emollientes tepidi;
pulvis Doweri, serius pro necessitate cum moscho, cam-
phora, šale volat. corn. cerv., frictiones sirnul cutis mo-
deratae siccae, vesicantia ad nucham. Balneis, ne mo¬
taš exasperet potius spasmos, aeger linteis impositus im-
mitti debet, liisque a vasis fundo distans quoad possibile
iramotus sustineri. — Causis,maIo principali fortasse in-
ilammatorio, complicationibus abactis, aut non abigendis,
infringendis altera  obtinet indic at io,  in nervorum irrita-
torum sensibilitatem deprimendam, obtundendam , et in-
fluxum systematis nervosi totius in musculos universim
activum refrenandum tendens. Princeps hoc intuitu re-
medium in opio habetur. Dosibus autein longe majoribus
ac alio quovis in morbo non solum absque sopore fertur,
sed etiain, ut proficiat, reqniritur. Quarta igitur, dimi-
dia grani pars, vel urgente multum tetano granum inte-
grum opii, omni media, integra bora, malo moderato
omni bihorio porrigitur, et ubi aeger deglutire nequit,
major adliuc dosis enemate injicitur. Methodo Stiitzii
opiuin alternatim cum kali carbonieo brevibus intervallis
adhibetur, usuque balneorum kalinorum adjuvatur. Viri-
bus nerveis vere labentibus opiatoruin cum moscho, cam-
phora, vino , Iiq. corn. cerv., aethere sulphurico etc.
combinatio convenit. Caustici ad nucham adplicatio atten- 1
tionem meretur. Frictiones cum unguento mercuriali,
usus calomelis internus largus ad citam usque salivatio-
nem, sed et sine ista, ab Americae et Angliae medicis ,
lotiones ac balnea frigida, quae jam Hippocrales  certis
sub conditionibus et restrictionibus commendaverat, nec
non perfusiones frigidne a Cullenio  aliisque laudatae, ul"
teriorem, adhuc a praxi confirmationem exspectant.

Crisi intrante salutari methodus medendi, ceteroquin
morbi magnitudini stadioque semper adcoromodanda, re-
stringenda, et natura, quo tendit, ducenda est.

§• 1461. Ad convalescentiam promovendam oinnes,
quae recidivam hic admodum facilem, ct gencratim

475

nevroses infcrre valent, circurastantiae ac potentiae s um¬
iri o studio sunt arcendae, praepediendae, morbique effe-
ctus restantes tollendi. JJniversali itaque, in musculis
adfectis praedominanti debilitati et imminenti humorum
dyscrasiae methodus excitans, roborans et restaurans
]ier pharmaca nota in- et externa, victuin eupeptum et
regimen vitae concordans apte opponenda.

Spec. 2. Trismus.

§J. 1462. Trismus  £der KinnbackenkrampfJ commu-
nius forma maxillae inferioris ad superiorem fortiter ad-
pressae (Mundklemme, Mundsperre} , quam ab ea di-
ductae, orisque proinde multum hiantis (^das Mundklaf-
fen) observatur. Itaro substantivus propriam sistens te-
tani speciem, plerumque potius hujus symptoma et co-
mes occurrit, nune praecedens nune postea se adjungens.
Saepe praedominatur adeo, ut cetera tetani universalis
symptomata minora pro tempore obfuscet, ac substanti¬
vus adesse minus attentis facile videatur. Tališ tetano
universali aequabili, nostro sub coelo, frequentior est, a
tetani causis morbisque causalibus supra enumeratis oriun-
dus; infantes praeprimis recens natos intra primos qua-
tuordecim dies , plerumque ante nonum, infensissime ad-
grediens.

J. Chr. Ackermann,  Abh. ub. d. Kenntn. und Heil. des Trismus,
oder des Kinnbackenzwanges. 2. Ausgabe. Niirnb. 1778. 8.

Beaume,  vou den Couvulsioueu der Kinder. A. d. Franz.
Leipz. 1791.

Dr. J. Zangerl,  etc. Ub. d. Convulsionen im kindl. Alter.
Wien 1834. 8.

Citllen, Hanse, Henke, Fleischer,  in d. a. W.

§. 1463. Trismus neonalorum  sicut adultorum teta¬
nus in zonis torridis vulgarior ac in Europa cernitur.
Prodromi  ejus observari solent: inquietudo infantum,
clamor subit^neus, pavores sub sorano, leves musculorum
faciei convulsiones, strabismus, sugendi ac deglutiendi,
1«in impedimentuin inveniatur, ijnpotentia, vomitus bilis

viridis, lactis forsan ingesti etc. Intral  ipse brevi post
gastritis et nervosis utplurimum stipatus symptomatibus,
musculorum faciei liventis ac turgidae convulsionibus,
oculis apertis, fixis cum dilatata pupilla, respiratione
difiicili, anxia, anhelosa, voce debilissima, ore spuman-
te, membrorum distorsionibus, succussionibus. Incertis
continuat cuin remissionibus, ast altero, tertio, rarius
quarto demum die saepissime aut viribus exhaustis, aut
paralysi, suffocatione, aut apopIexia inductis tenellos
interficit. Času felici tetam in modum solvitur.

§*. 1464. Causae  excitantes sunt: ineconium reten-
tum, aer corruptus praesertim nimis calidus simul et hu-
midus (ut in brephotropheis oppletis, spurcis), refrige-
ratio, acidum primarum viarura , bilis acris aliaque irri-
taraenta gastrica ; involutio neonatorum nimis arcta,
premens, nec non laesiones ac vulnera in tetano me¬
ni orata.

§. 1465. Trismus  ab hujusmodi vulneribus, Iran-
maticus,  ubi sine tetano universali adest, sensatione
ijuadam ingrata in circuinferentia oris, aut titillatione in
nervi faciaiis plexu ad maxillae inferioris angulum, aut
risu sardon^o annunciatus, nonnisi essentialibus stipa-
tur phaenomenis, eminentes functionuin ceterarum turbas
excludens.

§. 1466. Prognosis  trismi tum neonatorum proprii,
tumcujusvis alius aetateinfantili ingruentis, anxiaferenda
est. Raro enim mors, et quidem paucissimos intra dies,
non accedit.

§• 1467. Curae  tetani neonatorum, majorumve in-
fantum, sicut tetani traumatici momentum primum est,
noxas producentes ac alentes amovere; hinc aerem me-
phiticum , effluviis variis onustum corrigere , subducere
meconium, irritamenta alia gastrica emetico cenveniente
aut purgante et enematibus eliminare: acidum enervare
magnesia, lapidibus cancrorum etc., involucra stringeri
tia relaxare etc., vel vulnus, ut festucae ossis, spicae ,

477

aliave corpora heterogenea extrahi possint, dilatare, ner-
vos tendinesve discindere semilaceros, aut tensos, etc.
Tlierapia ulterior illi, quae tetano opponitur §.1460.,
quoad essentialia conformis, sed aetati perfecte adcom-
modanda est. Idem de rarioris cura convalescentiae
tenendum,

Spec. 3. Astlima spasmodicum.

g, 146S. Aslhma spasmodicum  seu convulsivum  (a.
caducum seu epilepsia pulmonum van Helmontii,  der
Brustkrampf, die krampfhafte Engbriistigkeit) eam si-
stit propriam dyspnoeae speciem, quae in organorum
1 ’espirationis spasmo consistit, insultibusque periodicis
recurrit!* Astluna sensu slrictiore  dicitur, a ceteris dys-
pnoeae ac orthopnoeae speciebus probe distinguendum.

g. 1469. Ilarior in genere morbus est, duplici mo-*
dificalione observandus , in infantibus aslhma spasmodi¬
cum  seu aculum inf anilini,  etiam asthrna Millari,  et in
adultis aslhma spasmodicum adullorum  vocatus.

g. 1470. a) Aslhma spasmodicum  seu aculum in¬
fantilni  , a. Millari  (die Millar’ sche Engbriistigkeit, das
Millar’sche  Astlima) infantes aut nullis aut levibus mo¬
do symptomatibus catarrhosis adfectos subito, noctis ut-
plurimum tempore , invadere solet. ilepente e somno ex~
pergpfiunt infantes cum gemitu vel clamore anxio, voce
profunda, depressa, non sonora,respirio multum difficili;
eum constrictionis, oppressionis pectoris sensu, conti-
huaque aeris captatione, pulsu accelerato, parvo, sub-
presso, inaequali, čute naribusque siccis, urinis parcis
pallidis, aquosis, absque doloris autem in larynge sensatio-
he, absque orani vel notabili saltem tussi, absque sputo
bc febri. Facies turgida conspicitur livido-rubra, oculi
Protuberant splendentes,venae faciei et colli turgescunt.
et  post horae quadrantem aut medium sub sternutatione
Ue rata, ructibus, vel vomitu vel alvi excretione insul-
t,ls  cessat 5  ast duodecim, viginti quatuor post horas

478

multo intensior, et sic tertia, quarta vice etc. revertitur.
Tempora intercalaria perfecte libera non inveniuntur,
sed lassitudine, moestitia infantis, variisque Ievioribus
stipantur symptoinatibus spasinodicis. Nisi serio morbus
impugnatur, sequens insultus cjuilibet praegresso ciiius
ac vehementius ingruit, spasmis fortioribus, universali-
bus, debilitatis incremento , urinis alvoque involuntarie
sqcedentibus,periculo suffocationis terreficus, sub validis
tandem convulsionibus non raro suiTocaturus. Tališ in
mortem exitus subito nonnunquam et inexpeclato post
intervalla parum molesta, deceptiva, intra sex octove
dies irruit. Secta cadavera nec inllammationis nec status
morbosi alius vestigiuin in organis respiratoriis ostendunt.

Joh. Mili ar,  Bemerlc. iil). d. Engbriistigkeit u. d. Hulmervvcli-
A. d. Eugl. Leipz, 1769. 8.

E. Wichmann,  Ideen z ur Diagnostik. Bd. II.

Jahti, Henke, Richter, Haase,  in d. a. W.

Schnuhr  in Rust’s  Magaz. f. d. ges. Heillc. Bd. 25. II. 1.

§. 1471. Asthma descriptum, consuetim sporadicum,
infantes plerumque constitutionis tenerae, debiles, mul-
tum irritabiles, praecipue ab uberibus vix amotos, sed
majores quoque ad octavum, deciinuin usque aetatis an-
num infestat. Communissimam quidem causam excitanteiH
refrigerium agnoscit, per subitaneam praecipue tempera-
turae aeris ambientis vicissitudinem inductuin, sed et ab
aliis momentis nevroses in genere producere valeniibus
potest oriri.

g. 1472. Aulenrielh, Hecker , et nuper .Turine  et
Albers  omni quidem studio evincere sunt conati, raru®
omnino asthma Millari  non propriam morborum specie«^
sed meram esse cynanches membranaceae dictae modih-
cationem ; ast utut aliqua utriusque morbi non negctm
similitudo, gravia tamen inter utruinque discrimina inter-
cedunt, ex g. 574. jam nota.

§. b) 1473. Asthma adullorum spasmodicum  Oiic
krampfhafte Engbriistigkeit der Er.vachsenen} pariter

, 475 )

noctu potissiinum, saltcm vesperi suas facit invasiones,
vel subitaneo et inexspectato modo, vel praegressis jam
post meridiem capite obnubilato , animo male disposito ,
ventriculo infiato, dysphoria, trahentibus inter scapulas
et in nuclia doloribus etc. Aeger e goinno repente ex-
citatus vehementem patitur pectoris oppressionem et con-
strictionem, respirationem valde laboriosam, lentam, si-
bilosam , eamque non nisi sedendo vel stando possibilem,
loquelam perarduam et interruptam, inanem tussiendi ni-
sum; anxius ad fenestram apertam vel in atmosphaeram
Iiberam confugit, ore mnltum diducto insignique cum cona-
mine relicientein hausturus aerem. Cor interea vehemen-
ter ac inordinate palpitat, pulsus arteriarum spastice con-
tractus est, irregularis et intermittens, sensus repletio-
nis et angustiae sine fixo quodam in pectore dolore.

Insultus , sub quo facies collapsa et pallida conspi-
ci solet, quandoque tamen cura frequentiore etiam pnlsu,
aliquo caloris acsitis augmento, adeoque aliqualicum febi*e
incedit. Symptomata per tempus plerumque ingravescunt,
deinde remittunt, et jam pauca modo post minuta prima,
jam tardius imo post horas aliquot successive, et quidem,
urinis saepe hypostaticis, quandoque sputis quoque fa-
cile secedentibus dissipantur. Malo diu nondum durante
non nisi aliqua remanet oppressio. Initio autern invasio¬
nes , incommodis ineinoratis , speciatim llatulentia , dys-
Jtnoea, soinnolentia post meridiem vel sub vesperain
praegressis, orani plerumque nocte, deinde longioribus
jam fixis jam incertis intervallis, malo tamen ingrave-
scentc denuo quavis nocte circa vel post mesonyctium
revertuntur. Času funesto symptomata tam intensitate
quam duratione increscunt: aeger orthopnoea detinetur,
loquendi aclibere tussiendi lit impos, vomiturit imo biliosa
reddit, et in lipothymiam incidit. Ad insuituum finem
Plerumque materiem expectorat mucosam, puriformem,
vel sanguine mixtam. Tali expectoratione mane et de die
Pariter continuante insultus vel jam non repetunt, vel

480 .

infracti Iongiora relinquunt intervalla, doneč magis ma-
gisque fatiscentes brevi penitus emaneant.

J. Floyer , Abhandl. iib. d. Engbriistigkeit, nebst eincm An-
hange, der die Beobacbtungen Ridley’s  iib. d. Engbriistig¬
keit enthiilt. A. d. Engl. iibers. von J. Clir. Fr. Scherf.
Leipz. 1796. 8.

M. Ryan,  Beobachtungen iib. d. Geschichte und Heilung dea
Asthma. A. d. Engl.'Leipz. 1796. 8.

§. 1474. Morbus, de quoagitur, in principio, levi-
que gradu congruum per tractamen sanalur,  vel in mi-
v nores saltein aliarum partium adfectiones nervosas tra-
ducitur. Admodum facile vero recidivns  evadit, per
aestum imprimis atmosphaerae, hinc tempore aestivo, per
majorem in genere calorem, corporis exaestuationem ,
ejus animive motus validos, magnas tempestatis vicissi-
tudines, frigidae praesertim subitaneas in calidam mn-
tationes , pectoris stricturas , pressiones , ventriculi
flatulentiam, oppletionem etc.: sic iteratim reversus pro-
fundiores figit radices , imo per vitam non amplius evel-
lendas. Sub insultibus ipsis, etsi quandoque praesentissi-
mum minantibus periculuin , raro quidem jugulat, saepe
tamen in subjectis junioribus ac validis in pneumoniam
lentam, inde in phthisim pulmonalem ulcerosam, Ionga
sub duratione in pituitosam, hydrothoracem transit,  cor-
dis arteriarumve majorum anevrismatibus occasionem
quandoque praebet, atque hoc modo secundario lethulis
redditur.

§. 1475. Dispositio  in asthma spasmodicum in statu
hypochondriaco , hysterico , aut alio nervoso in subjectis
cujusvis ceterum temperamenti, praesertim tamen mediae
aetatis et generis masculini, invenitur. Saepe hereditana
est. — Causas excilanles , quae et malum facile revo-
cant (§. 1474-3,inculpare licet: corporis exaestuationeiH)
refrigerationem , humectationem gravem,tempus humido-
frigidum, subito multumque varians, ex frigido imprimis
in calidum transiliens, fortes sub loquendo, declamamio,

481

cantando etc. intensiones, adfectus animi vehementes
ac pathemata, odoramenta penetrantia, pulveres, deni-
que insultuuin arthriticorum, habitualium humorum eva-
cuationum, efilorescentiarum cutis chronicarum sup-
pressiones.

g. 1476. Natura  asthmatis Millari  in spasmo tonico
musculorum rimae glottidis, tracheae ramorumque ejus,
asthmatis adultorum spasmodici in spasmo tonico tibrarum
muscuiarium ramorum ac ramificationum tracheae consi-
stit, cum rpiadam, ut Cullenio  videtur, tibrarum pulmo-
nis rigiditate, liberam plenamque exspirationem prorsus
impossibilem reddente.

g. 1477. In asthmate infanilini, Millari, curando
citra causarum excitantium ac alentium amotionem reme-
dium princeps juxta Millar  in asa foetida, juxta Wich-
mann  in moscho habetur. Exhibuit autem asam foetidam
Millar  tam interne dosibus largis aceto ammoniacali so-
lutain et aqua pulegii remixtam, quam externe in enema-
tibus, felici cum successu. Wichmann  egregiam moschi
virtutem durantibus insultibus aeque ac toto morboporre-
cti, et imprimis balneis moderate calidis , atque catapla-
smatibus emollientibus, laryngi, tracheae ac pectori im-
positis adjuti laetus comprobavit. Sulphur aurat. antimon,
cum extr. hyoscyami vel opio, externe epispastica et pe-
diluvia irritantia ab aliis salutifera viša sunt.

g. 1478. Asthmatis adultorum  spasmodici cura  in
eam insultus ipsius ac intervalli liberi distinguenda.
Intercalari tempore in causam excitantem amovendam,
enervandam, ac nevrosim, quae subest, principalem
auferendam therapia fiat. Remedia hunc in finem seligen-
da, methodique instituendae sunt et noxis specialibus et
nevrosi principali in času obvio exacte convenientes,
omnino variae. Si quid febriculae activae, subinflamma-
toriae inorbo adhaeret, methodo ac regiinine antiphlogi-
sticis caute administrandis abstergendum, adeoque sim-
Plex ac purus iste reddendus est. Prodromi supra mcmo-
II. 31

482

rati deinde pro eorurn fonte, indole, magnitudine , nexu
prudenter oppugnandi sunt, sicque conandum, ut insultus
ipse praepediatur. Sub insultu spasmum in organis respi-
rationis solvere oportet. Penes regimen antiphlogisticum
huic indicationi interne nervina conveniunt-, jain sopien-
tia et alterando pacantiajam erigentia, externe tampa-
cantia quam antagonistica irritando derivantia. Praeci-
puam merentur adplicationem: opium , extr. hyoscyami,
aq. Iaurocerasi, ipecac. dosibus refractis, aut sola aut
opio nupta in pulvere Doivcri ;  flor. zine., magister, bis—
muth. etc.; valeriana, chamomilla, moschus, asa foetida,
liq. corn. cerv. simplex et succinatus, sp. aether. nitric.,
aeth. sulphuric. etc.; infus. fortius fabar. coff. tostar.;
inspiratio A-aporum moderatissiine calidorum emollientium
aut simul sopientium , snffituum analepticorum, fumigatio
cauta seminum stramonii siccatorum, juxta Chiarenti
aeris atmosphaerici inflatio; fotus, inunctiones aromaticae
spirituosae ad pectus et intra scapulas, balnea calida
emollientia, aut saponata, aut aromatica, membrorum fri-
ctiones, sinapismi fortes vel vesicantia sterno, vel intra
scapulas, vel brachiis imponenda, enemata nune irritan¬
do evacuantia, nune pacantia, antispastica, pediluvia
aeria. Quae proficiunt, ad insultus solutionem usque per-
fectam continuentur. Promovendae ad finem illius ex-
peetorationi muci fors tenacioris eadem vel sola, vel cum
liq. Mindereri,  aut šale ammoniaco; sulphur. aur. antimon.,
kermete minerali, sciliae praeparatis, infuso senegae,
gummi ammoniac. etc. apte juncta inserviunt. Insultibus
habituali fere modo recurrentibus, adeoque sincere nei-
vosis alterantia generatim, emetica leniora in specie bo-
no cum effectu opponuntur; item fonticuli in brachiis
commendandi.

Magni momenti in boe morbo diaela  est et regimen*
Conveniunt autem victus digestu facilis eopia restrictus,
animalis , et blandus solvens mimme flatulentus vegeta-
bilis, potus aquosi, aer atmosphaericus non nirnis oxy-

483

genatus , non calidus, purus, motus in illo niodei - ati,
vita generatim sobria, alvus quotidie i*espondens.

§j. 1179. Convalescenliae  tam ex asthmate acuto in-
fantuin quam adultorum spasmodico cura de praepedienda
recidiva et tollendis morbi effectibus residuis occupatur.
Priorem in finem omnes noxae supra enumeratae sunt se-
dulo arcendae, in alterum methodus nutriens restaurans,
et roborans apte combinata adhibenda.

Spec. 4. Incubug.

§. 1480. Incubus  ( ephialtes,  der Alp, das Alp-
driicken) oppresšionem pectoris sistit sub somno inva-
dentem, anxio pressionis fortis et instantis suffocationis
sensu, inanibus motus peragendi conaminibus, et variis ob
conscientiae clarae defectum hallucinationibus sensuum
stipatam.

Invasio vario durans tempore aegrum excitando fini-
tur, qui aliquamdiu adhuc anxietate, palpitatione cordis,
defatigatione plectitur, sudore perfusus.

Chr. Reil,  Fieberlehre. B. IV. Cap. 4.

Joh. Waller,  Abh. vom Alpdriicken, dem gestdrten Sclilafe,
ersclireckeuden Traumen umi nachtlielien Erscheinungen
u. s. \v. A. d. Engl. von EL Wolff.  Frankf. a. M. 1830. 8,

§. 1481. Ad ephialten quae disponuntur  sunt indi-
vidua in nevroses generatim proclivia, turbis digestionis
chronicis cum nisu in pituitam et acidum generandum la-
borantia, veruin et plethorica. — Causae occusionules
habentur: animi adfectus et pathemata, corporis labores
facultatumque mentis intensiones nirniae, coena nimis co-
piosa et tarda, dyspepsia vel et apej)sia , haustus spiri-
tuosorum justo largiores , visque horum noxia per situm
dorsalem capite demisso intenditur.

§. 1482. Sanatio ulterioruin praecaulione  insultuum
impetratur. Maximam igitur partern cura  in corrigenda
dispositione, potentiis nocentibus evitandis ac abigendis,
e t, si nihilominus reverterentur aicessus, in remediis

31 *

484

antispasticis et roborantibus congrue adhibendis, času
rebelli in epispasticis potentibus ac ulceribus artificiali-
bus consistit. Waller  natron carbonicum longo continua-
tum usu imprimis utile observavit. •

Spec. 5. Tussis convulsiva.

§. 1483. Tussis convulsiva  £t. ferina, pertussis, der
Keuch-, Stick-, blaue-, Eselsbusten) est morbus con-
tagiosus et plerumque epidemicus , infantes prae adultis
plectens, tussi vehemente spasmodica, suffocationein mi-
nitante se manifestans, cujus accessus ab exspirationi-
bus tussiculosis brevibus , iinperfectis, multis, citissime
insequentibus cuin subsequa inspiratione subitanea pro-
fundissima, sonum asinino mugitui similein edente inci-
piunt, vario brevi tamen tempore durant, et vomitu utplu-
rimura terminantur.

W. Butter’s  Abhandl. von dem Keuchhusten. A. d. Engl. von
J. C. Fr. Scherf.  Stend. 1718. 8.

F. O. Danz,  Versuch einer allg. Geschichte des Keuchhustens.
Marb. 1791. 8.

Fr. Jalin,  iib. d. Keuchhusten. Ein Beytr. z ur Monogr. dessel-
ben. Rudolst. 1S05. 8.

A. Fr. Marcus,  der Keuchhusten ; iib. seineErkenntniss, Natur
u. Behandlung. Bamb. u. LeipK. 1816. 8.

Rosenstein, Cullen, Renke, Richter, Hanse,  in opp. cit.

§. 1484. Notio pertussis solidior non nisi ab initio
saeculi decirai quinti repetenda. In decursu diversa mor-
bus offert phaenomena lateralia, de diverso charactere
laterali testantia. Tria  inde distinguere licet sladia,
catarrliale  nimirum, convulsivum,  et stadium tussis se~
cundariae  vel decremenli,  vocata.

Stadio primo  infantes symptomata experiuntur ca-
tarrhalibus universim penitus similia, in specie tussim
frequentem, brevem, siccam, sono acuto notatam, mane
ac vesperi sicut altero quovis die exacerbatam, somnx
turbas , et aliquam utplurimum , quandoque intensam fe-
brim. Stadium hocce nune paucis modo absolvitur die us,

485

nune ad unam alterarave septimanam protrahitur doneč
tussis scilicet infantem subito invadat angens, suffoca-
toria, conditionis ante designatae , stadium alterum

aperiens.

§. 1485. Stadio sccimdo,  quo propriam šibi malum
naetum est formam, accessiones tussis primis diebus ra-
rae, postea frequentiores evadunt et rudiores , tandem
omni fere mediahora revertuntur. Annunciari solentprae-
cederite,jam per aIiquot minuta secunda jam per primum
titillationis in trachea, vel pressionis in epigastrio, for-
micationis in fronte, vel anxietatis insignis sensu, quo
fulciinen, quod manibus prehendant firmiterque teneant,
infantes quaerere impelluntur. Nune tussis ingruit cum
in- et exspiratione supra deseriptis; inspirationem scili¬
cet quidpiam profundiorem exspirationes breves, quasi
expulsivae quinque, sex, pluresve cum anxietate et suf-
focationis instantis sensu sequuntur, quas inspiratio alia
excipit jam deseripta, acute sonans , vel clamosa, pro-
funda, protraeta, liuic denuo exspirationes tussiculosae
mox memoratae succedunt, atque scena haec pluribus
iterari solet vicibus, doneč insultus finiatur. Sub finem
communiter tenax pituita vel expectoratur tussi, vel va-
lidis expellitursternutationibus, vel voinituuna cum con-
tentis ventriculo cibis ac potulentis ejicitur, atque sic
insultus, postquain uno , duobus, imo et pluribus duras-
set minutis primis, terminatur. Plorare infantes per tem-
pus adhuc continuant, phaenomenis lateralibus sensim
cessantibus cito adhuc et Iaborio.se respirant, defatigati
de cephalaea conqueruntur,vel priorem brevi recuperant
hilaritatem,cibum potumqu‘e desiderant, suos repetunt lu-
sus. — Durante insultu magna cum anxietate ac suffoca-
tionis sensu conjuncto musculi fere omnes in motus tre-
mulos et convulsivos aguntur, vultus profunde rubetaut
caerulescit, inflatur, turgent ejus venae, labia Iivent,
protruduntur ac rubent oculi multum lacrymantes, manus
pedesque frigent, pulsus suppressi tanguntur tremuli vd

486

intermittentes, cntis lrigido tegHur sudore, alvus ac
urinae invohulfarie secedunt, et quandoque sanguis ore
naribusque extricatur. Gradui pertussis altissimo velie-
mens per aliquot momenta supervenit spasmus viarum
respiratoriarum, tussim ac respirationem intercipiens,
raro tamen in animi deliquium, suffocationem, aut apoplc-
xiam abiturus.

Stadio isto incipiente, et accessionibus nycthemeri
spatio aliquoties solumredeuntibus, infantes per intervalla
haud aegre habent; morbo autem invalescente,et invasio-
nibus tune de noete haud secus ac de die intensius atque
frequentius,imo vix nonomni horaedimidio, revertentibus,
tempore intercalari admodum delassati manent, pallidi,
morosi, cum perstante quadam dyspnoea. Invasiones al-
ternis exacerbari diebus, et a pastu atque de noete, prae-
sertim auroram versus, fortiores ac frequentiores esse
consueverunt; sine occasione aperta periodis plerumque
incertis ingruunt, sed et erroribus diaeteticis, refrigera-
tione, cursu, chorea, cachinnis, fletu, clainore, terrore,
ira etc. omni tempore facile provocantur.

Vegeti ceterum infantes tussim hanc, nisi effrenis sit*
non raro per septimanas aliquot, quin alias manifestas
patiantur functionum laesiones , ferunt; debiles vero,
teneri multumque irritabiles in alteram paullatim incidunt
febrem, omni vespere et altero quovis die luculenter
exacerbari, mane remittere solitam; adjunguntur bulimia,
alvus jam restricta jam diarrhoica, somnus inquietus,
dyspnoea, haemoptoe, imo et pneumoniae in suppura-
tionem faciles, vel cordis aut aortae anevrismata, vel
ingens sanguinis ad caput congestio, encephalitis, by-
drocephalus acutus; epistaxis repetita, quam frequentcm
vel profusam amblyopia, amnesia, nec non amentia ipsa
sequi possunt; quandoque herniae, prolapsus, strumae.

§. 1486. Času faustiore stadium istud tribus, qua-
tuor, minus fausto pluribus demum post septimanis m
terthim  seu tussis secundariae stadium,  eoque mediante

487

in sanitatem abit. Significant hoc tussis in convulsivam
quidera adhuc inclinans, inspiratione tamen profunda so-
noque singulari asinorum mugitum aemulante, et vomitu
destituta 5  invasionum ipsarum imminuta multum intensi-
tas et frequentia, haemorrhagiae narium, aliarumque ces-
satio, sputorum alborutn, tenaciura in flavo-viridicantia,
mobilia, crassa, copiosa incipiens mutatio; sudores uni-
versales levantes, ailpetentia, digestio ciborum, alvus
normales 5  successiva virinm refocillatio.

Ni refrigerium, errores in diaeta, tempestatis in-
jnriae, exaestuationes corporis motusve aniini graves,
aut vapores, fntni, pulveres irritantes etc. decursum tur-
bent, aut recidivas imperfectas provocent, stadium ter-
tiura a!iquot communiter durat septimanis; totus igi-
tur morbas ante nonara aut decimam rarissime suum
attingit finem.

§. 1487. Disposilio  in pertussim in aetate infantili
generatim, in organorum respiratoriorum irritabilitatespe-
ciatiin morbis praegressis ut pneumonia, morbillis etc.
adaucta invenitur. Causas ecocilantes  suggerunt: peeu-
liaris atmosphaerae constitutio epidemica,praesertim tem-
pus humido - frigidum et variabile, quemadmodum vere
frequentissime et autumno 5  et contagium specificum. lila
malum primario generatur et in epidemiain extenditur,
hoc autem citra dubium in alios transfertur ac disse-
minatur.

g. 1488. Natura  tussis convulsivae, licet numerosae
prostent de illa opiniones, hodiedum adhuc latet. Constat
modo, esse morbum diuturnum rebellem, contagiosum,
sui generis et decursus definiti; partim influxibus epi-
demieis, partim contagio specifico eum produci; initio
acutum, postea lentum facere decursum, et stadio primo
notam irritationis vel indaminationis specificae, altero ad-
fectionis nervosae, tertio debilitatis et reIaxationis mem-
hranarum mucipararum organa respiratoria vestientium

#88

praedominantem secumferre; — prolibus tinea capitis
aut scabie laborantibus communiter parcere; variolis
intercipi,et raro bis eidem insidiari subjecto. Quam Astruc
et Marcus  de indole pertussis inflaramatoria tulerunt,
sententia non totam ejus complectitur naturam specificam,
et nonnisi circa stadium pritnuin pro parte posset concedi.
Nomen bronchitidis epideviicae,  quod ei tribuit Marcus,
observatis non confirmatur. Nee sedes ejus quaerenda
in ventriculo, quemadinodum Huxham  ct >Slo!l  imprimis
opinabantur, utut egregia certis sub conditionibus virtus
emeticorum comprobata habeatur.

§. 1489. Tussis convulsiva tractamine apto ac regi-
mine congruo saepissirae sanatur.  Si stadio priino febris
et dyspnoea graves, atque tussis sputorum expers per-
stant, morbus, antequam perfecte evolvatur, leihalis  lieri
potest. Stadio secundo raro sub insultu lethalis superve-
nit haemorrhagia, aut suflocatio, aut apoplexia, haud
aeque raro haemoptoe, phthisis pulmonalis vel trachealis,
dyspnoea succedunt.

Malo protracto et favente dispositione scrophulae,
rhachitis, in infantibus infra anni aetatem hydrocephalus
acutus, tabes , facile explicantur.

Infantes teneri, debiles, valde irritabiles pertussi
periculosius, etsi non vehementius , ac aetate provectio-
res plectuntur. Ex parentibus phthisicis, asthmaticis
progeniti prae aliis periculo subjiciuntur. Absoluto altero
aetatis anno minus periculosa fieri consuevit.—Infantes
efdorescentiis cutaneis chronicis defoedati, aut qui in-
sultus nec frequentes nec validos patipntur, qui modica
gaudent expectoratione, qui intervallis liberis bene ba-
bent, appetunt, tranquillo reficiuntur somno, qui dem-
que ad finem insultus vomunt, facilius ac alii solent su-
perare pertussim; macilenti facilius ac obesi et laute
pasti. Quae vero vermibus,symptomatibus nervosis ante-
hac laborantes, et majoribus sub insultuum decursu hae-
morrhagiis adllictos consuetim graviter plectit.

m

Sonus inspirationem concomitans acutug subraucus,
stridulus, tussis expiralione subsequa praestitae duratio
protracta et vehementem et periculo plenum indicant
morbum. v  .1

Cura initio statim congrue instituta plurimum mitigari
potest stadium nervosum.

Stadio tertio, quousque excurrit, maxima adhaeret
in recidivas propensio.

§. 1490. Curalio  tussis convulsivae a causis amo-
vendis,  enervandis inchoari non potest, quoniam infrin-
gere constitutionem epidemicam tum scientiam tuin artein
superat medicam, et contagium , dum morbus cognosci
potest, jam pridem, agere cessavit. — Pro implenda in-
diculione  generali secunda  et therapia et diaeta cum re-
gimine stadiis singulis,et praedominanti in his characteri
catarrhoso-inflammatorio, nervoso aut debilitatis statui
adcommodentur est necesse. Primo  itaque sladio  tussis
convulsiva pro symptomatum et dispositionis individualis
ratione quemadmodum febris cafarrhalis jam leviš ac sim-
plex, jam gravis inflammatoria, in catarrhosam praeser-
tim pneumoniam ac bronchitidem proclivis (T. I. §. 566.
— 568.) consideranda et tranctanda venit. Quare et hic
sanguinis depletiones universales autsaltem locales, sub-
sequo tamen stadio nervoso semper ob oculos habito,
sunt instituendae, methodique ceteroquin antiphlogistica
solvens et evacuans, vel emolliens seorsim aut junctae
administrandae. Alvus speciatim eccoproticis, magnesia,
hydromelIe infantum, electuario lenitivo, nisi liberrima
sit, solvenda. — Complicationes obtinentes quocunque
stadio respiciantur oportet. — Stadio secundo  pertussis
ut morbus spasmodicus eminente membranae muciparae
organornm respiratoriorum et gastricorum adfectione
stipatus debet curari. Praedominante, uti plerumque sub
hujusce stadii initiuin, uberiore muci tenacis secretione
egregiain emetica exerunt virtutem, iisque quandoque
repetendis pituitam solventia; sal ftmmoniacus, squilliti-

490

ca; sulphur. aurat. antim., refractae tartar. emetici doses,
infus. pcligal. Senegae, etc. subjungenda, interpolanda.
Statupituitoso, nervosum spasticum fere aequante, eorun-
dem reinediorum cum nervinis jain pacantibus narcoticis
vel alterantibus, jam erigentibus apta requiritur combi-
natio, rjuemadmodum sulph. aur. antim. cum opio, extr.
byoscyami, belladonnae, pulv. Doiceri,  ipecac. dosi re-
fracta sola vel cum flor. zine., magist. bismuthi, aut cum
valeriana, moscho etc., vel et tart. emetic. cum Iapid.
cancror. methodo Fothergillii.  Hic pulveris ex tart. emet.
gr. uno etlapid. cancror. drachm. semis constantisgranum
infantibus anni unius aetatis e cochleari parvo lactis aut
aquae, tempore jentaculum inter et prandium raedio por-
rigi, hancque dosim quotidie, doneč vomitus cieretur,
augeri modieum curavit. Pulvis facile sumitur, et absque
vomitu etiam efficax, in specie diaphoresin et expecto-
rationem movens vix non omni stadio (deviter febrili cum
nitro admixto) egregius laudatur (Culien  opp. cit-
T. III.). Praevalenti autem, ut stadio secundo ulterius
progresso consuevit, statui nervoso pro tota casus in-
dividualis conditione mox  narcotica, uti praeter nominata
etiam pulv. radie., infus. foiior. belladonnae , aqua lauro-
cerasi, mox , labentibus praecipue stadio adultiore viri-
bus, nervina ineitantia, quemadinodum valeriana, mille-
folium , moschus , castoreum, asa foetida, haec enemati-
bus addenda, cum balneorum calidorum usu congrue op-
ponuntur. Laxitas insignis gmnmi ammoniacum, ipsumque
hepar sulphuris, granis quinque ad decem ex melle mane
ac vespere capiendum, indicat; maxima cum irritabilitate
simul obtusa et larga tenacis pituitae secretione cautum
tincturae cantharidum usum, a gtt. una ad duas, tres,
bis terve per diem ex syrupo et inucilagine guinmi ara-
bici, sine vel cum tincturae opii dosi infantis aetati cete-
risque adjunctis probe adeommodata, instituendum con-
cedit. Omni in času methodus simul prolicit antagonisti-
ca: et rjuidem per vesicantia epigastrio aut regioni

491

dorsali intra s c apni as imposita, per sinapismos suris ad-
plicatos, pediluvia acria cum cineribus aut decocto semi-
num sinapis, encmata irritantia, unguentum c. tartaro
emetico (Aulenrithii  dietam} ter quaterve de die regioni
epigastricae inungenduin , doneč pustulae prodeuntes in
ulcuscula vergere inceperint. Animus gaudio improviso,
terrore etc. fortuito commotus plurimum quandoque pro-
fuit. Remedia emollientia, relaxantia nune obesse con-
sueverunt.

Studio terlio  pedetentim ad medendi rationem robo-
rantem et restaurantem adaequatam transeundum est.In-
dicationi itaque amaricantia nota, lichen Islandicus, cor-
tex Peruvianus, balnea tum simplicia tum leviter arorna-
tica, esculenta blanda, eupepta, bene nutrientia, prae-
primis atmosphaera libera , pura, sieca, amoene calida ,
motus moderatior etc. respondent. Domicilii rationisque
vivendi inutatio quandoque summam fert utilitatem.

Spec. C, Singultus.

§. 1491. Singultus  fder Schluchzen, SchliickerfJ
inspirationem sistit subitam, brevem, sonantem, spastica
diaphragmatis contractione, angustata simul glo ttidis rima,
effectam.

Paucis post minutis secundis vel quoIibet medio pri¬
lilo repetit, jam mitis jam vehemens, imo totum concu-
tiens corpus; nune jier quadrantem nune per horas durat,
per dies quandoque aut septimanas, jam de die solum, jam
de noete vexat, mox continuus mox periodicus. Diu duirnns
oppressionem ventriculi, ructus , nauseam , vomitiones ,
anxietates, calores , defatigationem, animi deliquium ,
diaphragmatis dolores imo inflammationem inducit. Quan-
doque sternutando, tussiendo finitur.

F. G. II Briining,  singultus morbus, symptoma, signum, Tra-
ject. 1758.

Hecker, Conradi,  opp. cit.

492

1492. Singnltus semper vel  irritationis aut inflam-
mationis, vel  adfectionis nervosae diaphragmatis, idiopa-
thicae aut sympathicae, symploma  observatur.

Inde quae sit ad singultum disposilio , sponte intel-
ligitur. Caiisae excilantes  sunt primo  in času : offa gran-
dis, aut dura, aut aspera avide deglutita, potulentum
frigidum, acredo ciborum , pharmacorum, venenorum;
ventriculi oppletio; costarum inferiorum, vertebrarum
correspondentium fracturae, distorsiones, cartilago xy-
phoidea introrsum acta; diaphragmitis, aesophagitis, ga¬
stritis, aliorumve abdominis viscerum phlogoses, gan-
graena, illarum causae excitantes; nimia diaphragmatis
per vomitum, tussim, sternutationes, partus difficiles in-
tensio 5  heterogenea in ventriculo acida, biliosa, gene-
ratim acria, vermes , capitis commotiones , vulnera ete. j
času allero:  omnes potentiae debilitantes et in specie
systema nervosum adficientes, quales nevrosium in ge-
nere recensitae sunt causae, nec ncn morbi ipsi nervosi
uti febres nervosae, hysteria, hypochondriasis, epilepsia,
aliaeque spasmorum formae, febres intermittentes nervoso
indutae charactere.

g. 1493. Ubi symptoma leve, ubi grave, periculosuni,
imo Iethale sistat singultus, ex ejus indole, magnitudine,
duratione, ex inorbo principali, causa excitante etc. rite
pensitatis facile statuitur. In recidivam pronissimus est.

§. 1494. Therapiam  causis morbisque principalibus
diversis opponere oportet. Quare irritaraentum quoddaw
auferri vel dilui, leniri, dissolvi, irritatio initigantibus ?
teraperantibus in- et externis sedari, inflammatio congi -110
tractamine, nevrosis universalis medendi modo in nevro-
ses generatim commendato jam pacante, alterante, j aH1
incitante, jam antagonistico debent dispelli. Ad hunc
citra vesicantia, sinapismos, balnea, clysteres, errhina
spectant speciatim sternutatoria,longa aeris inspirati re-
tentio, modica pectoris per fasciam constrictio,deligatio

493

artuum, attentionis alia in objecta directio, commotio
animi subito inducta.

g. 1495. In convalescenlia  a recidivarum causis
singultum valde rebellem, molestum iino damnosum £T. L
g. 384-3 reddentium, maxime caveatur.

Spec. 7. Palpitatio cordis.

g. 149(5. Palpitatio cordis  ( cardiopalmus, dasllerz-
klopfenj motus hujus sistit inordinatos,vehementes, non
aegro solum ingratos ac molestos, sed observatori eliam
per adpulsum ad costas visu tactuque percipiendos.

Testa, Kreysig,  opp. cit. de morbis cordis.

g. 1497. Arteriarum pulsus corde palpitante inordi-
natus et inaeqnalis, saepe intermittens, ceterum nune
magnus ac durus, nune parvus, mollis ac debili«, respi-
rlum difficile esse eonsuevit, et saepe anxietas magna,
vertigo, membrorum tremores, altissimo mali gradu et
lipothymiae, aut convulsiones adsociantur.

g. 1498. Accessus palpitationum cordis intensitate,
duratione^ frequentia magnopere variant; jam de die pn-
tius , jam de noete intrant, et quibuscunque cordis acti-
vitatem immediate vel mediate exstimulantibus exaspe-
rantur, revocantur. Saepe sudore solvuntur.

g. 1499. Eminentem in cardiopalmuin dispositionem
subjecta exhibent admodum irritabilia, sensilia, debilia,
in nevroses prona, chlorotica, nec non quae plethora,
congestionibus sanguinis in visceribus abdominis, hel-
minthiasi laborant. Transitorium quidem cardiopalmum
stimulantia mox indigitataj quemadmodum adfectus am¬
ini, concitationes pathematicae, motus ac intensiones cor-
poris validae, aercalidus, potus spirituosi, coffeae ube-
riores, pharmaca calefacientia etc. provocare valent,
causae  vero cardiopalmi facillime ac frequenter repeten-
tis aut vix non continui in variis inveniunturmorbis,prae-
eipue in nevrosi multiplici, uti hysteria, hypochondriasi,

clilorosi, in variis etiam eordis vasorumrjue inajorum vi-
tiis organicis: anevrismate, ossilicatione, atresia, po-
lypo etc. etc.

§. 1500. Prognosis  in eordis palpitatione ex hucdum
prolatis facile elicitur.

§. 1501. In therapia  facienda primum est, eo ad-
laborare, ut causae amoveantur, morbus princeps causa-
lis auferatur , vel, si auferri neejuit, effectus ejus, cor-
dis irritatio,pro possibili deprimatur. Quem in finem modo
requiruntur essentiali: quies corporis animique summa,
ciborum potuumque irritantium, calefacientium, ut et co-
pia excedentium, pariter in(luxuum quorumvis circulum
intendere, accelerare, sanguinein rarefacere, et pletho-
ram universalem aut insignes sanguinis congestiones to-
picas inducere valentium strenua evitatio; potulenta in-
super ac pharmaca frigidula et refrigerantia vel pacantia,
digitalis etc., non raro, quemadmoduin plethora, vitiis
eordis organicis vigentibus, imo venaesectiones parvae ,
prout res postulant repetendae.Durante insultu ipso situs
quoque adeommodatus requiritur; horizontalis vel in la-
tere dextro utplurimum conducit, ceterum Iotio aut conti-
nua lateris sinistri peetoris cum aqua frigida humecta-
tio, et pro re nata haustus frigidae virtutem egregiam
exerunt palliativam.

Spec. 8. Vomitus.

§. 1502. Vomitus  in motibus  ventriculi, aesophagi;
pharyngis,nonnunquam et superioris intestinorum traetus
involunlariis , convulsivis et antiperislalticis ,  et in si¬
multanem musculorum abdominalium atque diaphragmatiS
contractionibus spuslicis  consistit, cum violenta centri"
culo contentorum  aut in eum undecunque delatorum p el '
os,  vel et per nares simul, expulsione  inde elFecta.

S. J. L. Doering,  diss. Hippocratis doctrina semiotica de vo-
mitu. Marb. 1793. 8.

E. Wtchmann,  Ideen zur Diagnostik. Bd. I. S. 163.

J- P. Frank,  Epitome etc. h . V. P. II. P. 303 etn-

495

§. 1503. Antecedere  vomitum solent: ructus fre-
quentes, nausea, vomituritio, quibus horror, dysphoria
uberior salivae confluxus, tremor labiorum, vertigo, e pi-
gastrii convulsio ac tensio consuetim adsociantur. l‘j lae _
nornena vomitum ipsum comitanlia  nimis nota, iusiore
haud indigent delineatione. Vomitum quies et levamen
secjuuniur,  quorum duratio, sicut vomitus cessatio vel
repetitiones a cajisae praesentia vel absentia, natura, et
agendi ratione pendent.

1504. Liter possibiles vomitus effectus malos  re-
feruntur: concussio et pressio vehemens viscerum in cra-
nii,pectoris, abdominis cavis sitorum, sanguinis in iisdem
congestiones,imo vasorum minorum quandoque diaereses,
inde vertigo quoque, Jiaemorrhagiae variae in- et exter-
nae, extravasata, oculorum, organorum deglutitionis',
ventriculi, pulmonum inflammationes ; imo apoplexia aut
suffocatio, amaurosis, struma, abortus, herniae, pro-
lapsus; anevrismata aut varices.

1505. Distinguitur  vomitus: a} ratione originis
in primarivm  et secundarium,, idiopathicum  et sgmpa-
Ihicum, subslanlivim  et sijmplomaticum;  h) pro cliara-
ctere in in/lammalorium  et nervosum,  spasticum; c 3  pro
inaterierum ejectarum conditione in guslricim  saburralem,
biliosum , pituitosum, cruenlum  seu haemalemesim, sler-
c or o simi, verminosum  etc. d 3  pro decursu ac duratione
in vomitum aculum  et clironicimi  s. habitualem, conli-
nuvm  et periodicum  eumque modo regulari vel erratico
recurrentem; et e 3  pro effectu et sequela in morbosum,
criticum, sululurem  et damnosum.

1506. Disponunl  ad vomitum magna ventriculi
irritabilitas etin motus antiperistalticos facilitas undecun-
que pendens, cum vel sine systematis nervosi sensibili-
tate universim exaltata,spasticisque morborum formis. Ex-
cilanl  vomitum a 3  idiopathicum:  cibi potusque copia ex-
cedentes aut qualitate vitiosi 5  pharmaca acria, nauseoso
donata sapore venčna acria, sed et narcotica; hetero-

496

genea varia, digestionem recusantia; saburrae ventricu-
lo contentae acidae, rancidae, putridae, pituitosae, bi-
liosae,vermes; externa aut per cartilaginein xyphoideam
introrsum directam facta ventriculi pressio, iclus ejus,
vulnus; gasffitis idiopathica, sympathica, inetastatifea,
acuta, chronica, suppuratio , induratio ejusdem praeser-
tim in pylori regione; — b) sympalhicum:  graviditas,
vividae rerura nauseosaruin imaginariae repraesentatio-
nes, motaš corporis in rheda r  navi etc. vacillantes, fre-
quens in gyrum rotatio, fauciuin ope pennae,digiti immis-
si etc. irritatio, praecipue vero inorbi sequentes: spasmus,
inflammatio acuta et chronica, induratio, angustatio,ob-
turatio intestinorum per faeces siccas duras, corpora
peregrina varia; volvulus, hernia incarcerata, qua saepe
vomitus pertinax, tandem plane stercoris (ileus, mi-
serere dichat)  cietur; phlogoses , indurationes alia-
que vitia organica hepatis, lienis, pancreatis, omen-
ti, mesenterii glandularumque ejus, vesicae tum fel-
leae tum urinariae, uteri, ovariorum, testium , renurn,
diaphragmatis, imo aesophagi, pharyngis, cordis, pul-
monum, meningum, encephali; viarum biliferarum et uri-
nalium per calculos irritatio; vulnera, commotiones ca-
pitis , hydrencephalus ; dentitio difficilis, dysmenia, ex-
anthematum praecursores impetuosi, eruptio ipsa difficilis,
Jnordinata, imperfecta; febres nervosae, aliae nervoso
circumdatae charactere, morbi chronici spastici aut con-
vulsivi; — c) metastaticum:  suppressiones diarrhoearun 1
profusarum vel diuturnarum, habitualium, sudorum, ul"
cerum chronicorum , efflorescentiarum chronicarum
acutarum, profluviorum sanguinis normalium aut in con-
suetudinem transgressorum, mensium praecipue, lochio-
rum, haemorrhoidum etc., rheumatismi, erysipelatis, ar-
thritidis etc.

§. 1507. j Dignilas  et significatio  vomitus symptoma-
tici, conditio critici jam in morbis, quos comitari obser-
vatur, expositae sunt. Salutaris ceterum esse potest vo-

497

mi tu s, ubi saburras , venena, substantias peregrinas ,
vermes ventriculo haerentes, calculos felleos exterminat
ubi diarrhoeas, oedemata, hydropes, statum pituitosum
morbos spasticos aut convulsivos chronicos modo suble-
vat essentiaJi, aut prorsus tollit; ubi contagium quoddam
susceptum, antequam universftlem exercere valeat effe-
ctura, eliminat. Anceps vero, vel periculosus est vomi-
tus, qui excedit vehementia, persistit, nil sublevat, vi-
rium dejectionem , lipothymiam, gravia symptomata ner-
vosainfert, pertinacem alvi retentionein, emaciationem,
exhaustionem virium post se trahit, vel faecum ejectione
^tipatur; qui aviscerum nobilium inflammatione, pervicace
alvi obstipatione, hernia incarcerata, laesionibus capitis,
hydrencephalo etc. suam repetit originem; qui hernio-
tomiam seauitur. Vomitu reddere fluida pomicea, aeru-
ginosa, brunea, grisea, nigricantia, cruenta (nec me-
tastatica nec critica), ichorosa, olida, malum. Qui a ven-
triculi organoruraque contiguorum indurationibus, scirrhis,
carcinomatibus,ulceribus aliis oritur, vomitus vix unquam
sanatur.

§. 1508. Pro vomitu  uon eritico, non salutafi radi-
calein in modum lollendo  requiritur, ut causae excitantes
aptissime et quam citissime auferantur aut enerventur,
ut malum princeps, ventriculi neinpe vel organorum ante
CS- 1506.) nominatoruin status irritationis aut inflamma-
tionis, vel sincere nervosus debelletur, spastica ventri¬
culi, diaphragmatis, musculorumque abdominalium irri-
tatio componatur, inhibeatur motus antiperistalticus, et,
einesi sedata, convalescentia convenienter curetur.

Quod causas auferendas attinet, saburrae gastricae,
venena, vermes, substantiae peregrinae, nisi ipso jam
vomitu sufficienter evacuentur, aquae latuae tepidae af-
fatiin haustae, cautae faucium irritationis vel emetici ope
eonfestim sunt eJiininandae; quemadmodum circa ga-
steralgiae curain §.  1370. fusius exponebatur. Repleto
Wmium ventriculo potus diluentes, solventes, aqua tepida,

«• 32

498

vel faucium irritatio prius adhibendae, ut modo mitiore,
quam emeticis consueto, depletio illius sollicitetur. (}uo-
cunque sub vomitus genere herniis adfecti erga incar-
cerationem, quousque lieri potest, praemuniantur, nec
non infantes corporepronato aut in latusposito ergasuf-
focationem praeserventur oportet. Vomitu non suliiciente,
sicut emetico potente contraindicato , adlaborandiun est,
ut noxae memoratae pro qualitatis ratione immutentur,
neutralisentur, decomponantur £quoad venena confer.
§. 393. et §. 13T0-3 i  A tf l ue  per enemata et purgantia
congrue selecta et caute propinata deorsum eliminentur.
•— Morbi principes therapiam exigunt toti eorum indoli
speciali, aegrorumque constitutioni convenientem, adeo-
que variam , suo ubivis loco jam traditain. — Vomitus a
vectione, vibratione etc. per quietem, vini boni aliquot
cochlearia, infusum aut aquam distillatam melissae , men-
tbae, flor. chamoinillae ets. , vel per infus. fabar. coireae
tostarum et illitiones spirituosas epigastrii, vitato simul
Omni cibo, curatur. Vomitum a gravidilate pharmaca ra-
rius sedant quam aj)tum vitae regimen. Attaman eo per-
tinaciter perseverante nune sensibililatein nimiain pacan-
tibus, imo opiatis, vel ubi debilitas simul adest, erigen-
tibus mox noininatis aut liquore min. Iloffm ., špiritu
aetheris nitrici etc. compescere; nune plethoram deple-
tionibus sanguinis caulis; nune sordes gastricas adcu-
mulatas eccoproticis auferre opus est.

Si vomitus sublatis et noxis et morbis causalibus
ultro pergit; si isti ac illae nequaquam aut non cito sa-
tis tolli queunt; si vomitus vehemens urget, curatio iu-
dicatur palliativa, symptomatica, in irritabilitatem uni'
versim aut topiče saltem excedentem minuendam, mode-
randas contractiones spasticas , et motum tubi intestina-
lis perlstalticum sollicitandum tendens. Absolvitur dosi-
bus exiguis remediorum internorum pacantium,sedantiuin

narcoticorum, e quibus opilim,  longe excellit, vel levitei
incitantium nervinorum, qualia saepe emimerabantur, vel

499

potus Riverii  aut pulverum ačrophororum, vel et opil
cum kali carbonico alternatim porrigendi; externe balneis
calidis simul, fomentis epigastrio adhibendis simpliciter
aroinaticis vel cum vino paratis,levibusve epithematibus
linimento volatili, lotione quadam spirituosa, ipsa tinctura
oj)ii illinenda; enematibus leniter irritantibus et evacuan-
tibus, postea pacantibus, spasinos sedantibus , aromati-
cis; antagonistica denique cutis praesertim epigastrii per
sinapismos, vesicantia, lenes frictiones siccas, cucurbi-
tulas siccas irritatione.

Sumim in curando vomitu momenti diaeta censeatur.
Cibiet potus, quos vomitus conditio exigit vel concedit,
nonnisi parvis portionibus , de reg-ula non frigidi, nec
durante vomitionis insultu aut mox finito capiantur,
situs corporis quietissimi in latus dextrum modice cur-
vatus teneatur, temperatura conveniens , aeris puritas
curentur et animi aegrorum exhiIaratio, summopere com-
mendanda.

1509. Convalescentia  non sedulam modo et con-
stantem noxarum superius recensitarum fugam, studiosum
ciboruin ac potuum selectum, summamque in usu expo-
scit temperantiam , sed saepe stomachicis cum et absque
nervinis , ut: arnaris, amaro-mucilaginosis , amaro-aro-
maticis, spirituosis, vino annoso blando , opio etc., nec
non , quae mox nominabantur , fomentis, epithematibus,
inunctionibus, balneis continuandis,aut scuto stomacliico
indiget conveniente.

Spec. 0. Baphania.

1510. Raphania  fconvulsio cerealis, die Kriebel-
krankheit, Krampfsucht) morbus gastrico - nervosus est
sui generis, a nutrimentorum e frumenti vitiosi farina
paratoruin usu suam ducens originem, variisque sympto-
matibus a ventriculo maxime egredientibus, spasmis toni-
cis et clonicis, molestoque formicationis sensu in arlubus,

32 *

500

praecipue digitis, intensiore autem malo sub universa
quoque čute, ipso iino linguae in apice se manifestans.

E. Wicfimann,  Bejtrage z ur Geschichte der Kriebelkrankbeit
i. J. 1770. Leipz. u. Zelle 1770. — Desselben kleine medi-
cinische Sckriften.

Lentin,  Beob. einiger Kranklieiten. Gottingen 1774. S. 1 — 80.

J. Taube,  Geschichte der Kriebelkrankh., besonders derjeni-
gen, die i. d. J. 1770 u. 1771 in deu Zellischen Gegenden
gewiithet bat. Gott. 1782. 8.

T)r. VVagner,  Beobacht. der Kriebelkrankheit in d. J. 1831 u.
1832. In Hufelancfs  u. Osami s  Journ. d. pr. II. October
1831 u. May u. Juny 1832.

Dreyssic/, Haas e,  i. d. a. W.

1511. Morbus a Galeno quidem jam memoratus,
primum tamen a Schtcenkfeld  in montanis Silesiae re-
gionibus 1558 exacte observatus, lentus communiter est
decursu et febris expers, hinc inde vero celer et febre
stipatus.

Času priore annis prava frugum qualitate et annonae
caritate mulctatis , quemadinodum annis 1771 et 1772 in
Saxonia (Wiclimann, Lentin, Taube, StarkJ,  1831
et 1832 in Borussia ( Wagner ),  nonnunquam epidend-
cus,  utplurimum prodromis  annunciatur, plures per dies
aut unam alterarave septimanam praecedentibus, uti sunt:
gravis membroruin delassatio , tremor, formicatio jam di¬
eta, dolor tensivus rheumaticum aeinulans, caput obtu-
sum, soporosum, dysorexia, ventriculi pondus, frigus
in abdomine et per dorsum decurrens. Ipsis sub invasio-
nibus formicationem praeviam spasticae membrorum, saepo
angulorum sub forma, digitorumque contractiones summ* 5
dolorificae excipiunt, vel tremor universalis, convulsio,
tetanus, in dorso frigus, aestus in internis, sitis inex-
plebilis , varium post tempus vomituritio vomitusque le-
vans cum pituitae tenacis, quandoque et nonnullorura
trichocephali disparis speciminum ejectione. Invasiones
pro mali gravitate ab hora dimidia ad duas protrahuntu.,

501

saepiusque per diem recurrunt. Perstant tempore inter-
medio sopor aliquis, capitis obnubilatio, dejectio animi,
spasticaeque in artubus contractiones, nonnunquam imo
stupor eorum et paralysis; adsociantur facies collapsa,
discolor, magna pupillae dilatatio, jam fames excedens
jain anorexia, qu»m ructus acidi, pyrosis , cardialgia
comitantur.

§. 1512. Raphania, dum in septimanas protenditur,
vel vomitu et alvo, multum pituitae tenacis nec non
trichocephalos saepe et ascarides lumbricoides eliminan-
tibus, aut efflorescentiis psorae similibus, vel abscessi-
bus ad corporis superiiciem factis, fuuslo  finitur modo;
vel in diuturnos fatiscit languores, in epilepsiam, fatui-
tatem, cataractam, ainaurosin , paralyses cum diarrhoeis
debilitantibus, tabera, hydropem transgressura;  vel vi-
i-ibus citius plurimum consumtis paralyses efficit, gan-
graenam membrorum, gangraenosas aliis quoque locis
vesicas, lipothymias, ipsamque deinum mortem.

§. 1513. Raphania febri juncta, praeprimis in Gal-
liae provincia (šo/ogne  observata, prodromis jam supra
enarratis jam nullis praegressis a febre orditur, similiter
ceterum, uti mox descripta, partim gastricis, partim con-
vulsivis, tetanicis atque soporosis cum sypiptomatibus,
vesicis gangraenosis, gangraena sicca, digitorum imo
et membrorum majorum secessu acute ac periculose de-
currit, nonnisi raro sub evacuationibus aut metastasibus
ante nominatis feliciter judicatur, utplurimum potius se-
ptimo jam vel octavo die interimit.

§. 1514. Cansa  excitans princeps, confirmante nu-
perrime Wagner  ( 4 . c.^), est secale cornutum, aestate
admodum humida in fruraentis pleruinque simul haud bene
maturis exsuperans, cujus e farina pisti panis aliique cibi
humidi, glutinosi, graves, mucido ac nauseoso donati
odore raphaniam producere valent. Incusantur et aliorum
vegetabilium: raphani raphanistri, lolii temulenti, agro-
stemmatis githaginis, nigellae sativae etc. inter fruges

502

uberius crescentiiim semina, sicubi farinam in nutrimenta
quotidiana impendendam larga ingrediuntur.

§. 1515. Morbus in montosis Gennaniae regionibus
nonnunquam in rnenses protractus haud minus, quam
acutus in Gallia, secumfert periculum. Indoles ejus et
circumstantiae externae simultaneae paucos modo conva-
lescere sinunt aegros; quorum potior numerus vel imme-
diate succumbit, vel epilepsiae prius, tetano, r paralysi
multiplici, tabi traditar.

§. 1516. Indicalio therapeiitica  prima est, emeticis,
dein purgantibus primas depurare vias. Hune in finem
ob pituitam tenacem et obtusam ventriculi ac intestino-
rum irritabilitatem fortioribus tartaro emetico,rheo,senna,
šale quodam acuendis etc., dosibusque majoribus opus
est, potu simul acidulo adjuvante. (Juo obtento specifica-
que mali causa sedulo et constanter evitata easdem, quae
pro nevrosium traetamine generatiin valent ($. 1337.ets.3,
nonnas sequi oportet. Wagner  0. c.) opii gran. seinis
cum tartar. vitriolat. gr. decem omni trihorio porrectum
plurimum laudat, sudorem inde moveri Iargum, citoque
intrare convalescentiamexpertus. — Exlerne vesicantia,
sinapismi, balnea calida, lotiones excitantes, atque fri-
ctiones spinae dorsalis partiumque spasmo tensaruin
egregio sunt auxilio.

Therapiam secundariain roborantem Wagner  nun-
quam vidit necessariam.

Spec. iO. Cliorea St. Viti.

$. 1517. Chorea Sl. Vili  (7SceIotyrbe, epilepsia
saltatoria, ballismus, der Teitstanz) spasmorum cloni-
corum species est, universalibus ut plurimum, faciei prae-
sertim et membrorum, convulsionibus, quibus conscientia
perstante motus corporis insoliti, gesticulationum P et '*
lantium adinstar, choream non raro aemulantes P er
ciuntur, sese manifestans.

503

O. W. Wede1,  de Chorea St. Viti. Jen. 1083.

E. Wichmann,  Ideen zur Diagnostik. Hannover 1 ~!> 4 . B  j

Jos. JBernt,  Monographia choreae St. Viti. Prag 1810. 8 . _

Deutsch bearb., vem. und verb. Aufl. v. Dr. J. A. Sohler
Wien 183«. 8 .

j. Schaffer,  diss. de cbor. St. Viti. Viennae 1815. 8 .

Hanse, Richter,  in opp. cit.

§. 1518. Morbus juniora fere solum subjecta, ab
octavo ad decimum quartum aetatis annum , plectit.
Ipse paucissima modo aetatis virilis provectioris vidi
boe adflicta malo. Lente soluin ac pedetentiin forma-
tur 5  per septimanas eriiin imo menses, quin semper at-
tendantur, praecedunt:  capitis gravitas, obnubilatio,
vertigo , cardiopalmus, formicationis per membra sensus,
dysorexia, dispositio animi peculiaris jam hilaris jam tri—
stis, gestus petulantiam mentientes. Motaš deinde con-
spiciuntur involuntarii, convnlsivi, supra memorati.
Qai periodis irregularibus de die exacerbantur ac remit-
tnnt, per vices quoque, de noete communiter, penitus
silent. Annunciantur saepe exacerbationes tales ac iu-
sultus vertigine, cephalaea, visus obfuscatione, muscu-
Iorum faciei convulsione, spasmo faucium, cardialgia,
oppressione peetoris, cordis palpitatione, membrorum
formicatione , stupore aut doloribus , nonnunquam et sin-
gnlari animi dispositione. Sub  insultibus ipsis aut exacer-
bationibus partes singulae , quidquid firmissima renitatur
volnntas, treinunt, vel iniras, ridiculas saepe in gesti-
culationes aguntur; vel aegrotus saltantis in modum se
gerit, aut huc illuc celerrime currit, aut in gyrum agitur,
aut celeritate ac dextcritate insolita et admiranda sane
alta conscendit loca etc.: chorea major  adpellata est.
Aliquando invasio eo solum restringitur, ut aeger genua,
femora, aut lecti integuinenta etc. pugnis citissime pul-
set (malleatio  audit) , vel brachia rotet, aut antrorsum
ac retrorsum, aut sursum ac deorsum moveat, vel eadem
aut et extremitates inferiores certam modo ad directionem
v. gr. juxta curvaut tantum lineata movere, ideoque cibum

504

potumve non nisi per circuitum ori ingerere,locura detcr-
minatum nonnisi per ambages adtingere valeat: chorea
minor  dieta.

Concomitantur saepe varia variarum corporis partium,
inusculorum scilicet faciei et cervicis , Iinguae , diaphra-
gmatis ete., symptomata spasmodica, inde loquelae diffi-
cultas, suppressio, suspiria involuntaria , risus , iletus,
peetoris oppressio, palpitatio cordis etc. Lateris sinistri
membra intensius quam dexfri prehendi consueverunt.
Sunt, qui subito vehementer lamentari incipiunt et fun-
dere Iacrymas, aegri; sunt , qui eestasi transitoria cor-
ripiuntur et s. p.

§. 1519. Insultu consimili mediam vel integram post
horam, vel et tardius linito, motus involuntarii pedeten-
tim cessant, succedunt defatigationis sensus, invasioni-
bus intensis ac protraetis somnolentia, somnns, sudor,
Sub insultu aetorum memoria aegro rarissime reiuanet.

§. 1520. Insultus tixa vel incerta post intervalla ra-
rius aut saepius, imo pluries, communiter de die solum,
majore tantum sub morbo de noete pariter, nune sine
nune ab ansa data v. gr. animi adfectu, errore diaetae,
incedendi tentaraine etc. recurrunt, maloque graviter in-,
valescente vix non continui evadunt.

Per se haud facile mortem inducit morbus, in men-
ses tamen tres, sex, in annos - imo protrahi potest; diu-
tius durans vel iterum iterumque revertens graviores in
nevroses, epilepsiam , rnaniam , amentiam , apopIexiam,
paralyses abit, vel febrim provocat tabificam.

§. 1521. Insignis in choream dispositio  in pueris,
praecipue in puellis invenitur, teneris, delioatulis, debi"
libus, parentum hypochondriasi, hysteria adfectorum,
nonnunquam et vesanorum progenie , corpore ac anirno
irritabilibus, praematuram adeptis pubertatem aut instin-
ctu sexuali praepostere provocato agitatis. — Causae
excitanles  a generalibus nevrosium causis non differunt.

I* requentissimis accensentur: pubertatis p eri o d us prač

505

mature inducta; adfectus animi,ira praesertim etterror;
maslurbatio j refrigeratio ; vernies ;  — rarioribus : sabur-
rae gastricae; excretionum, ef(lorescentiarura,tineae capi-
tis in specie, psorae, malorum cutisfscrophulosorum, ulcerum
suppressiones 5  vulnera, Epidemica  quoque viša est cho-
rea. (jVIedic. Jahrb. des k. k. osterr. Staates. X. oder
neueste Folge. I. B. 3. St.)

§. 1522, Morbi hujus peculiaris natura  nondum Ii-
quet; non tamen in assimilationis, sanguificationis et nu-
tritionis debilitate sola,nec in praedominante systematis
nervorum ac musculorum irritabilitate ac mobilitate šepa-
ratim, veram in utraque unita potius quaeratur oportet.
Soliter  et llaase  in propria quadam medullae spinalis
nervorumque inde proficiscentium adfectione, cujus tamen
demonstrare indolem nequeunt, illam esse fundatam
existimant.

1523. In medela  facienda conaraen primum in cau-
sam occasionalem ceterosque influxus nocivos tollendos,
enervandos, nec non durantibus spasmoruin clonicorum
exacerbationibus in aegrum ab omni contusione, lapsu
etc. defendendum convertere oportet. — Therapia in
morbum ipsum auferendum necessario dirigenda, remis-
sionum tempore potissimum , et juxta indicationes fiat, in
nevrosium cura generali expositas. Chorea nevrosi pu¬
ra reddita, numerosis in casibus in institnto clinico tra-
ctatis Jlores zinci, magister, bismuthi, cura infusis va-
lerian., ineliss., chenopod. ambrosoid., frequenteque bal-
neorutn tepidorum simpliciura, post saponatorum usu,
eminente cura successu adhibui, Amaricantia serius ad-
dere consuevi, nonnunquam ad corticem Peruvianum,vel
ad martialia tandem transgressus. Intra duas, tresve
septimanas morbus saepe,rarius quinta aut sexta demum
cessit.

Convalescenliae  tractamen, citra praevertendas re-
c idivae ansas, statui per morbum effecto restanti ad-
c °mmodetur; tonicum communiter instituatur, roborans ?

50«

digestionem, assimilationem universain, sanguiflcatlonem
proinde ac nutritionem secundans.

Getius II. Paralyses.

1524. Paralgsis  (j-esolutio, die Lahmung} facul-
tatem musculorum motricem in nna pluribusve corporis
partibus deperditam significat. Debilitas insignis, vel fa-
cultatis motricis jactura periodice ac transitorie tantuin
manifesta, paralgsis incipiem,  minor debilitatis muscu-
lorum gradus alonia  , inerlia  vocatur.

Immobilitatem  a paralysi obstacuIum,vigorimuscuIari
haud deficienti renitens, eoque non vincendum, distinguit.
Sic ligainentorum articuli lateralium , capsularium , car-
tilaginum interjectarum etc. siccitas, induratio,ossificatio
immobilitatem ejusdein pariunt.

§. 1525. Coexistens facultatis movendi ac sentiendi
defectus paralgsis completa, exquisitaj  solus prioris
defectus, vi sentiendi perstante , paralysis mcomplcla,
paresis;  partium infra caput sitarum, organis tum respi-
rationi tum humorum circulo dicatis exceptis, vel ct in-
feriorum modo extremitatum paralysis paraplegia  ^(Juer-
lahmung]); lateris alterutrius vel membrorum solum reso-
lutio liemiplagia  audiunt.

Paralysis ceterum completa aeque ac incompleta
partes varias tum internas tum externas musculosas
v. gr. tractum intestinalem, ventriculum, aesopliagum*
pharyngem, vesicam urinariam etc. infestare, universain
vel ad singulas tantum Iimitata partes, continua vel i (I "
termittens, periodica , substantiva vel symptomatica,pi’ 1-
maria vel secundaria esse polest.

II. Boerhaave,  aphor. 1057 —1070.

B. Cliandler,  Versuch iib. die verschiedenen Thcorien ti. Heil
methoden der Schlagilusse und Lahmungeu. A. d. Engl- ,n
Anm. SCendal 1787. 8.

Th. Kirkland,  Commeutar iib. d. Schlagfluss u. <1. I«ihmun to 5
nebsfc einigen andern damic vervvaudten Krauklieiieii.

Engl. Leipz. 1701. 8.

507

§. 1526. Paralyses quandoque subito intrant v. gr.
in  apoplexiis, saepe vero pedetentim fiunt debilitate, fri-
goris, aquae frigidae juxta partis nervos defluentis, for-
micationis vel torporis sensu, tremore, convulsione, spa-
smo tonico, atque doloribus diris praegressis.

Partes paralyticae utpluriraum Iaxae tanguntnr, pul-
sum exhibent topiče debiliorem, molliorem, minorem,
hinc inde intermittentem , successive frigefiunt, et oede-
inatoso saepius inflatae tumore contabescunt.

1527. Dispositio  in paralyses vel in musculis ipsis
obvia, vel in nervis ad eos spectantibus liorumque orga-
nis centralibus, medulla spinali, oblongata et cerebro
quaerenda est. In genuina ubique debilitate cuin irrita-
bilitate infracta, vel in aetivitatis vitalis impedimento,
suppressione consistit. Causas excUantes  potentiae no¬
če nies ac morbi sistunt, vel facultatem muscalorum mo-
tricem ipsain debilitantes aut penitus aufei-entes,vel con-
ditiones ad virium muscularium inanifestationem requisitas
subducentes. Suntautein hae causae vel idiopathicae vel
sympathicae, et vel systemati nervoso, vel circulatorio,
vel ipsis musculis proxime inhaerent. Huc proinde perti-
nent: a} quaecunque cerebri, medullae oblongatae, spi-
nalis, nervoruinque ex iis prodeuntium influxum potenter
infringunt vel tollunt, unum alterumve istorum organo-
rum premendo, laedendo , destruendo , vires eoruin inhi-
bendo , labefactando , exhauriendo, quemadmoduin: ple-
thora, humorum congestio, extravasatum, columnae ver-
tebrarum curvaturae, tumores, excrescentiae osseae,
nervorum induratio, exsiccatio, vulnus, disscissio; va-
pores arsenici, hydrargyri, plumbi, hoc ipsum, narcotica
quaevis interne in abusum tracta; validae cerebri medul-
laeve spinalis concussiones; refrigerationes magnae ac
subitae, dolores,in(Iainmationes vehementes rheumaticae,
»rlhriticae, aliae; colicae dirae; febres intermittentes
»lalignae; terror fortis, ira effrenis, nonnunquam et ver-
“ies; quibus cunctis plerumque spasmi clonici ac tonici

508

prius excitari, hosque paralyses demum sequi observan-
tur. b) Quae humorum totius organismi plurimum ininuunt
copiam, vel liberuin intercipiendo adfluxum partiam sin-
gularuui nutritionem praepediunt easque viribus spoliant,
uti: haemorrhagiae quaevis profusae, phiebotomiae exce-
dentes , diarrhoeae, seminis jacturae niiniae , nutrimen-
torum inopia; arteriarum singularum compressio, dis-
sectio, anevrisina ampluin, rigiditas , ossificatio etc. c}
Quae fibras musculares ipsas motibus ineptas reddunt,ut:
extensio earuin, distractio, pressio, contusio , vitia or-
ganisationis, v. gr. ossescentia, in materiam adipi, cerae
aut spermati četi similem commutatio ; intensio immodica,
plenarius inotuum ac exercitation«in defectus.

§• 1528. Paralyses diuturnos, et quo longiores eo
pertinaciores sistere consueverunt morbos. Qnae a ple-
thora universali vel locali, a inetastasi varia suam tra¬
bant originem, cura congrua haud neglecta non difficul-
ter saepe sananlur;  quae vero vitiis organicis nalla ope
pharmaceutica vel chirurgica auferendis producuntur, in-
sanabiles perstant.

Paralyses ab apopIexiis praecipue aetate senili, a
causis magnopere debilitantibus, exhaurientibus , et ad-
fectione cerebri organorumque sensuuin praevalente sti-
patae, nec non partium paralyticarum sensibilitate abo-
lita, frigore, laxitate , pallore, oedemate vel et tabe
insignitae, diutissime durare, rebellesque sanationi re-
sistere solent.

Hemiplegiae saepe in apoplexiam, vel in fatuitateiu ?
araentiam, in amaurosim, acoiam, alaliam transeunt.
Paraplegiae insanabiles plerumque manent. —■ Extremi'
tatum inferiorum facilius, si unquam, ac superiorum P a '
ralyses sanationem adraittunt.

Sunt autem sanitatis redeuntis praenuntii: formica-
tionis, titillationis, aut vellicationis, puncturarum nou-
nunquara fortiorutn imo doioruin in inembro paraly ico
sensatio; succussiones electricis .analogae, convulsiones

509

leves aliqua motus facultasper vices manifesta • ca-
lor, elasticitas et transspiratio restitutae; quandoque
eruptiocutanea; pulsuum magnitudo et v iger inerescentes.

§. 1529. Therapia  paralysium ad indicationes gene-
rales notas disponitur.

Causaruin excitantium indoles ac sedes diversae di-
versam quoque , hinc inde specificam, curandi melhodum
rationali-empiricam exigunt. Sic paralyses ab imminente
aut praesente jam apoplexia ope venaesectionum promte
institutarum, enematum evacuantium , regiminis subfri-
gidi, quietissimi; paralyses extremitatum inferiorum a
chronica periostii vertebrarum dorsalium phlogosi, sup-
puratione, ad Pollii  exemplum per fonticuJos duos juxta
partem columnae vertebralis adfectam utrinque faetos,—
a vaporibus arsenici etc. per sulphur, hepar sulphuris ,
saponem, kali tum interne tum in balneis administranda,
—. a b intoxicatione plumbea citra haec eadem per mercu-
rialia quoque, nec non per emollientia, humectantia, •—
a rheumatismis inveteratis externe per epispastica nota,
urticationem, electricitatis, galvanismi, cauteriorum, sed
et Jotionum frigidarum, embrocationis usum, interne per
excitantia transspirationem moventia, camphoram, gum-
mires. guajaci, liquorem, salem volat. corn. cerv. etc.
apte traetantur. Requisitae sanguinis copiae, digestioni,
sanguificationi, debitae excretiones inter et restauratio-
nem proportioni deficientibus ratio medelae nutriens, ro-
borans,evacuationes niinias cohibens opponenda est. Vitiis
musculorum singulorum organicis quandoque nonnisi chi-
rurgia valet mederi.

Haec phaenomena exclusivos nucis vomicae vel striebnini
effectus minime constituunt, ab aliis enim remediis saluti-
feris, venaesectione, arnica, emetico etc. haud minus in-
ducuntur. Manson  ab jodinae, Anderson  a rhois toxicon-
dendri usu siinilia viderunt. (Hufel.  u. Osann,  Bibl. d. pr.
H. 1831. Febr. p. 82 ets.) Quare non specifici sunt pbar- *
macorum quorumcunque effectus, verum communia sanita-
•=*. tis redeuntis signa.

510

§.  1530. Causa materiali non obtinente aut ea jam
abacta, paralysis nune ex debiliiate et defieiente irrita-
bilitate perstans, vel ex causis debilitantibus et irritabi-
litatem direete aut indireete obtundentibus profecta reme-
diis indiget incitantibus, in nervos specialius activis,vel
alterantibus efiicaciae intensioris. lllis adnumerantur, in¬
terno pro usu: valeriana, calatn. aromat., camphora,
]iq. corn. cerv., spirituosa et aetheres,olea aethereaetc.;
pro usu externo: lotiones, inunctiones, epitheinata, balnea,
emplastra irritantia, stimulantia, frictiones siccae mana
nuda vel linteo, panno, scopula setosa armata instituen-
dae, pulsatio, flagellatio, urticatio, electricitas, galva-
nismus , moxa, cauterium potentiale, fors et acupunctu-
ra. Alterantia sunt praecipua: arnica, gratiola, ipeca-
cuanha, tart. emeticus, fortassis pulvis quoque aut ex-
traet. adeo laudatae a vanLier, Roose, Magendie  nu-
cis vomicae, a-j—~ ad 1—3 grana bis terve per diein
porrigendum. Uigestionis, sanguificationis, nutritionis
languor tonicorum poscit connubium. Remediorum dieto-
rum virtus distraetione aegri et exhilaratione, adfecti-
bus animi gratis ac modicis, potente voluntatis iinperio,
et, ubi movendi facultas aut non penitus abolita fuerat
aut revei ti incipit, usu partium paralyticaruin assiduo 5
prudenter adeommodato plurimum intenditur et acce-
leratnr.

4

Remedia externa ut partis laborantis nervis quain
proxime adhibeantur conanduin est, ideoque origo eorum
et decursus ratio probe considerandae.

§. 1531. Paralysi feliciter sublata praecaveatur re-
cidivis noxas quaslibet, causarum titulo supra recensitas?
striete vitando; nec non sequelae paralysiuin frequentio-
res: debilitas partium, laxitas, macies, sensibilitas deje-
cta aut quandoque exsuperans, methodis medendi tom-
ca, restaurante, incitante, imo et irritante debellentur.

511

o nn o VI. Nevroses cim functionum sijslematis nervosi
aberralionibus mixlis.

§. 1532. Continentur hoc ordine morbi, qui chara-
cteres aliquibus nevrosium ordinibus hucdum expositis
competentes praeseferunt unitos,adeoque vel sensus com-
munis anonnadeviationes cum sensus interni, aut motumn
muscularium aberrationibus, vel sensuum hallucinationes
cum instinctuum naturalium dellexu etc. etc.

Species  huc spectare mihividentur: hypochondriasis
ethpsleria; epilepsia} ver (igo; sopor; apoplexia; lipo-
thynda  et asphyxia; hydrophobia.

Spec. 1. Hjpocbondriasis et hysteria.

§. 1533. Ili/pochondriasis  (dieITypocliondrie) viro-
rum idemest, qui in feminis hysteria  dicitur, rnorbus;
cum nec causae utriusque, nec aegrotantium sexus diver-
sitas essentialem naturae differentiain constituant. Ambae
enim in systematis nervosi adfectione consistunt, per
immodicam hujus sensibilitatem et dysphoriam,multifarium
symptomatum nervosorum formae diversissimae lusum,
attentionera aegrotantium in staturn morbosuin fixam, con-
tinuamque circa eum occupationemsollicitam sese proden-
te, et functionum visceruin abdominis inertiae utpluriinum
consociata.

In coinmunem hujusce status sequelam influx:ifs ex-
terni aliasac in hominibus sanis sollicitant impressiones ^
aegrotantes nec de his congruas ideas, nec genuinum
proprii status sensum nanciscuntur, multiplici illusionum
generi facillime exponendi.'

Tli. Sydenham,  Opp. omn. in diss. epist. ad G. Cole  M. Doct.
de variola et lij sterica passioue.

Fr. Ho/fmanni,  med. rational. syst. T. IV. P. III.

Joh. Kdmpf,  Abhandl. von einer neuen Methode, die Iiart-
niickigsten Krankheiten des Unterleibes, und besonders die
Hypocbondrie, sicher und grtindlicli zu heilen. Zweyto
Ausgabe. Leipz. 1786. 8.

512

Al. Ant. El%el y  diss. de morijo hypochondriaco. In Stollii  dlss.
ed. Eyerel. Vindob. 1789. V. II. p. 393—436.

Ludiv. Sforr,  Untersuch. iiber den Begriff, die Natur und die
Heilbedingungen der Hypochondrie. Stuttg. 1805. 8.

K. J. Zimmermann,  Versucfi iiber die Ilypochondrie und Hy-
sterie. Bamb. 1816. 8.

Traite de maladies nerveuses ou vapeurs, efc particuleremenfc
de l’hysterie et de l’hypochondrie par M. Louyer-Willermay.
T. II. Pariš 1818. 8.

J. P. Falret,  Betrachtungen iib. d. Hypochondrie etc. etc. A.
d. Franz, iibers. von Wendt.  Leipz. 1823. 8.

§. 1534. Forma hojus morbi utraque maxime et adeo
mutabilis est,ut morborum protei nomine donata sit, atque
completam delineationem difficulter concedat. Utraque
vero c ommunibus,  quae sequuntur, insignitur symplo-
matibus:  attentione in corporis statum minimasque ejus
mutationes exorbitante , mutationum morbi et terminatio-
num infaustarum metu; magna animi desponsione 5  roen-
tis per sensus et illusiones detentione; gravibus de de-
bilitate musculari magna ([apparente) querelis; morosi-
tate ; doloribus ac spasmis sine manifesta occasione, va-
rias corporis partes infestantibus vagis , trahsitoriis,va-
rias per imaginationes aegrotantein angentibus ; inquietu-
dine, dispnoea, anxietate , cardiopalmo , insolita arte-
riae coeliacae pulsatione; frequente palloris et ruboris ,
aestus et frigoris alternatione, extremitatum plerumque
frigore, cutis formicatione, pruritu, ardore; pulsu lan-
guido, parvo, inaequali et inconstante; — altior mali
gradus etiam frequente sed fugace macularuin et scintilla-
rum visione, amb!yopia, aurium susurru, baryecoia, ol"
factus et gustus hallucinationibus , somno turbato, verti"
gine, animi deliquiis. Horum plura, mox tamen haec moN
alia, aegros aut aegras subito utplurimum invadunt,
varioque tempere tenent. Insultus ejusmodi periodis m'
certis jam brevioribus jam longioribus, maxime ab annm
adfectibus et pathematuin efTervescentiis, recurrunt, et
aliis non raro multiplicibus stipati phaenomenis.

513

Hgpochondriasis  (^Milzsucht) in specie  systematis
gastrici adfecti et stasiuin in abdominis visceribus obti-
nentiura insuper offert syinptomata, uti: adpetentiae mox
excedentismox deficientis inconstantiaui, sitim variabilem
ponderis et oppletionis in ventriculo et abdomine šensum
utriusque tensionem etexpansionein: digestionem tardam,
imperfectam; ructus acidos , pyrosim cardialgiam, fla-
tulentiae incommoda; alvi obstipationem frequentius ac
diarrhoeam, quandoque vomitum; solitudinis amorem,
dispositionem animi coramuniter tristem, quandoque ta-
men per momenta valde Iiilarein et jocosam; nune vali-
dum eoitus desiderium, nune plenam in sexum sequiorem
apathiam.

Hvsleriae  £Hysterie, Mutterbesclnverde), nonnun-
quam uteri aut ovariorum vitiis junctae, symptomata specia-
lia  sunt: functionum sexualium turbae et peculiaria phae-
nomeria nervosa, inquietudo praecipue et borborygmi, in
abdomine; uteri per vices turgescentia et motus ; sensus
globi in iino ventre moti, ab uteri pterumque regione
per abdomen, ventriculum, pectus specialius aesopha-
gum, ad pharyngem adseendentis, hunc constringendo,
colloque sub inflato ac vasis ejus turgentibus suffocatio-
nem minitantis (globus hyslericu.it) ;  instinctus sexualis
aut silentium aut vigor nimius ; hemicrania, clavus hy-
xlevična  i. e. cephalalgia a frigore ordiens et ad parvam
capitis plagam circumscripta, quasi a ciavo in cranium
adaeto; virium delassatio subitanea, ansis vix uliis aut
levissimis nequaquam respondens; lipothymia jam solum
adparens perstante nimirum conscientia integra, jam
realis, imo asphyxia protrtfeta; spasmi varii et convul-
siones,ce!eris saepe cachinnorum spasticoruin cum lacry-
matione cilra causam psychicam alternatio.

§. 1535. Hypochondriasis et hysteria admodum diu-
turnae sunt et pertinacissimae. Iusultus earum vehemen-
tia et numero symptomatum, durafione, repetitione sum-
ttiopere variant. Qui ab uno alterove communiter sym-
tf« 33

514

ptomatum recensitorum, saepe a frigore ethorrore, cum
largo urinarum limpidarum, pallidarum, aut straminei
vel pallide viridicantis coloris (^spasticaruin dictarutn)
lluxu ordiuntur, variumque post tempus cum similium vel
et turbidarum,serum lactis aemulantium secessu, frequen-
ter cum sudore-, et in sexu sequiore nonnunquam cum
fluidi mucosi e genitalibus excretione desinunt.

§. 1536. Juter ceteras dijferentias  illa in hypochon-
driasin et hysteriam sine  et cum malerie,  i. e. sine aut
cum materialibus viscerum abdominis in genere, aut te-
sticulorum , uteri ovariorumque in specie mutationibus,
sive primariis et causalibus, sive secundariis et sympto-
inaticis obvenientem , notatu dignissima.

§. 1537. In hypochondriasin et hysteriam disponun-
tur  homines systematis nervosi perquam irritabilis ani-
mique teneri ac mollis, congeniti vel per educationem
emollientem, vitae genus otiosum ac sedentarium, late-
ralem animi ac sensationum culturam, nimias mentis in-
tensiones etc. adquisiti; digestione languida insuper labo-
rantes. •— Ad causus efficienles  spectant: studia prae-
matura, nimia, invita et repugnante Minerva suscepta,
continuata, vel ad unicum circumscripta objectuin; ni¬
mia phantasiae concitatio, animi continuus per moeroreiUj
aegritudinem , invidiam, zelotypiam, amorem infelicem i
irrequietam lionoris cupidinem, arrogantiam offensam etc-
motus; exsuperans sensationum fotus, denegata instin-
ctus sexualis vigentis aut imo exaltati sedatio, excessuS
in venere, masturbatio, incongruae vigiliae ac somnus;
— sessio aut in genere quies nimium dilecta, protracta
in habitaculis calidis, humidis simul ac udis mora; victuS
vilis, diaeta inordinata, potulentorum calidorum abusus ;
stases in visceribus abdominalibus; plethora abdominabs
quemadmodum ante haemorrhoides (§. 1156-7 et artliri'
tidem 1309.); profluviorum cruentorum normalium aut
habitualium,mensium imprimis et haemorrhoidum suppres
sio; humorum jacturae nimiae; gravamina a verrni us

515

praesertimtaeniis; purgantia etdrasticaquaevis in abusum
adhibita.

§. 1538. Idea  de liypochondriasi et hysteria supe-
rius pronunciata per symptomata principalia eorumque
sedein,per dispositionem atque potentiasexcitantesutrius-
que corroboratur. Aniini passiones aegrotantium et ima-
ginationis sub iisdem ludibria adeo exorbitant, ut vesa-
niae, melancholiae speciatira, accedant. Essentialis et
attentione dignissima est oppositio, inter sensibilitatem
nervorum sensibus inservientium omnium exaltatam, ani-
mae occupationem de statu raorboso, partimque veris mor-
bose tamen adauctis sensationibus, partiinhalluciiiationibus
irrequietam, sollicitam , et inter viscerum abdominis lan-
guorem ac inertiain intercedens. Status uterque mutuo in
nexu tanto haerere videtur, ut alter systema nervosum
altius attinens potentiis morbiticis tam directe in idem
agentibus, ante nominatis, quam plexuum abdominalium
irritabilitatem atque vigorem deprimentibus procreari
possit, et ut Iiypochondriasis aeque ac hysteriae germi-
ua memoratojain systematis nervosi altioris jam plexuum
abdominalium e statu inorboso (cuin vel sine materin)
propullulent. S gdenham, Fr. Hoffmanu, E. Sla/d,
Ji. Vogel, J. Kampf  et auctores plerique posteriorem,
Hanse  priorem siinul genesis fontem ob oculos habuere;
fallitur autem Falrel,  constantem in oinni hypochon-
driasi adfectionem encepliali primariam defendens.

1539. fIypochondriasis et hysteria in se spectatae
non periculosas quidem, duratione tamen longissima,sym-
ptomatum conditione, et facillimo insultuum recursu haud
minus molestas aegris quam taediosas medicis, et delas-
santes sistunt morborum formas. Hereditaria diathesi de-
ficiente nonnunquam aetate provectiore, vel et citius ma-
trimonio , mutatis negotio , vitae ratione, habitaculo et
domicilio, climate etc. fugantur. Quandoque et haernor-
r hoidibus, arthritide, efflorescentiis cutis chronicis etc.
ev olutis cessant. Quo diutius autem perseverant, quo

33 *

516

frequentius suas repetunt invasiones, eo profundiores
agunt radices , eo certius turbas in abdomine provocant
aut jam praesentes adaugent; eo longius non sanationis
modo spem proscribunt, sed alios insuper certius indu-
cunt morbos: melancholiam , maniam , epilepsiam, apo-
plexiam, vel hydropem, tabem.

Subjecta hyj>ochondriaca et hysterica a febribus et
exanthematibus epidemice regnantibus plerumque per-
stant immunia.

§. 1540. Therapia  tam in morbum totum auferen-
dum, quam in mitigandas invasiones singulas, praeserlim
valde molestas vel vero periculosas, tendat oportet.

Pro morbo toto abigendo causae liberis intervallis
durantibus tollantur, infringantur. Mala proinde localia,
stases in abdominis visceribus, si in culpa aut morbo
conjunctae adsunt eumque pro parte coefiiciunt, alunt,
victu tenace omni, farinoso, glutinoso , acido, pinguij
potu emolliente , relaxante, excessu in venere etc. stricte
vitatis , per interna solventia, serum lactis , aquas sote-
rias solventes, enemata similia, Kdmpfiana,  balnea ca-
lida simplicia, saponata muriata, victum succulentum
digestu facilem, sedulum in atmospbaera libera motuffl?
mentis distractionem, exhilarationem etc. auferantui'.
Plethora universalis aut localis solum, in abdominis vis-
ceribus obtinens, per adaequatas sanguinis depletiones
et methodum antiphlogisticam in genere subtrahatur. V e '
bilitati universali cum praedominante functionum viscem®
abdominalium languore et inertia absque stasibus tam en ’
tumescentiis, indurationibus etc. per methodum speciali uS
in haec viscera dirigendam incitantem, irritantem, i°
borantem, nec non congrue nutrientem ac restaurante®
occurratur etc.—Momentis corporeis aut causalibus,a
morbum saltem alentibus et intendentibus sublatis, hi c ip &e
nune purenervosus redditus modo adeommodato psychu®?
diaetetico, atque per pharmaca traetetur, proprie a
subjecti hypochondriaci vel bysterici omnes shn<d a er

517

tissiine computentur. Hune in finem faciunt: aegrot^ntis
distraetio et exhilaratio per expositiones rationales , so-
latium ac spem praebentes, consortia et conversationes
ipsi gratas , deambulationes , vectionem , equitationem
tempore sereno in regionibus amoenis; rusticationem,
peregrinationem; lucubrationum mentis majorum omnium
fugam, et occupationes potius ac labores, partim atten-
tionem a morbo derivando, partim corpus pedetentim ro-
borando ac durando, simulque viscerum abdominis inei--
tiain corrigendo proficuos: lusum billard dictum , leviora
hortulani ac ruricolae negotia, ligna serrare , runcinare,
tornare et similia; cibi ac potus normalibus se- et excre-
tionibus cunctis, alvo maxime et transspirationi, nequa-
quam adversi, digestu faciles, ast nec acidi autmultum
salsi, nec relaxantes aut calefacientes, moderata sumti
copia; pharmaca denique incitantia in systema nervosum
praecipue activa, leniora času singulari et potentiora,
in- et externe adhibita, uti chamomilla, valeriana, mil-
lefolium, melissa, mentha, castoreum, moschus, asa
foetida , camphora; — spir. aether. sulphur. nitric. etc.,
sp. meliss., liq. corn. cerv. etsuccinat., sal/volat. corn.
cerv., ol. anira. Dippel. etc., jam singula jam apte co-
pulata. Formey  (verm. med. Schriften 11. I.) balnea
egelida, successive frigida — a grad. 23 ad 14 R. rece-
dendo — per 10, 15 minuta prima princeps declarat re-
medium. Utut de egregia illorum virtute non sit dubitan-
duin, usus tamen magna indiget circumspectione.

Ipsis dolorum et spasmorum h)q)ocliondriacorum et
hystericorum sub insultibus, concitato simul humorum
circulo et orgasmo, penes regiraen saltein negative anti-
phlogisticura, pharmaca pacantia uti mucilaginosa, inu-
cilaginoso-oleosa , alias vero nervina mox nominata iu-
et externe administrata, speciatim millefolium, chamo¬
milla, melissa, valeriana, castor., as. foetid., liq. c. c.
succin. etc. pro re nata opio, extr. hyoscyam. etc. unita
conveniunt. — Lipothymiae hystericae odoramentis va-

518

riis, citissime vero pennarum adustarum aliorumve em-
pyreumaticorum odore dissipari solent.

§. 1541. Princeps in convalescentiae  cnra momen-
tum causas mali occasionales fugiendas, diaetam con-
gruam et regimen strictissime atque constanter servan-
dnm concernit; reliqua, siquidem adhuc requiratur, cu-
randi ratio specialibus semper adcommodetur circum-
stantiis.

Spec. 3. Epilepsia.

§. 1542. Epilepsia  (morbus caducus, sacer, comi-
tialis, herculeus, die Fallsucht, fallende Sucht) nevro-
sis est, spasmorum consuetim universalium, partim et
praecipue clonicorum, partim tonicorum insultibus, con-
scientia et sensationibus, consequenter et sensuum ex-
et internorum functionibus cunctis suspensis, insignita-

Boerhaave,  aphor. 1071 —1088.

Tissot ,  Abhandl. vou der fallenden Suclit. Aus dem Franz.
Beri. 1771. 8.

Lentin,  von der habituellen Epilepsie. In seinenBeytr. z. aus-
iibenden Arzneyw. B. III.

Ed. El. Birly,  Diss. de epilepsia. Vien. 1S14.

Ed. Lobenstein-Lobel,  VVesen und Heilung der Epilepsie.
Leipz. 1818. 8.

J). C. Sommef,  die Behandlungsart der idiopathischen Epi'
lepsie etc. etc. Quedlinb. u. Leipz. 1819. 8.

J. Cooke,  Historj and Method. ofCure of tlie various SpecieS
of Epilepsie etc. etc. Eond. 183 f 3. 8.

§. 1543. Insultus jam brevioribus jam Iongioribus
post intervallis, jam subito, jam prodromis variis prač"
gressis intrant. Primo in času duo,  altero tria sladia?
prodromorum scilicet, convulsionmn et soporis disti»'
gnuntur. Liter prodromos  frequentiores observantur-
gravitas capitis, cephalalgia, vertigo, agrypnia ve *
somnolentia major, insomnia inquieta, anxietas, gasteral
gia, abdomen llatibus expansum, multiplex visus , aa ^
tus, olfactus etc. liallucinatio; animi dysphoria pecobariS

519

moestitia aut morositas, irascibilitas; spastica variis cor-
poris partibus symptoinata etc.; non raro aura epilepti-
ca i. e. sensatio quasi halitus ab una alterave extremita-
tum ad spinam dorsi, in specie ad plexus coeliaci regio-
nem,vel a spina dorsali versus cerebrum et sic porro mi-
grantis, jam calidi jam frigiduli, vel formicationis vel
ictus quasi electrici. — Insultus  ipse ntplurimum a cla-
more aegri penetrante orditur, quicum aliquot passus
titnbando celerrime progressus aut in gyrum actus con-
cidit, et conscientia et sensu privatus. Siinul convulsio-
nes majores minoresve ingruunt, communiter universales,
cum diversis singularumpartium motibus ac distorsionibus,
pollicum retractio, tensio musculorum abdominalnim spa¬
stica, respiriuin difficile, acceleratum, suspiriosum, ge-
mebundum, inordinatuin, spuma oris, dentiuin stridores,
borborygmi sonori, erectio penis , et ad insultus finem
saepe urinarum, alvi excretio imo et seminis ejaculatio
involuntariae; pulsus tangitur frequens, suppressus, in-
ordinatus, intermittens; cutis, oculorum et s. p. sen-
sibilitas suspensa est; faciei ac colli vaša expansa, facies
turgens rubra, dein uti labia livida cernuntur , rotantur
oculi et distorquentur, nictitant palpebrae, turget, rubet,
sensim madet tota superficies et] s. p. Stadium istud
pauca plerumque, 5, 10, 15 minuta prima, raro plura
excurrit, et symptomatibus meinoratis sensim remittenti-
bus, tune cessantibus, perceptibili hincinde Ieviore ad-
liuc convulsione, membrorum tremore, llatibus olidis se-
cedentibus, quandoque et vomitu vel  in delassationem
et animi dejectionem sub.sudore universali foetente et
conscientiae reditu desinit, vel  in soporem prius profun-
dum , mox breviorem mox Iongiorem transit, quo soluto
aeger per tempus (i-—§ horae) de capitis obnubilatione
atque dolore pressivo conqueritur, conscientiae et sen-
tiendi facultatis integritatem nonnisi pedetentim recupe-
raturus. Insultus sequelae nune successive dissipantur,
aegerque vel ad prosimum usque insultum sanitate rela-

520

tiva, animi libertate et hilaritate gaudet, vel tempere in-
termedio cephalaea obtusa, vertigine, balbutie, amb!yo-
pia hallucinatione visus etc. magis minusve adlicitur.

§. 1544. Ilaro unicus occurrit .insultus epilepticus;
communissime enim hic tempore statuto vel incerto, de
die aut nocte, omni medio vel quadrante anni,omni men-
se, septimana, die, ingravescente malo pluries imo intra
nycthemeron revertitur. Occasio data v. gr. error diae-
tae aut regiminis, validus animi adfectus, ira etc. nequa-
quam sem|)er eruitur.

Morbus pertinacissimus  esse consuevit. Per annos
perstat, saepe totam imo comitatur vitam. lmminutio et
sanatio  fors contingentes nunquam subito, sed invasioni-
bus antea mitioribus atque continuo rarioribus factis,et
sub sudoribus nocturnis (SommevJ  universalibus, non
debilitantibus, urinarumque foetentium, non hypostatica-
rum , lluxu inlrant. Insultus frequentiores rebellem red-
duntmorbum, variaque facile inducunt mala poslhuma.
inemoriae ac intellectus imbecillilatem in specie, fatuita-
tem, dejcctionem animi, melancholiam, imo maniam,
amaurosin, baryecoiain et acoiam , alaliara , paralyses ,
apoplexiam , — tabern, hydropem. — Mors  vel per quos-
dam liorum morborum lente, vel gravissimis sub insulti-
lius etiam subito per apoplexiain aut suffocationem
infertur.

§, 1545. Inter epilepsiae differentias, idlopalhica
et sijmpalhica; principalis,  substantiva et spmptomaticdi
a cerebri, medullae spinalis, ]>lexuum abdominalnim, ner-
vorum extremitatis alicujus adfectione originem ducens?
epil. cerebralis, spinalis, abdominalis, exlrcnri/ala nl
inde neotericis nuncupata; acuta  ct chronica; tijptca
atijpica', lieredilaria  et adc/uisila,  specialem hic meren-
tur mentionem.

§. 1546. Dispositio  in epilepsiam, hereditaria, con
genita aut adquisita, in systematis nervosi debilitate ac
erethismo, atque reactionum in singulis ejus partibus

521

mutuarum disproportione latere videtur; hinc in nevroses
generatim prona, in epilepsiam quoque facilius incidunt
subjecta. Disproportio dieta saepe cranio praegrande,
lato ,  eum osse frontali multum protuberante eminenter
indigitatur. — Causne excilanles  et inorbi causales
partim topiči dantur partim universales'; priores in ce-
rebrum, inedullam oblongatam et spinalein, plexus ab-
dominales,autin metnbrorum nervos direeto ac immediato,
posteriores potentiore solura agunt modo nocivo. Prae-
cipuis adnumerantur: organonnn nerveorum nune dieto-
rum, involucroruin membranosorum, thecarumve ossea-
rum, nec non partium ipsis contiguarum tumores, ex-
crescentiae, inerassationes, indurationes, vulnera, absces-
sus, ulcera; metastases in illa factae; excretionum
normalium vel habitualium retentiones, vel sicut ulcerum
chronicorum, impetiginum, arthritidis suppressiones j hu-
morum in capite aut abdominis cavo congestiones, cura
vel absque plethora universali; validae animi commotio-
nes per iram, terrorem, praesertim ex inopinato insultus
epileptici conspectu, anxietatem; meditatio rigorosa, pro-
traeta; inebriationes; refrigerium; haemorrhagiae; ex-
cessus in venere, specialius masturbatio 5  galactyrrlioea;
evolutionum organiearum impedimenta, dpntitio difficilis,
dysmenia , partus laboriosi; dolores omnis generis vehe-
mentes , maxime ab heterogeneis prementibus , irritan-
libus aut Iaedentibus inducti, sustentati: spasmorum clo-
nicorum, tonicorum orane genus; saburrae gastricae,
vermes praeprimis, in adultis speciatim taeniae; calculi
fellei et urinafes per ductus suos transprimendi.

1547. Circa epilepsiae essentiam,  generalem modo
proferre conceditur opinionem, illam ab essentia spasmo¬
rum generatim in eo soluin dilferre, quod ad insultus epi-
lepticos formandos gravis encephali ipsius adfectio, idio-
pathica aut consensualis, primaria aut secundaria, re-
quiratur; liane in activitatis cerebri suppressione perio-

522

dica consistere, indeque functionum sensuum omnium in-
et externorum pendere interceptionem.

§. 1548. Quae ex dispositione hereditaria aut per
insultus frequentes adquisita et profunde radicata pen-
det ; quae ex vitiis organicis sanationem respuentibus,
aut aliis causis nec tollendis nec enervandis proficiscitur;
quae aetate virili ingruit, epilepsia insanabilis manere
consuevit. Insultus rari CBoerhaaveJ  ac inordinati,
corum sine prodromis aut praeeursoribus nonnisi in ca-
pite persensis introitus, et cominuniter vel semper noctis
tempore accessus, sanationem difticulter impetrandam
esse indicant. Lethalis epilepsia evadit in infantibus re-
cens natis, nec non in adultis morbos chronicos exhau-
rientes : tabem, hydropem,melancholiam coniplicans. Per
dentitionein difficilem, saburras gastricas, partum labo-
riosum producta causis hisce sublatis cominuniter cessat.
Non hereditaria, ni regimen et curatio adversentur, in
juvenibus aeque ac puellis pubertatis tempore evanescit*

§. 1549. Therapia,  ut in oinni inorbo, in causas
excitantes aut sustinentes, post in epilepsiam ipsain di-
rigenda, quemadmodum in malis periodicis generatim, in
palliativam insultuum, et radicalem, siquidem possibilis,
morbi totius secedit. Aura epiieptica praecurrente insul¬
tus non raro praepediri potest, partem supra locum, e
quo illa cxit, illico tornaculi aut fasciae depsae ope forti-
ter premendo , et sic ulteriorem illius progressuin suppri-
mendo. — Durante insultu caute attendendum, ne aeger
ex lapsu, convulsionibus aut linguae inter dentes com-
pressione detrimentum patiatur. Stragulo igitur largo et
molli v. gr. stramine, lana, setis equinis repleto impona-
tur, vestimenta, ligacula cuncta prementia, generatim
arcta et stringentia solvantur, dentibus corium, aut lin -
tei aut panni complicati frustum interponatur, praecavea-
tur autem ne inutilis imo noxia saepe pollicum solutm
tentetur, ne aeger convulsus fortiter coerceatur, et ne
cubiculum hominibus non stricte necessariis repleatui*

523

Suflitus graviores generatim obsunt, aura vero pura,
libera, adspersio aquae egelidae, frictiones leves et
jnsultibus diutius continuatis enemata, pro re nata vel
einollientia, evacuantia, vel pacando aut incitando anti-
spastica comraendari merentur. Sanguinis ad caput con-
gestiones magnae apoplexiam minantes adaequatas po-
scunt sanguinis depletiones. Ceterum crisis insultuum ad
norrnas generales 86. 87.) traditas, observato simul
naturae nutu, ex prioribus fortasse invasionibus cognito,
promoveatur.

§. 1550. Tempore intercalari conandum, ut causae
producentes et morbi principales cognitu saepe difficilli-
mi auferantur, enerventur aut pro possibili obtundantur.
Quare impressiones erami elevare, fraeturas reunire, ex-
ostoses, extravasata, quoad conceditur, auferre, sap*,
pressas humorum evacuationes restituere, aut modo arti-
liciali supplere, nervos tensos, vulueratos, induratos,
scirrhosos discindere, aut ulcus artificiale in eorum vici-
niis efficere ac sustinere, etc. etc. necesse est.

Causis vero ablatis, vel arte majoribus, vel ignotis,
traetamen ad rationes pro nevrosiuin therapia in genere
(§. 1337.) expositas instituenduin, et epilepsiae sedi,
v  charaeteri generico, symptomatibus et eminentibus et
eonstantioribus, decurrendi modo, connubio, et ipsis jam
effectibus rite ponderatis prudenter adeommodandum est.
His mox medendi methodus antiphlogistica mitior aut ge-
nerosior, mox temperans etpacans, mox incitans, anta-
gonistice irritans etc. indicatur. Epilepsia nevrosim pu¬
ram sistente, nullisque causis materialibus detegendis,
medicus ad einpirico - rationalem reinedioruin ducitur
usum, felici hincinde experientia commendatorum. Prae-
cipua sunt: a) excitantia: valeriana, in pulvere prae-
sertira et dosibus majoribus sola aut sequentium sin«-ulis
nupta, folia auiant., as. foet., moschus, castoreum,cam-
phora, oleum terebinthinae, radix artemisiae vulgaris
juxta Burdach ; liq, corn. corv., ob animale Dippelii,

521

phosphorus; b) temperantia et pacantia: viscum quer-
einum, betonia , opium, belladonnae radix et folia, quae
tamen ultima duo , testantibus Gredingii  tentaminibus,
rarissime revera indicantur; c} antagonistica, partim in
plexus abdominales, partim in cutein activa: emetica
dosibus refractis, quibus nausea invitetur , alatur; flores
zinci,magist.bisin., zine. sulfuricum, cuprum ainmoniacale,
nitras argenti fusus; llor. arnic., nux vomic., herb. sedi
aeris; eneinata et iminctiones antispasticae, eruptiones
cutaneae artificiales et ulcera per fonticulos, setaceum,
moxam praesertim in aegris aetate proveetis. Quae seli-
genda metliodus, quae arripienda sint remedia, circum-
stantiis omnibus casus individualis rite pensitatis indica-
tur. Adjuvant pro re nata balneorum egelidorum usus,
congrua in aniinum actio , maxime regimen vitae scopo
exacte concordans. Quare ciborum copia justo major,
iique concoctu difficiles, potus aromatici, spirituosi cale-
facientes, motus corporis ac intensiones validae, adfe-
ctus animi quivis vehementes aversioni inpriinis, terrori,
anxietati juncti, curae, inoeror , etc. refrigeratm, hurne-
ctatio strenue vitentur.

§. 1551. Insultibus epilepsiae profligatis reliquiae
curatione, earum indoli, magnitudini ac dignitati, sedi
conveniente auferantur oportet, inque recidivas, quum
hae facillime ingruant, praevertendas maxima convertatur
sollicitudo. Hune in finem assidua tam noxarum, quae
epilepsiam pepererant, quam omniurn generatim Jiuic
morbo producendo parium fuga absolute requiritur.

Spec. 3. Vertigo.

§, 1552. Vertigo  (scotodynia, der SchwindclJj
sjmptoma potius quam morbus, est angens , aegro ad-
parens vel sui ipsius vel objectoruin externorum rotatio,
osciilatio , ascensus et descensus , vel motitatio confusa*
Saepe cum diplopia, crup.sia, visus obfuscatione, susurro
aurium adest, et in nauseam, vomitum vel lij)othymi aU1

525

non raro transgreditur. Altiori in gradu aeger subito cir-.
cumvelatur tenebris, titubat, et liumum concidit ( verti-
go caduca]).

M. Herz,  Versuch iiber den Sclivvindel. Zweyte Auflage.

Berlin 1791. 8.

§. 1553. Vertiginis causae  sunt a} idiopathicae:  ple-
ihora universalis, sanguinis aliorumve humorum in capite
congestio v. gr. per collaria jiisto arctiora, validam fre-
quentemque tussim,varia circuli per puhnones obstacula,
et momenta pleraque apoplexiae generandae paria; hy-
droeephalus internus, encephali ulcera, indurationes,
hydatides , coinmotioncs , cranii impressiones, fracturae,
topili et exostoses, celeris in gyrum actio , citatus sca-
larum spiralium ascensus, vectio solito rapidior; vitia
nervi optici organica, gravis oculorum intensio; b} s)/m~
pathicae:  odoramenta, suflitus, errhina varia; ventri-
culi oppletio , sordes gastricae 5  vermes in prirnis viis,
alvi obstipatio protracta, phisconiae viscerum abdomi-
nis, stases humorum in illis 5  substantiae narcoticae,
spirituosorum usus debito largior, pleraeque causarum
lipothymiae infra enumerandarum, quatenus haec ver-
tiginem saepe antecedit; sanguinis aliorumve proflu-
viorum normalium aeque ac habitualium, eruptionum ču¬
tiš chronicarum etc. suppressio; tandem c J vertigo
non raro symploma  nevrosium universalium, epilepsiae
speciatim, hysteriae Iiypochondriaseos, febris nervo-
sae, nec non majoris in genere debilitatis universalis
occurrit. -

§■ 1554. Vertiginis essenlia  latet, nisi pro sensus
hallucinatione sumatur, mox ab impressionibus in om-anon
visus aut cerebri partem nervo optico proxime junctam
idiopathicis aut sympa(hicisj mox ab animae functionibus
ipsis, speciatim plurium sese urgentium impressionum
aut perceptionum dara animadversione et perfecta distin-
ctione delicientibus, proiiciscente.

526

§. 1555. Vertigo idiopathica a causis non tollendis
semper ominosa; diu enim perstat, facile saepcque re-
currit inque apoplexiam, paralysim, epilepsiam, lipothy-
mias, aut in amaurosim transire amat. Maloruin dictorum
praecursor non raro ad illa feliciter praecavenda facit,
sin minus, ab liis ipsis suuin nanciscitur significatum.
Idem de vertigine, morborum variorum specialius nervo-
sorum et gastricorum febrilium aut non febrilium , et de-
bilitatis universalis, vel completae viriurn exhaustionis
symptomate, censendum.

§. 1556. Cura  vertiginis partim radie alifi  est par-
tim $ymptomatica;  illa liberis inter vertiginis accessus
intervallis , et causis ejus non auferendis, haec ipsis sub
invasionibus, et praesente causas excitantes ac susti-
nentes tollendivel enervandi impossibilitate,praeferenda.
Prior  eo tendat, ut causarum actio deleatur, plethorae
proinde universalis aut localis per phlebotomias, depletio-
nes sanguinis topicas, remedia derivantia cum accommodato
vitae regimine, per evacuationum suppressarum restitu-
tionem vel artificiale supplementum tollatur, saburrae
gastricae, narcotica, si paulo ante capta fuerint, via
brevissima per emetica eliminentur, diutius vero ingesta
per acida, infusum fabaruin coffeae tostaruin fortius, al-
kali volatile, innocua reddantur; debilitati universali per
roborantia, incitantia in systema nervosum et neCvos ol-
faetorios maxime activa, occurratur etc. Itegimen ac
diaeta his semper exactissime concordent.

Duranle  vertiginis insultu  convenit, aegrum situi
quieto capite subereeto committere, vestes, fascias, liga-
cula etc. circuli libertatem impedientia et humorum in ca¬
pite congestioni producendae aut sustinendae faventia
Jaxare, atque longiore sub duratione majoreque debilitate
obtinente confestimerigentia etanaleptica, errhina, fronti,
regioni supercilioruin ac temporum fomenta ac Iotiones
adhibere. Huic scopo remedia spirituosa, aethereo-oleo-
sa, alkali volatile, substantiae aromaticae inserviunt,

527

quibus sinapismi ac pediluvia calida simplicia, aut irri-
tantia accedunt.

§. 1557. In convalescentiae  stadio penes seqnelas
morbi auferendas maxime de aeris puri usu, accommodato
corporis motu, noxarum omniuur superius relatarum, ci-
borum in specie copiosorum, digestu difficilium, flatulento-
rum fuga sollicite curanduin est.

Spec. 4. Sopor.

§. 1558. Sopor  (coina, die JSchlafsuclit) somnus
dicitur morbosus, diverso et insolito tempore ingruens,
jam brevis jam protractus , et adeo profundus, ut clara
aegri consdentia incitamentis consuetis ardue aut non
possit resuscitari.

g. 1559. Rationem  soporis proorimam  receptivitatis
et reagendi facultatis systematis nervosi, cerebri prae-
cipue , suppressio, debilitas, exhaustio sistit.

Cansae  igitur excUantes  in potentiis ac morbis in-
veniuntur, vires nerveas vel supprimentibus, vel debili—
tantibus, exliaurientibus. lllis  adnumerantur: plethora,
sanguinis intra cranium congestio , ejusdem aliorumve
humorum extravasata, a variis produviis cruentis aliis-
que, aut morbis suppressis Qn apoplexiae tractatu fusius
lustrandis); hydrocephalus internus; validae encephali
commotiones , cranii impressiones , tumores, excrescen-
tiae introrsum agentes, meningum intumescentiae, in-
crassationes; substantiae narcolicae , et inebriantes ; —
posterioribus  accensentur:. larga humorum dispendia,
massa sanguinis nimis serosa, fatua, ut in hydropicis,
chloroticis; complurium vel momentosorum singulorum
corporis aut animi stimulorum subtractio; vigiliae longae
praegressae, corporis mentisve intensiones niiniae,quem-
admodum a vehementibus lebris intermittentis paroxysmis,
epilepsiae insultibus a studiis nocturnis diu continuatis,
et s. p.

528

§. 1560. Patet ex his, soporem adfectionem esse
symp(omaticam,  quoad magnitudinem, durationem, dif-
ferentias  a morbi principalis conditione et causis potissi-
mum pendentem. Inferioris igitur dignitatis sunt soporis
distinctiones ab hujus gradu lateralibusque petitae sym-
ptomatibus: in coma vigil  seu soporem , e quo aeger
ad aliquam ast non perfectam excitari conscientiam
potest, inox tamen in eundem relabitur.jam sine jam cum
delirio (typhomaniam) • coma somnolentum,  sopoi-em et
febris et delirii expertem, e quo aeger excitari nequit;
čaram  (^cataphoram), cum pleno incitabilitatis defectu,
et respiratione profunda, anhelosa, roncbis stipata; et
in lelhargimi,  gravi vitae debilitati, deliriis placidis,
amnesiae eminenti, febrique Jentae junctuin.

1561. Soporis symptomatis singuli utut momentosi
significatio et dignitas  ab ejus magnitudine atque dura-
tione simul ač morbi principis indole, forma, intensitate,
stadio, duratione, nec non momento causae disponente
et excitante petantur. Quibus collatis ac rite ponderatis
facile deciditur, nura sopor leve, num vero anceps,
grave, periculosum, vel plane lethale sit signnm. — No-
tai'i meretur, soporem et simulari,  hacque larva medi-
cos quoque incaute credulos, per tempus saltem, decipi
posse.

§. 1562. Therapia  soporis primum causas morbosve
principes auferre adlaboret.Plethora igitur modoiteratim
jam exposito, — congestiones ad caput, aut in menin-
gum et cerebri sinubus et vasis accumulationes localibus
saltem sanguinis depletionibus, postea frigidis ad caput
fomentis,. situ dorsali pectore et capite modicum elevatis,
pediluviis, enematibus, epispasticis derivantibus, —hu-
inorum effusiones, ubi attingi possunt, trepanatione, -—
metastases derivantibus et antagonisticis adaequatis de-
bellentur etc. Debilitati universali incitantia interne ac
externe, jam mitiora jam potentiora, penetrantia, epi-
spastica, humorum, mediante nutriinentorum apte šele-

529

ctoruin digestione perfecta, copia augenda et qualitas
emendanda opponantur.

Convulescenlia  ad normas therapeuticas generale«
curetur oportet.

Spec. 5. Apoplexia.

§. 1563. Apoplexia  (^der Schlagfluss} morbus est,
subitanea conscientiae omniumque sensationumac motuum
voluntariorum jactura, perstantibus humorum circulo et
respiratione utut saepe difficili et stertorosa, se mani-
festans. — Leviore gradu , aliqua conscientia et aliquo
adhuc debili motu musculari praesentibus, morbus para-
poplexia  (unvollstandiger Schlagfluss} dicitur, ut a
mox designata, quae exquisila  audit, distinguatur.

H. Boerhaave,  aplior. 1007 —1035.

J. J. Wepferi,  historiae apoplecticorum, observationibus et
scholiis anatomicis et medicis (juamplurimis elaboratae ct
illustratae. Amstel. 1724. 8.

II. JVilhetm,  Diss. de apoplexia. In Sfollii  Diss. edit. J.Et/erel.
Vindob. 1788. Vol. I. p. 302 — 344.

Bernh. Chandler, Titom. Kirkland,  opp. cit.

Portal,  Observations sur la nature et le traitement de l’apo-
plexie, et sur les moyens dela prevenir, a Pariš 1811.8.

Chr. G. Hopf,  Versuch eines Umrisses der Hauptgattungen
des Schlagflusses und ihrer Behandl. Stuttgart 1816. 8.

Traite de l’apoplexie ou Iiemorrliagie cerebrale, considerations
nouvelles etc. etc. par Moulin.  a J > aris 1819. A. d. Franz,
uud mit Aninerk. begleitet von C. Caspari.  Leipz. 1821. 8.

Hanse, Jos. Frank, Richter , opp. cit.

%•  1564. Essentia  apoplexiae in cerebri et p ar tis
systematis nervosi sensibus ac motibus voluntariis prae-
fixae impotentia (paralysi ) consistit. Quum rationem p,- 0 -
ximam hujus activitatis jacturae jam virium suppressio
jam vera debilitas immediate vel mediate exorta sistat •
prima et intuitu practico gravissima apoplexiae dislinctio
a 3 in  apop!exiam a virium suppressione  et b) a vera
virium debililate,  statuenda venit. - Vires autem cere-

II.

34

C

530

bri tam a sanguine intra cranium congesto aut extrava-
sato, (j u e m Richoax, Iliobe, Bricheleau, Moulin (Jloru’s
Archiv f. medic. Erfahr. 1819 H. VI. und 1820 H. 1-3 in—
congrue pro unica apopIexiae causa proxima habent, quam
ab humoribus serosis, ]ymphaticis, purulentis , icborosis,
exti-avasatis , imo a variis cerebri, meningum, ossium
cranii vitiis organicis, subito et gradu ad apoplexiam
requisito supprimi possunt 5  et vera  earum debililus,  quain
Schac/fer (Horids  Archiv 1819 II. I.) unice et contra
omnem experientiam pro apop!exiae essentia declarat,
aeque ab influxibus debilitantibus et alterantibus , quam
generatim directe aut mediante incitatione nimia aut hu-
morum immutatione nocentibus, suam trahere potest ori-
ginem. Unde sequitur ,  divisiones in apoplexiam sangui-
neam, nervosam  et serosam,  sive pblegmaticam sive
lymphaticam dietam, atque apoplexiam ex vitiis organi-
cis }  porro in apoplexiam calidam  sen febrilem et frigidam
seu afebrilem, in idiopathicam, sgmpathicam, sgniplo-
maticam, metastaticam  etc. utut variae dignitatis praeti-
cae adeoque attentione admodum dignas, diserimini tarnen
ante statuto principi esse subordinatas.

$ 5 . 1565. ApopIexia vel subito et inopinate, vel pro-
dromis  variis praegressis ingruit, qui soli apoplexiae
imminentis speciem tuto non indicant . Praecedere  autem
apoplexiam a viribus,  praesertim per activas humorum
intra cranium congestiones, svppressis  orituram solent:
capitis gravitas, obnubilatio, dolor, magna in somnuni
propensio, somnus inquietus, insomniis terrelicis, pavori-
bus turbatus, amnesia, vertigo, crupsia, photopsia?
aurium susurrus, animae praesentiae sensuumrpic aclivi-
tatis suspensio (imminens lipothymia 3  transitoria,admen-
tis lucubrationes inbabilitas; membrorum, alterutrius im-
primis lateris, pondus, dedolatio, stupor aut formicatio;
loquelae difficultas, balbuties; suspiria frequentia, pulsus
lentus, durus, tensus , irregularis; facies saepe turgida,
rubra, rubro-livescens , oculi rubicundi, labia sublivida,

531

venae jugulares turgentes, carotidum et arteriarum tem-
poralium (eniinens congestionum ad caput signum) pul-
satio valida; nausea, vomituritio praesertiin capite moto •
initia quandoqueparalysium in singulis facieietc. rnuscu-
lis. — Apoplexiam ex debililate  consuelim annunciant:
remissio virium magna, vertigo, in lipothymias inclinatio,
obfuscatio visus, corporis pallor ac frigus, pulsus tardus,
debilis, parvus , inordinatus , labiorum etc. trcmor; —.
apop!exiam nervosam  in specie,« debililale  scilicet cum
syslemale nervoso eminentius adfecto:  tremores, con-
vulsiones, faucium, cordis, ventriculi, sphincteris vesi-
cae etc. spasmi, oculorum distorsio, coarctatio pupillae,
palpebrae superioris prolapsus, pulsus duri, contracti,
inaequales, imo intermittentes.

§• 1566. Insultus  ip.se , Boerhaavio  rite adnotante,
in primi generis casibus a ceplialalgia intensa, anxietate,
formicationisad irontem sensu,tensionibus adnucham, mo-
tibus Iinguae interceptis, balbutie cominuniter ordilur j  in
casibus alterius ac tertii generis saepe a tremoribus aut
repentina capitis ocuIorumqne retorsione, vel manibus
capiti admotis vel convulsionibusuniversalibus aut topicis,
hinc inde a cordis palpitatione forti, magno orgasmo, et
aliquali salivae ex ore profluvio incipit. Aeger mox, con-
scientia motuumque voluntate regendoruin facultate subito
privatus , collabitur aut repente prosternitur , profunde
dormientis instar respirat ronchos duccns, nonnunquam
stertens ore hiante spuina repleto, utplurimum ob!iquo,
respirio lento aut interciso; in primi generis casibus pul-
sum offerens tardum, rnagnum, fortem, durum, aequalem
aut mconstantem,vultum turgidum, rubruin,oculos rubros
sanguine quasi suffusos, protuberantes, lixos, palpebras
tumidulas, pupillam dilatatam , immobilem , venas jugu-
lares multum distentas; — in generis secundi ac tertii
casibus faciem plerumque pallidam, pallide flavicantem,
collapsam, sudore frigido madentem, oculos languidos
quasi vitreos; palpebras conniventes aut spastice con-

34  *

tractas ; non tumidas, artus communiter frigentes, invo-
luntarios non raro urinarum alvique secessus,paralysin
quandoque unius cum convulsione alterius lateris, pul-
sum tardurn, debilem, parvum, admodum inaequalem 3
nec non intermittentem.

§. 1567. Jnsultus apoplectici raro, superveniente
febre , aut suppressis profluviis vel efflorescentiis cuta-
neis etc. nune revertentibus, aut criticis sub sudoribus,
excretionibus alvinis, vomitu levante, urinis hypostasin
levem et crystallis micantem formantibus, epistaxi etc. ac-
cedentibus in sanitalem  abeunt; saepe nimis autem pau-
ca jam intra minuta prima vel horulas, frequenter duo
triave intra nycthemera fiunt lethales,  — alias non raro
paralysin linguae, singulorum faciei musculorum, alter-
utrius lateris corporis (hemiplegumij }  aut extremitatum
modo superiorum vel inferiorum, vesicbe cuin ischuria
vesicali $ vel memoriae, intellectus, rationis imbecillita-
tem , fatuitatem, vesaniam; vel adynamiam universalem
cum variis cachexiarum formis inde propullulantibus ha-
bent poslhumas.

§. 1568. Sectis in cadaveribus (Morgagni  I. c. Ep.
I.-—Y.) nullam saepe materialem morbi et mortis causam
detegere lieuit; nonnunquam autem vaša ac sinus cere-
bri et meningum sanguine oppleti, guandogue QBernt,
C. WemelJ  sanguinis extravasata intra cranium et me-
ninges, intra istas, aut in ipsa cerebri substantia, in ea
praecipue, quae corpora striata et nervorum opticorum
thalamos format, parte (MaulinJ,  rarissime in cerebel-
lo, vel denique in cerebri ventriculis suntreperta; aut
et accumulationes et effusiones humorum serosorum,lym-
phaticorum,massae polyposae iisdem in organis; substan-
tiae cerebri insolita jam mollities jam densitas 5  vasorum
diaereses; hydatides; quandoque cicatrices in cerebro aut
folliculi membranosi a sanguineis insultuum ante supera-
torum extravasatis residui, quemadmodum Chegne, Ro-
choux, liiobe, Brichetau  et Moulin  inquisitionibus suis

533

demonstrarunt. Mutationes morbosae utpluriraum in he-
mispbaerio partibus paralyticis oppositio inveniuntnr
(SerresJ;  nonnisi paucae ccrto noscuntur exceptiones.
— Arteriarum basilarium et vertebralium ossificationes
non raro sese objiciunt.

§. 1569. Dispositio  in apoplexiara, et causae  hujus
excilantes  pro duplici  illius varielate  differunt.

In apop!exiam a suppressis  cerebri et systematis
nervosi partis ad sensationes ac motus voluntarios fa-
cientis viribus,  praesertim per sanguinis in capite con-
gestiones et extravasata, disponuntur  maxime homines
proprio  corporis habitu,  integris nonnunquam familiis
hereditario i. e. capite grande, amplo, collo brevi, crasso
£cui non raro una aut duae deficiunt vertebraej, extre-
mitatibus brevibus et crassis, atque abdomine vasto, do-
nati; porro plethorici, torosi, obesi, intra quadragesimum
inprimis et sexagesimum aetatis annum constituti. —
G mer ar e  bane apop!exiae varietatem valent: potentiae
pleraeque inter excitantes encephalitidis et meningitidum
causas idiopathicas, sympathicas et antagonisticas enu-
meratae (T. I. §. 322.} , hae inflammationes ipsae gradu
altissiino, mala earum posthmna nonnulla £ibid. 319.—
321-3, substantiae narcoticae intensiores, varia odora-
menta, effluvia et vapores concentrati,vicissitudines tem¬
peraturne ac tempestatis lrequentes subitae et magnae,
vere iinprimis et autumno; observatis veteruin et recen-
tiorum testibus insuper: cordis vasorumque majorum vi-
tia, ut cordis enormitas, ejusdem et aortae anevrismata,.
ossificationes valvularum ejus et vasorum majorum, po-
lypi etc., sanguinem cerebrum versus impetuose urgen-
tes aut ejus a cerebro refluxum praepedientes; capitis
pronatio insignis etprotraeta; venaruin jugularium com-
pressio; respirii difficultas a thorace et abdomine com-
pressis, cyphosi aut Iordosi, statu pituitoso, vomicis,
hydrothorace; respiratio intercepta in suspensis, subiner-
sis; nimia ventriculi et intestinorum oppletio; viscerum

531

abdominis singulorum ant plurium, maxirae hepatis,
renum, uteri, volumen morbosum atque tumor circulum
graviter impediens, quare apop!exia gastrica et biliosa,
non in systematis cujusdam favorem excogitata (Rovi -
berg  in Hom"s  Archiv etc. 18203, vere existit, e mor-
borum realium numero eheu! non proscribenda.

§. 1570. In apoplexiam a vera  organorum memora-
torum debililale  pendentem praecipue disponuntur:  sub-
jecta tenera, debilia, multum irritabilia, nevrosibus chro-
nicis, hypochondriasi, hysteria etc. laborantia, aut mor-
bis, largis humorum dispendiis, nutrimentorum penuria,
euris, moerore exhausta, confecta, variae potissimum
vero provectae aetatis. Producunt  hanc: haemorrhagiae,
aliorumve humorum jacturae Iargae, subitae aut iteratae,
praesertiin seminis per onaniam dispendia, remediorura
evacuantium abusus; corporis inentisque adstrictiones ni-
miae exhaustionem inferentes, incongruus similemque ef-
fectum minitans stimulorum usus; animi adfectus et pa-
themata deprimentia: anxietas, sollicitudo, curae roden-
tes, moeror, desideriuin inane, tristitia gravis etc., imo
febres nervosae et nevroses purae chronicae, speciatim
convulsivae ; continua tandem humida, humido-frigida
tempestas. (Tonfer. caus. febr. nervos. T. I. §. 141.]) —-
ApopIexiae vere et praecipue autumno frequentius acalio
quovis anni tempore, quandoque revera epidemice gras-
santes, sub frequentibus et inagnis tempestatis vicissitu-
dinibus per refrigerationes generari consueverunt, ne-
quaquam inde cerebri debilitati acquiescuntsed pro
diversa individuorum dispositione jam apoplexias san-
guineas, jam serosas, pituitosas, jam febris intermittentis
larvas sistunt ( WilhelmJ.

§. 1571. Apoplexia  semper pericidosus csl morbus,
saepius lethalis ac in sanitatem abiens. Gravis nunqua ra ?
leviš difficile sanatur (Hippocraf.es , CelsusJ.  Subjecta
mascula prae femininis, aetate matura quadragesimum
et sexagesimum intraannum QHippocralesJ,  rarius senilia,

535

rarlsslme juvenilia et puerilia invadit. Insultus leviš
faventibus sub rerum adjunctis, congruaque cura tem-
pestive facta saepius absque malis posthumis resolvi-
tur; fortis vero vel subito necat, vel paucis post die-
bus fortior repetit, et lateris sinistri frequentius ac
dextri paralyses, aliaque ante recensita relinquere solet
mala. Quilibet insultus sublatus magnam in recidivum
proclivitatem post se trahit. Febris comparens non ab-
solute fausto gaudet significatu; qui partiin ab ejus
cum toto morbo nexu, partim ab indole inflammatoi-ia,
nervosa, putrida, et intensitate, partim a symptoma-
tum concomitantium natura, numero, magnitudine, di-
gnitate depromcndus est. Mala sunt signa: continuae
sub insultu convulsiones, spasmus universalis, vomi-
tus vehemens citra sordes gastricas; deglutiendi im-
potentia cum potus, medicaminis etc. per nares refluxu;
alvus et urinae involuntariae; sudores faciem , collum,
pectus, extremitates superiores tegentes, frigidi; facies
defigurata, collapsa; respiratio ronchis, et stertore co-
mitata cum spuma ante os protrusa, febris fortis, inquie-
tudo, furor.

ApopIexiam feliciter sublatam pulmonis morbus non
raro excipil,per paralysim vel suppurationem utplurimum
lethalis futurus.

1572 . In Iherapia  facienda dupJicem memoratam
apoplexiae varietatem rite ob oculos habere, adeoque ex-
positam dispositionis et constitutionis totius individualis ,
causarmn excitantium, morborum praesentium aut prae-
gressorum in nexu causali haerentium, prodromorum,
ipsorumque insultus phaenomenorum differentiam exactis-
sime attendere oportet. Ob insigne apoplexiae periculum
ac frequentem lethalitatem plurimi interest, imminentem
jam cognoscere, ut verus ejus accessus, si possibile,
j praeverlatur . Ceterum momenta indicantia tum genera-
lia tum individualia sequendum.

Apoplexia igitur a cerebri viribus per activam san-

53«

guinis congestionein suppressis imminente C'apopleocia
sanguineaj,  aut jaui praesenle,  aegrum in cubile spatio-
sum aere puro gaudens, moderate temperatura fcirca
H- 11 —12 gr. Reaum.) transferre , in situ suberecto,
capite et pectore scilicet elevatis cruribusrpie bene tectis
declivibus, continere, vestimenta quaevis arcta premen-
tia, stringentia, uti collaria, thoracula, caligarum etc.
fascias quam citissime et quin aeger commoveatur, con-
cutiatur, solvere atque tentare oportet, ut causa exci-
tans agere fors persistens modo auferatur conveniente.
IIoc respectu plethora localis et simul universaiis per
phlebotomiara largam e vena brachii non paralytici aut,
času multum urgente, e vena jugulari extemp!o insti-
tuenda, et pulsuum duritie ac tensione perstantibus brevi
iteranda, per eneraata emollientia evacuantia šale culi-
nari, aut Glauberi, aut nitro, oximelIe etc. acuenda,
egelida; si aeger deglutire valet, per purgantia anti-
phlogistica sirailesque potus inprimis acidulos, nec non
data indicatione per foraenta frigida ex aqua, aut aqua
cum aceto, aut aquosa nitri et salis ainmoniaci solutione
ad caput, tollenda est. Superstites intra cranium san-
guinis congestiones, vel sine praevia plethora univer-
sali obtinentes, in subjectis debilibus quoque et senilibus
per eandein in genere curandi methodura,et venaesectio-
ne non ultro indicata per hirudines aut cucurbitas scari-
licatas cum incisionibus profundis, priores ad tempora
et retro aures, posteriores ad capitis rasi verticein, occi-
put juxta suturas , nucham, et collura adplicandas, spe-
cialius vero per evacuationum sanguinis humorumve se-
rosorum, raucosorum, aut aliorum suppressarum, ubi
culpam gerunt, restitutionem aut suppleraentum artificiale
discutiantur. Sanguinis, puris extravasata, ubi cerlo co-
gnoscuntur et attingi queunt, ope trepanationis, saburrae
gastricae sursum turgentes non emeticorum irritantiam,
sed aquae solum tepidae, eccoproticorum antipblogistico-
rum et clysterum ope abigantur; — stases insignes et

537

infarctus in abdomine per solventia et deorsum evacuan-
iia auferantur; — eruptiones cutaneae, erysipelas, ar-
thritis , etc. repulsae ratione pluries indicata revocentur
et s. p. Simul femora moderate subligando sanguinis ab
extremitatibus inferioribus refluxum minuere (IVi/helniJ
et calorem, lucern intensam, strepitum, omnesque im-
pressiories irritantes orgasmum humorum cientes, corpus
concutientcs, quemadmodum sternutatoria, pulveres, va-
pores, fumigationes etc. imoet vesicantia,sinapismos,pur-
gantia fortiora resinosa, extremitatum frictiones,strictis-
sime vitare necesse est. — Haec medelae ratio proce-
dente insultu continuari, mox intendi, mox praesertim
in subjectis debilibus ac senilibus restringi, epispasticis,
sinapismis in specie, copulari, aut mutato rerum statu
congrue quoque modificari, mutari debet. Febris,  si qua
accesserit, juxta gradum et characterem apte tractetur,
et si moderata, reapse salutarem se exhibeat QHippocra-
tesj,  ne nimis cito et justo generosius impugnetuf.

§. 1573. Insultu tali apoplectico feliciter sublato ad
praecavendam recidivom  requiritur, ut 1) plethoraere-
generandae obviam eatur, 2} potentiae irritantes, ex-
stiraulantes quaevis fugiantur, et 3} omn is humorum
fortior ad encephalum congestio praepediatur. Indicatio
prima per diaetam restrictam, imprimis vegetabilein,
aromatibus non conditam,coenas parcissimas, soinni pro-
tracti et speciatim a prandio omnis fugam, altera per ab¬
stinencam a potuum, pharmacorum in- et externorum
aromaticorum, spirituosorum, potus arabici, pulveris ac
fumi nicotianae etc. usu, per balneorum calidorum, ad-
fectuum animi excitantium etc. evitationem; tertia deni-
que per aestus a sole, fornace etc. fugam, debitamque
urinae, alvi evacuationum, et transspirationis curain

expletur.

§. 1574. Tractamen apoplexiae a debililale vera,
ad quam serosa frigida  dieta, piluilosa et nervosa  spe-
ctant, pariter in eo primutn consistat oportet, ut causae

538

excitantes abigantur, se-et excretiones aequabiliter su-
stineantur, exorbitantia earum quaclibet praecaveatur,
moderata lucis, caloris, odoramentorum blandorum con-
cedatur aetio, pharmacornmque incitantium imo, et irri-
tantium cxterna, et, deglutitione concessa, interna fiat
adplieatio. Iluic indicationi conveniunt: acetum simplex
et aromaticuin, alcali volatile, sal. volat., spir. corn. cerv.,
iluida aromatica et spirituosa, qua odoramenta, errhina
sternutatoria, faciei membrorumque lavacra , frictiones
teinporibus, nuchae , epigastrio, regioni spinae dorsi ad-
hibendae; fomenta aromatica, aromatico-vinosa capiti
imponenda; qua epispastica sinapismi, armoracia rasa,
emplastr. cantharid., ad nucham, intra scapulas, aut ad
bracbia vel suras; frictiones extremitatum ac dorsi pan-
norum lineorum, laneorum aut scopularum setosarum ope
perficiendae ; tandem qua incitando , irritando derivantia
enemata, semicupia, pediluvia aromatica, acria. Interne
administranda sunt eadera,quae in febris nervosae thera-
pia (T. I. §. 144. ets.J exponebantur. In remediorum tam
externorum quam internorum selectu stricte distinguen-
dum, nura debilitas, sive immediate sive mediate orta,
cura sensibilitatis ac irritabilitatis excessu vel defectu,
symptomatibusque nervosis vel pituitosis manifestis ince-
dant, quum času priore incitamentis mitioribus, humo-
ruin circulum modice erigentibus, altero autem fortiori-
bus sit locus. — Praedominantibus torpore ac inertia
universali, pituitoso pulmonum et ventriculi statu, sic et
complicantibus in veutriculo sordibus, emetica optiine
indicantur.

Nunquam hac in apopIexiae varietate a debilitate
vera, exacto supersedendum est examine, num hurno-
ruin in cerebro congestiones, seu causales seu latera-
les seu effectivae, adsint, utpote ante incitantium m e_
moratorum adplicationem per phlebotomias parvas, vel
locales saltem sanguinis depletiones nominatas aufe-
rendae.

539

ApopIexiae febris intermittentis larva in modum in-
tcrmittentis nervosae malignae cito curanda est et adae-
quata cum gravitate.

§. 1575. Varietatibus apopIexiae singulis adcommo-
data ubivis diaela  et regimen  exacte definiri debent, at-
que per convalcscenliue  quoque periodum strictissime
servari. Simul hac durante eminentem vigere in recidivas
opportunitatem, nunquain non attendendum est.

Paralyses  tam sgmptomaticae  quam ab insultu apo-
plectico posthumne,  habito summo indolis apoplexiae
praegressae respectu, secunduin praecepta superius
§. 1529.—1531. tradita tractentur.

Spec. 6. Animi deliquium et aspliyxia.

§. 1576. Animi deliguium  est subita omnium vitae
manifestationum, conscientiae in specie , sensationum,
motuum , respirationis et circuli remissio aut plenaria in-
terceptio.

Horum symptomatuin, respirii speciatim et humorum
circuli, defectum,turgoris vitalis et caloris imminutionem
spectanti facile est, animi deliquium ab apopIexia secure
dignoscere.

§• 1577. Phaenomena animi deliquium comitantia,
intensitate, extensione ac duratione varia, aliquas ejus
di/ferenlias  constituunt. Manifestationum vitae iinminutio
levior, sensibus quidem et conscientia clara breve per
tempus abolitis, respirio tamen et pulsibus, utut debilibus,
perstantibus, lipolhgmia,  — gravior autem, conscientia
penitus deficiente, calore animali evanido, respirio vix
perceptibiii, et pulsibus levissimis nonnisi in cordis re-
gione manifestis, sgncope  audit; omnium vitae phaeno-
inenorum interceptio, perstante adhuc vivendi facultate
(status liabitu suo externo mortiverae similliinus]) asphg-
xiu  dicitur (Scheintod, Todesanschein). Supponi autem
vivendi facultas adhuc potest, quousque naturalis aut
consuetus corporis, specialius capitis situs perstiterit,

540

et quousque putredinis notae, maculae scilicet livido-
virentes, mortuorum dictae, variis in cutis plagis, atque
odor specilicus cadaverosus defecerint. Cliaracteres uiti—
mi unice certum de morte praesente perhibent testi-
monium; corporis enim frigus et rigor, maxilla inferior
pendula , respiratio et pulsus deficientes, corneae obfu-
scatio, pupilla dilatata , irritabilitas iridis silens, cor¬
poris erga electricitatis et galvanismi irritamentum in-
sensilitas, in se spectatae, certa mortis criteria non sunt.
Memoratu dignissimi hoc intuitu consignantur casus, in
quibus asphyctici conscientia, sensationibus, etaudituper
aliquot dies perstantibus motum nihilominus vel minimumi
peragendo, loquendo, aut qualecumque aliud vitae signum
edendo irapares decubuerunt.

Edm. Goodtvin,  erfahrungsgemasse Untersuchung derAVirkun-
gen des Ertrinkens, des Erdrosselns, und durch schadli-
che Luftarteo erfolgten Erstickens, nebst den wirksamsten
Mitteln, Sclieintodte ivieder herzustellen Preisschrift. Aus
dem Engl. von Chr. Fr. Michaelis.  Lei [iz. 1790. 8.

K. Kite,  iiber die AA r iederherstellung scbeinbar todter Men-
schen. Aus dem Engl. Leipz. 1790. 8.

Ed. Coleman ,  Abh. iiber das durch Ertrinken, Erdrosseln u.
Ersticken gehemmte Athemhohlen, nebst Vorschltigen z.u
einer neuen Behandlungsart dieser Krankheit. A. d. Engl.
Leipz. 1793.

V. Zarda  , alphabefc. Taschenbuck der Iiauptsachlichsten Ret-
tungsmittel fiir todtschcinende und in pldtzliche Lebens-
gefalir gerathene Menschen. Prag 1796.

C. 11. W. Wiedemann,  Anweisung zur Rettung der Ertrun-
kenen, Erstickten, Erhangten, vom Blitze Ersclilagenen ,
Erfrornen und Vergifteten. Z\veyte verni, und verb. Aufl-
Braunschw. 1804. 8.

Der Scheintod und das Rettungsverfahren. Ein chimiatrischer
Versucli von J. F. Ackermann.  Frankf. 1804. 8.

J. P. Frank,  System der medic. Polizeywissenschaffc. B. V*

Vorlesungen iiber die Rettungsmittel beym Scheintode und m
pldtz.lichen Lebensgefahreu. Von J.Bernt.  etc. AVien 18 1!) '

Anvveisung zur zvreckmassigen Behandlung und Rettung der
sclieintodten oder durch pldtzliche Zufalle verungluckten
Personen etc. Berlin 18»0. 8.

541

§. 1578. Animi deliquia delassatio et musculorum
remissio, caput obtusum, aurium susurrus, vertigo, scin-
tillatio, obfuscatio oculorum, crupsia, tremores, cardio-
palmus, oscitatio iterata, nausea , faciei, Iabiorum, naši,
totius cutis collapsus, pallor, et frigus, quae subito saepe
intrant, antecedunl. lnvasio ipsa  brevis plerumque du-
rationis, paucorum quandoque solum minutorum est, et
rarissimis in casibus asphyxia a!iquot diebus continuaf.
Dispulso animi de!iquio aegri quasi e somno evigilantis
conscientia redit, sub aliquibus plerumque musculorum
facialium motibus cum suspiriis, respirio tardo, interrupto,
oscitatione, pandiculatione, ructuum flatuumque expul-
sione, non raro et vomitu olidisve alvi dejCctionibus,
cum coloris, turgoris, caloris prioris, et pulsus successiva
restitutione. Sunt casus, quibus conscientia plena tardius
revertitur, sunt, quibus paralyses partiales observantur,
brevi tamen utplurimum evaniturae.

Animi deliquium revera,praesertim a vitiis organicis,
a vasorum encephali, pulmonum, cordis oppletione deri-
vandum , saepius revertens debilitatem universalem , in-
signem in recidiva faciiitatem, tremores, spasmos varios,
perstantes imo paralyses, aliquando habet posthvmas.
Animi deliquium quoque et asphyxia mediantibus apo-
plexia, catarrho suffocativo, vel virium exhausiione mor-
tem  inferre possunt.

§ 1579. j Essenlia  variarum animi deliquii ad asphy-
xiam usque gradationum in virium vitalium universarum
debilitate vel suppressione , utplurimum subito irruente,
consistit. Debilitas haec vel suppressio ab una alterave
aut a!iquot nobilissimarum corporis animaeve functionum
et quidem vel a) conscientiae, vel b) respirationis, vel
c) circulationis lurba  vel mspensione  immediate ordi-
tur; attamen haec vel illa ab una in alteram et in omnes
modo inevitabili ac illico extendi solet.

1580. Disposilionem  igitur in animi deliquia in-
signis jam functionum animae, conscientiae speciatim,

542

uti in subjectis admodum teneris, debilibus, hystericis,
hypochondriacis, nervosis dictis, jam respirationis, jam
circulationis primario turbandarum facilitas suppeditat,
quemadmoduin in individuis organico quodam vel dyna-
mico respirii vel humoruin circuli impediinento , et cohi-
bito inde libero et regulari ad cerebrum motu et refluxu
laborantibus. — Und e causae excitanles  pariter dilFerunt,
prout proxime  ac maxime vel  a} animi praesentiam,ue£
b) respirationem, vel  c) circulum sanguinis graviter ac
^conscientiam imprimis) repente vel infringendo vel sup-
primendo pares sese ostendunt.

Ad animi deliquii et asphyxiae causas modo priore
(a) activas, potentiae spectam et morbi sequentes: im-
pressiones in sensus valde ingratae, adversantes , terre-
ficae,subitae praesertim ac improvisae; sola impressionuin
ejusmodi imaginatio perquam vivida; dolores exceden-
tes; vulnera; sanguinis aspectus idiosyncrasia prae-
sente; animi adfectus deprimentes subito provocati: ti-
mor, anxietas, terror, superventus quivis fortior; cor-
poris mentisve intensio, defatigatio absolute aut relative
(inconvalescentibus debilitatis etc.^magna ; fameslonga,
frigus nimium , protractum; fulminis ictus ; huinorum ja-
ctura, etsi non subita, quaevis magnopere debilitans,
exhauriens, omnis debilitas in morbis gradus altissimi, ut
in febribus nervosis, putridis, intermittentibus malignis
autlarvatis, in ultimo phthisium, omniumque cachexia-
rum stadio 5 graviditas etc. praecipue in subjectis delica-
tulis, teneris, irritabilibus, sic dictis nervosis. — Cau-
sis ralione altera  (b) agentibus accensentur: aer debito
calidior et impurus, effluviis putridis aliisque nocivis 1
gasibus irrespirabilibus onustus, qualem theatra, diver-
soria choreis dicata, scholae, templa , nosodochia refer-
ta, fodinae etc. haud raro continent, praesertim indivi¬
duis respirandus conditionis mox descriptae, pulmones-
que valde debiles , parvos aut sanguine oppletos geren-
tibus, asthmaticis; respiratio inhibita, interrupta P er s P a "

543

smos, viarum respiratoriarum pituita, Iympha, san»mine
aquis (m submersis} oppletionem; per earundem^con-
strictionem, compressionem in jugulatis, suspensis
etiam sine aquae in tracheain introitu submersis, ]i umo
nive etc. oppressis, quasi sepultis. — Causae generis
terlii  (V) habentur: cordis sp asm us , inflammatio, vitia
ejus vasorumque majorum organica, vel sanguinis ad
enceplialum propulsionem vel relluxum inde et liberum
per cordis dextri cavitates transitum praepedienlia, ut:
anevrismata cordis sinistri et aortae, dextri et venae ca-
vae, coronariarum cordis arteriarum; indurationes, ossi-
ficationes, coagula in illis poiypiformia; hydrocardia, et
hydrothorax; sanguinis venosi ad cor reditus justo lan-
guidior vel pro parte interceptus a repentinis, utut non
largis simul, sanguinis jacturis in haeinorrhagia praeci-
pite, venaesectionibus, ab humorum serosoruin, puru-
lentorum evacuationibus, quemadmodum paracenthesi ab-
dominis copiosissimo sub hydrope ascite, aut faecum
canalem intestinalem opplentium larga eductione, vel a
pulmonum, stomachi, intestinorum etc. spasmis, praeser-
tim individuorum plethora, saltem polychymia, laboran-
tium, in humorum orgasmum et ad caput congestiones
pronissimorum, vel iisdem in capite jam ante adfectorum.

§. 1581. Ex animi deliquii et asphyxiae dijferentiis,
pro origine ex functionum animae speciatim conscientiae,
vel respirationis, vel circulationisturbatione,interceptione
proficiscentibus, sequentes eminent dignitatis practicae:
aj  animi deliquium et asphyxia hgpochojidriacorum, liy-
slericarum, gravidarum, falmine percussorum, fameli-
corum , congelalovum ; b j suffocatorum, submersorum ,
oppressorum,  humo, nive etc. obtectorum; c) jugu/alo-
rum, suspensorum, plelhoricorumj  asphyxia denique
d} neonalorum,  mox debilitatem veram, mox solum ad-
parentein, virium nempe suppressionem , proximam
causam agnoscens. Vera debilitas ab evolutione tardata
aut partu praematuro neonati, aut a larga sanguinis

544

jactura ex infantili funiculi umbilicalis disrupti parte
pendet; debililas fictitia jam a faucibus viisque respira-
toriis pituita tenace impletis, jam a funiculi umbilicalis
per collum infantis circumvoluti, aut sub partu prolapsi
compressione, incarceratione, adeoque a momentis ibi
suffocationem hic apoplexiam inferre valentibus profi-
ciscitur.

§. 1582. Animi deliquia vulgo frequentia v. gr. ab
animi adfeclibus, penetrantibus odoramentis, objectorum
horridoruin adspectu et s. p. oriunda, in individuis irrita-
bilibus, gracilioribus, sic dictis nervosis periculo carent.
Quae autem causas profunde impactas , ardue aut non
profligandas v. gr. organica cerebri ejusque involucrorum,
cordis, majorumque vasorum vitia, universalem virium
exhaustionem in nevrosibus variis clironicis, agnoscunt;
quae protrahuntur; quae saepe recurrunt, periculum se-
cum ferunt, non raro in asphyxiam transeunt, et facile
necant. Asphyxia ipsa nunquam non periculosa. Penitior
hujus aestimatio penes superius £§. 1578.) prolata prae-
sidiis generalibus prognosticis, probe notis,superstruen-
da venit.

§. 1583. Animi deliquium et asphyxia curam  expo-
scunt, juxta principia, alioruin quorumvis morborum
therapiae communia statuendam, dirigendam QJ. B. Bue •*
ber,  Diss. de casibus improvisis. In SlolliiDiss.  Vol. IV.
p. 372 etc.). Quare causa prae omnibus consideretur, ut
ipso statiin sub insultu vel, si fieri id nequit, intervallo
libero abigatur, enervetur; postea sine cunctatione oinnes
quidem functiones vitales, ea tamen praeprimis excitetur
aut liberetur, a cujus debilitate vel suppressione, inter-
ceptione, animi deliquium aut asphyxia exordium proprie
cepit, a cujus igitur incitatione vel libertate reliquarum
restilutio dependet.

In Jiypochondracorium, hysfericarwn animi deli-
quiis  nervos sensuum cito et accominodata intensitate, ns-
que mediantibus totuin excitare systema nervosum opus

545

est. Huic scopo conveniunt: facieicum aqua recente con-
spersio, frictio sicca ant lotio frontis, temporum, manuum
antibrachiorum ope aceti.simplicis generosi aut aromatici
iluidi spirituosi, aut spirituoso-aroinatici, eorundem aut
liquoris corn. cerv., salis volat. coru. cerv., pluinae ad-
ustae etc. naribus submittendorum, liquoris Hoffmanni,
spiritus melissae, aut spir. aether. sulph. linguae instillati,
aut deglutitione non prorsus impedita, ope unius alterius-
ve spiritus guttispaucis aquae aut inluso aromatico re-
mixti, aut vini generosi aliquot cochlearibus capiendi.
In hujusmodi subjectorum asphyxia  autem ob deglutiendi
impossibilitatem, soli tractamini externo incitanti ac irri-
tanti, doneč deglutitio restituta fuerit, insistendum est.
Ilujus tractaminis ambitu latissimo considerati auxilia
sunt: aceturn vini laudabile, destillatum, aromaticum, ra-
dicale, spir. sal. aramoniaci, sal. volatile corn. cerv.,
olea aetherea , balsama , naphtae , nec non substantiae
foetidae empyreumaticae naribus submittendae,aqua frigi-
da faciei et pectori fortiter adspergenda; vinum, spiri¬
tus vini simplex et camphoratus, spiritus frumenti in par-
tium earundem sicut manuum lotiones adhibendi, špirit,
melissae, aromaiicus, spir. aether. sulph., balsamum vi-
tae Hoffm.  temporibus, pectori, et epigastrio illinendum;
enemata excitantia cuin vel sine camphora, asa foetida,
etc., asphyxia pertinaciter durante enemata quoque ex
nicotianae turno; membrorum, thoracis, spinae dorsi rae-
diantibus linteis catidis, pannis, scopulis mollioribus, stu-
pa, foenu et s. p., in času necessitatis nuda manu, et
quidein juxta venarum cor versus decursum frictiones
initio lenes post fortiores ad cutis rubedinem usque, in-
calescentiam et turgorem; iterata epigastrii, aut surarum
femoruin et s. p. per aceturn radicale, aut spir. sal. am-
mon. caust. humectatio; balnea calida aromatica sine
aut cuin vino addito; quibus sine efticacia manentibus
sinapismi quoque acres temporibus aut nuchae imponen-
di, plantarum pedum frictio intensior, ilagellatio, brachio-

IL  35

5*6

rum ac femorum urticatio; electricitatis , galvanismi
usus; variarum cutis plagarum compressio, cerae hispa-
nicae imo in cutem instillatio, cauterium potentiale,
moxa.

Simili modo ex- et interno animi deliquium et asphy-
xia febris inlermiltentis mulignae vel sgmplomala vel
larvae  (T. I. §. 224. ets.J tractandae sunt.

Fu/gure iclus  ut resuscitetur, corpus denudatum
aeris liberi actioni exponendum, aqua frigida consper-
gendum, ipsum totum, spina dorsalis praecipue, manus ac
pedum plantae simpliciter autper scopulas setosas frican-
dae, spil*, sal. ammon. caust. naribus admovendus, eodem
labium superius, tempora, regio processus mastoideihume-
ctanda, aqua dilutus paucis guttis Jinguae instillandus,
naribus injiciendus, atque illico eo adJaborandum est, ut
respiratioper methodum paragrapho sequente indicandam
restituatur. Apertae ad caput congestiones phlebotomiam
confestim poscunt. Balneum, quod lerreum vocant, aegri
nimirum humo circumvaIlatio,potioris reliquorum auxilio-
rum partis administrationi impedimento est.

Anirao linquentes et asphyctici a congelalione,  qui
et post aliquot dierum asphyxiam quandoque salvati ad-
huc fuerunt, caute adeoque pedetentim solum caletiant. In
locum minus frigidum statim translati ac denudati nive
aut linteis aqua frigida imbutis tegantur, vel aquae gla-
ciali in labro aut alveo immittantur. Corporis rigentis
egelatione contingente, prodeuntibus primis vitae resusci-
tatae indiciis assidue aqua quidquain minus frigida aut
nive laventur et fricentur, sensiznque juxta medcndi ra-
tionem mox expositam externam, et, deglutitione resti-
tuta, internam quoque tractentur,moderatissimam tamen,
et, ne apoplexia aut pneuinonitis invitetur, non ultra com-
pleta vitae patentis signa protrahendam.

Animi deliquia famelicorum  portionibus nutriinento-
rum fluidorum, potusque theati aromatici, vel vini annosi
blandi minutis, caute porrigendis ac iterandis, dispellun-

547

tur. — Asphyxia famelicorum, nec non summe debilium,
exhaustorum, remedia externa, prius enumerata, stirnu-
lantia et irritantia indicat.

§. 1584. Animi deliquia ah aere impuro,  corrupto
effluviis nocivis onusto, communiter brevi abiguntur per
aerem purum, liberum, egelidum, qui vel admittendus,
aut in quem aegri tr&nsportandi sunt, per ligaculorutn
singulorum vestimentoruinque arctorum solutionem, situm
capitis modice elevatuin, per frontis, temporum, bra-
chioruin, epigastrii frictiones,frigidas faciei conspersiones.
— Asphyxia ab aere vel g as irrespir ubili  (A suffoca-
tione) praeter dieta promtissiinam urget respirationis re-
stitutionem. Quem in finem aperienda illico vena, aer-
que purus atmosphaericus, aut gas oxygenium aut aliud
gasi noxio chemice oppositum, v. gr. aer atmosphaericus
vaporibus chloricis tenuiter mixtus contra vapores carbo-
nicos, contra sentinarum canaliumque effluvia etc. ope
follis, času necessitatis autem halitus hominis sani ac ro-
busti immediate vel ope siphonis elastici caule  ac exiguis
in c/uanlilalibus  inflandus, pectus simul fricandum, et in
respirationis naturalis imitationem, thoracem et abdo¬
men alternatim 'comprimcndo actio diaphragmatis solli-
citanda.

Animi deliquiuin a piluila copiosa, Igmpha coagnla-
bili, cruore  in faucibus, viis respiratoriis haerente, his
ipsis obstaculis per sternutationes, tussitationem provo-
catain, necessitatis času et per vomitum, penna oleo
illinita aut digito faucibus indueto excitatum amotis, dis-
sipatur. — Si sub asphyxia ex eodern fonle  inanes ad
sternutandum, tussiendum, vomendum manent irritatio-
nes, oris fauciumque cava saltem inechanice per diVitum
linteo aut panno obductum, et oleo oblinitum purificanda,
venaesectio instituenda, tracheotomia facienda, atque
mox deseripti ad restituendam respirationem conatus
suscipiendi sunt, diuque continuandi.

Aquis submersi  vel suffocationis vel apopIexiae le-

35 #

548

thalis pericnlo premimtur. Numerosis tum veterum tum
Prof. Bernl  observatis testibus, aqua in ejusmodi infor-
tunatorum multis tracheam revera intrat, ibidemque in
cadaveribus partim qua tališ, partim qua spurna QHue-
berj  invenitur. Submersi asphyclici  aquis quam citissime
eximantur, nares, oris fauciumque cava a spumis, are¬
na , luto etc. contentis modo ante memorato depurentur,
ipsi vero capite et parte trunci superiore antrorsum et
modice deorsum declinantibus per aliquot minuta secunda
reponantur, ut aquae in faucibus, trachea collectae faci-
lis per os ac nares paretur effluxus, post situ horizontali,
capite in latus verso,summa cum circumspectione vicinam
in domum transportati, udis a vestiinentis illico liberen-
tur, calidis probe siccentur linteis, talibusque modice
tegantur. Nune vena aut jugularis aut brachialis inciden-
da, atque ad agendi methodos transeundum est, pro su-
spensa respiratione restituenda, dein et pro circulo et
animi praesentia revocandis necessarias, jam deseriptas.
Circulo in specie refocillando ac restituendo insuper con-
venit, corpus artiticiali imbuere calore per cineres eidein
toti admotos (decturn cinerum vocatum), aut arenas ca-
lefactas, per pannos calidos, lateres aut Japides planiores
calefactos iinteo inclusos, aut urceos aqua fervida re-
fertos epigastrio, regioni pudendorum, internae femoruin
faciei, pJantis pedum etc. adponendos.

Oppressi,  humo, nive etc. obrali  confestim extra-
hantur, ab omni vestiinento premente, stringente liberen-
tur; vultu et collo rubentibus, aut bruneis, aut livescen-
tibus ac turgidis moderata sanguinis copia ex jugulari
vel brachiali mittatur vena, aer infletur, odoramenta et
errhina admoveantur, irritantia injiciantur enemata, ca-
loris adplicatio , frictiones fiant etc. etc.

§■ 1585. Jugulati  aut suspensi  in mortis apoplecti-
cae versantur periculo. Quare illico, et quin agitentur,
a strophio, fune etc. constringente, quemadmodum a
vestibus aretis liberandi, aeri libero , egelido , puro ex-

549

ponendi, thorace et capite elevatis semi-sedentes collo-
centur, facie, collo, pectore aqua frigida ant aceto con-
spergantur, statim sectio venae jugularis vel brachialis
larga instituatur, aut sanguine non manante scarificatio-
nes profundae in nucha, retro aures, ad tempora fiant,
eoque adlaboretur oportet, ut respiratio modo supra in-
dicato restituatur, ut enematibus irritantibus, pediluviis,
iino balneis universalibus calidis, assiduis plantarum fe-
morumque frictionibus a capite ac pectore fiat derivatio,
sic circulus simul promoveatur, sensatio et conscientia
resuscitentur. Duplici huic scopo, circulo praesertim ex-
pediendo caloris adplicatio, ope lectuli cinerum ante me-
inorati, pannorum, laterum calefactorum etc. specialius
convenit. Vitae signa prodentibus nares aceto generoso,
radicali, alcali volatili admoto irritentur, labium superius
alterutro modicum fricetur, et recuperata deglutiendi fa-
cultate paucuin vini, juriš calidi, aut infusi aromatici
propinetur.

Animi delirjuia a plelhora, validis humorum ad cor
congestionibus,  situm corporis erectuin, temperaturam
subfrigidam, vestimcntorum solutionem, faciei aqua frigi-
da conspersionem , aceturn naribus submittendum, labio
superiori, fronti, temporibus fricando illinendum, clyste-
res derivantes, et sanguinis depletiones, pro reru.m po-
sitione aut statim sub invasionibus aut tempore intermedio,
exigunt.

Vitin  cordis vasoruinrpie majoruin organica , animi
deliquiorum culpam gerentia, nonnisi palliativam conce-
dunt curandi rationem, quae durante invasione in tra-
ctamine mox designato, intervallorum tempore in corpo¬
ris ac animae quiete, ciborum, potuum, pharmacorum in-
citantium, calefacientiura omnium fuga, regnlari se- et
excretionum normalium cunctarum successu, pharmacorum,
ubi opus, refrigerantium ac temperantium usu, nec non in
phlebotomiarum parvarum hinc inde iteratarum adrnini-
stratione consistit.

550

§• 1586. Asphyxia recens natorum  curam pro ori-
gine diversa poscit differentem. Ubi debilitas, macilentia,
laxitas, pallor, facies collapsa neonati, sanguinis jactu-
ra e funiculo umbilicali fors jam resecto, ubi matris ad-
fectiones morbosae, cachecticus gravidae status de vera
viriurn debilitate  testantur, funiculuin umbilicalem, ut
sanguis adhuc advehatur proli, non statirn subligare, sed
os faucesque a pituita ope digiti depurare , faciern et pe-
ctus aqua fortiter jconspergere, thoracem ac abdomen al-
ternatim comprimere, pulmonibus aerem inllare, prolem
vertere saepius ac pronare, odoramentum submittere
naribus aromaticum, balneum adhibere calidum pauXi!lo
vini aut spiritus vini remixtum, inquehoc abdomen, dor-
sum, rnembra sedulo fricare opus est. — Ubi vero facies
neonati turget, caeruleo-rubra aut livida, maxillis spa-
stice šibi adpressis, ubi ipse robustus ac bene nutntus,
mater sana et vegeta conspiciuntur,partusque sine nota-
bili sanguinis dispendio absolutus, protractus vero fuit
\et admodum laboriosus: asphyxiae nonnisi /iclilia  sub-
! est debilitas }  et quidem status, apoplexiae lethali accer-
sendae idoneus. Funiculus igitur umbilicalis illico rescin-
dendus, et, antequam subligetur, uno, duobus imo tri—
bus cochlearibus sanguis ex eo extricandus, post sicut
priore in času procedendum est. — Infanti vitae signa
edenti, atque valenti deglutire, infusi melissae aut flor.
chamomillae cocldearia aliquot praebeantur sorbilanda,
dorsum atque extremitates inferiores fluido quidpiam aro-
matico iteratim leniter fricando laventur, dein puerperae
tradatur matri neonatus, ut calore uberibusque ejus fo-
veatur, refocilletur, alatur.

§. 1587. Medendi rationes hucusque expositae in
animi deliquiis ad plenum usque conscienliam reslilulam,
in asphyxiis ad vitae signorum usque redilum,  qui non
raro conainina plures (jmo quinque, sex]p per horas p r0 '
tractademum sequitur, indefessa cum industria et constan-
tia continuentur necesse est. Animi post deliquium dein

551

saepe nonnisi remedium analepticum et excitans v. o-r.
infusum melissae, flor. chamomillae, aqua destill. aroma-
tica cum paucis liq. anod. m. Ilo/fm. , aut aetheris sul-i
phurici guttis , vinum cochleatim capiendum etc., requi-
ritur; post asphyxiam vero idem, quo resuscitatio impe-
trabatur, tractamen ad conscientiam usque et motuum
voluntariorum facultatem recurrentem continuari debet,
atque in erigendas specialius, quae prima vitae resurgen-
tis obtulerant indicia, functiones determinari. Ceterum
pro rerum adjunctis nune obtinentibus jam methodum irri-
tantem ac stiinulantem multum restringere, aut prorsus
deserere, jain modicam instituere phlebotomiam, jam ad
pituitam largam , aquas etc. e faucibus, ventriculo, viis
respiratoriis excutiendas, mechanice irritare fauces, aut
deglutitione vigente emetieum ex aqua tepida, infuso
chamomillae cum oxym. scillitico , vel solutione tartari
emet. exhibere , jam enemata adplicare irritantia et eva-
cuantia etc. e re erit.

§.  1588. Dispulso animi de!iquio, et resuscitatione
asphyctici feliciter impetrata, effectus et sequelas sive
invasionis sive therapiae necessariae nune forsan in con-
spectum prodeuntes auferendas esse, generalis jubet in-
dicatio therapeutica. Effectus istos et sequelas suain ob
indolem curatione, ab ea, quam animi deliquium ipsum
et asphyxia petierant, pluriinum differente saepe indigere,
notisevictuin estiactis. Praemissa deniquejamfuitcommo-
nitio, non raro therapiam in causam in- vel externam,
prius nequaquam profligandam, nune primum converti
debere,nec non vitio visceris cujusdam organico insana-
bili, mali scaturiginem praebenti,palliativam solum opponi
posse curandi rationem.

Spec. 7. Hydrophobia.

1589. Hydrophobia  (rabies canina, Hundswuth,
Hundswutli mit Wasserscheue, Wasserscheue} morbus

552

sui generis dicitur, in homine nunquam primarie orinn-
dus, a rabidis vero etaliquando nonnisi vehementer ira-
tis canibus, aliisque aniinalibus nonnullis per morsum
imo et linctum in i!Io producendus, atque insultibus con-
vulsionum terribiliura cmn furore et peculiari mordendi
nisu, dispnoeae fauciumque constrictionis spasmodicae,
nee non valido plerumque aquae aliorumque fluidorum et
objectoruin splendentium horrore,essentialibus insignitus.

Aniinalibus anteni, quorum rabies primaria et com-
municata in hominem transferri potest, praeter commu-
nissima, canes videlicet, speciatim lupi, vulpes , feles,
sues, equi, asini, bo ves, galli, anseres et anates, ad-
numerantur.

1590. Hydropliobia antiquissimis jam nota medicis,
primum tamen a Celso  (Ae med. L. V. c. 27. J, post a
Galeno,  largissime vero a Cael. Aureliano  ( de acut.
passionibus L. III. c. 25.} descripta fuit. Ilecentiores in-
ter scriptores et monographos eminent:

Boerhaave,  aphor. 1128 —1147.

Grey. Vberldcher ,  diss. de liydrophobia. In Stollii  diss. Vol. II.
p. 282 — 362.

Le Rotim ,  iiber die Wutlu Preisschrift. Aus d. Franzosischen.
Tiibingen 1795. 8.

Portal,  Bemerk. iiber die Natur und Ileilung der Wuth vom
Bisse toller Thiere. A. d. Franz. Leipz. 1782. 8.

M. J. Mederer,  Sintagma de rabie canina. Frib. 1783.8.

J. Et Ruugemont,  Abliandl. von der Hundsvvuth. A. d. Franz,
ubersetzt von Weyeler.  Franki. 1798. 8.

J. N. Rust,  etc., iiber die durch den Biss eines Hundes ver-
anlasste VVasserscheue und ilire Bebandlung u. s. \v. In
dessen Magazine fiir die gesammte Heilkunde. B. I. H. I.
S. 97—174.

Von der Bedeutung und Heilmethode der AVasserscheue, durck
II. A. Goden,  Breslau 1816. 8.

L. Wander a Gritnivald,  Dis<. de rabie canina. Viennae 1818.

J. C. Ribbe,  Natur- u. medičinische Geschichte der Hunds-
avuthkrankheit bey Menschen u. Thieren. Nebst einer Vor-
rede vou J. E. Rosenmutter,  Leipz. 1820. 8.

Dr. A. F . C. von Saint-Martin s,  etc. Monograpliie d. Ilunds-

553

wuth. Gekronte Preissclirift, Ubersetzt von Dr. Fitzler.
Ilmenau 1824. 8.

Dr. Juh. Wendt,  Darstell. einer zvveckmass. u. durcli Erfali-
rung erprobten Metliode zur Verhuthung der Wasserscheu
nacli dem Bisse eines tollen Hundes. Breslau 1824. 8.

Neue Erfalirungen u. Impfversuche zur Aufkliirung der Wuth-
krankheit, besonders iiber ilire moglicbe Fortpflanzung m
der zvvejten Generation. Von Prof. D. Berndt,  zu Greifs-
■vvald. Im Journ. d. prukt. Heilk. von C. W. Ilufeland  und
Osami.  Kov. 1824. S. 39 — 88.

Dr. Vrban’s  Bebandlungsart der von tollen Hunden Gebissenen
etc. Daselbst. July 1826. S. 1 — 38.

1591. Num hydrophobia per morsum aniraalis vere
hydrophobi, ab illa per aniraalis solurnirati morsum inducta
a!iquo momento essentiali differat, nedum liquet. lIydro-
pJiobia tamen, de qua hic agitur, qua morbus  £h. sub-
stantiva) ab hydrophobia rarissimo quidem et minirae
essentiali febrium, inflammationum, et nevrosium chroni-
caruin QUeberlacher 1.  c. p. 183) sijmplomale (h.  sym-
ptomatica), partim per genesin propriam mediante salivae
contagio, partim per morbum principem sui generis, ra-
biem nempe caninam dietam, symptomatumque concomi-
tantium syndromen,adeoque per specificam ejus indolem,
propriamque formam et decursus rationem distinguitur.

1592. Unius alteriusve animalium nominatomm
rabidi morsum aut Iinctum haud semper sequitur rabies,
insequens vero jam, utut rarissime, unarn duasve post
septimanas, jam complures demum post menses erumpit.
Contagiosa animalis rabidi šaliva seu vulneri majori mi-
norive citra morsum illata, seu čuti epidermide spoliatae,
excoriatae admota, facillime ac certissime, attamen et
čuti nullatcnus excoriatae sed tenuissima solum epider¬
mide obductae, quemadmodum in oris, pudendor»mque
labiis etc., fricando adplicata, morbum inferendo par est
(Schenk, PalellaJ . Partim actionem contagii secundare,
partim morbi evolutionera accelerare valent: contagium
aliquibus aut pluribus simul adactum locis, laesiones pro-

554

lundae, magna aut universalis aut organi solum laesi
sensibilitas ac irritabilitas,tractamen omissuin,negIectum,
cita vulnerum morsorum coalitio, porro animi adfectus
et pathemata deprimentia, angentia, influxus alii debili—
tantes varii, nec non temperamentum vividum, cholericum,
aetas juvenilis, atmosphaera fervens, inagna per vali-
dos corporis motus, cibos, potus spirituosos exaestuatio,
suppressio transspirationis, alvi retentio f UeberlacherJ.
Morsus in facie, collo et generatim in glandularum sali-
valium viciniis contagii pariter favere actioni dicuntur
( Cael. Aurelianus, Fabric. Rildanus, Schenk, Portal,
tSl. Martinj.

§. 1593. Proxime instantem morbi in homine eru-
ptionem varia tam in morsus Ioco quam reliquo in orga-
nisino adnunciant phaenomena. Localia  sunt: reverten-
tes in vulneris morsi, utplurimum cito reuniti et cicatri-
sati loco dolores, accedens cutis super eo rubor profun-
dus et.aestus, partium eontiguarum inturaescentia, quan-
doque dehiscentia cicatricis, et in ulcus saniem fundens,
1'ungosum, marginibus inversis notatuin commutatio, quod
nonnunquam brevi denuo clausum pruritus, dein dolores
trahentes, pressivi aut punctorii, aut horrores excipiunt,
juxta nervos inde ad columnam vertebralem diffundendi;
partium morsarum stupor, paralysis aut convulsio leviš;
glandularum Iymphaticarum proximarum tumor aliqualis
et inflammatio. Urban,  imminente coalitis in vulneribus
ad contagiuin reactione, proxima eorum in circumferen-
tia unam pluresve vesiculas a semiriis sinapeos ad piši
minoris magnitudinem, fiuidum partim rubellum partim
livescens, contagiosum gerentes, lyssas  veras, sese
constanter observasse adseverat. — Ad universalia  phae¬
nomena simultanea spectant: hilaritas insolita transitoria
( Runi, liernt,  in systemat. Handb. der Staatsarzneyk*
Tli. H-}, post dedolatio, inquietudo magna,animi despon-
sio, tristitia, solitudinis amor; somnus inquietus cum in-
somniis angentibus, terreficis, nonnunquam in specie de

555

caniira rabidorum impetu ac morsu; caput obtusum ver-
tigo, imo deliria, hallucinatio sensuum multiplex ip
aerein perflantem imo nonnisi raotuin serisilitas ingens
photophobia, nec non aniini deliquia; porro vomituritio-
nes, vomitus bilis viridis, epigastrii pressio, dolores ip
nucha et dorso trahentes ; pulsus durus , spastice con-
tractus, intermittens, cordis palpitatio, respirafio laboriosa
suspiriis ac singultu iptercisa, anxietas gravis, vox rau-
ca, insonora, tremula, obtutus saepe fixus et ferox, con-
janctiva bulbi profunde rubens, pupilla valde coarctata,
alienata faciei lineamenta, cutis sicca, pallida, extremi-
tates frigidae, urinae pallidae, clarae. — Haec, ni de-
ficiant, raro mitia sunt, cito transitoria, facilecpie prae-
tervidenda, utplurimum potius diebus aliquot ant uno
soluin continuant, rarissiine per dies aut septimanas inter-
mittunt, eoque manifestiora evadunt et intensiora, quo
morbus progrediens eruptioni propius accedit.

lncipienle  revera morbi eruplione  aeger perinsul-
tus, initio tardius postea citius citiusque revertentes, aestuin
percipit a morsus loco egredientein, cum horrore alter-
nantem, ardorem internum praepriinis in faucibus, et
sitim clamosam, quam sedare frustra tentat, quurn illico
dyspnoea spastica, anxietate sumina, fauciuin constri-
ctione, musculorum colli, cervicis ac faciei convulsioni-
bus cum veheinentibus corporis inotibus , distorsionibus
vultus et tremore universali corripiatur. Hicce aquae,
sed aliorum quoque fluidorum et objectorum splendentium
horror cito increscit adeo, ut solo jain eoruin adspectu,
sicut aquae fluentis strepitu, urinae secedentis lapsu, vo-
cabulo „aqua“ audito, tandem imo propriam deglutiendo
salivam miserrimus in anxietatein torquentera, validas con-
vulsiones, deliria etfurorem conjiciatur. Aer vel minimum
perllans, ipsa atmosphaera libera, egelida eosdem saepe
effectus (aerophobiam) provocat. Aeger simul aurium
tinnitu ac susurru, scintillatione, photopsia (photophobia)
vexatur; sub insultu quaqua vorsum agitatur, subito

556

assurgit, ejulat, vociferat, penetrante clamitat voce,
arrepta quaequae impetuose dirimit; confringit, destruit,
non raro utut perfecte mcntis compos nisu adstantes
mordendi, conspuendi non repidmendo invaditur, copio-
sam ore gerit salivam spissam, tenacera, jam efiluentem,
jam sputando successive projiciendam, os oiFert spumans,
vomitum hinc inde patitur bilis viridis aut piceae tenacis,
singultum validum, erectionem penis dolorificam, involun-
tariam urinarum seminisque evacnationem , elfrenem in
an>plexus venereos nisum. Cutis sicca, calens, pulsus
plenus, frequens, tensus, adinodum inaequalis esse
consuevit.

§. 1594. Absoluto tali insultu,primum pauca,postea
10, 20 ad 30 minuta prima usque, imo diutius excurren-
te, quies animique praesentia revertuntur; delassatus
aeger symptomata febris haud magna semper intensitate,
quemadmodum ipse observavi, offert, de se inox actorum
obscure reminiscitur, suramopere tristis et dejectus, ge-
mebundus in lacrymas erumpit, tenebricosa quaerit Ioca,
et nune quoque objeetorum jam memoratorum adspectu
aut imaginatione sola, atque ob eininentem meticulosita-
tem aliis pariter impressionibus fortioribus facile ac in-
stantanee in hon-endas de novo convulsiones, et furo-
rem conjicitur. Sed et citra similes ansas insultus bre-
vioribus post intervallis redeunt vehementiores, diutius
durant, tandem persistunt, et Ires, quatuor,  rarissime
quinque intra dies ab eruptione mali prima, sub convul-
sionibus et animi deliquiis, sopore in apoplexiam, vel vi-
rium exhaustionem et paralyses terminantur lethales.
Semel mortem jam 30 ab eruptione horis sequutam ob¬
servavi.

J$. 1595. Cadaverum sectionibus, maximam partena
hucdum valde mancis, ne unica quidem mutatio absolute
constans demonstrata est. Anatomorum alii nervoruin
loči demorsi sanguine suffusi rubedinem inflammatoriam
nec non duritiem inconsuetam, alii Iaxitatem potius

557

eorundem ac mollitiem repererunt; cadavera quaedam ru-
bedinemaliasque phlogoseosnotas in faucibus atque gan-
gliis cervicalibus, alia iterum nil mtitationis morbosae ibi-
dem obtulerunt; nune meningum ipsiusque simul cerebri
substantiae justo siccioris, vel pericardii, cordis, vel pul-
monum inflammationis vestigia, aut manifesta gangraenae
in ventriculo , intestinis aliisve visceribus ante inllamma-
tis indicia, vel vaša sinusque intra cranium nigro oppleti
sanguine, ventriculus cordis sinister vacuus vel tenuis
in toto organismo sanguinis massa etc., nune vero in-
soliti prorsus nihil, detecta fuere. QUeberlacher ,  loc. cit.
p. 298j Rusi  loc. cit.; Hufclandfs  Journ. 1814; Horn’s
Archiv 1814; Wander v. Griimvald  in loc. cit. p. 142;
Berndl  im oben angefiihrten Aufsatze S. 65 etc.;
J. Wagner,  in d. medic. Jahrb. desk. k. osterr. Staa-
tes. Neue F. Bd. III. St. 3 und 4.)

g. 1596. Causae excilantes  in animalibus variae
liabentur, prout rabies vel primario oritur vel coinmn-
nicata prodit; in homine, qui communicata solum rabie
prehenditur, unica causa excitans specificum est ca-
num aliorumve superius nominatorum animalium aut
rabidorum aut vehementer iratorum contagium, faven-
tibus conditionibus superius (g. 1592.} indicatis. Con¬
tagium hydrophobiae in animalis rabidi šaliva contine-
tur, indolis fixae , demorsorum vestibus aliisve objectis
mediis adeo tenaciter inhaeret, ut longo etiarn post tem-
pore parti Iaesae adplicatum terribili morbo generando
par adhuc inveniatur. Securjdum insitionis tentamina , a
Berndl  anno 1822, Magendie  et Breschel  aniio 1823,
referente St- Mariin,  in nosodochio Hotel l)ieu  insti¬
tuta dubitandum non foret, quin in rabie tum hominis tum
animalium aliorum communicata, inhaerens salivae in-
ficiendi facultas pro morbo terrefico ulterius propagando
persistat.

g. 1597. Utut numerosissimae tum antiquissimi (ab
Ueberlacher  1. c. p. 300 etc. perlustratae), tum rečen-

558

tissiini aevi prostent hypotheses, liydrophobiae tamen
natura  tenebris adhuc tecta latet. Hufeland  in nervorum
intoxicatione consistere eara arbitratur. Bernl  specificam,
nobis non perspiciendain systematis nervosi adfectionem
esse, hujusque formationein a morsus loco ordiriautumat.
— Alti  morbum intoxicationis potius massae humoruin
eifectinn esse contendunt. — Jam ab Aromalario  prolata,
nupertjue denuo defensa opinio , naturam hydrophobiae
in inflammatione et quidem coliiquativa medullae spinalis
et systematis nervorum trunci {GodenJ  , in carditide
(_Kreysiy),  gastritide et intestinorum superioruin phlo-
gosi (Touatt, Botre t  et Adams J,  in pharyngitide
consistere, essentiali indiget correctione, quam in prima
hujusce operiš editione germanica jam §. 1200. indigitavi,
probabilitatem pronunciando, statum gangliorum cervi-
calium et nervi accessorii VVil/isii,  nervos cerebrales
complures cura gangliorum systemate nectentis, inflam-
matorium sui generis, essentialem constituere causae mor-
bi j>roximae partem. Hydrophobiae enim cum ceteris cun-
ctis, e contagio aut viru aniinali ortis, idemque reprodu-
centibus morbis analogia, perfecte evolutae symptoma-
tum essentialium omniutn topicorum ac universalium , sy-
stema nervosum prae sanguifero eminenter spectantium
complexus, decurrendi atque consueta terminandi ratio,
nec non mutationes cadaveribus lustratis huedum demon-
stratae, morbo maxiino nequaquam respondentes,pruden-
ter computatae, adsertum omnirio subfulciunt, inflamma-
tiones, etsi essentiales habendae forent, semper morbi
universalis horrendi nonnisi partem (symptomatura syn-
dromen unamj exhibere. Quo universus cunctis suis in
systeinatibus organismus , quo universa humoruin massa
aegrotent modo, hodiedum haud magis constat, ac ratio
eur contagium rabiei tempore admodum vai-io, quin inani-
festos edat elTectus, in organismo delitescere possit, ac
sjiecialis contagii rabiei natura , ac effectuum mere topi-
coruin, ad morsus vel laesionis locum circumscriptorum,

.559

duratio,geneseos universalium viae et modus, ac denique
potentiae nocentes patent, quae concurrantnecesse est.ut
in aniinalibus rabies, canum in genere nonnunquam epi-
zootica, primario producatur modo. — Essentiale morbo
est, contagiosam reproducere salivam.

§. 1598. Hydrophobia šibi permissa semper, saepius
ante quam post quinque dies, et intraoctiduum,lethaIisest.
Reapse evoluta aptissimam etiam per therapiam nonnisi
rarissiinis in casibus fuit sanata. Prodromi protracti ac
certi, evolutio successiva, modica insultnum intensitas
et interstitia longa aliquam sanationis spem suggerunt;
ceterum tanto e numero paucissima solum sanationis ten-
tamina felici hucusque coronata effectu constant. Confer.
Ueberlacher  I. c. p. 323 ets. IVaser  in med. Jahrb. d.
k. k. osterr. Staates. Bd. 13. St. 2. p. 243 ets.

§. 1599. Itebus ita sese habentibus tractamen  con-
veniens prophylacticum  meliora, quam sanalorium  quod-
vis, utut maxiine decantatum, sperare sinit; quare solli-
citudo ac laborsummus in praecavendam  morbi evolutio-
nem tendat oportet. Post animalis nimirum rabidi aut de
rabie perquain suspecti morsum sine ulla mora pluga de-
morsa  ita tractetur, ut 1} ab adplicato penitus mundetur
contagio, hocque ipsurn destruatur; 2) ut ejus reliquo
cum organisino cominunicatio praepediatur.

Certius prior £1} obtinetur scopus, vel  plagam de-
morsam cum aliqua ultra et deorsum infra Iaesionis Iimi-
tes circumferentia j>erfectissime exscmdendo (Sauvages,
van Stcielen, Rusi  et alii plurimi}, Jocis organismi
obesis, torosis; vel  pulveris pyrii inspersi et accensi ope
exurendo,  in vulneribus amplis, laceris pro parte pro-
fundis; vel  ope ferri candentis adaequati (Celsm. Dios-
c or ide s  , van Stoleten, Mezler, Ueberlacher, Rusi,
Mease  aliique m uiti}, specialius vulnere tantum superficiali
solarn fere cutem attinente, aut hac nonnisi per animalis
rabidi salivam contaminata; vel  citissimam instituendo
amputationem, ubi vulnus digiti rnanus autpedis, unius

560

alteriusve extreim’tatis Jpsius ad ossa usque simul laesa
penetraverit; vel  (ast nonnisi aegro horrorem auxiliorum
certorum mox recensitorum vincere prorsus nescio} ope
lapidis caustici contagium decomponendo, siinul ac vulne-
ris superficiem destruendo, omnupie in času  succeda-
neam inducendo ac alendo suppurationem; vel,  hisce
remediis pro momento deficientibus , vulnus pro possibili
interim per urinam, aquam tepidam cum aceto, aquam
muriatam, saponatam, Ihcivam, ant lapidis caustici Quxta
Mederer  drachm. sem. in aq. destill. libra} solutionem
depurando; identidein lavando et continuo humectando,
nul,  ut sanguifluxus sustineatur ac promoveatur, vulneri
cucurbitam siccam imponendo.

§. 1600. Una alterave istarum curandi rationum in¬
stituta, requiritur, ut a) organismi reactio exteriora
versus determinetur, qua contagium loco fors adhuc ad-
haerens excutiatur, ejusque receptio adeoque actionis
localis specificae interiora versus propagatio, quoad pos-
sibile, praepediantur; b} ut recepti fortassis rabiei con-
tagii, effectuumque ejus specificorum modo insensibili
progredientium immutatio ac enervatio tentetur. Priorem
in finem (^a} experientia suppurationem topicam, et aerjua-
bilem se- et excretionum normalium cunctarura sustenta-
tionem ac promotionem commendat; fini alteri (b) frictio-
nes mercuriales (Waser  et alii) , balnea saponata et
kalina calida, usus internus cantharidum , belladonnae,
calomelis, cinnabaris prae ceterorum scopo prophylactico
depraedicatorum farragine majorem šibi promeruisse con-
fidentiam videntur.

Suppuralio  plagae demorsae, modo dieto traetatae,
nisi sponte procedat, duos tresve per menses, et, ut
llvfcland  securitatis causa suadet, parcior per annum imo
snstinenda venit. Vulnus morsum initio neglectum nune
jam sanatum , scarificandum, modo deseripto ope cantc-
rii actualis aut potentialis urendum, in suppurationem

561

deducendum, haecque sustinenda erit, exigu a  licet morbi
praecavendi spe ultro remanente.

Ad se- et excretiones prornovendas nec sudoi-ifera
fortiora, alexipharmaca quondam dieta, uti thcriaca, mi-
thridatum {Galenus, Dioscorides),  alliaria, ruta, an-
gelica, moschus, camphora, alcali volatile, cinnabaris,
acetum simplex aut aromalicum , ad Boerhavii  et Swie-
lenii  mentem jejuno mane ventriculo haustum , sola et
absque discrimine ; nec diuretica , cjuemadinodinn cepa ,
allium , squilla marina, anagallis arvensis, millepedes ,
baccae juniperi, terebinthina; nec purgantia drastica:
colocynthides, rad. hellebori etc. (Galenus, Aetins,
Boerhaave  aliique); nec emetica valida (Dioscorides i
Mercuriulis  et alii j; nec syalagoga potentiora {Aslrvc,
Desanti, Kruttgc  ad Wendtii  relationem, et recentio-
rnm complures} exclusive cedunt, sed aliquorum ex illis
combinatio potius, aegro individuo adeommodata requiri,
et prolieua inprimis fore videtur, si ejus ita dirigatur
usus , ut evacuationum nulla exorbitet ceterasque inde
restringat, aut ne aegrum traetandum noxie debilitet. Quo
intuitu praecipue aqua aut infusuin theatum affatim sor-
bilanduin cum interno pulv. cantharidum et cinnabaris
aut calomelis, alkali volatilis j belladonnae usu, cum un-
guenti hydrargyi-i £drach. un. quotidie3 lrictionibus in
loči morsi vicinia et alternatim in extremitatibus quoque
et dorso, doneč salivatio leviš per abquot septimanas
sustinenda, aut diarrhoea modica cum binis aut ternis
quotidie pultaceis potius. quam fluidis alvi dejectionibus
comparuerit, nec non frequentior balneorum ante inemo-
ratorum adplicatio commendari maxime merentur. —
Etiamsi remediis istis hydrophobiae eruptionem cer te
praecaveri, nullus defendere ausim, eorum tamen usus
nunquam praetermittendus, vilae simul regimen antiphlo-
gistico potius, quam incitanti et calčfacienti accedens
strictissime servandum, et exaestuationes, refrigeria,
errores in diaeta, validorum animi adfectuum et pathe-

II. 36

562

matom expIosiones, quaelibet in vivendi ratione exorbi-
tantiae etc. quam studiosissime fugiendae sunt. Remedia
interna largioribus hic quam conlra alias morborum for-
mas, quibus indicata conveniunt, adhibentur dosibus.
Cantharides  in specie, Galeno  et Arabibus jam decan-
tatae, forma pulveris a gran. dimid. ad integrnm usque
cum mitigante quodam pharmaco bis terve per diem, doneč
stranguria leviš usum aut suspendens aut ad minimas
doses restringens accesserit, porriguntur, atque sic plu-
res per septimanas continuantur. Qua prophy!acticum a
multis retro annis in nosocomio generali Vindobonensi
fansto cum successu adhibitae fuerunt f.Axter  in d. Beob.
u. Abhandl. osterr. Aerzte u.s.wi. B.I. Wien 1819. p. 146.)

— Radicis belladonnae fMunich  in Richter’g  ehirnrg.
Bibl. Bd. Y. St. 2. S. 377.) pulverem Hvfeland  ante cu-
bituin a grano et quotidie per graninn dimid. ascen-
dendo ad oculorum obfuscationein, temulentiam levem,
et notabilem faucium siccitatem usque , deinde dosibus
imminutis aliquot per septimanas exbibendum , commen-
dat. — Moschus  et camphora  qua adjuvantes solom, ad
constitutionis individualis et symptomatum specialium liaud
pathognomonicoruin indicationem, aut cantharidibus aut
praeparato hydrargyri nuptae, p roli cere posse videntor.

— Generosis sanguinis evacualionibus  hoc in stadio nec
theoria nec praviš ( Vcberlucher)  favct; plethora niliilo-
minus manifesta, symptomata inllammatoria, febrilia etc.,
modicas exigere possunt phlebotomias.

Remedia ante nominata prophylactica scopo superius
sub b) exposito insimul conveniunt, rabiei contagium for-
tasse jam receptum, si possibile, immutandi, enervandi,
specificosque ejus exstinguendi elfectus. Et hoc intuiiu
mercurialia, cantharides, et kalia cuivis alii pharmaco-
rum generi, acidis in specie in- et externe adhibit/s, pal¬
mam praeripere, experientia hucusque commonstravit.

Facta statim a morsu in mare aut lluvium demersio,
a Cael. Anreliano, Meud , Boerhaave  , v. Čšicieten  ,

563

Tulpio  Iaudata, spem fefellisse observata fuit.__ Scu-

lellaria laleriflora,  a L. Spalding  infallibilis declarata,
brevi, sicut alisma planlago ,  oblivioni tradetur.

§. 1601. Secuto rabiei introitu, quem febris et S ym-
ptomata inflammatoria cura systematis nervosi exagita-
tionibus minora identidem post intervalla recurrentibus,
et intensitate crescentibus significant, pro symptomatum
illorum aut istorum praepondio medendi ratio aut anti-
phlogistica , aut moderans , sedans , specitica indicatur.
Citra phlebotomiam mox commemorandam, et potulenta
antiphlogistica, addito roob sambuci etc. obscuro tigenda
colore, et e vase terreo opaco consuetim facilius potanda,
— remedia in prophylaxin ante commendata tantis vero
porrigenda dosibus, ut effectus eorurn recensiti cito impe-
trentur, depraedicata quidem leguntur, attamen indubi-
tatam rarissirae exeruerunt virtutem curativam. Forma
boloruin nune aptissiine porriguntur. lladicis belladonnae
in pulvere gran. sex, dein oeto, decem imo , ad duode-
cim pro dosi insultu intrante /Sauer  ( HufeAand’s  Journal
d. pr. H. Bd. XI. St. 1.]) exhibuit; atque Hufeland  ( Sy-
stem d. praet. Heilkunde Bd. II. Abth. II. pag. 344 etc.),
ut sudor insultuin terminans exspectetur et rite curetur,
essentiali requiri modo declaravit. — In nosocomio hujate
fVindobojuensi^ chirurgns primarius Axlev  aegrotantes
tres, Dr. ac Prof. llusl unain hydrophobia inchoante per in-
ternum cantharidum usum sanitati restituerunt. — Eundem
eflcctum Waser  (Bledic. Jahrb. Bd. 13. St. 2. S. 234 etc.)
per mercurialia ad citam salivationem adhibita , et per
balnea calina iterata in puero obtinuit. — Therapia an¬
tiphlogistica generosiora Boerhaavio  (Aphor. 1144) com-
mendata; venaesectiones largae jam a Cael. Aareliano
laudatae, a Rougemont  aliquoties cum successu institu-
tae; venaesectio ad anirni deliquium usque a medicis
Anglis Tijmon, išchoolbread,  et a Vogelsung  prorum-
pentibus primis hydrophobiae indiciis optato cum successu
celebrata, a m ul tis vero imitantibus aliis frustra instituta,

36  *

561

ob medicam ceterorum remediorum virtatem incertam
phlethora saltem coexistente, manifestis sub symptoma-
tibus inflammationis cujusdam, pulsu febrili, duro, forti,
in subjectis junioribus robustis, in censum vocari me-
rentur. Sed et hic media tutissiina via; et pro conser-
vandis viribus, ad morbum tantum snperandum requisitis,
venaesectiones a!iquot modicae jubentibus circumstantiis
repetendae salutiferae magis, ac unica cum indetenninata
sanguinis subtrahendi copia, esse videntur. Postea, et
quo magis minuuntur vires, quo spasmi terribiles cum
furore caput magis extollunt, cuin cataplasmatibus emol-
lientibus ad colliun, et Jargo ad nuchain emplastro ve-
sicante, ad mitigandain saltem symptomatum insultus
constituentiura vehementiam, belladonna, ant pulvis/lo-
veri }  aut opium etc. cantharidibus et camphorae nuptum,
vel moschus, castoredm, valeriana, aliave nerVina ap-
tissiine combinantur.

1602 . Psychicum  denique aegrorum tractaraen ad-
commodatum, quo penes pharmaca nune nominata pacan-
tia horridi miseroruin adfectus leniantur , absolute requi-
ritur. Quod in eo consistit, ut non aer perllans modo
praepediatur, objecta splendentia, speeratim fluida, lux
intensa , spectatorum inutilium imo nocentium potius ac-
cessus, omnesque spasmorum ac furoris ansae, saepe
niiniseheu! imprudenter ex intentione datae,strenuissime
arceantur, sed aegri etiarn modo benevolo, sincero et
metus experte traetentur, torquens et exhauriens tristi-
tiae, metus, anxietatis ac terroris alternatio celando pe-
riculum , expositionibus exhilarantibus , blandoque ser-
mone, quoad possibile, mitigetur, et quies illis, nec non
ipsis sub furoris incursibus ea, quam aliorum hominum
neeessaria ab infortunato impetu seouritas fert, libertas
corporis concedantur.

Index Tomi secundi

Classis III.

Orel. II. Efflorescentiae cutaneae elevatae.

Gen. 1. Efflorescentiae pustulosae g. 744. .

Spec. 1. Variolae g. 745.

—— 2 Varicellae g. 764. ......

— 3. Variola vaccina g. 774. ....

4. Scabies §. 789..

—. 5. Tinea §. 799.

Var.  1. Tinea capitis g. 800.

— 2. -- faciei s. orusta lactea g. 808-

Spec. 6. Plica polonica §. Sl7.

Gen. 2. Efflorescentiae vesioulares §. 824. .

Spec. 1. Aphthae §. 825.

—— 2. Miliaria §. 833. ......

— 3. Herpes §. 841..

—— 4. Zoster §. 853. . . . . .

Gen. 3. Efflorescentiae bullosae §. 860.

Spec. Pemphigus §. 862..

Gen. 4. Efflorescentiae squamosae §. 869. . .

Spec. 1. Furfura §. 871. ......

—— 2. Io!ithyosls §. 873. ......

■ .. . 3. Lep ra §. 877. ......

Gen. 5. Efflorescentiae papulosae §. 881. • •

Spec. 1. Strophnlus §. 882. .....

. m  . 2. Lichen §. 886. ......

-  3. Prurigo §. 891. ......

Gen. 6. Efflorescentiae nodosae §. 894. ....
Spec. Acne §. 896. . . . , . .

Pag.

3

19

24

35

44

45
52
57
63

67

72

79

82

85

86
88

90

91

93

94

Classis IV. Cachexiae.

CAP. I. I )o  Cachexiis in genere.

Sect.  /• Definitio, descriptio, causae, essentia, differen-
tiae, prognosis et therapia cacbexiarum in ge¬
nere §. 903. ........  97

Secl■ II-  Cacbexiarum ordinati« §. 916. ....  103

CAP- H- De Cachexiiš in specie.

Ord. I. Marcores.

Pag-

Gen. 1. Tabes §. 919.106

Spec. 1. Tabes nervosa §. 929. 110

- 2. — dorsalis §. 938. 114

— 3- —— infantilis tj. 944. .....  118 •

- 4. - senilis §. 953. 123

Gen. 2. Phthises g. 957. 124

Spec. 1. Piithisis pulmonalis g. 966 . . , * . 129

- 2. - trachealis g. 985. 148

Species phthisium aliae: stomachica, intestinalis,
mesenterica, liepatica, lienalis, renalis etc. §. 990. 150

Ord. 2. Cacochymiae s. dyscrasiae
Gen. 1. Cacohaeiniae s. sanguinis dyscrasiae . . • 153

Spec. 1. Scorbutus; c. var.:  cancr. aquat. g. 997 —.

— 2. Chlorosis §. 1009. 162

— 3. Morbus caeruleus §. 1020. 167

Gen. 2. Cachexiae cura praevalentibus secretionibus
morbosis secretoruinpue vitiis.

Spec. 1. Status pituitosus g. 1024. 169

- .  2. Helminthiasis §. 1031.172

— 3. Hydrops; varietatcs: h. anasarca, bydro-

cephalus , liydrorhachia, hydrothorax,
hydrocardia, h. ascites ,  h. ovariorum,

h. uteri §. 1045. .185

- 4. Tympanitis g. 1073.213

Ord. 3. C.achejdae cum praedominante systematum
singulorum adfectione.

Gen. p. Cachexiae cum praedominante adfectione sy-
stematis niembranarum.

Species: Morbus venereus §. 1082. 215

Gen. 2. Cacbexiae ep m praedominante systematis glan-
duiarum vasorum<iue lymphaticoruin adfectione.
Species: Morbus scrophulosus g. 1114. . . . 238

Gen. 3. Cachexiae cum praedominante adfectione syste-
matis ossium.

Species : Hhacliitis §. 1124. 248

Ciassis V. Morbi se- et eoccretoriu

CAP. I. De morbis se- et excretoriis in genere g. 1135. • 254

CAP. II- De morbis se- et excretoriis in specie.

Ord. 1. Profluvia g. 1140. . ... • .255

Gen. 1. Prolluvla sanguinis s. haemorrliagiaeg. 1144. . 257

Species : haemorrliagia narium, h. oris, haemoptoe,
vomitus cruentus, haemorrliois, mictus cruentus,

metro rrhagia §. 1148.

Gen. 2. Profluvia huinorum secretoriorum .

Spec. 1. Blennorrlioea geuitaliuin §. 1178. ~,

— 2. Spermatorrhoett §. 1190. . .

— S. Salivatio §. 1197. . . .

— 4. Diarrhoea g. 1202.

_ 5. Cholera:  nostra et orientalis g. 1212.

_ O. Polycholia et excretiones biliosae §. 1228

- 7. Diabetes g. 1232.

.- 8. Incontinentia urinae g. 1242. .

.- 9. Sudor g. 1247.

Ord- 2. lletentiones g. 1252.

Gen. 1- lletentiones sanguinis.

Spec. 1- lletentio mensium g. 1256.

__ 2. Suppressio lochiorum g. 1264.

,_ 3. - epistaxis j haeinorrlioid. §. 1265

Gen. 2. lletentiones excernendorum.

Spec. 1. Suppressio biennorrhoeae §. 1268. .

.- 2. lletentio alvi §. 1271.

3. - bilis: Icterus.  §. 1277. ,

,- 4. Urinae secretio manca §. 1292.

— 5. Retentio urinae : Ischuria  et lithiasis

§. 1295..

— 6. Arthritis §. 1308. . . » —-*■ .

Ccassis VI. Nevroses.

CAP. 1. De Nevrosibus in genere.

Sect. I.  Nevrosium in genere delinitio, descriptio, causae,
natura, differentiae, prognosis, cura §. 1327.

Sect. IT-  Nevrosium ordinatio §. 1342.

CAP. II. De Nevrosibus in specie.

Ord. 1. Nevroses cum praedominantibus sensus
communis laesionibus g. 1345. . .

Genus: Dolores g. 1346.

Spec. 1. Cephalalgia §. 1350. .

-- 2. Odontalgia g. 1358. . ,

-- 3. Gasteralgia s. cardialgia; varietds:  Py-

rosis g. 1365.

—— 4. Enteralgia s. colica; varietates:  c. sabur-
ralis, flatulenta, biliosa, verminosa, sa-
turnina etc. §. 1372.

259

288

296

298

300

310

324

326

331

334

336

337
341

342

343
347

356

357
367

381

395

396

397

398
404

408

414

Pag.

Ord. 2. Nevrosea cum instinctuum natflralium

anomaliis §. 1381.

Spec. 1. Appetitus excedens §. 1383.

- 2. Pica §. 1387.

— 3. Sitis excedens s. polydipsia g. 1391.

—— 4. Instinctus sexualis excedens §. 1393. .

Ord. 3. Nevroses cum praevalentibns sensuum
externorum alienationibus §. 1398. .

Spec. 1. Aurium susurrus §. 1401.

— 2. Baryecoia g. 1404. . . . . .

■ ■ • —  3. Amaurosis §. 1409. . . . . .

Ord. 4. Nevroses cum sensus interni alienatio¬

nibus; vesaniae S- 1416.

Species: Amentia; varietas : cretimsmus; stultitia;
ecstasis; melancholia et mania §. 1424.

Ord. 5. Nevroses cum motuum muscularium aber-
rationibus §. 1448. .

Gen. 1. Spasmi g. 1449..

Spec. 1.  Tetanus §. 1454.

- 2. Trismus g. 1462.

—— 3. Asthma spasmodicum: acutum infantum s.
Millari, et  adultorum §. 1468. . . ,

— 4. Incubus §. 1480.

—— 3. Tussis oonvulsiva §. 1483. . .

•- 8. Singultus g. 1491.

- — — 7. Palpitafcio cordis §, 1496. . , ,

—— 8. Vomitus §. 1502.

— 9. Raphania §. 1510.

— 10. Chorea St. Viti §. 1517.

Gen. 2. Paralyses §. 1524.

Ord. 6. Nevroses cum functionum sy.stematis ner-
vosi aberrationibus nu’xtis §. 1532.

Spec. 1. Hypochondriasis et hysteria §. 1533,

— 2. Epilepsia §. 1542. , , , . .

- 3, Vertigo §. 1552.

- 4. Sopor §. 1558. < ■ . . ,

—— 5. Apoplexia §. 1563. , ,

— 6. Animi delirjuium; asphyxia §. 1576. •

— 7. Hydrophobia §. 1589. . . .

429

431

432

433

435

437

438
441

446

451

466

467
470
475

477

483

484
491

493

494
499
502
506

511

518

524

527

529

539

551

Corrigenda in Tomo secundo

Apud eundein biMiopolam venales
prostant:

Staimann, 3. 9 T. g-Met »., -OanStuti) »ec fpecielfen me»ict*
nifgcn 'i>atI>ologic unb $ber«pie. 2 25 De. 4. »crm. 2 fuflage.

gr. 8. i 83 t .

-tfnleitung *ur tfušiibung ber £eilfuttft, jum ©ebraticbc

fiir ben fiin. Unfer,rid)t. 2. tfufl. gr. 8. 1821.

-institutiones generales ad praxin clinicam usui acade-

mico dicatae. Editio latina. 8. maj. 1829.

21 nbrc, ( 5 . (S., 2 fnfeitung junt <?>tubium ber Btineralogie fiir
21nrdnger. mit i £upf. unb £ab. gr. 8. 1804. .

Baumgarten, J. C. G., Ennmeralio stirpium magno Tran-
sylvaniae principatui indigenaram collecta ac sec. syste-
ma sex. descr. 3  Vol. 8. maj. 1814 —1816. ....

-Garta script. .........

Bertoloni, A., Flora Italica, sistens plantas, in Italia et
in insulis circumstantibus sponte nascentes. Tom. I. lase.
1—6. 8. maj. Bononiae 1832 — 3 /|. £abenprei$

-Amoenitates italicae sistentes opuse, ad vem. herb.

et Zoologiam Italicae c. f. L \ . Bononiae 1819.

23 cer, 2 )r. £. 3 .» ficbert 23 iicf?er iiber naturi. ©e&urf$ftulfe.
gr. 8 . 1834.i

-septem libri de obstetricia naturali. 8. maj. i 83 o.

Brera, antologia medica, opera periodica in continua-
zione al giornale di medicina pratica pubbl. in Padova
ed allaga/.etla universale med. cliir. farm. di V.L. Brera. i a
annata 1 834  * ri 12  l asc * 8. gr. Venezia .

Brunati, J., de nomine, auetore, emendat-.ribus et authen-
tia vulgatae dissertatio. 12. 1827. broschirt
23 ticbmuUer, Ti.  £>, fpftematifdješ J 3 anbbu<b ber 21 rjne»mits
tellebre fiir £bierdrjte unb dfonottten. gr. 8. 1829. .
Christen, C Ur. Andr., Opium historice, chemice atque
pharmacologice investigatum, 8. maj. 1820.

< 5 cfc(, Sr., iiber ben SRufjen unb bic 2Bicfctigfeit ber
5 bierf)ei(n>iffenfctmft, nebft ciner turjen gefd>idpitid;en®ars

ffcetlung berfelben. gr. 8. 1823.

-t&ierdrjtlicbe '^ccepltrnmff. gr. 8. 1826. . . ,

Gallisch, Dr. J. O., Tractalus de rubeola expon. illius
signa etdecursnm, genesim, exitum, curamque. 8. maj. 1823.

£rtpnc, 3.» gemeinnii^iger Unferricbt iiber bie fd;dOtid;cu unb
miljltcben ©rt;u>Sinme. 12. i 83 o. brofcl?. . . «

£ilbenbranb , 3. B. o. , iiber ben anftecfenben $ppbu$, nebft
emigen SBinfcn jur Befct>r<infung ober ganjlicpen Sifgung
Dcrkrieg$peft unb mebcerer anberer 2ftenfcbenfeucben. 3mepte
oom Berfaflcr vermebrte u. oerbefferte * 2 fufC. gr. 8. 181 5 .
^ormann, 3.» bte fidmmerrubr ober bie branbiqe OJebdrm
entjiinbung neugeborner £dmmer, ibee Borbauung unb

#eilung. 12. 1827..

--ba$ ‘pferb, naturbiftorif>t> unb teebnifeb bargeftellt fiii

<pferbe$iicbter, Saoatlerie j  £ffiiiere, 23 creiter unb £bierdrite,

gr. 8. 1834. brofeb .

Kern, Yinc., sul modo di trattamento nell’ amputazionc
delle estremita, con 1 tav. in rame. gr. 8. 1820. .>

situ haud inverso, — uti Iiucuscjue doouerunt, repraesen-
tari plane evincitur. in 8. l8lfi. ......

3 RiU)(iI>« 4 i 9 l.Sb» S8>tcf« nuf Sie ntIg.fSrtiititermigen ti£>. S. ®lag<
rtetisituts uni> Sen ©omnamSulisttuiS SeSSr. JJležmer, »otjiig*
lici) in Sini!# 1  Seš Sierauf ju griinSeuSen 3 t«nirfnfleiu$. 8.1817.
Omodei, A., annali universali di medicina. 8. gr. Milano.

Ogni annata.. _■

Piringer, J. F., Tractatus de partu praematuro artificinli.
8. maj. 1826. ...........

eptenf, 3. 3 -/ TlnfangšgriinSc Ser ©e&urtžfjiitfe. 6. »erbelTerfe

Jfuflage mit $upfent. gr. 8. i 8 o 3 .

— — fpecielfe mebicinifdi s cbirurgtfcbe liSdrmacologie, oSer
Eebrc pon Sen tfriiften Ser Tlrjueijmittet , »eldje innerlid)
utiS ijufktlid) beti Seitung Ser jiranfljeiten am meijlen ge>
braud)t »etcen. 3  Sfceile. 2. Jfušgabe. gr. 8. 1816. .

Pollinius, Cyr., Flora "Verouensis in Prodromum Florae
llaliae Septentrionalis exliibita. 3  Tomi cum tab. aen.

8. maj. Veronae 1822—1824..

sprcižfrage: 3 fl Sie Stirdjbolmittg Ser Sirnfdmte Sen flopf;
»erlcljungen notbtnensig oSer nicftt ? 53 contn>ortct ron 3 sf.
Eouorier unS 6'b. £uS. 2 Jiurfimt. ©efriint noti Ser f. f. 3 °>
fepbimfd;; meSicinifd) ■-  djirurgifAen JlfaSemie. gr. 4 - i8o°*
rprodjašfa , , S 3 erfud) einer einpirifd)en Sarflebung Seš po*

Igrifdien Snaturgefeges, uti p  Seffen TlmrenSung onr Sie£b<G
tigteitcn Ser orgamfd)en mio unorgonifdienSorper. gr. 8. 181 5 .
Hubi, Jord., llippiatria nune primum edente H. Molin.

8. maj. Patavii, 1818.

©carpa, K.,  dnrurgifdie TlSpanSIting iifer Sie ange6ornen
frummen g-iifie Ser SinBer, tmS liber Sie Jlrt, Siefe i ngefialts
ličit ju pcrbcfTern; auS Senv 3 talienifcf)eit tiberf. unS mtteitter
KSorreSe »on Sr. SOlnlfatti, mit 5  £upfern. gr. 4 - 1804.
@d;eu, Sr. gib., iiberSranfbeitSanlagen Ser SJienfcben. i. 2 b,

gr. 8. 1821. t.

©dintiSf, 3. 2 t., iiber 9 Jad)flaar unS 3 ritiš, nad; €>taar;Ope:
rationen. gr. 4* 1801.

- 20 ., tiber Sie .ftranfbeiten Ser Sarnbiafe, 3 orfic!>evSriifen

unS Sarnroprc. gr. 8. 1806..

-©eburtsbiilflidje 5 -ragmente. OTit 1. jfupf. 8. 1804.

Spinola , M., In,sed or um Liguriae species novae aut ra-
riores quas in agro ligustico nuper delex.it. 2 Vol. 4. maj.
German , 1806.— 1808.

©trnu!), Sie Seilfraft Ser Ointur, il;re ©rfennfnif) im JUfats
mcincn unsin 23 e}iebttng auf Sie ©runSfiilje 6 er 3 ood>iriirgie
intSbefoniere, Sargefiellt fur ' 4 rjtemnS 2 l;ierarite. gr. 8. 1829

brofd?.

Tenore, Cav. M., essai sur la geographie pbysique et bo-
tanitjue du Royaume deNaples. 8. gr. Naples 1827.

- viaggio per diverse parti dTtalia, Svizzera, Fraucia,

Iiighillerra e Germania. 4 Vol. 8. gr. Napuli, 1828 — 1829.

- Memoria sul Pruno Cocumiglia di Calabria. L  Na-

poli, 1828. 1  - *

-osservazioni sulla flora virgiliana. 8. Napoli, 1826.

- memoria sulle specie e varieta di Crocbi della flora

Napolitana. 4- Napoli, 182(1 .

- saggio sulle qualita medicinali dellepiante della flom

Napolitana. 2“ ed. 8. gr. Napoli 1820. .

I

!