"uirumhibet ^BcUor/U^ ||ftlH"l'H' u^iiiiiiiiiuitrmn ARCANORUM STATUS LIBRI DECEM. AUTHO RE FRANCI SCO ALBERTO P E L Z H O F F E R, S. R. I. Lib. Barone dc Schonau, NobiliDomino deSchnckcnpichcI, Sagoriz, 8c Schwarzenbach; Sacrae C«-farcae Majeftatis Confiliario Provinciali, Inclyti Ducatus Car-nioli* Praetorialium Judiciorum Aflcflbre * Tcftium ^ . p") Commiflšrio» ac olira Dcputat® i iU^J Lis iguMoJck L A B A C I, Typis, Joannis Gcorgij Mayr, Inclytae Provinci« Carnioli« Typogr.&Bibhopol«) Anno M^DCQ. IX. 5555555555555555555555555555855555555555555555555555555555555555 AUG USTISSIMO, PO TE N- TISSIMO, INVIC TISSIMO ROMANORUM JOSEPHO PRIMO Semper Augufto5Germanias, Hun-garias, Bohemias, Croatias, Sclavonise, Dalmatias, REGI. ARCHI-DUCI AUSTRI^E, Burgundiae, Styria;, Carinthiaa Carniolias DUCI. Triuphatori glorioji/jhno, Patri tč Patri. i VITAM, SALUTEM. VICTORIAM. CiESAR CLEMENTISSIME! Okni orieMem adorari, ut vetera pracfpiebant, ita bodierna tempora in Majeftate Tu & fieii geftiunt, dum in Auftriaci Orbit Zodiaco exor/ens, augufttjjimit lu-cu amplitudine recreatos nos, dubitantesq; efficit Aiajeflas Tua : num primo in ortu, an jam in Aderidie, nunquam occafura cofifpiciatur. Erat quidem, quod coiKuffum tantis bucusq$ machinif Imperium, maeftijjimo fato LEOPOLDI MAG NI CvESARIS projiernendu vereremur: fedcum ea conclamaiu prope rebus adfliteritSupe-rum Providentia, ut evocato ad ceterna laborum prtfmia Alcidi par Atlas fuccederet, immenfos ob ammijjiim Principem optimum dolores com-mutammfa cilms, dum vivam)eamqiperetwatu- ram ram Maximi Patris inMaximoFiIio imaginem veneratnros nosprafagimrn. Nam ut aufpkati Imperij fiftema non d communi Principibus na-fcendifelicitate conjiciam, qua inter cunas fupre-ma Jit?ifajiigia innocenter vendicant, transjhfas Majorum Majeftatis Tux regendi dote s, Imperia p (tres, velut certioranojbum omniumfalutis,po-tenti poji liberatum Tumnum rejlitutam fuo legitimo Principi omnem Sabaudiam, ibidemq^ aaincitas Ctffum hojiilem exercitum, poji occupatum Ade-diolanum $ & recuperatam totam ferme Infu-briam, vetrn Imperij feudum $ poji in Jlfatid, Italia,& undiq$ domitum hojiem, poji roboratos (xercitw, auffa araria, ac in omnes Jujiriacos StatM mtrodučfas falutares lege s, eas demq$ Aio-narchiič non Jlabiliendtf folum,fed etiam in im-menfum dilatandce impenfas laborum Jugujio-rum pri mi ti as, qnibm talemfelicitatis omnigenct Orientem promotum agno/cimm, qualu occafum nefciat, novuq$Jubil<£u ( fingulari etenim omine, expleto /?črGenitorem AugurtifTimum faculoru quaternione,poJiqua Rudolpm I. imperare capitj & elapjls bk annorum centurijs, d qiio Aujiria continuatd Ccefarum ferie Orbi Imperat i quintum & rejpe&ive tertium, fed felicitate vere fecimdum Saeculorum Annum Majcftas Tua Sacratiffima inchoat) Imperio Romano, Re-gnls, acDitionibm brtreditarijs JZurop;/fr Domejiica pulpitatenueram, contenta auxeram, adaučlapo-liveram 5 quantum occupata Cafarek obfequijs atat privati, atq-1forie quietu necejfaria injurij otij concejjerat, publku munijs Confilia- rimCtfJarem Provinci a,Pratorijdjffejfor rius tejlium, Deputatm Jlatuum, repetitis vitibm majorum Provincia negotiorum particeps, munerumqi illiiu primorum vices gerens difti-nerer : quanquam & JuguJiiJJima Majeftati Tuaznomina tabellii hit pr 1UJ£ Ariftoteks Machinamenta Ke- A rum a ARCJNORUM STATUS rum publicarutn dixit, Boni publici Caufa inventa. 9. Quia e jufmodi Arcana, feu Confilia, non folum interdum, fed farpe faepius fpeciem ini-quitatis, imb ipfam quandoque iniquitatem praefeferunt, quac Boni publici, in quod unice collimant, compenfatione excuiantur. Tacitus certe ait: Habet aliquid ex iniquo om-Annai ne magnum exemplum, quod contra lingulos 4. Cap. utilitate publica rependitiir. Et Cicero, pecca-*4- ri, ajebat, in Rempublicaminterdum beneficio. 4. Hincnonpoflumnonvereri, nequifpiam exiftimet, fceleris viam ingredi, cum de eju£ modifcribam arcanisStatus, quxhocaevoaliud non habentur, ob perverfam aliquornm do-čtrinam, quam exquilitifTima fallendi, circum-veniendi, fupplantandi,fingendi, acinomnes formas fe tranfmutandi ars, vel praeftigium potiusErebi, autCircepoculum, homines in totBelluas, celebriillaPoetarum metamorpho-ft, transformans, utMantuanus Vates a fu2 Mufa edočtus canebat: Fit fubitofus horridus, atraque Tigri s Spumofusque D raco, &fulud cerutce Letna. Verlim LIBER P RIMU S. f Vertim id modeftia Viri confularis, qualis tot annis vixi, & Sacratioris fapientiae amans ani-mus nullatenus admittit. Quid ergo ? Eju£ modi profečto, quae (nifi me failat ratio ) nec in-tegritatem lsedent Viri boni, nec candorem ani-mi obvelabunt , nec pervertent rečtum ju-dicium. Sol perluftrat ignobilia quaeque, & turpia 5 nectamen turpitudine contaminatur: Pharmacoceutse venena mifcent 5 nequeta-men ideb venefici: Norunt Theologi hserefes j & quis haereticos dicet ? Miles acuit arma, ut feriatj nec propterekeflPraedo, 8c Latro. Mul-tum differt intellečtus k voluntate, ut coelum k terra 5 licet ex una anima profiuant ambo. Optimum habuere, habčntque intellečtum, illi in prima: coelitum lučta damnati Spiritus 5 Sedvoluntatempeflimam. Non quia intelle-xerunt, errarunt: Sed errarunt, quia volue-runt. Neutrumintendit, licet de Sophifmate tračtetLogica, & de peccato Theologia. Ne-quenosdocemus errare, qui docemus errores intelligere. Apes optamus noftros Lečlores, noncrabrones, Sc vefpas: Venena fugunt iftae, illae ambrofiam, idem tamen utrifque flos fervit. Haerefes ubi quaerunt fua fophifmata, nifi in di- A z " vinis f ARCANORUM STATUS vinisliteris ? Non hx tamen 5 fed iltoe creman-dx. Sicterranobis, aitPlinius, malorum re-medium genuit; nos illud fortunae fecimus ve-nenum: quis ideb terram damnabit ? Ut per-fečtum lit opus, referre oportet contraria, ut inde clarius elucefcat veritas. Quis aeftimaret ferenitatemCceli, fi nunauam nubilum vidif-fet? quis diei claritatem, fi nočtis tenebras ne-fciret? Adeb ex crimine Virtus , ex mendacio Veritas, ex mala fide perfe&ius liquet integri-tas: ut margarita ex fabulo , ex fcoria aurum, cxLuto lucidius gemma emicat. Non ideb na-tura produxit toxicum , ut inde genus huma-numintereat: Sicenimin fe ipfam crudelis^ ef-fet, feque deftruere niteretur : quod tantum abeft a natura, quantummorsavita: fed ma-litia hominum, ac perverfitas voluntatis adin-ve nit in toxico artem nocendi. Ita enim natura hac depravata comparatum eft , ut optima quaeque in optimum finem prolata 3 dilcolis, & fceleratis trahantur in malam partem, & peifi-mum ufum. Quidquid recipitur, per modum recipientis recipitur. Quapropter non verebor amplius artes Arcanas Status , licet in fiagitia , &c improbi- tatem LIBER PRTMUS , tatem abeant, comemorare: fedeafuadere eru-befcam. Abhorreant, licet haec alij feverioris vitaehomines, vellimpliculi &: fcrupulofi: ego Angelicum fequor Dočlorem, qui ejufeiodi arcana, & Tiranorum artes ad librum auintum Politicorum Ariftotelis diffiise defcriplit : fed nemini fuafit. Enim vero, quod crimcn fce-lufque hoc , referre ejufmodi, ex quibus lice-bit in publicis ačtionibus difcernere caufas ve-ras, a prsetextibus Ipeciofis ? perluftrare Re£ publicas, quibus cceperint primordijs, quibus creverint medijs , quibus prolapfse flagitijs ? quibus Miniftris, acMagiftratibus ftetit publica felicitas, vel infelicitas ? quo Umbone legitimi Principes adverfus Tyranosuti, autqua gelidal feditionum flammas extingere valeant? quac denique ilnt, fuerintque, aut efle debeant Impe-rantium ingenia, quae regendi arcana, fcelera, &flagitia? Breviseft per exempla via : & for-tior impreflio ex alienis veftigijs. Sic namque non docebo errare, fed errores intelligere, cavere. 6. Rem igitur aggredior, & de Arcanis, eo-rumquenatura, C2eterffque acceflorijs , vario ftilo, ut materia nimirum volet,quaedam prae-mitto, 6c cum Propertio. A 3 Ala* < ARCANORUM STATUS Aiagnum iier afcendo: fed dat mthi Gloria Vire s : Non juvat ex facili Iefta Corona Jugo. Arcana ftatus funt intimne, & occultse ratio-nes, fi ve confilia eorum, qui in Republica Prin-cipatum obtinent, tum tranquilitatis ipforum Regnantium, tum prafentis Status in Repu-blica confervandi (five flimmatim ) Boni puhlici causa. 8. Dicuntur occultae rationes non folbm, quia cuique haudnotac , perfpečtaeque funt j verum etiam, quia clam & occulte exerceri fo-lent, ne pateant, neue exconfcientia jjplurium, impedimenta ačtuipublico creentur. Ad au-thoritatem non minus, qukm incolumitatem ftatus, 8c Imperantiumpertinent, Imperij inti-ma, & prsecipua penes le retinere arcana, quo-rum Siftema refertiffimum exhibent Annales Taciti. 8. Deinde fi ea ( quod avertant fuperi) tur-pia & flagitiofa fuerint arcana 5 Satius eft illa mille involucris obtegere, quam ut eorum fe-ritas & indignitas, cum omnium fcandalo pa-teat, dubi&mque de Principe opinionem faciat. Deam LIBER PRIMUS 7 Deam fčilicet Laverniam obfecrantur lili ma-Jorum arcanorum Cultores. - -Da fallere, da Santtum, Jujlumque vi deri. Noflem peccatis črfrauaibm objice nubem. 9. Dicuntur arcana, vel ab Arca, vel ab arce: quorumutrumque abarcendo originem habet, eb quod nec Arca, nec Arxunicuique aperi-ri finatur, tuti<5rque fit claufa, qukm omni-bus patula. 10. Diciturpraterea Boni publici Caufa; quiahaec arcana feuconfilia, ut ita dičhim eft, interdum Ipeciem habent iniquitatis&fraudis, quae Boni publici Utilitate ( nec femper benfc, nec femper male ) excufantur k ftatiftis. 11. Dividuntur autem Arcana Politica mpro. priay & impropria. Proprialpečtant adpnefen-tem Reipublicae formam, ejufque fpeciem, ne forte in aliam,ut ex Monarchiain Ariftocratiam, &vice versa tranfeant, confervandam, conti-nendam. Vel adfecuritatem eorum,quiPrinci-pem locum obtinent in civitate : & hxc aliks vocantur Areana Reipublica Imperij: & arcana Dominatioriu: itautReipubficae arcana pri-marib tendant ad Utilitatem pubiicam j aliafive arca. 8 ARCJNOR UM STATUS arcana dominationis confequenter tantum: quia primariojtendunt ad fecuritatem procurandam illorum, qui Rempublicam adminiftrant, & prafunt ftatui. Qux duo multiim inter fe dif-ferre manifeftumeft. QuandoquideminComi-tijs Ordines Imperij, aliauando ab ipfo Impe-rante diflident, quod fub Ludovico Bavaro, aliiTque olim Imperatoribus fsepius, & priori xvo accidit inBello Proteftantium, dumPrin-cipes Imperij fe contra CarolumV.non contra Imperium arma fufcepifle proteftati fuerunt; quam diftinčtionem jam olim indicavit Tibe-riusGefar, quando Principes mortales, Rempublicam autem aeternam efle dixit apud Taci-tum Annalium libro tertio. Patet hoc difcri-men etiam in crimine perduellionis, quod in Reipublicae ftatum comittitur, & in crimine Majeftatis, quod adverfus Principem patratur. Licet hxc duo crimina foleant confundi; fed male: Illud enim multb antiquius fuit, quam Jioc, quod fub Tiberio Primum per legem Majeftatis innotuit. 12. Arcana impropria ea funt, quae fimula-chra Imperij, Inania , & a Graeco Vocabulo apparentia live, perfo?iata hinc inde appellat Tacitus, LIBER TRI MU S. 9 Tacitus, & olim Ariftoteles. Ubi videlicet aliud agitur , aliud intenditur 5 nec eft in re id quod videtur, fed repraefentatio potius illius praetečlus, fpecies, St inane fimulachrum. 13. Aliam divifionem Arcanorum colligerc licet ex Tacito, cujus Authoris mira in difcer-nendis& dijudicandisejufmodioccultis ačtibus eft dexteritas. llndeopersepretium duximus, illam divifionem hic non praeterire. Eft autem primb in Arcana Imperij: Secundb in Arcana Domina-tionis: Tertib in Arcana inania. 14. De Arcanis Imperij Tacitus. 2. annal. c. 36. ubi Gallus Afinius omni quinquenio muta-tionem Magiftratuum, eorumque fuffečtionem perLegatos Belli inde revocandos deftinabat, italoquitur: Hauddubium erat, Tiberioeam fententiam altibs penetrare, & Arcana Imperij tentari. Ubi per Arcana Imperij nihil aliud in-telligi vult, quam ea, quac fpečtant ad totum Imperj ftatum : Tiberius enim fufpicabatur, ne, cum Senatores altius Arcana Imperij inqui-rerent, fuac quidpiam Poteftati demere ten-tarent. 1?. De Arcanis Dominationis facit mentio- B nem IO ARCANORUM STATUS nem idem Tacitus* Annalium c. 15-. Ubi Augu-ftus inter alia Dominationis Arcana , hoc etiam inkibuit, neprimaeclalTisSenatoribus finePrin-cipis fcitu aegyptum adire liceret. Arcanum II-quidem Augullo Dominationis erat, ne ibi tališ qualis infiirgeret, & Dominatum ufurpa-ret, cum Principis jačtura. 16. De Arcanis Domus Regnatricis meminit Saluftius Crifpus annal. c. 6. Ubi commonefacit Liviam Imperatricem poft caedem Apryppae pofthumi, ne arcana Domus, ne confilia ami-corum,Minifteria Militum vulgarentur. Con-fundunt aliqui voientes arcana Domus, etiam efle Arcana Dominationis: non tamen omrna Arcana Dominationis funt Arcana Domus: Quia nimirum funttalia confilia, qux intra fa-miliam, & inter Domus Regnatricis cancellos clauduntur, cujus utilitatibus, dignitatibufque tuendis , Sc amplificandis profpicitur. Cum in-terim Arcana Dom inationis iint artes, confilia, & inventa, quibus Status aliquis Imperij, prae-fertimMonarchici( proutTacitusloquitur ) vel paratur, vel flabilitur , vel confervatur , vel intenditur, vel augetur. Qualia certu m effc latius fe extendere, quam Arcana Domus. LIEBR T RIMU S,. n 17. F)iximmDomfis Regnatricis: quam infi-nuavitTacituslib. 1. c. 4. UbirefeitTibermmk teneris in Regnatrice domo cducatum fuifle; qux fanč multumin receflii liabet, & Monarchi-carum Provifionum velut officina eft. Huc Miniftri Dominationis, liuc Miniftri Status per-tinent. UtinAulatunc Auguftifuere, Moe-cenas, Livia, Crifpus, & (iqui alij Regnatricis domus curam profelFi. Huc referuntur pačfca gentilitia, confilia amicorum, confanguineo-rum, Scc. Et fi qui Regnatricis Domus confor-tes funt 3 quibus etiam primi honores deferri fo-liti: ubiJuveni Germanico exDrufoprognato, očloapud Rhenum Legiones datx, Sc ut eun-dem Tiberius adoptaret ( quamquam eflet in domo Tiberij filius ) jufllt Augultus, cupiens pluribus fulcris fuftinere domum fuam Regna-tricem. DifJerunt etiam ex eo Arcana Dominationis ab Arcanis Domus , quod Jiaec non folum refpiciant utilitatem dominantis, qui in prafens regit, ut Arcana Dominationis 5 Ve-rum etiam conferuntilla arcana ad utilitatem fa-milixfuse, ita, utdignitas dominantis non tan-tum in fe fit bene conftituta, veriim etiam trans-feratur ad pofteros. Qub oiim refpecit domus 13 2 Fran- i2 ARCANOR UM STATUS Franconica, acSaxonica, Sueva, & nune Au-ftriaca, quarum quxvis multos Imperio dedit Caefares. 18. Arcanainania vocantur illa, quae fimu-lachris inanibus adornantur in fpeciem, vel po-tilis falfum aliquod lumen demonftrant, in re autem nihil habent, aut continent fpeciale. V .G. concedere magnos titulos fine ullo commodo, aut honores largiri cum onere magno. Talia mutato Statu Romano Auguftus permifit po-pulo 5 llmulachra nimirum, & nomina antiquae libertatis , qux reipsa mera fervitus erat. Ut de Tiberio teftatur Tacitus: Quantb majore libertatis imagine tegebantur quaedam populo concelFa 5 tantb ad infamius erumpebant fer-vitium. 19. Quaecunque verb arcana funt in fe, vel jufta, &honefta$ velturpia, & flagitiofa: ut nimirum eriminis vel virtutis admixtam ratio-nem habent. Accedunt etiam tertiaej Ipeciei, quae nec in fe turpia & flagitiofa, nec jufta & virtuofa, fed Adiaphora five indifferentia funt 5 aliquandoquidemhoneftati, afiquando flagitio proxima. Oboritur enim ex accidenti rebus adiaphoris honeftas, vel turpitudo : definunt autem LIBER PRIMUS. 13 autem tunc efle adiaphora, & tranfeunt in aliam Jpeciem arcanorum. 20. Ad rem qu6que facit nofte : quid? Sc qmefint Jura Imperij? & quod inter haec & arcana fuperius explicata difcrimen ? funt itaque Jura Imperij, qux fummo Principi in fignum Supremae Eminentiae, acdignitatis, adReipu-blicse Salutem, decufque tuendum competunt. Uxc alias communiter Jura Majeftatis vocantur Regalia, a Rege videlicet, feu Regnandi Sum-ma Poteftate. Item Sacra Regni: quia facra cenfentur haec efTe Jura, &: a DEO ipfo concefc fa, k quo omnis poteftas eft. Imprimis autem Supremailla, quaRegesinterris quafidij fiunt: SicqueScripturaeosappellat, Vos Dij eftis, &c. Poteftas autem haec fuprema fundamenti ac ra-dicis inftar habetur omnium Jurium Majeftatis, Regalium , Sacrorumque Imperij, quae hifce breviter definita funt. 21. Numerantur autem Jura Majeftatis prae-cipua haec : Legem omnibus, ac fingulis dare: dignitates, &Magiftratus inRegno, & Republica conftituere : Bellum indicere , & pacem con-cludere: Judiciorum habere ad fe provocatio-nem, fententiamque inappellabilem pronun- B 3 tiare: 14 A RC ANO RUM STATUS tiare: Tributa & collečtas , portoria & ve&i-galia imponere, & taxare: Vitae & famx reftitue-re: Monetam cudere, fignare, & valorem imponere : Comitiaindicere: Afyla erigere, & con-cedere: Privilegia largiri: Sc alia quam plurima, qu3e competunt foli Summo Principi, vel cui il-laexercenda delegat, non proprio tamen, fed Principis Jure. Expendenti hxc & ilia, quae fu-pra de arcanis dičta fuere 5 facilb liquebit utro-šrumquedifterentia, &intribus maxime. 22. Primb; quod Jura Majeftatis, five Imperij imt illud, quod Principem confervat; 8c a Principe, velut anima, Ipiritus, & eflentia Imperij cohfervanda funt. Arcana verb iint ipfa Methodus, ratio , ac modus confervandi praedičtajura. Quidquidenimfit, artefit: 8c quod maxima arte confervari debet. Quid verb fubGxlo majus, quid excellentius , quam Jus Majeftatis &: Imperij? Ejus igitur tračtandi ratio eft ars maxima 8c excellentifTima: cum au-tempauciftimis mortalium ejus leges & praece-ptanotafint, necefle eft ea Arcana appellari. licut unione fubilftit compolitum Pliy}icum$ ita Arcanorum fcientia $c applicatione ftant Jura Imperij, 22. Se- LIBER PRIMUS. i? 23. Secundb: QuodJuraMajeftatis cadem, Sc non alia reperiantur in omni Principatu, Re-gno, Imperio, autRepublica,ommque Regimi-ne, five illud lit Poliarchicum, id eft plurium j five Monarchicum, id eft unius. Arcana verb non eadem funt: alijs enim optimates, alijs Po-pulus, alijs Reges, & planfc inter fc contrarijs utuntur arcanis, ad confervandum Imperiuiru Ejufmodi appropriari debent formae Regiminis, genio, acmoribuspopuli, vicinis, & mille alijs inPolitica reflexionibus, qux ad obječtorum mutationem, alterationem, variationem vari-antur, alterantur , mutantur : Idque caluifle Summus Arcanomm fcientiae apex eft. Unde Ariftoteles. Č.Ethic c.8.Rerum fingularium pru-dentiam, ( quam nos arcanam dicimus ) ait efte, quxnotxhominiper ufum fiunt, ex combina-tione videlicet circumftantiarum, Eventuu &c. 24. Tertib: Quod Jura Imperij omnibuspa-teant, 8c in Politica paftim velut notoria, fupre-mxque omniPoteftati cokaerentia, uno omni-um ore celebrentur. Arcana autem fimulatio-ne, diftlmulationčque obtečta funt 3 multoties ambigua, colorata, & varijs involucris 8c prše-textibus obdučta; ut plane penetrari nequeant. Et 16 ARCANORUM STATUS Ethocinterutraque, Jura, & Arcana, difcri-men fat luculentum patet. 25. Juftus Lipfius praefata arcana ad pruden-tlx , quam iile duplicem efle exponit, partes quidem refert; fed ad deteriorem tamen meri-to reducit: eam nimirum, quam Argutum con-filiuma virtute, autlegibus deviumRegni.Regif-queBono definit,&: intres clafles fubdividit. Pri-mam itaque arcanorum claflem in diffidentia,fU mulatione , diflimulatione , callidlfque confi-lijs conftituit: Secundam in obliquis actionibus, aftutis praetextibus, &ejufmodi, qu3e a virtute, legibus, &bonafidepaululumdefiečtunt: Tertiam plane fraudi, injuftitiae, & flagitio com-mittit. Primam fuadet, fecundam tolerat, tertiam damnat. Primam laudat Sančfcus Bafilius in Proverbijs, ubi ait: Honeftam atque lauda-bilem calliditatem efle. Secundam exigit Ra-tio Salutispublicae, NecefTitas, Securitas. Nam communis utilitatis dereličtio contra naturam Cic. 5. eft: ait exStoa Philofophus. Stans in orbe Rei-de offic publicze, velut centrum medius Princeps, cum jam giraturille, eam ifte deligere partem debet; adquamutilitas, falufque publica refpicit. 26.Tertiam L1BER FRIMUS ij 16. Tertiam Speciem ( quac apertum flagi-tium eft ) ficut abominantur omnes Theopoliti-ci 3 ita amplexantur multi StatifU. Machiavelli dogmata damnant illi, qux ifti adorant. Et nos damnamus illos omnes, qui profperum fce-lusvirtutemvocant: quive, - - - Depravantpuhlica Jura, JuJlitidmquefugant>Diuum nil Verba verentes 27. Sed quid ? Inanem profečtb cenfuram! Exorco enim redeunt, quotidiana Principum exempla, quibus comprobant agnatum Impe-rijsefle, interCrimen, & Virtutemnondifcer-nere : nec juxta leges divinas & humanas-, fed his ipiis imperare, vel ufu fic fuadente, vd exigente id neceflitate publica. Deum immor-talem! Qukm arcanfc fimulafleCarolurri V. non-nulli volunt, dum RomaperBorbonium Caroli Ducemvaftata, rncarceratoPapa, affličto ex-tremis angarijs Clero,. defolata: urbe maximž, preces & vota in divos calamitofis illis tempori-bus indixit, ipfo tamen Csefare calamitatum causa faltem indiredra- Quid voluere fcriptse ab ipfo ad Papam eompaflionis litera, quibus tamen Papam ex Caftello S. Angeli non dimitte-bat l gnarus nimirum iuerat rei aiien$ culpa pa- C > tracae- iS ARCANORUM STATUS tratae in ufiim fuum convertendae. Adeb honefta fcelera felix fuccefliis facit. Quam callidum, ftve impium foret(fi quxnonnuliis fcriptoribus fides ) illud Papae ad Carolum Andaegavenfem confllium! Vita Conradini Mors eft jCaroli j Mors Conradini Vita Caroli. k Pio Sane impiu hoc, ad Impium RegemConfilium! quodein-de ufurpatorRegniCarolusLegitimum Regem Conradinum avito Regno & Vita orbavit. Sic Jus regnandi causk ( fed neque line fcelere, neque fine poena ) violandum fuit. 28. Quantus PKilippi fecundi conatus, nc ad gremium Ecclefia; fufceptaretur Henricus quartus Borbonius,cujusiIle haereditarium Re-gnum vel aftečtare, velmercenarium fibi de-itinare,velRegem deniqueRegnique formam ex Regia in Poliarchicam converfurus credebatur, manente adhuc apud hiftoricos anhoc ? illudne fuerit? liteindecisa : interim in mutationibus Principu plerumque a vicinis magnae infidiae, 8c opportuni magnis conatibus reru tranfitus funt. 29. Quam feralis illa Caena , quam Alexan-der VI. parabat primis Ecclefiae Cardinalibus, nifi in authorem redijflet pcena. Quantum eju£ dem authoritate geffit, patravltque fcelerum, filiui LIBER PRIMUS. 19 filius illius Gefar Borgias! abhorret efTari ani-mus quidem: Interim lugebant tunc primae in Italia familiae, eminentes illuftrefque Viri, quos ille perdebat clam velpalam, profligabat in vo-luntaria exilia tanquam dominationi, quam fi-bi in totam Flaminiam arrogabat, five aemulos, five obices. Quid Siculae Vefperae Tub Petro Aragonio ? quid Parifienfis lanisena fub Carolo IX. quid Guifianorum caedes fub Henrico III. aliuderant, quam arcana Dominationis, Imperij , aut Domus ? fed longe devia a rečto tramite juftitise, rečtae fidei, ac rationis, quae bono Con-illio a Dijs immortalibus data, nune in fraudem, ni" d° malitiamque convertitur. natur. 30. Hinc aliqui primse notse Viri Politici, fi Deor* non omnes feripto, ufu tamen vix interrupto, praefata arcana indiftinčtfc per omnes tres Cla£ les, nulla habita bonorum vel malorum medio-rum ratione , omninb & fine exceptione ull*2, fub prudentia Politi ca comprehendunt, ajunt-que: Negotia Status efle extraordinaria, Sc momenti maximi, quibusagiturSalus publicauni-verforum: ade6que necefle efle, ut ad eorun-dem finem ex voto pertingant, medijs quoque uti extra ordinarijs, abftrufis, occultis & qui- C 2 bu£ to ARCANORUM STATUS bufcunque, dumodb proficuis: quorum fcien-tia, vera Prudentia politica eft, neceflaria re-gnantibus. Sicutienim licetpartem deferere, refcindere, ut totum confervetur: ita oportere aliquandorecedereavirtute , Juftitia, legibus, ut falus totius Populi, Regni, Regifque Bonum confervetur. Undofum Reipublicae Mare eft, fyrtibus & fcopulis obnoxium: evitare hie lice-bit noxia, obliquando ftnus , circumeundo, jam erigendo, jam demittendo confiliorum vela, & clavumipfam dirigendo, non quo ducit fo-litavia, fedpropitia aurae fortuna, dummodo portum aflequamur, inquo tuta fubfiftat Re£ publica. Non femper fuperare debet vera illa & direčta Ratio: Decipere etiam pro moribus Plinius tcmporum prudentia eft. Ita difcurrere viden-Epift.8.turilli, quorumprincipia ut fcias velim, ut fe-quaris, nolim. 31. PoftrematandemfpeciesArcanorum eft, Arcanum Juris derrogatorium , quod proprifc decantata illa ab omnibus Politicis, & a quibu£ damplanbadorata Status Ratio dicitur: fun-data in lege Regia, omniumqne caeterarum le-gu matre :Salus Populi Suprema lex efto. 32. Alij LIBER PRIMUS: x $2. Alij rurfus kane rationem ftatus adhuc la-xius &; liberius accipiunt, eamq.ue pronunciant, non folum derrogationem , fed £xceflum JurisComunis propterBonumCom- m line. Quafi hxc duo Jus Commune, & Boli um Commune invicem non amplius com-peterent de primatu j fedillud, id eft Jus Commune, huic, ideftBonoCommuni, necefta-rib cedere deberet : cum Bonum Commune non lit propter Jus Commune , fed hoc pro-pter illud. Ita ClaudiusCselar, cum ex lege Ro-manis Communi, nequiret fociari Julije Agrip-pinse , fux ex Germanico fratre Nepti 5 ad Kationcm Status,five commune Romanae Reipublicae nomen ( ne videlicet Faemina ex-pertaefecunditatis, integra inventa, claritudi-nem Caefarum in aliam domum transferret) fe convertit, dučtainConjugem Nepte. 33. Hinc Rationem Status Privilegium jure dixeris Imperantium : quod enim privilegium operatur in privato : hoc Status Ratio in Principe. Privilegium privat fuo effe&u legemin utilitatrm privati: & Ratio Status ob utili-tatemuniverforumrecedita Jure Communi, & ordinario. - C 3 34. Kil 22 AR C A NO R UM STATUS 34. Niltamenofficere valetJuriDivino, cui fiias cunasdebet, indeque originem trahitipfa Ratio Status : aDEoquippeReges, &om-niaJuraRegnorum promanant. Jpfe excelfus dominatur fuper Regnum hominum : huic in-clinare debet genuaomnis Mundialis Poteftas. Nemo proinde k nobis Rationem illam Status fiiaderi exiftimet, qux vel Deo adverfatur, vel virtutem contemptim habet, vel blandiente commodo a Juftitiarecedit, velex libidineagi-tatpleraque 5 vel qux AJlutamclauait fceleratopečtore vulpem. Monftrum hoc potius Rationis, quam Rationem Status dixero : Calamitatum hoc mare eft, ubiprofligataeterris Juftitialubingreditur prse-dominium improbitatis. Qux toto genere, & natura mala funt, nullius Boni publici praetex-tu compenfantur, Aftus tamen 8c prudens cal-liditas , ii intra Rationis cancellos claudatur, nonfemper flagitia funt, quemadmodum ani-lispietas haudvirtuofumreddit Principem. A£ cens licet non fpečtat ad Politicam, vera tamen . folidaque virtus huic neceflaria eft. Virtus in-nititur Rationi, virtuti Ratio Status, Rationi Status Salus Publica. Ut- LIB ER * PRIMUS. gf. Utriufque probx ac improbae difcrimen, expende in Rudolpho Auftriaco, 8c Nerone Romano. Rudolphus aftu circumuenit Ottocari fuperbiam negantis publicum homagium Cx-fariolim fiioaulae Mareshalcho. Ex condičto itaque fačtum, & adfpeciem connivente Cae-fare, ut ( Ottocarus, ne palam, ut jačtabat, fiia fubmiffio proftitueretur) fub Conopeo cam-peftri Sacramentum , qua Imperij Princeps, Kudolpho qua Caefari emitteret. Jamque cum fui fecurus Ottocarus remotis Arbitris formam Juramenti flečtens ante Thronum Caefaris recitaret 5 illicb fubdučti funes, lapfaque fiparia provolutu ad genua Caefari s Bohaemum Regem utrique Exercitui conipiciendum dedere. Quis in hac Ratione Status Rationem non videat, licet aftu circumvento faftuofo Rege ? Non ita Nero cum veftino Confiile. Qubd enim Veftinus StatiliamMeflalinam, cujus tho-rumfrequentabatipfe Caefar, matrimonio fibi junxiflet, fatis caufarum videbatur Neroni, ut occidi Conlul juberetur. Itaque non crimine, non accufatore exiftente, ad Vim dominatio-nisconverfiis Nero immiflo ftatim Tribuno, Veftinum nihii ilbi metuentem, a convivio, J4 AR C ANO R UM STATUS quod tunc cum amicis celebrabat, ad (uppli-cium pertraxit, ficprorationejubente libidine* Et h.xc duntaxat Prolegomeni locbmft-nuata funt. Geterum Rationes iftse Status Sc ArcanaPolitica non folum Koc primo libro, fed omnibus fequentibus Ipecialius conftabunt. Mearum interim partium erit, inter flagitium ( cui ejus modi faepe obnoxia funt) & virtutis arčtas femitas medium ftatuere iter, quo nimi-rum jubebitSalus Reipublicae; Citratamen flagitij notam, vel virtutis magnumpericulum, Plini} expendens arcana verba : Tutius per plana , fedhumilius&deprefiiusiter: frequentior Currentibus ; quam rep-tantibus lapfus; led & his non laben-tibus nulla laus; Illisnonnuflalaus > etiamfilabantutv CAPUT IL Specifica Areanorum divijto* i.T)Aucis efFabor: Arcana Imperij fiveilla JL fintinania, five frmulachra,five fophisma-ta,in tot dividuntur fpecies,quot funt Regiminu foruue LIBER PRIMUS. formae. Tračtabimus de Kis confufe, velutdc materia ab hiftoricis, & Politicis non dum fatis excočta, fedcrudaadhuc, &infinuatapotius, quam digefta. 2. Ad MonarchicumRegimen Spečtant hxc fermb Arcana inania. Dare Proceribus, & po-pulolibertatis aliquam umbram, acimaginem quandam primae Authoritatis , quam illi qui-dem affečtant j fed umbra etiam illius pafcun-tur, cumremipfamPrincepsretineat. Sicmu-tata Republik Romana Tribunatum ( ampliffi-mum olim in Republica munus) inanem poftea umbram, &finehonore nomen appellavitPli-nius. Sic Juftinus dixit: Regis nomen apud Rempublicam 5 vimautem, Jus, Poteftatem-que Imperij apud Principem fuifle. Tacitus ejufmodi nominat Imperij inania, & fubdola, itemfpecies,& limulachra. g. Accedunt inania famx, titulorum , blan-ditiarum &c. quse omnia dementant miferum Populum, ne luam fentiat Servitutem deperdi-ta iibertate. 4. EfTe debuerat olim fub Principibus Romana Respublica, ficut nune eft Veneta : nimirum , utin Principe fola inania Imperij, titulus, D prse: J RC A NO RUM STATUS praecedentia, imago Majeflatis.; res autem ip-la, & Potestas Imperij Reipublicae intemerata manliflet. Et Principes efle debebant olim in Romana Republica, utfuerunt Auriaci Principes apud Battauorum Rempublicam. Ver um Julij Caefaris, & Augufti fuccellbris, arcanis artibus , inverfb hoc ordine ceffit Principibus Imperium, & Authoritas; relicta Popu to, ac fenatui umbra primaevae dignitatis. 5". Dominantium,acregnatricis Domus haec fere funt Arcana Sophismata : Certus Succe£ for, Comitiorumrariorufiis, interdumpriva-torum Conuentuum : yErarij, ac publicarum opum difpofltio, armorum, faederum, pacis-que abfoluta cura, Magiftratuum creatio, vel confirmatio , mutatio, abrogatio, Sc proroga-tio, praepotentium maturam pnecipitium: Alo-narchaefiquidemnoluntpotentes fubditos, nec magnoshaberi, necfufpečtosfieri, Auguftus inter Arcana fua flatuit, ne Primoribus ac Po-tentioribusprolubitu extraRomam; & multb minus ad exercitus proficifci, vel eb fcribere, aut loqui ad milites; nec fervorum amicorum-que ac clientum multitudine ftipari, nec muros ac faflam vrbis tranfllire, vel munimenta ex- ftruere, LIBER PRI MU S. 27 firaere, munire: neque uti excubijs, nec pur-pura indui liceret. Tiberius nihil fupcr foa }alute perfcrutari autloqui permifit exiftimans, anullo , nifi a quo adverliis Principem cogita-tur, vel optatur , aut poft illum fperatur, aut fuftinetur, id fieri: Ideb Scribonianus in exi-liumačtus : quafLfinem PrincipisperChaldaeos fcrutari tentaflet. 6. Cuftodia Regalis corporis , armata Juftitia , psnae, praemia, fupplicia , ultiones oc-ciforum prsedeceftorum , arcana funt retinen-dx Dominationis. Huc fpečbit neceftltas publica , cui nulla lex fcripta: utilitas etiam communis, cujus cu-ram lex naturae Sc gentium fuadet: Jus deni-que Regni, quod ex fola voluntate Regnantis ftatuitur. Haec omnia Arcana funt Monarchi-ci Regiminis, ex quibus faepe numero perperam plurima fiunt. Itaapud Romanos raptus Sabi-narum neceifitati adfcriptus} ita matrimonia incseftuofa in legem abiere^ ita Romanis fas, 8c vetuscaufaeratintotum orbem infurgendi, ex cupidine proferendi Imperij. Rurfus Arbitrio Principis permittltur ufiis privatorum bonorum in emoiumentum pu- D 2 blicum. >8 ARCJNORUM STATUS blicum. In fupplicio magnorum exemplorum magis attenditur emendatio aliorum , qukm ordo Juftitiae. In decimatione militari exem-plum agitur difciplinae. Mala extra ordinem, media extra ordinem exigunt. Vbi majus malum metuitur, aliquod admitti necefleeft. Ejus-modi Imperantium fophifmata, qub occultio-ra, tantb tutiora e/Fe ufusdocuit, 7- FlagitiaRegiminisMonarchiciArcanorum nomine plane indigna , in Tyrannidem mani-feltam tranfeunt, de quibus fufius infrk; nune fummatimea efle dicimus, qux fepofita Jufti-tia, honeftate, Virtute infiftuntfoli commodo, iceleri, &malaefidei5 aualiafunt: Jusinarmis ponere , confingere bellorum caufas, violare ruT' foedera infringere, concitare alienos iubditos, & fovere feditiones in legitimos Principes, vicinis jnfidiari, debiliores opprimere, aliena ufurpare, violare Jura hofpitij, conftn-guimtatis, Ecclefiae, &c. fsevire in Bello ca-ptos, aemulos tollere ex quocunque prxtextu, &perquafcunqueinfidias, &ejufmodi, qu* utinamnon Chriftiani Principes etiamnum xta-te noftra fine rubore perpetrarent. 8. Flagitiofi denique Principes pneter Vim aliud LIBER TRIMUS. 29 aliud Jus Regni non habent, nec curant. Parco pofterioris aevi nominibus : veterarepeto. Au-guftus adulteria exercuit, nonlibidine, fed ra-tione Politica, qub facilius confilia adverfario- ^ rum per cu j ufque uxores penetraret. Primum facinus Tiberij in novo Principatu fuit caedes nius. Agrippac, nonalionaevd, quamquodcohseres fuiflet. Quid Julius Caefar, quid Alexander M. ? lile quofcunque , digno & probabili cri-minedeferre non poterat, occulta quadam vlaDl0H* tollebat. Ifte multos egregios Bello tot gentium fecum domitores indičfca causa in-teremit. Accedit Contemptus Religionis, quae in prxtextum abit dominationis : Juris Jurandi nulli reverentia, nifi quam fuadet utilitatis ratio : abufus legis Majeiiatis, quac totius Tyran-nidis velut complementum eft: infontes fontes faciens, quos Rex odit: Juftitise denique qui-damabominabilishorror: nam fi flagitiofi. lm-peranteseam fequi volent, & fuum cuique, quod abftulere, reftituere 5 ad cafas & egcfta-tem reverterentur. Sic impius, cuminpro-fundumvenerit, contemnit. 9. Ad Arcana jam Poliarchica tranfeo: Ea D 3 funG 3o AR C ANO R UM STATUS funtabjurareRegiam Poteftatem, perfequi Regum pofteros, haeredes: ut Tranquinijs fece-re Romani. Abolere omnem Regum memoriam, con-fračtis eorum Statuis, demolitis aulis, & domi-bus regalibus, erafis ex libris pubiicis Regum nominibus, proftratis infignibus, Regia di-repta fiippellečtile, maxime Corona,Sceptro, Purpura. 10. InvexitidinIIrbemRegicida ille Brutus, Gesojulio Caefare, & adhuc calente, ex arca-no confervanda; in futurum libertatis 5 ne popu-lus natura volubilis amplius commoveretur memoria Regij Imperij. Status Poliarchicus liberius admittit accu-fationes praecipuš contra Primores , qub faci-lius ifti in officio contineantur, ne Jvel Regnum affečtent j neve populus fua authoritate mi-nuatnr. Et quia ex Bello Civili plerumque gignitur Regnum, ut nune, 8c olim patuit5 fumme connitunur Poliarchici, domeftica fopire odia 3 ž contra intereos, quiReipublicse inhiant, alere, fovere, concitare. Difcordante Pompejo, & Oefare adhuc ftetit Refpublica, quae poftea ij£ demreconciliatis prolapfa eft. " Su- LIBER P RIMU S. 31 Sufpečtis de afFe&ato Regno, maxim£ II idoneifunt, opponunt aemulos, quibus affiftit plerumque plebs, ut fufpečtus tandem cedere debeat, vel plane corruat. Olim Didratores, quorum abfoluta, licet temporanea , erat Poteftas , cum exercitu ex-tra ltaliam ire non permittebantur 5 ex arcano videlicetPoliarchico: ne unus aliquis, cui dif-ficile eflet tantam, deponere poteftatem, motus in Republica cieret. 11. i£qualitas tam in Democratia, quam Ariftocratia maximum Arcanum eft confer-vandse , angendaeque Reipublicae. Quamdiu sequalesfuere Cives Romani, invičtum Imperij robur, conftantiam, famam, terrorem, re-verentiam fui, qua pateret orbis, circumfere-bant. Sed ferb quidem, citiiis tamen, quam parfuit, defcitum ab illa aequalitate, opulentis aliquibus inftar Regum Civibus, alijs ad Cyri egeftatem redačtis: fimul atque id fa&um , vi-dit uno eodemque tumulo claudi fuam tot fie-culis adfertam libertatem. 12. Nequaquam igitur Poliarchici finunt, ut u-nus, aut aliqui fiant potentes excefltve: aut ut ex uuafkmilia duo fint non folumMagiftratus, fed ne gi ARCANORUM STATUS ne quidem eodem tempore in Senatu. Nequc etiam Democratici permittunt oinnia in Repu-blicamunia occupari ab optimatibus, nec Ari-ftocratici facile aditumconcedunt ad Magiftra-tus publicos plebeis popularibus. Nec utriquc paucis committere lolent Imperium, quod vel plurium, vel omniumeft. Paucorum quippe focietaSj flin unum coalefcat, omnibus exitio eft. Caefar cum Pompejo & Craflo focietatem inijt, nequidagereturin Republica, quodulli extribus difpiicuiflet, unde periclitari mox cac-perat Romanorum libertas. 13. Sunt etiam Arcana, {]ve Sophifmata Ari-ftocratica ab Ariftotele fuggefta , Optimatum contra Plebejos» praccipue circa quinque : nimirum, Comitia, Magiftratus, Judicia,ar-ma, & ufiim armorum. Et fc contra in his ip-fis Plebejorum contra Optimates queis qux-que Reipublicae Ipecies fe communit adverfus alterius impofturas. Illud verb omnium pri-marium eft, quod Ariftocratici excludant mul-titudinemlmperantium, & Democratici pauci-tatem 5 fiquxquefuam vult falvamlibertatem. Alterum abhoc eft : quod Optimates timeri, & coli velint j populares autem nolint defpici, fed LIBER TRI MU S. 9* fili curam haberi. Demum PčliarchicaArcana in plerifque coincidunt cum Monarchicis 5 Unitate folum Regnantis ubique exclufa 5 quseficut Monarchi* eft anima, ita Poliarchiae extremum fatum. 14. Simulachra Ariftocratici Imperij in Re-gnum mutati ex Cornelio Tacito hxc ferme conjicio: Non omnia repente immutare, fed fenfim & per intervalla, ut prioris Reipublicae quxdam fpecies remanere videatur (ut paulb ante diximus) quo faciunt, fi Magiftratus voca-bulaeadem quse prius: Idemproceribus honor: non novi tituli, qui Principatum faperent: non ornamenta Regia. Tiberius increpuit, ait Ta-citus, eos, qui ipfum Dominum dixerant. Nil refert communicare vim Imperij Senatui, quem Princeps moderatur. Praeftat altercan-tibus Optimatibus {ilere, interim fiammae non gelidam, fed oleum afiundere : exiftimabunt id antiquam efle libertatem dicendi, cum fimu-lachrum ejus folum fit. UterqueAuguftus,Tacitus & Tiberius vim Principatus iibi firmantes po-ftulata Provinciaru ad Patrum examen mitte-bant: Provincias tamen regendas eastantum, quje imbelles erant, Senatui tradebant, Serva-^ — - E ~ tis U A&CA no RUM STATUS tis fibi ijs, ubi legiones, & exercitus vim Imperij conftituebant. Infuper ne viderentur invafifle Imperium, Decennalia conftituerunt, hoc eft, poliicebantur feLapfd Decenio Patri-bus reddituros Imperij habenas; fed praetextus, fpeciesque eratSophiftica, qua fennm Arifto-craticumlmperium ex prorogatione illius iterata (fed plemmque fubornata ) deiijt in Mo-narchicu. Adftipulantur in fub veriionem po-pularis libertatis annonae copiae, ludi, lpecta-cula, promifla, largitiones, quae multitudi-nem ita corrumpunt, ut ante feruituti manci-petur, quam norit fe deperdidifle avitam liber-tatem. Sic lentiginis efii ammifit Efau primoge-nituram; fic unico hauftuRegnum Lyfimachus: fic pauxillo deguftato melle Ionathas vitam : ficfera funt remedia, cum ejusmodi inania fi-mulachra extremum libertatis Poliarchicae ha-litum occupant. 15. Sunt quoque Poliarchiae non minbs, qukm Monarchia: fua flagitia, quorum inA-riftocratia periculofum valde eft, Optimatum paucitas,Regia Imperia, Regij moreš & faftus j immoderata Poteftas, 8c immenfe opes ex in- LIBER PRI MU S. 3? op:a Civium. Maximum autem omninm, cum liberam Rempublicam inter Te dividunt Optimates, Democratise flagitium praeter c petera, qux fpeciali libro comprehendimus, eft Anarchia, id eft, quando immodica Populi li-bertas tranfit in inlolentiam, legumque con-temptum : Inde e xfurgit Status totius confulio aut Chaos potiusforenfis Populi fine lege, fine Judice, fine poena vagantis, ruenti squeexma-xim'4 libertate in eXtremam Servitutem. CAPUT III. De Areanis Imperandi abjlrtifis, & re ipsa injujik in Specie. i. /~\Mne magnum Imperium conjun&um W eft cum invidia* Hsec ftruit pedicas, meditatur praetextus, moliturpraccipitia, omnia-quealto cooperit fecreto, ut incautos velSolio deijciat, vel vires imminuat, vel ex infidiis in-volet, vel ex praetextu ufurpet. Adeb Impe-rantes aliorum tehnis, livori, & semuiationi ex-pofiti funt: Ita me Hercle fas illis omninb eft umbone repereutere umbonem, aftum pne-venire aftu, calliditate vincere calliditatem. "Nemo Prudens expe&at extremam cladem. Ei Ei JRCJNORUM STJTUS _ Et hx illse funt arcanae artes (fic propter diflimu* lationem, & occultationem ačtus ab Ariftotele dičtae) quibusPrincipes in corde fuo praevident pericula fui Status, & avertunt, cjuafi aliud a-gendo : fingunt, quod facere videri nolunt; Infligunt tranfuerfales ičtus : Ubi nequeunt eminiis, fuatuentur cominus : praoccupant ubi occupati cenfentur: tempora, occafiones, difcrimina, clades, in fuum uium convertunt; ac plane interdum Salutis publicseCailfa ; ' a Bono parumper defle&unt j fed citra reatum, ExEpicheia fiquidem illis multa conceffa,quae priuatis vetita. Silabuntur, fi declinent fub tanto onere, non tam imputatur eorum culpac, quam in praefens inelučtabili necefTitati. Alio greflu, & cothurno incedit Juftitia, & facultas Imperantium, quam privatae fortis hominum. Grefliis eorum liberior eft propter periculofum & difficillimum illud onus, quod Divina Pro-videntia pofuit fuper humeros Regnantium: dicente Divino Vate : pofuit Principatum fuper humeros ejus : quafi pondus gravitatem que innueret, quod Regnantes ferunt: nihil enim facile humeris imponitur, nifi grave fit. Cedunl LIBER P RIMU S, 37 CeduntaIiquando fub hoc onerePrincipes non minus curuato corpore, quam obliqua mente, Ubi rečta intutum, liberum eft irein finiftram, Ex Stoa PhilofopKus, fuo Lentulo refcripfit: Si rečta portum tenere nequeas, illum ipfum mu-tata velificationeafTequi licebit, 2. Rimare aularum confilia ; obtečta funt. Infpice Principum pečtora ; impenetrabilia funt. Scifcitare legatos ; exploratores funt. Miniftros ex£mina ; Simulatores funt. 3. Ita nimirum Fatales funt hx rerum ViciC-fitudines, ut nulli gentium amplius fit vetus jlle candor, nec fides integra, necmensfincera. AtquidagetPrinceps aperti animi inhac rerum caligine ? quid in hac peruerfitate incurius ? quid fimplex, ubi facratae etiam perfonae ve-ftiuntur duplicibus ? quo fcVertet? Fabula erit & ludibrium, ac fuimetipfius Status Prodi-torem aget. Sicut licet cum hoftibus hofti-liter, ita oportet interdum cum lupiš ululare, & vulpinari cum vulpibus; circumvenientes fe praevenire: pericula praevertere : tempora & occafiones captare: & quaeque fuis ufibus ad- jungere. Ab Aliorum fraudibus, & E 3 technis 38 ARCANOR UM STATUS technis nunquamfat cautu m eft Princi pibu s. Ipd igitur eas Calleant, ut Caveant. 4- Porrb artes hujus argumenti ( ut jam fupra infinuatum eft) vel ftagitiofe funt, vel flagitiis proximae.: veljuris derogatori« : vel faltem adiaphorae. S' Primi generis flagitia dixit Tacitus, & ad Tyrannidem fpečtare docuit Ariftoteles. D. Thomas, ubi acri caiamo expunxit Tyranide, nihil ominus tamen ejus Arcana totidem quafi verbis aperuit 5. Poiiticorum Cap. it. Le£t 11. S- Ad falvationem Tyrannidis (Verba funt D. Thomae) expedit excellentes in potentia, vel divitiis interficere, quik tales per potentiam, quahabent, pofliint infurgere in Tyrannu.&c. Rurfus ad falvandam Tyrannidem (pro-fequitur citatus Angelicus) oportet, qubdTy-rannus procuret,ut fubditi fibi invicem impo-nant crimina, & turbent feipfos,ut amicusami-cum perfequatur, &PopuJus contra divites,8c divites inter fe diflentiant: Sic enim minus po-terunt infurgere propter eorum divifionem: Oportet etiarn fubditos facerepauperes, ne in- furgant. LIBER PRIMUS g9 furgant. Imponenda funt Ve&iglia, hoc eft ex-ačtiones multae magnse, ut citb depauperentur fubditi: Item Bella cienda inter iubditos, vel etiam in extraneos, ita ut nonpoffintvacaread aliquid tentandum contra Tyrannum. Re-gnum falvatur per amicos, Tyrannus autem ad falvandam Tyrannidem non debet confidere amicis. ^ 7. Subjungit iterumLe&ione 12. fedmitiiis: Expedit Tyranno ad falvandam Tyrannidem, utnon appareat fubditis faevus, feu crudelis 5 nam li tališ appareat, reddit fe odiofum, & ex hoc facilius exfurgentin eum $ fed fe debet red-dere reverendum propter exceilentiam alicujus boni excellentis : Reverentia enim debetur bono excelienti, & fi non habeat bonum illud, debetfimulare fe habere. Tyrannusfe debet red-dere talem , ut videatur fubditis excellere in aliquo boni excellentis, in quo ipfi defi-ciunt, ex quo eum revereantur. Si non habeat Virtutes fecundum veritatem , faciat, ut opinentur eum habere eas. Et hsec fuere fophismata Ariftotelis, in qux commentariuin fecitD.Thomas (Angelicus opinione omnium Dočtor) 40 J RC J NO RUM STATUS Do&or) loco fuperius citato. Eade ferme fcrip-flt)Vel exfcripfit potius Machiavellus, fed diversa plane ratione- Quod enim D. Thomas Ty ran-no attribuit ; hoc Machiavellus integro Corn-mentario Principem fuum docuit. Fugam lile, hic Sequellam fuafit. Verba Sančti Dočtoris funt : Ifta &Similia funt Tyrannica : Sunt mala fecundum fe ipfa ; bona tamen ad falvationeTyranriidis. Non funt facienda fimpliciter homini, fed ei, qui voluerit falvareTyranidem,qua3 fecundum fe mala eft. Ideo in tantum crevit cum £tate Mundi improbitas, ut qux olim apud Tyrannos fuere fophifmata 8c fla-gitia, nune apud plurimos modernos Statiftas celebrentur Arcana ftatUS, & S Principi-bus fufpiciuntur, ut oracula Coeli. 8. Prseterita commemora : Praefentia con-templare : Expende caufas: fa&o conftabit, etiam nune omnem furgentem potentiam non follim impediri, fed plane tolli, citra omnem caufam, ex pratextu mero : Neque ad jura languinis adverti, nec ftatus causk propriae fo boli & " "" lgnolci. LIBER PRIMUS. 41 ignofci. Quid quid Solio proximum eft, prac-cidunt : quidquid magnum & fufpečtum, demetunt, ut olim papavera Tarquinius: fed črede miki, nunquam ulla fatis Jufta caufa ad fceleris patrocinium praetexi poteft. Comi-nifcuntur in opulentos Crimina ex prsetexta lege Majeftatis : proferibunt innocentes 5 ac prse-feriptorum bona, aviditate fua magis, qukm illorum noxa occupant: ut inde adulatorum, accufatorum eriminatorum, quorum integras phalanges fuftinent, immodicas cupiditates, in turpiffimo munere amplibs fovere queant,fub-ječtis horum Sjndicatui omnium moribus, nec quidquam contra valente innocentia, aut inte-gritate vitae. O miferam Regni faciem fub tanta pefTimorum hominum impoftura! Profcriptorum & damnatorum liberos in communionem poenae trahunt, licfct non reos communione eriminis. Vel fi inde excepti, in omni tamen vita luunt alieni fceleris pxnam, degradati omni dignitate, & fpe honorum. Quod omniumindigniflimum (tefte Plutarho) fecitSylla, profcriptorum liberos, nepotefque infamiamulčtando, eorunuj} bona publicando. Licet quidemhoc admittat lex Majeftatis,&:Ca£ F fij 42 JRCJNORUM STATUS fij refcripto cautum fit, ut domino interfe&o omnis familia ad fupplicium raperetur. Atta-men hoc tam apud melioris notae Gentiles: Se-necam & Tacitum improbatum, quam Chrifti-anis charitatis lege damnatum eft, exceptis bo-nis,quae profcriptorum propria,quaeve acredi-toribus, aut alio jure affečta non funt. 9. Saepfc ex folo rumore judicant, & Juftitise pratextuintegerrimoscives,quosoderunt: fse-pe abfentes, non indičta causa, ex inopinato condemnant, relegant. Nulla hic Juftae cau£e haedera, fed vis &pro ratione voluntas. 10. Regnum per vim & tjrannidem acqui-fitum, non nifi per fcelera & flagitia, liliorum feliX fucceffus fuit, deinceps adminiftrant. Si-cuti enim tales ad Jus Regni praeter vim aliud non habent, ita ejusdem confervandi,illis alia ratio non eft, quam vis, terror, ufurpatio. Ve- tusille Canon : iis teneri artibus regna, qifibus acquiruntur. Quoautem non attingit vis & terror 5 re-ferant fores fraus, aftus & perfidia. Specie col-loquij carceres & cataftas meditantur & infli-gunt. Hac arte olim Antonius Regem Arme-• ' niorum, LIBER PRIMUS. 4* niorum, Tyberius Regem Cappadocum fpe-ciecolloquij adfe illečlos turpiter contra omne Jus Gentium interemit. 11. Jura ho/pitij violant, quoties čre expedit. Hocpačto Romani Legati circumveniflentAni-balem, nifiRex Pruflias obftitiflet proteftans: ne a fe poftularent, quod adverfus Jus hofpiti j eflet. At non ifle Angliae Reginae Elifaliethae fenfus: quse Mariam Stuartam Reginam Scotiae hofpitio excepta, fed fibi fufpečta, vita priuavit. Neque Sultani Mahometi, qui Tranfylvaniae Vajuodam Sc Bofhise Regem ad fe fpeciose vo-catos, excoriavit. Adeb hi tales humanitati, cum fe humanos praeftant, maxim& adverfantur. 12. Vicinos inter fe comittunt, ut faciliusin-vicem collifos opprimant, Adhaerent uni contra alterum, ut utrumque fallant. Subornant infidiatores, qui nec toxico nec ferro parcant, ufque dum integras familias extirpent, fuaque pomaria, opprefTts vicinis vel oemulis, ext^n-dant. Id connitebatur Ludovicus XI. ubi quodam Rubenpreio ex arcano Regis juflu in Carolum Burgundunv haeredem unicum am-plifllmarum ditionum immiflo 5 Patre autem Garoli PHilippo, Hefdinum ad colloquium fub F z idem 44 M C J NO R UM STATUS idem tempus fpeciosč vocato, fedabamicis de-monito, totaBurgundica domus uno ičlupete-batur, quod Dominicanus Concionator pala ex pulpito proclamavit. Quot, quantaq; ejusmodi periculaLeopoldus nofter Auguftus, in tota Vita fua aufpice numine evafit! & quot etiamnu, & indies optimo Csefari ftruuntur? non pridem Coloniae.detetto funt infidi* adverfus Eledro-rem Palatinum & Principem Saxonem, ut duo ifti quumquaerunt : qui autemplus poftunt, Juftum & aequum inter infima, & neglečta habent. Atcontra naturam pugnat, ut homo liomini fit lupus : nec facile ferae in unž fpecie fe perfe-quuntur. 14. Tran* ^LIBER PRI MU S. & 14. Tranfirent haec apud Ethnicos (quibus nulla alia quam gloriae immortalitas fuit) nifi Caefaris Augufti teftimoniumdefe dicentis not fem: Eellis cuilibus (ita diiTeritiile apud Julia-num) foenumero in extremum difcrimen ad-dučtam em Romanam fic compofui firmavi-que. Non enim immoderatis cupiditatibus morem gerens, omnia undique parare, & d6-minio ejus adjungere fufcepi: fed duos impe-rio noftro limites, tanquam a natura datos Iftrum & Euphratem ftatui. Deinde domitis Tracibus & Scythis non bellum aliud ex alio ( notate hoc Frincipes ) fum commentus, fed injuris defcriptione, & eorum, quae bellis civilibus depravata erant, correčtione incubui. Bellietenim& armorum Jura non minus Juftč quam fortiter geri debent. Non folum Regalis virtus eft fortitudo & magnanimitas 5 fed Jufti-tia etiam, pacis amor, & moderatio. 15. Religionem pro commento liabent: nec verentur celiebrare miracula, nec fuperftitiofa admittere prseftigia,&: Alcoranum ipfum com-probare, dummodo in rem praefentem faciat. Religionem, pietatem, aliafque Virtutes men-tiri, non minus inter arcanas artes recondunt, F 3 quam 4reddantur,citius fiibvertendi. Multi hono-risfpecie in aulam vocati, unde vivi nunquam exiere. Leones 8c elephantes nulla vi, mkgis illecebris capiuntur. Sic Mucianus proceftit cum Antonio: quemciim ille palam opprimere nequibat, multis in fenatu laudibus cumulatum fecretispromiflis onerat, citeriorem Hifpaniam oftentat 5 fimulamicis ejus tribunatum, prsefe-čhirasque largitur. Dein,poftquam inanem animum fpe & cupidine impleverat, vires abo-let. - 2. Utad eflečtum conflliorum fuorum veni-iib ant Principes, multa oportet, fimulent inviti,EP difTimulentque cum dolore. Non idem o- H mnium 58 AR C ANO R UM STATUS mniumGentium mos, non eadem tempora, non circumftantiae pares. Non volunt moderni, quod antiqui ultrb fequebantur. Veterum Politica apudnos tranfiret in fatyram & fabulam. Quanti irriderentur cum Mufonio, ii, ut ifte olim, martialibus viris ftoicam vitam, & difci plinarn fvaderent. Conniuendu alienis geniis, tempori,ftatui, haecque in pr oprium ufu conver-tenda. Plato inter Philofophos divinus dičhis lib. de Republica docuit: crebro mendacio uti oportere Imperantes ad commodum fubdi-torum. At hic non divinum fe probavit Plato: non enim decet,ait in facris litterisSpiritus verita-tis, Principem labium mentiens. Neque pro gloria Dei mentiri licere tradit cum Theologis Auguftinus, cum hoc magis intrinfece malum Ut, quam furtum eft homicidium &c. Verum intellexit forte Plato. Mendacij nomine fimu-lationem, ambigua verba, obtečtum animum, ftratagemata, captiunculas, & ejusmodi, quae vitio quidem proxima, illud tamen non funt: Sc ob confervationemindividui,ftatus,religionis, aut alterius utilitatis publicae, aliquando citra re-atu exerceri queunt. Arduos Principis fenfus dixitTacitus, quidoccultuspatrat,exquirere LIBER PRIMUS. tf illicitum, anceps: nec ideb afTequare. Etlicbt Ariftoteles fimilia inter fophifmata tyrannorum connumerat: valent attamen ex causa falutis publicas inter regnandi arcana computari, fed magna cum cautell Adeb breve inter regias, &tyrannicas artes confiniumeft. 3. Aiexander M. exemplo &verbo docuit, non foliim qubd tres orbispartes, ut vičtorem-menfus fuiflet, fed etiam quod aliquando palam dixiflet : ficut in corporibus aegris nihil, quod nocituru eft, Medici relinquunt: fic nos quid-quid obftat imperio, recidamus. Tanti regis dučtum fequuntur etiamnumilliPrincipes,no-ftra aetate, quibus proprij ftatus angufti,aliaex alio bello quaeruntregna & principatus 5 caufam adftruunt ex Dione HalicarnafEeo ajente : ratio imperiorum eft, ne noceri poffit. Pneveniunt nocituris, nec culpa exiftimant, quod protutela ftatus fufcipiunt. Nemo expečtat idtum, quo peti poteft : reverberat protinus, ne cedat cx-denti. Difcrimen ingens eft praftolari hoftem vičtoriofum & tumentem, ufquedum nos o-bruat. Mature exundationibus ftruenda repa-gula, ačfcum jam eft, cum proximus ardetparies. Melius cftoccurrereintempore,quampoft exi- 6q arčakor um status tum vindicare. Bellum denique juftum efle, quibusneceflarium, &piaarma, quibus nulla, nifi in armis, fpes refulget. Sicque uti tjranni, iniqui Principes armorum jus cx dominandi libi-dine aliifque tyrannicisprincipiis defumunt: ita prudentes, & cauti ex metu vicinse potentise,a-liifque politicis, & rationalibus finibus bellicau-fas comminifcuntur. Illae iniquac quidemj hx ambiguae, occultae, abftrufac. Adeb breve inter juftum &injuftum bellum difcrimen eft : adeb praetextus lii contermini flagitio, adeb ambigui, ut neceflitate&causa boni publici jam culpari, jam excufari valeant. 4. Sagaces Principes multa indulgent fuis, fed obtegunt hamum efca. Hxc iuvitat, ille ferit. Concedunt namque amplitudinem poteftatis in fpeciem, fed capitulationibus 8c inftručtionibus, ac refervatis eatenus modificant vires,& praeci-duntalas} ut ea amplitudine nec infble(cere,nec poteftate in propria emolumenta uti valeant. Adhibent illos in communionem confilij 5 fed ea animi oftentatione, ut fenfa Principis fequi jube-antur. Viros fenfatos & liberioris animi remo-vent a magiftratibus: mediocres & ferviles in par tem imperij adhibent: feque itafingunt,ut pro- LIBER PRI MU S. ^ €i roceres fe negligi, prateriri, contemni, aut a pu-licispenitus excludi non animaduertant. In-terim re ipsa nihil communicant, nifi, ut Ta-citus de Augufto & Tiberio refert : inania & iimulachra. f.Metui quidem & diligi ambiunt: fed cum Machi-difficillimum fit utrumque fimul attingere - avcllu^ multb timeri, qukm amari tutius,exiftimant. Ex arbitrio fubditorumpendetamor inprincipemj metus autem ex arbitrio principis. Principes verb argutiores 8c obte&i ed potitis connitun-tur, quod ex ipfis $ & non eb, quod ex fubditit pendet. 6. Hinc amicitiis privatorum, velpariim con-fidunt, velplanfc diffidunt: aeaualium autem coluntjfed ita j ut inde refilire femper tutb va-leant. 7. Si aliquando ex dubia, vel prcetexta causa ex " magnatibus quispiam morte affečtus : tunc fi-liorum curam & coniugum habent: neque eorum facultates attre&ant. Quia nbrunt pofte-rosmagis angi perditione patrimonij,quam pa-tris, ficque ultionis periculum elidunt. 8. Ut ftatum firmiorem habeant, imperent-que tutius, dividunt aliquando civium animos H j t am ti ARCANORUM STATUS tam fuggeftionibus, quam aemulationibus. Ne videlicet fa&iones inRepublica concifcant, vel quidpiam feditiofum adverfus Principem mo-liantur. Divifi fiquidem cives, fibi invicem di£ fidunt, & ex diffid entia mutua non facilb con-fpirant. Sicut enim adverfus confentientes nec Rex quisquam fatis validus, neque Tyrannus fatpotens eft : ita, ubi illi divifi, facillime aTy-ranno opprimuntur,& alegitimoRege magis ab-foluta authoritate reguntur. Redolent hxc pa-rumper tyrannidis naturam : attamen ex nece£ (itate puhlica, & in confervationem ftatus, mo-derata aliqua, citra fraudes 8c flagitia, inter quos-dam (maxime illosprsepotentes) diviilo conti-nebit omnes immoderatos motus adverfus re-gnantem. Praecipufc verb pacis tempore : ut fermfc Italise PrincipesGibelinorum & Guelpho-rum non ita pridem extinčtas fačtiones,fovere hoc fine videbantur j ne indigenae otij, & pacis fcedio arma in Principes arripuiflent. ^Eftuante bello omnis divifio civium eft reipublicae non exiguum periculum. 9. Cum verb ejusmodi ftatiftici Principes fe-ditiones metuunt, & eas praevident, maximHI ex faftu,potentia,opibusque civium fupponan- tur, LIBER P RIMU S. tur oriri pofle; tunc praeoccupare folent,infrin-gendo illorum vires, fubtrahendo fublidia,immi-nuendo opes 5 ea ratione, ut,qubd fatis illisre-linquant,demptis fuperfluis,& in luxum vergen-tibus. Pro quo varias comminifcuntur caufas, vel publicae neceflitatis, vel etiam privatorum deličlorum &c. io.Conforme hoc tyrannidi eft,fedfaep£ida-licujus gentis vel cervicofitas, vel quietis publicac ratio exigit. Egeni fiquidem vix infolefcunt, vel laltem non diu. Provincialium paupertas femper fe flečtit ad dominantis arbitrium. In-terim nil magis comendat majeftatem regnan-tis,qukm ubertas foli, opulentia fubditorum, 8c procerum magnificentia. Si tamen ea fufpečta: utiliiiseft ex horumopibusexercitumcolligere, &alere ad def enfionem fui ftatus, quam mifero-rum & inopum expilare domos, intačtis poten-tioribus. n.Nec miniis curac habent cauti Principes in exftruendis munimentis, & f ortalitiis, ut afy lum habeant, in quo fecuri lpem omnem eludant fivfc domefticis, fi vb externis infultatoribus. In Po-pulofis urbibus id ferme neceflfc, & jam con-fvetum eft. Inde continentur in obfequio fub- trahentium: ut inRegno Angliae diu vidimus. In thalamis nuptialibus non tantiim intervenit formofaVenus, iedfepe Erynnis illa fcelerum, ultionumque meditabunda Mater. Magna audentprivati ex affinitate, contra&ainde cum Imperantibus iamiliaritate. * K Stiliconis 74 A RC A NOR UM STA TU S . 25 Stiliconis exerrplum refert itmiliusr Is'n magnis opibus Comes , ut perturbatis rebus occidentis Imperium ab Honorio legitimo cjus Caefare, cujus illetutor&focererat,indomum fuam ad Eucherium filium pertrahere pofTet: dim in pace novis rebus ,& nefarijs conlilijs lo-cus non videretur 5 Vandalos, unde oriundus, crat,Alanos,& Suecos, & Burgundiones ad Gai-lias devaftandas ultrb excivit, coačtfque funt Franci tot fimul gentibus nequaquampares,in praefens rerum furori cedere, 8cc. Ita videlicet privati temere in Magnorum Principum affini-tatem adlečti fupra privatam fortunam efle ge-ttiunt. QuodTiberius in Sejano przevidit, & prccavit in tempore. Sapientes Principes ex ratione ftatus difponunt Potentiorum, Magna-tumpraefertim, qui ex domo Regnatrice funt, matrimonia. 29. Infidiantur etiam Principes non foliim populari libertati, feu etiam Regnorum Sc Pro-vinciarum privilegijs, & imunitatibus, vel an-tiquo Jure habitis, vel noviter in capitulationi-bus conceffis 5 quafi ejufmodi privilegia cum Regia & abfoluta Majeftate fubfiftere non vale-rent. Dixi, infidiantur: quia aperto campo vix LIBER PRIMUS. 7T vixcontra illam infurgunt, nec facile audent: cum pro re nulla magis, quam pro libertate de-certent gentes: fed certa aliqua fimulatione, quafi libertatem tuerentur: vel pratexta obli-qua causa, feniim illi, & per partes detrahunt, mutilant, derogant, ut populus fervitutis fux initia, non prius advertat, quam fe inhancpeni-tus redačhim experiatur. Tresilli primi ex ftatil libertatis ad unius arbitrium devoluti Romani Imperij Gonditores, Julius, Auguftus, & Ti-berius, ejufmodi fimulatis artibus, ut alibi di-ximus & dicemus, dementabant populum: vi-delicet non ferendo fe Reges dici$ affumendo Specietenus in eonfilium Senatores, jungendo fibiinConfulatufocios, acaliaejufmodi, obji-ciendo Veteris Reipublicx fimulacra & inania; ne prcefentem, quod unice verebantur, & fe-dulb avertebant, ftatum faftidirent. Interea fenfim fibi quxdam fingulariaarrogabant, puhlica munia in fe trahebant, & cum neminem li-bi adverfari viderent, liberrimam gentem fervi-tute perpetua oppreflerunt ex arcano illo fta-tus: Intereft quieti publicae, ut unus imperet. q9. Non nulli etiam Principes Lupanaria puhlica tolerant, & inde aliqui quaeftum habent. K 2 Non .jk - . AR C A NO R UM STATUS on tamen in opprobrium honeftatis,aut turpis lucri caufa: Sed veluti majoris mali remedio luc-currunt honeftati publicae. Et fi quand6que ali-qui tributis laenas & laenones onerant, idideo fieri čredo, ne planfc impunfe abeat turpis lafcivia. gi. Alia quoque vitia , 8c publica crimina, conniventibus oculis , difcreti Principes afpi-ciuntj non tamen idebprobant: fedquiafecus auies Reipublicac turbari poflet; tolerant, di£ fimulant, velinmeliustempusdifferunt. Non femper tempus eft cenlurae. Nimijs aliquando remedi js incenduntur magis flagitia. Invetera-ta vix emendari pofiunt. Saepe lenitate magis, quam {iippliciorum feveritate medemur malis. Principes ea conditione funt, ut ficut Juris arbi-trium in fuo fenfu habeant, ita gratix beneficiu femper indulgere valeant. 32. Inter nas abftrufas, 8c ambiguas artes, Ctiam illud, quod D. Auguftinus in Pfalmum quintum commentans dixit, computandum eft. Nimirumeflegenera quacda mendaciorum, in auibu> non eft magna culpa, fed tamen non funt fine culpa. Inter Haec connumerat Juftus Lipfius corruptiunculas, deceptiunculas ,idqu£ tunc faltem, cum a bono legitim6que Rege con- tra LIBER FRIMUS. 77 tramalos adhibenturBonicommunis caufa. Su-perfedeo ulteriori interpretationi poi.tus tam Infra authoritatem tanti Ecclefe Uoctoris, quam integritatem Lipfij in dočbina Civiii lat Pr°9f "Pro coronide fubjungo illud veri ftatifti-cumUmagiioftatifta: Princeps non n-hil domitus, Populus non corruptus, Optimates pene exhaufti, Regiminis genus conftitunt. CAPUT V. De Ratione Status. x. r\Iximus Rationcm Status Arcanum Juris 13 privati derogatorium; ExceffumjunS Communis honeftum, demqueunicum lmpe-rantium privilegium. Hu|us igitur artes funt [pfejuraDominationis& Regni, qu* m *quo pPrincipisarbitrioconfdlunt&fupraomnes Le. 's nrivatorum funt, & ommbus ijs derogant ctafflagitium, fi ex neceffitatis aut tttett pubUcAorma expendantun Sic ubi omnes, 78 ARCANORUM STATUS vel multi deliquerunt, Ratio 8cJuftitia vindica-tiva quidem exigit, ut omnes puniantur: at verb utilitas publica obtendit, ne ftatus prive-tur egregijs civibus , vel periculi majoris mali causa non finit omnes mulčtare, fed aliquos tantum pcenaafficere, extenfoad omnes metu. Sontesnon pnevio proceffu tollere regula-riter iniquum eft 5 Imperantibus tamen refer-vatumcumnotorifcreis, & una metuendis nec quidpiam morari. Ejufmodi in Jus non funt voeandi, fedveluthoftespuniendi. Cumcon* tendi nequitum eft, clam intendendam plagam fuggerit Poeta. Haec Imperandi conditio eft, ut non aliter ratio conftet, quam fi uni redda^ tur. Abfolutum Imperium leges pnecipit, non accipit. Jura Majeftatis uni competunt non pluribus: neque alij ea tračtent, nifi penes quos eft Majeftas, vel ex commiffioneMajefta-tis. Pancetus Regi Galliaeinftar arcani Regij hoc dedit: Imprimis publica Regni Comitia, auzetantum adfirmandam ordinum Potentiam fpečtant, omnino prohibenda efle, & feverfe caftigandi, tanquam quietis publicae perturba-tores, qui ad illa provocabunt. . 2. Sal us denique Regis & Regni inter politi- cas LIBER PRIMUS. 79 cas fupfema lex eft, huic fubalternari in obfe-quium debent omnes aliae leges politioe privat*. Privata fepe officiunt publicis: Nonautem re-fie&endum ad particulares , ubi univerforum falus controvertitur. Norunt Principes quod ex Reipublicx commodo fit. Hoc ]us Regnt & Dominationis eft, & ex hoc Jure Regum lm-peria, fubditis fola obfequij gioria remanlit. Vatis efFato. Non eadem Vulgujque de cent, & Culmtm rerum. 3. Quod tamen abfolutiflimum Jus in duo-busprafertim cailbus, neceflitatis nimirum & falutis publicae admittitur: & reftringitur in-tra sphieram Juris Divini, & Naturalis. Quid-quid extra hanc fufcipitur, non Jus Dominationis fed flagitium eft. Quidquid olim Julij Ca> faris implacabilitati fedilTet, id velutifas, Jus-que perpenfum urgebatur. At nullum hoc Jus Regium, fed Poteftatis Regiae abufus eft. Digne ad ejufmodi excanduit Fabius: quid ergo attinet Leges ferre, quibus per eofdem, qui tuliflent, frausfieret: Jam regi Leges, non regere. 4. Porrb Artes ejufmodi abftrufae, occultac, ambigu«, mediae, adImperantestantum,non adfubditos, adMiniftrospublicos, nonpriva- So ARCANORUM STATUS tos Cives fpečfcant. Nec ad illos quidem nifi cum maxima cautela, quam fuggeret praeter in-ftinčhim naturae ipfa in humanis prudentia. Quidfacies, quid non homini prudentia mon-ftrat? aitPalinghenius. Suggeram & ego par-ticulares quafdam, quac tamen non aliunde, qukm ex fonte illo prudentia humanae elflu-xerunt. 5. Primaeft: utneceffitasftt tališ, quacaliks evitari nonpoteft citra periculum: neque con-fingi debetinijs, quae planiori via Juris abfque iniqui fpecie fieri queant, Addo Scipionis Animirati limitationem: quod II neceiTitas urgeret, ut ad non concella remedia manus admo veatur j poftularet aequitas, ut ceflante neceffitate illici-tum ceflaret remedium. Nulla neceffitas eft, ubi blandiente tantum commodo Principis, ab seauitatedeficitur. Neceftitas commodum non refpicit, fed elučtationem mali inevitabilis, h6c que excufat derrogationem Juris: nec eft tunc iniquitas, fed hu jus tantum fpecies. Sedneque fincera neceftitas illacenferi debet, ubi ejufmo-di artibus abftrufls, & ambiguis, occultis, 8c lu-bricis in offenlionem alienam, aut exaltationem noftramj fed ubi in defenfionem, Sc conferva-tionem noftri utimur. 6. Ne. LIBER PRIMUS. 81 Neque in confequentiam, neque in exem-plum, neque in confuetudinem ejufmodi artes abeant 5 fed parcus & modicus efto earum ufus. Abortus naturae rari funt, rariores Cometae in Coelis : Monftra & Gygantes vix reperiuntur amplius: nec fanguinem pluit frequenter Cce-lum ? nec continuo obfcuratur Sol: nequeter-rx motus fiunt indies: qux denique extra ordi-nem vifuntur, rariftime accidunt. Ita artes il-\x abftrufe , qub rariores fuerint in Principe, tantb excufabiliores eruntin fubditorum animis; nec famae nocebunt facile, fed admirabiliorem reddentPrincipem. Rara, & occulta curioiius excipimus, & facililis perferimus. 7. Conducet quoque, fi Princeps ad ejuf-modi artes, & extraordinaria mediafufcipienda fe quafi co^i videatur. Nequaquam glorietur inillis, fed iibi & alijs veluti compatiatur. Non anhelet ad eas; fed cun&etur: lente feftinet cum Augufto Caefare: Invitum fe monftret, non minus ac naufragi, qui inter fyrtes & fcopulos, ut cum vita inde evadant, opes & farcmas in J vortices & profunda maris abjiciunt. 8. Etquandoque, fineceffititis ratio tanta non eft, expediet leniora prius probare remedia • L mi. 82 ARCANORUM STATUS mitigare potitis, qukm exacerbare fupplicia ; fimplicitate potitis conficere negotia, quam du-plicitate circumvenire negotiantes 5 pracavere, quam occidere } excufare, qukm violare 5 mina-ri, quam mul&are. Crudeles artes voco, quac puniendi caufamhabent,modum non habent. Abominor illas, quae turpe non putant poenis hominum, & fanguine pafci. Damno illas, qux docent nulli plane credere, & omnibus diffide-re. Execror illas, quze neceftitatem publicam praetendunt, ubi depravatis Principum affečti-bus omnem licentiam tribuunt. Nimius erat TiberiusinSeiano: &:Parifienfispopulus inAne-rad flipplici^. Generofibs fuillet Carolo V. occu-pafle Romam, quam per effrenem fuum Mili-tem vaftafle profana cum facris. Abfque modo inhumanum eft, cum bene poftis, malb age-re. Nulla voluntatis neceftitas eft, ubi homini liberumeftinutramque partem ire. 9. Alteracautelaeft: ne qualifcunque utili-tasaugufto utilitatis publicae nomine vendite-tur. Ssepe enim privata eft, vel impetus tanthm Regnantis j nam communis utilitatis dereličtio contra naturam eft. Et femper officio fungi cenfeturutilitati hominum confulens, 8c focie- tati LIBER P RIMU S 85 tati profpiciens, Honeftatem tamen nequa-quam metimur utilitate, fed hanc honeftam di-cimus 5 ciim univerforum procurat emolumen-tum. Haec immunem reddit Principe m a pra-varicatione legum,quas juftitiapraecipit 5 cum in illius pečtore recondantur leges omnes, ]afque eas abolendi, vel confirmandi, vel minuendi, aut declarandi: non tamen ex arbitrio fuo, ut ille vo-luit, fed ex dičtamine prudentise, quae commu-nem utilitatem omnibus antefert. 10. Tertia cautela, eaque graviftlma eft, ut revera intercedat falus publica: nec in praetex-tum folum hxc allegetur. Tolerat quippe humana prudentia quxdam abfona ( qux alias Principes agere minime expediret ) fiadbonum publicu relerantur: quafi Koc exfugeret ex illis, ji quod virus alicuius malitise in fe continerent. Salus illa populi, quae legum maxima eft 5 Maje£ tas Principis, cui innituntur regna & imperia 5 confervatio Patri«, cujus eadem cum aris, & fo-cis ratio eft, hanc praerogativam habent, ut eorum intuitu,quidam nsevi & a virtute deflexus dummodo in flagitium non abeant ) vixali-quamPrincipiinurantnotam : fic etenim (ut Tacitus, in fenfu tamen fano accipiendus dixit) L 2 mino- 84 AR C ANO R UM STATUS minore metu & majore praemio peccatur. Age-reliquidemcaufampuhlicam eft opus vere Re-gium, aliquibus plane Divinum. Qjiod, li eti-am obliquis artibus agatur, vel intendatur, non tamen facilš patebit oblocutionibus populi} quia illacaufacommunis,quamdum Princeps agit, omnium ora obtundit, omnium oculos infafci-nat, utnecvideant,neccontraferri audeant, ex refpečtu boni, quod omnes tangit. ii. Hinc videmus omnia Regnorum, & Im-periorum primordiaab aliquibus Arcanis ftatus, vel fkgitiofls, quxnos minime probamus 5 vel abftruiis, occultis, ambiguis, de quibus no-ftrum fenfum jam aperuimus 5 csepifle, fuamque originem traxi(Te. Pluribus obtigit praetextiis & fpecies Religionis, quam plerumque infeque-baturcrudelifTimaTyrannis, aliaque flagitia. Rem hanc velut compertam tradit omnis hifto-ria. Othomanum Imperium, quod noftro xvo maximum eft, erexit Machumetes vilis homo, perpraeftigia , & ftagitiofos aites in immenfum : morbum, quolaborabat, caducum finxit rap-tum in Coelum, ubi percipiebat divina jufla $ iicutinterrisper columbam (quam Archange-lum Gabrielem dixit) cceleftia oracula. Ex his LIBER PRIMUS. 8? Alcoranum, iivelegem fundamentalem Imperij Othomaniconfcriplitrefertum infinitis flagi-tijs, & fuperftitionibus. Et eum metueret a compilatore fuo, &Amanuenfi Abdola, ne proderetur litimpoftor; aReligione ad flagitiu ftatus ( Caede, ne metuas) fe convertit nočtu occifo Abdoia, ac hujus ex quatuor partibus ac-censa, & in cineres redačta domo. Alteraau-temdie in Populum fparfit, Coeleftem ignem immiflum in lceleftum Abdolam,quod ille qux-dam ex Alcarono demere, 8c alia nova & inepta adderegeftijftet: ultionem hanc fuifle divinam coeleftium oraculorum, qux ab homine nolunt inquiri. IndetantaAlcarano reverentia, tan-taque Othomanis ex Religione Regionum in-crementa. 12. Perficam Monarchiam caepit Cyrus: Hujus primis incunabulis ( vel ex vaticinio Harpa-gi • velexfomnioAftyagis, quovidebatexge-nitalibus filix fuae Mandanne Cyri Matris,in-gentem vitis arborem, cujus palmite omnis Afia obumbrabatur, exfurgere ) Purpuram & fo-v liuminuniverfam Afiam, quam deinceps feli-ci Marte iibi fubjecerat Cyrus, ominabantur Deorum oracula, L 3 Ale- 8o N AR C A NO R UM STATUS obftupefcit Europa, apicem evexere. Defle-xerimttamen illi, &hiomnes, cujufquegen-tis multoties, in depravata fophismata & abo-minabiles artes: fed vitia fuerunt ea Regnan-tium, nonRegnorum. 17. Eadem lalutis publicae Ratio intercedit, ubilmperantes qusedam privilegia ac immuni-tates fubditorum, quaeAuthoritatiRegiae infb-lenter adverfantur, interrumpere, vel fenfim minuere, aut planč tollere geftiu nt. Infoientia enim Populi inter graviflima Reipublicae mala computatur : imb illius excidium eft. Talia fupponunturconcedi fubditis, ut inde non in-folefcant, autinfultent Regnanti; fed quietius & liberalius vivere, aut facilius obfequi vale-ant. 18. IisdempafTibus gradi licebit, ubi Principes magnum quidpiam & infolitum inRempub-licam invehere, vel in ea firmare ftatuunt. Ita Romani decimabant fiipplicijs legiones ( quod revera multum erat) ut fuos afuga abfterrerent. Etne fervi infurgerent indominos, cautum lege fuit,ut non occifor tantum, fed omnes fervi in ea domo in vičtimam mortis traherentur cum occifo domino. Quod fevere obfervatum in morte LIBER P RIMU S. 91 mortePedanijllrbis praefe&i ab uno ex fuis fer-vfs interempti, in fupplicium ideb produčtis quadringentis fervis. Adeb Reipublicae causSi, adhibendafe veritas, & fic multorum faluti po-tius, quam libidini confulendum fuifle rebatur Saluftius. Crudeliora his ačta apud Chriftia-nos. Quid D.Bartholomaci fub Henrico IX. dies occilione tantae nobilitatis, Gallis non tam facer, quam cruentus ? Arcanum fuit ftatifticum tanta crudelitas, licet atrox nimium ( quia infontes cum fontibus rapuit in mortem ) a multis tamen excufatum; quia alegitimo Principe fačlum contra haereticos & rebelles, multis nominibus reos lxfx Majeftatis: Doli non funt doli, cum do!osdolisexcutimus.Qui Regnum pacemque turbant, nec legibus in eos facilis ultio: an non talibus clam tendendae pedioe ? an diflimulan-dumultrb cum recidivis hoftibus, a quibus id jpfu m timebatur, quod illis accidit ? Principes ad omnes folemnitatesjurisj&proceflus non obli-gantur. Ubi enim crimen eft Majeftatis mani-feftum,velfaltemde quo Principi certb certibs conftat: ubi ultio^liflicilis, vel non expediens : ubi cunčtatio paenae periculofa, vel Regno, vel Regnanti; tunc nihil derogatur juftitiae1,11 prate- M a reantur 9i ARCANORUM STATUS reantur folemnia iilius. Catonis fuffragium ad-ver^liS Cutilianam refert Saluftius: caetera male-ficiatuncperfequare, cumfačla funt: hoc ( id eft feditioais ) nifi provideris, ne accidat, ubi evenit ,fruftrajudicia explores. 19. Extat Vulpiani juris confnltum in legem Valeriam: quo ii fortč feditio praerupta, fačtič-que cruenta ( qualis erat Nobilitatis prafafcc, qux prius prafertim in Cortracenli pr^lio eru-entiores clades intulit Regi ) vel alia jufta caufa moram non recipiant, non poenae feftinatione, fed praeveniendi periculi caufa punire permitti-tur. Sic Rinco exul hifpanus Sc Francifci Regis Galliarum apud Solymanum legatione funčtus nulia injuria, Jufsu Caroli V, a Gubernatore In-fubriae ex infidijs caefus videbatur; quia inter Gallum, & Turcam fcedus contra Domlnu n fuum naturalem confecerat. Sic Fridiand:ae DuxEgrae} Sic Gardinalis Hungariac Georgius in Tranfylvania 5 fic alij alibi cecidere occukis machinis ex Ratione Status, quae falutem inten* dit publicam prx omni privata, Sed Non funt h (k c dicenda p&am, prodenda^tic Vulgo: Quippe hominum pht:que fcchfti. Adnotatprudenter Palinghenius in libra, LIBER F RIMU S. 93 CAPUT VI. 1 Antithefc in bonam, & malam Rationem Status. i. T Anceam Telephi vulnera infligentis, ea-L dčmque medentis hoc capite expediam; cum de ratione ftatus bona & mala fpeciahus dif-feruero. Uxc ferit bonum publicum, non confervat: quia ex Divino efFato: per fraudes & dolu m Regna evertuntur. Illa bonum publicum orocurat, feque totam impendit citra omnem privati comodi refpečtum in conierva-tionem lliius, Adeb ex uno fonte ( qualem in Cappadocia fuifte fcribitHerodotus) promanat virus k medela, fel & ne&ar, flagitium & vir-tus, veritas 8c mendacium, fraus & integritas. Difcrimentotiusconfiftit in ufu bono & malo, medijs honeftis 8c turpibus. Idem utriufque centrum, idemapex, idembraviumeft, nimi-rumSilus Populi: feddiverfus ad eatrames,im-^•pius & xquus 5 obliquus & rečtus. Ut m uno i aliquo telo aut gladi o, multum intereft, Šiqua manavibretur ; fic in Ratione Status multum M $ facit, 94 ARCANORUM STATUS facit, non tam quo fine agatur, quia idem utri-tifque eft: fed quibus medijs intendatur, an Ju-ftis vel injuftis ? an manibus Efau, vel Jacob ? Hoc illud neceftarium eft prae omnibus, Sc complementum quoddam Arcanorum omniu, Katione Status Veram a falsafecernere. Rem paucis aperio. 2. Falfa igitur Ratio Status eft Confilium Ar-canum, quo in omnem eventum five bene, five malfc per quaecunque media falus & confer-vatio Reipublicae intenditur. Ideo hxc ftatus perverfa ratio, non diftinguit inter Jufta & in-jufta , honefta 8c inhonefta media, dummo-do utilia fint Reipublicze. Sibi folum prolpicit: libertatem, dummodo fibi conducit, omnibus tollit. Omnia fibi licere autumat, quac ftatus confervandi caufa fiunt. Quemcunque D EI cultum admittit, tolerat: aeterna contemnit, praefentia quserit: quia illa vix credit, haec om-nimodoaucupatur. Aliudintendit, aliudagit. Specie virtutis obtegit vitia, dolum, fraudes, venena: feditiones inter artes computat Re-gnandi, fas&nefasilli idem eft, dummodo finem aflequatur. Quantum hoc in natura mon-ftrum lit ? rečte judicanti per fe patebit. LIBER PRIMUS. 9? g. Ex prcfata Ratione Status fua principia eli-ciuntMiniftri Status, qux fuis Principibus inftil-Lnt fenfim, & per partes inftar toxici melle ob-tečti. Quia fi illud in uno Scypho vel tračtu propinarent, illicb abhorrerenta tanta quantita-te depravatae do&rinse. Ideb fenfim tam in con-fiiijs, quam in privatis colloquijs immifcent auafdamillecebras, praetexendo aliorumPrin-cipum exempla,feliceseventus,utilitatem, glo-riam , &c. quibus omnibus infafcinant tandem Regnantium oculos, ut non prius nefariae hujus do£trinx abominationem videant, quam peni-tiis jam animo illius virus conceperint, vix inde evellendum. 4. Ejufmodi principia ferme lisec funt: vir-tutes, ut in fe confideratas, non efle neceflarias Principi 3 imb vix poflibile Principi exercere virtutes veras: quia ad confervandum ftatum cogitur fepe violare fidem , Religionem, &c. &pro varietate fortunac moverevela, obllque, finiftre: utiidrequiritvelneceffitas vel utiUtas. Oportere tamen has virtutes fingere, fimulare, _-atque ita externas a&iones fuas aptare moribus 1 & geniohominum5 ut, quinon eft, habeatur, videlicet, Juftus,pius,fobrius, vigilans,&c. Rei: k - ARCANORUM STATUS f. Reipublicae Salus fuprema lex efto: Ideohujuscausa Ratio Status vičtimam omne, fepofita omni innocentia faiutarem efle exifti-mat. Vim tamen aliquando differendam, quan-do potiorem dolum arbitramur. Ubi Leonina peliis non attingit, necefle eft Vulpinam aflue-re. Quodplerumque turpe haberi fblet, tur-pe non futurum, ii vertatur in commodum vel Regnantis, velRegni. . 6. Regnandi causa Jus omne violandum, eludenda per calumniam faedera, venum expo-nendam Juftitiam, Munia, &: Magiftratus, Ma-gnatesopprimendos,Legatos alienos ex inlidijs violandos , occidendos, ne fungi valeant ofti-cio fuo in incommodum ftatus. 7. Et quia ejufmodi nefanda Principia magnis adjutoribus egent, eos Ratio Status in confi-lium adlegit, qui perverfitati fux applaudere, .etiam exequi norint. Indolem fuis molitioni-,bus ac flagitijs aptam quaerit, non virtutem, non probitatem; quiakecperfonaliseft, necquid-piamconfert adconftlia Reipublicae bene admi-niftrandse: cum ejufmodi moralia extra confu« lentem inremalienamomnino ferantur. Reges LIBER P RIMU S. 97 8. Reges & Principes, abfolutos vult efle re-rum dominos, ideb concedit iilis pro necefTitate publica, fubditis Imperare, quantum libet, etiam auferre quovis modo , & ad fanguinem ufque elicere, & obfiftentes velut Rebelles ple- čtere, mulčtare, &c. Si videat Princeps Regnum periclitari ob Religionem, de ipsa valebit libere' ftatuere pro confervatione ftatus, hancque expedit interdum fingere,pietatčmqueReipublicae utilitati accom-modare. Hinc concedenda fubditis libertas cu-jufcunque Religionis, modb pareant legibus. Nam Ratio Status pro commento,& invento mero Politico continendi populum habet Religionem , aptatque facra prof anis, & non profa-na facris: (icque Religio Religioni fervit. Sul-lius ille quantus ftatifta Galli« , tantus Zelotes pro Religione Caluiniana fuit: & nihilominus Henrico IV. fuafit, utpropter Regnum Galliae, nuodillidifputabatur, Calviniam Iinqueret, & Catholicam fidem fufciperet. Mereri quippe dixittam amplum Regnum Galliae unius dimi- Jjp dix horx Miflam. 10. Acontemptu Religionis tranlit ad Livo- rem, xmulationem, injuftitias,fraudes, inh- N dias, 98 A R C A NO R UM STATUS dias, 8cc. RimaturexternasPotentias, &cum eas viribus 8c opibus crefcere fufpicatur, quam pri mu m fe opponit alienae fortunae, novos ho-ftes inillam concitando, rebelles fovendo, &c. femper denique ab inlidijs, ufque dum vicinam Potentiam atterat, vel plane opprimat. Neque obftat pax, aut quodcunque pačtnm: quia Ratio Status hifcč non alligatur. Omnia Bella illi juftitfima funt, fi pro falute Reipublicx fu-fcipiantur. Nec auxiliare Bellum negligendum, fihofi -m metuendum eneruet. Id autem prx omnibus fatagit : ut omnium rerum Jus ad unum perveniat: ut diverfi populi in unum coadunentur: ut Provinci« externx & libera proximo Regno innečtantur, vel od is, vel pro-fci iptis , vel ciam fublatis legitimis Dominis: non parcit domeftico fanguini, non externis Principibus: Inlidias in omnes obices inftruit, venena mifcet & propinat, fterilitatem & ab-ortus procurat apud aemulas familias, neque erubefcit artem Pythonicam, dummodb Impe-rantis vel Regnatricis domus commoda promo-veat. O Artem auerno dignam! indignam generofbanimo! ii. Porro di&a omnia tribus ferme cardini- bus LIBER PRI MU S 99 bus innituntur. Primb: qubd Salus publica ex rationefua itapretiofa & digna fit, ut qmevis, quae ad ilkm confer unt, hoc ipfo velut media a flne fuo dignifFimo dignificentur. Secundb: qubd ad hunc finem confequen-dum magisprofit aftus, & caliiditas, quam vera prudentia^plusdoius, quambona fides; potius flagitia, quam virtm: Sic ferentibus rerum viciflltudinibus, Sc natura depravatae imbecil-litate. Terrib: qubd ipfi Regnantes hoc fophifma-teimbutillnt: videiicet, feabfolutos efle fupr& omnes leges: fibi licere omnia, qux libent: finim arbitriumftareproratione : Hoc inter fubdi tum & regnantem difcrimen efle j quod ifte libere im-peret, iile neceflarib obfequatur. Anaxarchus , clim Alexander magnus perpetratam in Clitum rabiemdeploraret, nec fblatia admitteret, ita compellavit lugentem: an ignoras Alexander , curveteres fapientes juftitiam afliftricem Jovi fecerint P caufam audi: quia nimirum quidquid k Jo ve decretum, id jure quoque fačtum fit. 12. En tibi in compendio perverfam ratio-nem ihitus! atfufpende, miPrinceps judicium , ufque dum,qui abortum huncPrincipis tenebra-: K % rum ioo ARCANOR UM STATUS rumvidifti, etiam cognofcas generofam fobo-lem Angeli lucis! quod dum breviter ago, fimul peffimo huic monftro larvam detraho, ut fub mentito falutis publicae velamine, omnium vi-tiorum Chaos intueri queas. Nulla participa-tio juft itize cuminiquitate: nulla focietas luci ad tenebras: nulla conventio Chrifticum Belial : nulla vera prudentia cum mala fide: nulla ratio ftatus, quae natura repugnat: nullus politicus , nullusverusftatifta, qui ftatus rationem fuper-hdificat flagitio. Vera igitur ftatus ratio eft ar-canum artis jufte, ac fapienter adminiftrandae Reipublicze. Quidquid enim ufus Reipublicae alicujus exigit, id ipfum eft , quod ratio ftatus poftulat} neque aliud eft ad rationem ftatus dirigere confilia, qucim per medialegitima pro-movere falutem illam puhlicam, quac unicus fcopus eft imperantium, 8c adminiftrandum Rempublicam. Salus autem publica confiftit in rečta confervatione Jurium Majeftatis, five in certis regulis, quae non aberrant a prima regu-la rečt« rationis, Rečtč reges, fi ratio te rexe-rit. Media non qualiacunque adhibet, fed quac in fe honefta, jufta: quae fecundtim DEUM, re-čtam confcientiam, Sc de genere licitorum funt: noa LIBER PRIMUS. 101 no nenim licent, qux libent 3 fed qux expediunt, neque adverfanturlegidivinae & naturali. Re-ges & Regna originem debent DEO 3 ejus benig-nitate dantur, temperantur: ejus nutu transfe-runtur, tolluntur : jgitur ad normam primse, & xtcmx regulac eadirigi, acdifponi necefle eft. Veraratio ftatus honeftatem utilitate non meti-tur, nifi vice versa. Sua tuetur citra m juriam. Ali-ena nunquam quaerit, nifi apud ufurpatores ali-eni. Religionem colit utpupillam oculi Regnan-tis. Felicitatem, externaque bona Reipublicac nondolis& flagitijs,fed juftiti« integritate, pro-miflbrumfide, unione Civium, induftria, opi-bus, coniilio, armis-, velutiinftrumentis&ad-miniculis procurat. An non hxc puhlica feli-citas, lic quxfita, optabilior 5 quam illa fceleri-bus, mala fide, diflidio, & omnium odio compa-rata? mali proinde Dočtores ftatus illi mini- ' ftri, qui primas partes prx virtute vitio, prx di-vinisaufpicijs human« fopientiae, & principi te-nebrarum majores, quam Angelo lucis vires at-tribuunt. Erant ifti, titfuere innumeri cu Jerebo-#mo, Ahabo, Achitophelo, Ammano, Seiano, Narciflo ,Pallante in antiquo aevo; & alij in po-fteriori, & noftr^ aetate, quos pudet, & txckt re- N 3 ferre io2 AR C A NO R UM STATUS ferre, infeUcilTimi fane mortalium. 13 Ex paulb ante defcripta vera rationc ftatus fua quoque & laluberrima Principibus principia & arcana confiiia deducunt boni ftati-ffoe. Eaferme funt: Principi infiftendum vir-tuti fol idx: hypocrifis turpis in pri vato, turpif-ilmain Principe eft. Aquil;s lucem quserunt , ^ vefpertiliones tenebras. Nulla impoflibilitas eft non velle eife malum, nifi perverlitas animi. Nemo cogiturin vitiurn, nifi a fe. Neceftitati ftatus induftria, vigilantia, confilio, labore, fub-veniendum. Venientpio Principi in auxilium coeleftesphalanges,daturse illi vičtoriarum, & publica felicitatis prcemium. 14 Fičfca, fimulata,etiam ethnioco Stoioco te-fte, nunquam diuturna, & exigux domina tionis figna. Larva virtutis, fi Principi Hypocritx ♦ detrahatur ,buftumapparebitinvifumrab.ditis , abominabile Deo,& fuperis. Contra infenfos Reipublicae cautum, ma-turum, 8c exačtum rigorem imperat ratio ftatus, citra tamen laefionem innocentise- Quae enim peccavit anima, morietur: non alia. Simulatio, diffimulatio Principi utilis eft, ~ fed quse citra mendacium, fraudes, &: malam fi- dem LIBER PRIMUS1 103 dem obtingit. Sicut enim verum eft, qubd ne-fciat regnare, qui[nefcit difti mulare: ita divino ore irrefragabile eft, quod Principem non deceat labium mentiens. Regum animus, licet candidus 8c fincerus, attamen facrarij inftar unicuique non pateat. Obtegere quidem debet Prin-ceps pečtus quoad arcanaftatus , confiiia, expe-ditiones, machinas Scc. qux ex natura fua arčti-usfecretumexigunt:nuliatenusverb ad fallen-dosfubditosvicinos, fsederatos, nifiipfi fallant. Quidoloutitur, dolo circumvenitur: &dilper-dit dominus labia dolo (a. 16 Rečta confcientia nilobeftRegnanti: tan-ti enim Principes regnarunt, fibi quam optimb confcij: Conftantinus & Carolus uterque mag-nus Sc Sančius, Ludovicus fančtus, Henricus fančtus, Leopoldusfančtus,&alij innumeri , qui per optimas artes vel faltem non iniquas ma-jora exantlarunt, quam ali j exMacKidvelli difci-f lina, indefihenter affličti Synderefi, five verme illo nunquam emorituro confcientiae. Ubi agi-tur de ratione ftatus, ipfa confcientia confert _ Principi faluberrima confiiia. Quid aliud enim • eft confcientia, quam dičtamen internum ratio-' niscontinubhomini fuggerens, quid facien- dum ? 104 AR C A NO R UM STATUS dum ? quid omittendum ? Decempedaneus ille erroreft: quod rečta confcientiaobfit publicis negotijs. Ratio quippe ftatus Deo potentior non eft, ut licitum facere poftit, quod ex fe ma« lum eft, 17 Salutempublicam etiam vera ratio ftatus primam, acregiam cynofuram Imperantium agnofcit, & ftatuit: ea tamen ratione, ut fubal-ternaridebeatlegiDivinae. Undbnunquam li-cebiteacomittere falutis publicse causa, qux contra DEUM,rationem ,& honeftatem pug-nant. Regnandi libidine non omne jus violan-dum: non Naturale, non Divinum, neque jus Gentium, nec quidpiam, quodintrinfeca malitia fcatet,finendum. 18 Vera ftatus ratio non minus, acfalfa abfo--lutos rerum dominos admittit Regnantes: aft in falutem, non in expilationem fubditorum. Pa-ftores vult, non lupos. Principes, non Ty ran-nos. Etiam Principes doloagunt, cuminjufte accipiunt. Subditos tunc decipiunt, cum info-litas eollečtationes, & tributa noneč impen-dunt, qub data funt, fed in pefTmos ufus con ver-tunt. 19 Quod falfa impie concedit, negat vera fta- tus LIBER PRI MU S. i0>- tus rati o Imperantibus, clifpofitioncm nimi-rumin materia Religionis. Religio eft extra Sphaeram poteftatis Laicae: quia hxc fecularis , illd fpiritualis eft. Temporaies reges non am-plius funt facrorum Principes j utaliquando ( licet non femper ) fuere in Gentilifmo. Non de-erunt Principibus alia media fubtrahendi pericu-lo regna, qu3m Religio, quae femper una eadem-que eft, nec commentum efte debet politicum ad plebem continendam. In magnis periculis ReligionisDEUSinterponet causae fuae reme-dium. 20 Religionem deinde fingere idemeft, ac DEO fidem negare. Ejus diffidia fiint Regno-rum excidia. Unita vinculum, diflolutaReipub-licae eft diflolutio. Libertatem Religionis tam parum poflunt concedere Principes, quam licentiam omnibus publice peccandi. Et ficuti publica flagitia diffimulare quandoque oportet, quibuscorrigendispares non fumus: ita libertatem Religionis tolerare fas erit, ubi gravi filme periclitaretur non folumRe(publica,fed etiam ipfa Religio. Simulare Religionem aliam nun-quam poflunt Principes: difFimulare fiiam , eti-amfi aliquando auderent, nunquam debent: O Quia I0(f A RC A NOR UM STA T US quia,cum abfoluti funt, neminem metuunt. 21 iEmulationes quoquš ,inter Principes to-lerat vera ratio ftatus, fi nioderatae funt. Exci-tant animos Regios ad majora. At immodi-cas, iniuftas, violentas inhibet: quiain fiagitium deflečtunt. Inde bella oriuntur non neceflaria, injufta,difficilia, DEO invifa, inhumanitatem cruenta. Omne bellum non neceffarium, lioc ipfo injuftum eft. Bellum difficile Civibus in-tollerandum, Reipublicae periculofum eft. Ex-peditum efle ad quaecunque bella, famam Regi conciliat. Regno munimenta inftaurat. iEmu-lationis calcar rarb gloria, faepius livor eft, 8c in-vidia. Sola aemulatione potentiae vicinac, ad ar-marapi non magnanimitas, fed dominandi libi-do eft. Metuere alios hoftes, ne fe invadant ; & hoftes fibi fingere, animi fibi malš confcij indi-cium 5 vel indigna Principe pulillanimitas 3 vel meruspratextus eft: Suggerere bella, ciere fačti-ones, feditiofis fe jungere, in clientelam accipe-re alienos fubditos, fovere, concitare, nunquam licet Principi, nifi contra manifeftos hoftes. Omnia fiquidem jura, divina 8c gentium vetant alienaperviminvadere,turbarepacem,velnon' s indičla causa bellum inferre. 22 Pe- LIBER PRIMUS. 107 22 Pericula, quse in materia ftatus metuuntur, debentefte certa, inevitahilia, proxima$ alias funt merse machinationes: et illa praeverti, 6c praeveniridebentomniquidem pombili modo, citra tamen jufti pravaricationem. Fseminarum arma funt aftus &do!us, & vincuntplerumque, quia rarb timentur. Enim verb fi Regna citra juftitiae violationem fubfiftere non valerent, fed neceflarib oporteret falutem per fas & nefas pro-curare 3 injuftus effet DEUS, qui eam fundavit, tam neceltarib & inevitabili improbitatis malo obnoxiam. Plus dandum virtuti & induftriae, quam ejusmodi commentitijs cautelis progna-tis ex meralibidine alieni imperij. 23 Vera ratio ftatus ad confilia, officia, Ma-giftratus, dicafteria, Aulam, & intimiora concla-viaPrincipum afllimit virosprobatae, integraeque fidei, juftos,rečtos, prudentes, rerumque peri-tia celebres,ac negotiorum publicorum capaces. Ifti vert viri a virtute funt dicendi. Pneftibunt majoraifti virtute & prudentia artibus, quam il-li Pfeudo ftatiftae Sophismatum involucris, 8c ^ inanibus praetextibus. Tutiorregiaviajuftitias, quam obliqu3e, & finuofae fraudium, makeque fideifemitae. Regna ex efFato divino conler- O 2 vantur 108 AR C A NOR UM STATUS vanturperjuftitiam, pereuntque pcr dolum, 8c nefas. Filij fseculi funt filij tenebrarum : & humana prudentia non innixa Divinze fapientiae mera impietas eft. Duriffimum erit judicium ijs, quirationem ftatus pneferunt legi Divinae, vel qui plus fe pollere autumant vitiorum,quam virtutum auxiiio. Derogant enim DEI poten-tiae,cujusviresillis non fufRciunt, nifi fuffultx fceleratis artibus. Ifti tales, veluti Gigantes olim, infultant Coelo, mox praecipitandi in Erebum. Ubi nune funt illi Principes ( quxrit Propheta Baruch ) Gigantes magna cientes bella, & qui dominanturfuper terram? Qui argentum the-faurizant, & aurum, in quo confidunt ? refpon-detfibimetipll Vates; Exterminati funt, & ad inferos defeenderunt, Denique fapientia hujus Mundi,iupra quam inaedificatur falfa ratio ftatus StultitiaapudDElIMeft, utgenti-um do&or edixit. Et aPU(^ kune ]P^um mun-dum, ut fsepe legimus, finalis conclufio, fabula, publicum ludibrium cum jačhira animze, bonx lama', fubditorum, & regni. 24 Nunquam hanc Čataftrophen tulere illi __ Principes, qui veram rationem ftatus prx taila amplexi jfed,llcuti regnarunt diu, ita feliciter. Et LIBER P RIMU S. io9 Et quantumvis muitifarič, ac adversa forte ( DEUS quippe faepius probat fuos amicos ) quandoque premerentut} errexerunt tamen fe velut palmae, & evaferunt aufpice DEO mille infidias, pericula, grati femper DEO, & non minus apud homines farna celebres, &r gloriofi. Ex veteribus promicat Rex David, Ezechias, Jo-faphat,Jofias.ExpofterisConftantinus,Theodo-iius, Carolus magnus, Ludovicus fančtus, Ru-dolphus Habfpurgicus, Ferdinandus primus, 8c fecundus uterque Auftriacus,alijque magniPrin-cipeš, qui virtute, religione pratuleruntregnis 8c imperijs, eaque tamen confervarunt citra omne injuflitiae, doli, a ut malae fidei notam, impera-runtque magna felicitate, infračtaque fortuna, integro animo. Non pridem vivum prototy-pon fpečtavimus Leopoldu primumveremag-num coramDEO & hominibus,tam amplitudi-ne ftatuum & regnorum, quam vičtoria & con-fiilione fuorum hoftium gloriofifTimum: & fpe-ciali hac gratia, qubd fpe ante non multos annos habendae fuccemonis, omni quafi abječta j nune r*am id faero Imperio, &: alijs haereditarijs regnis & ftatibus, quam in Hifpanica monarchia fiios videat fucceftbi cs. LicebitKic Vaticinium, vel potius J ofaphatiRegis encomium adLeopoldum O 3 exten- no AR CA NO R UM STATUS extendere. Fuit dominus cum ipfo, quia am-bulavit in vijs David patris fui, 8c non fperavit inBaal ( intellige perverfamrationem ftatus ) fed inDEO: & perexit in praeceptis ipfius, & non juxtapeccatalfrael( id eft iniqua principia fta-tiftarum ) confirmavitque dominus Regnum in manuejus (ideftinpofteritate & domofiiaper Jofephum & Carolum ) fačfceque funt ei Milita divitiae (fi eas mali adminiftratores non abfor-berent) 8c muita gloria. Videlicet ex acceilio-ne bis revindicatae adversiis Turcam Hungariae, aliorumque ftatuum & regnorum, monarchiac Hispaniae, exlegitima haereditate nuper fatis ex-ftinčtiCaroli RegisHifpaniarum, fruftra fremen-te in Aquilam Auftriacam GalloFrancico. Hoc folum lugubre eft, quod Catholiciflimum, & probifTimum hunc Monarcham, in causa plus-quam jufta, maxime Catholici deferant, 8c in hifce, dum fcribotempeftuofis Europae calami-tatibus plane eum naufragari finant. Sed ecce numen propitium! Reges feptentrionales,An-glus, Dannus, 8c Prulfus, tantique ali j Optimo, & juftiffimo Principi opem ultrb ofterunt, no- -luntque, ut tam grata DEO, & in Mundo cmerita domus, totque Caefarum Mater, five Gallo- ruoi LIBER PRIMUS. m ruminfidijs, five tepore & neutralitate Catho-licorum intereat. Florebit, florebit illa (11011 dii— bitate ) usque ad confiimationem feculi. mm mp* p* CAPUT VII. De DoBrina Machiavelli infpecie. i \ Ppendicis loco liceat ( ne quidpiam J\ omififle videamur ) Arcanorum Machiavelli extraČlum ex ejus libris om-nibus, quod in rem prafentem facit, conficere, brevique gnomarum Anthithefi refellere. Com-prehenduntur quidem ea in fuperioribus: fed promifcue,&- non ita clare, vel diftinčte, ut ex Authoris fensu profata (licet a nobis in fynop-fimredučta) aon clarius, apertiusque patere poflent. 2 In libro itaquč primo difcurfuum de Repub-lica, Romuli fratricidium &Tatij caedem excufat, veluti boni publici caufapatrata. A t fruftra boni publici caufa prastenditur, ubi quibuscuiique fceleribus repagula la-xantur Nullahiftoriaaut Remum aut Tati-umcaufie publicse reos commemorat: pretex-tus ille Romuli erat, &: dominandi immodica cu- pido , 112 A RC A NO RUM STATUS pido, nt ex ipfa Machiavelli, quam mox fub jun-git, ratione luculenter liquet r quxcunque enim ex bono fine fačta collaudat, nullamque Rem-publicam fubfiftere pofleafleverat, nifi illa ab uno ( ut Romulus affečtabat) & folo depende- at. Sub fcribo: Si unus ille etiam a DEO pendeat. 3 Religionem fovendam ibidem tradit, etfi non ufque adeb conftiterit omnibus,quod ceita, veraquefit. Cum id a fapientibus viris obfer-vatum efle noverit, quodin falsa quoque religi-one miracula approbaverint falfa,li modo ea fpe-čfcarent, ut hominibus religio quacdam, ac pie-tasimprimeretur. Sedli falfatantum pol-fit Religio, quantutn valebit vera & divina ? tlbi veritas introducitur, diflipantur errores 5 ubillabiliuntur cunabula rečlac fidei, ibi liiperftitioni paratur funus. 4 Rurfiis ait: fi belli Dux poli: partam vičto-riamfciat, feingratum Principem habiturum , referveteamlibifortianimo, conciliet libi mili-tes: vel fi hoc nequit, tollat: cum vicinis amici-, tiam contrahat: occupet munitiora loca&c. ^ Hac ratione ingrato Principi vicem rependere poterit. LIBER PRI MUZ. 113 Verum plena funt exemplis volumina, qubd Seditionum euentus plerumqire fit fediticiorum ruina, immononrard excidium. SienimDEUSdat Regna, etiam Regumfufcipitcuram 5in quos rarus impunerebellavit. 5 Monfiratdeinde arteminftatuPoliarchico quomodo is, qui ad puniendos aliquos ex opti-matibus evehitur, lmperjum occupare valeat. Populum nimirum adverfus optimates conci-tando, quibus fublatisfacilfe eritfive bonis , five malis verbis illum in fua vota pertrafiere, quia nonhabet, quo deficerepoiTit. Accidere id quidem omninb poteft: aft N ullo modo de- cet per rebellia fubditorum artnaRe-gem nafci, cujuscondendi fuftragium folalibi vjrtusvendicat. 6 Princeps, quidecrevitmaleagere, bonos priusquam tollat j alios fibi devinciat, qui im-probitatis fuae certi fint fautores. Non ita ^ Principes,fedTyranni,improbumSo- cietate fibi ftabiliunt folium. Rex poti- P bs ii4 ARCANOR UM STATUS,. iisvelit honefta. Major haud eft Reipublicae infelicitas, qukmmaloRegi parescives. 7 In libro II. difcurfuumde Republica fuadet: amicos conftituendos in aliena provincia, qui ad illam invadendam modum, & occafionesha-beant patefaciendi aditum. Romanor um inde maximaaugmenta. Campanorum opera in-grefli funt in Samnium, per Camertinos in Thu-fciam, per Mamertinos in Siciliam, per Sagunthi-nos in Hifpaniam, per Mafliniflam Regem in Africam, per^Etolos in Grseciam, per Eume-nem inAliam, per MafTilienfes in Gailiam. Hancrationcm, inquitille, fi diiigenter obfer-vetur, talem efle comperies, qux fecum fortu-n^profperitatemadjunčlram habeat. Egregia fane hxc ars eft, fi procedat adverfus hoftes, &c innixafuerit Jufte Belli Cauf«e,nonufurpa-tioni, aut dominandilibidini} tunc enim certb fallet. Sic nuper dum hoc ipfum fcribo Ludo-vicus XIV. per Bavaros, eorumque ducem, Gallise conjunčtiflimum , occupare voluit, & extirpare Auftriacum nomen. 8. Et profečtb proximum erat difcrimen primis jam Imperij urbibus vel k Bavaro direp-tis, vel occupatis: nifl Csefar cum colligatis glo- riosfc LIBER PRIMUS. n? riosfc caecidiflet Gallos & Bavaros ad Hohftetam, jam jam cum quadraginta millibus armatorum imminentes Imperio, & Auftriae: quam cla dem aeternitatis faftis illatam lervabunt pofteri, cum ineaprater exarmatas, jurequebelli captiva-tas decem legiones, fedecim inluper millia aut trucidata,aut aquis praefocata numerarentur. Adeb ultor DEUS minimfc fuftinet ejusmodi Machiavelli artibus occupari aliena Imperia. 9 Alibi probat: adversus confcederatos fuos occafionem belli arripi pofle, fi videlicet non, contra eos, fed fibi Confsederatorum Confaede-ratos bellum moveat. Et hanc ulitatam admo-dum cffc rationem arripiendarum belli occafio-num : fed injuftiam , illegitimam, contra bo-namfidem, 8c Jus Gentium: atque ideo Ejus- modi bella raro bene cedunt: quia his fides rumpitur, urgente femper faam firmitatem Sacramento. Eodem Judice, fi quis exparvis initijsaltum faftigium confcendere, & infignes aliquos progreflus fa-cere velit, neceflaria eft ars fallendi, 8c circum-^veniendi ad exemplum Cyri, qui, Xenophon-tetefte, fraude&dolo Armenum Regemfub- P * vertit i* ARCANORUM STATUS vertit. Cave attamen mi Machiavellifta : diffi-cile namque eft ambitiofo aemulum tolerare qui-dem; fedplerumque etiam certant aemulorum ingenia: nemo vult efle ultimus 5 quivis pneoc-cupare nititur , utarsarte, fraus fraude elida-tur: Saepe etiam fcelus redit in Aučtorem, ac fce-leris psena, & perditio. 10 Modum etiam, qui in opprimenda Repub-lica, aut populo inteftinis difcordijs laborante fervarideberet, ita exhibet. Ad conciliandas difcordias Arbitrum te interpone 5 utrique te fačtioni amicumfimula; neutram juva; fuc-cende utriquefavillas, ut mu tub conflagrentin fuam perniciem, tuumque emolumentum. pefllmi verb tales Cives, qui ita laboranti Rei-publicae fuccurrunt: indignus planfc Princeps quicum quietis publicae deberet efTe Cuftos eam non foium negligit , fed conturbat. Primum reftaurandas Reipublic^ Ro medium eft, contra&um ex diutino iediticnum morbo, morborum lan-giiorem (uperinduda publica quiete rcficcrc. Nonlegitimi Principes, Sed Ty-ranni fuorum Civium calamitates, fuas habent delicL LIBER P RIMU S. ny delicias, & ex fuorum mina fua quserunt inere-menta. 11 In libro III difcurfuumdeRepublicaexpe-ditiftimam toliendi e medio Tyranni viam indi-gitat: nempe ut tališ omnia dičta& fačta Ty-ranni approbet, Iaudet,imitetur, & Lethargo veluti quodam omnes fenfusejus occupet, ut fui fecurus exiftat, & fic facile ex infidijs obrui valeat. Verum Rex legitimus, licet Ti-ranLus, magisferridebet, quam tol-li. Ukorbujus DEUS,non fubditus. Canon eft omnium re&e fentientiumPolitico-rum, & Theologorum: fecus tenentes damnat Ecclefia. 12 Ec paulo poft rem paucis comprehendens ita pronuntiat: qui Tyrannidem occupat, eam confervare non poteft, nififublato Bruto. Qui pulfo Tyrarinopublicamlibertatemrecuperat 5 iilam confervare nequit, nifi tollantur e medio filij Bruti, Ita eft : Regna ijsdem artibus con-fervari3quibus partafunt, exempla docent. Verii Yis omnisexiguum duraturas Poten-tise indicium eft: vel enim vis vi excu-titur: vel ii nimium inteniaeft, ex fedilrumpitur. ij ii8 AR C ANO R UM STATUS 15 Alibi in occupandis Urbibus dolo malo pacifci, & pačta conventa cum hoftibus violare fuadet: Nam etfi fapientes viri ,inquit ille, ani-madvertant, quid fub ejusmodi promiflis late-re foleat, & fub dulci melle venena recondita videant; Populimultitudotamen, pacis,prse-fentisque boni cupiditate tantopere permove-tur, ut dolos fub promiflo latentes minimč ob-fervet: obquam caufam permultae Civitates fuamlibertatemamifsere: quodu!timum vero veribs eft: fed exinde non fiilcitur dočtrina Machiavelli, quia alieni errores in morem tran-fire non debent. Sapientibs Privernates non aliam a Romanis voluere pacem, quam meren-tur ij , qui libertate dignos fe cenfent. Ideo Magnis promiflis prfrciorfidesefthabe-da;&,ne fallamur, rimanda, quaslaten t; quasatergo trahunt, infpicienda. Quantae Civitates etiamnum ftarent liberac, fi hocexpendiflent. 14 Ne autem Refpublica a Civibus perturbe-tur, remedium Machiavelli eft, nefinanturad-modum ditefcere: egenos vult fubditos, horum ^ exuvijs opulentos Principes. Sed fciant hi LIBER PRIMUS. Exhauriri asraria Imperantium, cum fubditi enervantur: Ex his illaimplen-tur; ex nihilo nihil implebitur. 15 Arcendae invidiae, & aemulationis regulam ponit: Unum laudabilem & laudis plurimtim habentem. Nempe utinvidia feu semulatio, ex-cellenti e contra virtute fuperetur, Alterum utsemuli live fato naturali tollantur, five per vim. Necobftat: qubdij Reipublicse falutares fint: fufficit, fi conatibus tuis obfiftere non de-finant. Quam crudelis ifte Canon I Caede, quod non cedit. Abominanda illa ambitionis Lex: Per^emulorum cacdem enniti : turpisque purpura, quas fanguinem fitit. 16. Arcanum illudendi Principis, ne cum aliquopacem inirepoiTit,lioc fuggeritMachia-vellus. Principem tuum averterepoteris, & im-pedire, qub minus, cum aliquo pacem, aut fce-dus ineat 5 Si curaveris, ut magnum aliquod facinus adversus illum perpetret. Sic enim, ne - li offeratitur quidem conditiones pacis xqux, acceptare illas audebit, vel fola confcientia fceleris permotus. Miniftri nomen non meretur, qui i2 o AR C ANO R UM STATUS qui eujufmodi periculofa conlilia fuo Principi fuggerit; & mifer ipfePrincepseft, qui a perfi-do Miniftro circumventus cogitur periclitari. SaepeuruusaftuPax diflolvitur: Nec femel accidit, ut unius Confiliari j fraus pluribus fimul Principibus illuderet. Ejufmodi Miniftrum Aulae fuae Elečtoralis nu-perime degradavitPolonixRexAuguftus, Ele-čtor Saxoniae. 17. Aliud arcanum 8c dogma , quo alia comprehendit omnia»itaexprimit: a con-fervandaPatri«libertate,, nullajufti feuinjufti, crudelitatis* mifericordi«, non denique laudis & ignominae animum boni Civis debere retrahi. Etiam noftro fenfu bene emitur publica libertas paucorum incommodis. Quidquid avitae li-bertati adimitur, rapinae Ipeciem liabet: fed viden ! extremalibertatis funtfervitus, & infolen-tia. Servituti refi ftere, nunquam defunt jufta media: infokntix patrocinari idem eft, ac Rei-publicjcinfidiarL Nulla favet Iibertati re-čta ratio, quae repugnante honeftatis legeancillatur infolenttas. i6v Circa fidem&promifla fervanda ita di £ l, ferit LIBER PRTMUS m feritMachiavellus: Ea, qux coačtus promififli, nonnecefle eflej utfervesi cernimus enim inter viros Principes nullos efle , qui ea fervent, quaeper vim coačtipromiferunt,poftquam de-(ljt vis illa, quae coegit. Keque reliqua pro-mifla fervant, quando caufa, quae eos promit-terefacit, non amplius urget. Quoadprimum concedimus, nonexpedire male pačto-rumfervareč ^em; quasvis, velmetus, vel uterque extorfit. Quoad fecundum dicimus, maleprovifum elle rebus hu-manis > fi Regtim pačta infirmiora funt pačtis iubječtorum. PromifTa fic tenent, utfuere, cum fačla funt 19. Item fi Princeps ab altero quidpiam ex-torquere cupiat, cujus multum interlit: tunc faepe commodiflimam efTe eam occafionem, quse ei, k quo petit, nullum deliberandi fpa-tium concedit 3 fed potius ilii fubitam refpon-dendi neceflitatem imponit: & praefens pericu-lum demon ftrat 5 flnegatur id, quod petitur , ' ^ut fi etiam deliberandi fpatium petatur. lit in Risbicenfi p acificatione ejufmodi cominatoriam legemdičtavit Gaiius Gefari & Hifpano. Exi- CL mia 122 AR C J NO RUM STJ TU S mia haec circumventionis fpecies ad contračlum Leoninumfpečtat. Sedvim non habent, quse vi exprimuntur, nec ifijufto metu comparatur pofieffio. 20. In libro autem de Principe non disper-fim, ut fecitin libris de Repubiica , fed uno tračtu,& habitu, & nulia plane honefti habitara-tione, virus fuumevomitMachiaveUus. Nam CapiteVII.docetnon pode meliora novo Principi praecepta dari, qu£tm Principis Valentini, Gdaris nimirum Borgi«, Alexandri Papae VI. filij ( quemin privatavita ex fcemina Romani educaverat) exempla 8c vitx rationem. Quaie autem illeerat omnium fcelerum monftrum, quai.ique cataftrophe vitam infelicem claufcrit, paulb ante memoravimus. In hoc coarguit Machiavellus Valentinum, qubd Julij II. Pon-tižicis ElečKonern folitis fuis artibus non impe-diverit. At tamen illum impedire conatum fuifle certb conftat. fed vana eft omnium mortalium machina adverfus fedem illam, qux Coelum aperit, & infernum claudit. Irridet Coelijm humanaConfilia, qui-bus interris Vicarius Cceliimpetitur. LIBER TRIMUS. 123 21 CapiteVIII. Eam crudclitatem rečte ad-Jiibitam dici poile, cum quis neceffitate ada-čtus, femel tantum crudelitatemexercet, five omnem vim faeviendi fimul effundit} eam autem perperam adhiberi , qu2einitio, etii raraeft , multipiicatur tamen progrefFutemporis citius , qužm extinguitur. Caligulse fciiicet voto fe conformatMachiavellus, qui unicum Roma-niscoliumoptabat, utunoičtu perimeret om-nes. At ejusmodi Principes vel Tyrannipotiiis, Raro fuccefforem viderunt. 22 CapiteXV. NecefTitatemfcelerum Impe-rantibus adftruit, inquiens : neceflarium efle Principi, ut perceptum habeat, (1 fe falvum velit, quarationepoffitnon eflebonus, neque multumlaboraredebere , 11 eorum vitiorum in-famiamincurrat, ilnequibus dominatum non facile tueri poflet. SicMachiavello cum infa-mia Imperium conjunčtum eft. Abfit: Imperij dignitatem vel vitio corrumpi, vel flagitio occuparEDivinares eftPoteftas omnis.* divinis artibus illa qiK«ri, & vir čute te-hen debet. 23 Capite fequenti Auaritiae crimen parvi Qjt du- i24 A RC A NO RUM STATUS ducendum ftatuit: quippe latrocinia, & prxdx publicae computantur inter artes Heroicas. Noveris autem mi Machiavelle : qubd , qui praedam quaerunt, in praedam ipfi communi-ter incidant, &:, dum alienas opes atterere mol-liuntur, fuas deperdant. Si non dum noftifci-fcitare ex ipfo tuo Principe veritatem, quem praedaltaliae carb conftitit. Exutusenim omni-bus , & proprijs, & ufurpatis miferfc deperijt. Omnis ufurpatio alieni ukorem do- minum appellat, 24 Pariter capite XVII. faevitiae nomen mini-mfc in crimen vertit, dummodo indfc fuos con-cordes infide habeat. Sic Oaefar Borgias Flami-niamtotam occupavit, atque adpacem & fi-demcoegit Atverb quambrevi intervallo ejus Imperium inter fummam tortunam, & extremu pracipitiumfuerit, Platina commemorat. Ut enim Papam Alexandrum vita , fic Borgiam fortuna omnis ex improvifo deferuit. Tyran-norum felicitas rarb in finem fubftitit; e contra ftatiolidainamore fubditorum iMaje-ftas, quxalias femper nutatex metli" nimij rigoris. LIBER PRIMUS. 12? ?j Capite XVIII. duo genera decertanditra-dit, unum Jure legum, alterum per vim: ciim-que illud proprium lit hominis, hoc belluarum 5 confugiendum ad pofterius, li non fatls eft uti fuperiore. Proinde neceflarium eft, utPrin-ceps rečtum utriusque, & belluae, & hominis u-fumteneat. Cum itaque Principi magni refe-ratbelluinum ingenium fcitfc induere, &tum vulpis, tum leonis moreš aflumendi erunt. Namleoiibi a laqueis non ca vet: lupos verb vulpecula reformidat. Quo itaque laquei fen-tiantur, vulpeculam agere oportet } lupi verb quo deterreantur, leoninum ingenium eft fub-eundum. Utrumque decertandi genus exhi-bet in Juliano, Sc Severo Imperatore. Didius (inquitille ) julianas Imperator dextrč vulpem egit, ut Imperium obtineret: vim enim mag-nam pecuniarum pollicituseft militibus, util-lumlmperatorem appellarent. Poftquamap-pellatuseft, vuipina arteillorum fpem illuftt , cum multb minus daret, quam promiferat. Se i leonem fimul nefciens agere, brevl fublatus eft: ^everus autem, qui utroque pollebit , cum adventaret valido exercitu inftručtus, tunc Juiianus afuo Satellitio interfečlus eft; & illi ad Seve- n6 AR C A NO R UM STA T US Severu m tranfierunt. Interea Severus, ut Albinu m in Gallia, & Nigrum inOriente, qui validis legionibus prseerant, & ipfum nobilitate generis , meritisque anteibant, verbis inefca-ret, ne ipfi Imperium oceupanti obftarent, vul-pem agere ftatuit. Multa ergo &r praeclara pol-licitus eft, praefertim Albino, quem fbcium imperij &Caefarem appellavit: Nigri vero liberos, Ipecie honoris penes fe, reipfa velut obfides, ha-bebat: ideo eum metuebat minus. Poftea-quamvulpinoaftuAlbinum,& Nigrum negli-gentiores redderet, providitipfeperquietem , ut Imperator appellaretur. Poft luee ad inge-nium leonis reverfus in Albinum, & Nigrum vires convertit, & utrumque delevit. Ita leonis & vulpis partes callidš agens, Imperium fi-bi tutum & fecurum, & fine ullo aemulo libe-rum paravit. Sic vis fzepe plura poteft, quam meritum. Interimnulla visjufta, qusepro lonca nonhabetbonam Caufam. Injuriam fi-bi faeiunt generofi animi,quiper fraudesquae-runt, quodaftequidaturvirtute. Mifera Reg- norum conditio, fi ad eanullus adit us, nifi vel y t perintempeftivam vim, vel per f raudes. Črede potitis: Eadem plane le mita, qua ad ' virtiK LIBER PRIMUS. ^ virtute decurris, ad regnum pertinges. HarcviaRegiaeft, caeterae anfračtus & Syrtes, mille difcriminibus obnoxise. 26. Capite XIX. Pertinacem optat, fufque fensus Principem, & itafententiam fiiam, quam femel pronunciavit, ratam firmlmque habere, ut ab ea nunquam deduci, aut dimoveri pro cer-to alij teneant. 27. Capite XXIII. repetit: Regnantemitafe compararedebere, ut omnes intelligant, fekfua femel fufcepta opinione nulla vi depelli pofle. Et nosftatuimus maximfc neceflarium efle, Re-gnicaput Prindpem bene, Sc abundfc fapere: ne ab alijs legem cogatur accipere , cujus ipfe dandae poteftatem habet. Sed ficut fapere ad fo-brietatem virtutis eft, ita pertinacem fui fensus elle,inter vitia connumeratur. ReČte reges, fi te ratio rexerit : non contumacia m en tis. Sapientis eft mutare confilium. Eodem Capite multitudini nihil negandum putat,quoaequa &tranquillaretineatur. Quo prca Princeps (aitille) Imperiumquifalvum velit, cogiturnonnunquam non efTe bonus. Quandoquidem, fi ea multitudo , cujus opera ad Imperium fuftinendum fe indigere cog- 128 ARCANORUM STATUS cognofcat, fuerit depravata, obfequi ejus ftu-dijs, atque illi morem gerere necefle eft. Ita nimirum fe perdit Machiavellus, ut fuum Prin-cipem non foMm fuorum fubditorum, fed etiam eorundem vitiorum velit efle mancipium. Ma-gnahaec Augufti nominis injuria eft. AdPrin-cipis potius exemplum folent formari fubditi. Timent ifti ea, quae Princeps averfatur : fu! giunt, quae punit: imitantur , qux colit. Si muititudo illa, cujus opera fuftinet Imperium, depravata eft, exemplo fuo illam corrigat: Hae fibi eundu intelligent omnes, quk Princeps ibit: Diffimulare fubditorum Icelera , & fceleratis fe conformare; par eft fcelus: & parem cum fubditis culpam contra-hit, qui pariš criminis eftcomes. 28. Capite XXVI. Arcanum periculofiffi-mum Haetrufco Principi Laurentio Medices fuggerit: licere nimirum Principi alium aggre-diex causafola, qubd male fubditos habeat: ad e6que fvadet, ut Principatum Italije in tot Ty-rannos , quod Principes divifum , invadat ar-mis, fibique fubjiciat s ut Czfar Borgias ten-' tavit cum Flaminia. Ex quo arcano totus brevi colii- LIBER PRI MU S n9 collidetur Mundus , quia , ex natura fubditi vix unquam praefenti Regimine contenti, aliud non expečtant, neque aufcultant, quam fera-le Clafiicum in fuos Dominos, & Superiores, ut queant per novum aliquem pfeudo Moy-fem fervitute fua liberari. Sic concidet omnis Poteftas, qua^DEOeft: omnis Politia, quac continet genus humanum: omnis ordo , fine quo redibit primum Chaos natura depravatac. Aliud longfc Martiani Caefaris arcanum erat: Doneč liceret in pace vivere, non decere Principem arma fumere. Non uno anno finitur Bellum, quod uno die inchoa-tur. Bello etiam Jufto, parcius utendum fer-ro. Quid erat Medicxo in Italiam Jtiris, ut communem pacem turbare non vereretur ? EjufmodiMachiavelliftica bella, funt mera ra-bidi animi latrocinia. Verum non libet, nec vacat ampiiiis excurrere. 29. Si tamen multa paucis comprehenderc liceat, hoc concludenter ftatue: Machiavellum per omnes fuos libros virtutemveram, & foli-dam abjurafle : vitijs & fceleribus mancipafle Imperia: Religioni undequaque illufifle: cru- R de- igo AR CA NO RUM STAT US. delitatem, faevitiam, avaritiam, Civium ino-piam j dominandi praefidium, Regiamque tute-lam elTe : fraudes , perfidiam, circumventio-nes, fimulationes j artes 8c arcana regnandi cenfuifle: denique talem fbrmare voluifle Principem , qualem olim Gentiles & Barbari habue-re Tyrannum. 30. Et execranda planfc hxc, novo rursus velutfacrilegio contaminavit 5 ubidixit: eju£ modi flagitiofiilimas artes non folum honeftif. Tirno fine Salutis publicas cohoneftari, fed eventibus plusquam profperis earum veritatem comprobari. O nefando ipfo, majus nefas! an prof|)erum fcelus virtus vocabitur? an hone-ilus finis, qui eum majoris honefli injuria qux-ritur, turpiflima cohoneftabit media ? Si bo-num ex integra causa, malum ex quolibet defe-an fubfiftet illa falus publica comixta tot flagitijs, autRegnorum xquitas cmentata totin-nocentum casdibus ? an quod ipfi Barbari de-teftantur, gloriofum erit in Principe Chriftia-no ? an coinmunis utilitatis ratio flagitio magis quam virtute obtineri poterit? an major Dcev monis, qaumCoeli vis, vel divinitus illa data Regibus poteftas ? an Erebi diris potius confer- vabitur, LIBER PRIMUS. 131 vabitur, quamope coeleftium Virtutum ? an labi, errare, decipi, iiluftnuseft , quamnon moveri, rečfck gradi, nec unquam falli Ex-pende haec tria. Non moveri: ftantenimimmobilesilli,quo-rum bafis eft vera Religio, non fičta. Labun-tur * qui di vina proculcant, nunquam tuti, qui Judice Coelo rei. Impiorum Principum laplus utraque hiftoria recenfet. An ftabilior, an cele-brior,anfeliciorfuit Guftavus ille inter injufta armorum claffica ferali globo ičtus, quam Fer-dinandusll. inter affiduapietatis exercitia fc Coelo defenfus. 32. Re^ia gradi: Sic gradiuntur , qui ratio-nis dučtum, qui Virtutum currunt veftigia. Errant verb turpiter, qui vitiorum praecipitijs fe co mmittunt. Sint fortunata quandoque fcele-ra, nunquam tamen funt fecura. Quavižž gradiuntur ad fummum, deveniunt ad praeci-pitium. DifHcilior quidem ad virtutem eft afcenfus, faciltor ad fcelus : fed facilior etiam per fcelera eft lapfus, quam per virtutem. « 33. Nunquamfalli. Virtus neminem fefellitj aft fcelus plurimos. Redeunt in Authorem ma-chinaej fraudčmque patitur impoftor. Non R 2 errant 132 ARCANO R UM STATUS errant facile, quos virtutis cynofura dirigit. De-cipiuntur graviter, qui per flagitia exprimunt, quod per virtutis meritum aflequi licet. 34. Regno nequaquamfe aptat, qui,utre-gnet, vi utitur. Imperium liberae voluntatis inventum,non metus aut violentiae partus. Non illam Principatus, fedTyrannidis ipeciem črede: lola potentiaRempublicam guberna-re, & propoteftatis libidine infubdi-tos fsevire. Crudelitas Principis non tollit lioftes, fed facit. Plaga uni infličta complu-restangit, 8c omnes inodia, multos in vindi-čtamftimulat. Hydra ex totonunquam tol-litur: fi tria acinace demes capita, fiiccrefcent novem. Efferantur verberibus, cicurantur blan-dijs leones & tigrides 5 fic homines. 35" Simulataamicitia nihil diifcrt ab odio : lambit ut hyx na, & perimit ut columba. Pol-licitationes fpeciosae quid aliud funt, quam circumventiones credulorum , & prodromi fraudium. Obfequiaflmulata latrociniafunt prsemeditata. 36" Inopia deindefubditorumprocurata ex-haurit aeraria Principum : ex Kis enim conti- nuus LIBER PRIMUS. 133 nuus eft effluxus, fed reflexus a fubditis egenis Sc exhauftis nullus amplius fperatur. Profefla Principis avaritia fempercivium animos concu-tit: tum verb maxime, ciim publica damnain-dignosditant, vel Principis domefticas fovent voluptates. 37 IllumPrincipatum bonumappella, cujus legibus Princeps bonus efle jubetur: eum verb malum, in quo authoritate Maehiavelii vitio-rum licentia conceditur. Princeps, 11 fe, Remq$ publicam falvam velit, perpendat, qua ratione poftit efle bonus. Exemplo fuo emendabit civesmalos, ac virtutibus folidis ( non fucatis ac fičtis) componet Re mpublicam, procul ab-Kinc fugata omni vitiorum licentia. Sapiens Princeps nunquam debet commoveri fuorum fuditorum vitijs, ut idebin transverfum agere cogatur, fed ille eos cogat exemplo, ut rede f a-<5tis virtutis tramitem gradiantur. Si virtutis fpecies & prxtextus Machiavello Judice utilis eft Principi, quantb magis vera virtutis excellentia, quam per fe expetibilem dixere ex Stoa Philo-fopKi. 38 Necfacite Principi, nectemere, contra quamfuadetMachiavellus, fufcipienda bella , R 3 ficontemnis hunc tejiem ! 9. Qubdverb Statiftsc in Athcifmum facpc-numerodeflečtant,pala eft tamex vulgatoillo diverbio :Statiftae plerumque funt ma- gni Atheiftse 5 quamexalijsmultifarijsrati. onibus. 10. Duplex enim Atheiftarum genus vivit in perpetuum dedecus ipfius natura, & omnis hu-manse rationis. Unum {implicilUll,a^tertim compofitorum eft. Simplices Athei fim- plici- LIBER PRIMUS. 143 pliciterDEUM negant: quorum perpauciqui dem fuerunt intergentiles : forte Diagoras, Damis, Epicurus, & Lucianus : qui-bus tamen (utCicero deEpicuro evincit) ma-gls ori, quam cordi infidebat Atheifmus. E contra compofiti Athei funt, qui quidem D E U M ore non negant, ex mente tamen ita cxcludunt, utfačtis oftendant fe DEUM vel non noffc vel-le, vel quod pejus, cognitum contemnere. Grandehocmalorum malum eft, ait Lipfius, dum homo a ratione, imb a natura abit contem-ptorNuminis, aut negator, quod illa afleruit, & haec infevit. 11. Veniam attamen quandam merentur veteres illi & fimplices Athei propter communem errorum, in quibus verfabantur, caliginemj nam levior eftoffenfa, qux ab ignorante infli-gitur. At qux venia indulgebitur ijs ? qui pro-fitendo fe Chriftianos efTe, nihil tamen minus, nukm Chriftianos agunt: qui ore DEUM con-fitentur,fadis negant j quiexternoritu&geftu Numen adorant, penfc- tamen nefarijs vivunt Atheiftarum principijs. Ah quid prodeft (ingemifcebat Gardinalis Damianus) fi quis- piam ,44 ARCANORUM STATUS piam in aulis Catholice credat, & gen-tiliter vivat! Cujus multipliccs caufae, cxquc funda-mcntales funt. Nam primo Pfeudo-ifti po-litici (officiosfc dičti Sta ti(ix) humana ifthaec, & qux in politico hoc univerfo cmergunt nego-tia, impia quadam libertate tračtant absque ul-la dependentia a DEO, aut divinorum reflexio-ne. Coeium finunt cceli Domino, terram libi, & filijs hominum mancipant. Ofatua mens, &: iceleratius confilium! & Domino data eft omnis poteftas vobis, & vir-tusab Altiflimo, quiinterrogabit opera veftra, & cogitationes fcrutabitur: quoniam cum efle-tis miniftri Regni illius, non rcčtš judicaftis. Horrendfc & citb apparebit vobis: quoniam du-riflimum judicium his, quiprxfant, fiet. Exhorrefcantad hxcce divini fpiritus jacula ij, qui rem ftatus non ex praeceptis agunt divi-nxfapientiae, fed ex falfaria arte cervicis priva-tx. Si ^ DEO data eft vobis poteftas, 6 Reges, oviri fumates ! utChriftianorumfcrtdogma : ex ejus nutu & ore pendete, illius legibus vivi-te,qui a vobis repetet rationempoteftatis com- miflse. LIBER PRIMUS. 145 miflae. Nec emendicatis fidite Statiftarum con-filijs, quos DEUS jam pridem appendit infta-tera, & invenit miniis habentes. Altera Atheifmi ratio ex ipfis Statifticis confilijs evincitur. Qux ferme aliud non funt, quam perverii aftus,ilmulata refponfa, occul-tx macliinationes, funeftae diverfiones, fpeci-ofafcedera, callida promida, corrupta fuftra-gia, colorata perjuria, infidiofabella, &cen-tum talia, quorum difpedrorem nec DEUM credunt efle, nec arbitrum volunt. Sunt, quietfiDEUM. non negent, aitSepti-mius, Judicemtamen&teftem rerum humanarum nonpetunt. DEOfubtra-hunt oculum, & ne illum timeant, fpernunt omnia videntem. Verum nemo fapientum incertum facit , poile nocenti contingere, ut lateat, latenti fi-dem non pofle. Eludant Iicetifti aiiquant\im humanos ocu|os, nonilliuseludent, quitotus oculuseft: cuipervium eft omne folidum , & apertum omne fecretumcuiobfcuraclarent , mutarefpondent, filentium confitetur, &fine voce meas loquitur. Audi Statiftaiaudi vatem. T i4S JRCJNORUM STJTUS. Jufpiciunt oculkfupert mortaliajuftk. 12 Tertibnulla res Atheifmum claritis cer-tiusque arguit, quam ubiexcausa regnandi , five ob ftatus rationem proculcantur iacra & humana jura , quibus velut totidem firma-mentis divina providentiaagi voluit rem com-munem. Et ab adverfb no vac quaedam, eaeaue prohibitae introducuntur artes , qub melius (ut malorum fert farna ) res ftatUS firmari poflit. Rex ille Hifpanus Alphonfus non temerfc magis, quamimpiedixit: {\principio mundi ipfe adfuiflet,multa melius ordinatiusque condenda fuiiTe. Odefipiens arrogantia, & plus qukm Atheavox ! fi aliquid in DEO negas, totumnegas. AitAug. Id toties Stati-fbefačtisiterant, quotiesilla, quamDEUSex ;eternafua fapientia voluit, & ordinavit, non contenti regendi methodo, ad nefarias defle-čhint artes 8c machinas, quibus creduntrem ftatus meliiis ordinatitisque agi pofle. 13 Quartum Atheifmi judicium ex Verulami j ethicaconijcio: videlicet, quodprarfatiPfeudo-politici divina perpetub tračlent abfque omnifensu, 6c eorum pleraquead morem po- tilis LIBER PRIMUS 147 titis pertinere, quam ad rem exiftiment. Unde fequitur, qubd ex confiietudine quadam profa-na ludant, & jocentur cum rebusdivinis, quod abfque Atheifmo vix contingit. DEUM enim verooreconfiteri, ut quidam Statiftje faciunt, eundemque nihilominus abfque fensu colere j annon Atheorum, &plus quam prifcae hominu gentilitatis impietas eft? illosequidem propria incufat confefiio, non item hos, qni penitus cae-cutiunt. Senfusanima eft Religionis, & vivac fideifcintilla. Quisquis hoc fensu caret, exa-nime impietatis cadavereft, &exftinčbe fidei fxtens fepulchrum. Nontantam redditurifunt rationem fimplices illi veterum Athei, quamfub Chriftiano nomine athei fati Statiftze. Vx tibi Corozain, vse tibi Bethfaida, quia fi in Tyro 8c Sidonefačtee fuiflent virtutes, qux in te fačtae funt 5 olim in cilicio, & cinere poenitentiam egif-fent. SienimcognovilIent,ait gentium do&or, nunquam Dominum glorise cracifixi{Tent. De-teriores itaque Ethnicis 5 pejores Iudseis fant illi Chriftiani ftatiftae 5 qui cognofcunt DEUM _neque tame colunt illu,neque feqvunturipfius fupremam ordinationem. 14 Sanfc ejufmodi Chriftiani ftatiffoe, falvaani- T a mx i48 AR C A NO R UM STATUS mse fuae ( nifi etiam hanc non credant ) falute $ nunquam fe ita immergere debent vanitati, ne-que abripi pofliinta negotijsfxculi,quinfem- perpra: oculis Kab eant DE! providentiam, adversus quam fruftraneum eft omne huma-num confiiium, omnis conatus, aftus,&ma-china. DELIŠ eft primum agens, ex quo, & in quofunt omnia. Quce autem a DEO funt, ordinatafunt, fubfumit Paulus: quafidiceret: quem admodumaDEOomnia fatta funt 5 ita etiam omnia ab ipfo provifa. Quia providere aliud non eft, qu2e rem ordinare in finem. Nihilfitproindefine admiflioneNuminis. AČhimeft: quantumcunque2eftues? Numen hoc adducit confiliarios inftultumfinem, & Iu-dices in ftuporem, ait Job, vir re&us, & fimplex: & Apoftolus ad Corinthios confirmat: perdam fapientiam fapientum. Pfaites regius male oc-cinit ftatiftis: diffipat confiliagentium, repro-bat cogitationes populorum, & reprobat con-iilia Principum. Et Job repetit: effunditde£ pe&ionem fiiper Principes, eos, qui oppreffi tuerunt ( fcilicetfraudibus&cirumnentionibus perverforum ) relevans. Multiplicat gentes & perdit eas, 8c fubverfas in integrum reftituit. Im- LIBER PRIMUS. 149 Immutat cor Principum populi terre , & de-cipiet eos, ut fruftra incedant. Remiges'eftis O meivos Statiftae ! DEUS fedet ad clavum hujus du&um ni fequamini ? propb funtSjr-tes: quibus mergentur confilia veftra , & al-lident in fcopulos excidij tamtemporalis, quam seterni. __ I N D E X. LIBRI l. Primus Numems Caput $fecundus Numerum five paragrapbum Capimindicat. A. Amicitia Principum Cap. 4.' Abdola a Machomete occi- 'Num. 6. fus & quare ? Cap. 5. Num. 11. Amor Principis tutiffima ars Accufationes , criminatio- regnandi.Cap.4. Num. 11. nesmultis Principibus grat£& Amore qui imperat, non di- Communes,Cap. 3. Num. 8. vidit. Cap. 7. Num. 39. Affinitates magnse Miniftro- Anaxarchus folatur Alexan- rum fufpedse Principibus Cap. drum poft occifum Clytum, & 4. Num. 24. quo Argumento ?Cap. 6. Num Ex affinitatibus magnis ma. 11. ^ gna audent privati, ibidem. iEmulatio modcrata & imo- Stiiconis exmplo. Cap. 4. derataCap. 6. Num. 21. N.25. jEmulationis arcends genu- 1 AIexander VI. PapaCap.3. ina, regula. Cap. 7. Num. 15. Num. 21. iEqualitas interCives utilis, Alexander Magnus, & ejus Cap. 2.Num. 11.12. dominandi libido. C. 4.Num.3. Arcanain generc quid ? Cap. Cap. 5. Num. 13. I.Num. 1. Ejus divini Honorcs ibidem. Quid hoc seuo Cap. 1. N. 4. Arcana Ifo INDEX. Arcana iniquaCap.i.Num.3. Arcanis ijsdem non omnes Hsc interdum coliaiant in bonum publicum ibidem. Arcanorum ftatus definitio Cap. i.Num.6- Explicantur perpartes Cap. eodem Num. 9. Arcanorum Ethymon ibide. Arcanorum Di vifio, Cap. eo-dem Num. u. uti expcdit Cap. eodem Num. 22. 23. Arcana referuntur ad tripli-cem prudentias fpeciemCap. 1. Num. 25. Tertia Species, ejusque Arcana damnantur a Vcris Poli-ticisCap. 1. Num. 20. Arcanorum fpecies tot, Arcana quid propria, quid quod regiminum forme Cap. impropria ? quid imperij ? quid Dominatioms ibidem. Arcanorum Differentia ibidem. Arcana impropria Cap. eodem Num. 12. 2. Num. 1. Arcana Imperij Monarchici Cap. 2. Num. 2. Arcana Augufti Cap. 2. N. g. Arcana Tiberij ibidem. Arcana retinendae Domina- Alia Arcanorum divifio Cap. tonis Cap. 2. Num. 6. eodem Num. 13. Arcana PoliarchicaCap. co- Qaid per arcana Imperij in- dem Num. 10,11. & feq. telligitTacitus? Cap. j.N.14. Arcanafecundigenerisquid. Quid per arcana Dominatio- Cap. 4. Num. 1 nis Cap. 1. Num. 15 m"A Arcana Domus quid funt, & 3uid dominationis, acquomo-o diiferant Cap. 1. Num. 16. Arcanorum Domus» & Dominationis alia dillinaio Cap. 3. Num, 17. Arcana inania quid Cap. 1. Num. 18. Arcana mediaintervitium& virtutem ibidem, Arcana abftrufa & ambigua raro adhibeanturCap^.Num. 6.&feq. Arcanum pacem impediendi Cap. 7. Num. 16. Arcanum Laurentio Medi-ces a Machiavello fuggeftuiif Horum exemplum Auguftus Cap. 7. Num. 28 & Tiberius>Cap. eodem Num. Arcanum Martiani Casfaris, ibidem. 38 t „ Arcana funt varia, honelta, turpia,adiaphoraCap.i.N. 19. Ars verlandi animos Cap. 4. Num. 13. Artet Artes variš cavcndi aliorum technas Cap. 3. Num. 4. & icq. Artes primorumCaeiarum in occupandaRepublica Romana Cap. 4. Num. 26. Artem fallendi docet Ma-chiavellus C. 7. N .9. & paflim.^ AtheUmum quid maximč probat?Cap.8-Num. 12. Aliudindicium ibidem. Atheiftarum duplex fpecies Cap. eod.Num. 10. Atheiveteres aiiquamvenia nierentur eodeinNum. 11. Aula Neronis Cap. 8-N. 7. In aulis quidem creditur Catholice fed vivitur genti-literCap.S-Num. 11. Auguftus Rex Poloni® Cap. 7. Nam. 16. Auguftus & Tiberius quid egere in occupando Imperio Cap. 4. Num. 26. AuguftivitiaCap. a.Num.8. B. Bel!o agrcdi an liceat con. foederatorum confcederatos C, 7. Num 9. Bella nunquam felicitcr cc-dunt,ubifides nonfervaturibid. Bella non temere fufcipien-daCap. eod. Num. 38. Blafphemia Alphonfi Regis Cap 8-Num. 12. Bonafides non patitur pr»-textus Cap. 7. Num. 41. )EX. 1/1 Brutus Regicida C. 2.N. 10. Burgundicse Domns pericu-lumCap, 3. Nina. 12. C. CaffiusCap. 2. Num. 8. Cardinalis Tranfilvanut GeorgiusCap 5. Num 19. Cafar Borgias Dux Valenti-nus Alexandri VI. Filius Cap. 3. Num. 23. EjusSffivitiaik ufurpationes C. eod. Num. eod. Ejusdem quatruplex MachU natio Cap. eod. Num. 24. Luctuofus finis Cap. eod. Num. 25. Cedere oportet tempori C* 4. Num. 2. Csdes Tatij & Remi injufta Cap. 7. Num. 2. CsefiGalli & BavariadHoch-ftettam Cap.eod. Num. 8. Circumftantiffi multum rem variant. Cap. 4. Num. 1. Claudius Csefar cur Agrip-pinai jun&us Cap. 1. Num. 32. Circumuentio Machiavelli in extorquendis promiffis Cap. 7. Num. 19. Colloquij praetcxtu intc-rempti Cap. 3. Num. 10. Concitare in magnos odia. Cap. 2. Num. 10. Conniventia PrincipumCap. 4. Num, 28. Confcientia bona C. 6.N. 16. Non I^Z 1JX J Non obeft illa rationi ftatus. ibidem. Confilium a Panceto Regi Gallis datum Cap. 5. Num. i. Confiiia callida Caroli, Py, Philipi II. Alexandri VI. Cap. I. Num.27.28 29- Confilium Sully Henrico IV-datudemutanda Religione C. 6. Num. 9. Crirnen perduellionis quo-modo differat aCrimineMa-jeftatis, & quod illorum vetu-ftiusCap.i.Num. ti. Crudelitas Cap. 4. Num. 22. Crudelia Regnorum initia Cap. 3. Num. 19. Crudelitas maxima inftillata aMachinello Cap. 7. Num. 21. • Crudelitas non tollit hoftes fed facit Cap. 7. Num. 33., D. DEUS Ultor eft. caufae bonae G 7. Num. 8- DEUM efle Natura infevit Cap. 8-Num. 1.6. DEUS eft a&us purus Cap.8-Num. 2. Caufaomniu prima ibidem.. In qua terminantur caufae caufarum ibidem Num. 3. a DEO omnia & DEUS eft omnium. Principium Cap. eod. Num. 4. DEUS ex omni rc arguitur ibidNumero 5.&feq. DEUM nemo non efl*e cre-dit, nifi cui DEUM efle non ex-pedit. ibid. Num. 6. DEUS ubi non creditur, ibi eft licentia & fentina omnium flagitiorum ibi Num. 7.8. &c. DEUS providetomnibusibi Num. 14.15. Determs eft melioris gratia Cap. 3. Num. 18. Diftatorum Poteftas Cap. 2. Num. 10. Diffidentia Cap. 4.Num.2i. & feq. Diffidunt fubditis Principes, cum inlolita tentant Cap. 4. Num. 20.. Diflimulare erimina Cap. 4. Num. 28. Divifio civium aliquando Imperanti utilis Cap.4. Num. 8« Dominantium arcana So-philmata Cap. 2. Num. 5. Domus Regnatricis, & qui ad eamfpečiantCap.i J^um.17. Domum Regnatricea2quum eft pluribus fulcris. fufhneri ibid.. E. Epicurus, & de eo Cicero-nis fenfusCap.8.Num. 10. Error Hilpanorum Cap. 4. Num. x8- Exemplu PrincipisC.7.N.37. Exitus boni,bonorum Pnn-cipum Cap. 6. Num 24. Ex jr INDEX, Extra&us arcanorum Ma-chiavelliCap 7. Num. 1, & per totum. Exftru£tio munimentorum in magnis aut fufpe&is Urbibus Cap. 4. Num. 11. F. Fi&a, fimulata Cap. 6.N.14. Fides quando violanda Cap. 4. Nura. 14. Finis ldcm, fed media diverla Cap. 6. Num. 1. Fines Particulares funt fub- H. 153 Hofpitij jus violandum per ftatiftas. cap. 3. num. 11. Hoftis non expcdandu$ cap. 4. num. 3. I« Iafonis documentutn cap. nura. 26. Ignorantia DEI eft mera af. fe&atiocap 8. num. 6. Imperij Romani fub Augufto limites cap. 3. num. 14. Injuftže caedes nunquam in-alternifini ultimoCap.3.Num. ultfficap.7. num. 40. 18. Inopja Civium fataiis aerario Finis ultimus eft vita asterna. Principis cap.eodem num. 36. ibidem. Infolita infolitis artibus in- Fines alij funt fubalterni,alij vehenda cap. 5. num. 18. Principales. ibicL Iudicium fummarium de do- Flagitia tegenda Cap. 1. N.8. ftrina Machiavelli. cap. 7. num. Flagitja Dominationis Cap. 2. 42 Num.7-& feq, Flagitiofi Principes eorum-que vitiaCap. 2. Num. 8. Flagitia Poliarchiae Cap. 2. Num. 15.. Flagitia Tyranica cap.3. num. 5. & leq. Jura Imperij, five Majeftatis quid ? cap. 1. num. 20. Jura Majeftatis enumcrantur cap. 1. num. 21. Jura Majeftatis magis patent, quam arcana cap. 1. num. 24. lila quomodo differanc ab Fridlandiae Dux cap. 5. num. his cap. eod. num. 22. 19. G. Gloriam nimiam invident fuis Miniftris Principes cap. 4. ltum. 24. Graecorum quomodo caepit Imperium cap. 5, num. 13. Jus in armis cap. 3. num. 13. Juftus metus belli caufa. cap. 4. num. 3. K. L. Laniena Parifienfis excuata cap. 5. num. 18. U Quia iT4 INDEX. Ouia innotoriis nontenen- giam proponit in cxemplum tur Principesadlolemnia Juris, Principibus cap. eod. num 20. ibid. Catonis opinio circa hxc. ibid. Item Vulpiani Juris confulti. cap. eod. num. 19. Leopoldus Caefar diu fine Ipe fucceflionis cap. 6. nuni. 24. Ejus Filij Jofephus & Caro-luscap.6. num. 24. Liber Machiavelli de Principe plenus iceleribus cap- 7. num. 20. Libertas Romanorum pe-riclitatur cap. 2. num. 12. Ludovicus XI. cap. 3. num. 12. cap. 4. num. 13. Ejus flagitia cap. 3. num.26. Corruptor fidei in exterftis Miniftris cap. 4. num. 13. Lupanaria cur tolerata. cap. 4. num. 27. M. Machiavellus cap. 3. num. 7. Machiavello videri juftum falfis promiffis occupare urbes. cap. 7. num. 13. Machiavellus pauperes vult fubditos cap. eod. num 14. Vulpe Leon eni afiuit Principi cap.eod. num. 25. Hujus exemplum in Juliano & Severo Imperaroribus cap. eod. num eod. Machiavellus Cadarem Bor- Machiavellus per omnes fuos libros fcelus docuit virtute omniprofcripta cap. eod. num. 29. Machiavelli (acrilegium cap. eod. num. 30. Machinamenta rerum publi-carumcap. i.num. 2. Machometes cap. j-.num. 1 r. Mandane Cyri mater cap. eod num. 12. Medium inter extrema opti-mum & tenendum cap. 1. num. 36. Media in fe injufta non excu-fttbonusfinis. cap.3. num. 16. Mendaciunjj quod fine masna culpa eft, cenfetur inter ab-ftrufas artes regnandi cap. 4. num 29. Miniftri ftatus quomodo fuis Principibus inftillant per-verlam rationem ftatus cap. 6. num. 3. Moderatio Augufti cap. 3. num. 14. Ejufdem de bello gerendo fenfus. ibidem. Modus mvadendi aliena exemplo Romanorum cap. 7. num. 7. Machiavelli de hoc fenfus" ibidem. Modus opprimendiRempu-blicam blicamper difcordias cap.eod. num. 10. Modus tollcndi e mcdio Ty-ranni. cap. eod. num. 11. Mos Venetže Reipublicas circa oftracifmum cap 4. num. 23- Mundi, aularumque intuta & infidiofa omnia cap.3. num. 2. & feq. Munerumviscap. 4. num. 13. Multitudini an nihil negan-dum. 7. num. cap.27. Multitudini fceleratas fe conformare, par eft fcelus. ibid. N. Naufragi cap. 5. num.7. Neceffitas ultima non ex-pe&anda cap. 4. num, 13. Neceffitas non eft femper quando praetenditur cap. 5. num. 5. Neceffitas fcelerate vivendi cap. 7. num. 22. Nemo neceffitatur ad malum patrandum cap. 6. num. 13.22. cap. 5. num. 8- Non, quod libet, agere,eft Regem efle cap. 6. num. 12. O. Odium praetextus juftiti® cap 3. num. 9. •» Odiofa non traftant perfe Principes cap. 4. num. 12. EX. ITT Ordinatio divina in omni-buscap.8-»um. 14. Optirna in mahni partem ac-ceptacap. i.num.4. Ottomanum Imperiumquo-modocaepit cap. 5. num. n. Oftracif.nus cap. 4. num. 23. P. Patriae libertas quo modo tuenda cap. 7. num. 17. Patrum eriminci indiguum filiosluere cap. 3.num. 8. Pericula praeoccupare futura cap.4. num. 18. Periculum aPotentibuscm-cus cap.4. num. 19. Perficum quomodo cepit Imperium cap. 5. num. 12. Pericula funto certa, alias cenfendameruspraetextus cap. 6. num. 2z. Periculum proximum Auftri-acis a Bavarias Duce cap. 7. num.8- Pertinacem vult Principem Machiavellus cap. 7. num. 27. Perverfkas Principum cap. 3. num. 26. Potentes per quid fufpe&i reddantur cap. 4. num. 23. Poteftas reftričta & fpeciofa cap. 4. num. 4. Politicesdefinitio apud fta-tiftas cap. t num 6. Ejufde confirmatio c. 1 n. 7. U z Pr»- 1 J* INDEX. Pramium Pfcudo Politices cap.3. num.2c. Prastextus ftatiftarum cap. 1. num. 30. Praepotentes indirečte premere cap. 4. num. 18. Prasdamqui qu£rit,praedale fe pč conftituitcap. 7. num. 23. Principes funto Paftores, non Lupi gregis cap.6.num.i8. 1 rincipibus exofa popularis libertas cap. 4. num. 29. Principemne alium aggredi lc iebit cx fola caufa, quod liib-ditos malos, aut hos ille male habeatcap.7. num. 28. Princeps bonu* nunquam lasu tur ad fubditorum calarni-tarescap.7. num.io. Principibus fanguinis primi dcferuntur honores cap. 1. num. 17. Privati magis prsefentia rc-ipiciunt, qua praeterita c.4. n. 7. Privilegiorum obolitio pa-liaca. cap. 5. num. 17. Promiffis niagnispaucafides cap.7. num. 13. Quomodo lervanda promif fa cap. eod.num. 18. Profcriptionescap.3. num.8. Profcriptorum bona quae cenfendacap.3.num. 8- Quieti Reipublicaj intereft utunus Impe.ct. cap.4. num. 26. R. Ratio ftatus Juris deroga-toria cap. 1. num. 31. cap. num. 1. Eft etiam exceflus Juris cap. i. num. 32. Excufat omnia. ibidem. Qua illaabfoluta? c.5. n. 1, Ratio ftatus Privilcgium Re-gnantium cap. 1. num. 3 3. Rationis ftatus difčrimen in Rudolpho & Nerone exhibe-turcap. r.num. 35. Ratio ftatus non debet re-pugnare Juri divino cap. 1. num. 34. Ratio ftatus duplexbona& mala cap. 6. num.i. Mala: defcriptio. eod.n. 2. Hujus efFe&us. ibidem- Principia & dogmata cap. eod. num.4.&feq. Malos &quoscunquein con. filium adlegit. cap. eod. num 7. Religionem quamcunquc tolerat cap. eod. num. 9. Quanta concedit Principibus in fubditos.cap. eod. n.8. ./Emulationibus aftuat cap. 6. num. 10. -JSulli pa&o alligatur ibid. Quid prscipuč fatagit ibid. Tribus cardinibus initituc cap. eod. num. 11. R atlo ftatus ad pnvatos non fpečhtj & a Principibus eum maxiraa INDEX. 157 maxima cautcla praaicanda fundantur in quibufdam arca- cap.c.num.4. niscap.5. num. 11. Scipionis Amirati limitatio Regna confervantnr varijs circa Rationem ftatus cap. eod. artibus etiam flagitiofis cap. 5. num num. 16. Ratio ftatus bona & mala Regibus muka Iicent qu* fimul ftare nequeunt cap. 6. nonpnvatiscap. 4. num. 1. num. 12. Bons rationis ftatus defini-tio, ejusque defcriptio & effe-aus &c.i'bid. Ejus Principia cap. eod.num. I2.&ieq. Quod falfa concedit, negat bona ratio ftatus, praefertim in materia Religionis cap. cod. num 19. 20. Ratio ftatus, quos ad confi-lia admittitcap. 6. num. 23. Rebellione mediante turpc Regem fieri. cap. 7- num. 5. Regicidium, etiam Tyranni, Regimen bonum quas fa-ciunt. cap. 4. num. 30. Religio ftatiftis commentum cap. 3. num. 15. Religio multum opera tur cap. 4. num. 16. Qiialisapud Ethnicos cap. 4. num. 17. Religio vera plus poteft, quam fi&a aut mcerta cap. 7. num. 3. Religionc ftant Regna cap, 8. num. 7. RincoHifpanus apud Soly-manum Galliae legatus cxinii- KegiCiaium, cnain 1 yiauiu, iu«mui — ----------- dativnatum ab Ecclefia cap. 7. dijs occifus cap. 5 num. 19. & nnorp?tKin. num, i 1. Regna an poflint fubfiftere citra violationem Juftitiaj cap. 6. num. 22.23. Regnantes plurimis pcricu-lisexpofiti. cap. 3. num. 1. Jure igitur infidiantur infi-diofisibidem. Regna perTyranidem acqui-fjfa confervantur cap. cod. num. 10. ... Rcgnorum omniuiti initia quare?ibid. Romanoru quomodo cspit Imperium cap. 5. num. 14. Romulusibidem. Ejus dominandi hbid oc. 7. num.2. S. Salus Regis & Regni lup e-malexomnium cap.5.num.2. Alligatur tamen Juri naturat & divino cap. eod. num. 3. Salus publica in multisexcu-fat Psincipes.cap. eod.num. to. U j Salus 158 INDEX. Salus publica etiam per ab- Simulachra Poliafchise. ibicL ftrufos artes agitur. cap. eod. ' Sylla cap. 3. num 8. num 15. Societas improborum dede- Q£3e intrinfece mala funt, cetPrincipem.cap.7.num,6. nulla ratione falutis puhlic® Societas Caefaris, Pompei 8c excufari queunt cap. 6. num. Crafficap. 2.num. 12. 17. Sophifmata optimatumcon. Sapientis eft mutare confi- tra plebeos & viciffim. cap. 2. Iium cap. 7. num. 27. num. 14. Sagacitasquanta in Principe Statiftae nolunt DEUM efle, reauiraturcap. num. 16. quia timent ultorem cap. 8. Scientiarum Principia qua- num. 7. drifaria ibid. num.4. Statiftae plerumque funt A- Scelus redit in Authorem theiftas cap. 8»nuni. 13.&feq. cap. 7. num. 9. Statiftis, quid Jus Jurandum Scelus quantumcunque fe- cap. 3. num.20. Iix, intutum eft.cap^.num^o. Statift® ex caufa boni pu- Sceleruundecaufs c 8-n.8- blici excufant flagitia cap. 1. Scribonianus in exilium nuni. 10. aftus cap. 2. num. 5-. Subditorum depauperatio Scditionum mali exitas cap. cap.4. num.9. 7. num. 4. Subditi inopes facile flečtun- Semiramiscap. 5.num. ij, tur cap. eod. num. 10 Ssevitia cap. 7. num. 24. Subditos exarniare cap. eod. Simulatio in Principum con- num. 15. filijs cap. 4, num. 2. T. Simulatio, quae admittenda Tarquinius cap. 3.num. 8. cap. 6. num. 15. Temperamentum in omni- Simulate qui jurat, perierat bus obfervandu. cap. 5. num. 8 cap. 3. num. 21. Telephi lancea cap.6.num.i. Simulataamicitia quid ? cap. Theologice malum Politice 7.num. 35'. bonum efle ng,n poteft.cap. 3, Simulachra Ariftocratia in num. 16.17. Regnum mutataj cap. 2. num, Theodorus Atheus cap. 14. num. 8> Tepor Tcporin divinis cap. 8- num. 13. S. Thomas Aquinas fcripfit de flagitiis & arcanis Tyranno-rum cap. 1. num. 5. cap. 3. num. 6-&feq. Tiberij vitia cap. 2. num. 8-Tiberius occiflorem Agrip-paz fuftulit. cap. 4- num. 12. Tyrannorum veterum artes funt modernorum Principum arcana cap. 3.num. 8- Tituli inanes. cap. 2. num. 3. V. Vaticinium Harpagi cap. 5. num. 12. Vaticinium Authoris pro Domo Auftriaca cap. 6. num. 24- Ventas ex contrariis cap. 1. num. 5". Vetus Politica apud noftra-tes fimplicitas eft. cap. 4,num.2. t X. 759 Vicinorum oppreffio cap. 3. num. 12. Vigilantia ftatiftica cap. 4. num. 18. Virtutes quod potes, nolis vi. cap. 7. num. 25. V/irtus nunquam fallit cap. cod. num. 33. Vim fupplet fraus cap. 3. num. 10. Vis vim majorem timeat. cap. 3. num. 19. Vis & lex duplex decertandi genuscap. 7. num. 25. Vmbra antiquaa poteftatisin Roma cap. 2. num. 2. Vnitas fatum eft Reipublicas Poliarchicae cap. eoa. num. 13- Vtilitas interdum praetendi-tur & non eft. cap. 5. num. 9. Vtilitas ab honeftate nun-quam feparari debet. ibidem. Errata fol. lin. S. Dicuntur i Areana 7 pratefiiu 9 Apryffa 10 quod maximh 14 utilitatrm 21 fajjarn »6 f.Adfalvatione 3$ euilibuf 4f R egij alhis tum fortuvis, Omnibtu 2 s. Jafin Jcytha eji in vil M 46 53 54 ?3 Corrigc IO 7. Dicuntur 23 areana 4 pratextut 10 Agripp* 17 cjuod maximu eji, maxima 23 utilitatem 2f fijjam 13 6. Ad/alvat tonem 4 civilibut 17 Regt 7 ahit 11 dum fortunU-omnibus 5 i6.Jafon 7 Jcytba 17 &• 60 is invitat Errata fol. i S. Velint 67 29. lnjidiantur 74 39 Nonnutli 7 r 31. Ali it 76 habeant 76 j 2 Inter 76 3 3 Pro 77 volu it 8 j invenierent 87 pretextut m amifsere i/S 16. Circa 110 q'aum 1 Non moveri 131 blundiu 131 columba uz reJJexu( 133 Juditorum 133 int ertoi 139 lin. Corrigc 8 17. Velint 19 26 lnfidiantur 24 2", Non nuOi 6 2 S.Alia 16 habent t8 29. Inter 6 ;o. Pro 8 voluerit 6 invenirent 22 prxtextut 10 a m/sere i4 r8. Circa 24 quiim s 31. Non moveri is blanditiu 18 coluber 1 refiuxiu 17 fubditorurtt z i intert»t # J ARCANORUM STATUS L I B E R II ARCANA R E G I A SIVE DE IMPERIO UNIUS. PARS PRIMA. CAPUT PRIMIIM. Unde Potejlas Puhlica ? i. iRiftoteles adAlexandru refcripfit: Vetus, & aMajoribus acceptus hominibus eft fermo, Quod om-nia a Dijs, & per DEO S nobis ....... I)n fmt conftituta. Interrogatus Ca- limachus: unde eflent Reges, & Regna? Re-fpondit: ex Jove. Principes Imperium habent a DEO, ečfque Deorujuiriftar efle, afleverat Tacitus, fudditis fola obfequij gloriareličta. ^nnat 2. Vefpalianus ex aflečtato Principatu Ma-jeftatis reos, nullo mulčtabat fupplicio inqui-ens: Princi p atum fato dari ,frujlrdque ientari ficinw illim potiundi fpe, vel amitte?jdi metu. Ethnico tantb Securibs fubfcribimus Chriftia-ni, quantb verius oraculo Divino credimus, nullam poteftatem efle, nifta DEO. Ejus nutu Reges, & Regna dari, tolli, transicrri, temperari. 3. DEI quippe digito ad Romanosfcriptum eft. Omnkamma poteftattbm Jubhmonbmfib- A 2 ditd 4 ARCANORUM STATUS ditajit. Non eji enim potejias, niji Z DEO. Oua enim Potejiates funt, a DEO ordinata RoiijunL ItaSue 9ui riflftuntpotefiati, DEI Ordi-nationi rejiftunt. Salomon dixit: V/vit Dominm, quifir-Para- mavit me, & collocavit me fuper Solium Da-kp-2- vid Patm mei. Idem Prophet* Danielis fen-fus: Excelfm dominaturfuper Regna hominum, & cuicunque vult, dat illa. Eft itaque DEUS qni conjlhuit, transfert Regna. Multiplicat gentes, CT perdit ^, fubverjas in integrum re~ JotN c-Jljtuit, qut immutat cor Principum terra. 4. Etlicet quandoque Deus per medias cau-fas^ id operetur, fuccetfione * elečtione, aut alia mediatione fimili: eft tamen Rex, quoad ch aračterem poteftatis, unicum Numinis opus, ejtifque providentisc,velut imagointerris. An non a DEO, quod huie potius, qukm alteri Regnum deferatur? anfors DEUS non valeat Koc,vel illo obiceimpedire?Caufefecundaede-terminantur a Prima, & fpontč DEUS con-fert, a quo nonauferrc vult, cum polfit. Legem fundamentalem Regni fui extok lunt Galli, ajiintque fibihoc irrefragabile efle, p.licet: Debitam immediate Um DEO Regum LIBER 11. f in fubditos poteftatem. Etreveraiic fehabet: fi charačterem poteftatis in fenfu , qua tališ eft, aceipimus: quia non eft poteftas, nifi a DEO. At li in fenfu refpečtivo , & fpecifico : tunc videbimus intermedias caufas, quales funt ele-čtiones, fuccefliones, capitulationes, leges Municipales, Parlamenta, intervenire, quac ta-men Poteftati illi, qualem DEUS vult, & or-dinavit, nihil derogant, fed pracoccupanttan-tum, ne Imperantes Imperio abutantur, eam-que,qua pollent, poteftatem rečtae rationis Re-gula dimetiantur. Iniquus Judex quidam Ano-nymus fuit, vel faltem partialis : qui praeter GalliseRegesimmediatamk DEO poteftatem habere alium quafineminem pronuntiavit,qua Galliae Regem. 6. Imperator enim, ait ille, elečtioni, 8c Disc-tis Imperialibus fubjacet. Angliae Regnum Parlamenta obnoxium magis, qukm Regi,fedis Apoftolicse benefieium eft. Scotia, Angliac feu-dum eft ; Norwegia, Dani*; Dania Imperij. Syriae, & Solijmac Regnafummo Pontificifi-dem debent. Regna item Neapolis & Sieiliac. Poloni« Reges Imperatori coronam primitus debent, Summo Pontifici nomen ex Ducali A 3 *e- tf ARCANORUM STATUS Regium. Hungariae Regnum, feudum eft Apo-ftolicae fedis. Denique dempto fummo Pon-tifice , & Republica Veneta, omnes authorem agnofeunt. At unus inter Reges ChriftianifTi-mus, Jure fuo regnat; unus imediate Deo debet, qubd Rex eft. 7. Aftaflerit hocAnonymus, non probat.Sa-ne in ftatu illius Primaevae libertatis obfcurum erat nomen Regis : Ignotus Princeps : neque Herusfuit. Tandem eum Potentiores aliqui lapfu temporis fe erigerent, aut Tjranni eva-feruntifti, vi fibi fubjicientes homines liberos: aut Principes liberrimo confenfu populi fačti, & creati, in falutem, Sc confervationem univer-forum. Sic deinceps per tot millennarios An-nos in hxc ufque tempora proceftiim. Nihil-ominus tamen ore infallibili pronuntiatum , Noji eji Potejias, nift a DEO. Adeo nihil obftat Regiae Poteftati, quinaDEO efle dicatur, licet eorum elečtio a populo dependeat. Aliud eft delignatio Poteftatis, aliud ipfaPoteftas. Inlpi-ciamusipfaPrimordiaRegniGalliarum.Nonnč PJiaramundus ( a quo Regum Gallix ortus, & per ftirpes fucceflio) a fubditis fuisFranconia; mdigenis, nondum plene parto Regno, Rex elečtus LIBER II, . 7 clcčtus fuit. Hujus duravit ufque ad Childe- M« ricum pofteritas invariato fucceflionis ordine.Franc> At nonnb ob libidines, amoto Childerico,p-1, rurfus novum,& peregrinum quidem Regem ^Egidium conftituerunt ? None multoties idem deinceps ačtum? quomodo igitur airerit Ano-ny mus, qubd in folum hoc Regnum e Coelo de-lapfa lit Poteftas ? Ita me hercle habent qui-dem Reges Galliae defuper poteftatem, fed quam habent etiam omnes alij Reges legitimc dedi, & abfoluti. Rex & Princeps omnis,ut primiim fuccefTit, vel fačtus eft, charačterem obtinet poteftatis fupremae in fuos fubditos. Ad-nafciturhaec cum ipfo Regio officio. Nam ubi dominiu eft,ibi Poteftas 5 ubiRegnu, ibi foliu. 8. Neque obganniat nobis quifquam capitu-lationes , Parlamenta, Leges Regni &c. ejuf-modi, ut dičbum eft, non infringunt Regiam poteftatem , fed moderantur abufum poteftatis. Normam k Galiis accipio: Quantain Galiia^ erat aučtoritas vafallorumPrincipum? Quo-inhift. ties armis cum Rege ad tuendam illam decer-Ga11-tatum ? Quotiesičtum cum illis fcedus, fed ra-rb cumGloria Regis? Habuere Principes fan-gvinis, quod objicerent j habuere quid oblo- que- 3 ARCANORUM STATUS querentur, & relučhrentur Rcgi indigna agen-Me« ti: ut priori xvo fec8re Condseus, SUeflio, Ni-Annu vernus & alij. Extat hiftoria fummi viri Gra-1615. mondi: legatur. Deinde quid ibi Parlamentom? Ceniuram habuitinipfos Reges,arbitra-batur Icges, ratificabat ačta,& fupra Regesfuit. 8 Legi monitorium datum RegiAnno 16*16. Proculhabendos hominesnovos rebus arcanis. Vocandos ad militaria munera Gallos Nobiles, qui promoveantur gradatim. Idem ftatuen-dum de Praefečturis, & Beneficijs Ecclellafticis. Ecclefiac Gallicanae manutenenda privilegia. Supprimendum Monachorum numerum, & aggregandos veterum familijs. Reftringenda fecretioris confdij poteftas, cui ipfe Rex pneeft. NM ab mila executioni dandum, nifi Parla-mentorum ačtis infcribatur ex lege antiqua. Minuenda tributa. ^Erarium reformandum; nec diftrahendapecuniainufus privatos, quam Henricus IV. fua parfimonia congregavit &c. Et in fine A4i?j£ intental>a?jtur, ait citatusGra-mondus. Atfi ejufmodi nihil derogant, quin Rex Galliarum immediatam a DEO habeat po teftatem, nec Anonymusjilam denegare aufit, quam ali jReges obtinuerunfk DEO, licetflrin-gantur legibus dire&ivis Regni. Ex- LIBER II. : to. Exhinc irrefragabile Arcanum Status eft: DEUMcaufamefle immediatam Poteftatis Regias; populum vero,vel Ele-čtores efle caufam tantum modi acquirendi , non ipfius poteftatis. Poteftatis autem nomine inteiligo jVlajeftate, qux in fecomprehendit Dominilim & Im-perium : Ideb dicuntur Reges & Principes Domini, nec mintisRegere, &Im per are. Majeftas autem eft fuprema illa poteftas, quae Principis perfonse inhaeret,ficut anima corpori, & fubditos obftringit adobfeauium, ficut anima movet, & communicat fenfum omnibus membris. Quemadmodum vero membra non tribuunt corpori animam, fed aliunde iili infunditur ea praerogativa, ut caetera membra illius dučtum fequantur, adiiiius motum ope-rentur,& obtemperent: ita Principi non afub-ditis obxingitpoteftas,fed aliunde, & e3qmdem authoritate, ut fubditi omninb obligentur ad ejus Imperij motum ohfequi, feque ad ejus in-£uxum five praeceptum, paftive hapere. 11. Valde a verb deflečtunt ilii, qui Majefta- B tem fo ARCANORUM STATUS item hanc, five poteftatem fummam autumant jadicaliter inPopulo, vel Elečtoribus confiftere, e&mque tribui five a Populo,five ab Elečtori-bus,Regi vel Principi ob falutem Puhlicam. Nullibi hoc legimus, nulla traditione accepi-mus, unde Populus hanc poteftatem haberet: non certfc a fe ipfo, quia nihil eft a fe prater DEUM: non a multitudine, quiacbm finguli hanc poteftatem non habeant, quornodoillam infundent multitudini. Quid enim aliud mul-titudo eft, qukm acervus multorum. At verb ex fcriptura nobis conftat, DEUM folum con-ftituereRegna, & transferre : per DEUM Re-ges regnare: per hunc Principes imperare, perhuncpotentes judicare terram^ non per po-pulum, non per multitudinem, non per multi-tudinis Elečtores. Contraria opinio DEO derogat, Principibus folium difputat, mundum feditionibus replet. Sicut verum eft poteftatem, five Imperium, formam efle cujuscunque Regiminis, fčque extenderc fuper omnes, qui inferiores funt: itafalfumeft,abhis inRegnan-tem defcendere illam poteftatem, fed compe-tere Regnanti talem inftitutione divina,qua in Regem conftitutus eft. At LIBER II. h ' 12. A t verb fi DEI foliusPravidentialmpe-ratis O Principes ! O Reges! ut diu & feliciter eife pof!itis( inter monita pracftantiffimumefl Lipfij) Datori fupplicate, &:fcitote,tollere pofle, qui tribuit 5 & evertere, qui fublimavit. IdSaul, & Salomon uterque expertus: Scidit Dominrn Regnum Ifrael a Saul hodie, & tradidit illudproximo tuo meliori te. Et ad Salo-monem 5 Quia non cujtodivifti paclum meum, & pneccpta me a, qu<£ mandati tibi: d/frumpens Jcindam Regnum tuum ,& illuddabofervotuo. 23. A DEO denique funt omnium potefta-tes, & Jura Regnorum , quamvis ab illo non fint omnium voluntates , & excefTus Tyran-norum. Obtemperandum eflindifferenter om-nibus^ nec inter difcclos & probos fubditis fa-ciendum Judicium, Judicandi tantumab illo, cujus odinatione conltitud funt. 14. Regibusa DEO datis nemo ex quacun-que causa refragabitur fine culpa. Jnde fit, nul-lum Princi pem a fuis fubditis puniendis, aut eor-rigendis arcendum effe. lit Angliae Rex tenta-bat priori feculo fe immifcere feditioiii Principum Gallise adversus Ludovicum XIII. & Re. ges Galli« fiepfcid prasfumunt adversus Auftrii B z cos. 12 ARCANORUM STATUS cos. Qui iftud facit, ordinationi Divinae, & omnium gentium Juri adverfatur. Non eft ze-lusjuftitiae alienos fubditos in clientelam, aut foedus recipere adversiis legitimum Principem, fedufurpatio quaedam alienae poteftatis. Nec ipfos Reges infideles excipio. Ubi Pau-lus praedicabat Evangelium, nemo tuncRegu, fidem Chrifti fequebatur: & tamenfrequentius intonabat: O bedite Superioribm veftris, DE I enim Miniftri funt. Et alibi Evangelij lux Chri-ftus: Reddite, quafmt Cafaris, Gefari licet tunc Tiberius fceleratiiTimus Imperaret. 15. Etolim etiam Jeremias, & Baruch Pro-phetae Populo Ifraelitico praecipiebant: Submit-tite colla veftra fub jugum Regis Babylonis, & fervite ei. Orate pro vita Nabuchodonofom & Balthaferis filij ipjut/s, ut in tenis quantum Coe-lum duret, &c. PrimaevaEčcleiia, proPrincipi-bus fuispreces &rvota concipiebat, licčt ipfam crudelifiime per(equendo quotidie ferme feris & leonibus in Amphy theatro objicerent. Au-diamus 8c Sančtos Patres: S.Gregorius Nazian-zenus inprimafiia invečtiva, Ut refert Salma-fius, contra Julianu appellat Conftante Principa Divinissimum j ut utdiviniflimus hic Princeps, LIBER II. 13 perlecutus eft tamen Eccleliam divinam, eječto fede fua Papa. Sabas DEI fervus cum de Impe-ratore Anaftafio, manifefto Hseretico, 8c jufta Cceliindignatione fulmine percuflo fermonem faceret; dixit fe venifle ad adorandum pedes fuaefančfcitatis. Patres Concilij fexti Conftatino-politani Juftinianum & Theodoram Sanctos commemorant,quantumvis uterque plus mon-ftri, qukm miraculi habuere. Idem deTheodo-rico Arriano,& Valeriano pagano conftat, eos Sančtiffimorum nomine celebrari ab Ecclefiae Patribus. Ut videre eft in libris Conciliorum paftim. Ita nimirum DEO cordi eft Regum poteftas, ut etiam malorum Principum inter-ventu, difcrimen non faciat, inter Proborum, & Improborum poteftatem. Cum enim omnis Poteftas k Deo fit, improbus Princeps, qui ež abutitur ad vitium, & fubditorum perniciem, poteftatem,quamhabet, non maculat,fed ma-culam adjungit ex fuo, ficut malus Sacerdos, malus Epifcopus, malus Pontifex vocationem fuam, vitx pravitate non contaminat. CAPUT 14 ARCANORUM STATUS C A P U T IL De Regno & Rege. i/]V T Atura vis ipfa Regnum, & hoc Reges JL\ exigit. Orbis univerfus, Coeleftis, & terreftris, ab uno primo motore regitur. Ejus Providentia, confilio, nutuque cunčta ,qux in obtutum veniunt, moveri, ficčti, acdifponi eertum eft. Huicomnia velut fiio Principio, & Principi deferunt obfequium caufaeque omnes fecundar refprciunt Primam , ut vel inde conjicere liceat Typum Regis, 8c Regni re-periri in ipsa natura. Sank in hoc univerfb multa praeftantiora funt ali j.s: alia prafirnt,alia iiibfunt : omnia Regis Regnique imaginem prafeferunt* Materise prseficitur forma, quia ruditatem iilius informat ifta.. Animantia,.q.uic gregatim fe tusntur $ & ferse, licet difperfer Regemhabentf gpuesDueem; ferpentes Re-gulum} apes principem^ & certaepifcium fpe-cies,quorum innumera cateruae, five cohortes pelago innatartr, Unitcs fequuntur dučtum, ad unius moventur Imperium. lpfe animus, i quo LIBER II. i? quoftifiilinterris eximius eft, quxdam eftRefc puhlica conftans excellentioribus & miniis ex-cellentibus partibus, Memoria, Intellečtu, vo-luntate, Phantafia, partibus concupifcibili, & irafcibili, aliisque animi motibus, & paflioni-bus, qux omnia fubjiciuntur arbitrio, quodin homine liberum eft, & liberb imperat omnibus potentijs, & affečtibus animi , non aliterac in Regno corporis humani omnia caetera membra pj^ fe flečtunt, movent: regulantur, & dilponun-tur, fčque in obfequium demittunt capiti, quod veluti Rex|eft in Microcofmo. 2. Jam ad mundiPrimordia refpicio: Ibipa-lantes, velut animantia, vagabatur populi, tunc nullac domus, fedcaveacj non ribi delečhis, ni-fi quemerudatellus dedit; nulla civilitas, nulla inter homines communio, fine lege, line pce-nis: pofthaec exftru&ae aedes ad injuriam pro-pulfandam aeris & ferarum 5 fed hinc inde di-fperfse , ut nemus, ut fons placuit. Interek tamen non feriabatur innatus naturae human« iocietatis amor, qui fenfim impellebat diftra-ftum Populum in communionem civilem} ac-ceffithumanadebilitas, Scex hac neceflitas,ut unus alterius egeretope, doneč in unum coa-, lefcens -i6 ARCANORUM STATUS , - lefcens multitudo vicos, oppida, urbes, &exur-.bibus ingentes formaret terrae tračhis, quae .ordine, qux Moderatore opus habebant: Nam exuta paulatim prima morum innocentia , & Mundo indies in pe jus ruente, fačto homine ho-mini inimico, ut malo medium ftatueretur, om-nitim fermb gentium confenfu conftituti funt Reges, & Principes , qui legibus formarent moreš hominum, malos mulčtarent poenis, tuerenturbonosarapinis, & latrocinijs: omni-bufqueexxquo, & jufto imperarent. Hxc Regni, Regumque Origo in natura ipfa fundata, ac gentium Jure, vel reftričta], vel extenfa, utvelexhocconftet primum a condi-.to Orbe fuifle ftatum popularem, ac libertati aflvetum, Dominiumque tandem Regibus k populo permifluminuniverforumSalutem. Quod quatuor ferme modis contingere te-Lib. 4. ftatur Ariftoteles, cui Regni nomen latepatet, Polit, idvb in faas fpecies redueit. Primb in Re-gnum Laconicum, ubi Reges militiae tan-tum pneerant, reftričta poteftate ad optimorum Reipublicse confilium. Secundb in Regnunri Herile? in quo ea poteftate pollebant Reges, LIBER II. qua Domini in fervos folent. Tertio in Re-gnumTemporaneum, ubi fummapote-ftasuni expopu!odata a populo,veladtempus, vel ad certam expeditionem, vclinaliqua nece£ fitate Reipublicse gravi: quales olim Romana Respublica creabat DičbatOres. Quartb in Perpetuum, ubi civium voluntate, & fuffra-gio fiima poteftas uni, ejusque pofterisincom-mune univerforum bonum deferebatur. Sic Franci, vel FranconesMarcomiri filium Pliara-mundum fibi Regem fecerunt perpetua Regiae ftirpis fuccefTione, qux multis lxculis perdura-vit, divifa quidem deinceps in Carolinguam, Merovingam, Capetinguam, Valefiam, Barbo-niam, in qua etiamnum fubfiftit. Et fic ferl obtigerunt plcraque Regna, & Principatus. Adeb utquod initio libere datum, perpetua le-ge tranfeat in pofteros neceflarium. 4. Conveniunt praedičtže formae omnes quoad poteftatem, & ditterunt quoad reftričtam. Pri-ma fpecies vigebat apud antiquas Respublicas. Secunda apud Barbaros, & etiamnum apud Ottomanos. Tertia in antiqua Roma. Et ' -s Regni eft, qux noftri la* C f. Et i8 ARCANORUM STATUS Eft enimverb Regnum multitudo civilis fub uno Principe : & Rexeft, qui multitudinem lllam poteftate abfoluta regit in commune uni-verforum bonum : vulgb tamen non omnis PrincepsRex eft, nec omnis Rex Imperator, nec omnis Imperator Monarcha j licet hi omnes Principis nomine infigniantur, omnis enimRex, Imperator,autMonarcha,generali nominePrin-ceps eft,divina ordinatione regendo populoda-tus. Imb Imago & exemplar DEI interris, re-Finiiifrum moderator, &: Arbiter, in cujus manupo-exSe- fo^Opes, dignitas,vita omnium noftrum. 6. Monarcha arbitratur etiam in alienaRe-gna, & Ditiones,prxter maximam fuam poten-tiam, quam habet domi. Pro Monarchia cer-tatum inter Gallum, & Hifpanum,jam fermfc duobus,& amplius faeculis,& viciftet unus,nili alij Europae Principes illis sepuilibrium ftatuifc fent. 7. Imperiu conftat Regnis,& Principatibus tam Ecclefiafticis qukm fecularibus 5 ite civitatibus liberis,alijsq3 plenae poteftatis territorijs, & ditio-nibus,quae,velut membra,coalefcuntinunum corpus, cujus Imperator caput eft^ac eamabfo-lutam poteftatem habent in fuis territorijs, qua LIBER II. 19 Imperator ipfe in toto Imperio, ut rečte Carolus V. de fe dixerit: feRegibus Imperare. 8.Rex demum Regno, & Princeps fuo Prin-cipatui prxeft pleno Jure poteftatis abfolutse. Unde Monarcha,Imperator,Rex,Princeps, quo-ad poteftatem, quam habent abfolutam, non diflerunt, fed quoad amplitudinem, & exteniio-nem Status. 9. Nemotame intet Kos comprehendat Principes vafalios, quorum nomen fpeciofum, po-teftas inanis eft. Non enim dat ur Status in Sta-tu, licet nonrepugnet,utquiabfoluta dignitate eft Princeps, Principes habeat Vafalios, ut hodie, &quondam, tam Belgij, quam Sylelix fupre-mi Principes, non paucos habuerint, habeant-que vafalios, Principali dignitate confpicuos. 10. Ille demum verus Princeps : cujus folus DEUS Judex eft, ut Dion dixit in Trajano.Et ta-lemnon egofblum(dicitquida)verum, fed & magnu illum Principem ajo, in quem fi hominu Judicia cadere velint, non pofTint. Qui arbitra-tur, ut Dominus 5 tuetur, ut Paftor 5 punit,ut Pater 3 largitur, ut munerator: quitamutiliter prodeft, quam Imperiose prseeft, hic vere Rex eft. Quam Regio nomine probrofum eft, quod C 2 Egin- iq ARCANORUM STATUS Jiginhardus fcribit inhiftoria Francije : Gens Morevingorum, licet in Childerico finita poffit videri, tamen jam dudum nullius vigo-riserat, ne quicquam in fe clarum,prater inane, Regis vocabulum, przeferebat. Nam Sc opes,& potentia regni penes palatij Prafečlos, qui Ma-jores domusdicebantur, &ad quosfumma Imperij pertinebat, tenebantur: neque Regi aliud relinquebatur, quamutRegio nominetantum contentus, crine profufb, barba fubmifsa Solio reiideret, ac fpeciem dominantis effingeret, Le-gatos undequaque venientes audiret, iisque abeuntibusrefponfa veledočtus, veljuflus red-deret: cumpraterinutile Regis nomen,& pre-cariumvifceftipendium,quod ei Praefečtus au-lae, ut videbatur, exhibebat, nihil aliud proprij poflideret, qukm unam & eam parvi redditus. villam, &e. At verb Regni adminiftrationem, & omnia, quae vel domi, vel foris agenda &rdi-fponenda erant, Praefečtus aulae curabat. Ab-fithoc aRegio nomine, fed magis & Regia Ma-jeftate, qux luperiorem ferre nonpoteft, nec parem pati debet. Regum poteftas k DEO eft, quisquis illam,non exaequo, alijs communicat, LIBER II. u abutitur dono ccelitbs dato : quisquis per ignaviam eam Iibi auferre finit, indignum fe illa reddit. C A P II T III. De Majejiate. L T NK^rebo Majeftati paululum, e2mque£ira-1 dice ipfaexaminabo, non ignarus In Ma- jeftate fiindari Reges, Regna, &prseci-pua regnandi arcana. Verum non de ea Majeftate agam, quam pofterioris aeviPolitici, non tam folidis rationibus, qukm privatis prše-textibus perfuafi,utnimirumvarias, &feditio-fas inde, praefertim in Religionis hoc, quod in Germanist nondum fopitum eft, diflldio, eli-cere confequentias , aut adulari poflent qui-bufdam Principibus, plus aequo indulgen-tia Caefarum potentibus, at Imperium ejus clam, vel palam & fen(imexcutientibus, deferi-pferunt 5 deviferuntque eam jam in realem, jam in perfonalem 5 jam populo, jam Principi in« h&rentem 3 moxin habitualem, limitatam, com. municatam , ufurpatam, titularem, & fi quid C 3 plus Z2 ARCANORUM STATUS ^ plus in juriarum in facratiffimum Majeftatisno-men evomere potuerunt. 2. Majeftatem egodefiniopoteitatem efle a DEO datam Principibus, cum prirnum gubernacula Principatus le-pitirne aflumutlt. H*c femper immanet Principi, etiam captivo, exuli, aegroto, aut pupU-lo licet carcere, exilio, morbo, aut xtate lmpe-dito,quinfua poteftate fungi poffit. Et quan-tumvis exercitium externum fit tali caiu apud curatores, & adminiftratores, non tamen hi funt verb imperantes, fed Miniftri & Vicanj alien* poteftatis. 2 Majeftas fuperiorem non agnofcit, quia folo DEO minor eft. Unde, cum pceniteret Davide m, dixit: tibi peccavi Domine: non Samueli, non Prophetae, fed foli DEO, quia Rex . . . if-j fnhter.none exPatribusinquiens: Nequeemm uilisad poenam vocantur legibus, tuti imperij poteftate. Homini ergo non peccu- vit,cui non tenebatur obnoxius. 4. A po- LIBER II. 23 4. A populo, five Statibus,fiveOrdinibus,five Elečtoribus defignatur tantlim aditus ad Maje-ftatem, non hzec Principi ab illis tribuitur. Et licet aliqui Principes teneantur ftare capitulatio-nibus exfide boni viri, nequeunt tamen eo cogi a fuis inferioribus. Covaruvias in utroque Jure excellens, libro 3. var. refol. c.6. n. 8. audačter dixit: Poteftatem ita a Principis arbi-trio pendere, ut nulla ratione, nullis regulis Juris limite tur, ita ut ea uti pot fiteontra rationis dičtam en. (quoddun-taxat de fola abfoluta potentia intelligit) quafi Princeps,fi etiam peccarevelit, k nulla humana poteftate prohiberi queat. EcontraomneinRe-giam Majeftatem delinquentis erimen exce-ptum eft, 1 '<). Penes Reges, & Principes omnis Jurisdi-člio confiftit, a quibus derivatur in alios, Eo-rum jure poflidentur omniu pofleffiones ^ efa-lute publica ddminantur illi in bona privato-rum. ExDanielehoc arguo dicente ad Nabu-chodonofor: Omnia,in quibus habitant filij hominum, & beftias agri,& volu- cres 14 arcanorum status cres coeli deditin manutua,&confti-tuit omriia fub te. Hinc poteft Princeps prohibere,& ne fersecapiantur>& ne captae ac-quirantur. Ideo fi e faiute publica valeat ille fubditoauferre res fuas, quidni, finecdumfuae funt, licebit publico refcripto interdicere ? 6. Majeftatem plerique Politici fuo modo & refpečVu indivifibilem pronuntiant. Quia fi divideretur, paritas intercederet: ii hxc inter-cedat, deltnit Majeftas, cum ex accefTu paritatis lili SuMMiTAstollatur. Majeftatem enim fum-mam in Republica efle oportet: Summus autem non eft, qui parem habet, aut qui refpe&u aliquo paret. Ubi poteftates funt aequales,neu-tradici poteft fumma,hinctam jurisperiti, quam politici jura Majeftatis flatuerunt efTe indivifi-bilia, non folum, qubd non valeant feparari ab invicem, aut quod nequeant feparari a Rege 5 fed etiam, qubd omnia fimul conjunčta,velu-ti Majeftatis conftitutiva, non pofFint nifi Uni attribui. Huc refpexitD.Athanafius inoratio-ne adversus idola inquiens: Utmultitudo D eoru m, nufli tas eftDeorum; i ta quo-queneceffe eft multitudinem Princi- * ' pum LIBER II. 25 pum id efficere, ut nullus Princeps eflevideatur. Valentiniatfus, Imperator fa-čhis fuit ea lege, ut adepto folio, Solij & Imperij confortem fibi jungeret. Occupato interim fo-lio, Confortem omninbrenuit,neque tulit, hoc argumento nitens, adversus militum follicita-tiones & querelas: Ut ad Imperium me vobis eligeretis, in veftra litum eratpoteftate: at verb pofiqUam me jam elegiftis, quod petitis, in meo eft arbitrio, non veftro. Vobis tanquam fubditis competit parere,mihi verb, qux faciendafunt, cogitare. Similiterperftrinxit Sixtus V. Cardi-nales fautores'fuos, poftquam elečtus fuit in Pa-pam. Solium nec admittit focium, nec vult Cenfbrem. 7. Num autem Majeftas fuajura communi-carevaleat inferioribus ? diftinguenda qu;eftio; vel enim quaeritur de ačtu primo fine ipfa poteftate, vel de ačtu fecundo, line exercitio > Primu veto, alterum admitto. Veto, quia Majeftas in fe eft indivilibilis. Admitto fecundum, quia magna moles Imperium & Relpublica eft, cui aiiquando Imperantes, viribus, vel alijsimpedi-meutis haud pares efte polfunt. Adiutoribus D ifti 2* ARCANORUM STATUS ifti opus hab ent,non tamen focijs ; Miniftris,non autem paribus. EtlicetFranciaPares Regni tole-ret,non tamen funt Regipares, fed pari inter fc poteftate pollent. Sic in Legatos, Belli Duces, Provinciarum Praefečtos,Pr3efides & Locumte-nentes Regios, Vafallos item Nobiiium feudo-rum, folentReges quaedam priviiegia & praeemi-nentias, quae particulae quxdam, aut radij funt Majeftatis fupremae, prout expedit, plus vel minus profundere, ut participatione horum con-ftantiores in fide perfiftant, aut ipfos Reges a la-boribus Regni fublevent: cum Majeftaticum etiam efle cenfeatur, fubditos habere confpicuos & eminentes. Gaudent ejusmodi praeeminen-tijs praefertim Status Imperij, quorum aliqui (Principes videlicet tam feecularesquamEccle-fiaftici) ferme omnia Jura Majeftatis in fuis fta-tibus poffident & exercent. Quod exercitium nonMajeftas, fed territorialis fuperioritas dici-tur 5 neque intitulantur Majeftates, fedSereni-tatesvelCelfitudines, quia tam per appellatio-nem, quam alios ačtus Imperatori fubječtifunt. Licet autem haec poteftatis ratio Majeftati ana -loga, a fuprema Majeftate dependeat, tamen perhanc illa nec extingui, nec minui Jure po- teft, LIBER II. 27 teft, cum Imperator ex pa&o teneatur confervare prarogativas,&fplendorem Imperij,quod ficuti omnibusprareminetRegnis, itaejus mem-bra omnium aliorum Regnorum antecellunt Principes. Principi nunquam libeat deterrio-rem Rempublicam reddere. Auguftus fit ab augendo, non minuendo. 8. An verb plures dentur Majeftates, Sc quo-modo fead invicem habeant, vetus hxc quxftio non eft: nihil enim deilla Ariftoteles, nihil Plato, niKil Polibius, aut Dion Caftius 3 fed neque Poli-ticorum facilfc Princeps Cornelius Tacitus me-minere 3 novum commentum eft Limnei, & quorundam, quiplusaequomuititudini,parum Regibus fauent. Diftinguit igitur ille Maje-ftatem inrealem & perfonalem, illamque prae-ferthuic. Perfonalem attribuitRegnanti$rea-lempopuIo,vel Reipublicx,velillis,de quorum Confenfii elečtuseft, aut initio datus Rex. Hanc origine priorem, 8c amplitudine majore jačtat, quoniam hujus eft, Majeftatern perfonalem di-rigere, arčtare,& folvere: ab hac Regimen to-tum, qualčque futurum efle debeat, prafcribi-tur Imperanti. D z 9. I m- 28 ARCANORUM STATUS ^ ^.Impugnat hanc fententiam ferme eodem argumento, quod ego adduxi in prima quae-ftione, dočtiflimus Hennigius in obferva-tionibus in Grotium, & ita diflerit : Qubd fi enim realis Majeftas perfonali major eft, perfonalis non erit Majeftas, quia Majeftas fe-cundum Ariftotelem eft fumma Incivitate, aut Republica poteftas5 fumma autem poteftas ea efle non poteft,qua adhucdatur major &fupe-rior. Si autem realem Majeftatem perfonali poftponit, ob eandem rationem realis, Majeftas non erit, quia perfonali fubordinatur; vera autem Majeftas eft, Summa & (uper omnia. - Ita ille. Qubd fi verb daretur major & minor Majeftas, xquius profečto foret, ut minor eftet in membris,& major in Capite : in populo enim momentaneaeft, folumque ačtum conftitutio-nis refpiciens : in Imperante verb perpetua,& cselittis data. Deinde Majeftas i Ha realis nihil aliud eft Limneo, quam reipsa illud pačtum, quod intercedit inter Imperantem & Rempu-blicam : an verb (judicem ponoquemvis vel modicum intelligentem ) ejusmodi pačta me-. ■» - i rean- LIBER II. 29 reantur nomen, & titulumMajeftatis realis, cum tanta confufione veteris dočtrinae, & injuria illiuspoteftatis,qua* a DEO (nequaquamapo-pulo) dataeft Imperantibus. Si autem ambae pares funt, neutra erit fumma, quia paritas defečtum in utraque denotat, qui non finit unam praecellere aiteri. Nec Deitates plures funt in Coelo,nec in unaRepublica plures Maje ftates. io.Eftnonnemo, inquitLimneus,qui diver-fitatemMajeftatis realis, &: perfonalis ita expli-cat: ut Majeftas realis fumma dicatur inordine fundandi Rempublicam 5 perfonalis autem fumma in ordine regendi. Concedo ultrb, perfo-nalem efle fummamin ordine regendi, fed rea-lem nullam efle,ajo, in ordine fundandi. Quia i! Refpublica non eft fundata, nonduminea ordo eft Imperantium & obfequentium, ideb nec ulla poteftas fumma. Quamprimum autem Majeftas accedit, Refpublica eft fundata, 8c Principi competit facuitas regendi illam, ergo nihil eft imaginaria illa realis. Vera autem & propriaLimnei diftinčtio hxc eft. Duo fumma, fimul& femel,eode refpečtu,in eadem Re-publica dari non pofle j fed diverfo refpečtu D 3 pofle ga ARCANORUM STATUS pofIe,&c.Hincipfi videturrealem fummam e£ fe refpedru poteftatis & dignitatis, qua ante Im-peratorem eft (agitenim fpecifice Limneus de Imperatore Germaniae) utpote cujus beneflcio Imperator eft, & ex cujus collatione poteftatem habet,quam exercet,cum illaproprio jure, &.vi libertatis fux majeftatem habeat. Perfonalem fummamautem efle arbitratur, fi eum fmgulis, noncollečtis Reipublica: membris, Ordinibus-que 8c Magiftratibusconferatur. n. Unde autem tanta bono viro allegandi authoritas, nulla vero probandi ratio, aut vis ? fupponit kec,qux probare deberet; & diftin-čbionibus declarat, quarum principium nun-quam probavit. Leges fundamentaies Imperij, qux ante Imperatorem funt, nec poteftatem, neque dignitatem aliquam fummam indi-eant,quia nulli imperant, fed futurus Imperator libere eum Statibus, & Ordinibus Imperij, ineaspacifcitnr: quod,quamprimiim,fit eon-fertur hoc ipfo in eum Orainatione divincil, ( nonStatuum) fuprema Poteftas,&c. ipslque Status eum pronuntiant Divrna Gratiž lm>-peratorem, non Ordinum imperio. Deinde illas ipfas leges fundamentaies,. in quibus Limneus ■ reponit LIBER II. 3! reponit Majeftatem realem, habent Ordincs Imperij beneficio Imperatorum, qui ita rebantur regi debere Rempubiicam, & confequenter fuccefloresfucceduntin eorum pačta, & avitos moreš. Determinant Ordines per elečtionem Succeflores Imperij 5 nec quidpiam autem po-teftatis conferunt, quam illi ex infallibili & aeter-no Verbo a Solo DEO habent. Mea eft Om- nisPoteftas, & per meRegesRegnant, ait ille. Impium proinde videtur praeferre Majeftatem realem, Majeftati perfonali 5 quia li lila aliqua eft, humana tantum erit: at perfb-nalis Majeftas omninb divinaeft. 12. Breviter Summamreiconficio: unicaeft Majeftas, 8c illa k DEO, & perfbnalis: realis nul-la inRepublica, nili per illam pačta & conlve-tudinesavitas intelligas, quae autem Majeftatis nomen non merentur: cum ea Majeftati perfonali non imperent, fed de ijs tantum Refpubli-ca libere contrahit cum futuro Imperante. Aliud eft jubere, aliud dirigerej aliud alligari, aliud liberb acceptare. '13. Exdičtis confequitur Majeftatem mor-tuo Imperante non redire ad populum. Redit enim 32 , ARCANORUM STATUS enim eb, unde venit, id eft ad DEUM, k quo omnis poteftas. Manetautem apud populum Jus eligendialium Regem, quod nullam Maje-ftatem infert, fed defignationem tantum futurae Majeftatis. Ab exceffu Imperantis irritantur etiam omnia pačta, confvetudines, &: capitula-tiones, qux rurfus oportebit cum novo Rege reafTumere, & renovare. Exdičtis 14. Confequitur Majeftatem Imperantis ju-dicio hominum nequaquam fubjacere: quia cum illa, ordinatione DEI, conceifa eft Princi-pibus, omne judicium humanum illa exce-dit, toleranda magis ab hominibus, quam ju-dicanda.Antoninus Philofophus id apud Xiphi-linumafteveravit: NemO,nifl folus Deus, ]udex Principis efle potcft. Cum enim Soio DEO minor lit, omne minus, quam eft DEI, judicium jure excutit. Erat Chilpericus Rcx ignavus, & ludibrium magis Francih,quam Monarcha 5 nihilominus tamen ejus fuhditi. ut teftatur Turronenfis, in haec verba Regem compellarunt: fiquis de nobis,0 Rex,juftitix tramites tranfcendere voluerit, a te corripipc-teftj fi verb tu excefteris, quis te corripiet? Lo-' * " quimur LIBER II. 33 quimur enim tibi 5 fed > fi volueris, audis: fi au-dire nolueris, quis te damnabit ? Hoc Maje-ftatis argumento praeter innocentiac eviden-tiam uli funt Carolus L Rex Angliae contra Cromvellum, & Anglicanum populum; Con-radinus Svevus,harres Sicilise Sc Neapoiis contra Carolum Andegavenfem; Maria Stuarta, contra Elifabetham Angliac Reginam. Milto-nius, Regum Ofor, nunquam folvet hocargu-mentum$ quantumvis novo rurfus comenta-rio connitereturpatrocinari Regicidio. Sed 1?. Quaeres: quomodo Majeftas foluta, vel ligatafitLegibus? Quaeftionemproximitis non folves, quam li dicas: Majeuatem nullis omnino pofitivis legibus teneri: DEI & naturas vero ultro fubjici. Diverfita-tis ratio eft, quia lex pofitiva a Majeftate vim habet, ejtifque condendse poteftas foliuslmpe-rantiseft. Neminiverbinfejuseft: nemoafe cogi dicitur. Divinse leges autem, & naturse, aliam, quam a Majeftate, habent originem: il-lisque omninb tenetur Majeftas, licfct judicari proptereS. aut plečti in terris non valeat. Hinc Regibus, quineminem prarterDEUMiuprafe ha- E ^ent, 34 ARCANORUM STATUS bent, quem metuant, eb erit horribilius judi-cium,qubdipfi Soli DEO peccent. Tot morti-bus ( ait quidam ) digni funt Imperantes, quot ad fubditos perditionis excmpla tranfmittunt. Non emanebitpoenadivina,licet infiigi nequeat humana. 16. An autem hacc duo flmul ftare queant: effe in clientela , &Majeftatemhaberein-duos, ratio dubitandi eft : Quia majeftati re-pugnat dependere k Superiore. Ita eft, fed per clientelam non dependet a fuperiore, nec de-pendens inde redditur inferior, dummodo id faciat falvo fuo jure. Conftat id ex his tribus propofitionibus: Primb, qubd major, aut minor potentia non pariat ullum difcrimen in Maje-ftate. II. Quod obftričtio fimpliciter, non infc-rat fubječtionem : ficut nec patrocinium Do-minium. lII.Qubdfemel Rex, femper maneat Rex,nifi manifeftb cedat Juri Regio. Ideb IicfcG in Judiciumvocaverit Antonius Herodem cli-entelarem Regem propter occifum Ariftobu-lum, nihilominbs , cum ille rem expendiflet maturius , in eam pronuntiavit fententiam Regio charačtere dignam: Non oportet euitt, LIBER II. 3T qui Rex audit, fa&orum fuorum red-dere rationem, alioquin pro Rege non habendum: Poftquamenim femel il-KRegiushonorconcefTuseft,^quum eft?iitpotentia quoqueRegia5hoc eft, plena & libera illi indulgeatur. Cliente- las, depofita arbitria-,patrocinia, jam pafTim in Europa pračticari palam eft 5 Nemo tamenin-de vuit amittere Majeftatem , qui alias Princeps eft. 17. Interim Poteftas Majeftatica Principis non ita circumfcribij imitarfque valet per pačia, & capitulationes cum fubditis, ut abhistolli, fubtrahi'que queant illi abfolutb qu sedam Ma-jeftatis jura, ut funt tributorum exačtio, legum poteftas, Jus feciale &c. &c. Ejufmodi profečtb licčtaliquod moderamen ferre valeant, Iimi-tari autem in totum, haud quaquam pollunt, quia hoc ipfo tolleretur ipfa Maiestas , cum hxcexillisconftituature{fentiaIiter. An autem sequum eft,ut PrincipesMajeftatem fibiaDEO cbncreditam proftituant inferiorum placitis aut infplentia ? quis hoc juftum dicat? Quid fi autem hoc Princeps pollicitus flt, vel plane jure E x j uran- 3 five patrare. ' ,' 29. Fruftra fica, & gladio cum fato concertas; patientia & obfequentia plus obtinebis. Si di-fexeritis diligentes vos (ait apud Matthaeurrt Veritas iEterna) quam mercedem habebitis? nonne Ethnici & Publicani hoc faciunt. Regibus omnibus obfequium debemus, fed ma-jore cum merito impijs & flagitiofis. Quam-vis legum contemptor, quamvis impius, quamr vjs ignavus, quamvis crudelis, tamen Rex eft provifus Poteftate a DEO in omnes fibi fubječtos. Subječti eftote omni poteftati hu-manse propter DEUM,& qui poteftati refiftit DEI Ordinationi refiftit. Generaliter Apofto-. lusjubet obfequium, & in obfequij mercedem finčmque ponit DEUM. Nec enim Pauius loqui poteratcje bonis Regibus, qui tunc nullf * G i crat 54 ARCANORUM STATUS erant, nifi pagani, Tyranni, Nerones & Tiberij vitiorum quorumcunquc prototypa. Undc malfc Miltonius objicit: Qui vitiofae potefta-ti refiftit, ille DEI Ordinationi non refiftit. Quis enim nefeiat tunc nullos aiios fuifle, quam vitiofos Principes, 8c tamen Paulus tam empha-ticis verbis, fuis Chriftianis inculcabat obfe« quium. Si omnis poteftas a DEO eft, aut nul-la erit vitiofa, aut aliquid erit vitiofum k DEO ? Quod eum faerilegum eft cogitare, abeat in ma-lam crucem cumfuaPoteftate vitiosaMiltonius, ejufque fequaces. Officium potius k vitio di-ftingue: illud,abhoc, nonafhcitur. Poteftas eft a DEO, vitium a Principe. >fcquaquam excedunt Imperantes limites of-ficij ex poteftate fibi 2t DEO commifsa, fed * Titiosa voluntate, corruptffque vifce moribus. 30. Edic: quis erat Piiatus ? Ethnfcus, Ju-^cx peffimus, & tamen poteftatem habuit k DEO, liefct perverfam voluntatem, ubi coi> demnavit innocentem. Non haberes, aif Chriftuspatiens, poteftatem in me, nifi tibi data e/Tet defuper. Quis erat Nabu. •hodonofor? Rex injuftus, & pdHmus uiti* omnoR LIBER IL n omnes homines,ait facer textus. Nihilomintis tamcn teftatur Propheta Daniel: Nabticho- donofori datum efle Regnum &pote-ftatem a DEO. RečU igitur, qui Potcfta-ti refiftit, ordinationi divinas refiftit. Abufus poteftatis non exolvit fubditos obfe-quio. Sedaudioteobftrepentem: DEO magis obediendum , quam homini. Omninbin ijs$ quac fine evidenti periculo ani-mx agi nequeunt: fed ideb non refiftendum Principi, non neganda illifide», non reverentia, non vafallagium. Audi S. Auguftinum in PfaL 124. differentem: Julianus,inquitiilc,extititin-fidelis Imperator. Nonne extitit Apoftata, ini-quus, Idololatra? Milites attamen fideles fer-vierunt infidelilmperatori. Ubiveniebatur ad caufam Chrifti, non agnofcebant, riifi illum » qui in Gcelo erat. Quando volebat, ut idolaco-lerent, ut thurificarent, praeponebant illi DEum. Quando autemdicebat, producite aciem: itc contra gentem: flatim optemperabant. Di-ftkiguebant Dominum acternum k Domino tempor^H. tamen fubditi erantpropter Dominum jf, ARCANORtlM STATUS minum aeternfum etiam Domino-tempoi*ali. Ita^ D.Auguftinus. Ettufac fimiliter. Nullibi di-vina lex fubditis,i mperavit, malorum Principu vel exempla fequi, vel flagitia imitari j at ju ms ob'fequi eorum, diftričtfc prccepit. Omnis' aliima ftibljmioribus poteftatibus fub-; tlita fit. N^il/enim vetat' mate vivere, 6c bene* prsecipere i malum eflTe Chriftlamim, borium Imperantem. fSatis eftRegem efle: unčtum fa-' croGhrifmate, & prpvifum Potekate viDEOac-i. Sam. cfcpta. Quis igitur extendet ( cum Samuele ju-' i6. re eXprobro ) manumfuam in Chriftum Domini, &;erit innocens? Non erit mecaftor; quia Mftoriicfacrac perhibent cavendum, ne quis il-; lius mcliatur ihteritu m, cui fidei & Sacramenti! rtligione tenetur adftričhis. Davidem (quem> jim alibi in exenyIum adduximus ) contempla-* re denub,in altiffimo fcilicet nočHs filentio, in ttntorio campeftri, ad lečhim Sautis Regis^im-pij, fcelefti, hofofque fui maximi, adftantem : & ne m i ne vifum, vmdičhc proximumrvid:orix> certum, & de fucceffione fccurum; unico ičfccn Jjfofti demere vitam , iibi adfcifcere Regnum, omnibuskde^ente lfrael pacem-dare valebat,. t..par. LIBER II. parcerctame malebat, Non,inquit,mittam manum meam in unčtum D E L Repreffitigitur (aitquidam ex Patribus) cum gladio manum, & dum in hofte timuit facrum oleum, DEO voluntatis fuse fecit facrificiuln, & Regi, cui adftri&us erat David, pneftitit fidei obiequium. 31. Quo exempIo David [ibi etiam, cum in Regno Sauli fuccederet, profuit > ut difcerent ab illo omnes fidem Regi proprio fervare, nec ufurpare Imperium, fed vereri. Majeftas in quaiicunque homine eft, femper Sacrofan&a eft: nulli unquamimpune premenda, non ar-<5tanda,non examinanda, non judicandg, non mulčlanda, quiahis omnibus altioreft. Quanti deinde malorum montes obruunt Rempubli-cam, inqua fubditis infurgendi in Principes, & Magiftratus fupremos poteftas conceditur 1 Ipfe Majeftatis Ofor Cicero fatetur inPhilipp. multas inRepublica feditiones fkpb fačtas, cum Reges eftent exačli, & Tribnnitia poteftas eflet conftituta. Nunquam tantum boni fperari pdteft ex vičtoria, quantum mali accipitur ex ciade civili. Seditiofi nunquam pugnant pro H - Patria ?8 ARCANORUM STATUS Patria, fed contra patriam : malč applicant ve-nenum promedicina: unum excutiunt, & peius induunt jugum. Non rečta Via eft ad emen-dandum Principem, univerfam turbare Rem-publicam. Princeps non tantum eft tutor, feu adminiftrator Reipublicae, qui abigi poftit pro-pter fufpečtam tutelam, aut malam adminiftra-tionem^fed Pater etiam eft, quem nemo bonus negare poteft: Poflefloreft,cui via fačfci pofTet fio tolli nequit. Dominus & Rex eft, per po-teftatem a DEO acquifitam, qui a fubditis ju-dicari non poteft, fed a DEO, quofo!o mi-nor eft. 32. Si damnas mala confilia (monitum eft Bal-faci) vel vitae flagitia inRegibus, nunquam tamen ipfamMajeftatemimpetito 3 hxc facra,haec a DEO eft. Et licšt inde veliš, vel defalcare fuperflua, vel avellere inculta,ne tamen illam eradicato, aut evellito, fed colito, & obfervato, quod jurafti. Diademata fančta funt etiam Gentilium capitibus impofita, quia Petrus & Paulus cum primitiva Ecclefia, Poteftatis Cha-račterem adorarunt etiam in Tiberio & Nero-ne. Poteftatis fumm^ praefentia eft etiam in malo Principe, hunc li obfequendo colis, vel per- LIBER II. ?9 perfequendo lsedis, etiam illam coluifle, vel Is> fifle convinceris. Non fatis eft ex vetufto more cum feditiofis interpellare, & dicere Re-gemefle nomine, Miniftros autem regnare: publicum 2cs profundi cum inopia omnium: confcientias libertate privari cum defolatione Religionis : & centum talia, qux allegantur, non examinantur, non probantur: & licfct con-ftaret de his,an ideb armis plbs opus, quam pre-cibus? an magis Imperio, qukm obfequio ? an Chriftiana potius' patientia, qukm feditiosa con-tumacia. Ferendum, non tollendum, quod emendare non potes. Majeftas propterpr«-varicationes & iniquitates fuas non definit etfe Majeftas, quia obfequium illi afubditisdebetur ex titulo poteftatis, omnibus Imperantibus in ipfo primo Imperij momento dat« : Quod, quia in controverliam non cadit, niii ex facris li-teris veritatem illam, quam ex ore Apoftoli pronuntiavit Verbum divinum o m ni s Po-teftas a DEO, eradamus luculenter con--fequitur, fubditos Majeftati obnitentes, obniti divin« ordinati oni, utpote qux extra fubječtum Maieftatis concipi non poteft. Brevitcr com-a , H 2 pr^hen- to ARCANORUM STATUS prehendo omnia : Duo funt modi compellen-di quemque adfrugem: vei per jus $ vel per vim: eodem modo injuftum & iniquum Regem in ordinem redigendi alia ratio non eft, quam ci-tando in Jus tque Patres filijs, filios patribus, 8c uxores maritis, fervos Dominis orbaverit: Et exinde oriun-dumexiftimabantprenitentiaeprincipium,unde crudelitatis origo proceilerat. Media erat hxc via, & adcompoiitionemtutifiima. Verum piurimorum non folum de relidua Hugono-torum, fed de caetera quoque Nobilitate , vin-dičhe anhelans animus obftitit faniorum menti-bus; bellumque fvalit fubditis in naturalem fuum Principem ( ad quem folum, non ad il-los Belli Jus fpečirat ) nulla alia fulti ratione , quam qubd Vi m vi repellere liceat. Sedgraviter, hocnon rečtfc mtelle&um princi-pium perftringitThuanus Prsefes: vim oppone-re fubječtis Jus non e(Fe, nec fi Rex injuriofus fit: id fatis docuifie DEUM, infelici conatu to-ties re antea a Proteftantibus tentata, cum & fegendo Imperio imparem Regem per aetatem caufarentur, & Regis Con filiariorum iniquam adminifirationem prcomod£q; profequi teneatur,id intelligendu eft,fitantailli promereantur cujra: quid verb Rebelles mereantur ? per fe liquet. Obligatio ad procurandum aliorum commo- dum LIBER II. 7* dum non rečte infert, neglečtum proprij comr modi, cum vi natura Amor incipiat a fe. Aut populi commoda eadem fint cum Principis commodis , aut praferantur hujus utpote di-gnioris commoda, illorum veluti inferiorum commodis. Si caput doleat, caetera membra languefcunt. Corpus, ut ut, falvo capite, mu--tilatum eft, manet corpus: at fine capite čada-ver redditur. Refpublica, fiin membris pereat, non tanti eft, quanti incumbjt Principi ,utami£ fam Majeftatem recuperet. Quaerenti, quod iuum eft, extrinfeca funt omnia qux tertius pa-titur, nec in culpam ejus computari polfunt: quia qui quaerit, quod fuum eft, nullam injufti-tiam comittit. Eodem modo licet rebelles non •fuiflent Provinci«* fed abufurpatore alio, ere-ptx per injuftam vim legitimo domino 3 nihil ad recuperandum offkiet earum etiam extre-flium detrimentum: hoc malas fux forti, non Principis culpxdeferredebent. Nihil enim ini-quumagit, iua qui repetit. Non eft caufa dire-čta Princeps eorum, quac ex accidenti obveni-unt. In fola Battavia, m Balfacus , videtur DEUS favere rebellioni, ublque alibi a parte Principumftat, & jubet, ut c qruoque. reponunt apucL eitatum Hennigium loco praefato, puta 11 civitas Rečto-i rem LIBER II. 73 tem pofcat, Princeps verb eum dare recufet, nec verb ipfe velit regimcn,& adminiftrationem in fe fiifcipere : aut , fi auxilium contra eme-mam vim hoftium petentem,Dominus res fuas fibi habere jubeat, licuti aliquando fa&Um cum Boruffia petenteauxilium contra Polonos, cui aute m refponfum ab I mperio: Vi d e a a t ,qil O-modofe confervent: quibus,& fimilibus cafibus facfle pr«fumitur dereličlio: Atfi tate quid petat Refpublica ( corrigitfe idem ) eo tem pore, quo impofTibile erat, ut a Domino praftaretur, certe animus derelinquendi prsc-fumi nequit, e6que minus, fi Dominus per-feverare in fide jubeat, rčfque fuas ad tempus quacunquerationetueri. Nam in rebus trepi-dis Imperantes, fuis> mox adefle non polfunt, nec propterea tamen deperdunt Jus & Majefta-tem in fuaT Ce.flerat primb Bardanis furori Gotarzes, & ille pro non dubio Rege fe gerebat: Interim Gotarzes Hircanorum ope bellum re-novat & vincit. Proximo aevo Cailmirus Poloni« Rexeundem cum Gotarze cafum fubijfj is*pulfus Regno, Auftriacorum ope, pellentes fe expulitSvecos. Aliud eftimpediriad tuen-dam fuam Majeftatem, & aliud deferereillam. K Hoc 74 arcanorum status Hocinnoftro ftatarbitrio, illud in difpofkionc tortunae. Interim certiflimumcft, Majeftatem fccile non derelinqui, difficilibs prafcribi, pne-fcriptam verb, vix tutb poffideri. Immunitas haec lceptri eft. CAPUT IV. Aditus ad Regnum. Uemadmodum omne Imperium, omnc V^f Regnum, ommTque Poteftas k DEO eft itamediatfctribuitur, aut Succeffioni, aut Elečlioni. 2. Succeffio Jus haereditarium, vel gentili-tium eftpenes Imperantem. Elečho Jus libe-rum, vel|apud Primores,vel apud Deputatos populi, vel apud ipfum populum. Illa fano-vi-nemfpečtat, te merita. Ibi Princeps nafci-tur, hIc fuffragijs quaeritur. 3. Elečtio vetuftioreft, fucceflio ufitatior, utraque digniftima, ii dignš obtingat. In Re-bufpublicis poliarchicis, ulji Principcs magis fvadere debent, quam jubere, olim frequen-tiorfuit Elečtio. Reges etenim ex Nobilitatc fumc- LIBER II. 7T fumebantur, non fuccedebant; pnefertim apud Germanos. Conftat id Ariovifti exemplo,qui elečtione populari regebat Marcomanos, Sedu-fios, & Harudos, poftcujus mortem dičhe na-tiones fe in libertatem pofuerant, doneč Ma-robodus Nobilis Marcomanus iterumRegnum occupaflet. 4. Imperaturusomnibus,2equumeft, ut ab omnibus eligatur. Generari, & nafei fortuitum 5 nequeinde jufta, aut certaaeftimatio: elečlione autem fecure proceditur, quiaJudiciointegro, confenfu omnium, & aučta libcrtate. Elečtio liquidem quoddam fimulachrum antiquae libertatis eft. Integritas Judicij fpemcertam pol-licetur boni Principis. Confenfus omnium fle-čtit omnes in obfequium, & amorem elečti. 4. C^terumad morem Kic, & genium gen-tis, populfquemagisrefle£tendum. Multisfuc-ceftio placuit, alijselečtio. Succeffio fifemper non fitgrata, eft attamen tuta, & fecura: ubi elečtio nunquam non periculis obnoxia, pro-pter veterem illam pridem inlitam mortahbus patenti« cupidinem, A tnbitionem, dico, Cunčlisaffečlibusflagrantiorem. saiua. Quanl*i 7* ARCANORUM STATUS Quanti funt, qui cum Poiynice clamant,- sCnCca. ProRc?n?velirnPatriam' penates, conjugem fiammis dare. Et quia ejuf modi conatibus op-portunifunttranlitus rerum, omnes ferme ca-lamitates obruunt Rempublicam Solio vacante. j. Hinc Annarcliia, live furor populi 3 ubi enimdubitat populus de fucceffore, ftatim ad feditiones rapitur: vel ad minimum, quidam naturaiis Impetus libertatis invadit populares animos, ut faltem brevi illo interftitio liberius tentent varia, & Modicum duratura li-bertate luxurient, quodfaepeRomanis Sede vacante obtigit. Praeter ^mulationes candidatorum, infi-dias externorum, fačtiones indigenarum , alia omnia difcrimina cohibentur, quando eft ce-ptus fucceftbr ex genere. Quoties impatientes mora; vix expečlant excefliim Regis, fed adhuc vivente illo, fuccefTor quaeritur, parantur pe-dicae, confinguntur calumnia^ ut nihilmelius fit, quam cum farna mortis conjungi famam fuccefloris. Sic Tacito tefte fimul exceftifTe Auguftum, 8c rerum potiri Tiberium farna Io-nofum Auftriacis , qubd, nifigloriofa, de illis icnbere Galli non habeant. 8. Gramondi Illuftris viri calamus exaggerat in immenfum Auftriacorum Gloriam. Hxc quantafunt,inquit ille, acmulante augmentum LIBER II. 79 fortuna ; in gentem unam confertur Europac dominatio, fi Galliam demis, ferme univerfar. Et quod magis obftupefcat pofteritas, fpatio centum annorum patratum opus, quod olim vičtrix gentium Roma vix poft mille annos per-fecit. Uxc mihi mens eft, practer Europae domi-nationem continuatam ingente Auftriaca, oc-cidentalis Imperij pofleffionem oftendere, habi-tam ab ipsa velut in vinculis Elečtorum liber-tatem jam fermb annis ducentis. v ; 5. Tanti incrementi idem Gramondus fufpi-catur caufam efle Arcanum, quodabHifpanisIbidcra Theologis accepere. Nimirum : Expedire Reipublicse Chriftianas in gentem unam tranfire Europae dominium, nunquam alias extirpandis haerefibus, aut mahumetifmo: FortunseAuftria-corum annexam efle fidem Catholi-cam; fi unadominabiturgens, fidem unam fore. m Ita exiftimat Gramondus. Ego autemArca-num hoc dico Providentiae diviriae, ut tanta in unam Domum conveniant, quae tantum pro 4 fide, bi c 80 ARCANORUM STATUS fide, & Ecclefialaborat. Verumeft, fortunse Auftriacae annexam efle fidem Catholicam, un-de illi Reges Catholici, & Apoftolici dicuntur: Catholici propter hifpaniam , Apoftolici pro-•pter Hungariam. Litinam hanc linerent gen--tem dominariGalli,fides certb una fbret^ac major PaxEuropae, quam ali as dilacerat aemu-latio Regum Gallise. Sed oportet efle fcanda-•la&c. Abhis regredior. CAPUT V. Arcendi a Regno. i.A ,CAgnusin Regno labor, graveeftlm- . J.Vliperium onus, & latent fub Corona pungentes aculei. Gaiba rečte dicebat: Impe- riumfenon accepifle, fed illi potius alligatum efle, eum jam fui juris efle nequiret, & aifličta- retur occultis difficultatibus, quantumvis vi- derentur omnia ad votum fibi efle. Fingamus Principemjufliflimum, elementiflimum, pro- Yidentilfimum omnifque maculae |expertem; obnoxius tamen erit livori, & obtrečhtionib-js, illa Scythiae Alexandro in faciem objecit. Ut 7" fortior lis, quam quifquam : tam en alienigenam Dominum nemo pati V uit. Apud Tyrios, Maifilienfes , & Sy- racuianos racu&nos lege fundamentalicautum fuit, ne^ks unauamad Regnum affumeretur vir externus. 7. Id convincit ratio , quam Curtius addu-^.6. cit: ut eft cuique amor erga Patriam infitus, ita etiam, fuis quique parent placiditis, etiam cum is praeeft , qui magis timeri poteft. Na-tune affečtus pronior eft in fuos. Multi malunt Tyranum domefticum, qukm externum Prin-L. cipem. In quamdomumvefpilionesveniunt, figstum eft funeris: fic Reipublicae labentis , ad quam fulciendam adhibentur peregri-ni. Externi Principes fortunas fuas tuentur, fuis invigilant commodis , ut bene illis fit, quamdiu fint. Etenim non feruntur illo amo-re, acpatriota in Patriam. Confonantia amo-ris inter Regem , & fubditum reciproca efle , nec genio , nec cultu , nec veftitu , nec fer-mone differre , fed unum fonare , & refonare debet. Id quam arduum fit externo Principi, five patrios moreš deferere , five alienos aflu-mere, monftratHenricus III. ex Gallo Principe Rex fačtus Poloniae, qui furtim Cracovia di-lapfus , deferuit Poloniam , & opportunš in-travit Galliam , quae jam poft mortem Caroli fadionibusinfe divifa, Democritizare caeperat, L 3 Bat- ARCANORUM STATUS Gra-Battav« in Hifpanum Regem Rebellionis dus. aemula. Ita nimirum modica fides eft exteris Principibus , qui avita amant, aliena non curant. 8. Arcendar demum a Regno ele&i vo fcemi- fpoHt nX' ma^eulum, natura magis 1 c. 8.lt- fo&urfi ad Imperandum fbemineo. Et inPrin-cipio mundi prima fubjefhoms lex didrata eft fceminae, ut nimirum fubfit. Ipfa natura, ait Gnecus ille Menander, Mulieri nega-vitlmperium. Quid enim fbemina Kobili ( nam plebeis plane praclufus eft aditus ad Imperium) mollius, quid tenerius ?aeproin^ de quidimpotentius ? mollia quippe nondu-rant, tenera nil audent, fiaccefcunt utraque. Imbecillis & Impar laboribus hic fexus: & 11 licentia adfit, faevus, ambitiofbs,aitTacitus. 9. Expertum id HungariaeRegnum in Maria Ludovici Regis filia, quam ex parentis merito Primates Hungariae non Reginam, fed Regem falutarunt. Nupta Sigifmundo Romanorum Imperatorinegavitin dotem Regnum,liblque JuraMajeftatis omniarefervavit, diclque, fcri- p^erbi,acfculpivoIuit Maria Rex Hungaria:. at LIBER II. 87 at nulla diu fcernina pondus habet. Rexit enim ut fceminx lblent, malfe, 8c ex libidine unius, fe-pofitis Primoribus , quam ex foemina Regem malo fuo creaverant. Excandefcit defuper vir gravis, idemque Hungarus in Hiftoria fua Bon-finiusinquiens : Quot mala Hungariam, im-becillitate foeminei fexus invaferint,probequi noflet, diceret infelices Hungaros , quibus mulier imperaret 3 prsepofterum rerum huma-riarum efle ordinem, qui viros fbeminis fecit ob-noxios5 inverla jam efle natune jura , nec fu-nerefle aliud , quam , ut viri mulierum locb neant, penfadifponant: contra i\\x, pro Kis arma fumant, & vinlia muniapaflim obeant. Pro-inde inverfos naturze moreš non ultra toleran-dos: Virile revocandum efle Imperium , ne eftceminati ubique gentium Hungari prsedicen-tur. Quod & fačtum eft: vocatoinRegnum Carolo Neapolitano. Rediš lege Salica apud Gallos cautum eft, ne lancea mifceretur fulb, nčve ulla portio haereditatis in terraGallica mu-lieri obveniret. Quod fančte in hsec ufque tem-pcira obfervatum. Ex divino procul dubio dičtamine apud Sapientem in Proverbijs Mulkrem fortem quis inveniet ? 88 ARCANORUM STATUS Refpondet fibi: manum fuam mifit ad collim ( nonadlanceam) & digiti ejus apprehenderunt fufum, ( non Scriptum) Oučjvvit lanam & telam ( non Coronam ) Et operata eji confilio manuum funrum, non in cu-ria,non in caftris. Freminaedomus cuftodia,&; liberorum cura eft. 10. In Regnis fucceffivis , ubi foeminsc ali-quando fequuntur mares , ferendum eft mu-liebrelmperium, & ubi fexui negavit natura, deferendum fanguini. Excludi non poflunt, fijurefubintrant, nequerejici, femel admiiTae Olim multas, prioribus aevis raras, ab uno feculo huc pneter Chriftinam Sveciae Re-ginam,quaefideizelo Regno cefllt, & modb no-viffime Regina Anglije Annam, qux Wilhelmo Regi fucceftit, vix Europa habuit Reginas Regnantes. Plures tamen Regnorum Regum-que tutrices, fed eventu etiam vix optato. Nam indeGajlia, &Hifpaniain multas fačtiones di-vifanunquamquievit, nifi abrogato muliebri Imperio. An fexus vitio /an semulorum livor^e ? in ambiguo finimus. Sane iučluofum erat videre Catharinam .....~ .............Me. LIBER II. 89 Medicseam Ludovici XIII. Matrem & filio ju t-fam aula abfiftere indičto ad Blefenfes exiiio. Luyneus incitabat Regem,ut naturam exueret Filij, Galii indolebant Reginac Matri, confortes fortunae. Ancraeus vir potens, a fecretis Regi-nxy infruftaexcarnificabatura Malevoiis,Ga>-ligaya Reginse matrona confidentiflimaatene-ris, rapiebaturadfupplicium; uterque non alia noxa, quam qubd Reginse Parentis favor illos elevaffet in altum. Tantum audebat Luinaei fivelivor, five aemulatioin Reginam Matrem, ut in filio folus occuparet Regern, & Regnum, quod & fačtum fuit. Ita nimirum vel hoc uno cri mine, fi crimen eft, rea efle debuit Regina, quia Mater, quiaFcemina. Felicius& Regni tu-telam, & Dominium gerit, hoc, eum feribo, tempore Anna Regina Anglije,unicum co-lumen Europese libertatis, Beilona feculi no-ftri. Orbismihieft teftis univerfus, qui obftu-pefeit, quantaRegia hxc Foemina, fuprafexum, exantlaveritinGermania, in Belgio, in Hifpa-nia,in mariBalthico, Oceano, Mediterraneo? Notoria non feribo, fed hoc unum conftanter aflevero, hanc unam Reginam exxquafle om-nium Regum antecefforum fuorum encomia, .. M gloria SO ARCANORUM STATUS giori'3 magis fuperior, quam par. Ufque adeb in eam omnesconfpirarunt Regiaevirtutes, ut delicium lit totius Angliae, Parlamentorum Arbitra, feditioforum domit.rix,& unicumadver-sus ufurpationes Gallicas repagulum. CAPUT VI. Finis Imperantium. i. OVavifTimumXenepliontemAudio :Rex v3 eligitur , non ut fefe molliter curet, fedutperipfumij, quielegerunt, bene, bea-teque vivant. Dominium finis Regni non eft, fed publiciboniratio , cura,tutela. In hunc finem eligitur Princeps: eb collimant omnia Regni negotia, 8c boni Principes non aiib inten-dunt. Difcrimen hoc Regis a Tyranno eft, quod ifte fuum ipfius commodum fpečtat, & quaerit: atRex fubditorum. Tu civem patremque geras: tuconfule cunffis, Non ti bi. Nec tua te moveantjedpuhlica damna.' Ita Mufa fvadet. Hadrianus Gefar in concioneadSenatum pollicebatur, ita fe Rempublicam gefturum, ut fciret populi rem efte, non fuam. Illius fanc Princi- LIBER II. 91 Principis Magnitudo ftabilis , fundatlquceft,Sencca quem omnes non folum fupra fe efle, fed etiam 1" pro fe fciunt. 2. Plato duo in Republica prsecipit Principi-, bus: unum eft, ut utilitatem civium procu-rent, ut quidquid agant, ad eam referant ob liti commodorum fuorum. Alterum, uttotum corpus Reipublicse attendant, ne dumpartem aliquam partialius tuentur , reliquas periculo exponant, vel plane deferant. Bonus Prin-ceps commoda civium nunquam divellitafuis. 3. Una proinde cynofura, & Stella polaris Imperantiumeft, SalllS Populi. Haecregina legum omnium, hxc Iex regia, & una prae om- nibus, Principi cordi efle debet. Adhanclegem univerfalem refero diutur- nitatem praefentis Status , ne in aliamformam mutetur: tranquillitatem puhlicam, ne pax tur- betur five interno, fi ve externo motu : civium falutem, utbenefitillis : utilitatem Reipubli- cx, ut afHuat, neve egeat: Imperantis denfque fecuritatem domi forfsque. Altiflimus ifte fi- eft,qub ampliusPrincepsaflequi non poteft. Ingens negotium, quod totum hominem requi- rit. Arduumopus, quodfermeoccultisratio- M z nibus 92 ARCANORUM STATUS nibus, &coniilijs magis,qukmvulgaribusopi« nionibus agitur, perficiturcjue. 4. Ad finem verb boni publici tutb confe-quendumduoconducunt Imperantem. Nimi-rum probitas morum , ex qua Principi magna farna , &:exiftimatio, facile fubditorum obfe-quium , & felicitas externa. Alterum eft Ars rečle Imperandi , & admini ftrandi Rempublicam :Hifceduobus me-dijs adaequate aflequetur finem Regni. De poftremojampartim dičtum , & dicetur dein-ceps fufius per totum hoc opus Arcanorum Status 5". Primum, capitehocpaucis expedio. Pro- bitatem itaque morum Principi adjungo, ve- luti manudučtricem ad finem fibi praefmim. Arles Nam Reges olim eligebantur ex viris bonis pro- 3. Pol. pter excellentiam virtutis, aut rerum ex vir-c. IO. r n tute geitarum. Maxima autem virtus in Imperante eft m O- resavitijsabftrahere,ii:inculpatajvitaB farna fe fubditis reddere confpicuuin. Omne fiquidem vitium tantb confpečlius in fe erimen habet (teftatur Cicero ) quantb ma- • * jor, LIBER II. * 93 jor, qui pcccat, habetur. Unde Principes non fblumvitia concipiunt, fed ea infundunt fub-ditis 3 vel fi non inliindunt, malfc faltem audiunt apud illos. Nemo malus felix 3 8c improbo nemi-nibenfc efle poteft. Ubi non eft pudor. Nec cura jurh Janfiitatis, pieta* ,jidcs: injlabik Scneca. Regnum eji. Imperantium peccati pcena femper major eft, & fecum plerumque trahit calamitates publi-cas. Tria autem funt, qux probitatem morum impediunt, & vitia fomentant Principum. lmmodicaecupiditates, adulationes, & profperi eventus. Namfecundae res jure funt vitijs obtentui, Principčsque fui fecu-rosreddunt. Ah fed quanti falluntur! quan-tos praematura libitina abripit! quantos in me-dio fortunarum auge mors invenit! Henricus ille quartus, Rex verfc magnus Galliarum, cum primum ex adversa, quam ante, & in aditu Regni tulit , forte refpiraflet 3 illicb fub pratextu cujufdam Reipublicae Chriftianae univerfalis, meditabatur arbitrium in totem Europam. Et nihil jam deerat,nifi operi ultimamanus,quam M 3 prsevenit M ARCANORUM STATUS pravenit altera, quaeficaria, & Regi fatalis fuiti Occifo enim Rege , occidit, & concidit tre-mendailla univerfalis ReipublicaeMachina, quae Galliam in Europac erigebat Monarchiam, 8c perdebat Auftriam. Itaex nimia fortuna citior eft liepe cafus, & velociorregreflus, quam fuerit afcenfus. Prsematura non du rant, fuperflua no-cent. Segetem nimia fternitubertas,aitSeneca, rami onere franguntur, ad maturitatem non pervenit nimia fzecimditas 5 idem quoque Prin-39' cipum evenitanimis, quos imoderata prolperi-tas rumpit, qua non tantum in aliorum inju-riarn , led etiam fepe in fuam , fuorumque utuntur. 6. Ideb modum imponere lecundis rebus, vel dun.taxat non nimis credere (erenitati prze-fentis fortunae, probi providfque Principis eft. Probitas virtus eft, fortuna accidens. lila, inter PIanetasfixum, haecfydus erraticumeft. IIlu-cefcit, & illudit : tenebris ob vol vit, cum lu-men oftendit. Quis nefciatdeinde adulationem probitati obfiftere ? Illam adulationem, inquam, quaelinedifcrimine omnia Principum,honefta atque inhonefta,venaudatveIexcufat. Aften-tatores collyriu illud fatale non oculis tantum, fed fed animis imprimunt Principum, qub in maxi-mis vitijs fpeciofas intueantur virtutes, & in perniciem fuam fallantur incauti. In fuperibia, majeftatem autumant; infaftu, gloriam; in avaritia,frugalitatem j in ira, Juftitiam 5 in libidi-ne, licentiam 3 omniademum fibi licere autu-mant, quac libent, nam ni bil eft , quod credere defe , Non pojjitjum laudatur, D/j s cequa poteftas. 7. Cupiditates immodicse nutrices vitiorum funt, quia ex cupiditatibus omnia vitia nafcun-tur. Ratio ipfatam diii potens eft, quamdiii di-dučta eft ab aflfečtibus: fi immifcuit fe illis, & inquinavit, non poterit continere, quibus frae-na laxavit. Cecidit Phaeton laxatis nimiiim equorum fuorum habenis. Nemo Jure imperat, qui fibi im perare non poteft. Refraenet primum libidines, fpernat voluptates, iracundiam mo-deretur,refolvatavaritiam, caeteras animilabesciccro repurget: tuncque alijsincipiat imperare, cum ipfe improbiflimis dominis,dedecori,turpitudi-ni, ac vitijs obtemperare defierit. ^g. Ad probitatem hanc morum moveatPrin-cipem maximfc,bona farna ac exiftimatio,quam ille inde fibi comparabit. Farna extendere fačtis s* ARCANORUM STATUS eft virtutis opus. Gloria virtutemTvelutiumbra Solem fequitur. Accedit felicitas eventuum omnium, quamfibik virtute infailibiliter polliceri poteft Princeps. Ita Xenephoncredit, nihilei, qui in alios Imperiu habet, quidpiam gloriofius, acopuientius,quam virtutem, quam juftitiam, quam animi magnitudinem efle pode : Hasfi. quis poffideat Principu m ,duplicem aflequetur, animi nimirum, & Regni felicitatem. DeniqueProbi Principis Imperiu etiain odio-fis rebus, 8c deteftabilibus, aequo omnes animo patiuntur, confidentes in moderatione,& aeoua-nimitate illius , quem improbitas in tranfver-• fum nunquam egit. a Capite bona vaietudo: inde omnia vegeta, erečta , aut languore de-mifla. Flexibiies quamcunque in partem duci-mur a Principebono. Exemploplusoperatur, quamImperio. Ibuntinobfequium virtuti,& ervicaces frangenturad confpečlum Principis oni, & virtuofi. - Verlim probitati Kuic, ac virtuti aflve-fcant Principes ia teneris. Fruftrit eft in Princi-patu pudorem induere , quem prima juvenjta exuimus, Nunquam melius finguntur Principes, quam cum nondum fe fciunt elTe Principes. LIBER II. 97 pes. Cunse Principum praludia funtregnorum. Certum enim eft eos, ait Galli& quondam Magnus Minifter Comineus , quiinullare unquam excelluerunt, maturfc puerilibus ani-mis ad eam rem acceflllle. Totnm quidem hoc conliftit primum in Benefieio DEI: proximfc in educatione. Teneri rudčfque animi faeilfc ea capinnt, qux poftea perpetub retineant. Maximi profečtb refert, foboliin fpem re-gni evehendx, Viros prudentes,& probatse ac integerrimae vitae adjungi. Probos ii veliš ali-quando, Imperatuvos filios, probis committas necefle eft in difciplinam Viris. Proximisap-plicaturomne, quodtenerumeft, &ineorum fimilitudinem crefcit. Non aeque Parentum,Scncca quam paedagogorum moreš inducit adole-fcentia. i o. Ideb juftam, & doloris, & querimoni2C caufam habet populus, cum fui Principis libe-ros videt male inftitui, & ab hominibus impro-Comi-bis educari. Certum quippe fibi, & pofteris malumominatur ex mata educatione illorum, qui aliquando imperaturi funt. Ita nimirum ab educatione bona, vel mala, pendent reliqua vitacbonae, vel mal#. N CA- CAPUT VII. Quid in inchoatione Regni Obferuandum. A \ momentum eft bene inchoaf. JW fe gubernacula Regni, quo enimhaec modo caeptafunt, eoplanefinientur : & Salu-ftij;omniumquepoliticorum calculo Imperium ijfdemartibus facillime retinetur, quibus par-tum eft : in quo vis fermb totius hujus arcani confiftit. Aliter tamen, qui autfuffragijs, aut fucceftionis Jure ; aliter qui per Tyrannidem occupavitregnum, in principio gubernationis fiux agit perfonam regiam. Nonomnibus una fcenaeft, licčt unum theatrum ferviat. Cuili-bet fuafunt particularia arcana, licetin multis coincidant, eo duntaxat difcrimine, qubd etiam egregia, & in fe ipfis virtuofa fačba Tyrannoru, Ufurpatio iniqua contaminet,utKlcetiam verum lit, Bonum ex integra. caufa, malum exquolibet defečtu cenferi. „ ! 2. Novi Principes communiter applaufum habent, quia rebus no vis exultaf populus,nova illi LIBER II. S9 illi placent, Sc novitate rei trahitur fine difcrimi-neinbonumvel malum. Aggratulatur novis Principibus 5 ubi auteminfenuere Solio, fepe contemnit. Pravertendum huic periculo mature obtentu magn« famae , quae in novis caep-tis femper validiilima fuit: Multique experti, prout prim« ceffifTent Imperiorum cunx , ita deinceps in tumulum ufque. Sed malo fato Regis , & Regni contingit interdum, ut primos moreš mutent Principes, & cum illis quoque mutetur fortuna regni. Multorum Principum initia grata, fed exitus triftes. 3. Sit igitur primum incipientiu mPrincipum artis opus, ut rečle incipiant, & a primo te-nore, fi rečtus fuit, nunquam deliftant. Inde felixaugurium, atque certumOmentotiusfu-turze adminiftrationis. Imb fi deinceps quan-d6que deflexerint, obliterabit prima opinio fe-quentes noxas. Pnmx fymx adlaborandum femper, qux, qualifcunque fuerit, fivebona, five mala, femper manebit magna. Atque hoc primum, & generale Arcanum eft, ut Principes in primordio regni tantam apud fubditos obtineant exiftimationem ,ut nemini illorum, N 2 nequi- ne quidem fubvenire poflit dubium defutura bona adminiftratione. 4. Altera pars Arcani eft , ut in hac prima acquifitione feitafirmentitt ftatu,ut non folum in fubditis nunquam pertimefcendum fit revo-lutionis,vel aprimo tenore feceftlonis pericu-lum$ fed etiam quafi afvefcant illi praefenti re-gimini, quodnon tam promulgatione legum, vel evulgatione fuae mentis, quam occultis con-lilijs, ac defuper ipfo opere invehendum. Stabit opus perfečhim, antequam conceptum exi-ftimabitur: afvefcentlmperio fubditi,antequam ipfius formam noverint. Ad hujus perfečtionem Xenephon in fua cyropxdia ita fuum defcribit, vel potibs inftruit Principem. Oportet eum, qui ad Reipublica? regimen accingitur, plurimis oculis , pluribiis-que auribus uti, ita ut ( quod notandum ) Caput ille fit, & in Authoritatis fua? partem neminem admittat. Ingerunt fe apud novellos Reges priores Miniftri, velopibus, vel clientelis, vel favo-re , & gratia apud pradeceflorem pravalente?; Item Principes fangvinis, aut ipfie Regime Ma-tres, ut in Galiia fepe contigit, qux partem 1 Regni LIBER I I. m Regni, & negotiorum publicorum arbitrium affe&rant non tam prečarib ( quod interdum fa-lubriter admittitur ) quam aučtoritatis quadam lege, quaeopprimit iplendorem Majeftatis Re-gix. Procul Kine ifti, iftaevfc : Jura Regni in Regis fint manu. Zelotes fit Majeftatis fux, neque finat praeter fe coli aliud idolum. Cum nemine divifum Imperium habeat, adjutorium tamen apud fapientes quserat. Quantum alijs eonceditde Majeftate, fibi tantum detrahit de Regiaauthoritate; nec erit ex integro, fed pro parte Rek, quisquis folij focium habet. Jura de-nique Regnrirum, ut fiipra dičitum , incom-municabilia funt. 6 Duo poftremi Franciae Reges Ludovici, Matres Reginas aula exefte voluerunt, ut foli regnarent. Pčnultimo fualbr fuit Luynseus: MeminifietRegemfe, & adultum Regem: ab exačto aetatis anno decimoquarto , quidquid erat tutoriae aučtoritatis^, excufium : Rex jam k decimo, annumagit feptimum, exquo ab ex-ceflu genitoris precaria, nonRegia authoritate regeret. Matrem regnandi avidam vixpaflu-ram decedere fibi ufucaptum imperij Jus. Cu-pidinem dominandi non facilfc exui. Ita demum N 3 zelus lož ARCANORUM STATUS zelus Regni, vicit naturam filij, relegata Matrc fpecie honeftae, & neceiTariae quietis. 7. Ut verb omnia penes unum, ideft Regem, & ab uno fint 5 celare fe debet Princeps, & ad finem hunc praficua media, ficut & alia majora ftatus negotia in obculto habere, neque venum exponere vulgo, vel Aulicis, qui optimam faepe mentem Principum fugillant, vel planfc dilace-rant. Fačtis Kicopus alta mente praemeditatis, non fermocinationibus, vel difceptationibus. Sicex eo tempore, ubi Romanorum five Ari-ftocratia , five Democratia in Monarchiam mu-tata , &t fubunius Imperium reducta, plera-quecaepifTe occultfc, & per arcana agi ( tradit Dion ) cum in libertate olim fenatui popul6que omnia communicarentur. Alia tempora, alij moreš alia Refpublica , alia Imperij forma. Haec arcana dominationis, vocat Tacitus, oc-cultasnimirumartes, & confilia, quibus Status Monarchicus ftabdlitur, confervatur, acle-gitimis medijs augetur. Qu« tamen arcana obtinendae, intendendac, aut extendendse dominationis eatenus probanda funt , quateijus Majeftati Imperantisiferviunt citra jufti rečti-que periculum. At verb ubi hunc modum ■ • S K eggre. LIBER II. 103 eggrediuntur, & fuperbix, faevitiae, commo-dlfque privatis Imperantiumv cum pernicie Reipublicae accomodantur, tunc degenerant, & fiuntTyrannica. Dehis non nobis, quiafine his ftare poteft Status perfečtč Regius. 8. Lex , & ratio fiindamentalis ftatus Mo-narchici eft, ait Lipfius , ut unus fit omnium arbiter., rerum temporumque Dominus , qui tračtet cunčta confiii js ( additLivius ) non fem-perfequatur. Libera, abfolutaque poteftas ar-bitrationi aliorum,& difceptationi fuperevečta eft. Unus eft Princeps: ab uno omnis poteftas: uni tantum ratio reddenda : ille pra omnibus, qui in omnes poteftatem habet. Omnia haec fundantur in Jure Majeftatis, quae inhaeret per-fonaeRegiae ordinatione divina. Attamen abfolu-tam hanc poteftatem, quam Princeps fibi im-mediatfc , ut tališ fit, comparare debet, non imminuit juris, & aequitatis Religio, non vi-rorum fapientum confilia, non datie fidei ob-fervatio , non Leges fundamentales , quibus aliquando, in regnis praecipub elečtivis, Reges expačto, vel capitulatione adftričti funt. flsec enim non tam videri vincula poteftatis, qukm cenferi debent regula agendorum : eatenus tamen, quatenusnon derogant Majeftati. io4 ARCANORUM STATUS 9. Poteftatem verbMonarchicam,& Maje-ftaticam refolvunt, & imminuunt, ubi Pri-moreš regni infuitare audent Principi, ut fe-cit Condaeus, SvefFio, Nivernus & alij Ludovi-codecimo tertio 5 ubi legem ponunt Principi, per quam illi fačere non liceat, quod velit 5 ubi largitionibus Principis refiftunt 3 ubi, ne jura Majeftatis exerceat pleno Jure, audent, quod ©pponant 5 ubi ačta Principis fjndicantur a Parlamentis : quemadmodum tentavit Parla-mentum Lutetianum Anno 1620, adversus Lu-dovicum, cuifeRex oppofuit, &patrocinan-te Cancellario Varaeo evicit, poflepro Regis ar-bitrio adimi, quod »precario & libero indulto fupremi Principis polfidebatParlamentum. Ut kfoleradij, utaboceano flumina emanant, ita & Rege , Parlamentis authoritas 5 a quo , ubi defciverintjfatuifuntignes, van£queimpoten-tium viromm conamina ,dicebat Varaus. Ita Principi in principioprincipijs obviandum, ne ferius medicina paretur,quam malum augeatur. Initio ftabilita poteftas in confvetudinem abit. ia. Valebit plurimum ad ftabilitatem pofe-ftatis moderatum Imperium. Vim temperatam Drj quoqtu provehunt in m^jus, ^ Mo- LIBER II. ioy Moderata autem gubernatio duobus inni-titur. Primum eft, ut Princeps in initioRegni fufcepti odiofa non augeat. Abfint a novo Rege nova tributa , vel alia onera, maneant vetera: &itafe moderetur Neo Rex , utdein-cepstutbpoftlt, cum neceflefuerit, veteribus nova imponere. ii. Alterum eft, ut beneficijs, favoribus , priviiegi js , lrberalitate devinciat, quos polFit. Tyrannos imitetur in hoc , atque ita agat, ne quem novi ftatus j novlque Principis pceniteat. Auguftus primusoftendit l mperandiartes, ubi militem doniš populum annona , cunčtos dulcedine otij pellexit. Exquoenim omnium animos occupavit, vixdifficilš illi fuitjura Majeftatis occupare , ut unius fieret, quodantea plurium fuit Imperium. Mortalium ferme nul-fus eft, qui non alicuiillecebrae fuccumbat. 12- Tiberjusadhuc Imperij-Candidatus auxit Senatorum ftipendia non addučtus amore in jpfos, neque impulfus virtute liberalitatis, fed ut Viris magno animo praeditis occajionem adjmeret aliquid moliendi ad vers lis fe, & prx-> ' fentem gubernationemi Aliudfimulavit,aliud figit. Regiae prudentiae id proprium eft, conci- O liare liare fibianimos fubditorum , & ad ufiis fuos adjungere. Germanicum imitare; qui alium fpe, aliu gloria, cunčtos alloquio & cura fibi mancipa-bat. Etiam Vefpaiianum, qui folitus fuos adi-re, hortari, bonos laude, fegnes exemplo exci-tare magis, quam corrigere, vitia magis ami-corum, quam virtutes diflimularts. Porro initia Regnorum faepfc remoras ha-bent-, Infidiatores, intelligo , vel aemulos, vel Principes fangvinis, viros etiam ambitiofos, rerum novarum cupidos, ac plane domefticos hoftes, ita difponente fortuna, ut neminifit faci-lis afcenfus ad Solium. Quid in hac rerum tempeftate Principi agendum? Sanfc TacituslibriPrimi Annalium eaputquintum itaincipit: Primumtacinus novi Principatus fuit pofthumi Agripp« caedes. Nec multb pbft Agrippin« dolo, Jurtio Si-lano Afiae Proconfuli, £ Stirpe Caefarum oriun-do, nihil molienti, mors infertur. Principatus Vite liani primum fpecimen nofcebatur csc-des Dolabelke. Apud Tdrcaš ejufmodi non t^n* in exemplum , quam in morem venere. Abi-meiech ut Gedeoni folus fuccederet, feptuagin- ta LIBER II. 107 tafratres interemit: quantos perdidit Anglia Principes ex regnandi libjdine j Comineus reeenfet očtuaginta. Quanta funera alibi au-divimus clkm , &palam fačtaex aftečtatione Regni? vičtimse haec primae funt Regise fecuri-tatis. Timeridebent, quirnagna, fipofient, auderent. Horridum quibusdam videtur tale Princi? patus initium! Execrandx artes fecuritatis tuen-dx ! Invifum Imperium! Attamen res intimius perpendi, & non pmne ferrum licarium dici debet. Regum fecuritas , Regnorumquefta-bilitas prseponderat omnibus fingillatim. Non oportet damnare omnia, qux violenta funt5 Nam Jure naturae vim vi repellere licet: Jure gentium publica prae privatis confideranda: Sc noftro ufu pro Rege, & regno femper ftandum. PercjedesireadSolium, nefarium quidemeft$ fed fi csedi deberetnonciedens,quidtuncobfe-cro ? nonne.datur praevqntioni locus ? quan-tum Reipublicae periculum ex dilapfo hofte ? quis tumultuatores quis iniidiatores , quis s latrones in domo fua' patitur 5 & Rex patietur in Regno fuo in perniciem , in ^ecern fogm ? Nequaquam minus licere poteft Regib us, quod O 2 privadi io8 ARCANORUM STATUS privati impunfc exercent. Breve quidem con-finium Regni, & Tyrannidis, quia media qua-fieadem, fedfinis diverfus , & mediorum ap-plicatio alia. Idem ferrum efle poteft, quod juftfc velinjuftč ftringatur. Idem fačtumin Tyran-no iniquum, quodin Principe Juftum eft. Ty-rannis finis ufurpatio eft 5 & Regis, Status le-curitas , & confervatio. lile media applicat fine difcrimine jufti, & injufti: ifte Juftitiae &xquitativelutibafi & fundamento Regni in-nititur. lili nulla Poteftas in fuos, huicomnis. Subrepunt tamen aliquando etiam in aulasPrin-cipum Chriftianorum Tyrannicarum artium venena potius , qukm arcana. Ideo non minus magna cautela , plurimo difcrimine , & examine , qukm veloci executione opus eft in ijs , quae hominum oculis obverfantur , velut flagitiadominationis , quae ve vitas, famam, & bona petunt Magnatum. Hic vitanda temeri-tas, ira,praecipitantia, &p.rimus fervor. Cre-dulitas ne fit facilis , nec aftentatoribus aures pateant} nec publice praemia ftatuantur accu-fatoribus. Qui fupplicij rei funt, convinci: ubi fu-fpečti, caufae fundaridebent. In ejufmodi cri- minibus LIBER II. 109 minibusubi parcerebis , periculofumeft, fola etiam voluntas externo ačtu exprefla mulčta-tur. Nifus & conatus non expečtandi. Ad-versus Principem , & Statum vix datur parvi-tas materi«. Sufpečti relegentur : convičti tollantur : nimium potentes minuantur gradu , conditione, & opum comparandarum oc-cafione: refračtarij humilientur. Neutrales, fi aliks viri boni funt, concilientur comitate, ho-noribus , promiflis. Nec novum quid, in novo Regno eft, fiinfurgant, fi oblučtentur, II moliantur res novas inquieti ho mineš: adeč-que nec novum efle debet, fi novi Reges impe-dimenta removeant, obicestollant, prarupta complanent; omniametientes ftaterajuftitiae, ac public« fecuritatis , quse Regis , & Regni una caufa eft. SicCondaeos & Lotharingos ( Sanguinem planb Galliae Regium) ut&alios Principes propinquos , & magnos Miniftros non foliim in Gallia , fed etiam alijs in Regnis; imb virospurpuratos fub ipsa Apoftolica man-fvetudine,extorres,exules,multoties in carcere, / nsf rarb fub fatali fecuri vidimus. Infirma funt jurafanguinis, jura meriti, jura purpune, jura facra , & profana 5 ubi ex mora periculum, O 3 ex Iio ARCANORUM STATUS ex indulgentia exitiumeft$ indeque Ratio Status periclitatur, cujus Confervatio meretur ta-les vičtimas, fi nocent.es funt. Q^anta nuperpalla eft Auftria a Gallo ex fuggeftione unius viri purpurati ( reipfa Germanih Incendiarij) quem Cae&r Leopoidus jam ftringebat, fed clementius, heu! ( fi fas eft dice-re) quam parfuitj dimittebat (namalias cum ipfo extinguebaturingcns fiamma belli) ut plane miraculofit, quod hinc Galiicis, illinc Ot-tomanicis armis non fuccubuerit Domus di-gniflima totius Europielmperio. Sedvidimus apudpijllimam hanc gentem humana fuppleri a Divinis 5 & domefticis quafi miraculis uti ; atquenunquamfe illa minus periclitari, qukm in maximis pericuiis arbitratur. CordaRegum jn manu;DEI quidem 5 quimitemReges pij, Deo plane cordi funt. 13. Sequitur adhuc Arcanum aliud in pri-mordijs r^goi admodum falutare, quo ferme Tyranni feliciter in rem fuam ufi funt 5 Legiti-mi autem Principes felicius, ac magno fubdi-torum voto uti valebunt* Nimirum: lalva fua Majeftate, .c^terumnihjl immutare confeftim fn Statu, nec quoad formam Regiminis, nec quoad quoad Magiftratus , & publica munia, nec quoad psedeceflorum favore concefla privile-gia, nec quoad faedera cum Principibus exter-nis, necquoad alia fimilia, qux Principi nihil officiunt, fubditos verb mirum in modum de-vinciunt. Imaginem primi ftatiis permitte-bant Tyranni fubditis, reipsa dominatum eri-•gebant. Boni Principes reipsa finunt ea fuis vafallis, quibus olim gaudebant, neque praeju- dicarit Regiae poteftati. 14. Enimvero cadunt animo , imb' per-turbantur cives, ubi ex improvifo fe alios vi-dent, aliumPrincipem, aliud Regimen, alios Magiftratus. Refingi non poffiint momento Mortaiium animi. Novitas proxima turba-tioni eft. Sicut mutationes aeris corpora, ita Rempublicam alterant. Augulti principium in ftatuenda Monarchia fuit Feftina letite, utfuprk diximus. Senfirn, & per partes non imttitur, led ordinatur Refpublica in melius. Ut afvefcant fubditi rebus novis, tempusvo-lunt, quo oblivifcantur antiqux conditionis. 7 Q&edam confilia nulia re magis , qukm ex mora temporis convalefcunt. Intempeftiva, raro oportuna. 15. Tandcm 15. Tandem praefenti ftatui novus Princeps y fe in tantum accomodet , in quantum Regia Aučtoritas, & poteftas integra, &falvaper-manere tuto queat. Inprimoguftu vinum o-blečtat hominem$ubilargiterfiimptum,& ve-nis immiflum fuerit, hominem fibi reddit obno-xium , in fčque convertit: Ita Princeps ut fuos infuumufum habeat, primus fe fuis commu-nicet, aptčque accommodet. Ibuntinobfequium, &novum folemado-rabunt veluti Per& & Maedi orientem. Popu-laritas multum commendat Reges 5 Majeftati conjunčta Semi - DEOS facit. Utramquemi-fceat caute, ut qui Patrem amant, Regem fciant & revereantur. Si fabulam fe fecerit in primor-dio, erit in fine ludibrium regni. Gravitas cum comitate, virtus abfque fuco, pietas fine fuper-ftitione, probitasfinehypocrifi, praemiaex me-lito, pzna ex deli&o, Juftitia omnibus xqua, & in omnes 5 Domi forisque pax>imperium mo-deratum, Majeftas abfoluta 5 hxc funt felicia primordia novi Principis , fecuro, fauftčque omine duratura in longum aevum op tata: fcli-citatis. f CA- C A PII T VIII. Memoriale Jive Regis Ratiocinarium. TAciti Arcanum elV adhortantis Vrinzipcs^- V ut adeantftepius longinqu* Imperij, veio-eiflimi fidcris inftar invifenda. Ab Aditu Regni confeftim expendat Princeps Statum ac vires fin Principatbs. Si enim olim in Romana Repu-blica ( ut Cicero de legibus diflerit) Senatori id expendere necelParium fuit, quantb magis novo Principi ( quemonera& commoda tan-gunttotius Principatus) opus eritnofferegnum fuum, quamlate nimirum illud pateat? quan-tam militiam habeat ? quid valeat serario■? quos focios ? quos clientes ? ,quos amicps l quos fbederatos ? quos Stipendiarios ? quantas Pro-vincias ? quas Urbes ? quos Magiftratus ? quas nationes , quas colonias , quse commercia ? quos vicinos|? & fiqu«aiia Regni compendia, vel emolumenta fint ? Quippe , ut Cafliodo-' rusait, nonuniuscivitatis, aut Provinci« clira de mandata eft Principi, fedtotius Regni cu-ftodia. . P 2. "Rei- ii4 ARCANORUM STATUS 2. Reipublicse maximfc interefl, ut non .(o-lum animocomprehendat Princeps , fed etiam prsefens videat, potentiaitl, & vires fuas. Pro-ficuum foret, ii quot annis pracipuas Urbes ac Regiones fui Imperij peragrando inviferet, & in illis aliquantifper confifteret. Regna vera fi plura fuperi contulerint, fingulis triennijs fe-mel,ibique ipfe negotiaageret, ipfe cognofceret, ipfe querelas exciperet, ipfe corrigeret. Ita olim Imperatores noftri Rudolphus, Sigifmun-dus, Albertus, Maximilianus, &Fridericus quartus, indefefio quafi pede peragrabant Sa-crum Imperium de Statuin Statum, de civitate ad civitatem , & ubique componebant difira-čta, erigebant collapfa, omnibus providebant. Neque dicas id Miniftrorum , qui Principum oculi funt, Cura efle. Vse eriim illi Principi, cujusoculific caligant, utaliorum oculisindi-Scncca>geat. Quantifunt, qui ignorant vires fuas de be- Miniftrorum fuorum verfutia, & dum fe tam £e^'Magnos, quamaudiunt, credunt,implicantfe fupervacaneis bellis, cum difcrimine fui fuo-ruibque. In hoc vera atque folida Regnan^is prudentia confiftit, nimirum noJJeRempu&lu camJuam, 3. Hoc LIBER II. f n? Hoc illud Ratiocinarium, (Ive commenta-rius ( nos memoriale dicimus ) videlicet ipfo Status Notitia efl, quam Otfravius Auguftus difTufe comprehendit, & poft cxceflum, ejuf-dem Imperij jfucceflbr Tiberius publicfc recltari ju (Ti t, ut teftatur Tacitus. Ibi pubHcse opes continebantur , quantum civium fociorum-quein armis, quot clafles, quot Regna, Provinci*, quot necefiitates , & largitiones , qui proventus,quantum expeniarum 5 quxomnia pro fui memoria fibi fcripferat Augufius. 4. Imitare tantum Monarcham, & duplicem fručtum aflequeris. Primb potentiam tiram cognofces, ac cunčta ad decorem ImpejpjBo-ntimque fubditorum compones, non dubius, nonanxiusde exitu. Secundb occurres frau-dibus Gubernatorum, Qi_ixfiorum , aliorum-J^- % que, quimaximo Principis, &Reipublicaema- * lo femperexquiruntnovos finus, & varia prx-dandi vocabula comminifcuntur. Rexfedensvroy' inSolio diJJipat omne malum intuitufuo. Si Ion-ginquitas locorumncget intuitum , fupplebit f Ratiocinarium, five Memoriale hoc, in quo ficut apud privatos in Inventarijs SupelIexdo-meftica^ita hlc continentur omnia emolumenta, P z arma lis ARCANORUM STATUS arma, opes, vis, potentia, quae fupellex publica funt Regni. Et expedit profedrb haec notitia cuique Principi, &praefertiminaditu ftatimfuiPrinci-patus. Nam quid Rex in regno , qukm Pater-familiasindomo? atifte,fibonuseft,procura-bitnofleagros fuos, fundos, poileffiones, ar-mentorum greges, fervos, mancipia &c. Ita conditioImperandiexigit,ut non aliterfumma rerumconfervetur, qukm li univerforum ratio & notitia habeatur. Quid aliud operabiturvis hujus, qukm ut Rex norit, quae fua fant. Caput eft adminiftrandi Imperium , nofleImperium. Inde menfura ačtionum, conllliorum, provifio-num. 6", -Hoc Ratiocinarium vocat Scipio Ammi-ratus Arcanum Principis, nam hxc in complexo non omnes fciant, nec fcire debent* fedlingula iinguli, proutnimirumcuiquemunus, autne-gotium obtingit. At principi ,j quod finguli fciunt, foli conftare debet, penes quem omnia, & ab uno funt. Svaviter & in compendio hoc fieripoteft, fiexomnibusparticularibus Rafco-cinarijs unum in compendium contrahatur. 7. Palam toti Europse eft, de Henrico IV. & & de ejus nepote Ludovico XIV. moderno Gallix Rege. Is perfpe&a Regni habet omnia, ac ideb molitur indies maxima. Ipfe Regno Rex, & fibi primus Minifter eft. Ipfeprimum mobile omnium negotiorum Regni * ipfe mo-vet, ipfefirmatabfens, utpraefenseftet, ingen-tes exercitus: Expeditionibus prsefcribit normam, datmethodum expugnandis urbibus: Legatos ipfe inftruit, audit, judicat omnianihU claufum illi, nihil impervium. Et quod ad reiti noftram plane appolltumeft , femper circum-fertepitomenin breviflima charta fuarumPro-vinciarum ( qux veiut tanta Regna funt) pro-ventuu ,expenfarum, Legionum, ofKcialium, comercioru, rei tormentariae &c.&c.Ut quoties necelfefit, inpromptuindecapiatconfilia, me-dia, & refolutiones. Imb vix propolita, jam deli-berata, mox executionidata, fic vere Regiti eft NoJJe rempublicam fuam. Sic inde fecuro fe-curius fuppeditatRexmedia in omnes cafus, & ob ventus, quantumcunque liniftros, quod i pil hoftes Francise, cum admiratione in Ludovico f cejebrarent, nifitantis aufibusdeeffetcaufabo-na 5 armonimque tantus xftus fenfim in cineres extremx inopiae redigeretproprios ftatus & va-fallos. Idem ii8 ARCANORUM STATUS 8. Idem laudat in Pompeio Gicero , idem Lompridius in Alexandro fevero; idem gneča hiftoria inConftantino Porphyrogenito; idem Cominseus in Ludovico XI.; idem Thuanus in Francifco Regibus Galli«. Exfuperavit om-nes magnus inter potentiftimos Reges Philip-pus fecundus , in cujus latfc diffufo Imperio nunquam oecidebatfol. Ettamen unoeodem-que tempore quinque maximis (inBritannia, in Belgio, in Gallia, in Lufitania, in Arago-nia ) expeditionibus Belli diftentus, minima quxque imperabat folus, difpiciebat omnia,fup-peditabat confiiia, & pro memoria confcriptis fui Imperij Arcanisdedit cynofuram pofteris ,a qua ( proh dolor) deflexerunt pofteri ejusplu-rimiim. Remtuamage mi Princeps! Magnum momentumeft: nofIequid es, quidpotes ,quid poffides. CAPUT IX. Altera Par s Prcefati Arcani. i. A^Enepfionti ingens opus eft benepraee£ ^V fe: 8c Nazianzeno Ars artium, &di-fciplina difriplinarum£0/»/»«w regere ,qui certk inter inter omnes animantes moribus varius, corde Erofundus, voluntate inftabilis, 8c cupiditati-usimmodicuseft. Ingenium multis, &afli-duis obtegit involucris: fed ex moribus plertim-que emergunt indicia. Frons , oculi, geftus, vultus , habitus corporis quidem mentiuntur quand6que, fiepius tamen veritatem difcoope-riunt, fidiligentibs conječtura habeatur, licet femper difficilfc lit animadvertere in recefliis animivulpemincolentis. Utvelexinde Regenti magna prudentia, & circumfpečtione opus {it in fubditorum gubernatione. 2. Porrb, quemadmodum Afcetx inter arcana moralia primum ferme ftatuunt Nofce te ipfum: Ita inter Politica nojje fuos, non tam arcanum eft,quam fchola Arcanorum omnium, unde Refpublica regi, &RexregeretutbpofIit. Adduximus fuprk memoriale, five ratiocina-rium, id eft notitiam fui Status 5 refiduum Principi eft, etiam notitiam habere fuorum, & hanc ferme magis, quamillam: ex cujus namquc defečtu uti errores , & pericula infinita ema-nant 5 ita perfečta gubernandi ratio uniefe de-pendet, fi Princeps fuos nofcat, re&čque di-lUftguat. Illam, lire&am cupit, fifelicem,fi «. diutur- no ARCANORUM STATUS diuturnam, omninbneceffi: eft , omnium, quos regit, ingenia, naturam, & inclinationes nofle, fuumque inde Regimen inftruere. in g. Canon certilFimus Taciti eft : Nofcenda natura vulgi, & quibus modis temperanter ha-4'33' beatur. Princip i s cftmaxima virlits noffifuos. Imo maximum imperandi momentum. Nam fi Princeps avaro^Erarium, fi efFceminato arma 5 fi prxfervido judicia, fi ambitiofo, & pnepo-tentiperincuriam committatRegnum; quan-taexhinc mala, pericula, ruinse, oriri polFuntl diftinguere igitur oportet ingenia, no(Išque animorum motus : attemperare arbitria, fub-dit6fque ita flečtere, ne fe Remque publicam pnecipitent. 4. Unde non obeft, fi Regum ingenia pal rumper velformidine, vel folicitudine (quam potius dixero generofitatis fcintillam , ut olim Alexandri lachrimas, qubd plures mundi non cllent, defientis ) agantur , & aemulatione ali-quanon tantum obfervent, qui majorain Reg-noquam par eft, afFečlant: qui Imperio digni, ac tantae moli pares vulgb celebrentur 3 fed etiam quibuscunq:. inRegnoAučtoritas,& po-tentia magna. Cur^ejuimodi non otiofc funt. Rimari, LIBER II. ni :Rimari, & indagareea, quae ad fecuritatem puhlicam fpe&ant, pars magna Regiae prudentia eft. Majores tamen umbras non fibi fin-gant, qukm Regium animum , infra fe omnia defpicientem , decet:fed in id cauteintendant, utnon extollant, necproximum fibi faftigium concedant, quos aliquando juxta fe fine horro-re confpicere non poflent. Externis Bellis oc-cupent, quos domi inquietos videntj utRex Galliae Carolus Alenconium fratrem. Expendant deinde privatorum potentiam, & aučtoritatem: fi gravis eft? imminuant 5 fi fufpečta ? ampliandae occafionem non praebe-ant. SpecieLegationis ( aitTacitus ) in Lufita-niam feponitur Otto Mucianus in fecretiora Afiie.Honoratum exilium nemo detrečlat aper-te, licfct paenamfciat, nonprsemium. 5. Perfac de fuis Regibus, an fuperftitiosfc, an myfteriose ? Vanfc tamen non credunt: Multos habere oculos, multdjque aures , id eft familiares , ad obfervanda, & Cognofcenda quacque,quorumrelationibus multiplex notitia f Regi comparatur, tanquam hoc pačto cuntta cementi i cunčla audienti. 6. Henricus feptimus Anglije Rex omnibus modis 122 ARCANORUM STATUS jtiodis folicitus erat de procuranda fibi omniHi notitia 5 quam ut aflequeretur, emifTarios fuos habebatdomi forlfque, atque in omnibus fermfc puropae aulis degebant Henrici provifionarij. Quod revera proprie Magnorum Principura eft. Magnoin id nune ineumbitftudio Ludor vicus XIV. Galliae , 8c olim ineumbebat Phi-Jippus fecundus Hifpaniae, uterque Magnus Rex j exiftimantes principum Imperandi rationem ex notitia tam externorum , quam, & praecipub fuorum fubditorum , &r ingeniorum petendam eile. Ex hocarcanofacilb Princeps caufas a prxtextu diftinguet, occurret feditio-fis infeniibiliter, diftinguet eriminofos ab in-tiocentibus , parabit fc longinquo vindičbam, providebit de remedijs, ut Bonus Medicus, quam illapropria, quam ftrenua, quam falu-bria: combinabit invicem omnia, & ex kis eli-cietprudens , pacatum & gloriofom Regiment. Qui ignorat fuos, nec djftinguit fuorum per-. fpnas, & ftatum, nec penetrat ingenia & moreš, vixdiflipatam reducet Rempublicam, vix ruentem fublevabit. Ignoti nuila.cupido, nut lumremedium. Bonus Paftor eognofeit oves fuas, bonumque Regem nofle oportet fgum gregem gregem. Non eft curiofa folicitudo, nec vina indagatio, undefenfumpopuli, & judicia Pro-cerum elicimus. Multi Principes hoc fine exu-ta Purpura rufticum induerunt centonem, uc krvati tutb fe imiferint plebejorum colIoqui js, & de Reipublicje negotio inteliigerent populi judicia. 7. Mirabilis, nec facile imitandus in hoc SiX-tusV.Pontifex. Is (utinejusvitalegitur) inter cztera Pontificatus ftudia ingentem fpecu-latorum ( quos fpiones Romani dicunt) clkm, ut alter de altero nefciret, conftituit: pler6fque eorum audaces, fagaces , fecreti tenaces, in agendovivaces, verfipelles, penes tamen vera-ces. Magnam illis poilicebatur mercedem, & przter hanc praemia, qui plus praeftitiftet. Quin-quagintaexhis invigilabant Gubernatoribus & juftitixPr*fečHs. Alij, quinquaginta nuntijs internuntijs , & aularum Miniftris externi& arque ac domefticis. Quinquaginta ad latus habuit , & fingulis fubdebat perfonas ( inter quas etiam Cardinales ) quibus attenderent. f Irvipfis Clauftris Religioforum , in cabinetis / £ Principum, & in thalamis ferme fecretioribus, quidagebaturfciebat Sixtus. 8. At iM ARCANORUM STATUS 8. At fi ejufmodi licebant facrorum Principi, quidperperamaget Princeps politicus, qui non captiosfc, & dolosfc, fed pro vide ad compa-randam nimirumfibi fuorum notitiam, eorum-que expeditiorem direčtionem, praefatautitur arte, & fpeculatorum opera. Ego odi accu-fatores, odi adulatores, Šc aflentatores, at ap-probo emiflarios k Principe, qui juftis cautelis k Principe inftručti, eidčmque jurati, explorant fineftrepitu, quae fcirePrincipem oportet, vel valde expedit. 9. Interdumabipfo Principe tentandi animi fuorum: nunquam fe ita tegent ifti, quin fcin-tillam faltem k longinquo percipiet, quid fub cinere lateat. Latebras ejufmodi utiliter ape-riunt foeminae Nobiles, Arbitra animorum. His facpfe feliciterufi funt in Gallia Reges, &faep^ etiam malo fuo proditi, Exempla referre vix expedit. 10. Icones demum animorum,vel ex propria experientia 5 vel ex alienis periculis, &exem-plis 5 velexhiftoriaru monumentis j velabufu j vel k fcifcitatione defumi, acpingi ; forma$-que judicia, vel duntaxat prafumptiones tutb pofTunt. Accipe etiam a me non nihil: pin- i; : : gam gam velut in tabella tibi varios variorum affe-ttus: nec errabo facilfc. Et profečtb quafi in compertoeft: Principes Sanguinis pleriimque aftečtare negotia Regni, exiftimarčque fibi rei-publicae partem deberi. Id ipfum in Regnis ele&ivis pretendunt Primates, & in quibusdam fuccefllvis, vel Parlamenta vel Status ipd. Qui autem de ftirpe Regia nati funt, non tam affečtant, qukm invident. Non tam fo-cilfc turbant, qukm turbas amant. Cooperti manent , livore fuo contenti, dummodo k Regnante condignfc habeantur. Miniftris, qui ejufmodi educant, vix vera fides: commife-ratores, vel fuggeftores plerumquefunt,ean-dčmque cumilliscurrunt arenam. ii. Regni Magnates, Aulartimque Miniftri, ut probi, ut improbi funt, ita fermfc dijudicandi. Proborum conftlia , 11 quandoque non utilia, certfc nunauam mala funt. Improborum ple-rumque callida, & fepfc proficua, fed Kaud ra-rb minus honeftati virtutique confentanea. Aptitudinem ifti mediorum expendunt, non f qualitatem. Ex cujufcunque Magnatis connaturali vi- tio arguere fas erit vitij extremitates , & peri- cula. cula. Alia in fuperbis, & tumentibus: alia in prodigis & fumptuofis: alia in avaris, Sc inte-reflatis 5 alia in mollibus & vinofis$ alia in ri-Xofis &r praefervidis. Idem ab adverfo judicium de virtuofis ho-minibus, & quidem certius,iumipoteft; quia virtus in Viro confummato raro pervertitur; vitium autem virtute, ratione, aličque fine fa;pfc corrigitur, & emendatur. , 12. Aulicorum ftudium eft, Piacere Principi: aft varijs artibus: uno tamen omnes fine obtentu nimirum majoris fortuna. Etllfpeshujus non eflet, quis, vel Autae lubrieum peteret, velnon fkftidiretillius bellaria mille amaritudinibus re-ferta ? funt illi fortunae adoratores tantum, temporis afleclae, omnium liorarum Viri; vix e;ft, quem amor tantum Princi pis, vel Regni fo-Iafalustangeret, SagaxPrinceps,. flfolum Aulam fuam rede infpexerit, videbit & ridebit theatrum in-gens, multiforme adulantium,.jfuggerentium, melevolcntium, fufpirantium, asmulantium, jačtantium, fupplicantium, ambientium ,di$i-dentium , fufurantium, & centum talia ini-quitatis participia. Virtuti, pietati, fidei vbc fcena fcena hlcdatur. Epilogus plerumque COnfequi-tur ex fortunse reatu. Si Aulam fequuntur viri pauperes? qu tereaque nihil. 13. Clerus, univerfim loquendo, Rempubli-cam nunquam inquietat 5 ftatpro DE O, & Principe, doneč ifte DE O & Ecclefiae fidelis ; eft. Chriftos illos noli tangere in caufa Religio- ? nis, imunitatis bonorumque temporaliu. Caete-rum obfequentes funt,fideles,& boni jeconomi. Religioforum pars magna DEO placet, funt etiam capaces negotiorum publicorum, fi illa non affečhnt,.funt fulcra Chriftianae fidei, animarum direčlores, zelatores domus DEI , nec minus exemplo vifce, quiim explanatione verbi divini, cum ex cathedra perorant,maxi-maquseque pofluntin Republica. *41 Nobilitas quemadmodum duplex eft: Major, & Minor 5 five publica, & privata. Ita Major detinetur vel publicisvelbellicismunijs, ut terme in Gallia. Minor privatse rei magis at-Cendit, rurique libentiiis infuispraedijs & domi-: nijs, nijs, quam inurbibus & Dicafterijs commora-turj Ita duplici reflexione expendat Princeps naturam, & ingenium utriufque. Sune, Primi OrdinisNobilitasmagis inquieta eft, qukm fe-eundi. Magis item Principi gravis & inoiefta, quia praetendit quaedam quafi ex ufucapione, quae olim ex mera Principis gratia obtinuit. Non facile fibi quidpiam detrahi finit. Sola vi-deri, folapromo veri, fola *ftimari vult; necpa-titureodemcirca feloco, & munere ignobilio-jes. Perpetua aemulatione confli&atur cum Principi gratis , utilibusque hominibus. In caufa communi Regni, & Regis, pnefto , & fidaeft, aft metuendamagis, ubicaufa divifa. A mat tricas, & invilupata negotia , ut neceftaria fe Principi oftendat. Bella non facilfcdifTvadet, jlec pacem promovet, quia inde fua lucra cx-pečtat, praefertim nune, & olim in Gallia. Contrariahis plane, 8c confilia, &ftudia, & vota comperietPrinceps inNobilitate minori, privata. Illiautem nobiles, qui exutraquc participant, fcilicet publica & privata, habent temperarnentum quoddam Regi , & Regno magis gratum, & proficuum. Pacem domi forifque promovent:nonmoliuntur odiofa,& nova 3 ■nova: fugiunt semulationes, & competentias, quxrunt augmenta Patri«, & Principis: compa-tiuntur comuni neceffitati, quietem puhlicam procurant, & curam rei familiaris magis sriti-mant,qukm rumores Aulae. Principem deni-que teneritis amant, reverenturaue e ongin-quo, quam illi f aftuofi, qui illius famiharitati afivevere. r ij. Medise fortis homines plerumque iaga- ces, induftriofi, virtuofi. Afpirant commu- niteradea, unde e publico vivere, laborilque & virtutis fux mercedem aflequi pofient. L o cupletiores ex his, molles, & otioft fcnfim fiunt, & fibi facilfe nihil deelTe finunt. Indulgent cor- pori, trahuntur laudibus , & fola eorum aefti- matione , vel oftentatione afFečtus capmntur. Horum filij, & hseredes fermfe nummofi majo- ra meditantur, & evehi cupiunt, & fepe eve- huntur utiliter cum commodo Regis, & Regni. Non foliim Nobilitati debetur honorum aditus, fed etiam virtuti, qux ignobiles lat nobihtat, h Regno utiles, fi Regi grati fint. 16. Plebejos verb, fecčmque gentis rufticam, credat Princeps femper efle volubiiem $ nun-quam iUis fidendum , nifi in caufa illos fuble-^ R vandi vandi ab oneribus publicis ,!velexpilandi poten-tiorum domos , & gazas, velinfurgendi adver-sus fuos fuperiores. Et etiam in his torpefcunt in fine. Nec torpefcunt tantbm, fed mox poft pnmum furorem , fi fe armispeti videant,vel ductore deficiant, reducunt fe ab unoinfolen-tiae, in aliudvilitatis extremum. 17. Cives, populares, & Artiftae induftriofi pierumque, funt etiam quieti. Publicis fenon facile ingerunt, nifi certeturde eorum privile* gijs, veldereligione." Iniftiscafibusnonfolbm refra&arij funt, & quaevis audent, fed planfc indomibiles, licet etiam fuum exitium videant. Experti id ab Antverpi*, & cxteris Flandri* Civibus Hifpani Pro-Reges. Confulares autem V in, & Pnmores Civitatum(ubi controver tun-tur eorum imunitates ) fpecietenus adtoent Inncipi reipsa idem agunt, idem fatagunt, acpopulus, accaeteri Cives. Mitioribus artibus fiectuntur magis, quam feveritate, & rigore Principatum aegrč ferunt , libertatem fufpi-rant, cum Nobilitate vix conveniunt, fibi parcunt, Cives & populum onerant. Ouiapud populum multum valent, ferme magniionui ocinfolentes funt, & haud rarb Buccinatores, fuc- LIBER II, 131 fuccentores , & Demagogi plebis. Perpetui-tatemamantMagiftratuum, qux illis vix utih-ter indulgetur. Collidunt fe invicem , mcu-f ant, & inculpant fe ipfos. Unde magna no-titiaPrincipi fuggeritur. Si nova petunt fub mii-fius, ii antiqua jačtantius exigunt, dividendi magisfunt, quam conjungendi:utfumatimdi- cam,fpecies hxc hominum, nec plane rufhca, & plebeja eft , nec etiam Nobilis. Nobilita-tem quidem affečfcant, fed faepe illis rudes moreš, vel ignobilis animus adhaeret: igiturmu-tatione frequentidiliungendi 5 cun&atione de-tinendi j promiffis potius,quam fačtis delinien-di; aučtoritate magis, quamnimialicenti2em-dulgentiatračtandi, eotamencondimento, ut credant fe cordi efle Principi, nec deeorumfi-delitatedubitari videatur. 18. Viri demum Militares, gloria, exiftima-tione , farna, atque encomijs traKuntur. Alij quidem fpe prsedae , alij metu infami*; quibus j fiquidpiam licentix fivtk Principe, five a fuis tribunis indulgetur, planekfidelitateabftrahi, , neceorrumpi pofTunt. Juvenesfacile, diftici-' ' liiis medi;e setatis homines afTvefcunt militiae, qui verb huicinfenuere, etiam immori cupiunt. ^ R 2 Fiunt Fiunt defides , nifi exerceantur. Faftidiunt unum femper locum. Magis in caftra, quitm ad hyberna cogendi: hic infolefcunt , ibi for-tes fiunt. Ex penuria feditionem facile contra-hunt, maximein externis provincijs, vel proxi-mi prcelio. Mox autem componuntur fublato uno,alterčve ex coryphseis, fi caeteris fakem pars ftipendij aliquaexfoluatur, refiduum promit-tatur, Belgium ejufmodi fepe tulit feditiones, tam Hifpanorum , quam Helvetiorum fub Joanne Auftriaco , Gčtavio, & Afexandro Farnefijs 5 qui hac dexteritate tumultuantes compofuerunt, Difciplinam omnem ultro ferunt fub ge-nerofis dučloribus, eorumque exemplis ani-mantur ad ardua quaeque. Generofus rigor eum aučtoritate conjunčtus flečtit militem; mollianonamat, oneranon tolerat.i Nullum extra, aut fupra difciplinam militarem jugurri ferre poteft. Regis miles, regnfque cuftos ha-beri vultj non mancipiumfuiofficialis. 19. IpfiverbBelli-Duces, pars maxima glo-riae Principis, fidelitatem, non facile exuunt,JI eorum juftus delečtus habeatur. Motu raptžs promoti invidiam omnium contrahunt; Undc semulatio- LIBER II. smulationes, jurgia, & diffidia in exercitum pnelio, atque in ipfa caufa Principis , cum ma. Status periculo. Gradatim fufFečh glo-riantur mercedem tabori* affequi, atque alijs in-citamentofunt, altiora fperandi ex mento po- li-Duces,ignei,& plane martiales funt, quibus invaiiones hoftium, primae dimicationes, & ta-m, acceftuve ardua utiliter concreduntur. interni magisgloriam fuam, velopima ftipendia ouserunt, q uam emolumenta Principis. At do-meftici pro aris, & focis, pro Principe, pro čute faa decertant potite, quam pro glona, qux aliunde eorum, fi fe bene gerunt, pedifequa eft. Fortiter ifti dimicantfine refpečtu, glonose illi, fed quandoque conniventer, utnque bene, it ftrtnUberalitas in Ducibus externis eft nonnihil fufpečta, quemadmodum avantia in Domelti-cis Hxc fidelitatem adimit, illa facile nova molitur. Jactantia, vilitatemj; Strenuitas,ro-bur; taciturnitas, rečlum confilium, & tide-litatem denotat. . Rieidi Belli-Duces difciplinam continent 5 R 3 mili- militarem: prodigi & fumptuofi difperdunt ner-vum belli cum ruina, & denudatione militis ere-garij: ambitiofi nihil magni praftant ex livore cc aemulatione pri vata. Imbnegligunt occafio-nes, vel piane impediunt vičtoriam, ne aliis de-beatur,quodfibiattribui volunt. Pnecoces per-dunt fe fučfque: Pugnaces vix efFugiunt peri-cula: audaces fortuna juvat, fi in arena re-tfium capiantconfilium: fenescunčtancur lu- venesferociunt.-prudentesmuitumdeliberant^ providi caute agunt : moderati confervant exercitum: experti nonerrant: Strenui virili-ter decertant. Natura denique magnorum Belliducum regulariter fuper temperiem feruida eft: Con-iiliailli in arena quzrunt, occafionesarripiunt, ut res, occafio,&fpesfeofFerunt, agunt, infe-qu.untur, fugiunt, dimicant : ide6que xPrb dependenta Principe abfente ,ejufque miniftris rerum fiepe talium imperitk: affečtant plenam poteftatem, ut quondam Fridlandiz Dux, ac magno farpefui Principis bono, maximeli'do-meftici&: municipes funt. 20. Sane, vel totalem adimere poteftatem vel omnimodam Beliiducibus ( maxime qui de t Regio LIBER II ns •Reeio & domeftico Sanguine non funt) conce- -dere, extremafuntvaldepericulofa. Medium ftatui debet, nec omnem concedendo, nec ple-ramque negando , ubi vel in mora exitium, vel ex occafione falus videretur. Alea li jacta eft mox numerum reprafentat Sortis, vel iniouje, vel fecundioris. Occafio, qux prx-terijt, calua eft.Moro{k,& tarda molimina neicit Spiritus Sandi gratia. Datur praventioni locus, & excepta cenfentur, qux reda ratione excipi debent. CAPUT X. Matrimonia Principum, Arcana f Status. vi-:co- r. pUm Glaudium Imperatore caelibem difletVitelius orator, proteftatus eft < ram Senatu Summam Reipublic* bk agi. Gra- Tacit'. vifflmos Principis labores ( quis orbem terrx capellet ? ) egere adminiculis, ut domeltica cufa vacuus in commune confulat: primum hoc teftatus eft ipfeuniverforum Creator Deus . auando Evamin Sacra Geneli Adamo in Ad-^ jutonum 13* ARCANORUM STATUS jutorium creavit, & dedit. Exigunt cura public« domefticum fublevamen: interdum malevolorum infidiae faltem aliquod fidele ad-miniculum : & continuati labores promptum folatium. r Aftalize adhuc praegnantiores caufefunt, cur jure merito matrimonia Principum tam ini-ta, quam ineunda, inter Areana Status reponi queant. Emolumenta fiquidem refultant im-menfa Reipublic« $ fi. caute, fi praemeditate, fi fručtuose ineantur. Sibi nubunt privati, at Principes Reipublic«. Temerfc- non iegant, Palatini Status Principibus fuis uxores , fed ad amuflim Utiiitatis puhlic« examinent, & con-ferant diligenter pnefbntia cumfuturis, praeca-veant omnibus, nihilque omittant, unde fpes emolumentielucefcerepoflet Principi, & fuc-cefloribus. Connubia Regia non fortuitb, non ex libidine , fed ex vera ratione Status expen-dere oportet. Ad fequentia igitur, omnia, vel plura, vel duntaxat aliqua ( ut res, tempus, oc-cafio, perfona, & ratio Status requirit ) refpi-ciendum. 2. Ac primb quidem Principes regnantes, nullo modo nubant fubdit«, &: multb minus ■ c' ignobili. LIBER 11. n. "37 ismobili. Nifi Peregrinamfibi jungatPnnceps, inferiorernducat toecefle eft. Abutr^five fubdita, fiveignobili, per.culom.mmmctR - nublica: Illius enim conjunčti, ii deflceiet Csnatund*, affeftabunt moxqu^ nreiudicium Principum Sangumis. Oi aves SlndefuntPrVipi &Reipubhcxone. roli, quia magis eum iftis diflimulandum quam SmLlijs. Ab ignobili verb procreat,, fihj, & a (ucceflione Princ,patus e«lult nova mol n audebunt 5 Paueis eum Aifvero eadem (ors quieaptivam (tamen non .goobdem,) & gen-tis tunc eontempte puellam , thalami & lol.| confortem ftcit Aiij profečto Pnnapes m-tofta qu*que tnlere ex ejulmod. mept, eon, nubijs. Horret animus mcmm.fle Hen c. očlavi Angl,x Regis J defenfons P—fcde. noftea Apoftatae, « mfano connubio Annx Zenz faPfti. Cujus ferme veft,g,a ^ debatur, alterHenrieus IV.Francr* Rex, om-mum S: fui femper Viftor, ferme mancipium. Hanc mfi ^flcntVn. / operni, Beiivereus, Villaregms, & Sullms bis in Majeftatem Regij Solijperinfanum amo m peccaffct, non folUm cbm palam putabanu ARCANORUM STATUS Gabriellaeformoliflimae fceminae,ex qua jam Principem Vendofme procreaverat, nupturus: verum etiam quod Henriettae Entrangues, quam unice dcperibat, inter femeftre, fi filium pepererit, Matrimonium, Regi js literis promi-lidet. Erat tunc Henricus ačtualis Sponfus Catharinae Medicxx : Pater quatuor filiorum ex.Henrietta , sRex potens, beliicofus, fed in amore praeferuidus: neque defuere fuggefto-resintra, &extra Regnum, qui velempti,vel livore tabidi, vel rerum novarum cupidi qpti-mum Regem , ubi maxime debilem experie-bantur, ibi fortius aggredi, & (enfim praecipi-taregeftiebant: Ingens enim iminebat inde tem-peftas regno, Regi, & rebus Galli^. Hifpanus antiquus iEmulus, Sabaudus offenfus: ne di-camde Pontifice Florentino & alijs, qux omnia ingentem maiorum Montem minitabantur Galiix, & toti Europae pacem adimebant,'nifi SuperibonorumMiniftrorum opera, &dex? teritate, ad faniora fkxiflent animum Magni Henrici. DeniqueRegiauxor, dignitatis magis nomen eft, (jukm voluptatis. Abhorret Solium t ab inceftuofis, turpibus, ac nefarijs Nuptijs 5 ne-que admittit amplius Chriftiana pietas Popxas, Mef- ' ^ LIBER II. 139 Meflalinas, Agrippinas , & ejufmodi veneris fcortaadfafces Imperij. 3. Prseter fplendorem fanguiriis, morumque candorem, fsecundam praecipub origmem exi-gant in Regia Sponfa. lllex enim Regij Matri-monij, imb firtis eft 5 generis ad Regni in ea-dem ftirpe confervationem, confefvatio. Ex Matrimonio certum habet in Principatu Suc-ceflorem Princeps \ fubditi certum Principem, cui,& ipll promptČ 6hfequi, Srille ipfis fvavi-ter impcrare fenlim afluefcit. Non Legiones, non ciafles perinde firmamenta Imperij, quam namenim Liberorum efle ajebatTitUs ad Ve-fpaiianum. Maximis periculis Regna expo-iita efle Principe liberis inope , jam alibi di-ximus. 4. Ad diverfitatem Religionis inter Regios SponfosC licet Apoftoiica difpenfatione cohone-ftaripoflit)reflečtendum, & omni plane modo providendum de fecuritate illius. Q^ii enim * arfiat periculum, peribitin illo. Neque fofaVh fecuritati prsecavendum, fed augmentis etiam 7 Religionis infiftendum , indčque monftrancfe Pontificicaufa, tanto facilius in retam pericu-lofadifpenfandi: repeto, Rempericulofim,quia S 2 in- i4<> ARCANORtlM STATUS inde falus animae pendet 5 inde timenturfčanda-la in Ecclcfia; inde ex amoris lenocinio facile fubvertipoteft conftantia Religionis; Ut etiam & DEO Ifraelitis inhibitum fuerit, ne ad pere-grinas fbeminas ingrederentur, quae eos certe e£ fent dccepturc. Jtaque fapientiffimfc Cardina-lis Richelius in articulis Matrimonialibus inter Regem Magnac Brittaniae, & Henriettam Ma-riam Principem Virginem Galliae, pnecaverat non folbm Sponfae illibato candori Religionis, verum etiam magnis aučtibus rem Cathoiicam in Anglia promoverat. T» Articuli fermfe hi erant. Primb, Henrietta, Gallix Regis foror, plena libertatead exercenda Romanam Cathoiicam fidem, unk cum Mini-ftris, eonimque liberis gaudeto, In quem finem in omnibus Regijs domicilijs Oratorium ad omnia officia peragenda cultus divini, more Catholico per Epifcopum , & 28. Sacerdotes aptum parator. Secundb; Liberi Regij a Matre nfque 13. aetatis annum inftituuntor. Tertib, Omnes Regina: Aulici, Galli, Catholici,ab ipfo RegeChriftianifTimolečtifunto, & pofteorum obitum ab ipfo fubftituuntor. Quartb, Rex ma-gnx Brittanive Jacobus cum iponfo filio, Jure Ju--f • - rando LIBER II. i4* rando, neReginam de mutanda Religione foli-citarevelint, cavento,& obligantor fe curatu-ros, ut Catholici tam Ecclefiaftici, quam f*cu-lares abultimoEdičto captivi,in libertatem al-ferantur. Quintb, In Catholicos Angli« pro-pter Religionem omnis inquifitio inhibetor* Sextb, In liimma: Catholici in honorem iftius Matrimonij, ampliora, quam Hifpaniae fue-rat ob eandem caufam promiflum, obtinento. 6. kcidit hlc qu«ftio ,an in diverfitate Reli-gionis majus periculum Uxori a Marito, velMa-rito ab Uxore metuendum? In Problema hoc caderet, nifi paflim ex Sacra, & profana con-ilaret hiftoria , plures, praefcrtim MagnosVi-rns, afetminis deceptos, quam fceminas, prae-fertim Iiiuftriores,& Viris. Salamon,Samfon, Zizaras, Holofernes, & mille alij lugent fuum k fcemina ludibrium. Habent etenim foemina tria artis hujus areana fortiffima: Formam fci-licet, amorem, & lingm Unocinium. His tribus fortiflimi quiq; dulciter perierunt. Suaviter illa influunt, fed in fine mordent ut coluber. Quis f ev^det form« perfvafiones ? quisamorispoten-tiam retundet? quisjafFabilitatis, five lenocima five argumenta refutabit? rarus, aut nemo: ni-n a longb extrapericulum, & ičkum. 7- At 142 ARCANORUM STATUS 7. Atfi callet fexus ifte fvadelam in perver-fionem Virorum ; quis negabit fpiritui divino (qui aliks elegit iiifirma mundi, ut confiindat rbrtia) vires & artem, quin etiam per fexum huncdebilem fibi lucreturRegum animos? id certe confiat de Clotilde Burgunda, qux Re-gem, & Regnum,Clodoveum, &: Gaiiiam eje-čtisomnibusidolis inovileChriftiadduxit. Gi-felaPrinceps,"VirgoGermana, nupta Stephano Regi Hungariae, tuncinfideli, fide fuam nonper-didit: feddulci fuofuafu, ex infideli iidelem Ec-clefiaefecit Stephanum. Sic Theodolinda Agi-lulphum Longobardorum 3 fic Chiefuntis Oč-• fam Occidentalium Sa'xonum Reges. Sic alise Reginae non folum Conftantiae, fed etiam zeli Apoftolicidocumentadedere: adeb,ut femper majus periculum fit, fi Reges Heterodoxi nu-bant in Regna Catholica, quam foeminae Principes in Regna Heterodoxa. Fcemin* five con-vertant, fivepervertant Viros,majora illis do-miarma, quam Viris. 8. Secundo ,in magnishoftilitatibus, & com-plicitis, dubiofo eventu,Bellis, falubriternu-ptiarum arcano averti pofiunt a Republica pro-xime imirnnentia pericula. Felix faepe hvmen Bel- LIBER II. r m Bellonam profligavit, & Pandoram cum Lu-cina invexitRegnis, diuturnoBello cjuaffatis, & afflidris. Argas, Cyrennorum Rex,Berenicem filiam unicam Ptolomzo ex Fratre Nepoti de-fpondit, ut aboleret memoriam antiquarum injuriarum. SicHjfmenari aufpicio,Anglix,& & Scotise difTidentia olim eadem in Iniula Kc-e;na, unum in cprpus coalita funt. Et nuper inter Galli*, & Hifpani* Coronas ingentia dil-lidia, & utriufque gentis invicem amaritudines ope Cardinali§ Mazarini, per matrimonium Hi-fpanise Infantis cum moderno Rege Ludovico XIV. fopita: unde Pax Pyrennea refultavit. Toties priusinter Gallum, & Anglum; inter Burgundicam, & AurelianenfemDomum pax refloruit per connubia invicem contradta, adeO, utin difTenfionibus Regnprum, & flagrantilii-mis Bellis fepb unicum fueritj Hjmenat Omer, Aire, Luxenburgum, Argentinam &c. Er ant tunc Auftriaci varijs fblicitudinibus im-pliciti: Etenim Rex Hifpaniae fine haerede fuit: corrupti Grandes, & Primores Regni: Regina Gallizans; omnia cedebant Regi Ludovicoex • voto: Leopoldus vix fufficiebat tantisBellis ob : feditiones Hungariae,Tranfylvaniae tumultus,& jam jam iminentem in vifceraftatuum Auftria-corum,atque ipfius Imperij, Turcarum impe- tum. \6o ARCANORUM STATUS tum. Ideb ultro concefla Gallis omnia ex fpe conftantis Pacis, qua autem delufi Germani, Gallum a tergo habuere omnia vaftantem, & incendijs, rapinis, facrilegijs, & mille crudelitati-bus, fupraNeronem,& Attilam, nobiliffimam Europae partem depopuiantem nulla habita ratione fexiis, aetatis, conditionis, vel Reiigionis. Hi funt Gallicae Pacis fručtus amariflimi, de quibus etiamnum dolet Moguntia,Treviris, Spira, Wormatia, Heidlberga, Urbes ingentes in fuis qua(i ruderibus fepultae. Atque iimilia omnia, vel fub inducijs patravit Gallus, vel ex inftrumentis variarum pacificationum,quibus ille tamen nunquam paruit. Slcque Pacis tem-poreBella geflit Ludovicus, & Belli tempore oblatiš inducijs circumvenit omnes. Satis, vel obiter dehis(Nuptiarum occalione) dičta. CAPIIT XI. Num Princ ipes^foeminas in p ar tem Imperij recJe ajfumunt. j. 1 i ^Urpe exordium eft, quo Juftiniani Im-X perium aufpicantur Annales. Jufti-niano Rempublicam capeflente, non ad Unius Im- LIBER II. 161 Imperium redi jfle,fed in duplicem quafi potefta-tem divjfa efle rerum fumma videbatur. Ne-que enim minbs Imperatore, quin imb ne-fcio, an non plus etiam poteratUxorejusTheo-dora ? poftea enumeratis muliebris avaritiae cupiditatibus addunt: Geminata calamitatum origine, duplici quaH onere prejjos gemuijje Jubdi-tos. Intolerandus etenim muliebris domina-tionis faftus, quo plerumque majora audent, quampoflint, licentia praefertim foitunae Prin-cipalis, & indulgentia maritorum ablandiente. Quo nomine graviter pcrftringit praefataTheo-doram Procopius in arcana hiftoria, qubd illa non tantum ab illuftribus Viris ofculum pedum pafla, fed #tiam Perfarum, aliorumque Barba-rorum Legatos, quod ab hominum memoria inillolmperio non acciderat, admiferit, elsque lautia praebuerit, tanquam penes ipfam Romani eflet Imperij fumma. 2. Sanfc licentia muliebris, comitata Maritali coniventia multoties impellit Regales foeminas, ut negotijs fe imifceant Status, deteriora ple-rumquc, vel fequantur conlilia, vel plane fug-gerant, & fuggefla, aučtoritate qua pollent, in effečlus faepe pernicioios praecipitent : llnde X velut \6i ARCANORUM STATUS velut praecario Imperantibus Maritrs dedecus in Aula, exile nomen apud exteros, & con-temptumpariunt apudfubditos. Augullus quidem magnas habuit caufas fagacemLivise animum non excludendi k curis publicis 5 attamen peffimž audi jt propterea: non vulgi modb cenfuris laceffitus , fed &pruden-tiorum omnium reprehenfionem meritus, qui Liviae dominandi libidinem fugillabant, imb metuebant. Ideb gravis Reipublicae Mater paffim populi fermonibus ferebatur. Qued ipfum de Mam^a Alexandri Severi matre te-ftatur Lampridius, qux licet ad inkium bonis conlilijs afliftebatFilio } tandem verb volubili-tate lexus mu tata, & arrogata fibi licentia non tam dominabatur, qu&m turbabat Imperium ufque, ad infamiam Filij : ut hoc tantum in AIexandro reprehenclipofTit ,qubd manfvetius* revcrentiufque, quamoportuit, & faepecontra animi fuifententiam Matri obfequeretur^ Reges, & Principes, mox extracunas, fui funt. Ma-ternum Gynseceum amare polfunt, fequi noti debent. Reverentiam Reges dabunt Patenti* bus, nOn obfequium. 3. Enfamiam quafi coiiCrahunt Principes, qui i I pa- LIBER II. palam fceminas in Imperij focietatem ad-mittunt: fačto fiquidemipfofeimpotentes fa-tentur ad clavumReipublic*. Dion teftis eft, reprehenfam fuiile olim kRo-mano fenatu Agrippinam fecundam Caefaris Uxorem, qubdClaudio publice de Republiga refpondenti,aut Legatos audienti, veluti *mu-la, vel Imperij focia adfuerit ijsdem fedilibus locata. Quis enim non dicat ? Imperat mulie-bris Levitas, dum ratio Virilis feriatur. Servi-tus feipfa indecora quidem, fed illa ubi fervien-dum Imperanti fcemin*, plane degeneris not*, & gravius aliquid ipsa fervitute eft. 4. Ideo peflimfc Sillius Rupifortij Comes laudavit quondam confilium Caroli IX. Regis Franci* , qubd Catharinam Medicaeam Ma-trem, rerum Summ* praefeciftet, ut Agrippinam Nero', Alexander Mammaeam , vel re-centius apud Galios Carolus o&avus Annam fororem. Aliter longš fenlit Parlamenti Pr*-fes Thuanus. Magnas difTenfiones, inquit ille, ac motus in Gallia exarfifle , quando fcemin* rerum clavo admot* funt. Siquidem poft Lu-dovici XI.mortem, qui Regni keredem Caro-lum VIII. pene Infantem reliquerat, cum de tu- X 2 tela ARCANORUM STATUS tela ejus & Regni adminiflratione difccptare-tur, e£mque Anna foror, grandiornatu, inde ad fe traheret, hlnc Ludovicus Aureliani Dux tanquam proximus agnatus fibiarrogaret j|Reg-ni Ordinum Czefaroduni inTuronibus congre-gatorum decreto conftitutumefie:utRexapud Annam fororem educaretur, cseterum ipfa k Regni procuratione removeretur. Aurelianenli verb, qui nondum XXIII. annum excefllflet, Regentis munus, quod ambiebat, densgatum , acdecretum, utex Regiorum , Principum, & Procerum comuni Sententia Refpublica admi-niftraretur. Proinde neminem mirari debere, fi Catha-rin« Matris, fi denique Guifianorum potentia omnibus bonis adeo intoleranda videatur. Ab-horrent populi k Regnante muliere, & indeco-rum quafi efi inter Regum faftos foeminam re-cenlere. Ita Tliuanus. Et fanfc Catharina, ut alios przevaricantis fceminse errores taceam, illa fiio Franci« Imperio haeretic« prae Catliolica fačtioni multum tribuit; imb utriufque alend«, quo illa fecurius promovereturin apicem, primum inftitutum tenuit. Muliebris ambitio nuilam veretur Synderefim, nullum seftimat honoris LIBER M honoris periculum , nullum fortun* lapfura pertimefcit, dummodo Imperet. fi ideb DEO invifa , ut Virgineus vates in- ^ dignari videatur: Popu/um mtum txattoresJui Spoiiavemnt,&mulkresfunt dominata tis. Qua- :u i ii innucret : ex confiiio foeminarum dominan-tium Viris fuis, tanta irrogari mala , & injunas Populo fuo. Mulieres , quibus temerč con-fortium Imperij conceditur, pierumque in devia feducuntViros. Primus MonarchaAdam kmu-liere efFoeminatus, totius Mundi non folu Impe-rium fed etiam primaNatune innocentiam ami-fit. O^am prava Agrippin* confitiaTibeno. auibus ardore retinendae potentiae eb ufque pro-večta, ut filio omnium fcelerum licentia, & co-piamfui faceret? Propter Oeopatram deelara-tus hoftis Patrise Antonius: & O&avius contra eum ex hortans milites, dicebat: Antonium non amplius effe illum Antonium , fed mutatum per Amafiam a priore robore, 8c Virtute. Aded tibi fi miles reddunt, vel effceminant potitis, cor^ datillimos Viros Imperantes fcemin*. jdam, Sdmfonem, Petrum, David, Salamontm Decepit mulier$ quismodo tfitus eritf X g At i€6 ARCANORUM STATUS 6. At non folum Reipublicae, fed vobisipfis OPnncipes! maximum inde periculum. Vel enim indulgentia imperant, vel propria ufur-patione? exutroquecapiti veftro imminet exi-Ikavius. rium. Extemplo, cumuxores yeftraevobis pa-res efle caeperint, fuperiores erunt. Et fi femel Jiberi dominatus voluptatem deguftaverint, nunquam amplius, nifi vel proprio , vel veftro exitio reddent habenas. Imo fi ufurpaverint $ praeoccupabunt, & extrema movebunt, ut fo-Ecci. c.lae I mperent. Ex oraculo fcriptum : Mulier ,Ji 3. v. 29>prjmatum habeat, contraria eft Virofuo. ItaNinus Uxoris infidijs, quamincautein thronum, Jicet aliquarum tantum horarum collocaverat, perijt, ejufque fangujneTyran-m fubfcfipfit Sernifamh kegma. Sic Vicaria pot^ftas tfanfivitin abfolutam, & tcmporanea jnperpetuam. Mulier fui femper Impotens, & femel correpta dominandi libjdine, f} adeft li-centia, fi occafio, nihil tanti eft, quoddomi-nation.is ergo intentatum finat. Sit ante ocu-los Athalia Judaeorum Regina 5 Eurjdices Amyntse Macedonum Regis Conjunx, Tullia Regis Servij filia 5 Joanna Regina Neapalitana, quae fuos Maritos, fuos Genitores, fuos libe- LIBER 11. ros, ut regnarentfoke, ptiifqtiam -barbara interemefunt. Non habet quidem Chtiftiarius orbis am-plitis ejufmodi furiasj Ufu tamen difeitelmpe-rantes i omnia tutb dividi poffe cum Amica, čum con juge 5 folatia , opes, honoresi folum imperium Sacro-Sančturn eft, quod nec in par-tes trahi,ncc eomntfufticarituto poteft, nifi fub-verfo naturse ordine. Nam preter Ariftotelis5Arifto-omriium Philofophorum damnanfium prac,Folit' aut cum Mafculo, MuliebreImperium, etiamc.8. DEUS ipfe execratur. audijti Dočem m tu£, malediBa terra in opere tua. Verbum fiesnc~ igitur Domini ( ait quidam ex Patribus) blaf- Llrt. ----- o tra Legem , fidemquenaturxMulier,ex Lege DEI fubditavim, Imperare defiderat. Veritati igitur Omei Principes credite: nee fperatdCato. uxores veftras modum licentiae fačhirtsf, niftPorcl9-Vos fdciatis. ___________ CAPUT XII. De Principibus Sanguinis. "jrVRincipes &nguinis excellentiflima Pars " JT RcipUbiic«, ex cujus nimirum ger- -C 1*8 ARCANORUM STATUS mine proge rminant ipfi Reges. Multas illi poftfe trahuntdependentias: adorantur utma-jora fidera k caeteris aftris, id eft magnatibus , & Proceribus Regni, quibus prima cura femper eft ,eosfibi arčtiffimč confcederandi, ne unqua diliungi valeantfive Regis au&oritate, five Re-giorum Miniftrorum aftu, habe£ntque illi inibi fulcrum fuum, Se etiam in perfecutione afv-lum. 2. Ac propterea prudentes Principes ex Ar-cano Status nihil attentant foris,nifi Domi con-cordiam habeant cum fuis fanguine junčtis. Hocquippe femper, ublque, & omni ar v o inter Arcana Regni habitum, concordem Regiam Fa-miliam habere, quae vita quaedam Status eft. Morbus quisquis fit ? non fuperabit artem, dumodb vitalia; five fontes vitae vegeti perfi-ftant: ačlum eft, fiifti invicem contrariantur. Domefticum malum omnem profečtum in externo impedit. Vires diftračtx nullibi fufficiunt. Difcordantes inter fe Principes fanguinis, trahunt Rempublicam in diverfas fačtiones, haec unum, alia alium fequitur: qui-bus fi obfiftat Rex fortius, iliicb ad externa re-currunt fubfidia, acin nečem propriam ( qubd miferan- LIBER II. miferandum ) armant cxternos, & fuacedunt alienae pr*d*. Anglia, &Gallia pofterioribus, Hifpania, Sičilia, Neapolis prionbus foculis cjufmodi haud rarb exhibuit furieftas vicifiittk dines. In turbido pifcari, & exturbis.Regix Familiae, propria compendia venari 5 perqukm> facilis, ut pifcatio, ita Vertatio eft. Rara exem-pla funt Eumenis, & Attali 3 frequentiora Hir-cani, & Ariftoboli. . lili invincibiles ex Frater-na concordia 5 hi ex difcordia uterque fačtus mancipium Roman* Potenti*. 9. Multum proinde confert, & ferme necelle ad unionem eft, ut Principes fanguinis non fe videant negligi, non con temni, non prateriri: illi autem praecipufc,qui fuccedere in Jus Regni pofTunt. S*pfc utiliter negotijs Publicis pr*h-ciuntur, fepius etiam temerfc, &cum damno. Temperamento hic opus & arcanis cautelis : ne illi, videlicet, inde vires conquirere valeant, vel ad audendum aliquid, vel perturbandam quietemPublicam. 4. Abfint tamen Barbarorum exempla,^ qui-bus nifi per funerapropinquotum ftabilire So-lium confvetum eft. Ablint etiam Tyranno-rum in Ghriftianitate molimina, qui fepe occuk Y tls 1 XIII. Fratri Aurelianenfi imperium in.Exerci-tum Campanise contuiit cumpnefečtura Pari-, fiorum (maximse Gallicarum*& ferme Mundi, Urbis ) eo nimirum fine, ut:ar£tjus fibi Princi-, pem tam propeconjunčtuiinr.devinciret, & ab-ftraheret a quibufdam magtratihus, qui aucu-. pando;Principis gratiam fuggerebant varia con-, tra Regem. Sic ifte fallebat: fallrentes ultro in Benefieium Fratris colkta • au&oritate, cujus ufurpationem illi peftimo. fvafu fijgg.erebant. Benevolentia per, diftidenti« negligentiam crefcit. 6. Quantum Princeps Imperans in .comuni-canda aučtoritate fua parcus erit, tantum induU. gendis oblečlamentis, & cumulandis in illos, honoribus amplior. prje&ief iljos Provincij^ :•• ; fed fed cum mpderata poteftate, & adjun&oLega* to,Viro Uegi fincero, qui fpeCfetenus aftiftat (revera moderator&Infpečtor fit agendorum) ne exorbit texunturinfraudem Status, velRegise Autho-ritati infultant, vel Legem illam univerlalem, qux eft, falus Regni, & Populi, privant effečtu fuo. 12. Veriftimum quidem eft,nobilitatis animos efle delicatos : oftendi nolunt : :altius injurias, quam Principis gratias retinent^ gratiam oneri, ultionem in quseftu habent. Id maximaMundiTacit9 parsinfuisiplis ditionibus cum lučlu fpečtavit, & experta eft ultrices flammas, clades faepe ultimum exterminium. Non fblum enim ple-raqueRegnaa fuismetipfis Civibusveldefolata, vel ab illis alienac praedat ultrb data, fed etiam exitus ipfos Regum i\ expenderimus, plures a0"™* fuis, quam ab Koftibus interemptos autpeffum- • aa 2 datos 188 ARCANORUM STATUS datos reperiemus. Cujus mali cauia funt vel ipfi incauti Principes, vel infolentesProceres. lili in fe arrnant iftos perftupra,perinfupporta-bilia onera, per Pnefečtorum infolentias, per de-negatam Juftitiam. Gallis libido eripuitSici-liam : Hifpani per Gabellas perdiderunt Lufi-taniam : Praefečtorum infolentia armavit Hel-vetios in Auftriacos: Philippus Macedo, ferro ftipatoris fui Paufaniac, ob negatam ipii contra A ttalum Juftitiam perijt. ij.lnfolentiam veroProcerum caufantVires magnae,Opes , Clientelac, fačtiones, externo-rum fubfidia, clandeftina confiiia, Arces mu-nitse, Praefečturae iongz. Quae omnia cautif-iim£ moderanda, impedienda, minuenda,toi-lenda: & in idvigilanti Principi fatagendum, ut Primates Regni in quiete contineantur, nihilquc novi contra Rempublicam moliri vel audeant, vel valeant. 14. Vires,&opeš fumptuofis munijs&mi£ fionibus attenuantur : Clientelse, & fačtiones immifsa diffidentia foluuntur : Externa fub-fidia diverfionibus externis przoccupantur : clandeftina confiiia Benevolentia , lpecior lis promiflis , vel feparatione , Sc divifione ... dif- LIBER II. 189 difTipantur: Arccs munitae fub cuftodia Rcgix, non privatae militiie tutilis confervatur: Aučtos ritas nimia contračta in Prariečt uris,avocatione, mutatione, vacatione iminuitur. Tiberiusper fpeciemhonoris amoliri juvenem Germanicum ftatuit, ftruxftque caufas, autfortfe oblatas arri-puit,alterumConfulatum iplt ofterendo, quod munusipfe in perfonaobiret. Nero fufpečiumTacit^ fibi Othonem, fuo titulo ut Provinciam rege- Ro-ret, in Portugaliam ablegavit. Nondum de- lu ' feciffet Koc ipfum Regnum Portugali2e,fi Hi-IpanusDucem Brigantinum, inter magnates Regni prsecipuum, amovifletintempore,fpe-cie novi cujufdam honoris, quod ficri poterat, fifutura meiibs magnusMinifterOlivarez prac-vidiflet: praevidit quidem tandem, fed ferb ni-mis : exaeftuante nimirum jam in apertam Rc-bellionem Portugalia. Sanfc confultibs eft mitioribus remedijs ob-viare principi js mutandi Status, quamaperte in capitamagnatum ferrum ftringere, unde nova femper repululant vindičfoe germina. Sup-plicium Hornij, & Egmontij Comitum non extinxit Belgi j incendium, fedauxit: Extinxi£ fet, fi illi aučli novis prafečturis , novffque a a 3 Pro- LIBER IX 191 tegrata.Hinc(monitumeft PoIiticumRichelij)> * debet Rex advigilare, ne quemvis Magnatum ad Aulam revocet, qui ex Juftitia, quam in-currerat, offenfus, occafiones vindičbe in ne-gotio cumconcurfu poflet quaererc, aut Ipon-inire. Occafiones attrahunt animum poten-tilfimfcinultionem. Alonge habendi, k quibus periculum. 16. Hšecdičtafuntodejufteoflfenfis, non de ijs, quiinnocenteraulaeječti, profcripti,amo-ti, puniti, vel injuria aemulorum , velfuafii perfidorum , vel fententiae Injuftitia. Lsefa innocentia in Caelum clamat, Ultorem habet DEUM, nifireparetur a Principe. Igitur Princeps , omnibus modis polfibilibus injufte lsefos demulceat, novis beneficijs redintegret, & non minus ofienlam innocentiam condigna latisfa-čhonereftaurandam, qukm cavendam, fiin-folens, li periculofa lit, exiftimet. Pollunt caveri, & tamen reftitui, compenfatione nimirum sequivalenti, quae plane indemnes reddit offenfos. Sumatim: conftare debet publicfc de ofFenli innocentia: deinde reparandadamna of-fenfo. Exaudire oportet preces innocentes ; nifi tamen fint infolentes, quia ipia, innocentia per liber n. 191 tegrata.Hinc(monitumeft Politicum Richelij) " debet Rex advigilare, ne quemvis Magnatum ad Aulam revocet, qui ex Juftitia , quam in-currerat, offenfus, occafiones vindičhe in ne-gotio cumconcurfu poflet quaerere, aut fpon-tb inire. Occafiones attrahunt animum poten-tiilimfcinultionem. Alonge habendi, a quibus periculum. 16. Haecdi&afuntodejufteoffenfis, non de ijs, quiinnocenteraulaeječti, profcripti,amo-ti, puniti, vel injuria aemulorum , velfuafii perndorum , vel fententiae Injuftitia. Laefa innocentia in Caelum clamat, Ultorem habet DEUM, nifi reparetur a Principe. Igitur Prin-ceps, omnibusmodispofTibilibus injufte laefos demulceat, novis beneficijs redintegret, & non minus ofFenfam innocentiam condigna fatisfa-&ionereftaurandam, qukm cavendam, fi in-folens, fi periculofa fit, exiftimet. Polfunt caveri, & tamen reftitui, compenfatione nimi-rurn sequivalenti, quae plane indemnes reddit oftenfos. Sumatim: conftare debet publicfc de offenfi innocentia: deinde reparandadamna of-ienfb. Exaudire oportet preces innocentes ; nifi tamen fint infolentes, quia ipfa innocentia per 19Z ARCANORUM STATUS per infolentiam vitium contrahit, & definit efle innocentia, quse metui vult, vel infultat Po- teftati fupremae. 17. Refiduum nune eft, ut ante finem hu jus capitis aliquid commemorern : cur nempeReg-norum Magnates tam faepe oflenfi, & alieni red-dantur k fuis Principibus quadlto apud Belgas exemplo , non minbs notorio, quam funefto ? Ne verb dicam deReligione per vim introdučta, aut avita libertate opprefla, aut fublatis imuni« tatibus Nobilitati, aut immodicis extorfioni-bus ( qux ompia faepe numero non tam offendi-culofunt Mftgnatibus, quampraetextuiad mo-lienda quaeque adversus Principem ) funt quo-que aliae caufae, non quidem tam cogentes in ieditionem , qukm fortes ad caufandam animi averfionem. Et revera fi abalienationem illam aPhilippo II. Hifpaniarum Rege, quae in ani-mis Beigij procerum glifcebat, intimiiis expen-do, quinque potiftimum illius caufas compe-rio, quas diiperfim hinc inde commemoratipfa hiftoria Beigij, i8. Caeterarum Antefignana, &prima,eft ^mulatio Aulica : ubi Magnates, virlque na^ tionales fe excludi, pmerirlque videbant a fuo : " Prin- L LIBER II. 193 Principe ,indučtis adprimamuniorumfubfellia cxternis Iiominibus. Hoc Nobilitati patriae vulnus eftimmedicabile: hlc querelarum cam-pus & centrum. H* igitur in feditione Belgi jfue-runt Magnatum voces: Hilpanos apud Regem efle omnia: BelgasHifpanorum umbrasvideri, quaeillos comitentur, &ad eorum nutummo-veantur. Quippegraviflima quxque Regem traniigere cum Ferdinando Toletano> cum Ro-derico Gomelio, cumComite Feriano, unica illa cohorte interioris admiflionis. An fe domi jjjk fuae loco moveri ab externis , t£mque infra joBel-Hifpanos reponi , fpreta Belgarum dignitategico. laturos? ita illi. Nec injufte quidem id quefti fuifc fent 5 nifi pejora animo coxiflent fub praetextu koc. 19. Alteram caufam refundo in occultatio-nem fecretorum Regni. Magnates enim libi deberi partem Reipublicae exiftimant 5 fe colur mina , fe firmamenta Regni efle 5 fe fraudajei occultationepublicorum confiliorum,quae cum maxim£ Magnates tangant, eaa fe fciri opor-tere : fequidemad ejufmodi quandoque mag-nifice adliiberi 5 verum ut ačta jam agerent, & rerum exuvijsinterea capercntur. Flujusteno- b b ris 194 ARCANORUM STATUS ris primas ad Regem Phiiippum Orangius & Egmontius irarum plenas exaravere literas. Videlicet feadSenatum rarb acciri,qiiaeque ad Prxfečturas fuas pertineant, fecum non com-municari, fedclam definitis, in fpeciem advoca-ri, deinde fe aliorum eječtamenta difcurfuros. Vetus haec,& nune ufitataapudMagnates male-contentos querimonia paflim auditur; quae, ii non a Principe, fed potibsab ejus Miniftris cau-fetur, juftam animi indignationein concipit, emendandam certe ab eo,qui,cumquibuftam plus aequo tribuit, caeteros contemptim haberi vix jufte finit. Hinc 20. Tertia offenlionum cau(a eruitur: Unius nimirum major (externi maxime ) qukm par eft, exaltatio, aut particularis refpečlus. Iftud profečtb Margarithx Parmenhs res graviter aftlixit,ea CardinaliGranvellano,aut fua fponte, aut Regis juflii nimium tribuente. Nihil quip-pe ad Senatum ante referebat illa , quam fecre-tisautcolloquijs, autcodiciliiscumGranvella-no difeuteret, vel planč concluderet. Et vel ex hoc magnarum apud Magnates Belgarum indignationum, irarumque ca^la, ipslqueGran. vellano lapis extitit offendiculi. Nam non mul* to LIBER II. i«,? tb pbftdandumrebaturRez quidpiam fpeciete-nus Magnatum petitioni, licet Provinciarum fecuritati dabat, evocato fcilicet e Belgarum finibus Granvellano, ita confulente ipfa Guber-natrice Margaritha,qu2e, ut fcribit Belgij hifto-ricus , fperabat, publici odij illa vičtima , fe multorum gratiae Magnatum litaturam. 2T. Quarta averfionis cauia , quae Magna-tes in fuum Principemcommovet, eftfruftratio fpei. Indignantur quippe Principi fuo Proce-res , fi minus ab eo accipiunt, quam fperave-rint, licčt quandoque plus fperent, quam de-beant. Nolunt repulfam pati, neque modi-cum, aut non fatis fibi dari,quod fe meruifTe prae-tendunt. SanepoftCaroli V.abdicationem, Sc finitum bellum Gallicum , inddque Nobilita-tem Belgarum reducem, parum fibi rebantur fatisfačtum Proceres, praefertim Orangius, & Egmontius , qui totius Praefečturam Belgij ( ut vaftioris, quam ali j erant, animi) fibi ex de-bito fpoponderant. Reliqui autem aut prate-riti, aut Provinciaru gubernijs kRege praefečti i illi ringebantur, & jam animo coquebant vin-dičtam 5 hi, quia infra votumacceperant, ip-fumbeneficium convertebant in injuriam. b b 2 21. Quin- ARCANORUM STATUS. 22. Quintam caufam rurfus ex Belgarum fa-ftis conijcio. Ea fuit abdiortio Caroli V.&Phi-lippi (ecundi ad Principatum aditus 5 ex quo totum Belgarum fiftema mutatum, & fermfc, eorumopinione, indeterius. AliusPrinceps, alius aprcedecetfbre genius , alij moreš 5 alius exinde in Belgij Optimatum animis affečtus: amor nimirum , cum mutato Principe, con-verfus in odium. Totum hoc in Epitome com- fjlečlor ex hiftoria Belgica. Enim verb ionge alio oco fuerant Magnates Belgij apud Caroium ,-quam apud Philippum. Apudiilumin arčtiori confilio, inarmis, in Provinciarum Praefečtu-risprimi erant Belgze,ac Caeforispaitialem ani-mum , in sčque propenfum fciebant. Philip-pus verb totus pro Hifpanis, cum Hifpanis, per Hifpanos regebat omnia, aulam, arma 3 & fermc Provincias, velperillos, velperexteros. Ac-ceffit difiimilitudo morum inter Caroium & Philippum. Csefar, five aditu, five alloquio facilis: ubique popularis, cum Germanis Ger-manus, Italus cum Italis , Hifpanus cum Hifpanis 5 denique non nifi fubditorum amorem quserebat. Longb ab hoc difTerebat Philippus: acceflu, habitu, genio, moribus tantlim hifpa- : d d nus, • ' LIBER It T jp nus , partimquc fe communicabat amoeniffi-mo Bclgarum genio. Publico magis abftine-bat, reverentiamfibik longfc intendens : eun-* čtabundus potilis, quam verfatilis. Magnus quidemundique, fedBelgis nimius: ideoamo-rem hi, quo flagrabant in Patrcm, fenfim con-vertebantin odium filij, ufque dum glifcentes fimultates Magnatum , fe apertiiis multitudini populari, quae jam pridem averfabatur hilpa-numnomen, conjunxi(Tent, ac plane abjura-ta Deo & Regi fide, tragaedise, quam non facilfc vidit orbis, theatrum aperuiflent. Sanfc ejut modi fubditorum averliones, 8c irx, omnibus Principibus metuendac funt, quia plerumquc externis tam fuggeftoribus quamimpulforibus (qualesaGallia& Anglia Belgisnon deerant) contumaces: nec quiefcunt facile, nifi cum ex-cidio Principis & ilatus. CAPUT XIV. Quid Principi Circafubditos f PLuralitas Ipecierum infert varietatem fub-flantiarum, & accidentium. Nontan-tam hxc multiformis in hoc fublunari Orbedi- bb 3 verfl i98 ARCANORUM STATUS . verfitasflorum, herbarum, lapidum , Arbo-r.um admirationem meretur, quantam una lota Specieshominum, videlicet natura humana in tot gentes, & populos divifa, multiformis, & varia quoad moreš, ingenia, inclinationes. Adeb,inquit Polybius, natura hominibus non corporafolum , {edanimos dedit diflimiles va-riantčfque : utrevera Princeps in tanto rerum difordine etiam variare , fuumque fceptrum attemperare debeat fubječto fibi populo , jam laxando , jam retrahendo Imperij habenas. Ta-..Anal citus teftatur antiquos Romanos in id incubuifie primitus , anim&mque totius Politicse in hoc uno arcano con ftituine: Moffi variare v kes Imperij in tanta tum eft, munimento nonegere. At noneget, ,qui amat fubditos, & amari potiiis ab illis, quarn jnetui, vel faltem metum amore mjfcere , 8c utroque fibi venerat;ionem comparare fata-git. Metus , & Timor infirma vincula Cha-Tacit? jitatis funt , quae ubi removeris , qui timere1"^10 d4:fiei"int, odifleincipient. Itaque bonusPrinceps {concludo cum Panegyrico) cum civibusfuis, piiniu$ quafiparens cumliberis, vivit. c. zu c c 1 8. Seaeca 204 ARCANORUM STATUS 8. Seneca quaerenti, quidfit ofticium Prin-C' cipis ? fapientiflimč repofuit :quod bonorum parentum , quiobiurgareliberos nonnunquam blande, nonnunquam minaciterfolent,aliquan-do etiam admonere verberibus. Numquid ali-quis fanus iilium ad primam ofFenfam exhxre-dat? nili magnae atque multz injuriz patien-tiam evicerint, nifiplus eft, quod timet, quam quod damnat, nonaccedit ad decretorium fty-lumj multa ante tentaf, quibus dubiam indo-lem, Sc pejore loco jam poiitam revocet: flmul deplorataeft, ultimaexperitur. Nemoadfup-plicia exigenda pervenit, nifi qui remedia con-fumplitj hoc, quod Parenti, etiam Principi ia-čiendum eft , quem appellavimus Patrem Patri« , non adulatione vana addučb': Oetera enim cognomenta honori data ftint. Magnds & felices Auguftos diximus, & ambitiof« Majeftati quidquid potuimus titulorum cottgeift. mus j illishoc & illud tribuentes. Patr^ftiai*. tem Patri« appellavimus, ut fciret datam fibi poteftatem Patriam , qux eft temperatifTima:, liberisconfulens; fuaque poftillosponens. Ita vere Seneca, cui hoc fubjungimus: fubditi, qui fciunt Paternb fe haberia fuo Principe; non ma-gis Principem, quvam pro eo metuunt. Sex- LIBER IL -*of ( 9. 3extus Canon eft, ut Princeps fubditis non omnia neget, nec quaevis indulgeat. Nec -Gatonem agat, nec Epicurum. Nec fuperci-iium femper inducat, nec Luxum ferat. Romanam potius, qukm Platoni cam fequatur Poli-tiam. Hxc plusftoicam exigit difciplinam, illa moderatuminterextrema vitij, & virtutis fufti-net Imperium, magis difcreta, quam morofa,* 'genialis potius, quam abftračta. Medius ibit Princeps, 11 populo oblečhurienta & ludicra, quse fumptus magnos, ac rei familiaris profu-fionem non requirunt,- interim animos erigunt, fpiritus vitales augent, Communicationem mu-tuam fovent & civilitatem inducunt, largiter conceflerit, vel ipfe etiam, ut multi Principes -utiliter fecere, inftituerit. to. E contra autem fi contagium illud reipu-blicae peftilens, immodicum nimirum luxum, tam in convičtibus, quam omni externo appa-ratu ( qui ferme thefauros abfumit) moderatione tali, quae medium interduoextrema locum, turpis videlicet vilitatis, & lafcivientis plane faftus obtineat, temperaverit. Auguftus cert£, Suetonio tefte, civile rebatur mifceri volupta-tibus vulgi. EttumultuantealiquandoPopu-- - cc 3 lo aotf ARCANORUM STATUS lo Pylades Comicus fvafit ipfi : Expedit tibi O Caefar Populum circa nos diftineri. Ludicra enim emolUuntbilematram,kquarabies,&: tu-multus. Feroces animi, non nifl per volupta-tes, quieti & otio aiTuefcunt. ir. Eaautem,quaduxus, nonnifiinpubli* cam perniciem excogitat, neque aliud, quam oftentationis uanae, acmulationis, & ambitio-nis, quse aliud non, quam Reipublicae exitiofe fomentafubminiftrat, proferibat penitus Princeps exfuis ditionibus, modum ponat argen-teae, aureirque fuppellex5tili, numerofk fami-lise, Ccenis genialibus, menfffque fumpcuofis. Non poteft, dicebat olim Cato, falva efTe illa Urbs-, in qua pifcis plus,quam Bos venit. Con-viviorum luxuria, Sc velikim faftus immodi-■cus aegrz civitatis indicia funt. Mutationes in Republica fieri, aflerit Ariftoteks, cum feomi-nes fiiaconfuiMuntprodige viventes. Hi enim tales res oovas qu5erunt, & aut ipfi Tyrannidi imminent, aut ad cam alios provocant, atqu< ebeontendunt., ut privata fua Vulnera Reipu. blicac maiis operianf. Exejnplsm recenti£ ^imurneftfummi Gailiar quacftoris F© uciie t{ lt% aliarnetuk fibi cidamus {h extenderej & ajiqu» r. o-j non LIBER II. 207 non ita veter a apud nos funt) Qux fpes deinde Principi opumpublicarum eflepoterit »fipriva-tse opes perierint ? Unde serarium pubiicum in-ftaurabitur ? an ex veftibus detrahetur pre-» tium? an ex auribus aurum ? an ex lateribus palatiorum thefauri? pri vata resprolapfanun-quam impiebit ser ar i) publici loculos. Erat olim tempore Tiberij ingens luxus Rom«, dc quo Florus dixit: Opes, atque divitia affixereu? faculi moraš, merfdmqne fuk vitijs , quajtfen+c.iz. tind , Rempublicam Romanam pejjumdedere. Contra hunc tamen Reipublicac luxum Ti-berius ad Senatum conquerens graviflimis Ver-bis eypoilulavit inquiens : quid primum pro-Tacit9 hibere, & prilcum ad moreš reducere aggre*^jAn* dior? villarumne infinita fpatia, familiarium numerum, & quafi rtationes? argenti, &auri pondus ? acris taDularumque miracula? atque ilta foeminarum propria, qucis lapidum causS pecuniae noftrae ad externas, aut hoftiles gentes transferuntur ? necignoroinconvivijs, &cir-eulis incufari ifta & modum pofci, fed fi quis legem fanciat, paenas indicat, ijdem illi Civita-tem verti, fplendidiflimo cuiqueexitium para-ri, neminem expertem criminis clamabunt. 208: ARCANORUM /STATUS H« tunc fuere Tiberij quereke , &: etiamnum hoc, quo fcribo aevo , profequendse, ubi in tantum evafit in omni genere Vanitatis , five luxus, five faftus ; tam in magnificentia Pala-tiorum & curruum, numero equorum & fer-vorum, qukm in veftiario apparatu, ac palatj lenoconcinijs, ut in incerto lit, an Provincias Au-ffriaoas magis tam diuturni Belli incommoda, t cjuarri immodici, acfineordineullohincillinc; * : ime omni perfonarum diftinčtione, profufi in luxum , & faftum immenfi piane fumptus at-r triverint. OrdoPolitiae, decus eft Reipublicae, vibificutnobilitatis gradus differunt, ita exter-,t nus apparatus difterre deberet. Magna infolen-tia eft , qubd a Plebeis non dignofcantur am-plttis Nobiles, nec a Magnatibus difcernantur Viri populares. Omnibus idem argenf um, idem auram , idem bjflds, eadem purpurainfervit. Peffimi hi moreš in calamitofis temporibus! Fraeno legum fumptuariarum hic opus eft j at vigent iftajplus inRebuspublicis Ariftocraticis, ,velDemocraticis,quam inRegijs Imperijs.Extat quidem Bragmatica Ferdinandi tertij5 fed quam lifus jam pridem deftituit. Sub Leopoldo fačla, rur fufqueq uidem ijeraca etiamme adlaborante, ^edauracitius evanuit. n.Sanfc LIBER 11. 209 12. Sanfc Leges fumptuariae, imprimls Bel-lorum tempore, plurimum conducunt Principi. Particularium opes thefaurum praeftantaera-rio publico, quo uti poteft in neceftitate. Quem-admodbm verb opulentia abfque parlimonia non fubllftit, ita rerum fuperftuarum abufus abfque pauperie : hanc H times in Republica, tolle pritis non neceffaria, & fuperflua Edičtis rigorofiftimis. Nunquam Bella luftinebit Prin-ceps, nifi privati impendant fuas opes: fed quas dabit inopia ex longo luxu contračta ? 13. Coronalegum eft ipfum exemplum Prin-cipis, & aulse. Prseibit ille, fequetur haec, hanc cxteri omnes. Vefpafianus praecipuus adftri&i moriš Aučtor fuit, ait Tacitus : antiquo ipfe eultu, vi&uque, obfequiumindeoririinPrin-cipemputans, & aemulandi amorem. Tales plerique fuere Imperatores Auftriaci, fed quo-rum egregia exempla rarb *mulabatur aula. Valeant autem pamae, & fifcus, ti nihil po (funt cxempla & moreš. Felicior in hoc Ludovicus XIIl.qui promulgatoEdičto fumptuario adver-siis immodicas in luxum expenfas normam fe fe Gallis praftitit, & eam curam , ut hiftoria te-ftatur , applicavit, ut accuratius fervaretur, dd quam no ARCANORUM STATUS qukm ulium aliud iftiusmodi Edičlum per tem-pora fu periora. Valebunt exempla con junčta ultioniin contumaces. 14. Eft & aliud arcanum circa fubditos verb Politicum, paucis fyilabis exprelfum quidem, fed tanto majori fenfu refertum,videlicet: Di-vide& Impera. Hoc arcanum primafronte nefarium credet aliquis Afceta , fed reipsa in noftro fenfu faluberrimum eft Reipublicse, Sc Imperantibusj neque meretur animi remorfum. 15-. Confiftitigiturin noftro fenfu Divide, & Imperaineo: Ne Princeps unquamad-mittat fuorum fubditorum animos ita conjungi, utofKcerepolfentfuoImperio. Quod, utcla-rius pateat, oftendo artem, modumque : ac praeprimis quidem Impediet Princeps circum-Ipečtus qualefcunque conventus, congref-fus Civium frequentes. Quid enim fubditi in privata communicatione confiliorum aliud agunt, qukm qubd Reipublicae negotia difqui-rant Miniftros fugillent, de impofitionibus doleant/utura contingentia divinent,faepe etiam Regis au&oritatem invečtivis pulfent, & cen-tumtalia, animoscommovent in fufpiria LIBER II. 211 libertatis deperditae, vel vindicandse; vel afle-rendae. Unde Tacitus nihil ad versus fubditos pro Principe utilius eile dixit, quam fi illi in com-i« Vid munenon confultant. Intelligitautem de con-As"c' venticulis privatis , vel conciliabulis potius, undefačtiones prodeunt, & ubi feditiofa con-filia agitantur. Utile quoque erit fpeculato-res, & emiflarios ( ut fupra diximus ) habere, qui explorent multitudinis confilia , captent fermones , & genuine referant explorata. Si-cut, & negotia Status occulta maneant multitu-dini, ne occafionem habeant temerfc Judican-di res fupra captum. Denique repagula fint Principi in promptu, ne unquam poffit multi-tudo eb devenire,utVirium fuarum magnitudi-nem cognofcat. 16. In hunc finem fagax Princeps fovebit ali-qua diffidentiae femina, in animis fuorum Ci-vium, quae tamen nec vergere debent in perni-eiem iilorum privatam,nec officiantReipublicze, nec Principi, adeb, ut tališ diffidentia potius il-los contineat in officio, neque inducat in ten-t-ationem quidpiam moliendi adversus Aučto-ritatem Regiam, velpublicam tranquillitatem. Nam fi unio animorum inter Cives turbulen- dd % tos ii2 AXCANORUM STATUS tosfueritperfečta , periculum eft, neilliinfo-lefcant, & majora fibi imaginentur, qukm par lit modeftiae fubditorum. 17, Et hanc modicam , modeft&mque diffi-dentiamfacilefovebit Princeps, quiainmagnis Impsrijs , Sc Rebuspublicis plernmque per fe funt inter cives competenti« , semulationes, relp ečtus, prsetenfiones &c. ut plane opus non eritdiftidentiamillam vitiofam ex propofito fe-minare ( qu2ealiundeh#reditariaeft, &ubique in Regnis, aiilis, afceterijs, Dicafterijs, & ipfis Nofocomijs invenitur) fedfovere tantumtam in diftributione munerum , qukm collatione gratiarum , sfcque in ufum fuum convertere aliorum vitia. Plutarchus ipfe teftatur Lycur-gum, in fuam , quam inftaurabat Rempubli-, cam, quafi fomitem virtutis immififle fiudium contendendi. Ubi fubditi libi invicem difti-dunt, vix infurgent in damnum Imperantis. Lib. 6. Cujus Iconem exhibet Polybius, non quidem inRegio , fed poliarchico Statu Lacednemonio-ruminquiens: Reges ne fiiperbe, acimpoten-ter agerent, metus populi impediebat: Popu-lusverb, ne Reges contemneret, metu Senio-rum cohibebatur, qui femper Juftiori parti fe ad- LIBER IL 213 adjungebant. EtficSenioribus yeteremdifci-plinam rctinentibus , quoties pars aliqua fačta erat infirmior, inclinatloneac metu Senatus ad illam, major erat femper evafura. Ethocpa$:o conftituta Republica Lycurgus Lacedaemonijs libeitate diutiiis cpnfervavit, quam lit ab ullo populo nobis cognito fačtum. Ita Polybius; nos quidem de hoc a:quilibrio Politico alibi. Interim certum manet: fubditis inter fe mediocriter alie-nis, libique invicem diffidentibus uti pofle Princip e min re m fuam utiliter, & tutb. CAPUT XV. Areana Circa Vleinos. i. T lina pracipufc movet inferiora,nonquia^j™^ L, efficacior,fedquia propior: ita multum ,c c habet momenti in ftatu Politico ad res tentan-das , obfervandas, & conficiendas ipfa vicini-tas. Nihilverbpericulofius, quam medij Principes inter potentes vicinos. Potentes Principes inferiora premunt. Expertus nune faepe Sabaudus, & olim Reges Navarrae Gallo , & Arragonio medij utrique Impares. Alphon- dd 3 fus 214 ARCANORUM STATUS fus Rex comparabat illos intermedijs habitatori-bus, qui a fumo inferiorum exercentur molefte, & k fuperiorum ftrepitu turbantur. 2. Ejufmodi Principes medij, fi fuis rebus confultum volunt, hoc pro arcana cauteia ha-beant: ut primb non credant magnis promiflis Potentiarum, a quibus in partes trahuntur. Quimultum promittunt, parum exfolvere co-gitant. Talia promifla in efcam potius, quam in debitum cadunt. Secundo, ut di/piciant foli-cite, cui fe fe dent, cui fe negent. Et fi fe dant, itafe fe dent, ut fui copiam femper retineant: neque ita acerbč bellum faciant, ut cuifefene-garunt, adamicitiamnonpateat regreffus. Prae omnibus autem caveant, ne perfidi, fed cauti, & difcreti inveniantur. Perfidia enim omnem amicitiam intercludit, cautae & difcreae verb ačtiones exifiimationem pariunt. 3. Utrobique palmari errore notatur mo-dernus Bavarix Dux, qui, Anno hoc, quo fcri-bo, k Ludovico XIV. ingentibus promiffis perfuafus, fe fe Galli« ita addixit, ut contra In-veftitune Ducalis Sacramentum, Imperium hofiilibus armis invaferit, & ex improvifo, li-beramS. Imperij urbem Ulmam, Auguflam, ac LIBER II. nf ac fermb Ratisboiiam occupaverit,plura aufu-rus »nifibina ad Donawertham & Hochftettam acceptacladesftitiffettemeritatem. Inde publi-cus Imperij Koftis declaratus, tandem Bannitus, & omnium S. Imperij Ordinum odio expofitus, extam con^picuo Elečtore Principe, privatum apud Gallias agit. Mifera profečto Sors tanti Herois,Gallorum illecebris corrupti! Exitum tempus dabit: Coelites dent propitium! 4. Sapicntiiis Cardinaiis Lotharingus egit, Sc pro Ducefratrerelpondit Ludovico XIII. Nan-caeum obfirmatein depofitum petenti. Lubet Cardinaiis fenfum exprimere. Conditionem iftam,dicebatille, adeb ej(Iefaevam,utfratriDu-ci eam nunquam audeat fvadere , ciim ipfa fors belli nequeat ipfum feveribs compingere, qušim metropolim fibi adimere, & aliense vo-luntati fubjicere. Se non dubitare, de Regis propofito fervandae fidei, viciflltudines tamen rerum fieri, ubi malevoli poflent Regi, nefcio quam offenfam, 8c pačtorumtranfgreflionem fuggerere, & causa non reddendi deinceps Nan-cxi excogitare. Quanta deinde ignominia no-tandus veniret frater Dux, II fub oculis uni-verfae Europae, fine lučta, & neceffitate tra- deret ARCANORUM STATUS deret locum per univerfum orbem terrarum munitifTimum. Tum fubjungit rationem :fate-ri fratrem Ducem fe fe inter Duos Principes me-dium , adečque altiore minerva inftituenda confilia. Ne videlicet tradito Nancaeo fatisfa-ciat Regi, & malevolentiam Imperatorismere-atur, cui Ducatu m Lotharingiae acceptum fer-re debet nomine feudi Imperij, conftčtque ip* fum confečtis rebus Germanih invadendurru Ita ferme Cardinalis. f. At verb fi medijs Principibus inter poten-tes Vicinos fubfiftere periculofum, periculofius erit fe rečle continere ,fi Vicini plane diffideant, & invicem Bella moveant. Statiftae quidem autumanttalicafu aggre-diendos a tertio , utpote mutuis cladibus jam afRičtos & debiles: vel unum Juvandum contra alterum , &:Succeflive ambos debilitandos ac tandem opprimendos , ut eum GrsecisRe-gulis quondam fecerunt Turcarum Sultani 5 quod interChriitianos Principes minime licebit, nifiex neceffitate defendendifui, fuoriSmque, vel recuperandi occafione. Omne enim Bel-lum non neceflarium, eft injuftum j omnčque in juftum, nvanet illicitum. if.Ne- LIBER II. 217 Principatus fiduciarios Regni, non minbs oliaa liberos, ac nune funt S. Romani Imperij Principes abfoluti. 10. Ad hujusarcani vim fingulariter etiam-num attendunt Veneti circa vicinas maximfc po-tetiasEuropae. Et priori aevo omnibus meumbe-bant viribus, utFrancifcoSfortiae DucatusMe-diolanenfis reftitueretur, 6bquehanc rationem varia inibant fcedera, ne praftantiffimus ille kalite Ducatus accederet alicui Potentiae externx, fiveHifpaniarum,fiveGalliarum, unde metus foretjtali« reliqux occupandac. h. Ex- 222 ARCANORUM STATUS 11. Exinde oritur quaeftio, an metus ob aug-mentum Potentiae fufficiat ad movendum Bel-lum vicino ? Ante decifionem diftinguo, du-plicem efle metum: affečlatum, & fundatum. lllefucatus, hic folidus: fpecies, &pr2Ctextus, vel anilis formido eft ille: hic innititur veleviden-tiae, vel certitudini morali. Item metus eft Virtus in Viris fbrtilfimis,& vitium in debilibus. Viri fortes metuunt cum ratione, & rarb: de-biles femper, & cumpuiillanimitate. 12. Aftečtatus metus, Belli nulia caufa eft: Futurum etenim, ait Thuajdides, adhuc in incerto pofitum eft, & neminem oportet eo commotuminimicitias fufcipere , non jam fu-turas, fed certas. Sxpe calumnia addučti, aut inani lufpicione eos metuunt, q;ui nihii tale fačluri fuerant, nec forte cogitaverant. 13 Metus, fundatus ad minus,II non evidens, involuit moralem certitudinem , quae vel ab hoftili apparatu , confoederationibus nimijs, foggeftionibus feditionum in alienis Regnis lufticienter concludi poteft , ut nec dubitare liceat, quin vicinus aut aperto Marte, autex Gclii9.inlidijs invafurus lit vicinum. Tunc ex Sta-lib- 7- t-us arcano Injunas iminentes prtfcavjffe, ju- wp'3''- Jum LIBER f I. 223 Jium eft magis, qu%m exfpeffavij]e. Non tu-tb recipitur anguis in finum , in herba potibs occidi debet. Natura non negavit pneven-tioni locum. Tempus hofti deferre, eft fibi aufer-re Vičtoriam. 14. Hoc Arcano , ut jam alibi infinuavi-mus, parcč utendum Chriftiano Principi adver-sus Chriftianos Vicinos, quiafaepibs ambitio, & iemulatio , rancor , livor & Invidia inde quaerit prxtextus , & fundamenta dominandi, licet tota arcani vis in fe honefta , & rationa-bilis , ac Jure Natura & gentium fulciatur. Nam fi etiam Jure civili licet obviam ire fce-leribus cogitatis, nec operiri ea , fed ante-quam admifia, & perpetrata fuerint, avertere, corrigere , & punire aliquando : quantb ma-gis lmperanti , ubi non unius fceleris admit-tendi caufaagitur, fed ipfa Refpublica pericli-tatur. 15-. Interea Magni Auguftini Sententia: mul-^b. 4. tbimajor felicitas eft Vicinum habere concor-DeECivlt dem , quam Vicinum fubjugare bellantem.cap.15. Optandum profe&b hoc eft , procurandum-que pro Viribus Bono Principi! verbm Arpa-ni locb credat ille: nifi diligenter turbidorum homi- hominum fuggeftiones, fufpicionesV&ejuf-modi caufas aemulationis , & fucceftivae di£ fcnfionis inter Vicinos Principes praecaveat, avertat, &moderetur, fecomperturum, non Poto fabulam,fed veritatemillam irrefragabi-lem : - Inteffinitimos Vetus, atque antiqua Simultas, « Immortak odhim , & nunquam Sanabile ~ iminus. « 16. Ubi major locorum Vicinitas, ibi major animorum diftantia. Vix unquam fine Jurgijs vicini: nifi dexteritate ipforum vicinorum in tempore fopiantur. Corruptio optimi pefii-ina. Vicinorum amicitia, fraternae non abfi-milis, optima , & cordialifTima eft: at fihzec mutuis iimultatibus corrumpatur , erit , ut fratrum folet, odium implacabile. Inter pri-mos Mundi fratres Cainum , 8c Abel: Inter primos maximi Orbis Imperij Conditores, & uterinos fratres Romulum , & Remum ma-dere debuit fraterno fanguine ferrum. Ex optimo Vinoacerbilfimumconficitur acetum, ex magna amicitia vehementiffima ezacerba-tio. . 17. Deniquc LIBER II. »S i?. Denique etiam illudarcanilocb, haben-dum Principibus Vicinis , ne alios potentiores Principes vel vocent , vel inducant , vel in-duci finant in viciniam. Leones illi funt, ac efle volunt aliarum ferarum line diflinčtione Domini. Hoc Graecorum Rempublicam brs perdidit ; infldiante Philippo primum Macedo-ne, & deinceps Ottomanis Principibus plus aequo fe Gnecorum caufis ingerentibus. Hoc Europae delicium, Italiam,faepe numero ingenti-bus ckdibus affecit: hoc jamaliquotiesolimfub Friderico , Henrico , alijfque Imperatoribus Romam VUftavit, Pontifices carceribus inclu-fit, fufque deque facra profanis commifcuit. Praftat vicinis domi concordia, qukm foris quaerere auxilia. Concordes illi , evincent omnia: divifi, nihil. Omtie quod eft, tam diueft, quamdiu unum eft. A it Plato. ff LI- »,6 * s» L I B R I . II. PA RTI S I. A. Abufus poteftatis non cxfblvit obfequium cap. 3. num. jo. de hoc temperaftientum S. Auguftini ibidem. AčhPržedecelTorislnon tcnctur Succeflor Princeps fervare, nifi id exigat Reipublicse dignitas cap. 3. num. 24.25. Aditus ad Regnum cap. 4. num. 1. & leqq. Aditus Regni duri^ eft. ibidem. Adulatores peffima laudant, vi-tiaexculant&c. cap. 6. n.6- Affeftatus metus, telli nulk caufa cap. 15. num. 12. 13. metus juitus rard intercedit in fiifcipiendo Bello, fed semulatio. c. eod. num. 14. Alienos fubditos non licet in Glientelam (ufcipere, prae-fertim Rebellesc. i.nOn. 14. Amicitia reconciliatautrinq; periculofac. 13.num. 14. iEmulatio Aulica exemplo Bel-garumnum. 17. Anarchia libero folio quando-que fuccedit. cap. 4. num. Animus humanus Relpublica qusdameft. cap. 2. num. 1. index. Anna* Reginae Angliae enco-milim cap. j-. num lo.adfin. Anonymi cujufdam judicium, quod Reges tantum Gallia: abfolutam habeant potefta-tem a DEO. cap. 1. num. 5. illius rationes, nuni 6.refel-luntur. num. 7. An Jurildiftio inalium,fitin hoc fubjeOrionis indicium. cap. j. num. 22. relolvitur affirmative num. leq. Anliceatalienum foium arma-to ingredi, ut fuum inde hoftem pellat. cap. 15. num. 6-adfin. num.7.inprinc. An ob augmentum potentiseli-ceat Bellum vicino inferre, cap. 15. num 11. Appanagia qualiter danda, cap. 12 num. 9.10. Arcamim pro Domo Auftriaca cap. 4. num. 9. Arcanum in noviter adepto Principatu eft, non ftatim immutare omnia. cap. 7 n. 13- Argumenta Luynsei ad privan-dum tutela Reginam Franci®. cap.7,num.'6. Arniatae IND EX. 227 Armafce preces fubditorum vix/ Cedere debet amor fanguinis 1 - . j_____■ k/->n/-»'PiiKlirn rnrv 17.. num. exaudienda?. cap. 12. n. 14. Auftriaci ( & omnes prudentes Principes) fuccelforem quas-runt in Domo fua. cap. 4. num. 6. & 7.' Auftriacorum encomiumapud Galliae Hiftoricum. cap. 4 num. 8. ■---_ — - CJ bono Puhlico. cap, 12. num. 14. exemplo Philippi II. Hi* fpaniarum, & Caroli VII. GalliseRegum. num. i6.ani-madverfio tamen in fuos efto moderata. num, 17. Compatiendum luo fanguini. cap. 12. num. 13. auiii* o* —r cr k /X Authoritas in principio Regni Certus fucceflor Arcanum elt • • _____________Rmni /-on A nnm f\. nemini communicanda. cap 7. num. 5. Authorespotius puniendi»qua ex relpečtu, vel obfequio compliccs.cap.12 num. 15. Auxilia potentia plus faepe noxia lunt, quam utilia. cap. num. uit. B. Batavoru leditio in fiium Prin-cipem. cap. 5. num. 37-con-venifle videntur cum Hi(pa-nis, ibidem. Beneficia Principis multu con-ducunt in novo Regno. cap Regni. cap. 4. num, 6. Goncors Familia eft Arcanum Regni. cap. 12. num. I. Confilia in principio Regni funto obtetta.cap.7.nnm.;7, Conringi) Ičandalofum Arcanum cap 3. num. 37. Cupiditates Principu, c. 6. n 7. Cupiditas immodicadominan-di in Henrico IV. cap. 6.n.4. D. DEUS caufe eft imediata omnis poteftatis : Ele&ores autem funt modi acquirendi. cap. 1. ______num-IO« 7. num. 11. quahs in hoc Ti- Differentia inter bona Regni, berius cap. eod. num. 11.12. & privata Regnantis. cap. 3. Benevolentia per diffidentiae num. 26. contemptum crefcit. cap. 12. Difficultas recuperandi, non elt num.c.ad fin. fignum abdicatioms. cap. Benevolentia extinguit diffi- num. j7.recen(enturalia ab- dentiam. cap. eod num. 8- dicationis figna. num. 38. C. Diffidentia modefta Ljrcurgi Catharina ReginaFranci? exul. exemplo. cap. 14. num. ij cap«5.n. 11. Csfaris Augufti fclicitae. cap. 3. num, 26. Diffidentiaj femina modica. ibi-de«i. num. 16. f f z Di- 228 INDEX. Digrcfllo Authoris. cap. 10. num. 9. m| Regnis fucccffi- num. 18. vis tolerantur. cap. 5. num. Dividc & Impcra. cap. 14. n.14. 10. in quo confiftit Arcanu hoc Foeminaj in utramque partcm num. 15. magna hic fagacitas exploratrices. cap. 9. num. 9. rcquiritur. ibidem. multum polTunt. cap. 10. Divifio Regni ex Ariftotelc. c. num. 7. 2. num. 3, Fceminae in Imperium non af- Dominiorumdiftinftio.cap.15. r Educatio Regiaj Sobolis mala, utiles num. 5. ut exempla difplicet Populo, cap. 6. n. docent num. 6. uit. F«cunditas fpe&anda in con- JEle&io liber* nihil obftatRegiae nubio Regio cap. 10. num. 3. poteftati. cap. 1. num. 47-cap. Religio. num. 4. 3. num. 4 Feudalem fubjechonem vix co- Elečiio quid ? cap.4.num.3: mitatur Majeftas. cap. 3. n, Ele&io, quibuldam, potior fuc- 18. ceffione. cap. 4. num. 4. Feudi gratia citati magni Prin- Error Bavariae Ducis cap. 15« cipesin Jus. ibidem. num. 3. Finis Imperantium cap. 6. per Error eorum, qui Majeftatem totum. cjufdcm cniinentia. reponunt radicaliter in po- num. 3. ad hunc duo confe- pulo vel Ele&onbus. cap. runt. num. 4. r. num. 11. Firmiflimum Imperij latus No- Exemplum Principis. cap. 24. bilitas. cap. 13. num. 3. num. 13. G. ExcufatioLanienaeParificnfisa Gallias Reges, Vafallititulum Thuano Parlamenti Praefide nolunt.cap.3. num. 22. cap. 3. num. 35. per totum. Gens Morcvinga. cap. 2. num. F. 10. Farna prima, femper magna cap. H. 7. num. j. HenricusRegnum Polonij de- Foeminarum ineptitudo ad Re- feruit, fačhis pofteaRexFran- gnandum deferibitur. cap. 5. cias, cap. 5. num. 7. num. 8> E. Hcn- INDEX. g* Henricus Rex Angliae, quantus ' ^ in cognofcendis extermsAu- derogaf lis.cap.a.num.i. poteftati cap. 7- n-9* lis in amore Fcenunarum proč ^ ^ num io. num. J. c ' HominisNatura mirabilis & dit- jo-• ficilis, cap. 9- num. i. Hoftes uniuntur altquando contra tertium, & vaehuic. cap. K-num. 6. DucisDaciae careeius ibi Apologus. ibid. Hungari« prastextus & ledi-tiones. cap. 3- num. 33.IU-gis captivitas machinata ab Hungaris. num. 34. K. L. Largicndum , cjuod citra prae-judicium ficri poteft.cap. 12. num. 9. Legcs fumptuaria: Reipubhc* utiles. cap. 14. num. 12. Lex fundamentalis Status Mo-narchici.cap. 7. num. 8- Lex fundamentalis Regni Gal- LibSčSi^ntlmpe- 9 num.10. deicabuntu non dmturna. cap., .num. cipes rangum1s. .bidemAKe_ ^ ^ ^ quandoque, cap. cod. num. 4. Limnco duplex eft Majefta* cap. 3. num. 10. Lipfij monitum. cap. i.num.ir LudovicusXlV. cap. 8- num. 7. Luna quomodo movcat infe- perate conccacnua ^ Francia: fenfata vcjbt. ImnpUe"umV ? cap.^7- J^^clp. i, num, i. lndigni ne promoveantur. cap. contagiu» In'olentiafubditi in Principem, ibidem num.10. femper pumenda. cap. cod. ^ coraprebendit in fc num. 14« f f j oni Magnates.num. u.Auii ci.num 1a.Clerus.num.13. Nobilitas. num. 14- mC£l£E fortis Homines. num. 15.1 le-bei. num 16. Cives popu-bres & Confulares. num. ,7. Milites. num. 18- «el11" Duces. num. 19- quibustem- 23* INI Dominium & Imperium. cap. i. num.ro; Majeftas aquibuldam male ac-cipitur.cap.3. num. 1. Majeftatis definitio. cap. eod. num. 2. imanet Jemper Principi, etiamfi ejus exercitio privatus fit. ibidem. Majeftas fuperiorem nonagno-lcit cap. eod. num. 3.exem- ■ plo Davidis. ibidem. Majeftas eft indivifibilis.cap. j. num. 6. nec dantur plures Majeftates. cap. 3. num. 8-& 9. Majeftas mortuo Principe non redit ad populum cap. eod* num. 13. Majeftas an eum clientela fub-fiftat. cap. eod. num. 16. an per capitulationes tolli pof-fit eum effedu. cap. eodem num. 17. Majeftas interdum declinat propter Interefle Status, cap. eod. num. 19. Citra Majeftatis injuriam poteft Superior - ab inferiore fuo feudum ac-cipere. cap. eod. num. 21. Majeftas in qualicunque homi-ne eft femper San&a & in-violabilis. cap. eod.num. gr. Majeftas qua* dereličta cenfe-tur. cap. eod. num. 36.per totum. Magnates offenduntur eumper- ničie Reipublica. cnp. rj, n. 1 i.cx quinque praecipue ca«-fis. cap. eod. num. 16. Magnatum infolentiam quid caufat. cap. 13. num. 12. rc-media deiiiper.num. 13. Magnates Belgij invifi Philippo Regi. cap. 13. num. so.prae-fertim Oraiigius & Egmon-tius a Pržefc&ura Belgij re-pulfi. ibidem. Matrimonia Principum Arcana Status, cap. 10. num. 1. &per toium. Matrimonia peregrina an prae-ftent Principibus praj Dome-fticis. cap. eod.num.2.quid de ignobili fentiendum ? ibidem. quid in Religione di. fpari? num. 4. Macrimoniales Articuli inter HenriettamGaIlia>Virginem, & Waliae Principem. cap. eod. num. 5. Maritufiie, an uxor majus peri-culum fubeatob diverfitatetn Religionis ? problema, cap. 10. num. 6. Matitalis coniventia turpis.cap. 11. num. 2. Matrimonia Principum fangui- nis, caute permittenda. cap. 12.num. ii. 12. Mediae caulae determinantur ž prima.cap. 1. num.4. Medij principes male lubfiftunt. cap. IND EX. 251 cap i^.num. i.quid illis ob- Nunquamfeopponerelicetpo- 1— 111 j-----a, o teftati Publicae, quantumvis difcolai & vitiofae. cap. 3. n. 28. probatur. ibidem. num. 29. . Nuptiae, fepe pacis caufo cap. 10. num. 8. aliorumque com-modorum. Ibidem. num. 9. etiam magnarum hasredita-tum num. 13. utapudAuftria-cos,aliofque. Ibidem. Nuptias cur Principcs contra-hant. cap. 10. num.19. fallun« tur fazpe in illis num. 15. O Obediendum difeolis , infide-libus, Tyranniscap. i.num. 13. i4.cap. 3. n. 28.29. &c. Occidentalis Imperij potior felicitas eft a domo Auftria- lervandum.ibid. num. 2.& 8. Moderatum imperium. cap. 7. num. 10. Monitorium Regi Gallise datum, a Vafallis. cap. i.num.9. Monarcha quid ? cap. 2. num 6. Motiva ad probitatem. cap. 6. num. 8* Muliebre imperium Juftiniani Caefaris cap. 11. num. 1. N. Natura Regnum docet cap. n. 1. quod in animantibus pa-tet. ibidem. Natura: affedus pronior in fuos. cap. 5. num. 7. Nobilitatis confervandae oflten-ditur modus triplex. cap. 13. num. 4. fubveniendo illi. ibidem. promovendo ibi. num. 5. honorando num. 7. Nobilitatis Germana: libertas & praerogativae. cap. 13 • num. 7-8. Novi Principes communiter applaufum habent. cap. 7. num. 2. Novitas turbationi proxima. ibi. num. 14. Hoffe (uos Arcanum maximum. cap. 9. num. z. feciis incurrit periculum. cap. eod. num. 3. Nihil tentandum foris, nifi Do-micompolitis rebus, cap. 12. num. 2. ca cap. 4. num. 7. c. 5.11.5. Officium Principis. cap. 14.11.9. Ordoin Politica confervat Status i ficut confufio evertit. cap. 16. num. 11. Ordines Imperij quomodo fa-tagunt Imperatoriam potc-ftatem minuere c. 15. n. 9. Ofores Nobilitatis c. 13. n. 5 P Pacifci cum Repub. non minuit Majeftatemc. 3. n 11. Pharamundus. cap. 1. num. 7. Perfarumopinio de fuis Principibus. c. 9, num. 5. Periculum a vicini nimia poten- tia. 251 INDEX. tia cap. to. num. 16. praefer- Principes quomodo cenfean- tim, qualis modo Galliae eft. tur promittere, aut promifla num. 17. fcrvare.cap.^riium. 17. Plato duo exigit a Principibus. Principes, a fubditis non tcn- cap.6. num. 2. tandi iunt armis, fed preci- Platonis oraculum. c. 13. n. 6. bus. cap. 3. num. Potentesvicinicaveant a medija Princeps a teneris afliielcat Principibus. probitati cap. 6. num. 9. Poteftas publica Unde cap. 1. Praecavendum revolutionibus num. 1. 2. eft a Deo num. 2. Status in principio Regni c. id conftat ex Scriptura. n. 3. 7. num.4. Poteftatis nomine quid intel- Praefenti ftatui fe aptare. cap. ligatur c. eod num. r o. eod. num. 15. Poteftatem a Deo fupemam Principibus fanguinis non licčt accipit Princeps cum pri- Matrimonia intre fine con- mum eligitur, vel fuccedit. fenlu Regis.cap. 10. num. 10. cap. 1.num. g. fimiliter procemm filias. n, Poteftate non funt y fed dig- 1 r. quod de confvetudinc ■itate Principes , qui vafaili eft in Francia.num. j2. funr.cap. 2. num. 9. Principes fanguinis nobilitati» Princeps quis, cap. 2. num. 10. tutelares. cap. 12. num. 1. Principis paterna cura multum non comtemnendi a Rege. prodeft. cap, 14. num. 7, num. j. non toikndi Barba- Principem oportet cum diftin- rorummore num. 4. mitius ftioneimperare cap.eodem. tra&andi. num. j. exemplo num. 2. Ludovici XIII. ibidera Prae- Princeps dominatur in omnia • fe&urisquomodo praeficien- bonafubditorum obfalutem di. num. 6. puhlicam, cap. 3. num 5. Privilegia cautž , & moderatč Principes non fubjacenthuma- concedenda.cap. 13. num.9, no judicio. cnp. 3. num. 14. interdum minuenda, tollcn- nec legibus humanis , licet da. num.ia. d.vinis & na ture. cap. eod. Puniendi r amovendi, qui in num. 15. Ratio diverfitatis RegiaFamiliaiiiggeruntdi- ibidera. fcordias. cap. 12. num. 7, INDEX. Caefaris. num. 3. cujus noti- Quaeftio , an Majeftasfua Jura tiae fru&us duplex- num. 4. communicare valeat fuis in- prafertim in initio Regni. ferioribus? cap. j.num.7. num.5.quodmagnaArcnnum QuaeFoeminarum perfuafio? c. eft, & facilc pra&icandum. 12. num. g.adfin. num. 6. cxemplo multorum Quando liccbat interficereju- Principum.num 8- lium Caeforem. cap. 5. num. Regibus Gallias contradictum 28. *am a Principibus fanguinis, Qui ad Regnum admittendi vel quam lpfo Parlamento. cap. areendi. cap. 5. num. 3. per- 1. num. 8. totum. peregrini. cap. cod. Rexquid? cap. 2 num. 5. num. 6. Foeminač. num. g. Rex Gallis fuppreflit authori- Quid fentiendum Chriftiariis, tatem Parlamenti, cap. 7. dePrincipibus malis,difcolis, num. 9. infidelibus. &c. cap. i.num. Regni Regumque Origo. Jcap. 14.15. 2. num. 4. Quid fub falute Publica intelli- Regnum quid? ibid. num. 5. gatur ? cap. 6. num. 3. Regnum quetduplex, & quo- Quomodo caepit communio mododifferat?cap.2. nuin.4, Civilis. cap. 2. num. 2. Regnum bene inchoaadum, c. Quomodo Principes jurent 7. num.i, fontifici?eap.3.num.2o. Regni magnus labor. cap. R. num. 1. Reformationes populoru fiunt Regni pars melior,NobiIita9. perGradus&fenlim.cap.i4. cap-13. num. 1. conftrvan- nura. 3. da & fovenda. cap. cod. n. 2. Rcmovere obices in novo S. Regno. cap. 7. num 13. per- Sceptrumin Gallia non habetur totum.qu4ratione?ibidem* Jare haereditario,. fed Regii Regem oportet n6fle omnia lege. cap. 3. num. 27.exami- Regni commoda & incom- naturiftalex. ibidem. moda. cap. 8- num. 1. & feq. Secundis rebus modus ponen- non tam per alios, quiim per dus.cap. 6. num. 6. fe. &uib. 2. esemplo Augufti Solicitudo Principis in nofcen« g S di» m ind dis fuis fubditis. capite. 9." num. 4. multurn haec boni advehit. num. 6.8-SixtiV.exemplo. num. 7. Secretorum Regni apud Mag-natesoccuItatiocap.13j1.15* Statiftarum periculola confflia circa rnedios Principes. cap. 15. num. 5. Succeffio quid? cap.4.num.2. potior haec ele&ione, quE majoribui periculis fubjacet. cap.eod.num.4. T Theodofrus & Valentinianus fovebant nobilitatem niagnis conceflionibus. cap. 13. n. 8-Teftamentum Caroli II. Hifpa-niarum Regis difputaturcap. 10. num. 15. Tria impediunt probitatem cap. num. 5. EX. Pributa minuenij. cap. 14. num. <5. 6* V Valentinianuf noluit habere conibrtem Imperij cap. num. 6. Vari j na tura populi variumcxi-gunt Regimen, cap, 14. n. r. Veneti cap. num. 10. Vetera tollere, nova invehere pcriculofum eft. cap. 14. n. 4, Vicini potentia quomodoattc-renda ?cap. 15. num. 9. Vicmarum jurgijs praecaven-dum. cap. r^. num.i5. Vnica eft Majeftas cap. 3- num. 12. Vnius, plusquam par eft, apud Principem exiftimatio. cap. 13. num. 19. Vxor Regia„ dignitatis magit nomen eft, quam Voluptatis, cap. io. num.2. ARCANORUM STATUS L1BRI II. P A R S II. DE OBSERVATIONIBUS REGIIS EX ARCANIS STATUS Circa res magis particulares Principum. fC I O OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO OBSERVATIONES REGIJE arcanisxstatus, OBSER VAT 10 L Circa Famam, fi? exiJiimationem Principis. i. iEteris mortalibus in eo ftant Confilia, quod fibi conducere putant: Prin-cipum diverfa eft fors, qui-bus prascipua rerum ad Famam dirigenda. Hanc famam fibi comparant Imperantes triplici virtute. Ma-gnificentia nimirum, Magnan i mitates& Providentia. Magnificentia: De Ve-fpafiano teftaturTacitus, qubd omnium, quae diceret aut ageret, fueritOftentatorMagnificus. Nam externis trahiturPopulus,decoremfufpi- Aaaa 2 cit 2 ARCANORUM STATUS cit&seftimat,atque in humanis omnibus multum opinio operatur. Defpečtui funt Principes, qui fupra vulgum non fe eri-gunt. Magnificentia & oftentatio Scipionem inaudito apud Romanos cxempio, vix viginti emmenfis annis ad armorum imperium in Hi-fpaniaspromovit. Fuitille(fcribitLivius) non tantbm verisartibus,animiquedotibus mirabi-lis, fed arte quoque quadam adinventa, & in oftentationemcompofita omnibus charus. 2. Magnificentiam excipit Magnanimitas. Haecrationevincit pericula, tk generofitate di£ fipat obftacula. Prudentiae conjunčta, omniu in fe trahit animos. Magna fortuna eft efle Re-gem. Magnam autem fortunam magnus ani-mus decet, qui nifi ad illam fe extulerit, &: altior fteterit, illum quoque infra terram deducet. Sixtus V. ante Papatum ex Monacho Cardina-lis, eum de Henrico III. Francije Rege audiret: iilum infra Regiam Majeftatem plus eum mo-nachis, quam eum Regni Proceribus: & faepitis in clauftris, quam in Curia degere : memoran- dumhocedixit: quantum connititur bonus LIBER II. ^ 3 nusRex, uteflet Monachus, tantum ego olim procuravi5ut non fuiflcm. Epiphanes, & Ramirus adeb abječti fuere animi, ut pro fabula haberentur aproprijsMi-niftris, & domefticis. MiferRex inermis, mi-ferior egenus, miferrimus fpretus, 8c conteptus. Satiiis eft Regnum abdicare, quaminfraRegem vivere. Reges uti dominio, ita fpiritu antecel-lant omnes. Sic in fua vota fortunam trahent, quae apud delides diu non perfiftit. Tališ autem fpiritus nec emitur, nec facile comparatur: beatus, qui eum cum primo aerehaufit! Alexander nec auro, nec milite validus, fed magnus fpiritu Perfiamintravit,fubjugavit, & ad Indos & Gramantas penetravit. Caefar ille primus,Rempublicam invičtiflimae Poten-the, libertatem que omnium Romanorum, unus ipfe RomanusCivis oppreffit. Romulus Sc Tamerlanes, uterque pecorum cuftos, duo fundarunt Imperia Romanum, & Indoftanum. Hu jus haeredes, & fucceflores etiamnum magni Magol funt. Machomet ex mercatore Pro-pheta, exPropheta Dominus, tertiam Mundi patem occupavit, adeb Fortuna audaces, vel A a 3 potitis 4 ARCANORUM STATUS potius magnanimos fingulariter juvat,&mens fupra communem fortem elevata tantum po-telt, quantum audet. 3. Magnanimum in omnia pericula fequitur Populus, certus de Vi&oria iub Leone Duce. Omnia magnanimo cedunt in obfequium ul-troneum, quia omnibus utitur admagnaquae-que exantlanda : undeCivibus femper faltem fpes eft alicujus futuri emolumenti. Inter Gynecsea autem, & meretriculas defidem Principe, vel cum Parafitis,morionibus, & adu-latorum faece colludentem, & otiantem fper-nunt Regni proceres,& deteftantur fubditi,ob eorum fudorem, & fanguinem, quem contri-buunt, diftračtum in ludicra, & obfccena. Quanti in otiomagis graves /untfub-ditis,quam ali j in continuobellorum motu. Magnanimitate fe in imenfum provehunt Imperantes, pnefertim fub initium Regiminis, vel in fufcepta aliqua expeditione contra hofte-3. Ibi fpem pollicentur de fe maximam : Kic Re-giumoftentantanimum : ut, quemadmodum illi quidpiam fupra homines funt, ita eorum co- cona* LIBER II. T conatus excedant fpaeram privatse Virtutis. Nec enim arma Scipionis, quantumcunq; a farna celebrarentur,eum ita extuliffent; nifi poft fufceptam inHifpanias expeditionem, pneter omnium mentem, confeftim ipfam Carthagi-nem (caput nimirum totius expeditionis) ag-greflusfuiflet,- vicifTetq; cum immortali fuino-minis farna. Bene ille: fcire vis qualis lit ma-gnanimitas ? ardua illa petit 5 difcrimina non fugit 5 nutritur periculis, Fortunam ipfam quandoq; calcat. Burbonius Princeps Caro-li V. Armorum Dux ab Alphonfo Ferrariae Principe monitus,ut praterita, quam jam tor-mentis quatiebat,Placentia, caput potius Italiac univerfe peteret, ac Romam arma converteret. Quod adeb ex votoBurbonij cedit, ut lubačta kac, mox intotam Italiam arbitraretur Carolus. Magnanimi Principes non fe facile obvijs oc-cupant 5 difficilia potius moliuntur, & difcri-mine majorem aucupantur gloriam. 4. Tertia Virtusobtinendar,augendae, &con-fervandse Principu famae, & exiftimationis eft Providentia illa, qua Imperantes cum maxi-ma eoru gloria profpiciunt incolumnitati om-niudomi,forisque.Domi: procurando quie- tem 6 ARCANORUM STATUS tem&pacem omnium, confervando juftitiam, firmando legibus Rempublicam, invehendo abundantiam omnium per commercia, manu-fačturas, & omnigenas artium inventiones, montes pios, & magnarum ufurarum omnem pofFibilem imminutionem &c. Foris: profpiciendo incolumitati vicinorum Principum,fcedera cum externis contra-hendo, opem lerendo &c. Refpublica certe Romana maxirnam gloriae fuacpartem ineocollo-cavit, quod exteris quoque gentibus pacem de-derit. Magnitudo Romana nonminus farna, quamvirtute 5 non minus gloria,quam armis ftetit. Magnum & terribileRomanorumno-men tam ad metumhoftium, quam ad muni-mentum amicorumvaluit. 5. Leopoldus nofter cum primum ab exce(lu Ferdinandi III. avita Regna adijflet, fubmiflo in vicinam Poloniam a Svečo & Traniilvano ferme devaftatam, Dania etiam undequaque mxdx expofita, Dantifco obfefTo,MariBalthi-co a Svecica claffe occupato,illincfubaufpicijs Auftriacis exercitu,rem fupra omnem opinio-nem tantam confecit, ut in primordijs ftatim fui Imperij duosReges Polonum, & Danum utrum- LIBER II. 7 utrumquetitubantem,ac jam prope labentem in Soiium rurfus erexerit. Gloriofum fuitab omniaevo, eritquefemper in feros ufqueannos Principibus id, fi interventu fuo vicinorum belladiffipaverint: fi Reges exuies reduxerint, vel eos petentibus dederint: fi inique oppreffis opem tulerint: fi externorum inteftinos mo-tus compofuerint, ac membra cum legitimo fuo capite conjunxerint: 11 avitam libertatem revindicaverint: fi injufto aequilibrio externas Potentias continuerint : fi pacis mediatorem ubique egerint: fi diffidentiurn Principum cau-fas,ut Arbitri, audiverint: fi arma adversus ini-micos fidei moverint, & Chriftianorum olim terras recuperaverint: iideniqueTyrannosex ufurpatis dominijs, fi Saracenos ex Chrifiiano-rumterris, fiTurcas exEuropa profligaverint. Ejusmodi funt, quae famam , exiftimationem, & veram claritudinem Regij nominisundequa-quePrincipi conciliabunt, ejusque remotifiimx etiam Gentes adorabunt arbitrium. Hoc olim Romana Respublica, & Alexander ma-gnus in univerfum prope orbem afiečtabat. Uterque fere obtinuiti, Hoc folo diferimine, qubdiftepr2emortuusvix primis labris degu- Bb fta. 8 ARCANORUM STATUS ftaverit ambrofiam Monarchiae univerfalis ; Roma verb nunquam emoriens multis fitculis Dominium, & arbitrium totius orbis habuit» Hoc Artaxerxes in Graccorum practendebat inter fe difsidentes Regulos, ac Refpublicas. Hoc pofterioribus temporibus Henricus IV. Borbonius in omnes Principes Chriftianos me-ditabatur. Hoc Carolus V. Auftriacus : hoc Philippus II. Hifpanus Rex: hoc etiamnum in totam EuropamaffečlantGalli. tf.Gloriofaifthaecefle nemo diffitebitur,fili-mites Jufti ac rečti non excedant: fi inde Principes non amittant fidem boni Viri. Aft ferme moribus Potentium receptu eft, utcaufam puhlicam agant ex causaprivata,& vicinicau-fam fufcipiant non vicini causa. Prapofterae beneficentise eft juvando opprimere. Fruftra bona fama per fraudes & dolos quaeritur. Fru-ftra utilitas pro Jure habetur. Fruftra fpeciem, prsetextum, technas, & ejusmodi inania pro titulo & fundamento dominij ufurpamus. Fama & infamia Regum & Regno-rum non opinionis & nominis, fed ačlus 6c efRcacise juftis momentis asfti- LIBER II. 9 agftimari debet. Aliena fpolia indignum prsemium funt, ob quod Juftitia deferitur,&: amicitiaviolatur. Num major poteft Rcxdici, apud nifi & Juftior ? ajebat Agefilaus. Num firmi- PIat-ores Status, quiainjufteacquifiti? num auxilia dicenda auxilia, quae magls nečem procurant? Nulla illuftrior farna, quam ob bona: caufe triumphum, ob cives fervatos, ob pacem da-tam, ob hoftes in amicitiam allečtos. Autho-ritatem non in fe circumfert Princeps, fed in fuorum, externorumque affečtus firma pofTefTione. Apex fupremae exiftimatio-nis eft mite Imperium, liberalis manus, im-maculata fides, invičtus animus,arma opes,& jurata in omnes eventus FortUlia. OBSERVATIO II. Qua ratione interdum Sorti cedendum f i. TNter regendi Arcana eft nofTe teittpori- A bus cedere, neceffitati obfequi5 fenteutiam cum re mu tare. Hoc arca- Bb i num fo ARCANORUM STATUS num eft univerfale, & comprehendit in fe quafi omnia regcndi arcana. Quis enim unquam providus fuit ( certfc nec ex veteribus Arifto-teles, nec Dion Caftius, nec Thucidides, nec Cornelius Tacitus , nec Maecenas vel Agrippa : nec ex recentioribus Machiavellus, necCardanus, nec Boterus, necNaudaeus,nec ipfe CardinalisRichelius,&Mazarinus, alijque Scriptores Politici,&Statifbe) quiomnestcm-porum viciflitudines cognoviffet,&praecepto-rum anguftia conclufiftct, vel tam univerfalia monita & arcana Imperantibus dičtaflet, ut ea omni tempore, omni Statui, omnibus circum-ftantijs aptari pofTent? Nullus mihi talisApollo: alia alijs congruunt : alia tempora, alise leges: alij Status, alia praecepta: alij moreš, alij Cenfo-res: alise Gentcs, aliud Imperium. Adeb hoc unicumarcaoum Regnantibus prse alijs notatu digniffimum eft, quo alia particularia arcana & praecepta noverint pradentibus, & fcre nata circumftantijs dextrč accommodare, feque temporiaptare,necefIitati cedere, occaflonem fequi, & eum re mutare fententiam. 2. Conftantia mali nulla eft, nifi boni in-conftaatia. In fententia quidem permanen- dum LIBER II. n dum Principi, nifi alia fuam viccrit. Mutare confilium in mclius quis erubefcet? inexora-bilis fitCato,&quisque vir proprij fensus : at Principem non animi fui fenfa,nonaffečtuSj nonconjugem,non liberos, (ed boni publici fe-curitatem fequi xquum eft. Aliud privati circa fe, aliud Principes circa alios agunt. Quis levitatem dixerit a cognito, & damnato errore difcedere ? quis dementiam, fidem non praeftare errori ? Confilia rebus aptari debent, non res confilijs. Igitur rečtfc mutari poteft cum re confilium. Si neceffitas derogat legi pofitivae 5 fi juragentium tempori cedunt; II ipfa lex di-vina ad mutationem obječti -res : & vel exinde fufpečtos Imperantibus. Sub legationum fpecie multa &pe periculofa tra&antur, Miffi ab aemulis, aut par um amicis Ee s tan- 34 ARCANORUM STATUS tantb magis fufpečti, quanto certius eft illos nunquam eorum, ad quos mittuntur, emolu-menta auaerere. Valde expediet, ut quidquid agant illi, & quibuscum loquantur, & quos liabeantfibifamiliares,cogno{catur. In omni-bus namque Principum familijs, ait Cominaeus, femper aliqui exiftunt, qui mutationem ali-quam, & res novas cupiunt : tales fe facile adjungunt Legatis externis, produnt areana ftatus, madhinantur, & fepe conjurant in nečem Patrih, & Regnantis. Confvetudo & fa-miliaritas Sabaudi, ejusque Legati cum Duce Bironio, Martem proftravit Gallias (tališ enim habebatur prius Bironius) indb Regi Henrico ftifpedrus, poftea contumax, tandem Regis iram expertus fubmanu carnificis. 7. Secundb: Principes depofitarij, arbitri. Sic priore revo fulpečtus eratCIemensVIll. tam Gallo, quam Sabaudo propter Marchionatuiu Saluzenfem , qui ex pačfco deponi debebat ad manus Pontificis , & defliper expečtari ejus Judicium. Magis tamen Sabaudus diftidebat Pontifici, non foium quod ex fua pofleffione inillius poteftatem comittere debebat opulen-tiftimam Provinciam 5 fed etiam quodfufpi- care- LIBER II. 3* careturPontificem traditurum illamnepotifuo cum inveftitura, & alto dominio Regis Galliae« Quis enim non credat (rebatur Sabaudus) xgrc dimitti depofita, qux in rem prafentem fkciunt. Regna 5 autProvinciae adtertias manusdatae ( prsefertim ut qui depofitarius, fit etiam arbiter controverfize circa ea ) magnarum diffi-dentiarum juftiffima caufa funt. Praeftat Ju-dicium definitivum, quam fequeftrum 5 Judex, quam arbiter, fententia, quam tertij poflefiio. Nonquivis repradentat navim Argi, quaenec aqua mergi, nec igne confumi valebat. In multis potius exundat partialitas , Sc mergit Jufti-tiam : in alijs vindičta,& semulatio fuccendit animum, & conflagrat integritatem bonidepo-fitorij. Qui poflidet, cunčtari audet, arbitrium-que protrahere, ut diutius poflideat 5 aut ex-pečtare tempora, quibus tutbarbitraripoterit, qubd voluerit, & reddere depofitum, cui defti-naverit. Sive enim cupiditas rei alienae, five favorpartialis ita agitocculte , ut prius fentia-tur illius plaga, quaminfligit 3 ac videatur ičtus, aut manus, qux ferit. 8. Tertib: ConjunčH. Infirma enim Jura fanguinis, ubi ratio Status controvertitur. Non Ee 3 ma- ARCANORUM STATUS majorcs semulationes, non graviores diflenfio-nes funt, quam in cognata ftirpe. Ideb Re- gum & Reipublicas intereft, ut in a£ta Principum fanguinis diligentius in-quiratur. Beatain hoc domus Auftriaca, cujus Principes de Imperio, de Regnis, & Prin-cipatibus nunquam concertant, fed ultrb fibi invicem ceduntCoronas, ftantque antiquis & Gentiiitijs pačtis, & ideo tot faeculis felices, ac inter fepacifici fubfiftunt. 9. Quartb : vafaili prapotentes, qui feuda Regia, magnifica, & ferme abfoluta , ficque ad res facile novas moliendas idonea muni-mentis, milite, 8c opibus provifa pofTident. Ita Romano Pontifici fufpečii funt Reges Nea-politani,& Siculi: ita Imperatori Principes Italije : ita olim Gallo Burgundus, Britanus, Aqui-tanus, alijque Principes. Periculofi etenim illi vafaili funt, qui pro inftrumento feudali au-dent oltenderePrincipi, & feudi Domino ev agi-natum enfem. 10. Quinto : illi itidem vafaili, quos virtus militaris, pacifque ftudium aučtoritate, amore, & favore populi proximos fecit Principi. Omnium LIBER II. 37 niumpericulofiflimiifti: quia virtute prcfcrip-ferunt. Opprimi vix polfunt palam line concu£ fione j clam verb vituperofum foret: quia conftare oportet de malo,antequam decernatur de fupplicio. Expečbare, prafens difcrimen foret. Age: ut ipfiin decipulam veniant, pla-nčque inde conftet omnibus , qubd infidiato-reslint Soli), & hoftes pacis publicae. Imitan-dum Elifabethac Reginae exemplum. Infimu-labantur rebellionis rei Northumberlandiae, & Weftmorlandiae Comites. Sufpicio ingens invaferatReginae animum: difputatum defuper interMiniftros variantibus pro, & contra fuftra-gijs. Conclufum tamen : in materia ftatus rumorem negligi non polfe. Placuit tandem probare fidem fufpečtorum mifto ad eosdem decreto, quo vocalrantur ad Aulam ačfcuri in rem communem. Promptitudo comparendi defignaffet va-nitatem famaede ipfis evulgatae 5 mora autem & fubdučtio, fi citati non comparerent, palam fufpečtos & reos : quod& fačtum. Etenim non comparentibus ijs, publice declarati con-tumaces, 8c in ipfb limine feditionis opprefll fuere. Cum msudme fufpicatur Imperans, mi- nimfc nime tališ notari debet, ut inde fui fecurum red-dat fufpečtum, pronioremque habeat in la-queum* ii. Princeps fufpicax nullis Infidiatorurrr blanditijs fallitur, nullis accufatorum tech-nis flečfcitur , nec facile a malevolis circumve-nitur. Quia non credit, nili videat, &,cum viderit, tamen aliquando dubitabit, licet fe du-bif are non monftret 5 interim providet fccuritati fuae, & infidiantium ruinse. Bironij cafus palam eft, &: in eo admiranda Henrici IV. fagacitas. Si Miniftri, fi Magiftratus, fi fubditi, fi vidni eftent, ut deberent e(Te, necelfe foret etiam, ut Princeps non fufpicaxeflet: corpora autem cor-rupta abhorrent cibos fanos. Divina folum credere oportet firmiter, nec examinare licet r quiamfallibili veritati innituntur. Ubi autem omnis homo mendax, omnia undiquefallibilia, vana,infidiofa, imo totus mundus Divino te-ftimonio in maligno pofitus eft, quisigitur cre-dat? quis non fufpicetur ? quis non dubitet? Nulla iniquitas, nullus error eft in ftatu Politico innumeris periculis expolitofufpicari 5 fedfu-fpicionem manifeftare debilitas quxdam eft animi, nondum in materia ftatus inftručH.. LIBER II 39 12. Adfpeciemcredere femper: de rei veri tate autem dubitare femper : magnum eft arcanum Politices. Fide,di-diffide. Qui nefeit fidere , nefeit diffidere. Qui hanc artem exačte non no-vit, tot ferme errores committet per externam ineredulitatem, quantos per internam creduli-tatem. Interna ineredulitas cautum reddit Principem, externa credulitas minus facit fu-fpečtum, utraque tamen facere debet non irrefolutum. Imb aliquando, ut magnorum negotiorum finem aflequamur, necefte eft partem aliquam committere fortunae, vel Divinae Providentiaepotiiis, cui omnis humana fapien-tia fubječta eft. Tu, o mi Princeps! fortiter age, &: ex prudentias Iegibus. Caute ex alieno confi-lio. Caetera fineDEO curae. OBSER VATiO V. De nimia indulgentia. u A RcanumMajeftatis eft, ut nunquam ** Princeps fit ita faciiis iri in- dulgendo qu&dam, quas deprimunt Ff Ma- 4o ARCANORUM STATUS Majeftatem (uam. Caveat,nemanfvetu-do, Šc mifericordia illi in miferiam vcrtatur. Ex-centrici funt aut nimius rigor, aut nimia indul-gentia. Medium tenebit Princeps fapiens ea ratione j ut nec facilitas authoritatem, neque feveritas amorem diminuat. 2. Majori,quam asquum eft,indul-gentia peccandi maturefcit licentia. Non illa vera in Imperante bonitas eft, quae non bonos, fed perverfos reddit fubditos. Hacc po-Tertul. tius eft bonitas imaginaria (ait quidam exPa-tribus) difciplina phantaftica : per hanc trans-funčtoria praecepta, & fecura funt deličta. Duos legum Codices five teftamenta Mundo dičtavit DEUS. Scriptum videlicet legis, 8c Evangelicum gratire. Vix per Moyfem pu-blicavit feriptum, cum illicb praeceperit dentem pro dente, oculum pro oculo. Vixfecundum five Evangelicum ( quod dicitur etiam tefta-mentum gratire ) per unigenium fuum Mundo annunciavit: cum illicb miftlonis fuac ra-tionem expofuerit: non veni pacem mittere, fed gladium. Et D. Petrus aeterni judicisVi-carius intcrris, inprimoquafi ingrelfu facrifui tribtr- LIBER II. 41 tribunalis morti confignavitAnnaniam,&Sa-phiram propter unum comiflum mendacium. Adeb nihil obeft legi gratiae, gratiam negare deličtis. 3. Revertor adprimaRegum inftituta. Pri-mus erat Saul,quem DEUS Regem conftituit per Samuelem Prophetam. Rationem infti-tuendi exprimit ipfe facer textus. Milit me DEUS, ait Samuel, ut ungerem te in Regem, nune ergo audi vocem Domini: vade & per-cute Amalech, & demolire univerfa ejus. En primaRegum inftitutio a juftitia vindicativa incipit! Ego unxi te : ergo gladium exere, vi-bra, pereute, occide delinquentes. Ita mi Princeps prima ratio muneris tuieft adminiftrare utramque juftitiam eriminale, & civilem. Ab ipfo Numine tibi defertur fce-ptrum, & gladius, ut regas, & punias. 4. Verum non ex munere tantum obliga-tio;fed ipfa ftatus ratio, ipfa tui ipfius,tuaeque Regnatricis Domus fecuritas id exigit. Sub Principibus enim juftis nunquam,aut raro: fub indulgentioribus multoties, & fepiflimš exor-tx feditiones, Regicidia,& Regnorum everfio-nes. Majora Clementix, & offenfarum obli- Ff 2 vionis 42 ARCANORUM STATUS viorns cxempla eomperit hiftoria Romana m Juiio Caefare, quam in Augu fto fucceflore. lile tamen in Senatu feditioforum fcrro periit: ifte &vixit diu,&: rexitfcliciter,&citra ullam con-vulfionem ftatus vidit, &: nominavit fucceflo-rem. Quis Regum ante,&poft clementior Davide fuit } ut fine rubore DEO fuo quafi obijceret: memento Domine David, & omnis manfvetudinis ejus. Quis hoc, alius Regum, dicere aufus, aut audeat? & tamen ejus indul-gentia in Amaiim excitavit rebeiiionem Semei: ejus conniventia, & diflimulatio ačtionum Ab-lblonis proftituit Regiam authoritatem, cum ingenti concufTione ftatus, fui periculo, & de-mumfilij ruina, cujus fata, qu2e deteftari de-buit, innumeris plane deploravit lacrymis. Et quia indulgentior in complicesAbfolonis fuit, experiri rurfus debuit Sibae, & Adonise rebeiiionem. Impunitas deličtorum non folum male fačtores, fed faepe viros etiam probos, con-junčtos, conthorales, ipfosque gnatos trahit in abuflim Regix elementih. Nihil ejusmodi calarnitatum tulit Ifrael fub Imperio Salomonis : qui Rex fuit fapiens Scjuftus. Malo feverum,fed juftumfquam bonum LIBER II. 43 bormm, fed indulgentem Principem. Severi-tas non tam exofa eft fubditis, fi juftam xquam-queomnibusvident 5 quamindulgentianimia Regnantis, qua abutuntur in fuo s fines Mini-ftri ; in majorem audaciam, & licentiam perverfi, & rebelles 5 in fua commoda externi,& vicini. Inde communiter fequuntur scrum-nx, calamitates, devaftationes Provinciarum, improvifa bella &c. quac omnia hoc, & priorc 3cvo hinc inde in Europa vidimus, fpečfcavi-mus. Indulgentia privilegiorum, immunitatum, exemptionum, fi fubditis hacc plus xquo con-ferantur, valde derogat Majeftati Imperantis. Decedit Principi, quidquid nimium accedit fubditO. Privilegia funtquafipri-vationes legum, & confundunt ufitatum cum inufitato. Unde conceffio eorum nec fre-quens fit, nec ampla. Authoritas fublatale-gibus etiam legislatori praejudicat. Exemptiones fubditorum fepk necefli-tas exprimit, ac proindb injuftar, quia non libe-ix : praefertim verb ubi rebellioni, & perver-fitati loco pcenx cedunt in mercedem, Nec Ff 3 fer- 44 ARCANORUM STATUS fervos,nec liberosvelitfuos fubditos Princeps; fedobtemperantes, &fideles. Summum, &maximum eorum privilegium fit, fi illis jufta, rečta, & facilia imperet. 6. Nunquam autem illis ea concedenda, qux aliquando Majeftati Imperantis obijcere au-deant. NiKil Numini gratius , quam Reges regnare in juftitia, & aequitate: &nihilbeatius, qukm obtempcrare Principi jufta, & sequalm-peranti. Hujus eft arbitrari in omnia, non ftringi Rebelliumlegibus. Hujus eftnolletem-pora, & eventus, ubi eximi, ubi fublcvari, Sc ubi rurfus onerari,& cogi pollintfubditi, 7. Vix autem gravior indulgentiacerrordari poteft, qu&m ii Principes nimis faciles fintin communicanda Miniftris fuis authoritate. Lu-dibrio, contemptui, & ipfius plane Regni amit-tendi aperto difcrimini fe exponunt. Wen-ceslaus in Bohemia , Ramirus in Hifpania, Andreas Neapoli, Maximiiianus Sfortia Me-diolani id exemplis comprobarunt. Carolus ille fimplex inGallia ob incuriam,vel conniven-tiam fuam refiftere noluit Prafečtis Urbium& Provinciarum, quas deinde fub Ipecie feudi fi- LIBER II. a 4? bi appropriabant. Exhac indulgentia plerxquc facri Imperij ditiones, quae olim officij nomine adminiftrabantDuces, Marchiones, Comites, tranfiere in feuda perpetua , & fuccefliva cum ingenti Imperatorise Majeftatis jačfcura. Ita nimirum indulgentia nimia, qu LIBER II. modo fibi laudem, & authoritatem concilient; verum etiam fubditos ipfos, tam intimos & fa-miliares, quam A uiicos & populares ad virtu-tem, Sc egregia facinora excitent. 3. Atnon folum vitia animi obtegere opor-tet Principem , ne in exemplum abeant cum fcandalo Reipublicse 5 fed etiam defečtus ex-ternos, & naturales ( ne contemptum invehant Regiae authoritati ) imb occafiones vitare, congreflus declinare, ubi fe fugiilationibus-, veIirrifuiexponeret fpečtantibus. Mature etia fugiant illas artes Principes, quae Reges dede-cent. Nolo aurigas, nolo mimos , aut cy-tharedos, qui infra Regiamfortem funt. Ejufmodi ludicra magis occupant animu,qukm puhlica, &per inania hxc contemptae Majeftatis fulgorem obnubilant. Non magis fcandalo-fiis, quam contemptus Princeps diademate in-dignus eft. Eclipfes non folum internae, fed externx etiam obfervantur curiofius, & omnium cenfurse patent. Defečtus morales facpb minlis nocent Principi, quam naturales: quia hicontemptibilem redduntPrincipem, illi imi-tabilem. Non abhorrent eos fubditi, quos imitantur: at deteftantur,quos contemnunt. Ars- ARCANORUM STATUS Ars igitur fuppleat defedlus, fed magis virtus. Multos extollit virtus in altum, quibus natura non nifi infima pollicebatur. Emendet natura vitia ačtionibus heroicis : clam potius agat, quse pafom invifa. Abftrahere fe difcri-mini cum fecuritatis certitudine tutius eft, qukm fe immergere cum generofltatis farna. Nihil incipiatPrinceps improvifiis, nil nifi in-ftručhis accedat. Nunquam authoritatem interponat, nifi cum fecuritate rei obtinendse. Nullum aggrediatur negotium, quod alicui jac-tura, periculo, vel ignominiae expofitum eft. Pericula authoritatisRegise, nulla remoratur audacia, nec farna diuturnior, nequeopes& thefauri, fed omnium maximfc prafens emer-gendi facultas. Id prb palam agat, unde exi-ftimationi pondus accedit. Sicut virtus lu-cem,ita vitialatebrasquaerunt. Hxc fi obtegit Princeps, nulli nocebit, nifi fibi: illam fi dete-git, fibi proderit & multis. Nero publice tur-pis, quodplures focietate criminis foedaflet, non ideb ammovit dedecus a fe , fed auxit communione fcelerum. Exaggerat amplihs 3/r eS facer textus peccata Jeroboami, quia ipfe pecca-••15« verat, & quibus peccar| fecerat Ifrael. Pu- blica LIBER IL TT blica Regnantium crimina exempio plus no-cent, quam peccato. Vitellius ventre, & gulž fibi hoftis: Otho luxu, fevitia, audaciaReipu-blicae exitiofior ducebatur, ait Tacitus. Pri-vata enim crimina ipli Principes luunt ; puhlica univerli : non folum imitatione morum, qui univerfos corrumpuntj fed etiam pcenarum acerbitate, quibus divina Nemefis publica puhlice, & univerfim plečtit. OBSERVATIO VII. Caufce fpeciales mutationnm Status. 1. T"""* Atur ex praeteritis futuroru judicium. JL/ Etenim nihil fit, quod non fačfcufuit. Igitur ex fimilitudine rationis idem form ari poteft judicium defimilibus. Hoc pačto prafagit Navarchus tempeftates, agricola imbres , medicus morborum even-tus, & bonus Politicus converfiones & cafus Reipublicse. Quid eft, quod fuit ? ipfum quod futurum eft. Quid eft, quod fačtum eft ?Eccies ipfum quod faciendum eft. Quid fcit° 9' Hh prse- ARCANORUM STATUS pra^terita, etiam de tuturis seftimat ait Sapiens in libro Sapientiae capite očtavo. Ex arcano igitur ftatus expedit Principi exa£ta notitia eorum, quae vel aperte, vel occplte prsefagiunt mutationem ftatus. Natura nihil operatur fruftra 5 nec quidpiam contingit fine causa aiiqua. Res Foliticae pendent a fuis caufis: earq; funt vel interna, vel externae. 2. Inter externas primam ajo ipfam Re-gnorum & Imperiorum periodum : quae qui-dem in fe certa, & inelučtabilis eft, nobis autem minime cognita. Habet mundus setates fuas, habent & Regna certos temporis limites, qui pneteriri non polfunt. Hanc verb Regnorum periodum fato adfcripsere veteres 5 nos ipfi DEO, cujiis nutu <§c juflu omnia conftant: qui mutat tempora & States : transfert Regna & conftituit. Hoc totum ex abfoluto domi-nio, quod DEUS in univerfa creata, ut Creator, pleno jureobtinet. Nequeobganniatquis mihi Atheus illud Regij vatis : Cadum Cadi Domino , terram autem dedit filijs hominum. Si autem dedit; ergo providit. DEUS enim IJBER II. 57 providere non negligit, qux creavit. Si autem omnibus providit : quidni etiam Regnis & Imperijs, qux inter creata fub Caelo maxima funt. 9. Praefata verb Regnorum periodus licet humanitusvixcognofcivaleat: attamenillam miraquxdamprxcederefolent, veluti praefagia futurse calamitatis. Talia funt portenta a usedam naturse, infolita aftrorumiigna,terrx mo-tus, proborum virorum prophetise, commina-tiones, & amicorum DEI monita,quibusPrin-ceps commoveri, & cum Ludovico Pio (cui Aimonius aulicus,cumejusmodi lignis caclum flagraret, obijciebat: a fignis Coeli nolite metue-re, qux pauent gentes) refpondere queat: Iilum non foliim timeamus, qui nos & iftacreavitj fed etiam clementiam ejus imploremus, qui no-ftraminertiam talibus excitavit indicijs, Lin-de pius Rex defuper preces indixit, eleemofynas erogavit, aulamque totam ad poenitentiam commovit. InCoelo nunquam impune fpe-čtatum , quod infolitum : & licet ejusmodi phcenomena aeris excrementa magis, quam divinse Nemells hortamenta efle videantur> interimconftat comparuifle tunc magis , cum H h z fatum ARCANORUM STATUS fatum aliquod acerbum Reipublicae immine-ret 5 ut in excidio Hierofolimitano, Conftan-tinopolitano, alijsque qukm plurimis : in illo longsevo diflidio inter Ludovicum Bavarum, & Fridericum Auftriacum : in exce(Tu Pipini fecundi, Henrici tertij, aliorumque Principum, & Pontificum, quibus cometes, velut cereus luftralis praduxit* Roma vix unquamtre-muit, quin magnumquid portendiflet. Scri-ptura facra, ubi contremuit terra, addit: quo-niam iratus eft Dominus. Ita nimirum opti-mus DEUS dat fignificationem timentibus le, ut fugiant a facie arcus, ait Regius vates. Sic Noe a flučtibus diluvij univerfalis, Loth ab in-cendioSodomae ,divinomonitu: fic multifide-les ab excidio Hierofolimitano varijs antea fi-gnis ac prodigijs comoniti & falvati. Plena funt ejusmodi portentis hiftorica monumenta, quae in contemptum abire non debent. Saepe enim, quod fuperum indulgentia longo floruit aevo, inuna die, aut diei hora ex improvifo abftulit. Omnium mortalium opera, mortalitate dam-nata funt. Sic omnia verti Čemi mm, atque alias in celfum ajjiirgere gentes: i Concidere to. Con- LIBER II. T9 Concidit Perficum, & fufFečtum eft Gracorum : concidit hoc : & exfurrexit Romanum Imperium. Gothi, Vandali, Hun-ni, Arabes, Turcae fibi invicem fuccefse-re. Aliae ex alijs crefcunt & decrefcunt gen-tes, variant u fque ad confummationem faeculi. 4. Mutationes verb ejufmodi obfervant non-nulli ex eventibus prceteritis 5 quse plerumque evenere vel circa millefimum, vel quingente-fimum, vel circa dimidium quingentefimi, vel plane circa centefimum annum: quafianni Regnorumeflent climačterici. Afiaticum Imperium penes Aflyriosftetit52o. annis, poftea occupatumeft k Medis. Athenarum Imperium a Cecrope ufque ad Codrum duravit 500. & deinceps converfum eft inDemocratiam. Lace-dcemoniorum Refpublica fub Regibus a Ly-curgo ufque ad Alexandrum floruit faeculis quinque,deindedefijt. Annis circiter 500. ab eječtis Regibus ufque adMonarchiam Augufti rexerunt Confules. Quinque quoque faecu-lis ipfi. Caefares fummam Imperij Romani obti-nuere ufque nimirum Valentinianum Romae cacfum, ubirurfus Imperium occidentis defijt perinvafionem Vandalorum, Alanorum,Sve- Hh 3 vo- ARCANORUM STATUS vorum. Alia non commemoro, quibusomni-bus terminum finčmquc non numerus anno-rum, fed fata dedereNuminis cunčta provi-dentis & volentis. Numerus per fe nihil opera-tur, fed ille, qui numerum conftituit dierum rebusomnibus perituris. Altera ab externo evertendi Regni caula funt ipfe calamitates publicae, peftis, bellum, fames, terrae motus, exundationes & fimiliaf quae valde concutiunt Rempublicam, & in ege-ftatem redigunt, privant commercijs, frugi-busque ad confervandum ftatum necefTarijs. Nam commota publica felicitate, ftatus ipfe commovetur. Hinc deferta olim Regna, & etiamnum ruderavifunturingentium urbium. Calamitates enim publicse, multae & fucceftivae irreparabiles funt, & non tam pnefagiuntr quam inferunt extremum difcrimen ftatus. 6. Tertia caufa concutiendi ftatus eft ipla potentia vicinorum Principum: hxc autem fpečtatur tripliciter,-vel ut in fe eft: fi nimirum Princeps vicinus fuismet ftatibus, armis, & opi-bus praepotens fit. Vel ut comparaturilla: id eft moliendo majora,infolita,per confcederationes, ufurpationes, opum, armorumque provifio- nes nes&c. vel ut haec vidna eft: qux inferiori five minlis potenti (maxime fi accedant priora)om-nino fufpečfca & metuenda eft, ne illaqu3epiam pratendat, vel planfc vi & armis exigat. Ejusmodi incrementum vidna: potenti« Principem jure reddit perplexum,cautumque, ne irritet in fua damna vicinum. Magni pifces deglutiunt minores. Nulla vulpecute cum leone tuta focietas. Difficillimum creditu dixit Euripides : fi magna Potentia le contineat. Major enim incumbit prater naturam quidem, fed ex fato ftatus, minori. Potentia magna afleclam habet ambitionemSc dominandi libidinem, cui nulla fpaera fatis am-pla, nullum centrum fatls altum eft. Sempet habet, quod occupet: femperquodpratendat. Exerit fe in immenfum, &qu% potefty velut ex-orbitamgurges, quidquid vicinum, abripit. 7. Vicinorum praepotentium injurias ali- quando diftimulare confultius 5 at oblivifci minime expedit. Molitiones & progreffiis tempore pacis expendendi: cum glifcunt fub cinere, fopiendi: fruftra agitur, cum jam in belli flamas ivere, Sive amicis, five fpeculato- ribus €i ARCANORUM STATUS ribusopus 3 licet hi minus finceri, quia empti-Illifacpe meticulofi, ne utrinque reddantur fu-fpečti. Amborum defečtum fuppleat fagax judicium. Quod fi ifti non praeftiterint j tunc diflimulatione inquifitionem cooperiat, ne no-tet vicinus, led fui fecurus apertius agere non vereatur. Vere magnum periculum eft Princeps expofitus inter vicinas magnorum poten-tias : Sabaudus inter Gallum, & Hifpanum id faepe expertus vario fui ftatus difcrimine. Et Tranfilvanus priori aevo inter Auftriacam, & Ottomanam potentiam* 8. Quartb exmultitudine luorum hoftiurrr, ac invaforum fuarum Provinciarum prafagi-re poteft Princeps fui ftatus imminentem converfionem, nili in tempore prseveniat, ac appropriata media periculis opponat.. Vix enim morbus eft,cui remedium expraeventione nonfit: atiiexmora ingravefcat, vixullus Gallenus curabit. Maxima pericula princi-pioparuafiint. Glifcitfenfim fcintilla inincen-dium. Semper igitur curet pro viribus Princeps, ne uno eodemque tempore plures hoftes ha-beat. Obfervat id Porta Ottomana, exemplo antiqu3s Reipublicac Roman«, quam ferme illa in cunčHs imitatur, fed in moderatione non affeqvitur. Galli* potentia ferme formidan-daforet: fedundique cinčka hoft.bus qu.bus una in longum non fufficit; nec preftare .lla amplibsvalet contraomnes, quod contra unu alteriimue potuit. Etmsihocefe,m,mmen-fumexfurgeret, quod pravident ali|,&ideo fedulb avertunt. Ex pluribus immicis, vel in-vaforibus nunquam longfc abeft ult.mum regni latum. Ig.tur ill.s, qui plures, nmn.cos habent .appnme expedit, ut cum quibusdam le reconcilient, & hžc ratione deftruant rehquos: nuodante poftremum hoc bellum fehcitercet iit Ludovico XIV. qui magnum illud foedus adverfus Franciam contra&um mtemporedif-folvit ex fola primam pacificataBattavia. o Ultima caufa mutatioms ftatus funt te-piiis & iteratb accepta: clades, & mfehces ex-peditiones. Atrox illa S GermamsRomano imperio olimillataclades ta concutTerat Augu-fti animum, ut invsfaniamauafi adtusmcu-maretcontinub: Quintih Vare,redde le- u\oneS. Nequeuntitafacilereparari vires.ubi Itn« funt universim, & v.dor hoftis vido- rix infiftit. Hoc novo faeculo mirum etiam in modum Ludovici XIV. al&s invičtum con-cuflerunt animum tot graves hinc inde infličte, & confequentes clades. Londavia, Alfatise cla-vis, expugnata: GeneralisMelacus Palatina-tu exačtus : Bavarus bis ad Donawertham & Hohftetam caefus: tranfcenfae line*: carfus ad Luzaram Vodemontius: capti primi belli Du-ces: recuperatumuna aeftatetotum ferme Bel-gium : Gibilterra expugnata ; Mediolanum occupatum: proftratus ad Barcellonam Nepos Andegavenlis : Aurelianeniis e Pedemontio cum internetione pulfus: Gallus tota Italiapro-fligatus: Hxc erantLudovico infaufta nova, 8c titubantisFranciac finiftra phoenomena: ut Jure queri poftet cumAugufto : Bavare, Villare- gie,Marcine,Vodemonti, redditelegiones. Qui omnium hoftis conftituitur, par omnibus efTe non poteft, plag£mque refert k cunčtis. Multi exinde infaufta prsefagiebant Franciar,' nifi domefticum fiiiflet bellum cum Hungaris Caefari, & a Svečo nimium vicino, terricula-mentum. Interim omnium ufurpatorum lu-brica, & brevis eft pofTeffio. Pramifimus ex-ternas, nuncinternascaufas, quibusmaxima Im- Impcria fsepe ruunt, expendamus. Internasau-tem omnes vel fibiipli Princeps, vel fubditis attribuat, egoutrfque. Caufauniverfalis interna eft malum Prin-cipisRegimen, vel corrupta Respublica. Sive odium , five faftidium prefentis regiminis, novi eft defiderium. Primum namque gemit ,& fufpirat populus: poft dolet, & pubiicfc con-queritur : tandem execratur, & defperat. Ad ejufmodivocesnonfint furdi Imperantes. Prac-fagirevidenturmagna: Dolor infurorem ver-tetur. Lulitanorumacerbae voces diu mone-bantHifpanos: Siauditae? non exauditae fue-re. Tandem Ccelum exaudijfte videtur. Nam eb ventum erat, ut Sacrorum Myft», poft celebrata divina commonerent populum ad di-cendum duo AVE MARIA pro eliberatione Jugi Caftellani. A precibus tranfiere ad f acino-ra. Seditione enim congregatus Populus , & Primores, eječtis primum hifpanis Mimftris, Regem ipfum tandem abjurarunt, translato in Brigantinum Ducem, Lulitaniae Impeno. Vox Populi acerba fatalis eftBucci-na Regibus. Nunquam receptui ferme ca-nit, nifi poft excidium Imperantis. 10. Al- 10. Altera caufa eft contemptus reciprocus five fiibditorum Principem contemnentium, five Principis fubditos indigne tračhntis. Ab-horrent fubditi Principem publicfc flagitiofum, fcandalofum, crudelem, iniqvum, diflipato-rem, vel minus capacem, inepttimqueadRe-gimen, velačtualem ufurpatorem, opprefTo vero hserede. Illud clarum teftattimque exem-plisefte, aitPolybius , qubd homines felicita-tem aftequantur benignitate in alios, & bona defeopinione: ijdem cum adepti, quxvolue-rant, adinjurias Sc impotentiam imperandi di-labuntur, exinde meritb contingit, ut una cum Imperantium mutatione ipfi fubditi fe, 8c affečtus fuos mutent. Quanti in privata fortuna omnium votis expetiti, cum publicfc im-perarent, k primaeva virtute degeneres omnium odium incurrerunt! qub fpes major con-cepta de Principe, tantb ardentius incendituc odium in Principem, cum fubditi fua fpefru-ftrantur. Artabanus , deficiente quotidie Regis Majeftate, Xerxem percuffit, Arbaces Sar-donapalum, alij alios: indecorum exiftiman-tes, obedire abječtae Majeftati. 11. Ubi vero Princeps palam contemnit fuos fub- LIBER II. fubditos, vel tračtandoeos, ut mancipia, vel poftponendo exteris in adminiftratione Reipu-blicse, vel violando thorum alienum, honorem, ftatum: nihilcertiustuncexpedet, quam fe-ditiones, & convulfiones ftatus. Ariftotelis mens hxcfuitajentislib.?.Politicorum cap. 10. Multae confpirationes & invafiones in Monarchas propter contemptum & contumelias fačtae funt. Comes Ju-lianus Affros concitavit contra Theodoricum Hifpanum, quia filia illius abufus fuit infcor-tum. Nonne flagellavit Dominus Pharaone Gen. plagit maximis propter Saram uxorem Abra- 12' ham ? alibi rurfus dixit Dominus: non recedet gladius de Domo tua ufque in fempiternum, eo quod defpexeris me, & tuleris uxorem Uriae. 2. Reg. 12. Periculum quoque mutandaeReipublic3ec,Ia* eft, aitAriftotiles lib. 2, polit. c.honorum incequalitas, quam graviter ferunt fubditi, fčque contemni putant. Inde turbatum Re-gnumCafteltae fub Garolo V., & Belgarum ftatus, fub Philippo II.Nam hominis, aitStagyreus lib. 5. Polit, tum quod ipfi inhonorati fiant, mo-vent feditiones; tum qubd alios videant in ho- li 9 nore. nore. FranciaeMagnates,cum fe contemptos viderent a Ludovico XI.feditione moti in Regem , memorandam illam ad Montlerium, pu-gnam confecerunt, ut Rex Regnumq; totum ad incitas redačtum iiiiflet, nifi prudentia 8c di-iimulatione fua folita, Ludovicus feditiofos Proceres compofuiflet. Invidia, Livor, xmu-latio infida facit omnia. 13. Tertia caufa Miniftrorum eft Tyrannis, & avaritia, exigua cura publici, inertiaMagi-ftratuum,neglečtus Juftitise, infontium fuppli-cia, nulla denique ratio Juris & a:qui, Simili-ter luxus & nimia lieentia fubditorum, con-temptus Magiftratuum & legum, infolentia popularis,abufus immunitatum, obduratio de-nique in malo. Ut Samuel Propheta commi-nabatur Populo : qubd fi perfeveraveritis i.Rcg. inmalitia, & vos 8c Rex vefterperibitis. Tra-c-1 x- gicus ille etiam vaticinabatur: ubi non eft pu-Seneca dor, nec cura juris, inftabile Regnum eft. Eccle-fiafticus quoque : Regnum de gente in gen-c.io.v.tem transferetur propterinjuftitias &injurias. 8- Nec minlis Regibus ac Regnis fatalis eft privatorum plus xqua authoritas, opulentia, & faftus. Erigunt kxc etiam viros bonos in per-, ni- niciem Reipublicze, maximfc fi plures, fibfque impcdimento mutuo fint. Quantum afflixit Romanam Rempublicam Marius, quantiim Sylla, quantumPompejus, quantumjanetinus, & Flifcus priori xvo Genuam. 14. Prae caeteris verb imminentem, & proxi-mam ftatibus prcfagit ruinam Religionis five neglečtus, five diflenfus. Una Religio quemadmodum unit Rempublicam, ita multiplex eandem dilTolvit, ac inalias formas convertit, abrogatis plane primis rečtoribus, vel legitimisDominis. Elaias prxdixit: Ger-men illorum (id eftPrincipum,ut feptuaginta ex fenfu colligunt) ficut puhu afcendet: ideft, utVatablus intelligit, redigentur in nihilum. Cineres enim combuftorum Corporum jaci-untur inaera, ut difpergantur, ne eorum amplius compareat veftigium. Quam ob rem autem ejusmodi annihilatio Principum ? lub-jungit caufam Propheta: quia abjecerunt legem Domini. Negle&us Religionis fatalis ille eft Cometes, qui Principibus nunquam bene ominatur. Libertas confcicntix ubicunque hacte- ARCANORUM STATUS hactenus fuit, quoque venit, nunquam fola fuit, fed mille bellorum furijs, externoruinva-fionibus, feditionibus, caedibus, depopulatio-nibus comitata comparuit. Belgium, Hunga-ria, Bohemia, Germania teftimonia funt plbs qukmnota, quantum noceat publicae felicitati divifa religio. Alias adhuc caufas mutationu ftatus alibi recenfuimus, fed fermfc eas Saluftius generatim exprimit. Ego ita comperi, ait ille, omnia Regna, civitates,nationesque» ufque eo profperum Imperium ha-buifle, dum apud eos vera Religio, Juftitia, aequum Imperium value-runt. Ubicunque gratia, timor, vo-luptas eos corrupere, poft paulo im-minutas opes, deinde ademptum imperium, poftremd fervitus impo-fita eft. SC OB- t . «,' S-' ' OBSER V ATIO VIII. Circa aliorum exempla. 1# Ompendiarium Status Arcanum ab cxemplis. Inde Imperans bonarum malarumque artium abundantem fegetem habebit 5 fi nimirum intimibs perpenderit: quid ipfe fub alio Principe aut nolue-rit, vel voluerit. Duo fpecula fc diame-trofibioppofitatotum hominem repraefentant antrorfum & retrorfum. Sceptrum juxta Sceptrum pofitum erudit multum : fed magTs lacerna juxta purpuram vel erubefcere faciet, vel deteftari: vel gaudere,vel imitari. Rem clarius aperio. Induat Princeps perfonam pri-vati 3 expendat, tum quid velit a fuo Principe, quiduenolit inipfo : combinet omnia, dijudi-cet, emendet: fugiat vel ampledratur, ut vir-tutem invenerit vel vitium, ut re&um confi-lium, vel infaniam. Collaudat id Plinius in Trajano Csefare: privato judicio Princi-Paneg. pem geris: meliorem imo te prae- 4' ftas, quam tibi aliurn precabare. Et tu mi Princeps fac fimiliter. K k 2. Me- 7* ARCANORUM STATUS 2. Mecaenas ad Auguftum, poftqukm varia ad tenendum principatum arcana fuggef-fiflet Cae&ri, unum tandem addidit, quod Dion. &dičtorum, dicendoriimque fiimmam con-Ub' S2' tinebat. Si quse, ait ille, alium Principem erga te facerevolueris, eatuipfetuopteingenio fece-ris, neqi errabis in ulla re, & praeclare omnia geres. Ex quo futurum eft, ut non minus fva-viter, quam fecurfc vivas. Utiliflimus deniq; idem, ac breviftimus bonarum malarumque artium deledus eft ( dixit Tacitus) cogitare: Quid autvolueris lub alio Principe, aut nolueris. x. 3. Ex hoc arcano geminum refultatcommo dum. Primum inducit in animum Principis modeftiam, ut non minus fe hominem, quam praefle hominibus credat. Galbam fic perftrin-xit ille Orator: neque enim hic, ut in cateris gentibus, fedimperaturus es hominibus, qui nec totam fervitutem pati poflunt, nec totam libertatem. Alterum eft, quod exemplisbonorum Principum difcet, non folum rečtč imperare, fed etiam malorum Principum erroribus non de-viare a femita rečtae rationis, qu«e anima eft to- tius tius Politične. Mementote mei Principes ( eum HeroeilloMathathiavoscompello)operumPa-trum veftrorum, quae fecerunt in generationi-bus fuis, & accipietis gloriam magnam, & no« menseternum. Nam antecefTorum, aemulo-rum, vicinorum, majorum gefta & ačta fpe-culum quoddam funt, in quo Regnantibus confpicere liceat, quae imitari, vel qux decli-nareoporteat. Tanquaminfpeculo, aitPIu-tarchus, ornare, & comparare vitam tuam ad alienas virtutes. Vide an Themiftoclis inte-gritas, an Ariftidis juftitiamagismentemtuam occupet, quam Uly His inficliae ? anNeronem, an Heliogabalum magis moribus exprimas, quam M. Aurelium, aut Antoninum pium? an Augufti prudentiam minus fečteris, quam aftum fraudčfque Tiberij ? an Galbae per tot millenas aedes inermium militum truculenta Imperij initia, quamTiti Vefpafiani aufpicatif-fimatempora? an Caroli Craffi, an Wences-lai inertiam, quam Rudolphi primi indefeflam vigilantiam PanPhilippi Hifpani II. prudentiam, quamGaroli III. Galliftupiditatcm? anHenri-ci IV. Galli x Regis parlimoniam, fortitudinem, fidčmque Regiam, quam pradecefforis Caro- Kk 2 74 ARCANORUM STATUS li IX. vitam prodigam, fibariticam, fidčmque corrumptam ? fic tuas, mi Princeps, five vir-tutes, five vitia cum alijs compara. Mel autem inde fuge, non toxicum. Imitare in illis lau-danda, nonea, quaeomnisxtas in malis Principibus deteftata eft. Expende, juftitia crevifle Regna 5 f raudibus verb dollfque deperi jfle. Am-bitione, crudelitate, avaritia, libidine ammif-fa folia: benignitate, modeftia, liberalitate confervata. Petrus Aragonius deječlus folio, quodfraterejus Henricus II. fuž benignitate de-inde meruit. Ottocaro fpem rapuit Imperij faftus & fuperbia, quod Rudolpho Habfpurgi-co dedit modeftia 8c innata popularitas. Adol-phus per avaritiam auro corruptus ab Anglis, eorumque mercenarius miles fačtus cum op probrio artcrno Imperij, amifit vitam & fce-ptrum, quod deinde in pramium vičtorix cef-fum Alberto Auftriaco, cognominato Glorio-fo Sc Honorifico. Res Italiae multos perdidere Henricos & Fridericos five aemulatione Pontifi-cum, five contumacia Caefarum, quorum pe-riculis cautiores fuccefTores fačti malunt vul-pem imitari, quam cum alijs belluis in fpecu Ieonis perire. Haec tibi funto documento, & ex ex alienis veftigi js vel imitandi praeclara, vel de- clinandi erroneaargumento. 4. Nil vetus teftamentum fruftra ftatuit: Non fine myfterio Pontifices (qui erant etiam populi Principes) pe&orale ferebant duodecim diftinčtum lapidibus, quorum finguli duodecim primorum Patrum virtutes , & gefta re-prefentabant, utfapiensin c.i8.interpretatur: Et parentum magnalia in quatuor Ordinibus lapidum erant (culpta. Haecanimabant fuccefTores Principes, ut glo-riosa imitatione conniterentur inhaerere pracde-ceflorum Heroicis veftigi js, & quandononto-tam, faltem partem aflequi antiqux gloriae. Ne fit grave aemulari ea , qux ipfi in alijs pro-bamus. Generofitatis virtus perfe&ionem fiiam tum affequitur , quando livore pio invi-demus antiquitati praeclara & eximia ejus gefta, quorum occafione nune deftituimur. Re-gia ingenia pliis xmulatione trahuntur, quam praceptis. Sit igitur prioris, pofterior dies di-fcipulus. Ex vitio alterius emenda tuum ; ne-que patere , ut ad alienam gloriam erubefcas ipfeingloriu, OBSER- OBSERVATIO IX. Circa errata AnteceJJorum. i/pXiucceffione bonorum vel maloruPrin-C cipum multi periere, velexfiirrexere ftatus. Multi praemature praecipitati de folio, fuccefforum aftu. Multi deftinati fucceflores a praedecelToribus, antequam illi his fuceedere potuiflent, extinčti deinde five livore remulo-rum, five alio fato. Ut vere Tragicus dixerit Regnum elTe Fallax Bonum. Pleni de His an- nales oinnis aetatis : eb Lečtorem remitti-mus.. Interim ex opinicne vulgata hominum ; Prasdecefforum moreš tranfeunt in fucceflores y ut ifti commumter ha-beantur tales, quales illi fuere ; ali-quando etiam pejores: Itautmaximum prredeceflbris vitium fuettt in fuccelTore minimum. Ideo olim fenicula illa Sicufa Dijs thu-ra litabat pro incolumitate Dionjfij Tyranni, non qubd ille bonus eflet, fed qubd fucceflo-rern illius pejorem metucret. Sic Proplieta ille intelligebat, fecutura efle femper pejora 3 cum in LIBER IL 77 in xnigmate diceret : Reflduum erucas comedit locufta, & reflduum loeuftas comedit bruchus, & reflduum bru-chi comeditrubigo. Rarbmeliora fucce-dunt tempora, rariiis meliores moreš, rarifli-mt meliores Principes. States id mundi au-rea, argentea, ferrea, fuccedanea viciflltu-dine, fempčrquepejore, comprobant. 2. Qux tamen opinio mihi infallibilis non eft: non enim femper fucceffit Augufto Tibe-rius; non Marco Aurelio Commodus. Suc-ceflerunt fepiiis mali bonis, malis boni, & bo-nisoptimi Imperantes. Si Principi bono & elementi , qui amore rexit fubditos, luccedatPrinceps fevus & perfidus, facilfe ifte periclitabi-tur: & ab adverfo, fi malum Principem exci-piatfuccelTor bonus, adorabunt talem fubdi-ti velut novum Phofphorum publicae quietis, qulve difpellat primaevas caligines peflimi re-giminis. Ideo inter majora arcana illi, quiim-peraturus eft, iftud reponit rečta ratio: ut Antecefloris fui errata,&deflexio-nes, quibus publico velinfenfus, vel 78 ARCANORUM STATUS iubdi tis invilus fuit, non lolum nolTe, fed etiam quantocyus emendare pro- Cliret. Infallibilis lwee bene inchoandi Rem-publicam regula eft. Enim verb ex natura quafi, vel faltem civilitatis dičtamine fuccefc fores moveri folent in deteftationem & aboli-tionem eoru m, quibus graves Regno, & invi-fos fubditis fe reddidere praedeceflores. Non minus prudentes Principes in aditu Regni fata-gunt placere fuis regnicolis, qukmifti expe-Žtant a novo Principe beatius Regimen, & me-liorcm , ac prius erat, ftatus ordinem. Prin-cipibus praecipua ad famam dirigenda ftatuit Tacitus : Quid amplius famam promovebit noviter Regnantis, quam modb ea amovere, quae odiofa olim erant fub alio Principe. 3. Henricus IV. poft violentum obitum Ca-roli IX. Galliae Imperium adivit in fumma rerum omnium perturbatione, ob Guifianorum potentiflimam fačtionem proximior praecipi-tio, quam folio. Et ut fagaciffimus faeculi illius Princeps pacem ac quietem Regno inveheret, hoc, quod jam infinuavimus, arcano apprimfe & feliciter ufiis, inter paucos anosprimaevo flori refti- LIBER II. 79 reftituit emarcida cjuafi Galliae lilia. Dilace-ratam & in fe divifamPatriam extirpationefa-čtionum compofuit. Exhauftum per im-menfos antecefloris exačtiones Regnum omni-genis opibus implevit, reličtoinfuper poft fui fatum pleno serario, reftitutis commercijs, & abundantia rerum omnium. 4. Cognoverat autem ipfe tres potiflimum caufas,quibus anteceflor Carolus invalidave-ratRempublicam, & omnium animos in fui odium & contemptum converterat. Ludibrio erat tunc Regia majeftas, quam revindicare oportebat fenfim removendo caufas, vel Pne-deceilbris potius vitia in fe emendando. Erant autetriapotiffimu. Primb : Luxus&0tiu, ' qux divertebant animum Caroli ab omnibus publicis negotijs & Regni adminiftratione, ac mancipabantAuk &Gynecxi delicijs, quali Regis officium non eflet cura publicse rei, fed fui fensus. Alterum fuit prodigalitas & immenfa profufio auri argentlve 5 quod per extremas im-politiones, rigidifllmas exačtiones ex fubditis eliciebat, & diflipabat cum fuislntimis, five L1 vulgb 8o ARCANORUM STATUS vulgb Favoritis. Nunquam invigilabat fui$ proventibus, fed per fummam focordiam fuis Miniftris permittebat poteflatem, qua difpo-nebant de publico, tanquam de fuo. Tertiu modicafidespromilTorum: qua non fuis tantum, fedtoti fermfc Europse fe exofum reddiderat Carolus. Quantos fpecie amicitiae vocatos (inter quos ipfe Henricus in privata fortuna fuit) carceribus mancipavit! quantosadverbumRegiumfui fecuros, planfc trucidavit. Exhorret animus ad lanienam Pa-rifienfem tot millium fubditoru, non tam propter atrocem executionem, quam fortfc merui£ fentrebelles, fed propter violatam fidem falvi condučtus. ItemadDucis Guifiani immani£ fimam nečem, ad fiipplicia denique aliorum, etiam Purpuratorum & Principum. Abomi-nabilis inde coram fubditis, aPapadiris devo-tus, hoftis Patriae, Vertumnus Galliae, Tyran-nus publici dičtus. TantosexceflusCaroliopus erat emenda-re fucceflori, quod Henricus non mintis glo-riosfc, qukmintegrfe praftitit. Primo luxum & otium diflimilitudine moru fuperavit, exantlatis maximis laboribus in incampo, in curia, in reformanda politiaGal-lise. Egenus, & tam domefticis quam cxter-nis perfecutionibus impetitus, occupavit tamen Regnum, fibi jure fanguinis debitum. Regni confiliafolus animo volvebat, & exeque-batur verbo & opere. Utebatur viris pracftan-tifTimis, fed velut Miniftris, non Imperij fo-cijs: amabateos, utfervos,dominusipfe: ac* cipiebat ab illis eonfilia,nondecreta: remune-rabatur, fed ad trutinam meritorum: nunqua Unus uni, fed Unus omnibus. Sic primum AntecefToris errorem continua applicatione, la-bore indefello, & affidua folicitudine pro falu-te Regni, omniumgaudio, correxit. 6. Alterum errorem, nempe prodigaiitatem, emendavit Henricus innata fibi parfimonia, non tamen turpi a varitia. Sicut enim non for-des, ita nec prodigalitas Regnantem decet. Der coremamavit, fedaluxuabhorruit. Magnifi-centiam verb Regiam oftendit in apparatu be(li-co, in erečtis monumentis, in publicis aedifi-cijs, in promptitudine fuorum Miniftrorum, in Authoritate Parlamentorum: non ut Caro-lus anteceffor in luxu veftium, inby(To, in comptis capillis, cum quibus multum diei con- fumebat 5 titillatione caniculorum & catelloru, quorum exercitum alebat; in Gynecxi delicijs, ubi nočtu ditique commorabatur; in caterua morionum, adulatorum, qui emungebant me-dullam aerari j publici. Henricus his totus in ad-verfum connitebatur. Gy necsum laxavit illi animum, non occupavit. Delicias fuas non carb emebat,& plus fubditorum qukm fua qux-rebat commoda, parcus potius in fe, ut fubditis arceret, non gravaret, utCarolus,per exor-ltantes omnem modum exačtiones. Memi-nerat fe egenum adiviiTe, non minus etiam ege-num, Sc per elapfas fačtiones defolatum Regnum. Nihilominus majora bella geflit, quam multi antecefforum. Maximain principio ftatus negotia cum Pontifice, cum Hifpanis, cum Guifianis, cum fubditis confecitin pauperie, & fine magno ftrepitu, gloriose & fortiter, qux nequivit anteceflor cum prof ufione multorum millionum, & adfanguinem expillatione fubditorum. 7. Tumfe reformando aerario applicuit, in-dagavit, infpexit, expendit omnia rationaria Reg ni, abuliis multos fuftulit, &incommu-nes proventus convertit. Numerum Quxfto- rum rum reduxit,fufpečHs probos fubftinuit,&hanc piceammonetae materiam ita delicatam,peri-culoflmque exiftimavit, ut eam nemini quafi, nififibiconfideret. Imbreipsa aerarium admi-niftravitfolus, accefsu nominctenus permiflo alijs. Ob hanc caufam tanti milliones, citra omnem fubditorum oppreffionem, exfolafua parfimonia coliečti,& poft infelicem ipfius ex-ceflum, in xrario reperti : quos fuccciior (ferme ut ante Carolus ) in ludicra cjusedam, fu6fque privatos homines impendifiet, niti Principes fangvinis & Regni Magnates obftiti- Gr^ fentrecidiv« prodigalitati. in hift" 8. Tertium crrorem pradecefibris oppo-fito planfc exercitio emendavit. Fidem enim inomni vita fua, veiuti pupiliam ocuh, habuit, & fervavit amicis & inimicis puram, illibatam. Hoftes plbs credebant um verbo Henrici, quam pracdccefloris figillo & fyngra-phx. Ipfi Catholici magls fidebant Henrico adhuc Hugonoto, quam priiis Carolo Catho-lico. Cacterum in ipfa Regia fronte refidebat vera finceritatis idxa. Vivacitatem & ettica-ciam fuorum verborum comitabatur iemper indubia promifTorum fides. Rebatur quip- r Ll 3 Pe 84 ARCANORUM STATUS unicum vinculum communionis civilis verborum ac promiflorum fidem. Cujus integritas tantb major efle debet in Principibus erga fuos fubditos, quantbilli ma-jores funt iftis. Majus nihil amitere poteft Princeps, qukm fidein. Quia fi hanc amiferit, una nomen boni Viri amittet. Qualis autem Rex omnium, fj non Vir bonus ? H6cque pačto emendavit Henricus antece£ foris Caroli errata cum immortali fua tam apud hoftes, quam fuos gloria $ tiincque fen-tiebatGallia,fe vero Rege potiri. 9. At non foliim errores prsedecefloris emendare,fed etiam virtutem aemulari 5 illud neceflarium,hoc gloriofum erit Principi. Ubi autem utrumque aflequi non datur,licebitex arcano Imperantis ad partem contra-riam fe vertere, eoque conniti: ut in eovirtutis genere, fiinalijs non valet, inqua praedeceflor deficiebat, palam excellat. Regiahaec&fančharmulatio eft: cujus meminere ip(x divinsc literac : aemula- mini LIBER II. 8? mini charifmata meliora^ NumaPom-pilius fucceffit Romulo; hunc, eum ille arte bel-landi exfuperare nequijt, Religionis cura vicit, quam Romulus prius neglexit. Poft Davidem rexit Salomon. Is confeftim non folum ad magnificentiam acdificiorum, Aulae fplendorem,& ingentem fatellitij, Epheborbm-que numerum, fed etiam adpacis,&fapientiae ftudium applicuit animum, quia praedeceflo-rem fuum David Regem nec armorum gloriž & fortitudine animi, nec pietate, nec manfve-tudine excellere valebat. Sic olim Julium Caefarem xmulabatur Auguftus, lic Augu-ftum Tiberius, fic Drufus Germanicum, lic TKemiftoles Miltiadem, fic alios alij deinceps. Non ita Galba, qui regnandi hanc lege neglextf, nimirum: fcire per anteceflorisT yrani-dem peflumdatam Rcmpublicam fenfim ad meliorem datum reducere, ne fpe fuafallantur illi,quipriore tyran-nide premebantUt. Intendit fiquidem Galba magls erudelitatem praedecefloris Ne-ronis, qukm emendavit: adeb, ut, Tacito ajente, 8 ut is in Sy-riam proficifceretur opulentiffimamPro vincia, ejus tantum virtuti ac merito ftudiosfc referva-tam: eum interek haec folummodo erat caufa, metusvidelicet, invidia, fufpicio ob nimiam famam, quam Germanicus apud Germanos obtinuerat, nčve di vidi contingeret Imperium. Deprecabatur mutationem Germanicus, fed Tiberius acriiis aggreditur ejus modeftiam, al-terumConfulatumofferendo, cujus muniaprc-fens obiret. Quapropter haud ultrkcun&atus Germanicus, quamquamfingi omnia & Tibe-rio, & fe parto decori per invidiam abflrahi in-telligeret. b Al- 8. Alterfupprimendi moduseft,potentibus ea committere, unde fručtum percipiunt exi-guum , & fumptus ingentes impendunt. Sci-mus indealiquot principes Familias valde attri-tas, obseratas & quafi in pauperiem redačlas. Ottomani Principes rara arte expilant thelauros fuorum Vefiriorum & Magnatum, cum his fuas forores, filias, neptes adhuc innubiles de-fponfant, quibus infelicesifti fine uxoribus ma-riti, non foltim quot annis Regia alimenta prae-ftare,pecunias ingentes exfolvere 5 verum etiam in menfes qnafi fingulos pretiofiftima indu-ltienta, & quid quidmuliebris avaritia exoptat, indifpenfabiliter erogare coguntur. Priorefae-culo Princeps quidamj, non minus facultofiis, ac potens, quam puhlice & privatim fupra va-falli ftatum magnificus , pretexto quodam er-rore calculi,ex paternis adhuc rationibus refi-dui, unum & medium millionem ( non ex rea-li debito, fed extacita mulčta ) exfolvere debuit. Nimis alti volatus fubtračtione alarum co-hibentur. 9. Alij semulum opponuntprapotenti, ut ille hujus ačtionibusinfidietur, & molitionibus leopponat. Hocipfum tamen duobus pericu- 120 ARCANORUM STATUS lis fubjacet. Primbfiopponaturjemulus mintis idoneus & debilis, ex cujus depreffione, alter tantb magis extolleretur. Secundo, fi ambo fe conjungant, quod impoffibile non eft. In utroque Romani quondam decepti. Julio enim Csefari Principatum meditanti Bibulum illi collegam panter, & adverfarium ftatuerant, irrito plane conatu, ciim nec authoritate nec cal-liditate Bibulus par eflet Julio, maglsauxit, qukm attrivit collegae potentiam & gloriam. Eodem modo conjunčtio Caefaris, Grafi, & Pompeij Triumviratus nomine plane perdidit Rempublicam 5 cui prius Cato vaticinabatur : horum aliquando reconciliationem, vel con-fenfum fatalis exterminij caufam futuram. Quod & fačtum. 10. Multum etiam decedit alicujus potentise, cui fulera amicorum demuntur. Soli parum nocent, fed accedit ex focietate audacia. Tunc Germanici potentiam infregit Tiberius , ubi Sylanum aftinitate Germanico conjančtum Syri2ePrxfe6turadejecit. Moderanda femper Provinciarum in unum, aut plures invicem conjunčtos, collatio. In cervicem fuam mo-liuntur Principes, cum privatos extollunt fupra priva- LIBER II. ni privatam fortunam. Incircumfcriptam Iicen-tiam regulariter ufurpatio confequitur. Neque facile reddunt,qui fummam accepere potefta-tem. Expertus hoc Carolus V. in Confaivo Pizarro, qui antcquam redderet Caefari Peruani Regni adminiftrationem, armis experiri voluit contraCsefarem 8c Regem fuum 5 infupernon foliim affečtato, fed plane qu2efito Regio titulo per Archi-Epifcopum Limenfem apud federn Apoftolicam. Sic indulgentia Regum fadti nimij, fiunt tandem metuendi. Idem tulit Caroli nepos Hifpanis Rex in Petro Giro-ne Duce de OfliinaPro-Rege Neapolitano: con-tra cujus infolitam ( cum abfolutam exconni-ventia Regis fibi arrogaret) poteftatem tota perftrepebat Italia, gemebant populus, & Regni Proceres,neque Hifpani Miniftri eam longius ferebant. Revocatus igitur Pro-Rex a Rege, nequaquam paruit -7 imb ex Regis mandate fubftituto in Pro-Regis munus Cardinali Bor-gise fe oppofuit. Praeventus attamen raro aftu ^ Cardinali. Ctim enim ifte fe fingeret, fpe mu-neris deječtum Romam redire , fui fecurum reddidit Pro-Regem. Interea Cardinalis ex iti-nerereaflumptis viribus illicb reverfus, occu- i22 ARCANORUM STATUS pato ex infidijs munimento, magno tormen-torum fragore fe Regise Urbi pnefentem mani. feftat. Unde ufurpator non tam urbe eječtus, qu^m execratus fuit. Adeo nimia poteftas dif-ficile redditur, pracipue ubi ipli Reges nimibm connivent infolentia?. 11. Huc fpečhit etiam iliudarcanum Regium adversus Ariitocraticasurbes & provincias; ut nimirum Princeps Se ingerere ftudeat elečtionibus fupremorum Magiflra-timm,extraAulaminProvincijs5&:ur- bibus (uo jure municipali viventibus: vel nominando candidatos , vel confirmando elečtos, velprohibendo prorogationes, vel in his ipfis difpenfando, vel excogitando nova officia( ut fecit olim Auguftus) vel indicendo vacationem poft Magiftratus geftos, ut nimirum fuperbia exlongishonoribus concepta re-primatur , & faftuofi illi viri privato vitie ge-nere quafi depafcantur. Magnus olim Imperij noftri honos fuit, quandoGermani Imperato-res toti fermk Italiac utvi leges , ita Magiftratus vel conftituebant, vel confirmabant. Sed deceffithoctantum decus partim conniuentia, par- LIBER II. partim injufta Caefarum, fed praecipufc diutur-na, acrlque cum Pontificibus lučta & diftidijs. 12. Aulica verb munia praefertim circa perfo-naRegnantis,& in materia ftatus non facile pa-tiuntur mutationes : ne videlicet innotefcant areana pluribus. Magnis negotijs ( qualia ftatus funt ) oportet infenefcere, neque ea inci-pientiumerrandi periculo exponere. Tiberius caute deligebat, & res fuas, utTacitus ait, fpe- Agah člatifltmocuique demandabat: femel autem elečtos vix in provečtam ufque aetatem dimitte- bat. Scmper tamen Princeps integrum jus fibi habeat,de ejufmodi ftatus munijs & Miniftris pro lubitu difponendi. 13. Monitum tandem, Sc arcanum Arifto-telis,extremo libri tertij capiti infertum, uti in fe faluberrimum, itaRegio animo dignum eft. Monet ille: Ut Principes ejufmodi viris demandent res fuas, quos fciuntnon (olum immobili in fe fide devin-čbos; fed etiam, quibus prsefens ftatus Regiminisplacet. Multi enim verb amant Principem, fed non Principatum: alij funt Ariftocratici, alij Monarchici :alij fafti- Qcj 3 diunt n4 ARCANORUM STATUS diunt przfens Regimen, & priftinam liberta-temfufpirant: alij partem pratendunt Regimi-nis, alij nihiL Eos autem, qui fua potiiis negli-gunt quam Principis commoda: quorum liber-tas & claritudo confiftit in Imperantis obfequio: qui eadem cum fuo Principe difcrimina fub-eunt: quibus ipfe nutus Imperantis pro Im-perio eft: qui petaces non funt, & multum merentur : quos non tam majorum fanguis, & avita fides, quam propria merita commen-dant, in pretio habeat,foveat,cumuIet, tueatur, quis quis rečle & feiiciter imperare geftit. OBSERVATIO XIV. Grča Aulam & Aulicos. i. /^Um Tacito Ioquar : Inter abruptam V^ contumaciam & deforme obfequium iter ingredior , ubi Aulam ( cujus pro vitio virtus crimina ferre debet)& Aulicorum moreš (qui rarb ex bonis legibus funt) ad trutinam provoco. Hic primum fičta omnia: Iiicfoli-tum,verbadare, utcautepolllnt fallere, dolosfc blandiri, Sc, bonos fimulare fe viros, infidias facere 5 ac ft Boftes lint omnibus omnes. Stra-tocles ajebat; quid quid Rex Demetrius jubet, LIBER II. 12? id efle apud DEUM fančtum,id efle apud iio-mines longe juftilfimum. Sed Terentius, hlc apicem aflecutus eft , cum diceret: quicquid dicunt laudo; id rurfus fi negant, non laudo id quoque: negetquis, nego: ait, ajo. Poftre-mb imperavi egomet mihi, aitille: Omnia a (Te nt ari. Proutliomoeft, itaaffečtum gero. Verum fičHi ejufmodi, quia omnia fapientum calculonon diuturna, plerumque recidunt in vsefaniam, pnefertim fi fua fpe fruftrantur5 vel in cruciatus animi, qui omnes virtutis & rationis partes concutiunt. Iram ego & impo-tentiam animi intelligo, quae in Aulis tam fre-quens declamat ex cathedra peftilentiac, quam adulatio, aflentatio, blanditiaecjue intercatel-los fibariticos, & clauftra Gineoei. Sunt enim Verb, adulationis larva detračta, fuiimpotentes Aulici: rečtiflimaquaequeimprobant odio aut semulatione in authores : omnia redarguunt, quae ipfi non proferunt, decoris & modeftix omnis oblivifcuntur, neceffitudinumajitiqua-rum vix memores, in quod caepere, pertina-ces, Scintenti, rationi confiliifque bonis prae-Scne. clufi, vanis agitaticaufis, adconfpečtumveri ca. sequi- u6 ARCANORUM STATUS sequique inhabiles, ruinis ilmillimi, fuperid, quod opprefsere, franguntur. 2. Sapiens Aulicus medio ibit, & faciet, qux non probabit, ut ad majora tranfitum inveniat: nec relinquet bonos moreš, fed tempora apta-bit, &quibus alijutunturin gloriam, aut vo-luptatem, utetur rei agendas causa. Bon us Aulicus optime miferias fert, fi eas abfcondit. Prudens Aulicus,dum excelfusftat, nunquam pavere defiftit. Non eft,quodputes3omnibus Au-hm convenire : nihil eft infolentius novitio A ulico. Ad Aulamcommeare, idem eft, ac viam ad mare quasrere. Vis mare ? ri-vum iečtare. Vis Aulam* Miniftros fequere, cole, meritis & virtuteapud illos prsefcribe. Alia ufucaptio hlc non eft. Catonem imitare: qui colaphis percullus non excanduit, non vindicavit injuriam, ne remi-fit quidem, fed fačtum nega vit 5 majore ani- mo LIBER IL 12j, mo non agnovit, quam ignoviftet. H«cru-d imentafuntaularum: ferendum, diifimulan-dum, differendum, neceflitati parendum. Non licet hominem tepe eile ita, ut v ul 13 fires non fin i t. 3. Pecuniam in Aula, fi cum Ma-gnatibus, Miniftris, Camerse Regiae fceminis prodigis, lucrum captabis, cum tui fuerint memores apud Re-gnan te m. Ejufmodi precesauroarmat^fe-pe extorferunt clavam Herculi. Etiam bona caufa bono patrocinio indiget. 4. Detormein Aulicoeft,defeipfo praefertim praedicare falfa; &cum ir-rifione (ait Cicero) audientium, imi-tari militem gloriofum. Aula non vuit jačtabundos, quia livorin proximo eft. Noli contendere verbis, quia utile non eft, nifiad fub verfionem audientium; Paulinum hoc mo-nitum fuit ad fuum difcipulum Timotheum. Xenocrates rogatus, cur unus omnium lileret ? quoniam, inquit, locutum fuifte pcenituit ali- Rr quando < »8 ARCANORUM STATUS auando, filuifte nunquam. Aliud loqui eft, aliud fe jačtare : hoc odiofum, illud gratum acce« ptumque, fi ad audientium placitum. Quo-ties aliquid dicimus , aut loquimur, toties de nobis judicatur. f. Magnum in Aula infidiarum re-medium/i non intelligantur. Hic labor, hoc opus erat Tiberij, fed magls ejus Miniftro-rum, qui femper metuebant, ne inteiligere viderentur Oefaris diffimulationes , & aftus. Principes diflimulant fepb , fe non inteiligere noftros naevos j fed nolunt intelligi, fe eos inteiligere. 6. Horatianum ad Aulicos arcanum eft : Si vitare veliš acerba quasdam, nulli te faciasnimis fodalem: gaudebis fi minus : at etiam dolebis certo minus. Facies tamen fitaperta, manus adferviendum promptse , verba obfequiofa, fed non cuipia temere animus affixus. Inter fociales csetus vix arcanum eft, & inter familiares facilis con-temptus. Saluftius fuggerebat: amicitias, ini-micitiafque non ex re, fed ex commodo aefti-mandas. In omnibus rebus mediocritas eft optima LIBER II. i29 optima. Necamor, nec amicitia, nec creduli-tas, necira, nec vindičta, nec fimulatio piliš aequo intendi debet. 7. Praecipites non vult Aula, fed nec remiffbs; patientes vult, led non fe-gnes: longanimes, fed femper inten-tOS occafiofli. Nonnunquam parva res, ait Tacitus, pnebuit materiam adipifcendi fa-vorisRegij: hunc fi adeptus fueris,rey erenter ha-be. Plato cum aliquando confcendiflet eqvum, mox defcendit, ne equeftrifaftu corriperetur. 8. Adulatores in auiisquidempnsvaient,fed k fapientibusPrincipibuscontemnuntur} a bo-nis tolerantur, a malis & juvenibus foventur. Mali & juvenes, boni haberi volunt & fapien-tes ; quod cum reipsa non fit, adulatorum en-comijs fe confequi p utant. Boni Principes to-lerantadulatores, nevacuam Aulam habeant, ubi omnesferme tales funt: fed fapientescon-temnunt, quiaplerumquepenetrant,ubi adu-lationimiaeft,& ocularis. dlilatio quippe, ait Tacitus, perinde anceps,fi nimia, ac fi nullaeft. Modica ad civilitatem refertur Rr 2 fi I}0 ARCANORUM STATUS il obte&a, ad prudentiam 5 magna fervilis eft 5 nimia, turpis & indigna. Tacitils memoriae prodit, Tiberium, quoties curia egrederetur, graecis verbis in Kune modum eloqui folitum: OHomines ad fervitute paratos! Adeb etiam ipfum Tiberium, ( quialias Dominatum meditabatur, & Principatum jam exercebat) tsedebat tam proječfoe adulantiurrl Senatorum Confiilumque fervitutis. Erant enim tempo-ra illa ( noftris non diftimillima ) adeb infecta, & aduiationibus fordida, ut eoncertarent etiam primi & Confulares viri, quis citius, ac turpius antiqux libertatis decus , cum inani Principis gratiacommutaret. Prudentes Principes nun-quam adulatores, fed bene id amant, quod eoru aduiationibus & fervitute confeqvuntur. Erat tamen ijs temporibus unus adhuc, Lepidus nomine, fed reipsa verb Vir gravis & fapiens, quipleraqueab aliorum fievis aduiationibus in melius deflexit: neque tamen temperamenti egebat, cum xquabili authoritate & gratiaapud Tiberium viguerit. Etiam apud improbos Principes virtus fuumpretiumobtinet, fiinimpru-dentiam non exorbitat. Iftuc eft fapere, qui, ubicumque opus fit, animum pofiis fie&ere citraimprobitatis notam. 9. Bo- LIBER 11. jgi 9. Bonus Aulicus femper acceflu eft facilis; vultu, qui accedentes de- meretur , amabilis, non fuperbns; asquis fe convenientium defiderijs propenfus,nec iniquis acerbus; (Nam faftidium, accrbitatem, arrogantiam, ait Ifo-crates, etiam fervi Dominorum aegrfc ferunt; quidni pares, focij, autacmuli? Nullamoffi-ciorum gratitudinis, & liberalitatis exhibendse occafionem omittit, interim non commemo-ratunquam, quae contulit, autexhibuit: be-neficia non debent proficifci ab oftentatione, fed k bona voluntate. Grave tormentum, ajebat efle Seneca, deberi, cui nolis: contrk jucundumeft, ab eo accepifle beneficium, quemamare etiam poft injuriam poflis. 10. In aula cum aula loquendum , cum Principe fentiendum, nemini adverfandum,csedendum, obfequen-dum,& ferendum magis, quam im-perandum , contendendum , con-querendum. Sic laetos habebisdies, fic finfc invidiainvenieslaudem, &amicos pares. Mul- Rr 3 tum I32 ARCANORUM STATUS tumtibiaccedet, fi non laedas, k quo laefus; & magna tibi erit gloria, fi cui potuifti nocerc , parcas: magna quies , fi cedendo aemulatio-nes vincas. Nec fis exillis, qui beneficium in aqua, injuriaminmarmore (cribunt: ergabe-ne de te merentes gratus efto, ficut comis in ad-verfantes. Beneficium indigne accipit, quine-fcit reddere : & carbones fuper caput ponit offendentis, benefaciendo, autdiftimulando. Saepe fiečtit humilitas, quodnecvirtus potuit fuperare, nec ratio, ait D. Ambrofius. n. Ariftotelis documentum etiam ad Auii-cos pertinet: is Callisthenem fečtatorem, & propinqvum fiium ad Regem Alexandrum mittsens, hoc ipfi mandavit: Ut quam ra-riiTime ? & jucunde apud hominem lo-queretur, vitae poteftatem inacielin-qua? portailtem. Homo ifte Princeps eft, qui facile offenditur, difficilč placatur, & in vitam necčmque dominatur. Periculofa eft Aulico omnis familiaritas cum fuo Regnante. Leones ifti videntur manfvefačti r fed naturae fuae ac poteftatis nonobliti, quod non pofiunt, volunt pofle$ &: ex inopinatodiianiantcatellos fibi LIPER ir. m libi plhs acquofamiliares. Fulmen eft,ubicum poteftate habitat iracundia. Non vocatus, ne adeas Principem 5 vocatus, parcfc loquere, mo-defte audi, non interpella, reverenter exeque-re, & finfc mora, ad literam, & ad punčtum. Praeteritus, diflimula, perfevera, conftantibs & ferventihs age, quod tui muneris eft. Fortu-na redibit citius, diflimulata. Nontuum eft seftimare, quemPrinceps fupra te, &quibus de caufis extolIat. Illi fummum judicium re-rum Coelum dedit, tibi obfequij gloria reli-čta eft. 12. Coram Rege noli videri fapiens: id eft, noli plus Rege fapere. Arcanum eft divinum. Omne cum Principe certamen eft inverfiim: Ut vincas, vincaris : vincere K*c, perire eft. Ciim a fummo Pontifice ad Ema-nuelem Regem Lufitanise litterae magno inge-nio elaborat« veniflent 5 RexcumAloyfioSyl-veira, qui erat Regi k confilijs, confultavit, ftatultcrue,quid refcribendum foret. Eum ita-que jufiit, fuo Marte epiftolamcomponere, ad-diditque fe quoque velle in eandem rem cala-mum fumere (eloquentisenamque laudem ma- ximb 134 ARCANORUM STATUS xim& affečtavit Rex) fenfit illicb Aloylius, quam anceps & periculofiim libi foret congredi cum Rege vičtoriae avido , parultque tamen quanquam invitus , epiftol&mque pro fuo in-genio compofitam poftridie ad Emanuelem attulit. Ea ubi recitata eft, fubrifit Rex, manu-que AloyfijappreKensa : Vicifti, inquit, Aloy-fi. Epiftola tua plane digna eft, qux ob nito« rem & acumen Romam mittatur. Et mittetur. Meam vix lečfcu dignam puto. Erubuit Aloy-flus, & gratijs de moreačtis, e veftigio do-mum fuam reverfus, equos infterni jubet, atque una cum liberis in ipfb meridie, nullo cibo praeguftato, in magno filentio folumver-tit, exclamans: Alib, O filij nobis migran-dum: non enim in eo Regno nobis diutius vi-vere licet, in quo fciat me Rex flbi ingenio prseceliere. Adeb libi virtus nocet- 13. Aulici, peffimum inimicoru m ge- nUS, laudailtes. Infamant fecretis crimi-nationibus, & palkm celebrant, qub incautius decipiantur laudati. Aulici, qui nimium lau-dant, exitium meditantur. Ita Mucianusfe-fellit Antonium 5 ita Tiberius Libonem f ita Fabius JT LIBER II/ hD> .K 135 FubiusValeBsMaatiumValent€5 caliido nimirti artificio accufatoriam dicacitate laudum titulis peragebant, quafi per benevolentiam, ubi inte-rim erat £oxicum infidiarum. Nec Tiberius, necDomitianus unquam terribiliores Tyranili extitere, quam eum bonum oculum, vel' cle-mentiam offerrent. Quos fubruere volunt A ulici, hoc utun-tur ftratage mate, ut tali omnes fe liibinittot,.qub citiiis Vel Princeps fupra for-tunam evečluna dedignetur, vel in !aqueum incidat ipfe. Felices 1 illi Aulici, qui eodem fidere eum Principe nati i vixiMis:quidpiamini feftufrt efle poteft apud Imperantem. Unde dubitare, eum Tacito cogor, >an fato & forte riafcendi, bt caeteris, ita Principum inclinatio in fcos? vel an fit aliquid in uoftris confilijs, lice&t-cjue vel in virtutis meritum, vel genij Sympa-thiam refundere Principis gratiam ? Divinan-dum hoc potius. Et tamen tam magnahaec felieitaseft, cujus rationem, ut Aufonius dixit, reddere nequimus-. Interim non folum dan-dum aftečlui ex fimilitudine morum, fed etiam virtuti cognitae, & praeftitis meritis, & conftanti integritati, Žlaboribus exantlatis, qui merce-dem merentur, qua major nulla eft, quam favor & Regnantis gratiay OBSERVATIO XV. Grča plcbem & populares. Cic. i« T TUlgus ex varietate pauca,exopinionc* V multaseftimat. Efle melius non fen-oc'tit: illud quod eft,qualecunque eft, probat. Prsetextibus & comentis magis trahi debet, quam folidis perfvafionibus, UndeSeneca nunquam Populo placere voluit. Namquae ego fcio, inquit ille, non proba£ Populus 3 quse probat Populus, ego ne fcio. Quis placere poteft Populo, cui placetvirtus? 2. Malis plerumque artibus popularis favor quaeritur: limilem te illis facias oportet. Mi-randum illud eft, quodPaufanias aifeverabat, homine populari aura fidentem haud unquam feliciter diem ultimum claufifle. lila quippe extollit & calcat abječtos: fublimes metuk & opprimit. Quanta nomina fuere populi lu-dibria ! Galba, Vitelius, Manlius, Camilus, Lentulus, Ariftides, Themiftocles, Solon, Pho-cion, Socrates, Ly curgus 8c mille ali j: per quos ftetit populus, & per hunc illi; & tamen nemb LIBER TI:' r?7 iua morte, fed violenta devixit. Quid igitur ? Solem imitare: hunc Mathematici perhibent, nequeeodem,quoCoelum, motu ferri, neque prorfus tamen contrario: fed obliquo & deflexo curfu leviter, incurvis circuitionibus converti, quibus temperat omnia quam rečtiftime, & confervat. Ita in regenda plebe rečtus nimis, & ubique plebeac fententiae repugnans tenor ■duruseft& inhumanus: fed rurfus ad pernicie eft proclive, obfequi plebi per omnia, & una cum peccantibus abripi fe pati. Potius cum hac forte hominum variandum , obliquis ar-tibus, practextibus, circumventionibus, fi nece£ fariae funt: neque dicendum quid lit, aut efTe debeat, fed quod apparet, & in praefentem ufum expedit. 3. Populi natura rerumnovarum cupidiffi-ma, & le a praefentibus malis liberandi tam ar-dens, ut quid poftea futurum fit, noncogi-tet. Huic fatibseftaliquandocondefcendere, qukm vefania jam aeftuantem , primo impetu fhenare. Primusaeftusplebis irremediabilis eft, fedmoxremittit. Primum patere, vel tempera: remiflumaggredere, &confunde. Prre caeteris arcani locb habeas: Plebem nihil audere Tacit. Sfs Dufto-i-Anal- 138 ARCANORUM STATUS Dučtoribiis ammotis. Hos tolle, divide, merCare, mitiga, & rem univerfam confecifti. 4. Horret animus ad iliam fub Mafaniello populi Neapolitanifeditionein. Defperata jam erantomnia, excidium prope extremum Regix Urbis, neque fupererat malo remedium. Pro-Rex tamen in id unum contendebat, utDudro-rem infanientis populi ammoveret. AggreflTus igitur Maianiellum Caput, feditionis, per Cardi-nalempilomarinum }■■ qui Mafaniello fuaderet, ut tanti populi Princeps centonem abjiciat, &: aftro aur6que fulgentem togam induat. Induit. Ex hac comptiorfibi vifus ejufdem Cardinalis fesu Pro-Regein adit: quem in extremisgra-dibus obvium habuit, exceptus que ab illo mille honoribus &titulis,quosPro-Rex in promptu habuit, vocando illum Illuftriflimum Domi-num de Amalfi Capitaneum fideliffimi populi Neapoiitani: An viliflimo pifcatori hsec arrife-rint ? incertum quidem : certiiiš hoc, qubd donaria omnia rejecerit. Inducise tamen inter illos faČfoe, doneč privilegiorum bajulus ex Hifpania rediret. Interek cum Mafaniellus fe-curitatiš gratia peteret in depofitum, caftella urbis, dilata fuit quseftio in alterumdiem, quo Z T T LIBER II." Pro-Rex Mafaniellum ad fuburbanas delicias invitavit ačturus uitrb.de fecuritatis depofito. Ven i 1j fed in maiam fuam foitem. Exindc enim, cum primum k coena rediret, caepit non-nihil mente turbari, tandem poftero die infa-mre, acmille vefanias committere, quas hau-ferat ex Circaro Pro-Regis poculo ( nam toxi-cum propinare periculolum fuiffet) fic novem-dialis ille Monarcha, adoratus apopulo, ut al-ter olim Moyfes$ a Pro-Rege ut vilis pifcator deceptus, & a fuifmet popularibus adoratori-bus, aenea glande trajeŽtus ut vaefanus canis j fublata extemplb prima feditione, reftituta urbis quiete, dato in pofteros documento: Plebem nihil audere Dudoribus am-motis. Alterum eft, ut adversus plebis te-meritatem nunquam Principes ira & furore certent, ledcomitate magis, doneč pollibile fuerit. Nocuitantiqvus rigor, & nimia feveritas Galbse, cuituncnon paria erant Urbis vitia. Conftat conciliari po-tuifTeanimosmilitum, quantulacunque parci fenis liberalitate : fed cum intempeftiva feve- S f 3 ritatc Ho ARCANORUM STATUS ritate legi a fe miiitem, non emi pronuntiailet, vita & Imperioexcidit. Impetum furentis populi mor3 & arte magis, qukm impetu & Marte frangendum expertus eft fiepe Senatus Ro-manus, & exemplumQuind:ij Curtij apprimfc laudatum. Peccavit inPoliticam graviterDux Albanus in componendo, velpotius fupplicjis enormibus exterminando Belgio. Stetiftet forfan adhuc integrum pro Rege Catholico, & Religione Catholica, ubijam potior illiuspars fuijuris eft, minima Regis, nulla fermfc Reli-gionis. Armato plebis furori cedendum eft, faltem ad tempus, utPetrus Medicaeus fecit. Ad extrema ufque confiiia nunquampopulus irritari debet,quia vet Iibertatem volet, velalia Regna, Regefque circumfpečbibit,vel feRem-que puhlicam venalem habebit. Unde 6. Irritati plebis anirni aRegnante; ab eodem non vi cogendi,fedlenio-ribus remedijs reducendi. Malo ipfo acerbiora remediavix ferri poiliint. In primam vim plebis haud aliquid operabitur vis Im-perantis: defervefčet illa, ctim haec paulum obriguerit. Plurimbm autem conducctapro- LIBER II. m priata malo rcmedia applicarc,aliks non tolle-tur morbus,fed ingravefcet Imperantis inevi-fiabili damno. Hinc 7. Populc,qu2egrata funt,& como-da; vix illi eripias. Itaque vel conceden-da ,fi cum falutc Reipublicae non pngnent, vel alijs beneficijs oblatiš ea funt adimenda; vi enim haud ab eo auferes, aut fi auferas, miniis utiliter. Sic }cx Terentilla de augendis Tribunisplebis ut Confulu poteftas coerceretur,abrogari nonpo-terat, cjuia plebi erat commoda & grata. Si tamen populo, magnum aliquod eripuifti, con-oede aliquid aliud, ut populus non negligi fc videatur: fedabis exinde feditionem citra majo-res turbas. Nullareiparuaejačhiraeft,qua fpes Reipublicae quietandae comitatur. Nunquam fcit vincere, qui aliquando perdere nefcit. Modica interdu efca pifcatione ingentem conciliat. Saepe plebs jure poteftatis fibi con-ceflae, quam illius ufu contenta eft: ne nimirum a Potentioribus videatur fpreta, fi jus illi negetur. Deindc ad eas leges, quac ad plebis lucrum& fubleva-tionem bonorum peitinent, tutandas potitis v . anima- 142 ARCANORUM STATUS animatur plebs, quam ad cas, quse ad fblumho-norem fpcčtant. Sicolim faenore leges;& Agra-riaelibentius a Populo Romano auditae, quam de comunicando Confuiatu, aut aHjs digmta- tibus. j:-r ^rjtol .zginite illrxvr • ch 8. Non temere contemnends funt populi querimoniae7-quaEplerumque prodromus funt turbarum Sc feditionum, ii negligantur. Pvu-densPrincepsnuhquampermittet obrui Popu-lum aNobilitate : praecavebit potius, imb fub-trahet caufas & occafiones incendij popularis, tarde affufurus gelida, cum jam feditioin flam-masabit.. In principio flatim audiet querulam plebem, & eam fe exaudijfle monftrabit pro-mifTis & refponfts favorabilibus 5 quorum exe-cutionem tamen protrahet. Quia non omnia femper jufta & aequa funt, qux plebs infipiens fufpirat. Mora opus eft, ut attemperentur confilia. Multa diflolvit tempus,. & dies fu-rorem lenit. Ex morapluries conjunčta diflol-vuntur, & diflbluta per fe cadunt. 9. Si verb plebs contra Nobilitatem, aut No-bilitas contra plebem ( funt enim utrlque na-turales invicem inlidiae ) arma arripuerit neutri ailiftat Princeps , nec in partes abcati LIBER II. m abeat: utr;que tamen imperet Regia pdteftate. Sive neutralitas, five partialitas, Authoritatis Regiaeeft mina, chm defes fpečtat fuorum diflidia. Malo fuo fato id expertuš Fuit Carolus IX. in Galiia Hugonotorum & Guifianorum fačtionibus difcifsa, quam cum in principio Authoritate fua RegiS com-ponere debuifiet, ipfe tertise fačlionis author extitit, quamPoliticorum nomine indigi-tavit. Imperiofi Principes continent popu-lum, ignavi diflblvunt. Romaminfpice, quam erat morigeraillafubSixtoV.Pontince, quam difioluta fubalijs 5 ut aliaui dixerint: Romanos Cives, & Nobiles eafuifle modeftia & continen-tiaTub Sixto, ut fučre fub alijs Pontificibus clauftrales & ReligiofL 10. Nobilitatem non minus lua prsefentia, qukm addučlis rationibus(his quippe prae plebe monetur) componere fatagat: plebem verb fimulatione , aftu & praetextibus 5 cedendo nonnihii primis populi furoribus,- fi inter arma preces mifcebunt, largiendo modica, pro-mittendo majora. Nefcit affečtibus imperare populus: ruit 5 non it: quia nefcit, qub &: qua ? Tt velut 144 ARCANORUM STATUS velut incompofitus eqvus» qualiserat Alexan-dri Bucephalus, cuioportebatpopifmatanon-nunquarn dare, ut fhenum, pateretur, nčve feflorem excuteret. ii. Miniftri faepe fc potentiores Regni pre-munt graviter populum. Proteftatur ifte: non auditur. Tandem querimoniae in feditionem abeunt. Juraturin caputMiniftri: adextrema decurritur, praeter fangvine, nulla fatis ultione. Quid tunc Principi ? Sane nifi fedefpiciendum planč, popuio modeftise ignaro, exponere vo-luerit, omninb necefleerit indulgere inaliquo, &: talem Miniftrum, licčt etiam lit infons, a fe cautč dimittere, &apud exteros fecurum red-dere a furore populi: Utfačtum fub Ludovico XIII. cum CardinaliArmandoRichelio, 8c fub Ludovico XIV. cum Cardinali Mazarino. Sic extinguetur flamma fubtračVo pabulo. Nul-lus tantus rogus eft, qui in cineres non abit fublata materia. Contra nocentem verb Pur-puratum procedet Princeps, ut juftum dignum-que fuerit: ne , fldeličtum neglexerit, in caput fuum iram plebis provocet. Ubi femelpo-pulus excuflerit reverentiam, nemini parcit, inDivosipfbs debacchatur.QiiOS furOri ple- bis fubtrahere volet Princeps, vinciat: &5quafiad majorem poenam deftioa-tos^cuftodiae mancipet. Sic Senatus Ro-manus fub Vitelio; fic Marius Celfus fub Ot-tone egit 5 fic Princeps indignationem populi Ie-niet5 ficPurpurato fuo, fi innocens eft, faluti confulet, 12. Praefumit quand6que etiam plebs qux-dam exigere ex jure antiquse libertatis. Verum omnia illi conccdere, & indifferenter ut volue-rit5 necexpedit, nec Regiam Majeftatem de-cet. Nam indulgendo omnia, non mitiores in fe , fed fepius afperiores^alia ex alijs iniquiora efflagitando, cum prima impetraflent, futuros. Negandaproinde omnia, qux direčteMajeftatem Imperantis petunt: connivendum autem in illis( fi tamen ita vifum fuerit) qux non qui-dem immediate derogant, fed attemperant fo-lum aliquomodo abfolutam illam Regnan-tium poteftatem, ne exorbitet, cum aliunde Summumjus?feulmperium,ritinter-dum fumrna injuria. Praeftat aliquando partem conccdere, quam cfetoto periclitari: ea tamen ratione/ ut male T t 2 in- ARCANORUM STATUS indulta cumtempore retra&ari queant, Sc abo-leri, qu« vi,& per feditionem non tam obter> ta, quam extorta fu6re. Ubi deferbuit indigm:-tio; ubi «ftui fucceffit temperies j ubitempe-ftati malacia; alia tunc etiam fuccedit facies rebus : neque id , quod per metum expreftum fuit, in morem abit deinceps. Indigniftima qu«que hac ultimaRagoziana rebellione a Regc fuo exigunt Hungari elementih omni indigni. Inter esetera deteftandaeratnova Regis creatio, quantumvis jam creato & inaugurato Jofepho in Regem Hungari«. Regnum hoc jam toties fibi Auftria jure Belli, & ex Hungarorum igno-miniofiftima defečliorie, Turcis maričipatum afleruit, velut rem propriam, & bello captam. Ne dicam, de pačto gentilitio, quod intercellit inter Mathiam & Fridericum Oefarem Auftria-cum, cum iftepr« illo prsetenderet fe proximu ex virili ftemate haeredem etle Regni Hungari«. Defuper lite compofita conventum eft ca lege Regni, ut fi abfque fobole decederet Mathias, domus Auftriaca ex teftato fibi Regnum illud haberet haereditarium. Quod ipfum renova-tum eftcumMaximiliano Auftriaco; SčinFer-dinando Caroli V. fratre tandem adimpletum. Sed LIBER II. 147 Scd ap ud Hungaros, Gallicis artibus inftručfcos, nec pa&a valent, nec fides, nec Religio. 13. Verum continendse plebis remedium olim ufitatum, nunefermefacileeft, videlicet: Plebi aufterre otiu,& vulgus condigne OCCUpare. Inregnis ferventioribus, Sc fepfc 111 feditione reciduis, expedit nonnunquam fub-ditos in bellu mittere ad externas gentes. Belli-cofo etenim populo quies,& otium diuturnius nocet. Plutarchus notat in Camilio: quod Romani quanquam Falifcorum obfidionem, rem longi temporis, & laboris immenfi efle nori ignorarent 5 ne tamen domi defides Tribunitijs concionibus ad res novas impellerentur, quibus nulla ex honefto fpes,omneinturbido conliliu: implicari, quamvis difficilijbello,populumfa-tius duxerunt: & hoc remedio plerumque ute-banturad otium ex civitate ejiciendum. 14.Difvafit Scipio Romanis Carthaginis exci- dium, quod pravideret Romam ad belli tantu munia inftitutam, in pace & inotio ruituram. Unde Quinti Metelli alta Sc gravis in Senatu Romano fuit fententia, cbm devičta Cartha- gine nefeiret, an condolere,an gratulari Reipu- blicae ? Nam, ut reftituendo pacem Romx pro* Tt 3 fuit i48 ARCANORUM STATUS fuit j ita Anibalemfubmovendo nocuit: tran-fitu enim ejus in Italiam, otiantis, & ftertentis populi Romani fpiritus excitabantur,- poftea cum acri aemulo iiberi, vacabant facilitis otio. Pius obfuit Romanis Garthago everfa, qu&m adverfa 3 haec Urbi gloriam > illa caufavit acedia ^ forteshaec; illa ignavos tulit Viros, & faepšnu-merb, cum alia non haberent, inpropriavi-fcera faevientes. Sangvis diu retentus marcefcit, vel in aeftum febnlem efFcrvefcit. Phlebotomia quaedam eft politica, exonerare fe a fuperfiuis hominum feditioforum humoribus, ut recon-valefcat quies publica , & fecuritas Principis, Galliaeregnantesbellisexternis occupant fucs, nedomefticasfentiant clades. Ottomani Reges nondiuquiefcunt abelloexterno, utdomiha-beant paccm. Otiantis plebis infolentia gra-vior eft omni bello. • i£gypti pyramidesfermeerečtae funt hoc folofine, ncplebs in longum otium degener*-ret: utiles illae, nec n@ceflariae erant j£gypto, nifl Reipublicse causa, ciim labore immodico cjus pericula pellerentur. Pnevaricatio primi hominis , jufto Numinis judicio pofteritatem quia LIBER II. 149 quia Paradifi otium feduxit protoparcntes no ftros, &nosexnimioafHuxu fortunac, in dete-riora praecipitamur. 16. Plebis otium praevertet Princeps invečtio-ne, & provečtione agriculturae, manufačturar, artium mechanicarum, urbium, munimento-rtimque extručtione, ex quibus non folbm ple-bi vičtus abundanter affiuit, fed etiam impe-ditur otium &ignavia, unde communiter re-fultat infolentia& morum corruptela, ex hac vero Reipublicaedifcrimen. Fatigare plebem b Republica expedit: providere alimentis, & an-fiona ad Regnantis fpečtat munus : indulgerc illi omnia ufqueadinertiam, eftexponerequie-tem publicam infolentiaepopulari. Nam fecun-dx res, ait Livius, extemplb Roman« Reipu-blic« motus excitaverunt. OBSERV ATIO XVI. De Domeflicis. i. T Tlxafleram Principem aliquando libe-V rum, vix unquam fuum. Nullibi li-bereft : quia ubique cinčtus vel latellitio, vel fuis domeitičis. Nullibi tutus: quis enim cre-dat in tarifa Lominum, fervorum, ac domefti- corum r>° ARCANORUM STATUS corurncolluvie, non aliquos dubiae ftdei: non contentos, forte oftenfos. NuiLibi fuus: an fuus erit tot oculis expofitus ?tot judicijs obnoxius ? Et quid, fi domeftici inimici ejus ? non fallit lit-tera facra. Ideo inter arcana qu« Regiam fe-curitatem firrnant, maximi momenti eft hoc : ut Princeps non facile offendat fuos domefticos?quoruminfidiasmaxime cavere debet. Forte fubverfores funt te-cum mi Princeps,& cumfcorpionibus habitas ? fi domefticiinimicitui „vix evitabis infidias,& cx infidi js certo vim patieris. NuLbe contra do-mefticum hoftemfumciunt excubix. Julium Caefaremnec armatiexercitus, nec tantavičto-riarum farna,, nec milesPraetorij, nec majeftas Imperatoria eximere potuit ab infidijs Bruti & Gafllj, quoEum primus planfc filius habebatus Julij ex pellicatuSylvvx. Trberium lat illud nu-merosu fatellitiu,fat aočbirnae, diurnxq3 excu-biae tuebantur adversus externos hoftesj tueri contra Nepotes, fu(5lq} plane familiares vix pote rant. Totičmulos tm peri j fuderat,tot ingratos Se janos dejecerat, jam confumata aetate, & con-fumptis viribus, tamen infidiatus a fuis, imb a Ma- LIBER II. i?i aMacrone fibi primo & fidHTimo, in gratiam Caij, obje&u multae veftis oppreflus, & fuffo-catus eft. Quanti alij Reges & Principes ejus-modi faro violentae mortis occubuere 5 & ferme plures afuis, Sc domefticis, qukm ab alijs,& externis. - 2. Primum autem illos domefticos ca- vebit Princeps, qui praspotentes funt authoritate & viribus,qui enim magnam poteftatem habent, etiam fi ipfi nullius pretij r.Polit, fint, ait Ariftoteles, multiim nocent. Ratio-nem fubjungit libro quarto c.12, Nam qui in fiuentia fortunae, virium, opum &amicorum, aliorumq, taliu conftituti funt, Regi sequeobe-dire neque volunt, neque norunt. Igitur rečtfc Tiberius ex optimis, id eftOptimatibus, fibi periculum , a pdfimis dedecus fibi metuebat, ut argutenotavitTacitus libro primo Annalium. Hinc juvabit interdum explorare animos illo-rum,viresexpendere, amicitias examinare,ad-vertere ad motus, & inclinationes, quid adver-fumillis, quid acceptum fit ? quid moliantur aut agant? quibus medijs, quibus viribus ? ac inde confulere publicae, fuaeque faluti. Si fibi Uu Im- f** ARCANORUM STATUS Imperans metuendum videbit ab aliquorum paratis infidijs, mature & -ex tempib reprimat, vel ab Aula removeat quocunque prxtextU5 & inquirat deinceps,fi quid dignum fit extremi-tate paenae. Sapiens Princeps praecavere debet, non expečtare difcrimen. Non eft in foro alendus leunculus, nec in oppido leo,dicebat Ariftophanes. Hac ratione Tiberius German nicumfvetis legionibus fubtrahens, novfsaue Provincijs imponens, dolo fimul & cafibus obječtavit. Id verb fibi maxime Princeps, formidolofiim habeat : privati hominis nomen fupra Principis attolli. g.Secundo cavebit Imperans illos domefticos quos aliquando oflendit, & Inti-mi gratia,vel fecretorum confcijfuere. Contra horum delperatam audacia nunquam fe fatis muniet. Manebit alta mente repofta offenfa, &maximfc mutatis rebus, vel načtS ultionis occafione magnu quodque attdebunt. Aut non funt oftendendi, aut non admittendi ad interiorem confiden-tiam dpmeftici, & Miniftri, quos me-tuere potes. ViditSaul Rex,quod David prudens LIBER II. T m pruckns e(Tet nimis, caepitcavere eum,' non ca-vebatprudentia,fed cavebatmultoties a fe teme-re Iarfam. Terribile, quid eft Viremeritus &do-mefticus,aut injuria affečtus,aut qui fe affečtum putat. Tiberio, alias quiete imperanti, mancipij umus audacia, m mature fubventum fuiflet, difcordrjs, armffque civiiibus Rempublicam perculitfetjUtteftaturDion hiftoricus. 4. Verum Tacitus ait: SxpQ magnUtTl remediutn e(Te infidiarumdomeftica-nim,fi non intelligantur. Difllmuiet quandoque in principio infidias$ infidiatores tamenobfervet: excufandoexprobret: dam, Veluti fibi ignota, inquirat: cito praeveniat, & cum praavenerit, non fe deprehondifle oftendat. Prseventse infidi2e,autfpretaeerubefcunt, ipslf-que fui pudebit. Hoc modo proceftit Tiberkis. cum multis 5 fed magis cum Pifonr, quihoc uno terrebatur,inquit Tacitus, qubd Tibe-rium fine miferatione, fine ira obftinatum, clau-sumque videret. 5. Tertib tutifllmum Principi erit: Dome- fticos,& (uos In ti 1110 s libi totos ad- Uu 2 dicere: i?4 ARCANORUM STATUS dicere : nunquam tamen ijs tantum dare, utfuperabundent, led femper, quod deillius gratiafperent, habeant. Non fine myfterio teftamentum Mofaicum in-terleges fuas numeravit illam, quam liber Leviticus fecundus exprimit capite XIV. In oblationetuaofieres fal; quafi etiam muneradivina, fi fine difcretione pendantur, fuperis non placerent. Certum illud apud mer-cenarios & domefticos Principum : Ubi nihil reliqvum eft, quod fperent, obfequia negare. Beneficia eoufque laeta apud Principes liint, dum videntur haec illis k fe exfolvi pofle ; ubi multum antevenere, pro gratia odium redditur, quia verecundantur fe tantum debere. Contra-riumaccidit apud privatos: his nunquam beneficia tanta funt, quin majoravelintk Principe: &, cum majorum fpes definit, officio deerunt. 6. Quartb: Domeftici nectentandi, necfpernendi, nec externorum ludi-brio exponendi. Longa horum memoria eft j ultio fepfc parata, quiaexdomeftica fami- liaritate LIBER II. r?* liaritate prafens, & ex Principis fiducia inexpe-drata. Hcnricus ille Magnus, nondum tunc Rex Galli«, fed Navarrae, habuit i nter fuos do-mefticos llflacu quemdam nomine, Centurio-nembelliperitiflimum, provečbe «tatis,&de-formem vultu. Is amore captus unius puellae exGynec«o Reginac Catharinae ( qux integras cateruas ejufmodi puellarum ad inefčandos Au-licorum animos, ut deinceps ex illis arcana quae-que fcifcitaretur, ftudiosč tenebat) amorem no-tavit Henricus ( plus omnibushuic coeno im-merfus) fuggeflit itaque duobus Nobilibus, inter quos Dux Bovilon, ut fenem amafium tra-ducerent, 8c plane irriderent. Quod perquam diligenter fačtum, ex gentis illius more, con-ječtis ludicris dičterijs in turpitudinem fenilis amoris. Defuper Ufaccus amore, &: dolore fu-rens, femota veteri in Principem fuum,quem authorem fciebat injuri«, fide 8c amore, civi-tatem Rolenfem, qux illi commiffa fuit, illico tradidit Henrico, tunc inimico Regi Franci«. Advertant hinc graviftimum errorem Principes, nec fe finant abripi ejufmodi fcurilitatibus in fuos domefticos fideles, & emeritos. Fides contempta aura inconftantioreft, & magisex- Uu 3 pofcit pofcit pro mercede aeftimatione-m, quamopes. Pun&une privato ore prolatae, ad inftar acus fant, modice tantum fuperficiem carnis lac-dunt: at ex ore Principis funt ferale ferrum, in-timacordispenetrans>&; dilanians. Major a ma-jori plagaofiertur. Gravius£ixum gravius de-eidit, & gravifFime concmtit. Ab Amico ma- maxinna, quae pleramque in defperationem praecipitat offenfos, & ex defperatione in infidias, feditiones, nečem, quam jam pluri-mi tulere coronati Ve rtiče s, non minus fu& culpa, quam damno. Intolerabile eft, poft lon-gapraeftita obfequia, contemni. Etiam ingra-titudo cadit in Principes, ubi fuorum merita lu-dibrijscompenfant. Ita, mi Princeps, age cum tuis domefticis, ut vereantur, non te deteftentur: &cumtiment, femper babeant in te, qpod ament: Nec fa-eilitas autjhoritatern, nec (everitas amorern diminuat. Sic tuos tračtando, 6tellitijexcubi.js haud{ egebis. OBSER- OBSERVATIO XVII. Circa/ubditorumjudicia de Principe* i.|~?A popularnim conditio eft, ut,crS5?anii to ti viri funt: & de ijsTacitus teftatur, nulios mortalium, armis aut fide ante Germanos elfe. Gens enim hxc integra eft moribus, neque duplex corde, aut fallax: cui nulla mali cura, intenta tantum operi , quodipfi incumbit. Hinc ab Augufto de-inceps omnes olim Caefares Romani fatellitio Germano uli, exemplu dedere pofteris,quam incorrupta gentis hujus fides, & quam celebris ejus apud omnes alias gentes farna lit. Nulla tamen ratione Princeps negligat naturales fuos fubditos,quin etiam in corporis fui cuftodiam ad legat: noluntfaltemnegligi domeftici, fiex-teris praeferri nonpoftunt. Contemptus, unde odium gigneretur, quidam eflet , fuos planfc praeterire, aut videri diffidere fuis, quibus, LIBER II. 171 8c pro quibus , ac per quos imperat. Unde fapiens Princeps 7. Ex naturalibus, & exteris for-mabit corporis fui fatellitium. Sic semulationequadamfingulari ferentur inobfe-quium Principis, gdnsque una fuperare aliam voletfide & promptitudine. Ex hac fortfc ratione multi Principes olim, & nune in fatellitiu (u um adlegunt ex vari js, 8c pluribus nationibus viros militares, utolimfecit Nero, Artabanus, Germanicus: nune verb Reges Franciac, & Hi-{paniae: illeexHelvetijs, Scotis,& Guafconi-bus$ praeter Regiam Nobilium Francise legio-nem$ ifteexBurgundis, Germanis, & Hifpa-nis fatellitium Praetorij conftituit. Erit inter has gentes non foium gloriofa aemulatio, fed etiam una alteri fraenum , ne a fide deflečlat* Aflequetur hoc Princeps tunc maxime, cum in Ongulasturmas, (ut nimirum nationes funt) diviferit totum fatellitium. Ita olim Auguftus, nune moderni Principes Eu-ropae, praeter Caefarem, qui hucufque cufto-diam corporis non diftinxit in nationes, licbt pluresfub fe habeat, nec illi opus eflet exteras Yy 3 qua> i7x ARCANORUM STATUS quaerere,utGallo&:Hifpano, &alijs. At non folum dividere fufficiet, veriim etiamSegre-gareoportebit?&cavere*nein unura Icepe conveniant. Erant fub Augufto & Tiberio divifae fatellitij turmae , & ab invicem fegregatae, ac per urbem diftributae : quam-primhm verb Sejanus nova moliri aufus, tenta-vitenixfc, uttres in unam conflarentur, cau-fam praetexebat Difciplinam faciliorem : fed erat machinatiopotius in Principem, cuiin-fidiabatur, Tandem in ačtuali cuftodia Principis ita difponatur fatelli tium, ut una natiopar fitalteri, feque invicem cohibere valeant. Repeto:ali,quamPrin-cipum mifera eft conditio,qui afuistimere de-bent! Nontimebunt, fi profe fuos habebunt. Eruntifti femper pro illis, fi ex arquo & jufto fuis imperaverint, OBSERVATIO XIX. Grča Rejidentiam. i.OTabilis Refidentia Principis inUrbeDo-Ominante, & capitali, magnum ad res agen- das facit compendium. Mutarealiquando ad tempus fedem, aut invifere|reliquos ftatus fui Imperij, nihil impedit, quin Princeps dicatur refidere ftabilis in Urbe primaria. Ibi enim Roma eft, ubiPapa; ex vulgaridiverbio. 2. Ex arcano tamen ftatus habeat id Princeps: Ut nunquam Imperij fuifededelerat. PerfeCyri fecutifuntpartes contra Aftiagem, ex nullo alio motivo, quam qubd Aftiages Mx-diam incoleretdeferta Perfia. Caligat Gcelum ad Soliš occafum : titubat fides fubditorum, quos deferit Princeps. Difperguntur oves, & hincillinc vagantur errabundse, proxima lu-porumprseda , fipaftorabeft : quid aliud aget populus in calamitate conftitutus, fiRečtorem fugifte noverit? praefentia Principis in neceftt-tate publica unicum eft levamen fubditorum. 3. InvidebantHilpani Carolo V Imperium, vellmperio Caroium, quia inde Principe fuo privabantur. Modicumabfuit, quintranfijC let Belgium in partem Alberti Archiducis 5 eb quod nulla alia concuftae patriae reparatio tum dari credebatur, quamintraprovinciamapro- prio Principe regi. 4. Romani Imperatores olim vix Roma un- contra Macedones, ut rtfertNazarius, & pr.ma qu.de conereffio fecundtun illos fuit. Veram Ma-cedones cbm bellum reficerent.Regem fuum in cunis adhuc vagientem in aciem tuierant: cuius intuitu illos ira, hos commiferatio; illos tubarum ftrepitus.hos Regij pueri vagitus ita accendit, ut mutata planfe fuent pneli, ratio. Vicerunt vidi pr&s, quia poftea pnefentePrin-cipe pugnarunt. Nifi in proxima Anni 1704. Hungarorum rebellione,ubi jam ad ipfaVieto rnxniaRcbelles excurrcbant 5 Bavarus autem ex altera parte imminebat, perftitiffet Leopoldu« Csefar in fua Dominante 5 ačtum fuiffet de Z z. amplif- ARCANORUM STATUS ampliffima urbe, c«ter£queexindeProvincia. Tanta fiquidem confternatio, & perturbatio Žnvaferat civium animos, ut abfente C«fare ad oranem motum de deditione cogitailent. Nul-la resmagls promovet pufillanimitatem inpo-pulo,qukm ciim (e ifte inpericulis Rečtore de-ftitutum comperit. 6. Et hoc itlud arcanum eft, quod Tacitus edixit: non omittere caput rerum. Idem confilium Calani in Indijs viri fapientif-fimi ad Alexandrum Magnum : ut nimirum mediamvaftiflimi Imperij provinciam incole-ret, caeteris per ambitum (parfis ex xquo femper vicinus. Ab Augufto Caefare fucceflores omnes, & tam vafti Imperij domini, Romam in-colebant veluti Imperij unicam fedem ,exqua profpiciebant confiiio, armis, milite toti Romano Orbi : neque inde facilč movebantur, quantumvis forls turbarentur Provinci«, in-furgerent legiones,aG ipfi rebellarent Duces,ut f«p£ fačtum eft. Satibs illis erat confervare caput rerum, qukm liic & alibi periclitari. Sal Lva unica Roma titubate potuit Imperium, non prolabi. Illa cadente, ačtum fuiftet de toto. Sapientiflimfe igitur C«fares Rom« cmafi affixi, externis periculis profpiciebant S fongfc 5 caput autem Imperij nunquam deferere volebant. Et non pridem Daniae Regibus tam hsereditatem, quamMajeftatemRegni con-ciliavit Metropolis a Rege & Reginž contra Svecos egregifc defenfa. A capite liquidem esetera membra dependent: ejus lalus, vel labes dcfluit in totum latb corpus. Capitis confer-vatione confervatur totum corpus :fimutilum hoc mala fors dederit, corpus tamen manebit integro capite. Conftantius Imperator peri-culofum efle rebatur,a Paiatinis urbibusadex-tremitatesRegni fecedere. ImproperantPom-pejo Politici qubd cum Caefare decertans Romam periculo expofuerit. Idem Ottoni obij-ciunt, cumViteuio pro Romano Imperio pu-gnanti. Et priore aevo male audijt Henricus HL qubd Lutetiadeferta, prseftantiflimam hanc totius Gallix ,velMundiipliusMetropolim fa-dioni Gvifian«, maximo cum Regni amitten-di difcrimine, fuorumque damno permiferit. Sagacior in hoc Tiberius, qui Roma, contr* li-cbt fvadentibus multis, nunquam excedere voluit, etiamfi ad Rhenum, & in lllyrico exerci-tus infeditionem irent, nec finiftras propterea Zz 2 populi 178 ARCANORUM STATUS populi curavit voces, quas fciebat ab infidiato-ribus fuae fortunse fuggeftas. Non femper componunt Principes praefentia fua tumultus &feditiones3 aliquando major e longinquo re-verentia. Ubi Galliae urbes, fcribit Tacitus, in partes i vere fubtračH Imperio Romano fideli-tate, aliud tanto difcrimini non fubmifitTi-berius remedium, quam qubd filium fuum Drufum, armis ac conlllio provifum inGalliam ablegaret. Ciim alij, qukm Princeps, mittun-tur in difcrimen, falvamanebit Majeftas Impe-rantis, quantumvis emifti adverfam tulerint forte m. Omne difcrimen ultrb lubeunt ma-nus, dummodo caput praefervent. Qiii defe-rit aut omittit urbem, unde in omnia regi-men, in compendio exponit cladibus,& difcrimini totum Imperium. In rebus adverfls, 8c dubijs tutius Principes agunt per alios, quam perfe. Si falvam volunt fuam Majeftatem, hanc qukm longifTime a difcrimine remotam habeant. Ammurathes frequentius irridebat fuos antecefTores, qui multoties extra fedem Imperij, non minus de ipfo Imperio, quam de vitapericlitabantur,ut Solimanus,B'iizethes, & alij. Ille verb Conftantinopoli afiixus glo-riabaturfemajora domi confecifle,quam ullus antecefTorum domi, forlfque. ob- OBSERVATIO XX. Circa quietem puhlicam. i. VTUnquam expedit ftatum felice iN concutere,autdubijšcventibus exponere. Quod arcani locb fibi Imperantes didum habeant Sicut enim in Oceano ra-ram tranquillitatem fibi fpondent Navarchi, ita Principes in Statuum fuorum Imperio femper habent, quod vereantur, ne ab Auftro,vel Aqui-. Ione ventus aUquis fatalis fpiret, qui concutere valeat praefentcm ftatus malaciam. Stetennt li-cetinmontibus, ( per quosMundl cellltu-dinem intelligunt divinxjiterx ) Principes; etiam montes concutiuntur internis vapon-bus: recondant fe inabdita , & abftrufa 5 vis auri & ferri omnia referat. In tuto funt lx-pfc illi intuti, & inter fidos perfidiam palpant. Onoties honeftas rerum caufas pernicioli exitus feqvuntur. Exiguo fxpe momento maxima-rum rerum molimina mole fua intereunt. MiUf curis Principatus omnis ja&atur: jam Aulico-rum ambitio , xmulatio , infolentra primum Z z * con- čoncitat aulam, poftea Regnum ipfum: mox Leones externi, aut Lupi praedae alienae avidi, inhiant limitaneis provincijs ; rurfiis domeftici Purpurati , ficut nimiiim potentes viribus, itaminimb potentesfui, infidiantur folio„ & fufpirant ligonem cum fceptro commutare : alibi ex inopinato infurgunt feditionespopuli, collifiones civium, & milie talia, qusefloren-tiflimum etiamftatumita concutiunt, ut non amplius Regno, aut Principatui fimilis, fed prt-maevumaliquodchaos videatur, fufquedequc turbatae,aut profcriptaepacis, & falutis publicse. 2. Unde Principem rečte imperantem nihil aequeahxiumhaheatj quam, ne cotnpolita turbentlir. Hucomnis fe impendat Re-gnantis Iabor j ftudiumque collimet: klonge fpeculetur infidias: maturč eas praevertat. Prx-meditati cafiis,cum exitio ho ftis finiuntu r; n e-glečH, ipfaš vičtorias redduntamaras. Quanti Vicerunt hoftem; fedcumfua clade : neglexe-runtque occaliones, cum ipfius magno aug-mento. Quid prodeft inter excidia propria, legere vi&oriaeferta? quid cumproprio difcri-mine aliena procurare augmenta ? quid cum fui ftatus defoiatione vincerehoftem ? vičtorix cvolabit evolabit quidem fama , fed clades manebit in Regno. cave, vigila, ne compofitaturbentur. g. Turbationum verb omnium fonsduplex eft. Unus ab extrinfeco, alter ab intrinlecp. Ille procedit ab hoftibus, & conatu aemulorum &vicinorum: alter abintrinfeco, kRegnante nimirum ipfo. Primum fontem fataget Princeps in ipfo ortu obftruere, vel alio derivare promiffis , pollicitationibus , diverfionibus. Imb expediet quandoque fatisdare , ufurpa-ta reftituere , neque modica curare damna, dummodobelli incendiuma Republica averta-tur. Lrctius ovabat Tiberius olim , qubd pa-cem fapientia firmaflet, quam qubd tot bella per acies eonfeciflet. Quam follicitbcumPorta Ottomananuper ačtum antebellum ultimum Turcicum ! quothincillinc mifli remiftl baiu-li!quantum per Capraram Comitem, Ablega-tum Cxfareum, promiffumTurcis,ut bellum jam jam in vifcera Auftriae movendum divertif-fet, Conatus erat quidem C^faris, pacis amore: fed irritus Turcarum libidine, quadepe-ribant Auftriam, nec tamen ea potiebantur re-pulli cum acterno Ottomanorum pudore. 4. Eft fane maxima Imperantis prudentia Arma I \» J * ■ ' J i8a ARCANORUM STATUS Arma externorum proculafehabere. Armorum difcrimini S tatu m committere prae pacis Sc quietis publicae dulcedine, aut Tyran-ni, aut pradonis 5 boni certe Principis non eft. Magis conducit Imperanti, ut aftu potius, quam armis hoftem fub vertat. Arma femper Commovent Rempublicam, at aftusnon farilfc. Amalafuntha ( ut Procopius fcribit ) Gotho-rum Regina refpondit JuftinianiLegatis : nolle fe armis contendere: nec decoram fore Csefari de non adverfante vičtoriam. Extra iftum ejjc exvuigato diverbio tutiuseft. f. Multi alios hoftes concitant in eum, cu-jus in fe impetum timent. Ut Hifpani fecere contra Gallos, & Galli contra Auftriacos, fo-vendo Regem Svecum milite, pecunia, & an-nuis plane penlionibus. Alij pacem fuispro-vincijs redimunt aur6, quod Florentini multis vicibus olim corifvevere. Errarunt tamen ifti graviter in ultima feditione , ubi Csefarem placare poterant per aliquot auri myriades, quod, cum per fupinam avaritiam neglexif-fent,' cedere coa&i funt,practer alia incomoda, libertatem fuiafri Medicaeis, ' * " : l -nin: ;; d srn i A 6. Alij prote&iones quaerunt, & potentiori-bus fe plane fubijciunt, utPifani,Aretini, Flo-rentini per quinquennium Roberto Regi Nea-politano, & in decem annos Caiabri« Duci Carolo : Senenfes Joanni Regi Bohemiae: Genu-enfes in tres annos Carolo Galliae Regi. 7. Quandoque non expreflis fcederumcon-ditionibus inlibertatis fuae defcnfionem coeuLit Principes & Refpublicae, atque tacita inter eos eft conventio, ne quem nimis rtiagnuai veli nt. 8. Sunt & ali« artes, quibus prudentes Principes in tempore pravident pericula, eaque de domo fua propuifant. Magna felicitas eft, nullo apretianda auro,quocunque dignapretio, inpace,&quiete confervare fuos ftatus. 9. Alter ab intrinfeco emanat turbationis fons: čftque ipfa praecocia Principis praefervidi, qui nefcit temperare defideria fua, fed in mo-mento omnia mutare, toliere,minuere,augere fatagit. Nemo fubditorum libenter vim pa-titur: vix invito jugum cum pace imponitur. NiKil autem in rerum natura violentius eft, qu^mrepentina de uno extremo in aliud mu-tatic* Convenientius eft ita mutare Rempu- Aaa blicam, m ARCANORUM STATUS blicam, ut laltem odio prsefentis non afficiantur vafaili. Quod fenfim, per gradus, fuccefTivk & morose fit, in rebus fervitutem inducenti-bus, vel libertatem avitam tollentibus; femper Regnanti felicius obtingit, quam repente & per faltum. Nunquam diuturnum obfe-quium eft, quod per vim exprimitur. Nun-quam longarva poteftas, qux repente exfurgit. Nunquamintegrum obfequium, quodextor-quetur. Quxunanočte excrefcunt, diur-nus aeftus confumit. IO. Feftiaalente Augufti fuitadagium, & vere politicum eft arcanum 5 quo ille felici-ter ufus eft in ftatuenda prima Rom* Monar-Ub. i.chia. Paulatimenim, ait Tacitus, infurgebat, AnnaL munia Senatus, Magiftratuum , legum in fe transferebat,ilullo ( quod mirandum & no-tandum ) advertente ait Tacitus. Rationem fubjungit idem: Quia domi res tranquil-lx,& eadem Magiftratuum vocabula remansere. Speciem antiquae Reipublicse ob-fervabant cives, rem ipfam agebat Princeps. Quid opus eft pleni tudine poteftatis uti, ubi ipli fubditi ruuntin obleqvium? quid per puhlica programata infringere leges, privilegia,im- munitates, munitates, & Reipublicae priftina: ftručturam invertere, fi liaec, velut aliud agendo, clam, fi-mulate, fenfim, felicius confici poffunt. Te-merariailla funt, odiofa, & publicis rcclama-tionibus obnoxia. Prudenti Principi nunquam. deerunt media alia continendi fuos vafalios. ii. Palmarem in hoc commifit errorem Ju-lius Oefar, quiprimus in liberrimam Rempu-blicam invexitPrincipatum( jam olim poftTar-quinios palam abjuratum, & fenatui populč-que Romano femper poftea exofum ) ea preco-cia, ut quamprimum fe Didatorem pronun-tiaverit, Confulatum Senatoribus fuftulerit, Authoritatem Patribus , libertatem civibus 5 ut nec veftigium antiquae Romae cerneretur. Ejuf-modi acuere homicidiale fcrrum 3 quo deinde peremptus eft, dignus alias fortuna meliore. Alexander Magnus faluberrimam cautelam apud O^Curtium edixit: In novo, vel prccario Imperio tempore opus eft, ufque dum mitiori-bus ingenijs imbuantur cives, & efteratos me-lior confvetudo permulceat. Senfim fervire aflvefcunt, qui olim liberi fuere. Denique neplebs veteremftatum, novo repu- Aaa 2 diato, rt* ARCANORUM STATUS diato, repetat; profpiciendum eft; ut Principes plebcm tenuiorem fuble-ventjbeneficijsdeliniant: & efficiant, ut fefub hoc novo ftatulonge felicio-remfentiat, quam fub priore. OBSERVATIO XXI. Grča patri as Confuetudines. i./^Onfvetudines patri«, leges, 8c immuni-V^ tates maximam vim habent in utramque partem j reguntqueanimos Procerum, civium, &totms populi magls, quam ipfi Regnantes. Adhaeret illis tanta ex vetuftate reverentia quanta ex afFedru immobilis firmitas. Afliim-pti moreš, antiqua indulta, ufurpata privile-giaejus rationisfuntin Republica , cujus inve-terata vitia, qux fub cenfuram Jiaud amplitu cadunt. Nec Perfarum Gracci, nec Gnecorum confvctudines voluere fub Alexandro Perf«. Neque Dariuslndix quofdampopulos,qui,fe-puiturac dandae locb, defunčtorum Patrum cor-pora devorabant, vaiuit k turpiflimo more ab-ftrahere, Nec Hjfpani Gallicas, nec Galli Hi- fpanas fpanas fuftinent leges. Quod ex gentis ufu eft, nulla honeftatis fpecie,aut majonsBomilpc miir-mari poteft. Adeb vetus confvetudo delpo-ticfc imperat mortalium animis. 2. Propterea Principes cautb in his procedant, caque fe gerant ratione , ut ejufmodi qujdem infringere audeant, pofslntque: nec tamen te-mere infringant 5 nili illa a rečta ratione dege-nerent, velquieti publicx officiant. Si ita vi-fumfuerit, antiquasnon refpiciat, qui novas condere leges audet. Cicero enim ačhone m-ftituta adversus Verrem audačter pronuntiat; antiquitatem pofthabendam novitati ad majus emolumentum. Videmus enim omnia crea-ta ex natura fua continub ferri in majoremiui perfečtionem & confervationem ; & cur non humana etiam, ex dičtamine rationis? Umver-fa Gallialaudavit Hugonem Capetum, ait Ki-Ub chelius, quod legem de xquabili fucceflione li- c. berorum Regiorumimmutaflet: adeb ut lem-per iuftx fint immutationes , quaecunque au-thoritate Regiam illuftrant,velpublici Bom rationem confervant.Kon eade femper tempora, neaueijdem continub mores.Antiquitatis ratio habenda non eft, ubi no vitatis exemplum tran-' Aaa 3 411 i88 ARCANORUM STATUS fitindeeus,& gloriam patrih. Omnium legum, ac confvetudinum ftella Polaris eft Sal U s K e-gis, & Regni. ^ In ijs verb, qu* ex mero gentium arbi-trio fulcipiuntur, neccriminis malitiam adne-xam habent, vix recedendum a Majoruminfti-tutis. Qui Anteceflorum authoritatčinfirmat exponitpericulo fuam. Invifi populo funt illi Regnantes, qui Majorum fuorum jufaarqua comminuunt. Favor totius gentis inclinat in eum, qui patrih inftituta,& moreš non contem-nit. In his enim fibi conplacet populus, con-placentia autem firrnat voluntatem, velut finis hujus; utantiqui tenuere Ethici. Tiberius ad Romanos in obfequio continendos nullatenus receftit, &itemfpecietcnus,abantiquis Reipu- blicaemoribus, ut nimirum in novitate Imperij, antiquitas Roman« Reipublica; videretur. Cun&a (inquitTacitus) per Confules in-cipiebat, tanquam vetere Republica. Imb Princeps utpopulogratusfit, fponte con- nivebitineaj etiam obfervabit ipfe, quxan-tiqvum decus Regni, & difcrimen ab aliis Re-gmsfaciunt. Qualiafunt: Legesfundamenta- les, les, idioma patrium, ftylus curialium, ratio ho magij, invcffiturae, externus ami&us,ritus facrorum, nuptiarum,& ejufmodi adraphora, ex vetufto gentis more confveta. 4. Verum humana natura cum fit in deterius proclivis, fepe rerum quarundam nimiiimin-dulgenteufu, declinattandem in abufum, & lalutaria olim, convertit deinceps inpropnum virus. Duos quidem motores habet, lenlum & gratiam3 ille trahitinmalum, haecin bonum: fedquiailludconnaturalius eft fenfui, plerum-que ifte pnedominatur, & fenfus exluperat gratiam. Romafapienti«, morumque illa mater, deftručta tamen fuitOttonis & Viteliij m-duigentia. His quanquam fuccefsere Mutia-nus & Marcellus multb meliores Principes m-hilominus tamenait Tacitus: MutianUS CČ Marcellus alij magis homines, quam alij urbis moreš. Adeb difficilfc eftintegri-tati reftituere, qux olim prolapla funt tam 111 genere morum,quam quorumcunque. Inve-terata fcoriavixk metallis fecerni, velaveili po-teft. Sicut nec agnati hominibus mali moreš. In tali cafu imitentur Principes ipfos Medicos, i5>o ARCANORUM STATUS qui fepb in morbis intricatis, five pluri-bus humanum corpus infeftantibus, dillimu-lant, vel plane nutriunt unum morbum, qui licet malus fit, illis tamen videtur proficuus, quoaHiim morbum pejorem & majorem vin-cant, & velut clavum clavo extrudanq non tamen ea intentione, quafi nollent ex integro curare infirmum: fed ideo tolerant, vel qubd ambos fimul morbos curare non valeant, vel quod remedia eorum invicem contrarientur, vel quod unus alterius fit remedium. Idipfum planč contingit Regnantibus, quos fepe una malamconfvetudinemdiffimukre oportet, ut tollant periculofiorem, vel quia eliminandi fimul ambas deficiunt viribus , vel quia £ep£ unummalum emendat alterum. Utut tamen eft, femper primitus mitiora remedia adhibeant. Ea ,quae emendaripoffunt, interpretando cor-rigant, Sc magnarum immunitatum, fi Regi Regn6quefufpečhe fint, abufum tantum tollant 5 aft ufum permittant, atque Mc difcre-tionis ratione Reipublic* fubvenire fatagant. Sic integrae in fe manebunt immunitates, tali tamen interpretatione provifae, ut nocere non valeant* ir "l r>— s- LIBER IL 19! 5. Intolle.ndisautem pericuiofis confvetudi-nibus ea dexteritate utantur Imperantes : ut tollantur per fe, neque videantur a Principe tolli. Hoc, mecaftor , magnum % arcanum eft, & prima fronte vix credibile, ut in effe&um poni queat. Modurn tamen m-digitat Dionyfius Syracufanus: Erat Syra-cufis antiquo moreacceptum, nočhirna fym-pofia inftituere, etiam in Iongum protrahe-re, conventus denique fub hoc prxtextu ha-bere, & de Republica confulere, quod ferme aiiquando Belgarum, Germanorumque more uiitatum fuit. Id Diony fio ( ut omnibus Ty-rannis folet ) fufpečlumomninb, fcdcitra pe-riculum vix tollendum, nec tamentoleran-dum videbatur. Quid igitur? furta diflirhu-IavitDionyfius, neque no&urnas rapinaspu-nivit. Quo fačtum , ut, cum tantae in civi-tate patrarentur impunb, nemo amplius nočty cgredi aufus fuerrt-, fed domi, fuis rebus mvi-gilantes 5 neve Praedonibus in foro publico, cum ex conventiculis domum regrederentur, in predam caderent, cavebant. Sic raro aftu fublatus ex fe antiqvus mos, quem alias citrk Bbb fedi- feditionem civium tollere prius nequibat Dio-nyfius. 6. Simile confilium erat Poetae Alexis, datum Graecanicis Magiftratibus, quorum Pifcatores rarb recentes pifcesvenum exponebant: undc ex raritate augebatur pretium, & ex detentione eorum putredo, &,ex putredine fe iniinua-bant morbij nihil enim, aitDiofcorides, antiquato pifce infalubrius. Lex igitur ex Poetae confilio lata, ut Statua faera exponere-tur in foru pifčatoriu, & hujus reverentia pifcatores ibi vendentes dete&o capite federe, lege lata, prohiberentur. Quod quamprimum fačtum, illicb magnapifcium recentium copia inforo comparebat, & multb, quam prius, le-viori pretio emebatur. Nam pifcatores nuda cervice ftandi tsedio confečli, protinbs omnia vendebant, necprotfahebant mercatum. 7. Etiam Romani olim lege cavebant ; nc Jovis Sacrificuli fiveFlamines unquam equo in-liderent: nevidelicet, filongiusurbe deceder rent, faera domi negligerentur. Sic aliudagi-mus, aliud intendimus, & aliud velut agendo, id, quod intendimus,rede conficimus. Sic - I malae mahe, vel periculofe confvetudines videntur per fe tolLi, elim tamen ex arcano ftatus tollan- tura Principe. 8. Paucis omniaconficio: Antiquata, quse infe m orale m malitiam non habent, tollere, violenta quxdam potefras eft , quam abfolute auidem fupremus Princeps oftendere poteft,,. &d non debet, fi fvaviori modo id praeftare pof-ftt Ubi autem moreš patri j fuperftitiofi, ubi indulta difficilibus teponbus extorta, ubi Ante-cefloresPrincipes fub,&obreptitib circumventi, ubi privilegia in abufum tranltere, ubi aliud ine-vitabilis exigit neceftitas publicre (alutis; prx-valebit hxc omnibus alijs antiquis quomodo-cunque acquifitis indultis. Omnia quippe, quae Principes concedunt, concefteruntque, non rn nečem Reipublicae, fed in f4utem concefliile OBSERVATIO XXII. De popularitate. A Rcanum devinciendi fubditoru animos, J\ eft moderataquaedam populari- tas citra proftitutionem Majefhtis. Bbb z Con- 194 ARCANORUM STATUS Confiftitautem illa in hilaritate afpečtus, cle-mentia, &; prornptitudine benefaciendi: in jequalitate morum patrih, externique cultus: in facilitate adeundi fe; in alioquio conjunčto-rumfangvine, 8c Procerum Regni. In hiiaritate hultus Regh 'vita , & clementia ejm quajt imber Serotmm, ait fapiens. 2. Hujus arcani idaea erat Antoninus Pius, qai exačte nov erat Imperatorum faftigium ci-vilitate moderari, Sc comitate omnes retrb Principes fuperare, undeficutcrevitamore, &ob-fequio faorum fubditorum, ita authoritate apud omnes. 3. Indignabanturad infolitam hanc popula-ritatem Aulici , & Miniftri, qui, illo nihil per internuntios agente, nec aditum ad eum homi-nibusintercludere, necofficia vendere, nec authoritate Principis abutivalebant. Regise qu:p-pe potenti-jeMiniftri, quos de le Bat Ion gum ritper-biquijs offieia provocans, ac plerumque in opere, in agmine grega.no militi LIBER II. ip militi mixtus ,incorrupto ( quodnotatu dignu) Ducis honore. Cultu fuit modicus, fermone facilis adeb, ut plerique , quibus magnos vi-ros per ambitionem aeftimare mos eft, vifo, afpečt6que Agricola quxrerent famam, pauci interpretarentur. Nec illi, quod rarifTimum eft, aut facilitas authoritatem, aut feveritas amorem diminuit. Faftus, & abječtio, extre-ma funt Regix authoritatis, & ideo vitia. Principes, five pIussequo remifli, five faftuofi, non attingunt centrum Regise virtutis. Quipopu-laritatem feqvuntur, nunquam oblivifcantur fe Regesefle, prrefertiminpublico. In privatis verb converfationibus cum Amicis,& intimis, cumRegijs conjunčtis, & Magnatibus, licet Principes non efledefinant; Majeftatem tamen illam omnibus verendam nonnihil exuant, in popularem comitatem convertant. Quanta in Germanico autfioritas ? quam arnpla m tot legiones & Provincias ( ufque ad livoremTi-(inVi-berij) poteft aš t & tamen circumibat faucios, ta) alloquebatur, & fačta fingulorum extollebat, vulnera intuebatur, alium fpe, alium gloria, cunčtos alloqui6, & cura in fuum obfequium firmabat. Hxc popularitatis farna dignum Ccc Ro- 2oo ARCANORUM STATUS t Romano folio feciilet Germanicum, nifi Tiberi an* artes tanto Principi przecidiflent aditum & vitam. Summatim comprehcndo omnia: Mode* ftia virtuti conjunčta, popularitas 5. Majeftate indivila, facilitas cum gravitate morum, adi-tus fine interpellatione, amicacompellatio, Co-mitas, liberalitas , conformitas, caufae commu-nis amor ., firmitatem ftabilit Regno, autliori-tatem Regi, & magna pofteris poliice tur ftatus, ac publiese felicitatis inerementa. OBSERVATIO XXIII. Circa auxilia, fbe danda^Jive Aveant Principes , ne laborantibllS ^ provlneijs (ubveniant aerioribus remedijs, quam ipfa fint vulnera. Confveverat Cyrus { ut refert XenepIion ) in fingulos annos unum aliquemex Primoribus, five Satrapis, cum exercitu ablegare in pro-vincias., fub prxtextu , vel GubernatoribusaC-fiftendi adversus fubditoscontumaces, vel.fubr ' v « r W s* ditis adverstis potentiores plus 3equo imperan-tes. Ponduserat grave provincijs, quotannis exercitutanto obrui, ubi aliquando nulla, Je-pe leviš caufa prsetexebatur, cui vel refcripto Principis, aut alio- faciliori modo fubveniripo-terat. Medicina nimium acris y non vulneris dolorem mitigat, fed exafperat. Pondera ad-dita ponderibus biianeem prarcipitant. Nume-rofus hofpes egenum reddit hofpitium. Ideo Princeps expcditiones onerofas, & fumptuo-fas in fuos Principatus, citra evidentem necef-fitatem, non affumat} exemplo Antonini Pij dicentis:: Gravem provincialibus efle Principis, etiam parci, comitatum. 2. Exigunt quandoque neceflitates publicae prcefentiam Principis, quod xquum eft. A t bonus Princeps prius cum expeditione calcu-lum inibit: an kujus major fručtus fperetur , qukm onus fubditis imponatur. Nam Princi-pum tranfitus, qui fine mgenti Miniftrorum, Aulicomm, fateilitum, agafonum, equoru, mulorum , & miile impedimentorum comi-tatu nunquam fieri poteft, alias poft fe reli-quias non permittit, quam provinciarum ege- Cc c 2 ftatem.. 2oa ARCANORUM STATUS ftatem. Rudolphus ille Magnus, Auftriacorum Caefarum primus, frequentes : ficut & Fride-ricusIV. haudpauciores inlmpcrium fufcepe-re expeditiones, fed tam exiguo comitatu, qui parum aprivato differebat: & ( quodferme ad-mirandum ) rationem reddebant provincijs de expofitis, & acceptis. At nune alij moreš: & nobilitas privata comitatu luo exsequat ferme Majeftatem Principum. Summiolimbelli Im-peratores non tanta utenfilia , & belli impedi-menta circumveliebant, ac nune Centuriones privati, ut ferme plus videre fit impedimen-torum, quam militum , atque ipli exercitus videantur ire potitis ad mercatu,quamadbel-lum. Haec onera infupportabilia funt provincijs, Sc major inde clades, quam ab ipfo hofte. 3. Vetusdiverbiumeft: nil abfq;Thefeo; inde forte exortum, qubd Thefeus egregiam opem navaflet Meleagro contra Calidonium aprum : Peritoo adversus centauros, Herculi contra Amazones. A t perquam rari poftea Thefeifuere. Multi magls expiiatores, qukm opitulatores: hoftes potius fub fimulata amici-tiae fronte, vel praedones auxiliorum pretextu magls, quam foederati & periculorum fbcij. LIBER II 203 ItaSvecusauxiliorum fpecie in ilio tricennario bello totam depopulatus eft Germaniam. Re-gia quidem virtus eft fublidia dare egentibus, auxiiia praftare periclitantibus 5 & Ariftotelis veriflimo effato fuftinere debiles efle officiummagnorum. Verbm hoc ipfam officium tranfit faepe in maleficium. Pauci fuccurrunt fine evidenti fpe lucri: nemo eum difpendio: plurimi habendi cupidine. Canes in ovili,qui ebibunt lac gregis,non magis pro-funt paftoribus, quam lupi in campo,qui infi-diantur gregi. Ottomani confvevere prote-čtionemvertere indominationem. Hanc Galli Rationem ftatus efle ducunt,undein- fenfibiliter acquiri poteft atbitrium in Eu-ropam. Et, generaliter loquendo, ufu con* pertumeft^ auxilia nunquam diuturna ibielle, ubi minus utilitatis, quam damni Principes ex-pečtant. Adeb pauci in mundo Thefei, adeo lubrica auxilia, adeo privati commodi ratio ex-fuperat omnem fidem, & amicitiam. Suo eum diferimine experta hoc eft Auftria prionbus bellis, ubi toties deferta fuit afuis confcederatis, auoties his Gallia vel modicam tantiim oftam Ccc 3 °b" / .20 4 ARCANORUM STATUS , ob tulit utilitatis- Ideo nunquam expedit aliena petere auxilia, doneč noftris viribus fubfiftere valemus. 4. Plato interdixit fuis legibus aquam alie-nam haurire, doneč gutta ftiperfuerit domi. Ridiculum hoc, nifi fymbolicum eflet.. Intel-Iexit enim divinus Philofophus de. illis,,qui ni-mium praecoces funtih petendis alienis auxilijs, nec rečte diftinguunt, an,,& quanta expediant ? 5*. Auxilia ne fint major a, quam capi, vel ferri poftlnt. Alfts verteturauxi-liurn in onus , & opitulatio in defolationem. Skpius auxiliares copiae oppreflerunt clrentem fub fpecie opis ferendae. Ita Barbari Graeciam * itaPhilippus Macedo finitimas Refpublicas ju-vandi fpecie opprefsere, fiblque mancipauerc. Nonaliter crevere Imperia, non aliter magna Regna ex alienis Provincijs conflata. Quid Princeps Alenconius tentavit: aliud in Belgium armatus defcendens, quam ut, rebellibus in na-turalem fuum Principem opem ferendo , do-minium Hifpano abriperet, & Belgis liberta- tem? £ludiostdixi:: libertatem. Quando enim, LIBER IT. 20? «cnim (fateantur ipfi) tam defpoticeBelgioim-perarunt Hifpani Principes naturales, acpoft-modum impcrant Galli ufurpatores ? Quando ( dicant Germani ) tam graviter incubuerunt Imperio Auftriaci; ac Svecus, & Gallus5 ja-čfcabundi illi germanic« libertatis aftertores-, qui ab hoftibus tion nifi nomine diftingueban-tur,teipsa plusqua hoftilia patrabant, undique perfequendo focios„ & hoftes. Non mihi iftac funt fuppetia:, fed f^ongiae fuprkTantalum fi-tlentes, quas innocentum tantum cruor ex-plet. Non ifthaec funt auxilia, fed onera, cla-des , & magls periculofa bella , quam hoftilia. Sane fapientem Principem ex fide Regia opem tantum oportet ferre indigenti , non obruere infeftis armis, fub quocunque fecuritatispr«-£extu, nifi prius exprefse defuper conventum fit. Infolentiae liullum indultum patrocinatur, ubi fides interpofita eft. Extra tempus ©blata remedia 8c confilia infirmo magis nocent,quam profunt. Cauti Principes nunquamfu-fcipiunt rnajoraauxilia, quae aliquan-do metuerepoflent; velquibus inre-ceptu pares efle non valerent. Palmare comilit errore, nec minus tulit periculumTheo- dorus *>« ^ ARCANORUM STATUS dorus Cantachuzenus 5 qubd contra Joannem Palaeologum apud Amurathem Turcarum Im-peratorem auxilia quaefierit: quia nemo fapiens Princeps facile auxilia quaerere debetapudma-joresfe Principes, qui non minus cupidi, quam potentes funt. Eventus docuit: Amurathis fuppetias non tamGrarciae tuli de fubfidia,quam occupaflepomaeria. Nunquam etiam fub-miniftranda auxilia ijs,aquibus arma metui poilent. Fortioribus pneftitum au-xilium vergit in proprium excidiuiru 6. Haudunquamab ijsexpedit petere fubfidia,qu i fibi ipfis non fufEciunt. Anpauper juvabit egenum? auxilia quxrerc natura quidem inlitum, & omnibus gentibus foiitum, inter pares aliquando periculofum, apud egenos inutile, apud prarpotentes fermfc femper perniciofum fuit; quia, cum in pof-fefTionem illi irrepferint, quis inde illos excu-tiet? Non bona fides, non titulus Regnanti-bus tantieft, quam poffeffio. Avicinisnulla; fuppetiae praftolandae, nifi ex eorum commo-do. In propria vifcera nunquam admittendf, quia eb admiifi, diffundentfe in csetera mem- bra* bra. Rarb auxilia tuta funt, nifi k longfc feran-tur, slntque leviora, qukm illius potentia,cui dantur. Contra communem hoftem, velcu-jus eft fufpečta omnibus potentia, femper promptiora & firmiora funt fubfidia. $ ^ Magna tandemTemeritas eft Via-no porrigere auxilia, neglečla propria domo. Idem hoc eft, ac cooperiendo proxi-mum, fenudum exponere adverfo aeri. Ordinata charitas reprobat, fi protegendo alios, nos ipfos detegamus. E*a tantum ratione pneftan-da funt alijs auxilia, ut nobis noftra domi fufliciant. OBSERVATIO XXIV. Quid inter duo mala. I# ^T Avarchum quis fpernet? qui, dum nau-" J^ fragarimetuit, merciumlucra in maris vortices profundit. Magis cavendum iminens malum, quam bonum arripiendum, li nos in malo perdat. Generale arcanum eft Inter duo mala neceftario fubeun- da, minuseligere. Dogma hoc, omniqui- Ddd dem 2oS ARCANORUM STATUS dem ftatuihominum, fed maxime politicopro-ficuum, involvit neceftitatem inevitabilem, cui nulla lex fcripta; fed defpotice agit in arbitria mortalium; adeb,ut etiam quxdam, aliks de ipfo jure divino pofitivo inalterabilia, mutari queant, fi neceflitas non eft fpeciofa, fed in-vincibilis. Hsec magnumimbecillitatis humana patrocinium interponit, ubi non femper juxta legem facere valemus. Neceftitati, quam ne Dij quidem fuperant, obtemperan-dum dixit Livius. Neceflitas omnium opti-me redigit Principes ad rationis ufum : leges illa fert longe rigidiores, quam quodcunque imperium. Regibus non folumfuperi imperant, fedetianeceflitas, & rečla eligendi ratio. Principes qui tantum, & femper tuta fequi conten-dunt, deterrimu fiepe confequuntur, quia nec praevident benš, nec audent fatis. In ambiguis periculofius eft deprehendi, quam audere.Tur-Tacit' pitudine vacat neceflitas, fi interdum leeem k 2. hift. ^ - . . v ' . s r & in potentiore accipiat. JNonlemperoptnnapol-Agric.funt conftitui. Cedereab inftituto, cum ex-pedit, nonignavize, fed magnse pruientiae in-diciumeft. Jačtura non femper jačtura eft, fi reliquumconfervat. Imprudentiam non levem comit- LIBER IL 209 comittunt minores Principes, ubi vičtoribus, a quibus ceitifTimammetuuntruinam, non fe jieceflitatis titulo accommodant. Nullus iplis juftus excufationis prsetextus, eum necefTitas,, legitimafitačtionum omnium excufatio. 2. Dičta diftinguit appofite eanon Pontifi-ciusiduo mala, licetfintcautifTimfc &omninb praecavenda 5 tamen fi periculi necefTitas ex Kis unum perpetrare compulerit, ad id nos debe-mus refblvere, quod minori nexu nofeitur obligare. Quid autem ex Kis levius, qu6dve fitgravius, pura rationis acu mi ne inveftigan-dum eft. Canonemhunc fecutus UrbanusVIII. apud totam Europam eximium prudentixfux meruit encomium. Etenim, cumLufitaniper feditionemexcufTo jugo Hjfpanico, & abjura-to Philip po I V. legitimoRege Ducem Breganti-num fuffeciflent, & defuper Oratorem publi-cum ( ut ab alijs Catholicorum Principum co-ronis folitum eft ) Romam ad Pontificem, ut Neo-Regis nomine fidelitatem EccleSi« , ejuf-que in Regno immunitatiim confervationem fponderet, ablegafTent: inftabat ab adverfo Hlfpaniae Rex per fuum Legatum, ne Orator Lulitaniae, Romae apud faeram fedemulio mo- Ddd z' do 2io ARCANORUM STATUS do acceptaretur, tanquama perduelli fuofub-dito, & ufurpatore Regni emiflus. Duo hinc emerferant extrema Pontifici valde difficilia, vel Oratorem refpuere, vel acceptare. Medi-um non dabatur citra unius,aut alterius Coro-nae ofFenfam maximam, nec facileeluendam. Igitur inter hxc duo mala inevitabilia hinc inde fapientifTimusPontifex ponderavit rationes, fed magis pericula, maxime autem, eventum fpe-čtavit. Admilit tandem Lufitani Oratorem offenfo extreme Hifpano, minus inter duo mala eligens, ac non vanb reformidans, nereječtd Lufitano, ifte non folum k Sede Apoftolica animo, fed etiam Religione decideret, quem aliunde fciebat haereticis confoederatum Ang;lo, Svečo, & Hollandis. Minorem rebatur offen-fam Hifpani Regis, quam periculum, vel pla-n£ jačturam Religionis in tota Lufitania. Minus malum eligere, malum non eft 3 fed rečlac & elevatae rationis felix partus. 3, Ex hoc arcano elicitur etiam illud: obbonum majusremittere minus bo-num. Afcetaedicunt: DEU VI propter DE UM relinquere. Paradoxumhocnon eft, eft, fed occulta veritas,& arsmaxima. Exem-plo res eluceat in Viro incomparabili, Sc Mi-niftro ftatus acutiftimo, Cardinale, & Duce Richelio. Moverat is fuperatis alpibus in Sa-baudiam, opitulaturus armis Regijs Nivernio Principi, eo fucceflu 3 ut Sabaudum primo praelio fuderit; Sufam ad Pedemontium ex-pugnarit, Cafelum eliberaverit; Sc jamjamipli Mediolano minitabundus. Interekpr«ter omnium expečVationem , in tanto vičtoriarum curfu, receptuifignum dedit, Sc reličta infta-tu quo, Italia, magnis paflibus per alpes, qua-fifugitivo fimilis, in Galliam adhuc integro exercitu properavit. Hxrebantad facinus in-folitum amici Ducis : fed criminabantur ini-mici: Sagaciores verb Aulici id rane Richelij prudentise attribuebant. Videbatur aliquibus, vičtori« non inliftere tantundem efle, ac non Vicifle. Et reveni, fi inftitiflet Mediolano, di-fcrimen ingens fubibant res Hifpani, tam ob defečhimipfius militis in Italia, quam ob exi-guam fpem auxiliorum exGermania&Hifpa-nia, occupato cum Daniš Imperatore, &cum Belgis Rege Hifpano : nec deerant fcedera Sc fuggeftiones Principum Italiae,quibus jamgra- Ddd 3 vis vis erat hifpana potentia : adeb ut evidentem ©ccafionem fubigcndis in Italia hifpanoram viribus neglexi(Ie videretur Richelius. Fui£ fet profedto primafaciehoc ingens emolumen-tum Galli* : at muitb fagacius rebatur Cardi-nalis Italiam finere, & quantocius fubvenire periclitanti Patri*,; cadenti ReLigioni, affličto per 40. Annos feditionibus civilibus Regno: ea prcefertim tempeftate (notentPolitiei) ubi h*-retici fui fecuri, a longe fufpiciebant Regis vires: ubi rebellibus Hugonotis nullus miles ex Ger-mania,nullaab Anglis auxilia, nulla ab Hifpano pecunia nec promitti, nec dari poterat, Et re-vera cecidit alea voto Riclielij propitia* Nam Me infringend* H*reticorum potenti* occa-fionte & ftratagemate uibs, fuperatis ex inopi-nato undique rebellium. libi ml metuentium munimentis, caftris, Arcibus j diftračtis, quos in adverfum Jiabuit, hoftibus, pacem dedit Regno , Regnum Ecclefi*. Itanimirum fa- Fclinqucre, & magna-etiam Reipublic* comoda bona. intermittere ,, ubi majora aflequendi fes&oocaiio exigit.. 4. Quemadmodum autem gloiiofum eft minus LIBER II. m minus bonu deferere, ut majus aflequamur, ita intcrdu expedit fe ultro dedere peri-culo leviori, ut graviuseftugere liceat. Temeritas,non gloria eft, perire in majori pe-riculo, quam falvari in minori. Fortitudo prudentiae conjunčta nunquam fe prsecipitat. Nunquam periculum line periculo vincitur. Primum periculu fortunae eft cafus j fecundum, imprudentiae, vel temeritatis eft lapfus. Per-dit fe, qui nullum periculum metuit 3 qui autem veretur omnia, nihil unquam magni ope-rabitur. Magna vefania eft, fe dedere pericu-lis line fpe remedij: major, periclitari de toto, cum departe foium licuerit. Qui minus periculum prae majore non amplečlitur, meretur in majore perire. V« Saul ille Regum primus in Israel, Mono-macho in antiqualege celeberrimo, Davidi ni-mirum , fpemquidem dabat conjugij filiae fuae, fed centum praeputia Philifbeorum velut in contradotem exigebat Saul k Davide. Dura erat conditio , fed durius videbatur amittere Regias nuptias. Utrumque expendit David, & praevidit tandem, majus fibi imminere pe- 214 ARCANORUM STATUS riculum, fi fruftraretur fpe Regij matrimonij; ideo maluit perielitari inter Philiifoeos cum fpe Regij matrimonij, quam continuis rabioli Sau-lis infidijs exponi cum difcrimine manifefto vitre, & Regiarum nuptiarum. 6. Qui omnia volunt eflugere pericu-la, plerumq; in deterius prolabuntur. Quanti non perdidiftent ftatus fuos, fi in tempore fe humiliaflent, vel cum hofte convenif-fent. Satiuseft, interdumcondefcendere, & aliquid deperdere, qukm de toto perielitari. Palmarisnoftererror fuit, tam quod in princi-pio Elečtorem Bavarire, ubi adhuc amicus erat, neglexerimus, quam qubd cum illo jam hofte, nimis diu diftimulaverimus. Refolutiones tar-dre plerumque expečtant majora pericula. Inter prudentiam & temeritatem medium quod-dam datur 5 dexteritas nimirum agendi, & fbrtitudo animi. Utraque multlim operatur in periculis. Saepe pericula per feeva-nefeunt, ad quae parati invenimur. Saepč verb erefeunt ex noftra fegnitie, & acedia illa poli-tica, qux velut febris lente confumens, in le-thalem interitum redigit Regna, Sc Imperia. Inde LIBER II. 215 Inde regulariter emergunt pericula, ubi fecu-ri efle putabamur. Et tunc fera prudentise confilia, quando jam impetimur difcrimine. Nofle ac fcire pericula, neque ea praevertere, crimen eft ftatifticum , quod exponit Majeftatem Regnantis vel ludibrio,r vel excidio, fiepius utrique. Parva etiam contemnere pericula idem eft, ac alimenta fjbminiftrare, ut ex pufillis evadant gigantea, nec amplius repa-randa. Qui Ipernit modica , paulatim decidet. Etenim morbus quifcunque, femper crefcit & augmenta fumit vel ex neglečtu , vel ex contemptu. Sera medicina inanis eft. Alte-rationes Politicae funt periculofe ilke ftatuum hečticae, quse ex compendio , vel difpendjo temporis, exneglečtu vel contemptu, ex for-midine vel confidentia intendunturfeniim& lente, ac tandem acutiflimo xftu confumunt totum corpus Politicum. Unde majus arcanum eft: 7. Pericula a longeamovere,quam ea fuperare. Remotafpicula minus feriunt, & diflita pericula non tantum metuenda. Qui Eee amat 216- ARCANORUM STATUS amat periculum peribit in illo : qui pravertit, nunquamfuccumbetinillo. Emergereex peri-culis, durum & laboriofum: divertere,tutum & gloriofum: nunquam incidere, fortun« qui-dam fingularis favoreft. Nemo mortalium Hier5 ( clu^am ex Patribus ) juxta viperam fecu-' ros fomnos capit, quae etfi non feriat, follici- tum certb facit. Tutius eft perire non pofle, quam juxta periculum non pe-ri j {le. Dičtum hoc, licčt k S. Viro in alia mo-ralitateacceptum, nobis tame fitegregiumpla-nb ftatus arcanum & documentum. Alienis periculis, quam fuis fapere beatius eft. Noftris tamen erudimur , ut prafentium fciamus re-media. Malorum autem oblivio fepč magis communis eft natura human«, qukm brutis & animantibus: notanth«c odoratu pericula, & fugiunt nemora, ubi cafTes 8c pedicas fensere. Canes fepe abačti non revertuntur: nec volu-cres repetunt caveam: nec pifces hamum. Adeb ipf«fera, ne rurfus incidant, cavent pericula: folus homo vix reftitutus, vixredux,vix & periculo iiber, rurfus redit ad vomitum. Puerpera vix expečtant thalami focium, licet LIBER II. 217 paulb ante abjuratum, cbm partus doloribus cruciarentur. Naufragi adhuc moles , ait Se-neca, fufpirant rurfus vocem illam, quando vocarentur ad refečtas ex naufragio naves, in novasfyrtes, & Pelagi difcriminaituri. Adeb cumprimum ceftat periculum , ml perpeflaex-pendentes, ultrb ruimus in antiquas calami-tates. Tranfeant haec apudhomines privatos, fed non apud Principes,quibus in materia ftatus bis peccare non conceditur. Sero nimis fapient, cumvidebunt ex collibus gigni mon-tesmalorum j ex una praetermiffa cautela du-plicari difcrimina, ex modica conniventia cau-fari maleficia. 8. Etiam hoc arcani locb fuggero : linUm periculum tepe remediu effe alterius. Ex magnis periculis quandoque emergimur, ubi extrema arripuimus. Quantae naves in arena, & in ipfo portu naufragiu paftae fuiflent, nili fe alto oceano commilifient. Non femper extremum periculum eft, quod exiftima-mus. Prudentiae, & fortunae vela conjunčta multum operantur. Sicut difficile eft in mor-bis complicatis remedium,ita indifcrimine im- Eee 2 pro- 218 ARCANORUM STATUS provifo durum eft invenire confilium,nifi pro-pitium Numen accedat. Attamen Audacia plures falvavit, quam metus : plures eripuit dexteritas, quam audacia : plures fortitudo ju-vit, neminem defperatio. Deitas quatdam eft, qux magnanimos in rebus defperatis fingulari-ter fuftinet. Fortes pericula probant,magna-nimis omnia cedunt. Nec Alexander, nec Ju-liusCaefar, nec Scipio, nec Pompejus tot lau-reas meryiflent,nintotide difcriminaevaliflent. 9. kleopericulisnon ftatim cedendum : abi-gendus metus: expečtandum : etiam tentan-dum. Quoties prsefentia, qu« videmus pericula, cum evitare ea contendimus, in multb deinceps majora incidimus. Quoties quxdi£ lita putavimus pericula, cum noftro malo proxima comperimus, Haec eft fati quaedam divini inelučtabilis ratio: nec fupereft aliud de-fuper coniilium , qu£im libi propitiare Numina, Sc contra audentius ire. Fortitudo Principis cunjunčta fit prudentiae, nunquam for-midini. Fl^cpellimusanimiaffečluseft, auget efle diferimina, ubi non funt: perturbat men-tem, non neceflarijs pro videt, Sc quia femper titubat, fuumlibi ipfa pr^cipitium promovet. Tibe- LIBER II. ai9 Tiberius, cbm Gcrmania, Francia«, Hifpania, pars magna caeteri Imperij,fin feditione iret ,tan-tb impenlius in fecuritatem compofitus, neque loco, (neque vuitu mutato, fed ut folitum per illos diesea egit altitudineanimi, quafimodica kxc fuiffent, & vulgatis leviora. Primum hoc munusfitPrincipis, in quibufcunque periculis omnem metum tam ex fe, quam ex populo eji-cere. Hoc fi non fecerit, crefcent pericula ma-jora ex metu, quam illa ex fe funt. Circum-curfitabit populus praeceps, nec dučtum fe-quetur, neque Dučtoriobtemperabit, nec ex confufione eripi valebit, nifi eum perierit. Metus,malus in periculis cuftos eft. OBSERVATIO XXV. Circa Jlatum confervandum. i."X 7 0?j minorvirtm eftparta tueri, qu%m qu<£-JNj rere. Hoc arcanum habuit Auguftus pro confilio, Tiberius pro praecepto} ego pro magna veritate ftatus. A vita Regna, avitis diftinčta limitibus diutibsfloruere,& quietius. Conjungere enim vires tutius eft, quam di- Eee 3 ftrahere 22o ARCANORUM STATUS ftraherein plura. Fallit futurorum fpes, ne-glečtis praefentibus. Jifbpici canis fabulam re-praefentant, qui cum alicna quaerunt, fua amittunt. 2. Nemo provocare tam facile audet, aut lacere injuriam ei Regno aut populo, quem intelligit fiiis contineri, ciaudlque terminis: non foium quippe qubdiniquum fit, alienos invadere limites, fed etiam qubd ejufmodi populi & Regna unita, nec diftračta, inter fe communicationem femper habeant,- adeoque expedita & prompta magis ad excipiendum torte m, & ad vindicandam injuriam. Video hoc, & experior prcefens ( dum hrecfcribo) miferias, quas ferunt ftatus Auftriaci in Au-ftria , Moravia, Styria, a rebelhbus Hunga-ris. Ubi enim viderunt Hungarire nationales, evacuari Regnum milite externo & Germano, eumque inde procul tam in Italiam, quam in Imperiumdiftrahi contra Galium,- ilHco in fe-ditionem ačti invaferunt hoftiliter deftitutas pradidio Auftriacas provincias, cum ftrage, clade, & ruina ingenti omnium noftrum. Et nondum ceflavit atrox tempeftas fomentata Gallicis conjurationibus. Melioradentfuperil 3.Pace, LIBER II. ^ in 3. Pace, abundantia omnigena, &auhori-tate domi, forifqueplurimumfruuntur illi tantum Regnantes, Qui ita quidetn funt in-ftru&i, ut in juriam nemini faciantj fed vicillim ita comparati, ut laceili-ti, pa/Turi id neutiquam videantur. Prseftat ftabilire fuos ftatus,quam alienosoccu-pare; fape enim incurrunt illi infidias domi, qui foris infidiantur alijs. Hetruriae Regu-lus neminem laceffit, nec laceffitur ab alio, quia intra fphaeram fuorum ftatuum fe conti-net, aučtis interne in immenfum viribus, ac in omnem belli eventu femper provifus abun-danter, armis, milite, annona &nervo belli. 4. Si deinde rem expendamus, maximo ma-jus opus eft, confervare ftatum, qukm augere per acceflus externos, maxime violentos, ar-misnimirum, vi,&exinfidijs. Ejufmodienim in fe dubia, incerta , & volubilitati fubječta, alternant vices, jam vincendo, jam perdendo: jam crefcendo, jam decrefcendo ad inftar Lu-nx, cujus quies ipfe motus eft. Ita humanas vices in hoc Orbe volubili tam fiftere diflFicile eft, nedeclinent} quam au&as confervare, ne pereant. 222 ARCANORUM STATUS pereant. Ars haec excedit vires ordinarias. Ete-nim vi pleruque acquiruntur ftatus augmen-ta, fedconfervantur magna fapientia. Vis autem nota eft multis, fipientiapauciflimis. Ari-ftoteles ipfe dixit: Leges condere, Rempubli-camformare, non tanti efle, quam providere, ut hxc & illse conferventur in feram aetatem. Majus aliquod eftPlinio, civem regere, quam hojiem vijjcere. Crefcunt multi ftatibus, fed virtute de-erefcunt. Si olim quomodo quxque parta, fi tot Regnorum Provinciarumque acceflus in-timius expenderent aliqui Principes 3 quanta, quantžfq3 viderent, ktrocinij potiusjure, quam jurt:iti^titul6acceflifle. Percalcata ordinarie jura quaerimus aliena. Ut olim cogno-vit Antigonus hoc ipfo malo laborans. Cum enim ipfi Philofophus quidam librum de juftitia obtuliflet, quam amens es ? refpondit: clim videas alienis me infidiari, urbčmque liberri-mam armis ftringere, tu veliš, ut de Juftitia legam, aut deeatecum difleram? gIoria,quam in alienis aucupor, exfupcrat leges omnes ju-ftitiae. Ethnici hic fenfus, Chriftiani efle npn debetl debet. Quidquideniminjuftitia hominumaedi-ficatur, Juftitia divinS deftruitur. Leges civi-tatis (aiebat Cardinalius Richelius) furta parti-cularia vindieant5 & DEUS judex Reguufur-pationes flagellat: adeo ut violentiaaučb rui-nam in portione inveniant, & Impenum in}u. ria partum brevi deficiat. ■ 6. Scipio cumex publici Cenfons titulo lo- lemni facrificio , quotannis pro Romana Re-publica inftitui folito, adeflet, vetuit precan: Dij augete Rempublicam: fed con-fervate. Satis habemus aučtam ? fi modo COnfervetur, fubjunxit ille. Auguftus expendensvitamAlexandri impropera-vit valde ejus temeritatem. Videiicet: qubd inhiaftet tantum occupando, non confervan-do mundo. Keque enim de ullo, memorat Curtius, adminieulo, quod Alexanderadcon-fervandum tam vaftum Impenum excogital-fet, aut leges fanxiffet, aut futuns, ne dum prsefentibus ex integro providiflet. Omnium rerum creatarum brevis facili6rque eft genera-tio qukm confervatio. Citb nafcimur, dm p-efcimus in perfečhm atatem. Adeb natura 124 ARCANORUM STATUS non tantum opera impendit in ficri, quantum in fačto efle. 7. Teftudo ( animal reptile, & fermfc am-phibium ) colle&a in fuum tegmen, tuta ad omnes idrus eft : ubi exerit partcs aliquasf quodcunque nudavit,obnoxium periculo red-ditur. Experti jam funt olim Galii Angloj hofpites: caveant ilii, ne cum fe multum exe-runt, & aliena aucupantur, virčfque diftra-hunt, hi rurfus poftliminib redeant. DEUM Immortalem! quid hoc noftro sevo molitur Ludovicus XIV.? tot Regna in Italia, 8c in novo Orbe: tot in Belgio provincias: univer-fum plane Imperium, totam denique tot Re-gnis conftantem Hifpaniam. Quid hoc aliud eft, quam tanta velie complečti, quantis ni Gallise vires, neque moreš, neque gentis ge-nius par efle valebit? Ex natura Galli nefciunt parta tueri. Quod primo furore occupant, ex intervallo negligunt, planfc reddunt, vel de-perdunt. Viri fupra Viros funt, cum incipU unt$ ciim definunt, infra foeminas agunt.Verum quidcm eft, qubd Ludovicus XIV. Mer* curium Gallicum multum fixerit, gentis mol-litiem lubricitatčmque ftrcmiitate militari fo\u daverit, LIBER 11. 225 darerit,atque vagos illos, fibi raro conftantes fpiritus, conlinuerit difciplina optimarumle-gum: fed non lucebit femper Sol ifte, &, ut multi vaticinantur, ex occafu ejus occidet in Gallis omne mutuatum k fuo Šole lumen, & redibit ad priftinum genium, fphseržmque, quam natura dedit Gallise. Tota ferme Euro-pa clamat ut olim Moyfes Sol ne movearis contra Auftriam. Nimis enim appropin-quatjfulgor ejus : perftringit Regum aliorum oculos , incendium ab hoc Phaetonte veretur Europa. Sat fibi eft Gallia: florebitmagls, & arbitrabiturinEurop« Principes, fiintra limi-tes fuos conftiterit. Sufficit illa fibi: jačturam ex alienis reportabit. Quantb enim plus ali-quisadeptuseft, tantb magis in lubrico verfa-tur, ait Tacitus. Alexandrum audačfcer fcy-tha ille monuit: dum ad culmen homines veni-recontendunt, umi cumipfisramis, quosap-prehendunt, deciderefolent. Difficiliusabomni aevo fuit provincias re-tinere , qukm fubijcere. Pyrrhus Epiri Rex id expertus , de quo Juftinus teftatur, qubd ficutad devincenda Regna invičtus haberetur, itadevičlis acquifitisque celeriter deftitueretur. Fffa Ludibira nG ARCANORUM STATUS Ludibria magishosdicasfortunre, quamveros Regnantes. Quis alius ab Orbe condito, aut major, aut felicior fuit ftatifta, quam Augu-ftus ille Crefar, primus Monarcha Orbis? 8c tamen inter areana Imperij reliquit liio Succe£ forihoc, ut refert Taeitus, fermfe praecipuum. Inter termi nos Imperij fe coercere. Sed quid ? peflima funt noftra tempora, peflimi moreš noftri, diflidijs,aemulationibus, injurijs,& ufurpationibuspleni! An nonlieeat exelamare nune,quo lisec leribo,tempore? curvos Omei Reges Sc Principes uno tinčti Baptifmate, ita invicem colliditis ? cur cognatus cognatum, cur Chriftianus Catholicum perfequitur ? cur vicinusvicino fačtus hoftis ? andefunt veftrae dominandi,augendfque libidini Imperia & Regna in Alia, Africa, & apud gentes Barbara? Chriftfque hoftes ? Regna, inquam ampliora, ditiora, feliciora,jucundiora,quam unquamEu-ropae funt. Quae tanta Vefania veftra eft in hoc pugillo terrae ( qualis Europa, prafertim Chri-ftiana, ad caeteras Mundi ampliflimas partes eft) velle explere abyfliim ambitionis veftrae per fummum nefasj ubi hoc per omne fas au-detis , & cum gloria veftra poteftis in ipfa Pa- LIBER II. 227 tria veftri Salvatoris, quam Barbari tencnt, & flagellant. Satis jam Chriftiani fangvinis in Or-be Chriftiano profufum eft : fatis quieverunt Barbari faginati haereditateChrifti in campis S y-rix, Sc in delicijs Sion. Parcite jam vobis, & •alibi qu3erite augmenta ftatus j ut etiam fepti-mum faeculum hoc videat Godefredos Bulio-nios , & Balduinos , antiqua Galliaenomina, Sc encomia. OBSERVATIO XXVI. De Ufu temporis. I.TN ftatu Politico rečtus ufus temporis J eft Arcanum ad res magnas perfi- ciendas. Unofolomomentores arduae confi-ciuntur, & pereunt. Quoties tam in ačtioni-bus politicis, qukm polemicis, hora aut dies intercalata , vel cladem intulit, vel illatam repulit, vel emolumenta, vel damna Reipubli-cx comparavit. Quoties ex variato tantum motu exercitus®, vičtoria, qux peftum aliks ibat, redintegrata. Magnum eft temporis be-neficium, magnum ofticium Sc maleficium. Fff 3 Om- »a8 ARCANORUM STATUS Omnia pendent k rečto, vel malo temporis ufu. Muha cadunt inter calice,[upremdque labra. Tua eft mi Princeps temporis jačtura,quzeho-fti compendium eft. z. GalU Romanos olim vicerant in campo: progrefit in urbem confternatam,patuerc omnia vičloribus. Capitolium reftabat Virisegre-gijs plenum: fed fame taneje etiam deditum. At Camillustempus, &:occafioneobfervans colli-git rurfushinc inde difperfum exercitu, repara-tifque paululum viribus, movet in Gallos, ad farcinas vičtores invenit delides, temulentos fui'que fecuros. Invadit, peilit, urbem recu-perat, & Capitolium. Magni momenti eft temporis vices in obfequium fuum flečtere. Majora, temporis five mora, five celeritate eonficiuntur, quam alijs artibus 5 quia ipfae artes,fi tempore uti ignorant, exiguum profi-cient. Qui alteri tempusdefert,libitollit. Qui non fapit ob viare primis malis, ultimis fuccum-bit Tempori tamen debeteooperari induftria, ficut fortun* vigilantia. 3. Hinc Problema Politicum oritur,anadres agendas eeleritas magis, an cun&atioexpediat? ego utramque laudo cum re&o ufu temporis. litra- LIBER ti. Utraque, tat tempus exigit,utili$ eft Šrnccefla-ria. Neque enim finant fe Imperantes in agen-doceleritate abripi, nec cunčtationediftineri $ fed, ut tempora volužre, fint ex illorum c jnofu-ra Vel celeres, vel cunčtabundi*. 4i Celeritatem dtlo foltlm tempora exigunt$ flimirum ctimfe occafiO offertj Vel in extrčmd difcrimine. Occafio ne fit impedimentis ob-tioxia : difcrimen remedio careat. Celeritatč nondum remotis obftaculis irhpinget magtt Princeps, qukm provehetur. In difcriminfc non expečtata neceflitate pricipitabit fua confiiia in deterius. Nunquam felix eft temeritas, nifi ih re ančipiti, Sc ubi nec tu* tu s datur, nechoneftus receflus. Julius Cae-far contra moreš patrios Rubiconem trans-greflus dixit: eft alea: cjuamamplni* COrrigere nčii dabatur. Inftitit igitur fortun«* Ab hac propitia fronte exceptus omnia profpcra geflit, ufque dum Imperio Romario abfolut! poteftate incumberet. Non idem fempet tempus eft!: felix,quod fibi propitium bbtigitl Cafu pracrupta oportet in Sapientiam Vertfere,& oblatafortiter ftringere, ne fe fiibducant. f. Cun- 230 ARCANORUM STATUS f.Cunčtatione diftinentur aliquando, & pro-craftinatione multum peccant Imperante* f cum videlicctdomi otiofi, non invigilant cona-tibus externis inimicorum, confoederationibus Vicinorum &c. Exiftimant pacem femel par-tam, duraturam in aeternum, qua tamen nihil f ragilius eft. Cum multu m credunt, multum fidunt,&nimis benefupponunt, perdunt inte-rea tempus reparandi Vires,& in pace nonea cogitant, qux Belli funt. Mater neplin-tias elt Securitas. Periculofum eft oc-cafiones rei bene' gerendx prscterlabi finere, &tunc primo deliberare,. cum fačtis opus eft. Lethargus quidam Politicus eft, ab apertis , vel occultisinimicis fe finere fomnofopire, per va-ria proječta Pacis, induciarum, pollicitatio-jium &c. Cum interea hoftes quam maxime fe parant, ejufmodi fomno correptos ex inopi-nato obruere, vaftare, & in alienofolo fedem Belli figere. Ut fačhim noftro jevo in utr6que Turcico : & multoties renovato in utraque Germania Gallico bello adversus Geiarem Leopoldum. Tarde excutitur Lethargus, cum Jaelis clavo jam figimur infelices Zizarar. Sero LIBER TI. 231 Serb Medicina paratur cbm omnes artus toxi-cum occupavit.Ego quide confidenter exiftimo femper intercedere culpam vel Iner-tiae, velcredulitatis nimiae, vel mali Confilij , quoties in noftro (olo ab hofte obruimur. Primum vičtori* clafli-cum eft Sold alieno potiri. Dimidium confecit, qui in folo hoftili fedem Belli pofuit. Malum prognofticon eft quamprimum hofti folum cedere. Ingens defidia eft, domihoftemexpečhre. Providentiae exiguam curam in Imperante ar-guo, qui ex inopinato obruitur. Pefiimi Con-ftiiarij, qui pericula non antevertunt, & prae-terire finunt dies acceptabiles, inquibus daba-tur limitibus Regni providere; cumulare, non evacuare ^rarium ; Veftire, non denudare militem 5 & in condignam defenfionem cun-fta inftruere. Dum tempus eft, intonat Apo-ftolus, operemur bonum, ifti dies noftriiunt: Si praterierint 5 nonamplius redibunt nec illi, necoccafiones, nec bona conliiia. Plures Su-pina cunčhtio perdidit,quam immatura cele-ritas. Utriaue exttemum vitij deme: necim- Ggg ma- i32 ARCANORUM STATUS maturam celeritatem, nec Supinam cunčta-tionem fequare, fedhanc, Sc illam ad tempo-ris trutinam appende. 6. In Extremis Audacia pro munimento eft, &celeritasvičtoriam parit. In negotijs arduis., qu« moram patiuntur, cunčtari non minhs ex-pedit, quam aliquando arripere primas occa-liones. Cunčtatione frangimus fiepe obftacu-la, invertimus adverfariorum machinas , lu-cramur tempus, praevidemus pericula, & quod maximum eft, accingimur ad fortiter agendu. Sapiens Princeps, ut tempus Teoftert, vel celeri-tate vel cunčtatione qu«rit fua compendia. In caulis cum odio conjunčtis, ubi annuere uni periculofum, Sc negare alteri non tutum, pr«fentifllmum remediumeft, cunčtari. H«c procraftinatio multum conducet in Regno inter fe divifo, Sc collifionibus ftatuum five Or-dinum Provinci« , ac Civitatum Scc. maximfe verb difficili, externffque Bellis occupato tem-pore 5 Ubi nimirum non facilfc datur libere age-re cum fuis. Dilatio utriufque partis minus in-vifaerit, qukm per ingratamfententiamoflen-fio unius. 7. Lucrari tempus in rebus maturandis ar- tis tis maen* eft: in obftaculis acutis & ardenti-bus, tutum; in ambiguis & difcrimmi mm ex-pofitis, periculofum. Interim Anftoteles ma-gnus Politices Magifter ait: Impetuofitatem naufragium.efle magnamm AČHonum. Con-filium ex re nata optimura: in arena neceftarm. Ouando periculum damni ma)us elt, quam fes lucri; tempus mor* utiliter interpomtur. Tempus medium fit femper inter ln- ertiam & precipitium. 8 Ipfa natura fuum fibi tempus fumit ad qusque producenda: alia in vere aha man-tumno; & rurfus alia in hyeme, aha in zftate. PvtHagorici docuere: OpportumUte prmam omnium nmm contineri caufam. Opportuni-tatis parens tempus eft: & opportumtasoften-dit tempus, quo agere , pnelian, fugere , in-fiftertT obviare, declinare, cundarrvel con- cludereoportet. MagnusilleJuliusCrfar con-Cum hoftilium copiarum nunquam expe, S fed fepe pr^venit ipfum tempus, m-crufcns: fe Arioviftum vicifle nafto tempore, S nondum Svevis Rhenum tra^reg, augmentafuiExerc,tushaberenequiv1t. Sx- 234 ARCANORUM STATUS f>ius ad temporis rationem, ad dies acceptabi-es, qu&m alia quaevis fe refle&at Princeps, & ex hoc velut fideliffimo Confiliario capiat, & concipiat confilia. Comodum emergens nun-quam praetereat', neque Ventum fecundum negligat, occafionem arripiat, certus ampli£ iimi fuccefsus. OBSERVATI O XXVII. Grča ufurpationem alieni. i. A Mbitioferali plane igne fuccenditxmu-JDl lantium arma, dumquifquevel rapere ftudet, quod ambit; veltenere, quodrapuitj vel revindicare quod tenuit; vel semulum tol-lere, qui rapuit. Sicambitio, fic vindičta al-ternant vices: lic rapina, fic ufurpatio alieni, non aliud, qu^m prrecipitia molitur vel ex-pečtat. Veriftimus ftatus Canon eft: Qyi (e-mel fibi fimilem Icefit ii materia V a-jeftatis,fiveRegni, nunquam eritunus abalterolecurus, doneč unus perdat alterum. Rarb unus adRe^num currit: dul-ce hoc (licbtfallax ) bonum femper plures pro- cos cos habet. Vix unus illud aflequetur, aut tu-tb poftidebit, quin aemulum tollat, vel tolla-tur ab illo. Multi ad propriam feftinavere rui-nam, qui quxrebant alienam; quia intential-terius cafui, fibi fatis non cavebant. Ubi leo-nileo, ambitio ambitioni confligit, nili una, aut aitera parte fublata, aliks non quiefcit. Ufurpatores alieni dominatus nequeunt aiiter fundamenta jacere Imperij, nifi fupra antecef-foris tumulum. Et nifi hoc agant, femper pe-riclitantur tam de alieno, quam de fuo. 2. Expertus hoc xvo noftro, Wilhelmus Auriacus j licfct ab Anglis in Regnum vocatus, 8c illuc ex Hollandia appellens, velut alter Meflias, & e Ccelo delapfus libertatis aflertor univerfim adoratus fuerit, relegato interim & Parlamentarijs in Rocheftrenfem carcere(un-de poftea profugerat ) legitimo Rege Jacobo. Felix quidem Regni principium ille aufpicatus, nihilominus deinceps, ufque dum viveret, mil-le fuorum inlidijs, inceffanter exagitatus f uit, confpirantibus Anno 16-92. in eum triginta fex Lordis & fexcentis Nobilibus } quibus vix op-preflis, novum fubijt periculum a Marchione de Grandual, qui jam jam Regicidio infiftebat. Ggg 3 Poft itf ARCANORUM STATUS Poft haec tota fedta Presbyteriapa ( licet aj&s ejus fautor olim fuiftet Willielmu$in Battavia) infurrexit, & velut aeftro maligno percita, om-nibus quaqua modis ftruxit continuas infidias .Solio, & vitae Regis. Verum illa omnium terri-^iliftima confpiratio fuit, Jacobitamm videli cet, quae in praefidium habebat clafTem Galli-cam Calefij fubfiftentem; nifi Colonellus R6e, & quidam Pendegras machinam detexiirent, & Regema venatu, ubi ex paratis infidijs con-fici debebat, abfterruiflent. Adeb intutum Re-gnum eft > ubi fuperftes aemulus vivit. Non enim unus facile dejicitur Solio, quin omnium commiferatio tangat deječtum, & arma acuan-tur in ufurpatorem. Omnium odij ille fit meta, atquefcopus, & jacula excipere cogitur, aux in aemuli peetus defignabat. Nifi caput con-triveris, ne credas ferpeiiti. < 3. Hoc verb praecipue contingit, ubi qui-fpiam Regnum, vel malis artibtis per fe, vel vocatus adillud per alios, abro-gato quidem, fed vivo adhuc prsede-Ceffore , adeptUS redem, & Hilpanam progeniem, Caroium vi-delicettertium. An quaerent externum? & in Gallia? minime gentium. Quod Hifpani modo agunt, quod Andegavenli oftentant, mere fimulatum & fičtum eft, ade6que diuturnum minime. Et quid li etiam Carolus ( cui etiam alibi nunquam deerunt covonx & fceptra) de-eftet ? an defunt Hifpanis vires in unum foedus, cumomnibusRegnis Hifpanise coalefcendi, ut fecerunt Battavi in pugillo terrae ? Nunquam enim , mecaftor, ferent Hifpani defpoticum G A\ix Regimen, alfveti comitati priorum Re- Hhh 3 gum- 244 ARCANORUM STATUS gum. Prima occafio invertet omnia, quhm forte fperamus Pacis fcedera, & infringet, ju-rata licet Homagij vincula. Haecperparenthe-fim dičta funto. Profequamur caetera. 8. Qui occupare geftit alienum So lium, in eo fit totus, ut quodvis potius aliud agerevideatur. Interim celeri-tate magis, quam cunčtatione occu- pet illud. SicpoftJuliumCaefaremAugu-ftus; fic poft Auguftum Tiberius fpecietenus declinabant Imperium , quod re ipsa occupa-bant, ut alibi diximus. Exemplum recentius fuitFriderici Palatini in occupanda Bohemia: & noviffimum Bavari in fanciendo foedere cum Gallis adversus gentem Auftriacam. Ifle, licet atroxin Caelarem bellum meditaretur, militem-que legeret 5 nunquam delijt ad fpeciem Aulx noftr* fuggerere confilia, ut nemo, nifi faga-ciffimus illum Galli* obnoxium, cum tamen revera erat, fufpicaretur. Doneč fepofita in focerum Caefarem omni reverentia, ndei fuae plane immemor, defevire otpiffet, fupra Bar-baros immanior in imparatas AuftHaco.rum di-tiones; ponente interim divino Numine me- tam tam Bavar« , vel barbar« potihs crudelitati, ubi conversa in fua m nečem belli alea bis ipfe, a feculis inauditam fuorum ftragem, tam ad Donaverdam , quam inter Auguftam & lil-mam fpe&aflet, folusa vulnere vix immunis , & profugo fimilior, exceftifTet patrio lare, Gal-li« petens fervitutem, vincente, & perfequen-te ublque Leopoldo fui generi immaniffimam perfidiam. Quantum ille ex hoc mal« fortis exemplum 3 quam infelixPrinceps, palam eft ex profcriptione, publicb & ad valuas fačla ! Ita nimirum , inftrumentum proprium amitten-di propria, eft ufurpare aliena. 9. Bavaro ante medium & ampliiis f«cu-lum pr«lufit Fridericus Palatinus (adeoexuna ftirpe geminat« in Auftriacos infidi« ) cum Bohemi« fceptrum varijs artibus rapuiflet Fer-dinando C«fari. Extant adhuc illius litter«, plen« fubmifTionis in C«farem, ac devotionis in gentem Auftriacam ( fed hypocrifis erat) quibus alto fomno fopiebattam Elečtores Imperij , qukm Aulam C«faream: interim occul-to tramite tranfačtis in Auftriacorum excidium foederibus cum Hollando, Veneto, Tranfyl-vano, Anglo, Gallo,& Ottomano Principe, 24€ ARCANORUM STATUS aliifque omnibus r qui Ubi in rem praefentem prodefTe quiverant. Defuper, rebus ita clam& perperam ftabilitis, ex inopinato erupit rebel-bo Bohemica »introdučto exTranfyivania Ga-boriano milite j nondum adliuc exiftimante quopiam, qubd hsec afhufierent Palatini, cum tamen omnium Author eflet,, nonfbium ab-legatis ad Portam Ottomanamnuntijs, invoca-ta ejus protečtione, fed etiam immiflo in Bo-Kemiam ex varijs locis exercitu. Acceptade-inde a ftatibus corona „ ufus eft celeritate in-genti, ut undique infequeretur Auftriacum, imparatum vidclicetillum, fatigatumque hinc inde Gallicis,. & Gaborianis diverfionibus exercitum, ubique line cunčtatione torrentis inftar obruens,. doneč Pragenfe pradium fifte-ret vičtoriarum curfum , & irrifui poft arre-ptam ex Pragenfi urbe fugam, exponeret bif-fextilem Regem. Sic tandem fuum ad Domi-num refpexit ufurpata corona, & per ipfam, qua ftringebatur violentiam, iniquo poffefTori elapfa eft. 10. Interim qui in hoc faltu eft, ut vel ufur-pator perfequatur exauthoratum aemulum ( quod iniquum eft ) vel ifte ufiirpatorem ex» cuterc cutere geftiat ( quod juftum eft ) omninb opor- tet celeritateuti, neccontentum elTe parte, quin totumhabeat. Ačhimeft,fiquaecunque, etiam debiiiores , vires remulo permittantur. Aut Crefar> aut Nihil. De individua re agitur, cum de Solio difceptatur. Nec facile ofteren-da pax, nec accipiendse inducire: vičtonarum celeritati inliftendum femper & amplitis, doneč semulus collabatur. Hoftem nondomare, cum potes, eft armare, ut pereas. _ H. Ad propofitum hoc collimat fcriptu illud Teutonice diffufum(xterna quidem deteftatio-ne dignum, execrandumvfc ) quod fuggerebat quidam Statifta prrefato Friderico Palatino. Scriptiepitomehrec eft : . . „ Primb: ut Imperatore, legitimum nimiru Rege Bohemiae Ferdinandum, fed exauthoratu a rebellibus Statibus, ad fpeciem Patns locb co-lat; neceflitatčmque abdicationis Regix ipli perfvadeat 5 nec quidpiam extremum in Do-mum Auftriacam palam attentet,niliiibiprius fidat Auftriacos Principes omnes, aut capere, aut tollere. _ Secundb: Ecclefiafticos, in Statu quo, per- mittat,quiaiUi nihil tentabunt, contentiBene- 248 ARCANORUM STATUS ficijs, Sc divitijs fuis : firmato autem Regno, fui velut fecuros opprimat, fifc6que, extirpatis illis, addicat omnia. Tertib : cumTurcaprotečlorefuooccul-tč agat, palam tamen fuum inimicum profitea-tur, ne Chriftianorum odium incurrat: nevfc modum hunc tractandi Turca apprehendat, invenient remedium apud Portam Holandus Sc Venetus Legati. Interea Portae illius Mini-ftri, Vezirij, Sc majores Baffie promifUs lačtan-di,8dargitionibus profufis inpartes trahendi. Quartb: eum Bohemis de fucceffione haereditaria Regni occultis vijs tračbmdum: quis enim tantae alexfe,fu6fque liberos expo-net in vanum, nifi fit eertus de fuorum fuccef-fione. Duo autem funt, quae eum ad hunc finem ducent: fimulatio nimirum profunda, Sc fupina occultatio hujus propofiti: Promotio eorum, qui juvare 5 Sc fubiatio, qui id impedire valent. Tiberius hlcMagifterefto : qui,quos tollere e vita geftiebat, extollebat ad honores immodicos,adeo ut faftigium illis fuerit inprse-cipitum, fic ferente rmbeciliitate humana, ut nunquam fobrie felicitate utamur, Quinto : tollendi viri cordati, libertatis avidi, LIBER II. H9 avidi, ftrenui Sc pugnaces : itemLutherani, & Huffit« : illi propter Saxonem Lutheranifmi protečtorem} ifti propter fačtionem eorum, quae in Regno pnepollet, capaxque eft obfiften-di, fi quidpiam a novoRege contra libertatem peteretur, vel ftatueretur. Utrique igitur premendi, quemadmodum Premonftratenfes & Armeniani in Battavia. Caeterum Catho-lici miti us habendi, utpote fatis mutilati nume-ro, viribus Sc opibus. Sextb : modum tollendi inftnuat: primb per ablegationesPotentiorum ad externas Au-las, ut fe exhauriant,& longe abfint a Patria, cum fecreta ad Principes amicos inftručtione, ut eos negotijs detineant, nec facilš abire nant: praefertim ComesTurrianus mittendus in Angliam 5 Mansfeldius ad Socerum in Bel-gium: prafentes enim hi duo multum facefle-re Regi auderent, qui Palatinum magls Prote-čtorem Bohemic« rebellionis, quam Regem avebant. Secundo : per fubornationes dela-t-orum adversus fontes, & infontes. Tertib: per fbmentata diflidia inter Magnates, eoium-que mutuas exacerbationes , unde non folum occultiflima quaeque propalam fient, fed etiam lii 2 ma- ARCANORUM STATUS materia puniendi&:expilandi privatorum «ra-ria nunquam deerit, sfcque atteretur eorum potentia. Quartb: per afliftentiam prafti-tam civitatibus adversus Nobilitatem, ut hxc feniim fupprimatur; & plebi adversus Magi-ftratus fuos,ut hi amoveantur fuffečtis alijs,in rem Regis magls inclinatis. Denique quid tanti efTet, fi ferociffimorum 8c Potentiorum quorumque trecenti varijs artibus, vel minue-rentur vita, vel relegarentur fubaliquo prx-textu. Septimb: exercitum, qui tunc erat amplifl fimus, alat, foveat, & armorum Prsefečtos ve-lut fratres aut filios habeat : ficque in Regno diflribuat, ut ocyus conjungi,& difiunčti non opprimi queant. Očtavb : Principes Germaniae adoret, de-mereatur fibi Legatos externorum, ac Mini-ftrosaularum muneribusfibiobnoxios reddat. Nonb : procuret occupare opulentiores aliquas Urbes in Imperio, ut Norinbergam, Ulmam, Francofurtum, unde neruum capiet diuturni Belli. In hujus rei confilium, & auxi-lium afliimat tenuiores aliquos cives, quibus partem praed« polliceatur. Si verb id non ob- tingafi LIBER II. tingat, connitidebet,ut perincentores popula-res plebem concitet adversus Primores, fčque tunc Tribunum plebis ultrb offerat, ut fecere Auguftus & Tiberius. Denique Auftriacam Domum per fcederatos fuos Gaborium, Gal-lum, & Turcam dividat, infringat, elidat. Pro-pfc eft,ut Hifpanorum jugu excutiatBelgium; hoc ii fuerit, res falva eft, exoptante toto Im-perioPalatinum in Regem Romanorum 5 ejus-que focerum Mauritium in Belgij Principem. Ita ftatifta ifte ad quondam Palatinum j hunc autem, velut antelignanum, non pridem ad un-guem fequi tentavit Bavariae Dux, nondum edočtus fato illius pefTimo : non e/Ie COn-filium contra Dominu ; & quod, qui DEUS Regna difpenfat: gerat etiam Regum tutelam ; in quos nemo im-pune rebellat. Quem non terrent aliena veftigia, fuum fibi prsecipitium quxrit, 6c in-venit. iiij ob- OBSERVATIO XXVIII. Car c a res Imperij, ejufque Regnatri- cem Domum Auftriacam. i.TMperium Romanumorigine fua in Romu-J. lo Regium $ per Tarquinios populo invi-fumj converflim deindeeft in Ariftocraticum, ubi jura dabant Confulares Patres: & paulb pbft in Democraticum, cumfummainTribu-nis, & plebe fuiflet authoritas : utrinque Magnum, ex maximis augmentis,Orbčque fermž toto fubačto. Tandem plenitudinem Majeftatis, ac quietisuniverfalisobtinuit,ciim Mundus Romam , Roma Očlavium Augu-ftum adoraret. 2. Ab hujus exceflu titubare caepit magis, qukm ftare Imperium Romanum. Optimo enim Caefari fufrečti mali Principes antiquum decus non fuftinuere. ReparaftetMIConftan-tinus, nili divififlet; Orientali magis, qukm Occidentali incumbens Imperio. Perijt tamen prius illud, quam hoc f k Mahumcte ni-mirum Amurathis filio, armata manu occu- patum patum fub Conftantino ultimo Imperatore, fubačtumqueOttomanorumTyrannidi.Adeb certumeft; inijs faepe Regna deficere,^ quo-rum nominibus caepere. Csepit enim Orien-tis Imperium in Conftantino M. S. Helena fi-quendi, fcribendi, imperandfque ratio luculentercom-probat. Illiusquippe nomen fupremum Domi- niumdenotat. ImperatorMundi Dominus affim in legibus dicitur, & tališ apud gentes abetur. Ejus fcribendi, loquendi, imperan-dlque ratio aiiter non incipit, quam Gra.ti2 DEI$ nec terminatur aiiter, quamexpleni- tudinePoteftatis. Quemadmodum etiam nihil decedit Ma-jeftati, qubd Ele&ores, Ordinum nomine, Csefarem conftituant. Vix enim čredam Con-ftituentemfemper conftituto majorem efle, ne-que enim Capitufcires fant fupra Epifcopum, neque Cardinales fupra Pontificem, quantum-yis hunc ifti, & illum illi conftituant. Et fru-ftra hic infurgit; J^imneus dicens; Jn Imperia noftro conftat Imperatori aliam poteftatem, vel majorem non qompetere, quamqualem> ubi eligitur,nomineMajeftatis realisaccepit. Sup* ponit enim duaseileMajeftates,realem & per. fonalem (utLibri hujus parte i. c. 3, expofui. mus) LIBER II. ari mus) Ulam in ftatibus Imperij, hančinlmpe-ratore. Unde autem hoc conftat? reponit Henni-gius. Conftat potius univerfis, Imperatorem talem accipere poteftatem, qualem ei DEUS dat: Elečtores tantum concurrere tanquam in-ftrumentum eligendo fubječtum tale , cui k Deo Imperium concedendum eft. Accipit enim Imperatormajorempoteftatem, quam ipfi ha-buerunt Ele&ores: Elečtoribus quippe in ese-teros Status & Principes nihil Imperij, nihil Juris eft 5 Imperatori autem omninb. 9. Nondiffiteor quidem moderno xvo Imperatorem Statibus Imperij, ačtorum,agendo-rumvš, rationem reddere j non coačtivfc tamen, fed liberfc, ex confidentia nimirum boni Regiminis. Ejufmodi integritas nihil derogat Majeftati, neque ideb Jus fummi Principis la-befačtabit quifpiam, fi quze pollicitus eft, a fe obfervata remonftraverit. An ideb Tutor pu-pillo inferior, fi tutela; adminiftratae rationem reddat ? Qubd verb primis,& pofterioribus fjeculis degradati fuerint ab Ordinibus aliqui Caefares Henricus IV., Adolphus L Wenceslaus,&c* & qubdhaecdegradatio pcenalis effe videatur, ferrfq3 folitain perfonastantumindignas, non verb Majeftaticas; nihil plane infert dedecoris Poteftati Imperatoriae. Quis enim mihiaffirma-verit inde Pontifices degradatis aliquibus3' aut Reges Francih, aliquibus Solio deječtis, perdi-diife Jura Majeftatis 5 aut Imperij Ordines,inde Superiores exiftimariipfoImperatore? prcfer-tim verb, qubd ejufmodi exemplafaepe perperam , fepius abfque caufa, nunquam ferme le-gitimo titulo fačta. Quid enim Statibus Imperij Jurisinlmperatoremfuum? quid ElečVoribus, poftquam funčti funt officiofuo ? quid fubdi-tis denique in Regem fuum & Gefarem? Un-čtus eft: DEI Vicarius eft: Ordinationedivi-omnis ei Poteftas data : huic reftftere contra DEUM eft. Male li agant Principes j hos magls ferre,oportet, qukm tollere: quos alias citra praevaricationem legis divinae, & Juris gen-tium, psenalibus legibus emendare non datur. Summa poteftas k nemine judicanda, nec con-demnanda. Dominium femeltranslatum revo-cari non poteft, nec debet. Si inutilis Imperator, 11 perniciofus ? tutius, falubriufque erit coadjutorem adjungere , quam unčlum , & Si Chri- LIBER II. r 2*3 Chriftum Domini deponere. Depofitio haec magis iivorem, quam juftitiam fapit: contu-meliam potibs facratae perfonae, quam Imperij bonum intendit. Cumprimuiii nomea Augufti accipit, tanquam pndens & corporalis DEUS venerandus eft ait Vegetius: & ego cu hoc, conftanter aftevero: Hoc ipfo, quo quis eligitur, 6c ungi-turinCasfarem, mox ordinationedi-vina , omnis poteftas confertur in ipfum. Quem igitur creare libertatis fuit, creatum ferre necefte fit. Serahic omnis poeni-tentia; utper irrifum exprobravit Papa Sixtus V. Cardinalibus, fuis in elečtione fautoribus. 10. Leges quidem fundamentales Imperij, quales funtaurea Bulla, Capitulationes Catfa-rum, receflusitem Univerfales,&c. (fine de-rogatione attamen Imperatori« Majeftatis, quam nonnulli cum Bodino & Hvpoiitho ni-mibm dilacerant, vel plane non erfe exoptant) etiamOrdinibusImperij, & quoad res Imperij magnam attribuunt poteftatem 5 licet non ab-fblutam perfe, fedoriginaliter ab ipfo Impera* - ' LU tore, 2*4 ARCANORUM STATUS tore, velut fonte omnium Poteftatum proma-natam, Sc nune cum ipfo Imperatore, & Ordi-nibus, in unum videlicet corpus coalitam &: conjunčtam 5 ea ratione, utunam cum alia exae-quent, & unum Majeftatisdimidium Gefarij alterum Imperij Ordinibus concedant. 11, Verum praefatam exaequationem Poteftatum communiteradftruunt illi, quibus Au-ftriaca Domus vel in odio, vel in metu eft. Sub primis, 8c medijs Imperatoribus de hac ex»qua-tione nec audiebatur, nec quidquam fciebatur pofteaquam verb fub Carolo V. & tribus Fer-dinandis, Haerefis in Imperio invaluiflet,primb &r fenfimcaepit hoc commentum ex«quationis poteftatum, ut Auftriacis vires demeret,in lu-cem prodire, feditiofo magls, qukm fyncero calamo. Limneus fe in omnem partem verfat, & diftinčtionibusplanecoadis, & violentis co-lorat fuam opinionem. Miltonius verb fermfc execrandus, qui jam pridem patrocinium fu-fcepit Angli« Regicidij, & inter caetera protervb allerit: Graviusefle Rempublicamlie-dere?quamlegitimiimejubDominum tollere. Incendiariae iftx voces funt, 8c in quae- LIBER IL 16% cjusevis atrocia faciles! Infeparabilem caufam, ajo,ReipubIicae & legitimi Domini: hic per illam , & illa per hunc toties, quoties keditur. Quantampoft Regicidium fub Cromwello tu-leritAngliaTyrannidem,& quam citb, quam-que enixe fufpiraverit rurfus, imb in Regnum vocaverit, Soli6que avito impofuerit Legiti-mum fuum Dominum, cum execratione puhlica nefandi Regicidij, palkm, & in comperto habemus. Adeo nulla ex patrocinio fceleris acceftit Miltonio fcripti gloria. At verb concefsa illa exsequatione potefta-tum, Imperatoris, &Ordinum Imperij, necefc fe eft, Ordines tam Imperantes, quam obfe-quentes efte: Nemo autem fibi imperare Sc obfequi dicitur. Tolle Ordines: & quis alius Imperatori parebit? at fi parere tenentur, quo-modo Imperaredici pollunt: ut velindepateat cxcogitatum hoc efte commentum exiequatio-•tiis Poteftatum, de qua prioribus feculis non auditum, fednoviffimeinventum, in graviili-mum dedecus omnium Regnantium. V erumLimneus dicit: hoc abftračtive tan-tbm, & fecundtim Theoriam explicari: tradi-fciones,qua;infcholis pro veris habentur, ufui, Lil 2 & iM ARCANORUM STATUS Sc praxi communi minus convenire. Ego nego hunc ufum fuifle, praxfmque in Imperio veterem : Nova haec funt, quae nulla vetus memorat hiftoria, led livor comminifcitur ad-versus Auftriacorum tantum Caefarum opti-mam gentem. Multo veriiis rem illuftravit Henricus Hennigius in obfervationibus fuis in Grotium dejurebelli & Pacis; 8c ego adftipulor verita-ti. Non propter exaequatam poteftatem, qux in Ordinibus refpečtu Imperatoris nulla eft, fed proptereaconjungi Imperatorem & Imperium, quia ( ait citatus Author) vi capitulationis con-trahit Caelar cum Ordinibus, qubdeos, fi de publicis rebus, quae paulb majoris momenti funt, deliberandum erit, in confilium tračtu-rus, eorumque fuffragia ere communi auditur rus fit. Quare quidquid ijs confulentibus, & fuftragantibus decernitur, idrefpečtu etiam Ordinum, quafi abhis decretum efle, cenferipo-teft; ipfa tamen fumma Poteftas manet Imperator! integra. Ubi autem Imperatoris nomine omifTo, folaImperij mentiofit,ibi hoc ipfo Imperium Imperatorem denotat. Quemadmodu, quiantiquistemporibus Imperium dixit,Prin* . J. cipem IJBER II. 2*7 tipe ejus nominavit.Quippe ratiocertiflima eft; am Imperium tota fua latitudine Imperantes atque obfequentes denotat: ab Imperantibus ačtiones fummae: poteftatis dependent, ad quas fe obfequentes formant, & dirigunt. Si Ordines ipfi obfequentes funt(ut veru eft)quomodo e£ fe poftunt Imperantes ? aut II Imperantes ipfi funt, quisipfis parebitalius in Imperio, ctim nemo alius conftituat Imperium,qukm Imperator & Ordines 5 iile, -ut fuperior 5 hi, ut Inferiores. Ideo fi Imperium aliquid fuifle dicitur,intelligi nemo alius poteft, quam ille, qui agendi poteftatem habet, id eft, Imperator, non fubditi: ad hos enim fpe&atobfequium, & executio volu ntatis Imperantis. 12. Ali j verb paulb modeftiores funt Publiciste , qui poteftatem Imperatoris & Ordinum Imperij non fimpliciter exxquant, fed praeemi-nentiam tamen aliquam Imperatori prx Ordi-nibus concedunt, aj\lntque: Tantum pol- fe I mperatorem in I mperio,licet emi-nentius: quantum omnes alips Status fimul acceptos, licet remiHius. . Ex lege nimirum Imperij fundamentali, qua fcfe Lil 1 lm- ARCANORUM STATUS Jmperator > & Status Jmperij mutub in caufis publicis,&univerfum Jmperium concernenti-bus, in vim contračtus obligant. Ab exxquata enimvero hac utriusque po-tcftateremanetnihilominusjmperatoriluaprae-eminentia ipecialis5 cujus non folum conlenlu, vel diflenfuj Ordinum placita concluduntur, vel fufpenduntur i fed etiam authoritate illius nititur fupremum Imperij Dicafterium, ejusq$ inibi Judex & Praelides, imb totum Spirenfe Ca-merale judicium 5 llcut & Imperio : Aulicum (quodctim illorepraefentativl unum eft, eitra aliud poteftatis dilcrimen,quam ut praventioni deturlocm) a Cselare tantum conftituitur. Sunt 3c alia fplendidiffima Majeftatis Jura, qqibus praefulget omnibus Statibus Imperij fi-mullumptis. Primus enim & Summus in Or-be cenfetur, & relpicitur ab iplis Barbaris, velut fupremum caput Chriftianitatis. Omnes Principes Germani* multi Italiji, & aliqui plane coronati, funt Caefaris ligij, Vafaili & fidu-ciarij. Huic jurant fidelitatem,& fiduciariaob-fequia praftare tenentur. Ab lioc uno dependent inveftitime feudo-rum majorum, delegatio minomm, creatio Re--j;ii £ i- gum gum Principiamque Scc. privilegia item, Sc im-munitates Urbiura , Academiarum &c. Ejus nomine ( non verb Ordinum ) caufae Jmperij Politicac, Civiles,militares$ inilru&iones item j Pragmatične, afiignationes, degradationes, non foltun in Camerajmperij, fedublque in omnibus majoribus Dicafterijs eoncluduntur, ac fi-gillo Caefareo muniuntur, Ipfa Comitia impe-rat Csefar, & in conventibus Principum per fe, vel ordinarifc per Plenipotentiariumfuum prae-fidet. Omnia feuda facri Jmperij recognofcun-tur ab Imperatore, non a Statibus; ac ipfa, quae Status ipll, nune Sc olim obtinuere privilegia, ab Jmperatore profluxifle fciuntur. InConfuk tationibus Comitialibus, nihil profertur a Statibus defpoticum, nihil Jmperativum, omnia eum reverentia, fubmiflione, Sc ex fine boni publici. Et hsec ipfa Comitiorum, Sc conful-tandi Authoritas fponte, atque e publica falute, concefia eftStatibus ab Jmperatore,ut nimirum confultius, fecurius, Sc effieaciiis ftatueretur in rem communem, quod plane nihil officitCae-fareae poteftati, aut dignitati. Nam (ut fupra meminimus pluries) primi olimMonarchae non quxvis proprio egere confiUo. Ne dicam de ^ y j ARCANORUM STATUS Ailyrijs, Medis, Perfis, Graecis, recentius eft de Romanis. Auguftus quippe & Tibe-rius , licfct authoritatis fuae avidimmi , tamen ut teftatur Dion Caflius lib. multa publicc deliberanda propofuere ,adhortantes, ut fuum fibiconfiliumquiqueintegreaperirent: fi quid rečtius invenirent, fibi oftenderentlibertate illis omni concefsa. Eortimque faepfcfententijs moti , quaedam retračtavere. De nonnullis ad univerfum ftatum referebant. JLtialis erat, ait Dion Caflius, Jugujio generali s Imperij admi-niflrandi ratio. ig. Expradibatis,quisnon videat,Jmperium tamvetus,'quammodernumGermanih, prin-cipaliter ex Monarchia, & ex Ariftocratia vix fenfibiliter conftare 5 ea videlicet ratione, ut, ctim injmperio Monarchia principaliflime prae-polleat, quemadmodum praefulget Jmperator Ordinibus, plrfque dignior trahat minus di-gnam, & id magis, quod obtinet,fpečlari loleat j Ulud exinde merfc,verčque Monarehieum,non Htiixtum, compellari queat$ nequaquam autem Polyarchicum, licčtquibufdam polyarchicis legibus , quas celebres illi articuli a Carolo V. & fequentibusJmperatoribus ultroneb, liberčque, -\uA * " cum LIBER II. 271 cum b Republica illis itavifum fuerit,fufcepti, comprehendunt, non tam ftringatur, quam di-rigatur. Illi verb praeter particulares, & acci-dentales quafdam provifiones,in fubftantiapo-tiffimum in hoc confiftunt j ut in capitulatio-nem, five legem Pragmaticam Jmperij juret Cxfar toti Jmperio: ut is abfque confilio Ele-čtorumnec leges novas condat 5 nec večtiga-lia, aut nova tributa imperet j nec bellum, nec pacem, nec fcedus ullum, quod Jmperium ftringeret, cum externis potentijs fanciat; ne-que res, bona, & immunitates Jmperij diftrahat, aut in pignus objiciat, &c. His alia fuperaddit li-vorillorum, qui affečtant Jmperium, nec tamen aflequuntur$ ide6que neplanfe ringantur. evomunt virus fuum, fuggerendo quxdam ca-pitulationi, quibus vel abfterrere fatagunt Au-ftriacos k capeflendo Jmperio, vel illud cum Bo-dino evincere : Stante capitidatione, & quidem jurata, Ctfjaris Majefiatem le%ibw folutam non ejfe, ade6que nullam : Jm Belli, pacis ,foederum9 tributorum, Comitiorum, qua animafunt Majeftatis abfoluta, refervari Ordinum arbitri o $ exwdepraternudum nomenremanere Ciefari nihil, Imperio. autem orrmem, ipfdmque realem Mm m Aia- 272 ARCANORUM STATUS Mdjeftdtem. H«c mens quidem eft Bodini Scri-ptoris Gallici, qui autem in rebus Germani« habetur pro falfario, fabulatore, adulatore, & commodo Patri« fu«: Viro plane mendace, ut notat Speidelius ex Epiftola Griphiandri, traktatu de Inful. Quod autem h«c inanis fit contumelia, pa-tet non folbm ex eo,quod omnium Politicorum calculo Jmperatori Majeftas, & poteftas lit fine pari, & qu«cumque alia in terris maxima, illi fecunda eft: veram etiam, qubd illa jam toties decantata capitulatio aliud non fit, quam ipfum officium Jmperatoris. An autem officium C«-faris indignum, turpe ?an fi illud in bonum commune geftum, ideo indignus ille ? pudeat efron-tem Virum ? Capitulatio nihilindignum Maje-ftate C«laris comprehendere poteft: velfi com-prehendat ? etiamfi millies jurata fuerit, ea non tenebitur. Majeftas quidem omnis foluta eft le-gibus: pcčnalibus videlicet, & popularibus, non verb divinisj&direčtivis illis, qu« promo-vent incolumitatempublicam,funtquebafes 8c column«Regnorum. Adhas non magls, nec minus tenetur C«far, quam quifque alius ab-folutus Princeps, & Jroperans. Habent quippe Regna LIBER It. 273 Regna omnia certas leges, ac Methodum muni-cipalem tam imperandi, qukm obfemperandi. Perluftrahiftoriask Romulo ipfo$ peragra Regna , & Imperia omnia : ubfque Politiam habebis obviam, aliam hlc, aliam ibi, omnem ex more patriae, gentis, publicxque utilitatis, aut neceflitatis. Vetus illud: Sic volo,ficjubeo ,ftat pro ratione voluntas j minimfc.Regium eft, fed defpoticum; forteaGallis revocatum ex Alia in Europam. 14. Nec obftat, qubd exlege Regia, five Bul-la aurea, Jmperator, clim inauguratur, praele-gente formulam Jurisjurandi Colonienfe An-tiftite, juret Statibus Jmperij. Antiqua id lege fadrumk Carolo M. ufque hxc tempora. Ne-que id folvit vim Principatus, fed ftabilit: cum jam in confvetudinemabjerit in Regnis ornni-bus (prater Barbara aliqua & Tjrannica) obftričlio nimirum Principum jurata. Nihil Majeftati detrahit interpofita fides falutis publicae confervandre. Jurant invicem Reges in pačtum, & fcedus , abfque ullo Regij Jmperij nacvo. Jurant Reges Galli fuisRcgnicolis, Bodino teftelibro 1. cap. 8., necinde eorum lilia Mm m 2 ab- 274 ARCANORUM STATUS abfolutaeMajeftatis labefačtantur. Jurant Hifpani, Lufitani, Sveči, fine controverfia Reges abfoluti,fuisftatibus 5 nec ideb tamen proftitu-unt Majeftatem fuam. 15. Exalia quoque caufa Imperatoriam au-thoritatem non minuunt Comitia Ordinum, eorumque deliberationes, receflus, & ejufmodi, dequibus Jmperator cum Statibus fuis ex anti-qua Jmperij confvetudine deliberat. Haec enim pertinent ad communem caufam, quam aliun-de Jmperator ex munere curare, promovere, di-rigere, ftabilire debet. Nihil hic Status agunt, aut incommune confulunt, quodaratificatio-ne non pendet Caefaris. Magna negotia, qualia funtbelli, pacis,fcederum &rc. magnisadjutori-bus opus habent. Non fufticit unus omnibus. In ejufmodi negotijs Ordines Jmperij adjutores funtjmperatoris, nonrečtores. Illi expendunt rerum caufas, deliberant, fententias dicunt, fed Caefarillasrenuit, autacceptat; confirmat, aut rejicit 5 definit, aut fufpendit, prout videtur e Re puhlica. Direčtor & caput ille eft con-filiorum, Arbiter fententiarum , & unus omnium Princeps fupremus. Quidplura? infpi-ciamus Gailiam, Hifpaniam, Daniam, Sve- "v * L ciam LIBER II. ; / 27T dam (dequorumRegibus abfolutis nemo du-bitat) & alia quoque Chriftian* Europae Regna perveftigemus: ubique cautum comperiemus: Ut comuni confilio ftatuatur, quod ad comtnuriem falutem pertinet: Ad communem falutem verb apprimb fpečlat belli fufcipiendi,pacflque fanciendae,aut tran-figendorum fcederum ratio. Cujus Cominseus libro 10. adduxit verifTimam caufam inquiens: ciim fubditi, Equeftris imprimis Ordinis homi-nes, &Nobiles Viri, nonmodb facultates omnes, verum etiam vitam, Sc fangvinem in bella profundant, nequiflimum profečtb erit ut priufquamluicipiatur bellum, ejus rei confilia cum ipfis corfiunicentur. Quod ipfum fecifle Francifcum I. teftatur Gal-\ix fcriptor Bodinus lib. 6. de Rep. cap. 6. ita fcribens: Francifcus major in Curiam Parifio-rum venit (id eft Parlamentum ) fenatu habuit, & uniuscujufque fententiam exquifivit: pacis conditiones cum Carolo Jmperatore ratas ha-beret, nec ne? Eodem tefte Bodino lib.i.c.8. LudovicusXI.in lege, quamdeEqueftri ordi-ne tulit , fanxit: ne Regi bellum indicere, aut M mm 3 quid quid aliud, quod ad Reipublic* fummam per-tineat, line Equeftris collegij decreto fufci-pereliceret. 16. Sane&Thuani, Sc Gramondi amplifTi-morum virorum teftimonio, olim quaeque majora Regni negotia referebantur ad publicos conventusOrdinum. Hiquoniam abolitifunt artibus Richelij & Mazarini 5 aliquod adhuc eorum veftigium manet in Parlamento Parilienli, quod omnium aliorum in diverfis Regionibus Parlamentorum, quorum univerfim fe funt, amplifTimum habetur. Huc in Regni negotijs recurri folitum, quod,fi intermittatur, proxi-mum eritpraecipitium Galliselibertatis. Propte-rea VerdunusPraefesnomine Parlamenti in fa-ciem LudovicoXIII., quiexitiofaquaedamtri-buta, rčfque infolitas Parlamenti authoritate confirmare geftiebat, nec tamen obtinebat, di-Gra_ cereaufuseft: cosevameffe Regno Parlamenti mond. de edičtis cognitionem: probe ab illorejici, qtise llb- 5« injuftavidentur. Multoties reftitutas res Gal-liae fapientiffimis Parlamenti conlilijs. Carolo IX. regnantelatam legem, qua Vocatis Princi-pibus, & Regni Gallici Primoribus in arčtiore Regis concilio cautum, H qu* deinadremGal-r r . liae LIBER II. 277 Iiac (pe&antia proponi opus, ut non alibi pro-ponerentur, quam in Parlamenta, provilum« que dein in Parlamenta, cui k menfe Julio nome, I\equid detrimenti Refpublica cape- ret. Et produčtis alijs quUm plurimis exem-plis, conclufittandemVerdunus fuum lermo-nemad os Regis inquiens.: Ergode EdiČlis cognitio Parlamcntis debitaeft. Hocipfum agitur in Jmperio, citra belio-nem ficut Gallica^ita&fareaeMonarchiae.Om-nia, qux ad pacis bellique rationem fj3ečtant, Ordines cognofcunt quidem, deliberant, fuffra-gantur 5 fedJmperatoria Majeftas praefidet, di-rigit,concludit, indicit, Jubet,promulgat. Jm-pudentia quaedam eft exiftimare bona conlilia Majeftati Regiae obefte. Imb oportet Majefta-temRegnantisnonminiisbonis confilijs provi-fam,quam armis inftručtamefle. 17. Qubd verb res Jmperi j, ( ut inter caetera objiciunt Ariftocratici) Gefar abalienare, nec inhypothecam dare valeat,idem eft, qukm qubdmale agerenon debeat. Omnium gen-tium nune & olim hic mos eft, ut Je d i vidi non patiatur corpus Reipublicse; refquc t78 ARCANORUM STATUS rčfque Coronae, integrae potitis maneant, 8c aučtx femper magls, quam imminutse. Maxi-mumprxjudieiumexpertifunt pofteriCaefares, q.uorum Regalia, & Imperatoriae Dignitati ad-nexa, prafertim in partibus Italiae, diftraxere Anteceflbres.Ideb ne res in ultroneu pefTimum-que exemplum abiret amplitis 5 ipfipofteriores Imperatores intercedentibusOrdinibus hanc fibi dixeruntlegem, de non alienando res Imperij. 18. Adminiftratio fiquidem Reipubficse ad Principes , Regčfque pertrnet, fed Kes ipfa Publica ad omnes. InGallia certš (curnon m Imperio? ) Parlamentom incumbitmuneri Regij; Patrimonij (Domanium vulgb di. cunt) confervatio : Ut aHquando palam in comitijs Rothomagi conteftatus eft Lutetiani Parlamenti ablegatus. Lege quippe Regia cavetur^ ne Reges Galliae ullam Coronae fuac partem fineComitiorum , aut Parlamenti con-filio diftrahere valeant. Cui cumCarolus VI. femel contraveniftet y partčmque alicujus Pro-vinciae cefliflet Comiti S.Pauli f illico Senatus Parilienfis pro vetere Parlamentorum jure in. ter LIBER II. m terceffit, ac pronuntiavit Regij Domainij nullatn fubfiftere ceffionem, quod ad a&a deinde relatum fuit. 19. Francifcus L eum in captivitate Madritana Carolo V. fpopondifletBurgundiam, ceffifsčtq^ clientelam Flandriae, ut nulla impofterum eflec, atque omnejus in Italiae Status: domum redux refpondit, jurejurando fe prohiberi, quo inun-čtione Regia fanciverat, fe abfquc aflenfu Co-mitiorum nec Burgundiam, nec ullum oppidu extraditurum: Comitiorum autem Patres, Pro-cerčfque uno ore, Sc corde dixere: Rege nul-lum a Francia membru divellere pofle. Eiusmodi tenax cautela magls reddit confpi-cuam Majeftatem Imperantis,quam illaCaroM IV Csefaris infamis liberalitas,yelmagis inglti-vies, qui una cina abfumpfit Regnum Arela-tenfe, illudq; in hospitalitatis mercedem Carolo VI. contulit, mutilato Imperio innobihfiima illius parte. Ex qua caufa necefle fuit provi-dere Reipublic*, Sc legam frano contmere im-modice Imperantes. Nam boni Principes in falutem Reipublicae confervandam iibi quoque Sc fucceflonbus leges dicunt fciunt etemm K na coi* ^ ARCANORUM STATUS ■collapsa, vel titubante Republica Imperantis quoque Majeftatem collabi, vel titubare. Caput etiam in casteris membris dolet. 20. Ex dičtis hanc eruimus veritatem : Imperatorem, quamvis prascipua,Or-dinum confenfu, expediat; Majeftatem nihilominus Monarchse folum retinere. Comitia namque Ordinum, ut ex cujufque gentis liquet hiftoria, funt ufu com-munia; quorum frequentatio, Hvfc fequeianihil minuit de Majeftate Regum. Ut Tacitus libro 3. de Servio Tulo dixit : San£lorem legum fuiffe, queis etiam Reges obte m pere nt. Profečtb Monarchia fat in illo comparet, li Caefar ea, quae in Comitijs communi conlilio peraguntur, folus decernat, jubeatqj quemadmodu indicant voces illae: AdMan- datuDomini Regis in confilio Imperij. Deinde quid amplius efle poteft, qukm in Republica, fumma pollere poteftate, & aliud fupra fe PoliticumImperium non habere. Paucis conficio: Imperium, poft- LIBER II. 281 poftquaelečtus eft,Imperatoriseft,&;qui virtute poteftatis a DEO fibi conceflae imperat, is fua virtute imperat, non aliena 5 licet hac utatur tan-quam adiutorio. Nonfufficit omnibus,unus j licet poteftate valeat, viribus haud valebit. 21. At obftrepit Hypolitus folita in Gefares (praecipue Auftriacos) procacitate. Si de fta-tu, (ait ifte) vel male adminiftrato Imperio ra-tioexigatur, & de Imperatore deponendoaga-tur, Palatinus Judex competens efle videtur. Somniat hocHypolitus,nonprobat : ex nulla id conftat lege fundamentali, nulla nititur au-thoritate, nullo exemplo ; fed hominis in Au-ftriam pervicacis protervia. Nam in degra-; datione Wenceslai, Adolphi, aliorumque pau-coru infeliciu Csefaru ml amplius egit, nullo ma-jore jure aut fuffragio pravaluitPalatinus, quam cxteri Elečtores: imb omnia Antiftitis Mogun-tini authoritate, propofitione, &defuper uni-tis Elečtorum confilijs adra, ventilata, &pu-blicata legimus apud Cranzium, Cufpinia-num,& alios. 22. Non tamen refragamur aliquod Palatino judicium 3 fedeopa&o, ut fecundum Aureae Bullae textum Judicium illud non alibi, Nnn 2 prae- 282 ARCANORUM STATUS prseterquam in Imperiali curia, ubi Imperator , feu Romanorum Rex prasfens extiterit , exercere poilit. Exquibus rečte perpenfis verbis, judiciu hoc, cum in curia Caefarisa Palatinofieri debeat, vi-detur vel ex delegatione , vel ex arbitrio efle magis Caefaris, quam ex legis neceflitate. Pa-latinus non eft Judex Csefaris, qua Crefaris, fed quaCxfarispermittentis 5 in ijs videlicet, ubi Imperator impetitur, aut convenitur, nonut Imperator , fed ut privatus 5 II ex contračlu, vel quafi obligatus videatur. Nihil enim obftat Majeftati Regnantis, quinačtuum fuorum libi Judicem conftituat. Sic Imperans fibi imperat, & tanquam agens in ieipfum agit. Aliud quip-pe eft, invitum agere ex alterius arbitrio 5 aliud, permittere fe alterius arbitrio. Itaagendok nul-lo pendet, fed ex fe agit. Neque facile Re-gnum aliquod inEuropainvenies, ubi Princeps fiipremus etiam inter fuos Vafallos non pro-prium fortiaturforum. Parlamentum Parifien-fe iundatam habetpoteftatem judicandi Regem ačtive, & paftive; non quidem quoad Regias funčliones, fed quoad priyatos contračfcus. Regni LIBER II. -283 Regni Proceres caufascognofcunt Regum Sveči«, Sc Dani«. Poloni« Regem judicantRegni Staroft«, Sc Ordines. Non propterea tamen tales Judices ullatenus Majefiatem, aut Jmperium in Reges confequuntur, quia non ex fe, fed vel ex more antiquo, vel lege Regni, vel ex ipfius, in quem agunt, communicatapoteftate. 23. Aberrant quoque longe illi, qui exifti-mant, qubd Status Jmperij a C«fare juaicialiter, vel extrajudicialiter gravati, pofTmt ab hoc ad Palatinumprovocare, Sc appellare. Pnepofte-ra foret h«c judicandi ratio j defcenfus, non afcenfus: perverteretur omnis ordo, ubi a Su-periorelicebitadinferiorem recurrere. Ad Su-premum tantbm datur provocatio extrema. Bulla aurea non loquitur de caufis litigiofis,quas Caefar jam definivit,fed pro quibus ipfe i m-petitUS fuerit. Hinc refert Gerardus Roohift-ad Annum 1443. quod Caefari controverfias, quascum Helvetijshabebat, velad Principum arbitri u, vel ad Elečtoris Palatini judiciu remit-tere integru fuerit. Meminit idem cujufdam etiam fcripti Donaverdici, qubd Rupertus Pa-latinus coram Carolo IV. privilegiu fuum (alijs Nnn 3 etiam I84- ARCANORUM STATUS etiam Imperij Principibus ufitatu ) de noh avocandisabiffiediatojudice fubditis ediderit, cui autem contravenerat CarolusIV. in caufa Comitis Sponhaimb, quem Jmperiali fententia jam condemnaverat in prajudicium Palatini, qui erat immediatus judex Comitis. Visd autem privilegio retračtavit Caefar fen-tentiam fuam, & caufam remifit ad immedia-tumjudicemfalva appellatione partium ad fo-lium Caefaris. Dehisfatis 24. Jam ad Arcanum aliud Jmperij, Sc lon-gequidemmajus accingor,videlicet Elečtio- nem, vel Succeffionem Caefaris. Va- riatum inhžcfspe: k CaroloM. ufque ejufdem ftirpis extin<5fcionem videbatur Imperium fucceffivum l licfcttamen femper requireba-tur Principum fuffragatio. Adeo Jmperium hoc Occidentis, cumprimum caeptumeft, li-bertatem fuam ita coluit>ut non, nifi acceptos haberet Caefares. 25. Poft exceflum Carolinae ftirpis reaftum-ptum fuit jus ftričfcioriselečtionis, qukm olim. Veriim rurfus Anno 11.27. Succellio placuit H en. LIBER II. 2% Henrico VI. 8c quinquaginta duobus Jmperij Principibus. Ifti enim cum expertb haberent, propter mutationes frequentes Caelarum, mul-ta Imperium perpeflum mala : & priufquam fuffragia Principum in perfona Imperatoris convenirent, limultates,odia&fačtiones oriri, elečtionem protrahi, animos exacerbari, hofti-litates confcifci, acinde ipfum Imperium peri-clitari: falubrius in rem arbitrati funt, ut dein-ceps fublata Ele&ione fucceffio rurfus, qualis erat tempore Caroli Magni, ftabiliretur in Imperio: itaut qui propinquiorImperatori,idčm-que ejus fucceflor etfet, confentiente tamen in ejus perfonam populo, 2 6, Quod pofteriore ufu iterum immutatum, &quodante centum & aliquot annos priiis in comitijs Wormatienfibus,Anno fcilicet 1077, legeRegia declaratu fuerat$rurfus revocatu,& inter arcanalmperij habitu ; UtRegia Po- teftasnulli perhaereditatem,ficutfue-ratantšcon(vetudo,cederet: fedfi-liusRegis, etiamfi valde dignus effet, per elečtionem fpontaneam magis, quara 2$$ ARCANORUM STATUS quam fucceflione filius Rex proveni-ret: fi vero non eflet dignus filius, vel fi nollet eum populus, quem Regem facere vellet, haberet in poteftate po-pulus. 27.H2C conftitutio intabulas redačta, fačto ipifo jam olim viguit,tempore nimirum Caroli Magni, ut Theganus luculenter in libro de ge-ftis Ludovici Imperatoris e. 6". hifee feribit: Ca-rolus Imperator vocavit filium fuum Ludovi-cum cum omni exercitu,Epifcopis, Abbatibus, Ducibtrs, Comitibus, i!fque loco pofitis, grande habuit colloquium cumeisAquifgrani inpala-tio, pacifice, 8c honefte commonens, ut fidem erga filium fuu oftenderent, interrogans omnes, a maximo ufque ad minimum, fi eis placuiffet, ut nomen fuum, ideft Imperatoris,filio fuo Ludovico impertiret. Ita Theganus. Profequi-tur autem Eginhardus Caroli M.Cancellarius, & gener : placuic hoc confilium omnibus, qui aderant, magno cum favore : nam divinitiis Carolo propter Regni utilitatem videbatur in-fpiratum. Habet enim pvtftipuam Majeftatis nvmntia illa certis Familijs, &Stirpibus divinitiis '.....r.iBF.R ii. ~ % Wkuš permijfa gubernativ, meritortimqucPrinci-palium per feriem propagata continuatio. > 28. Aletrum Arcanum non pridem a Prote-ftantibus Principibus fuggeftum in coronatio-ne Ferdinandi III. Ne fupremus Jmperij Magiftratus impofterum in una Fami-liadiii continuetur, & non plures, quam tres, iucceflive Reges ex illa fu- fcipiantur. Ut videlicet intemerata mane* retinperpetuatemporalmperatoris eligendi libertas , nevfc amplius Imperium velut ufucai ptum videretur. Primum arcanum fua rationc nititur, & tolerabile eft: alterum excogitavit livor, Sc Franciae in Auftriacos odium. 29, Interim velut compertum habemus Ga-roli M. pofteros regnaife in Occidentis Imperio annos centum & decem: Saxoniae Duces fupra centum 5 Franconiae centum & duos 5 Svevise fex fupra centum: & tamen femper manlit li-bera Gefaris elečtio , libera Ele&oram fuffia-gia, nec ideo unquam ceflit in dominatum Gcr~ maniac libertas. Auftriacorum faecula cxpero kRudolpho I. Habfpurgico: paululum inter-rupta ab Adolpho Naftovio; fed rurfu? conti- 5 Ooo nuata M ARCANORUM STATUS nuataper Albertum I. lilo enimab Elečloribus obVenerem,& perjuria, fafcibus Imperialibus fpoliato, in Solium pofuere Albertum primum Auflriacum, bisCaefarem, quia non iolbm in Csefarem ( fera Elečlorum pcenitentia ) crea-tus, fed ipfum Adolphum ex-Caefarem aemu-lum, ferro eaecidit, Imperiumque fibi Elečlorum fuffragijs jam priiis,uno obnitenteMogun-tino, debitum, vindicavit. A praematuro Alberti triumphatoris exceflu Imperium in varias fačtiones divifum, fufFečtis aliquot Imperato-ribus, rurfus adAuflriacosredijt, & ab Alberto II. ufq; hxc tempora tribus ferme faeculis Aqui-la Romana inter Alaudas Auflrise incolumis perftitit. Nemo ex Auflriacis intrufus,omnes vocati, liberfc elečli, coaeva fibi Cermaniac li-bertate, federe ad clavum Imperij veri Cacfares. Nequaquam fuccumbit neceffitati elečlio, qua publicae utilitatis ratio exigit. Qubd Piaflorum, quod]agelonum Familiafucceffivfe rexeritPo-loniam, non hxc ideo Regnum elečlivum effc defijt. Hungaria, 8č Bohemia, olim Regna libera,niIiilominus deferebant fceptrum uni in feros ufque nepotes, ut eonflat ex Annaiibus utriufque gentis. 30, Ob- LIBER II. it? 30. Obftabit fortb Kic Apoftolica Authori-tas in cap. Venerabile. extra. de elečt. ? Emana-vit capitulum hoc, cum in Imperatorem lege-retur Philippus: textus ita perhibet: Si praedi-6tusDux Philippus Imperium obtineat, liber-tas in elečlione peribit, & tolletur czeteris fir ducia obtinendi Imperij. Nam 11 prout olim Fridericus Conrado, velHenricuspoftmodum Friderico, lic nune Philippus Henrico (omnes ex Ducali Svevorum familia ) fuccedat, videbi-tur Imperium non elečtione , fed fuccefiione deberi: chm non nifi de domo Ducuni S veviac videatur aliquis ad Imperium ailumendus. Prce-cautio erat hsec Pontincum Innocentij & Csele-ftini, qui canonem hunc fabricarunt in prome-ritum odium ftirpis Friderici iEnobarbi, ex qua furculus erat Philippus. Improperabant enim illi Henrici fratris, & Patris caufatas Ecclefiae moleftias, contra quastuebatur Philippus fe innocentia fua, nolens ferre nec iniquitatem Patris, nec fratris. Tandem Bona Caufatrium-phum egit, & non obftante canone pofl: obi-tum Cseleftini, data infiiperfilia Maria in uxo-rem Richardo, fratris Pontificis Innocentij filio, obtinuit, tenultque Imperium. Etenim Ooo z non ARCANORUM STATUS non peri t in fu cc elito ne libertas,fl de novo femper eligiturTuccefTor. 31. Memorabile, 8c appofTtum dičturn fuit Moguntini Archipraefulis, qui priori feculo Regi Matthiac Auftriaco jam jam coronando, 8c ad Altare prius praeftito j ur amcnto I mperatori-bus folito, fiiblime pegma confcendenti dixit: Sta, & principem locum tene, non haereditario jure, fed fuffragio Septem-Virorum tibiattribu-tum. Prsecavit optimus Antiftes, & contrarian-tium os obturavit, ne videlicet SucceillO putaretur^ubi Matthias, Maximiliani Imperatoris filius, & Rudolphi. II. fra-ter ex eadem domoad Jm perij guber-hacula eligeretur. Jus enim omne fucce£ fionis eliditur per Elečtorum libera fuffragia. Qui eligitur, etiam fuccedit, fed non fucceflio-nis jure 3 quod omnem elečtionem excludit. Nafcitur fuccelfor; quaeritur eligendus. Quid inde libertatis deperdes,fiex eodem horto faepius plahtam legaš, quae tu* prodeft Saluti. Anideo eontagiofa illa domus, ex qua pluresprodiere Heroes, plurimique in falutem Germani* libertatis i LIBER II. m tatis, fa6H Caefares. Veftigia terrent, exempk inovent. Nondum veftigia Auftriacorumter-ruere Germaniam 5 fed exempla movere, ut in eadem domo quxrerent, invenirčntque optimos Imperio fucceftores. 32. Hiftorica deinde veritate nitimur5 & ex ca arcanum hoc eruimus: Rard i n I mpera-torum elečlionibus genus AntecefTo-rum prseteritum: & ubi hoc negle-ftum, femper in le mille calamitati-bus collifum fuit Jmperium. Quid jetate illa in Germania, & Itatia calamitolius, qukm ubi poft Francam, & Svevam extinčtam ftirpem Aquila Romana Kine inde inFamt-Iias varias, Saxo nicam, Neapolitanam, & Si culam, Holandam, Caftellanam, Anglam, Hab-fpurgicam, Nafto vicam, Lucelburgicam, Ba-varicam, Bohemi-cam, Moravicam, Pannonica vagabatur: doneč in Auftriaca tandemeon-quiefceret, iblq^iibi exxdificaret nidum. Quam graviain vifceribus Imperij bella, quanta inter. Ordines tunc extitere dilfidia: quam impunfc: graflabantur latrocinia publica; quantx fuc- Qoo 3 cefserfc a ARCANORUM STATUS cefsere Imperij direptiones, abalienationes, feu-dorum mutilationes, & Anarchia magls, quam vera gubernatio. Lugetetiamnumattritastunc vires fuas Germania, aliquot deinceps fkculis vix reparatas. Mutilatum fiquidem, & longfc diveriiim, qu&m fiib primis erat Imperatoribus, videmus nune Imperium: profanatum anti-quumdecus,& inexterostransmiftajura: divi-{am, quac inuno erat, in multospotentiam: ademptum Imperatoribus patrimonium,unic& nune Auftriacorum potentia fufFultum, ejus-que Regnorum & maximarum ditionum viri-bus fuftentatum. Multum requirunt impen-fx Imperatoriae ad Auguftale fceptrum cum de-core mftentandum. Regnis hic opus eft, 8c the-fauris. Nihil inde libertatis deceftit Imperio, qubd Principes Elečtores tam ob evidentem utilitatem Imperij, quam ad illud fuftentandum magnarum virium & impenfarum neceflita-tem, nevidelicetmillepericulisrurfus involue-returpax&laluspublica,£ re communi judica-verint, Auftriacos iteratb ad clavum Imperij (fufFragiorum tamen plena libertate)aftumen-dos. Nondeperditurvoluntatis libertas$ dum, quod melius eft,illa amplečtitur. Vana illa funt libersr liberae elečtionis encomia, exquibus periclitari pofletRefpublica. Contra torrentem necefll-tatis publicse, aliarumque emergentium caufa-rum ire, magis vefanum, qukm liberum eft. Elečtio libera, ut rationabilis efte mereatur, ex-pendere debet praefentisrei commoda, Sc emo-lumenta, quse inde Refpublica capere poteft; avcrteredeinde pericula, in quae incidere pro-nura foret: fechs libertas illa imaginaria necef iitate involuetur pericKtandac Reipublicse. Rationi debet fubjici elečtio: illi, {I hanc fubdide-ris, nunquam fraudabis libertatem. 33. Meminit adhuc Germania infaufti illius inter-Regni poft exce(TumRudolphiHabspur-gicij&neglečto Alberto, qui Rudolphi eratfi-lius, fufFečium Adolphum Naflovium. Hunc deindb (utfuprk jam diximus) praelio vicit,fu£q; manu ferijtjAlbertus, haereditariae fucceffionis praetextu utens,aitTrithemiusad Annum 1292. Quem praetextum deindefopivere capitulatio-nes ab Auftriacis fufceptae. Hinc ex arcano Ordinum Imperij; Haereditarias fucceffionis metu capitulationes eximunt. Nam int^r fundamentaies Germanih leges le- i94 ARCANORUM STATUS recenfet Miinfterus, hanc fuiffe, ut Csefar fe fir-miter Imperio obligaret,ac moderationem cer-tamRegiminis repromitteret, cumprimiim ad rerum gubernacula acceptaretur. Haec illa celebris eft capitulatio, quae infringit omnem fucceflionis neceflitatem: illa jus omne funda-mentale Imperij comprehendit, Sc univerfos Ordines tantis communit libertatibus, ut nulla unquamImperatorispotentia eis formidini efte valeat: quemadmodum viceversa nifiaccedat Imperatoris Authoritas, & inftručta opibus, atque armis potentia, nunquam inter Status & Ordines Imperij, tot privilegijs,tantaque liber-tate luxuriantes magis, qukm provifos,conftans manebit pax& tranquillitas. Hxc capitula* tionis columna fat fuftentat libertatem Germa-nix, &c convincit Auftriacorum fucceffionem minime efle haereditariam, fed fpontaneam, li. beram, & ab Elečtorum fuffragantium arbitrio omnimode dependentem. 34. Verum hxc capitulatio decora fitCsefari, tuta Ordinibus, clara intellečlu, ufupoflibilis, & non Gallicis chjmeris referta, ut cum fenfu vidimus in capitulatione Leopoldi. Quid, ob-fecro, Gallis apud capitiilationem, ut taritum LIBER II. 29? ex ea faceflant negotium ? quid illis in rebus Imperij ?forte hoc, quod tot Status & ditiones Imperij ufurpent,& aliud non intendant, quam ut membra a capite dividant, divisiimque Imperium defolent ? ut multoties fecere. Qais il-los conftituit Germanic« libertatis defenfores? corruptores potius, Sc raptores Provincia-rum. Experti hoc noftro xvd acerbe querun-tur Imperij Vafalli. Gallica denique umrpatio Sc Tyrannis adhuc omnium oculis ita obver-fatur, ut rečlfc rem perpendenti, quod Turcis animo eft in totamChriftianitatem,hoc Gailis inGermaniam efte, liquidb exiftimandum lit: Sc ego id cum gravi Viro exiftimo. g^.Habent quidem etiam exteri Reges, quod loquantur in rebus Imperij, jurčque voti in Co-mitijs ferendi refpedru fuorum feudorum, quae poftident, fruuntur: ut Rex Hifpaniae propter Belgium 5 Sveciac Rex propter Pomaeraniam. Quod ipfum in non leve periculum cadit libertatis Germani«, ne prsepotentes ejufmodi Status fenflm 8c per intervalla, ut erinaceus, fpi-nas exerant, Sc varijs prsetextibus (ut Galli fpecie dependentiarum fecerunt) extendant Pomaeria fua, oppreflis debilioribus ftatibus, ^ Ppp ibfque 29 ; Fra- i J i LIBER It Fragilis eft omnis potentia, qu« ex fe nonfub-fiftit. Nullum ampliiis Caeiari in Imperio pa-trimoniumeft: ex fehabeat illud, oportet. Cac-terum ludus erit, & fabula, ut fuit Adolphus, &alij. Hoc aevo fufficit magna illa authori-tas, qu* Regnantibus ab Imperio accedit, mul-tique auxiliorum prxtextus. 48. Regnatrix Domus nullo un-quam modo offendat Ordines Imperij, praefertimElečlores; &oflenfos reconciliare fibi fatagat. Eas autem Familias, quibus innatum, &vetus eft odium in Domum Auflriacam, non exacerbet magis, led beneficijs eas fibidevinciat, comiterque habeat. Nullus tam exiguus hoftis eft, qui non graviter offendere poffit. Adverfantibus fubditis nec dib regitur, nectutb. Amor fubditorum Regna dat Regibus, & Reges confcrvat Regnis. Amoris vinculo fibi Regnatrix domus longum firmet;Imperij folium. Si amor Ordinum fuf-fragabitur , nullus in adversiim quidpiam au-debitlivor; HucfacietS iiRegalia,&preemi- nentias 3*6 ARCANORUM STATUS nentias Principum, & Ordinum auxerit magis, quam minuerit,fčque nunquam oftenderit af-fečtare feuda Imperij, aut Bona Ordinum. 49. Se arbitro Elečtoratus vacantes conferantur, pradertim Ecclefiaftici. Neminemdejiciat facilfc gradu fuo, praefertim Elečtorali dignitate & poffefTione. Quia fimi-lia jam vidimus fuiffe caufam ingentium mo-tuum. Dignos,acconfpicuos evehat in Principes Imperij, ut fi c plura fibi devinčta habeat votaincollegio Principum. Omnibus aequam adminiftret Juftitiam 3 vindicati vam autem par-cifTime r & magis indulgenter exerceat. Debi-lioribus afllftat contra potentiores ; fed ea tamen ratione, nepotentiorem addefečhim , vel infe concitet. Impediat pačta gentilitia, ne in unam omnia concurrantfamiliam, fed quacque ftentveteri fuo jure & pofTcflione. 50. Poft conciliatum fibi amorem, & bene-volentram Onjin^im,- etiam providendum efl de Authoritate, quae bafis eft, &coloflus omnium Imperantium. Utplurimbmautem con-fiftit in opinione, quae de unius kabetur •Potentia, viruse, & meritis.. Ad LIBER II. 311 potentiam refertur magnitudo, 8c amplitudo Regnorum & Statuum, ut fupra dičlum eft. Ad virtutem reducuntur omnes dotes tam internat, qukm externae animi 8c corporis: prae-fertimPrudentia, Clementia, Genus &Robur. Ad merita fpečhmt ipfa egregia facinora, be-neficia, tamavita, quam propria, quibusom-nibus ad invidiam abundat Regnatrix Domus Auftriaca. 51. Authoritatem huic domm etiam concilia-bit Fortuna in expeditionibus primis: ut Leopoldo in expeditione Polonica & Danica, & Jofepho in Italica, Rhenana & Befgica: deinde Metusaliquis reverentialis, quemfacil& Ordinibusincutiet, fi interdum fe exhibuerit fe pofle nocere, fi vellet: & non nocuifle, cle-mentiae potiiisinnatac, quam neceftitati adfcri-bi debere. Scimus etenim a Friderico I. deje-čtum Henricum Leonem 3 a Sigifmundo, Eri-cum 5 a Ferdinande, Palatinum. Multum enim intereft invifos non kabereElečtores, aut invifis fubftituere gratos. Paucis comprehendo cučta; Ita fua attemperet Regnatrix Domus, ut univerfim Imperij Ordines cre- Rrr dant, 312 ARCANORUM STATUS dant, hanc ef7e illam Domum, quas Imperio non tam pra2efTe,quam pro- deffe veli t. Hoc autem Ordines praecipue ex libertate comitiorum obfervabunt$ fi nimi-rum viderint: Omnia communicato inter Imperatore,& Ordines confilio, comitiorumque fuffragijs deliberari, decidi, declarari. Quod ipfum Imperantis bonofiet,promptiores inobfequium habiturus Ordines, & fubditos. Nolunt quippe Ordines Imperij Tarquinios, nolunt Julios. LiviusTar-quinij, & Dion Caflius Julij defcribit vitia, & depofitionis, & neciscaufas: nimirum,qubd traditum a prioribus morem de omnibus Sena-tum confulendifolverint, domefticis confilijs Rempublicam adminiftraverint, bellum, pa-cem, fcedera, focietates, cum quibus volue-rint, fecerint,diremerintque. Invifa hxc funt, & multis difcriminibus obnoxia, five ex voto cedant, five non. Carb emerunt Ordines olim Iibertatemfuam,ide6que fibi in quibufdam te-naciter profpiciunt. 5:2. Primum eft: illa jam fepius memorata Capi- Capitulatio, qua vinculatur Rex Rodi anorumirivimcontračtus cumOr-dinibus?eftqueiftadeincepslmperan-di norma unica. 53. Alterumeft: Non finunt Ordines fe excludi a Republica. Volunt reipfa manere hujus participes, ut ab antiquo aequum fuit, & deinceps mos obtinuit. 54. Tertium; Sicutincontaminatam volunt Casfaris Majeftatetit, itafuo-rum privilegiorum immunitatem in-violatam. O&r colatur,utprimus & fupre-musa Statibus: Status foveantura Caefare, ve-lut Patre, 8c cumulatore gratiarum. Alienos prseter Oefarem non admittant Arbitros fuo-rum diflidiorum, nec cum exteris facilb paci-fcantur foedera, nec ih Imperij vifcera immitti finant extema auxilia , qux nunquam nifi in commoda fua mitti folent, ufu jam receptoj cum jačhira eorum, adquos mittuntur. Ex-periantur jure magls, quam Marte5 & in pačiš puhlic« turbatores infurgant omnes. Haec Rrr 2 • omnia 3i4 ARCANORUM STATUS omnia continetlexfundamentalis, Aurea vide-licetBulla, fedvixunquam obfervata, nifl ubi pulfari poteft Gefar. TT- Quarttim: Simultates intra Csefa-rera & Ordines fiimmum exitium Reipublicae inferunt. Aliqua diffimula-tio intra Oefarem & Ordines lit, oportet: ea ra-tione videlicet, ut Status reverentia dučti non qu*vis male interpretentur in C*fare, nec Car-farvirga utatur ferrp,fedcomiter fe habeat er-ga fuos fideles Status. Ifti non facile fe oppo-nant Csfari, fedvquse extra capitulationis formulam a&a , 8c contraventa efle videantur, gravaminuminftarfupplices proponant, cau-&fque refundant in Miniftros, Csefar verb, ne Ordines aut MiFe, aut Iredere videatur, nego-tium quantocyus in deliberationem fufcipiat, ut £ re vifum fuerit, vel protrahat, vel fu-fpendat, vel componat. Status nolunt videri riegligi a C^fare, nolunt praeteriri, faepe illis co-mitas fufficit inlocum Juftiti*, & fi obfervari videantur. S6. Quintum: nec fortius telum eft adversiis fervitutis periculum -y necfir- mamea. LIBER II, mamentum ftabilius antkjuas liber-tatis, quam concordia inter Ordines. Divide & Impera, volupe eflet infidiatoribus Germani* libertatis : & Domus Auftriaca pro viribus cooperata eft femper, ut Status Imperij concordes forent. In flagrantiflimis illis difli-dijs, Smalcaldico prsefertim Bello, qu* fpes re-conciliationis, vel unde affulfit, nifi ablmpera-tona Authoritate, qu* pacem illamReligiofam tam dextre confecit ? Iniqub obganniunt Galli Carolum V. fovilfe inter Imperij Elečtores,& Principes difiidia,ut ex infidijs facilibs obruifiet omnes. Machinatio fuit hxc potius Gallica, fed nunquam prorumpere aufa vivo Carolo, qui circumventiones Gallicas femper praeve-nire noverat. Multoties quidem (non diffite-mur) vinci poterant Status Imperij inter fe di-vifi, & plane fubmittiG*fari, nifi pacem magls coluiftet, & antiqu* fu* modefti* meminiftet Regnatrix Domus. Novimus, ad qu*feobtu-leratFerdinando II. Fridlandus Dux. Divifum toties infe Imperiu jam pride ex eftato divino fuiflet defolatum, &abAuftriacis occupatum, nifi ejus libertatem non minus *ftimarent Au- Rrr 3 ftriaci, 316 ARCANORUM STATUS ftriaci, quam fervitutem procurarent Galli. Tot inteftinaGermaniacBella abunde probant rarb inter fecokaerere, aut cohaefi fle Imperij Or« dines. Alter hbc, alter illuc trakitur privatac rei ftudio, falus autem Publica negligitur. Vi-gore conftitutionum Imperialiumtenetur unus Circulus alteri affiftere, &communibus viri-bus turbatores pacis perfequi: fed quam fegni-terhocfiat, & quam farpe intermittatur,paiam eft. Torpemus in alienis rebus defendendis, quia exiftimamus aliena non concernere cau-fam noftram $ concernunt autem caufam Puhlicam, qux neglečta, omnia deinde mala in vehi tintotum Imperium. Hoc certo certius: quamdiu Ordiries inter fe cohasrent, tamdiu nihil habent qudd metuant a Cadare avijtas fuas libertati: at fi inter fe?& etiam eum fuo capite cohae« ferint, nullam Mundi Potentiam reform ide nt. 57.Sexthm r ne negligant in Elečlio-ne Csefaris An teče/forum genus* cbm hoc contra Imperij conftitutiones non lit $ fie- ■ riqueL ffquc pofTit liberis fuffragijs, praecavcrfque ca-pitulatione omnis abufus j niilaliasfubirema-lint mille difcrimina. Non fe perverti finants fcandaloso illo, livorlfque pleno Hipolithi cu-jusdam aLapide ( fortb commentitium nomen eft) Auftriacam Familiam invadendi, & extin-guendi confdio ajentis : Auferte&eripiteCae-fari,qux Cxfaris funt: eijcite illum, detrahite ipfi omnem obedientiam&c. ut refert Speide-lius. Pudeat virum tam nefarij confilij. An hoc confonum erit divinisliteris, RedditeCaefa-ri,qux funtOefaris ? an membra nečem infe-rent capiti ? anconipirare licebit Vafallis inRe-gnantem Principem, ejufque tam emeritam Domum? Quid exinde Imperio eventurum čredam, quam quod anterioribus faeculis,ante-quam Domus Auftriaca adclavuconftanter fe-derit, jam fuprk hiftorica veritate enuntiavimus, femper mutatum, alteratumque fuif-feStatum Imperij, mutato Caefarum genere. $8. Geterbm quam impudens (it Hipolithi conatus, vel inde liquet: qubdexSacro Romano Imperio, quoSacratius &Illuftrius inMun- do 3i8 ARCANORUM STATUS do nihil eft, geftiat leviš homoconftituere unam Rempublica priuata, qualis forte eft Battavica, autHelvetica: eb enimtotafcripti ne f ari j ratio collimat. An tot Imperij Regiae Familiae, tamq^ innumeri Principes fe ad more Battavoru com-ponent, vel in fortem redigentur Civium ? Regij animi fupra communem fortuname lučVari volunt: ad majora femper afpirant 5 dedignan-tur, quidquid infra fumrnam dignitatem eft« Satprovifum eft Germanih libertati tam comi-tiorum facultate, quam in leges aureae Bullae, 8c capitulationes jurata Regis promiflione. Quae inOrbegens tanta fruitur libertate, quamGermanih Principes. An fors major Battavize libertas ? publica quidem illa eft quoad totum corpus, non privata quoad membra. At Imperij libertas non follim in toto corpore eft maxima, fed nec minor in quovis membro& Ordine Imperij. Csefar quotq.uot Ordinibus, quotquot Principibus. r quotquot Dinaftis, totidem Regibus imperat. 59. Septimum & ultimum Arcanum : ne venalis fit Elečtio Casfaris. Ut fuit Wenceslai. Carolus enim IV. ab Elečtori- bus LIBER IL m bus fuffragia coemerat,expenfis in fmgulos Eie-čtores centum aureorum millibus. Cum verb is tantam pecuniae vim in promptu non haberet, fex&decem Imperij Urbes, pignoris locb,illis ceflit. Quam indigne hoc ačhim, eventus do. cuit, Degradatio nimirum Wenceslai in-dipni Caefaris. Sacra res eft Imperium, ex-fuperat omne pretiumj foli Virtuti & merito debetur. Tunc crediderim non efle libera Elečlorum fuffragia, ciitn ea Auro corrum-puntur, non autem ubi Anteceflorum genus ex przefenti Reipublicse utilitate fpe&atur. OBSER VATIO XXIX. Arcance Artes, quibus Corona Fran- tiče infidiatur Juftriacb, maxime in Imperio. i TpHemiftocIes vixit inglorius, ufque dum I Miltiadesapud Maratonam feiici pneho fudiflet Perfarum Satrapas. Exinde aemulatio-ne contračH maxima egitille, &tulit tarifo iteratb clamitans: Vitforia Militadis, t?cc dor-mire me fmitynec Perdere ampltus momentu™ J Sff tempom. 326 ARCANORUM STATUS temporis. Gallia prioribus aevis, aut laboravit domefticis cladibus, aut quievit inter illecebras, fub aliquot Regibus, ferme ingloria : ufque dum rila ab excefluprae maturo HenricilV, fub duobus LudovicisXUI. & XIV. Rem Auftria-cam in immenfum provehi videns illicb exar-ferit, a£mulationemaximain gentem, gloria & fačfcis fibi aut fuperiorem aut aemulam. Adeb. trophaea hujus excitant illius fpiritus, & gloria Auftriaevirtute&: merito fibi comparat odium Galliac. 2. IpfcfateturSummus Franciae MinifterRi-chelius in hifloria de fuo Minifterio: Chriftia-num Orbeminduas dividi fačtiones, ut rerum fumma, Principumquealiorum fortunae, pe-nes Auftriacum fint, vel Gallum. Alteruter aggreflbrprovocat JEmulum quocunque con-filio. Caufam rečte attribueris aemulationi, quae a fieculo ita adolevit, utalter alterius incre-mento doleat. Putat ille, & ego utrique efle caulam : fed inverfo Richelij fenfu. Ambitio-nemvidelicet efle Galliae, & neceflitatem Au-ftriae, Hrecdefendit fe, offendit illa. NamAu-ftrixfuorumRegnorumProvinciarumque,qux omnia vel haereditatibus,Succefilonibulque,vel LIBER II. 321 Nuptijs, vel Gefarum nomine habuit, confer-vationem fpečbat j fuaque emolumenta qu«-ritin Infidelium terris. Francia verb pneter Avitorum confervationem multa aiiena ufur-pavit, &, quae libera olim fuere Principum do-minia, coron« ita inferuit, ut nunquam amplibs feparari valeant: Incrementa autem fua aucu-paturin externorum Principum,vicinortimque ditionibus,utnotorium eft in Imperio, Belgio, Italia, terrlfque Hifpaniarum: & palam in Al-fatia non pridem Oenipontanis Archiducibus adhuc pupillis ablata , nuperimfc autem planfc NobilifTima urbe Argentina ab Imperio avulsa. Francia compledritur eos foedere, quicunque Auftriacis,velut talibus, vel ut Imperatoribus rebellant, aut refragantur,ut nune experimur in Hungaria, prius experti in Bohemia, in Duce Mutinenfi, Mantuano alijs. Auftria alie-nis non fe immifcet, fed ea, ad quae ex Imperato-rio muneretenetur, vix amplius adversus Gal-lorum infidias tuerivalet, nimirum Feuda Imperij. Denique nihil penitus eft, quod Auftria Franci«, fed prope innumera funt, qux Franciarapuit Auftracis,ne dicam S. R. Imperio. Europajamomnis ardet Bellis, pelagus Sff 2 ipfum 322 ARCANORUM STATUS ipfumobruitur claffibus, diruuntur primae ur-bes & munimenta, defoiantur Regna & Pro-vincix, fangvis Chriftianus undique decurrit in flumina: Omnia haec in vičfcimam cedunt aeiliulationi Gallicae, quxdomum Regnatricem Auftriacam, necparemiibi,nec fuperiorem cf-fc polle patitur. Varijs autem in hunc finem utitur arcanis , quorum pleraque hoc integro capite inftnliabimus non minus fideliter,quam breviter. 3. Primum Galliae arcanum eft Denigra-tio Domus Auftriac^e apud Imperij Principes, & Ordines. Huic infudavit Gallia in omnibus fermfc elečtionibus Caefarum eligendorum ex gente Auftriaca. Pal&m eft, ut vetera praeteream, ne-gotiatio Gravellae Legati Gallici tempore Ferdinandi III. 5 & ab excefiu Ducis Gramondi, & Marchionis de Frefnes in comitijs Franca-fortcnlibus. Qiiant3e ibi exciamationes inLeo-poidum noftrum Auguftiffimum, tuncRegem tantum Hungariae! quantae machinae, ut inter hunc, & ejus Patruum Leopoldum Guilielmu Archiducem ob Imperium vacans moveretur /Emu-, LIBER IL ^Emulatio. Volebantadfpečiem quidem ( cum aliter jam non poterant ) ex domo Auftriaca C*farem, aft non Regem Hungari* Leopoldu m, fed hujus nominis Archiducem: ut Im-peratorem nimirum haberent ridiculum fine Statu, line opibus, meram figuram & Galli* fabulam. Callebant etenim ftante Primogeni-tura Auftriaca, nullos Archiduci Leopoldo efTe reditus ( miniis Potentiam ) quibus fuftentaret cum decore Majeftatem Imperij. Et profečtb hucusque femper Galliam collimalle, aut C*-farem videre in Solio fine folo, Regnis & Pro-vincijs deftitutum :. aut, cum illi h*c fuerint, Majeftate & Poteftate per capitulationes valde * imminutum, plufquam compertum eft. Adeb Galli non verentur leges praefcribere Elečtori-bus, quem S. Romano lmperio C*farem pr*-ficiendum velint. Denigrationi accedebant querel* indefi-nentes Gallorum adversus Domum Auftriacam, quibus fufpečtam hanc Ordinibus Imperij reddere, ejus authoritatem atterere , Poteftatem imminuere , Galli* autem commodis, ne h*c ab illa unquam vinci, h*c verb illam femper vincere poilet, cautiftime providere H^tagebant. Contra 324 ARCANORUM STATUS Contra duo autem maxime intonabant: videlicet, qubd Auftriaci permittant Hifpano facultatem legendi militem in Germania : qubd magnas copias, imb exercitus in Italiam mittant pro Hifpano adversus Gallum milita-turos. Sic imbellem,ita torpentem ad alienos cafus, adeo defidem in tuendis Imperij feudis voluntGalli Caefarem. DEUM immortalem! quid fentiret Ludovicus, li tam abfona , tam hiuica, & indecoraRegi* MajeftatiLeopoldus oggereret, autexigeret a Gallia? an plus Juris Regi Franci* in res Imperij, quam Imperatori in res Calli*? an pro lubitu licebit Gallis con-tinuo movere Bellum in Hifpanos: C*fari autem prohibebitur, Jura,feuda, tk Imperij Prin-eipatus poflidenti opem ferre? Quanta impu-dentja, Bellainiqua alijs infer.e, fe autem tali« bus impeti, queri. Vere jam crediderim, quod Tacitus de Germanisedixit: Gentem hanc efle laborum & patienti* aflvetam , cum tantam infolentiam Galli* tamdiu inulta fufferre queat. Verbm examinemus vim querelarum Galli*, & palam conftabit plusquam exorbitans rei in-dignitas. Ultro concedit Imperator fe facultatem legendi militis Hifpano dedifle, quia hoc-. hoc de Jure fuo poteft 5 iiec ulla lege RegiS ( quidquid comminifcantur Galli) prohibitum eft. Imb Anno 1^76". conftitutione Imperiali Spirae fancitum eft: ut liceat in Imperio cuique externo Principi 8c Regicopiam militi« legenda dare, qui Caefarem rogaverit, fpoponderlt-que militiam confcriptam nuilatenus fe contra Imperatorem, Elečtores, Principes, & Or-dines Imperij, eorumque vafallos, fubditos, & Oientes ufurpaturum. 4. Similiter Anno 16*4. in Comitijs Ratisbo-nenlibus, communi Elečtorum, Principum, Ordinumque nomine idem declaratum fuit, cbmid non folum conftitutionibus Sacri Imperij nihil repugnet, fed etiam ufu, & obfervan-tia continua, nec unquam interrupta confve-tudine id conftet. Si jam fcoties Gallis licitum erat in Germania legere milite m, 8c inde inte-gros quafieducere exercitus, utique ex Inftru-mento Pacis: cur ex eodem inftrumento illici-tum erit Hifpano ? Quam inanem proinde Gallorum querimoniam efle, quisnonperfpi-ciat? Queri, conquerlque autem bene poteft Imperium, qubd Galli nunquam ab Impera-tore, ea, quadecebat reverentia, aut more, quem 32* ARCANORUM STATUS quem Imperij pr«fcribunt conftitutiones, ve-niam legend« militi« poftulaverint. Proprio tantiim arbitratu, non folum grcgarium mili-tem, fed primos exercituum Omciales, Principes , Comites, Barones ex Imperij vifceribus aceeperunt, eortimqtie opera in Gefarem, in Imperium, ejufque membra & vafalios f«vie-ru nt. Oculi omnium, maximelachrimantium viduaru, pupillorum, facrartimque virginum teftes funt 5 veftr£que vos, Omei Galli,de hoc coarguit confcientia. 5. Adhuc inanior altera querela eft, propter copias nimirum in Italiam trans miflas. Abfti-neat Franci« Rex ab invafione feudorum Imperialnim tam initalia, qufcm inBelgio : abdu-cat inde luos exercitus : idem faciet,&adefen-fione feMloruma;bfti3aebitC«fah Hujusmu-neri incumbis ex ipfa capitulatione, artic. 9, olim diftračta Italf« feuda revindicare, ergo multfr magls qu« Francia noviter aucupatur. Plufquam notorium eft aduobusquaii f«culis gravidos efteGallorum animos, quo unquam modoBelgio, & Mediolano potiri poftent (ne di-eutn.de Regno Neapolicano & Sieilia) ut vide-licetfibi v-iain jparare vulctknt ad c«teram fubi- u. .i gendarp- LIBER II. p7 gendam Italiam 8c Germaniam, indčque ftabi-liendamEuropreMonarcliiam. Offendit ergo Gailia, defendit Auftria. Quid tu inhocfa-craThemis judicabis ? an non jam diu diffimu-lavit Leopoldus, obrutus machinationibus Gal-licis? an amplilis ad h*c Jofephus ofcitabitur? an dormiet Carolus ? an avertere ejusmodi dam-nofbsGalli* conatus crimen erit ? 6. Alterum Arcanum eft : quaqua A rte impedire Elečlione Casfaris Auftriaci. Aut prolongando (tempus quippe multa refol-vit inutramque parte) aut fubornando£mu-los : maxime verb ex ea mora $c cunčlatione Providendo rebus Galiiae. Omnia hxc tentavere Franci* Miniftri in coronatione Leopoldi, exclamant.es primb tam coram Nuntio Apoftolico, quam coram Elečtoribus, Eccleiiafticis, ac S*culariumLe-gatis : Elečtionem non efle, fed fucceffionem,, fi poftFerdinandum III. Leopoldus RexHun-garix(filius nimirum poftPatrem) eligatur in C*farem Romanorum. Vota eligentium non efle libera, fed alligata Buli* aure*, qux Lex eft fundamentalis Imperij, vetatque deferri jafces Germani* in h*redcs. Ttt 7. Se« 328 ARCANORUM STATUS 7. Secundo palam,&: cum fenfu proteftaban-tur: ab Auftriacis tam Ferdinando III. qukm LeopoldoRegeHungariae violatam efle Pacem Weftphali3e; abjuratam capitulationem j re-ječtos Imperij receflus j fiibminiftrata in Belgio, 8c in Italia Hiipanis auxilia 5 ademptum Alo-brogum Regulo Imperij vicariatum, & plura ejufmodi gravamina 5 quorum omnium jam toties ( ut illi ferebant) laefa Gallia tandem re-medium petebat a Statibus 5 nil amplius credens promiflis Auftriacis, qui fola Potentia nitun-tur 3 nune autem maximfc, cum certum jam ha-beretur matrimonium inter Imperij candida-tum Leopoldum, & Infantem Hifpaniarum Margaritham, geminata nimirum Potentia Eu-ropse toti formidanda. 8.Tertib com minabantUr plane Bellum Imperio , Regemque praeter tremendam iilius Po-tentiam, armorumque vim maximam, etiam Sveči«, Angliae, Portugalli«, alilfque minori-bus Principibus Confaederatum jačtabant, nun-quam paflurum Imperiale Paludamentum in humeris fui hoftis. Interea tamen per Emifla-rios fuos tam Elečtoribus, quam externarum Coronarum Legatis fuggerebant Pacem; nimi- rurar LIBER II. 3 mm ut inter duas Goro nas Francicam & Hifpa-nicam ante Ele&ionem C*faris Paxcompone-retur, permifsa mediatione ipfis Elečtoribus, & Imperij Statibus: sfcque intermedio negotio Pacis, quod femper protrahi poteft, prolonga-rent Elečtionem,duplexfibi vaticinantes emo-lumentum : vel, ut interim exfurgeret alius quifpiam iEmulus Imperij, velut rebusGalli* ex mora hac providerent enixivus. Circa pri-mum valde laboratum eft cum Bavaro, tam per Sabaudum, fedmagisper ipfum Regem Franci*, qui pollicebatur Bavaro omnes Regni fui vires, *rarium, confoederatos, dummodbpater etur eligi, line omni fua cura , conatu, di-fpendio. (tantus livor Galli* in Auftriacos eft) Verumquia prudentiflimus Princeps pr*vide-bat, fi Imperium acceptaret Galli* nisu & opera , fe certb certius Regis Franci* futurum Ve-£HgalemC*farem, & Imperium ipfum ligium Coron* Galli*. Ideo fe potius cum fui maxi-maexiftimatione continuit, ut Imperio retine-ret libertatem, & fuis Statibus tranquillitatem. 5,. Secundum urgebat Mazarinus, ac reba-tur fe magis rebus Franci* provifurumper Pa-cem ante ele&ionem, quampofte2concluden- Ttt z dam ARCANORUM STATUS dam , non vane fperans : plura concefluros Auftriacos ob defiderium,fpčmque Imperialis fceptri, quam ubi jam illud adepti fuerint. Nulla quippe jačtura tanta eft, quae nonMajeftate Soli j Imperialis compenfari poteft. Hinc refultat 10. Arcanum tertium, Capitulatio videlicet: cjuam inaugurando Casfari fta-tuunt Ordines Imperij, ex cujus Cy-nofura & lege impofterum teneatur imperare ille. Hic labor, hoc opus Gallix eft, ut fub fpecie publica: Imperij utilitatis,fuam quam maximč curet. quod ex articulo 13. & 14. capitulationis Leopoldin* abunde conftat: jubi de praeftando Hifpanis auxilio agitur quidem, fed male intelligitur, & nimis extenditurkGal-lis. Videlicet ut abfolutfc, & nullo planfc cafu fas eflet Auftriacis, opem ferre Hifpano adver-sus Gallos. An hoc aliud eft , qukm per le-gem Pragmaticam Imperij, Ambitioni Gallo-rum, & cupiditati fervire? an Auftriaca Do-mus deterior alijs Statibus, quibus competit reciproca defenfio? an plus Juris in Imperio Gallis, quam circulo Burgundico ? an hoc eum ratione pneferibi poteft, ut unus circulus Im- perj^, LIBER II. perij, altemm jam periclitantem juvare nonau-fit? annonGallis, cum aiienos fubditos fendunt, & rebeiles protegunt, hoc illis femper in ore eft: Defenfionem efle Juris naturar. Et illud etiam : omnem hominem, a quovis homine ubi opus eft, auxiliumaccipere pofle? Scimus Auftriacum & Burgundicum circulum gentilitiojure conjun&os, & Jure neceflitudi-nis, gentium, imb naturse,teneri fibi utrumque ad mutuas fuppetias. Conteftor omnes Juris Feudalis fcriptores : an non Dominus eX mu-tua fide, & quafi ex Etymologia & eflentia feudi, ita teneatur Vafallum fuum contra omnem injuriam, qua feudum pulfatur, in quan-tum poteft juvare, ficut Vafallo incumbit eo-demcafu Domino feudi ope , confilio, fide prac-ftb efle: an non Imperator Dominus omnium feudorum Imperij: an non ejufmodi plurima feuda habeat Hifpanus in Italia, & Belgio? Fruftra autem obganniunt Galli exhac conjun-čtione, datifque fibi, mutuis auxilijs, & fubfi-dijs formidandam reddi Auftriacorum Poten-tiam. Vetus h*c Galli, fibi fuxque fecuritati profpicientis cantilena eft. At ego aliud occi-no : Omnis Auftriacorum Porentia redundat Ttt 3 in 33* ARCANORUM STATUS in beneficium, & decus Imperij Gallorum autem in perniciem hujus, & vicinorum.Quan-tumcunque crevit Domus Auftriaca,nunqua tamen offendiculo fuit Imperio, aut Germani«, ut eft, Sc fkit maximo Gallia. Plus ra-puerunt ultimi duo Reges Ludovici Sacro Imperio, quam decem Sc quinque Imperatores, &duo Romanorum Reges Auftriaci, per quin-que ferme faecula, in feudum, ( velut virtutis meritum pr«miumque ) a Romano accepe-runt Imperio. Provoco ad omnis temporis hiftoriam. n. Quartum Arcanum eft, Prsetextus officiofus protegendas a Gallis Ger-manorum libertatis. Quod reipsa aliud non eft , quam vel dividend«, slcque feniim obruend« Germani« f vel peripfos Germanos Principes propulfand« ab Imperij clavo Domus Auftriac«, qu« hatfrenus unicumcolu-men fuit Imperij, Sc pnriidiumlibertatis. Non penetrant omnes arcanum hoc Galli«, quia fpeciofum, officiofum, obte&um, Sc tantb per-ntcjofms eft. Qub duLcius blanditur, eb acer-bius feritGermaniam. Quanto plura promit- ni c Ji T tit LIBER II. 335 tit, tantb pauciora praeftat. Sua qu«rit commoda cum incommodo Imperij} cum Pacem offert, fervitutem intendit. 12. Revertamurad Annum 16*34. Quamam-pla,qukm eximia promifitibi Corona Franciae per OratoremTequierum: nimirum,qubdRex ob praeftationem auxiliorumadlibertatemGer-mani« Vindicandam ,nullam plane compenla-tionem, autretentionem locorumarmis occu-patorum pratendere vellet: Sed omnes ad Imperium pertinentes Provincias,ditiones,ac ter-ras, Allatiamque nominatim, in eo ftatu di-miflurus eflet, qao ante enatum novillimum Bellum fuiflet: Nihil enim Regem fuum aliud ob prceftita auxilia defiderare, qukm ut laude & gloriam confervat« libertatis Germanicse promereatur. Pr^nifla fane fpecietenus plau-fibilia, fed leviora palea ! Nam fepofitis pro* miflis, abječl6que omni in Sacrum Imperium refpečtu , non multb pbft Allatiam Auftria-cam cum Prafečtura Imperiali Civitatum Al-faticarum fine rubore fibi adjecit, infupervi ab Fpifcopo Spirenfi abftračto fortifiimo Imperij munimento Philipsburgo. Quid hoc aliud erat, quam fub proteged« libertatis Germanicse prae-jp \ textu, 3?4 ARCANORUM STATUS textu, Status Imperij ufurpare, aliena diriperc, Germaniaatterere^Juranovi dominatus qua-quaverfum extendere. O praclaru cuftode Germani*, ufaju nt, apud OvesLupum : vel apud Gallinas & Galios vulpe. Hanc orbis finit: iilu non amplius fibi optat, fera licet poenitetia dam-nansfuam credulitatem Germania. Canon ifte in Politica eertus eft: Externorum Principum, qui magna pol!entPotentia,oblataauxiliapro-ximx fervitutiselle incunabula. 13. Accedit: qubd in omnia ferme Germani* negotia fe Gallia importune oportune in-trudat, hoc folo fine: ut vel conturbet illa, vel aliquid contra Auftriacos (pr*fertim in turbi-do ) moliatur. Hoc ipfum deberet Galliam apud Ordines Imperij fufpečfcim facere, qubd non vocataad negotia Impeaj,partem tamen in his habere velit. Quid habJt, quod Gallia Ele-čtoribus, & Principibus obtrudat Jura Imperij ab Auftriacis negligi. An illa Judex,an accufa-trix erit? turpe eft in alienam melTem fe inge-rere* Satis fibi Ordines Imperij.funt: Illis opus nec eft Dicafterio alieno, nec cenfura, nec fta-tera, nec Rege Galli*. Qui autem ex Ordini-bus hunc invocat, diflidit cauf* fux male fibi eonfcius. 14. Quinr* LIBER II. m ' 14. Quintum Arcanum eft: Clientela Galliae obnoxia, Principum Imperij tam in Germania, quam in Italia. Sic femper anfam habent Galli in Auftriacos raovendi arma, quoties aliquis tališ Vafillus, autcontumax, autbannitus fuerit. Verum qua ratione, qua lege, quo privilegio pr*fumit Gallia difputare Imperatori,& lmperio Inftan-tiam in fuos ? an excogitata illa Protečtio, vel Clientela reddet alienum,qubd meum eft? an Jus alien* Protečtionis impediet Jus L*f* Majeftatis? an compenfabit deličta, falloniam, ac contumaciam in fuum Dominum,favor Regis Galli* ? Vix čredam, Galliam elle velle pr*lt-dium, afylumque eoru hominum,qui in Principes fuos refračtarij, rebelles,¬orie delin-quentes fuerint. Qui Amici Galli funt, non ideb delinunt elTe fubditi Caefaris, hoftes, aut rebelles, aut non p*na digni. Iniquiffima eft illa five Protečtionis, five Clientel* ratjo, ubi partes atotodivelluntur,membra a capite fepa-rantur, fubditi Principi aut Domino fuo fubdu-cuntur. Qubd imperator Auftriacus,Franci* Reeis hoftes, nullo tituloaut pr*textu, viPaci-* Uuu fica- ARCANORUM STATUS ficationis Monafterienlis juvare queat non ideo fas eft Regi Chriftianiflimo Auftriacos fubditos, aut Imperij Vafallos in Protečlionem Coronae Francih accipere, Sc legitiinae Poteftati fubducere. Neque etiam nefas eft Auftriaco Carfari ejusmodi fubditos, aut Vafallos delin-quentes corrigere, punire, aut incorrigibiles armis perfequi, acStatibus plane exuere : ideo iniquitas,&ufurpatio aperta cenferi debet, re-fractarios Casfari, Sc Imperio Vafallos (ut fepfc aliasGallia,& nuper cumMantuano &Mutinefi fecit) armis tueri adversbslegitimuDominum. Iftud etenim incentivu erit rebellionu, Sc perpe-tuu Belloru femen 5 qubd Galli ultro quxritant, ut nimirum femper occafionem habeant infe-fta ndi Regnatricem Domu m Auftriacam. 1?. Sextum Arcanum, Sc Summa Gallis ratio eft, quae pro Italiafacit: ut hanc nimiru Auftriacis eripiant, dividantque inde Auftriacorum inHifpania,&quod in Germania eft, Imperij conjunčtione. Sicut enim per unionem Phylofophicam conv ponitur compofitum Philicumy ita perMedio-lanenfem Ducatum, aliafque ia Italia ditiones Hilpano^ LIBER II. 357 Hifpano-Auftriacas, coalefcit Imperium Au-ftriacum, quod tantumeft, utei Sol nunquam occumbat: ideo Gallis terribile apparet, licet neminem lacdat, nifi ipfum fit impetitum. Dc Mediolano Gramondus libro 2.hift.Gall.ultro fatetur : Hoc efle prafidium Auftriacae genti, frscnumque Europaris Principibus, quamdiu ab Auftriacis poflldebitur. Huc omnes Galliae conatus, jam, & olim cotlimant, ut frenurn hoc excutiant, tolllntque Auftriacis Mediolanum, mediam videlicct,Germanos inter, & Italos Provinciam , communicationi ultro citr6que habendse peroportunam, qua interrupta vix fubliftet firmiter Auftria, qukGermana, quk Hifpana. Veriflimura hoc eft,&irrefragabile: Medialano deperdito exanimari prope Auftria-'cumImperium, quia illud, conjungit vaftitfi-mum hoc corpus. Hac iter ex Hifpania per Italiam in omnia Regna &Provincias Auftria-ras, quae Danubio, Mosa,Mofella, &Rheno ^lluuntur. Et fi accederet Mediolano Pedemontium, tjuo conjungeretur ripae Genuenfi, tunc pro-fe&b Auftriacis aperiretur mate univerfum,& cum omni Europa commercium, in omnes Uuu 2 Mun4i 338 ARCANORUM STATUS Mundi partes tranfitus, & ceritum talia emo-lumenta. E t hoc illud eft, cur ab omni *vo, ita attonitos, vigilčfque tamen, nočtu diiique Lib. 4. teneat Gallos. Cardinalis certe Richelij h*c c-2-6- mens fuit: animadvertendum maxime quoad Jura, qu* Galli* fubditi per Italiam acquirere poflunt, ut Auftriaci a nimia Potentia, novi'fque incrementis diftineantur. Cumque jam po-tiore Germani* partem teneant, nullum certius *quilibrium, quam Italiae Principes fcedere compingere, &: inProvincijs Auftriacis, vel per fucceflionem, quod poftremi Gallorum Reges aufi$ velperfirmatos jurealiquoGallicos Principes ( ut per Ducem Mantu* fačtum) reci-piendis Gallorum armis, ad Italorum necelTita-tes pedem figere. Equidem aftevero ( profe-quiturRichelius ) nulla glori* & honoris,adeo-que benevolenti* fertiliorem meiTem fore, ad famam venerationčmque apud Exteros adipi-fcendi. AdeoGallis Italia cordi eft, & maxic ma Status ratio inde difiungendi Dorpum Au-ftriacam, infrihgendfque ejus Potentiam. Sed hoc, quo Jure ?quamcaufam dedit AuftriaPfoJa Potentia non fufticit, nifi ufurpata fit, aut in infefta alijs. M * uuU ' LIBER II. 339 iS-. Septimum Arcanum Prsetextlis eft Pacis. Hanc Calli, ciim multa jam obtinue-runt,vel cum praevident dubium finem Belli, communiter fuggerunt in maximum plerum-que Auftriac« Domus praejudicium. Sic Al-fatia retenta five occupata 5 maxima Belgij parte fubačta, Domita Catalonia, deplumata hinc indeImperij Aquila, faturati jam alieno fangui-ne, 8c alienis opibus, ad ingluviem ipfam,Pacem Pacem depraedicabant Galli, veluti unicum re-medium calamitatum Publicarum (quarum ipfiAuthores fuere)ablata tamen redderenole-bant. Solitum illis eft inducias offerre, petere, loca denominare ad tračtandam pacem, Lega-tos mittere,inftruere: interim hoftiliterubique agere, expilare, vaftare; Caelarem, Imperium, & totamEuropam hoc Pacis Opiato dementare, ut multi, ctim minimfc hoftilitatem metuant, jam fe Gallicis armis obrutos vident. Lugubre eft memoria reverti ad proximos tantum annos, quanta tunc patraverit induciarum tempo-re Gallorum imanitas. Ne dicam de Germania, hoc certum eft de Hifpania : qubd hxc quadrienni pacis tempore plures clades aGallo Uuu 3 hi- <** 1 j 34° ARCANORUM STATUS habuerit, qukm per dno fecula ab omnibus fuis hoftibus. 17. Dixi: Galli, cbm prsevidcnt dubium even-tumBelli, confeftimpacem offerunt 5 fed eam itaverfant,utvel noftra fupina incuria,vel alio malo fato, per pacis tračtatione majora damna incutiant Imperio, qukm quacunque Belli atro-citate. Monafterienfis Pax quantus illa lapis offenfionis eft, quantdmque evexit res Galli«! Egregia, me hercle, ibi obfervata «quitas, ubi Galli praeter infinitas pr«das, &pr«ter in no-ftro folo, noftrlfque fumptibus geftum Bellum, quidquid tamen illis dealienolubebat,obtinue-rint: Auftriaci verb, quae illis vel Jure fanguinis, naturae, foedertfmque propria erant, aut debe-bantur, amiferint; Sc infuper (quod unicum jam tanto tempore coquebant Galli) Germana Auftriaca ab Hifpanica Auftriaca Domo di-vifa fuerit. Particularia autem fi quispiam expenderit 5 videbit in hac pace fpoliatos Au-ftriacos Aifatia, Archi - Ducem Leopoldam Epi fcop atuMindenft ,& Hatber ftadienfi. E contra optimos Imperij Status, Metas, Tullum, Virodunum, Aifatiam, Sc alia multa vel Francih unita,vel cum magnis Gallorum praeroga- tivis- tivis permifla. Quibus tamen omnibus haud fatisfiebat 5 quin rurfus illi ingentes remoras Norinberg« apud Tračfcatum executionis in-jecerint, & hinc inde novas contra Domum Auftriacam excitaverint turbulentias,alia gra-vamina, alia petita produxerint, atque ad fali-vam liiam, contra literam &fenfum,articulos Pacis interpretati fuerint, ut aliud inde nihil colligendum videretur, qukm quod Pax illa fuerit meditatio novi Belli, & inftrumentum non tam quietis, quam confufionis Publicae. Adeb Pax fervit Gallis in prxtextum femper alteriusBelli, novariimque infidiarum, vel in fpeciofum titulum iniquiflimx ufurpationis alienorum ftatuum, praefertim Auftriacorum. Ex fručtibus cognofcite, mei Principes, qualis Monafterienfis, qualis Keomagenfis erat Pax, quales nupernae induci«? Fručtus nempeama-ritudinis, defolationis, & nunquam interrupt« calamitatis Public«: cui etiamnum illachri-maturGermania. Ethinc 18. Arcanu očtavum) Dependentiarum {US, vel nefas potius. Pofteaquam enim Rex ranči« Ludovicus XIV.Battavos, qui caput fcederis erant,diVifi(Tet a caeteris membris, & con- 342 ARCANORUM STATUS confoederatis, adversiis Coronarh Franci*, multis Principibus : sfcque folviflet contra-čhiminGalli* humiliationem f*dus (unde magna Germani* incufTa plaga) contemptibi-litrs agere c*perat cum Imperio, pofitis (quibu$ in longum non fidebat)armis quidem,&fačta Neomagi pace, qu* Monafterienfem confir-mabat: fed hujusprxtextu tantbgravius Imperio per dicafteria, Šc ealamorum lučtas, ineum-bebat; erečVo in hunc finem Metis tribunali, impofitčqueRegij fifci Procuratore, qui exami-naret Archivia omnia Eccleliarum & Civita-tum, notarčtque ablata tribus illis, ex necefli-tatePacisMonafterienfis, adeptis Epifcopatibus Metenfi,Thulenfi, Verdunenfi 3 ficut & Alfa-ti* ejusque Regalitati. Ex hinc maxima in Imperio exorta confufio, ipfo Bello acerbior. Nam fub hoc pr*textu fibi magnam partern Germani* arrogabat Rex Ludovicus, inauditis partibus, fe Judice, non attenta temporis pr*-feriptione, reječtis opponentium inftrumentis, conceflionibus,.pofrefifionibus, & avitis juribus. Nunquatam aeriter militatu armis,qua tunc ci-tadonibus, proferiptionibus, caducitatibus : 8c vixprius audito dependcritiaru nomine,ve- LIBER IL m luti divini Juris Canone compefabantur omnia. Oraculi inftarGallis erant inanesfubornati,in-folitlque illiusDicafterij Scrutationes, & vanifc fimse imprelTiones : Sententiae verb, inauditis licčt partibus, mox paratam habebant execu-tionem. 19. Eximia, mecaftor, haec Juftitia, qux ab executione incipit, quae in caufa propria judicat, qux partes non audit, quae poft lapfos tot cen-tenos Annos, nulla exftante hominum memo-ria, poft toties infuper mutatam rerum faciem, ačfca reagere, compofita turbare,demortua re-fufcitare, & in res exoletas, atque antiquas Sacri Imperij Syndicatum agere. Infolentia kec folita gentis eft, & inventum dominandi libidinis. Unde intentionem fundas Galiia ? epheta: aperios. Non certfc exInftrumento Pacis : quia tres illi Epifcopatus extraditi funt in Statu, quo tunc fuere, non quo olim, nec olim aliter fuere, qua nune funt, propter pada & conventa intermedia,quae JureGentium li-bera funt, nec fas eft ea Gallo mutare. Rerum divifio, ulucapio, contradus & pačta, ad pri-mxvum plane Jus Gentium fpečtant 5 aquo ft recedaturxrelabeturMundus rurfus inantiquu Xxx chaos 344 ARCANORUM STATUS chaos, 8c Anarchiam univerfalem. No*i vacat immorari rci planfc abftruf*. 20. Inter reliqua, primtim pr*tendit aRege Sveči* Homagium ratione Ducatus Bipontini, quali dependeret ifte ab Epifcopatibus, qui tamen femper fuit imediatus Status Imperij. Ab Hifpano ingens territorium ufque ad portas nobiliffim* Urbis Luxemburgenlis, quam ille via fačHprimum alonge obfedit,po-fteaplanč occupavit,nullo prius tentato remc-dio Juris 5 allegans fe fuo Jure uti, immiffionc nimirum in bona, qu* ad fe pertinent. In hoc folo Ducatu reunivit fibi viginti majores, & mi-nores civitates,& millefexcentaOppida,& pa-gos. Ne dicam, quid in alijs ditionibus Hi-fpanicis per fummam injuriam reunitum fit Franci*. Ele&oribus Rheni Cathedrales Urbes fub pr*textu dependentiarum difputavit, & in ijs tantum demoliendum voluit, quantum a quin-que S*culis ibi ex*dificatum fuit,pr*tendens, id totum novum Opus effe,fu6quefoloimpo-fitum. Inter fupradičtas dependentias libi ad-numeravit Principatum Purkenfeld & Veldenz. Comitatus Sponheim, Mompelgard, Leinin- gem, geiti, Taxburg, Hanau, Naflau, &c alios plures Comitatus, Dominia, Nobilium feuda, & de-cem Alfati« Civitates 3 h«cque omnia abfolu-tOj&Regio Jure 3 cuius nullum Inftrumentum nec Neomagenfe, nec Monafterienfe meminit. Sic Gallus deplumavit Aquilam: ficnovusifte Imperij hofpes, in primo limine violavitfacra hofpitij Jura. 21. Arcanum nonum, Liga Rhenaiia : cujus Authores Galli. Multiceps eft hoc f«dus, contiatum ex multis Principibus confoederatis ex fuggeftione Coronse Franci«, qu« femper fub pr«textu protegend« libertatis Imperij fua quserit compendia/ Emanavit h«c Liga Mo-guntiae Anno 1^8. Cujus Finis, & apex erat non folum cavere & impedire, ne Auftria fub-mittere poftet auxilia Hifpanis, five in Belgium, five in italiam: fed etiam arte, & Marte obli-gare Neo-Imperatorem tunc Leopoldum, ut capitulationem obfervaret ad amuffim , inte-gre, & fideliter. Quodreipsa idem eft, acdivi-dere Regnatricem Domum Auftriacam , ac ha debilitare, ut difiunčta k conjunčfeexter-nis Potentijs, femper vinci Sc oppnmi pofiit, quodadexiguam ffveutiUtatem> fiveglonan 34<> ARCANORUM STATUS Imperij facit. Imb proftituit commentum hoc Gallicum Rhenan* Lig*totumSacrum Imperium , quia Sacratiflimumejuscaputattenuat, & enervat. Omnis quippe dignitas, Iplendor Sc gloria, ficut & omnis morbus, imbecillitas, &vilitascujufcunque corporis k capite incipit. Quamdiu vigebunt ejufmodiLig* in Imperio, nunquam emorientur fačtiones, fufpiciones, & diftidenti* inter caput Auguftiflimum, & ejus membra fereniflima. Summatim omnia. Hasc Liga in nullum eft beneficium Imperij, fed in externarum corona-rum Securitatem. 22. Arcanum Decimum eft : Gallorum cum Turcis fbedus. Arcanum hoc jam non amplius arcanum efle videtur , cum Illu-ftris ille hiftoriarum Galli* feriptor Gramon-dus libro III. patem fateatur : In prasfens aliud non eile Dominationis Auftria-cx frienum,Europ'ce dum imminet, quam 11 Rex Gallus cum Ottomanis fbedus inierit. Non hlc diiputo: Liceat- nt aliquando Chriftianis cum Infidelibus fce-dus ? fed turpem efle , ajo , caufam, fi ad humiliationem deprefliondmque Auftriacorum tam periculofo, & impio inne&atur Francia fcederi. Ita videlicet , ex caufa ftatiftica, & vix legali & honefta , augentur res inimico-rum DEI. Ita: ne Auftria crefcat, non vere-tur amicitia & fcedere uniri haereditarijs Chri-ftianitatis hoftibus Rex Chriftianiflimus ? ita: ut Auftriacorum Principum Vires concutian-tur,& eneruentur, fovet&firmat infidiatores Fidelium Ecclefiae Turcas, primogenitus Ec-clefi«? non vanie iftx exclamationes funt, quia foedus Ottomanicum Gallis non eft necefla-rium. Nam ab exceflu Henrici IV. raras, aut nullam habuit occafionem Gallia defendendi fuos Status contra externasPotentias, quia nemo illam facile invadit 5 illa verb quafifine in-tervallo Domum Auftriacam, & plerumque, vel domefticis feditionibus, vel Bello Turcieo eneruatam, ac nondum in integras Vires reftitu-tam. In pace Monafterienfi Ferdinandum IIL inter, & Coronam Franciac Articulus fecretus confcrtptus fuit, quo praeftiturum feRex Chri-ftianiflirhus Gefari auxilium in tum inftanti- Xxx 3 bus 348 ARCANORUM STATUS bus Belli Turcici motibus centum quinqua-ginta millia Imperialium per fingulos Annos, ad fuftentandos pnefidiarios in confinijs Hun-gariae milites: fin autem motus inapertumBel-lum verterentur, decemLegionum exercitum in opem fe mifturum pollicebatur per fuos Ple-nipotentiarios Dominis mediatoribus Pacis. Cum verb Articulus ad fubfcribendumj pro-poneretur, vel obtantam generofitatem p«ni-tentia, velodio& livore in rem Auftriacam, vel amore & fide in Ottomanicum foedus dučtus, renuit fubfcribere pium promifTum. Fran-cifcus I., Regum Franci« primus contraxit, cum Turca foedus. Deinde Henricus II. : uterque contra Imperatores Auftriacos. Tandem veluti in legem fundamentalemabijt,non minbs, quam perfecutio Domus Auftriac«. Quanta autem mala in Imperium, quanta rei Chriftian« difcrimina,quantaReligioni propagand« impedimenta invehat illud*, fatis remex «quo confideranti, conftabit,abfque ulteriore mea invečtiva. Hoc unum velim, 8c dent fu-peri! ut Nobiliftima li«c Europ« pars, Gallise Corona, Imperium qu«reretin Oriente, non in Occidente : fceddfque iniret Domus Chriftia- niffi- LIBER II. 349 niflimadignius cum Auftriaca Catholica qukm cum Porta Ottomanica. O quam Magna ac-cederet Franco nominiGloria, quam dulcis Eu-rop« Pax,quanta Chriftianitati emolumenta, quantum MatriEccleli« Solatium!mag\s hoc concipio, quam eftabor. 23. Arcanum Undecimum eft ex Minerva Cardinalis Richelij, fub LudovicoXIII. rerum Galli« Primi Arbitri. Sic enim diflerebat ille ex Arcano Status: Cum Auftriaci Germanih Viribus duntaxat valeant,nonad-modum auro Hifpanico potentes, nulla commodiore ratione labefa-čtari, & abuniverlali Monarchia difti-neri, ne &Galliam opprimant, poC funt; nifi ut Potens eos Adverfarius in Germania OČCUpet. Non rude Arcanum eft, & ceftit Galli« felicitercum noftro damno, ubi Sveči« Regem in Vifcera Germani« commovit cum pernicieRegnoru, Provin-ciartimque Auftriacarum: & Smalcaldicum foedus fuftentavit cum profanatione Ver«Re-iigionis inmajore parte Germani«, Non opus 3to ARCANORUM STATUS eft intimos Gallorum receffus inveftigare, fam abunde Orbi in comperto eft : nullam in Au-ftriacos feditionem, aut fubditorum contuma-eiam enafci, quam non per Emiflarios fuos clam promoveat Gallia. Vidimus in motu plurium Principum propterDucatumClivien-fem, & fpečtavimus in Bello Bohemico, ubi licetFerdinandus repulfo Palatino jamutcunq$ compofuiftet Statu Regni, nihilominus Gallus & Svecus Jushrereditariae fucceftionis inRegno Bohemize impugnabant mordicus. Quid hoc adGalliam? quisnonlivoremvideat ? at verb poftquam Svecus etiam Praga vičtricibus Au-ftriae armis depulfus, uterque debuit, fk Svecus & Gallus impugnationem illam hrereditariae Succeflionis omittere. Nulla denique Scin-tilla Belli aggreditur Auftriacos,quanonGalli, velut Flabello fuccendant in cunčta depafcens incendium : teftatur id fuo malo fato utraque Germania, & omnis Italia. Nihil tam ininu-tum caufarum eft, quod non in gyganthaeam Galli extendant machinam, dumodo nocerc valeant, aut duntaxat atl«rere Vires, & emo lumenta Auftriaca. LIBER II. 351 - 24. HoIIandos ( quos aliks vatiniano odio profequitur Francia, & jam pridem eorum machinaturfervitutem) fibi tameu in foedus & focietatem, ut Auftriacis (quorum olimerant Vafaili) acrius obfifterent, adoptavit: illffque non folum (umptibus fuis legiones Galiicas militaturas, fed etiam tres milliones & ducen-ties mille libras pollicitus, dummodo nec Pa-cem, nec Bellum ufpiam fine Regis Sententia, aut interventione tračtare fe velle promitte-rent. Sed mox experti$ aliud Gallosin ore, aliud in pečtore ferre 5 formidantes; ne cum Lupo agerent, qui canes gregisovium, impo-ftura tollere, & folus toto grege potiri vellet, protinus k fcedere defciverunt. Novit fenv per Francia alienos cafus, aliena Bella, aliena diffidia non folum ia fuos ufus convertere, fed etiam infufflare turbida, fufpečla j unde colli-liones, fcifiiones, & multifariae fačtiones in lmperio adversus Domum Auftriacam extite-runt. Nunquam Gallise metus eft k Ger mania, quamdiuhaecfe vel mutuis cladibus afficit, vel capiti fuo diffidit. Jam pridem excočta fuere haec confilia a Richelio: fed non eft confiliu contra Dominum j quiRegna & Imperiadiftribuit^ Yyy cuj 3?2 ARCANORUM STATUS cui vult, & hucufque adftitit femper Auftriae contra omnes conatus Galli*: ut reverk vati« cinari liceat: DominusDEUS Ifrael dedit Regnum Auftrise fuper Imperium in fempiternum ipfi, & Principibus ejus in pačtum Salutis. 25. Arcanum Gallorum adversbs Auftria* cos duodecimum, complečtens fuperiora omnia, hifiorica fide notorium eft, Videlicet: Verbis circumvenire Auftriacos tam in tranfadrionibus Pacis , qukm induciarum: Occafionibus infidiari, ubi Auftriaci vel externis, veldomefticis Bellis occupati, aut k Gallis accepta fide fecuri funt: Milita profili 11 ere,pr*fertim in confoederationibus, & protečtionibus externorum Principum contra Domum Auftriacam, aut ejus rebellium. Ea tantum, quse grata funt & com-moda, fervare, ut vidimus poft pacem Madritanam, Cameracenfem ,Lugdunenfem, Veruinenfem, Weftphalicam, Neomagenfem, &pr*fentes inducias: Pr2EtextUS confin- gere, gere 5 Ut fa&umfuit in occupatione Alfatiae, & reunione dependentiarum: Jusomnein armis ponere, utexperta efttoto proximo induciarum tempore, fuo malo, fuorumque clade Germania. Non amplius rememorabo tempora Ludovici XI. nec Francifci I. necCa-roli IX. nec HenricilV.nec Ludovici XIII. fa-tis Exemplo nobis funtprxfentes,quas fpečta-mus, rerum vices. 26. Breviter proxima,&nuperna revolvam. Poft ab Anno 1618. continuatum, finitumque Anno 16-48 tricennale Bellum Bohemo-Ger-manicum (cui autem fe maximb ifhifcuerat Gallus, & S vecus) Pax confečta fuitWeftpha-Iica,cujus praetextu tantum adlaboravitGallia, ut ea occafione & tempore Auftriaci ( vičto-res quidem, fed cum clade fua) idečoue viri-bus fračti,attritis etiam Germanis, & lufpiran-tibus, inclamantibiafque ubivis Pacem, in qu*-dam condefcendere debuerint, qux articulo 70. 73.87. & ali js continentur in Inftrumento Pacis Weftphalicx: Primb : quod fupremum Do-minium, jura Superioritatis, alilque omnia in Epifcopatus Metenfem, Thullenfem Verdu- r Yyy 2 nen- 2T4 ARCANORUM STATUS nenfem, Urbčfque cognomines, eortimque Epifcopatuum diftričtus, & nominatim Mo-jenvicum, eo modo, quo hačlenus ad Roma-num fpečfcabant Imperium, impofterum ad Coronam Galliae fpečtare , e!que incorporari debeantin perpetuum & irrevocabiliter, refer-vato tamen Jure Metropolitano ad Archiepi-fcopatum Trevirenfem pertinente. Secundb Imperator pro fe, totaque Sere-nifTima Domo Auftriaca, itčmque Imperium cedunt omnibus Juribus, proprietatibus, do-minijs, pofteftionibus,ac jurifdičtionibus, quae hačtenus fibi, Imperio , & Familiae Auftriaca: competebantin oppidumBrifacum, Landtgra-viatum Superioris, &Inferioris Alfatiae, Sunt-goviam, pnefečtur£mque Provincialem de-cem Civitatum Imperialium. Quse omnia & fingula in RegemChriftianiflimum,Regnum-que Galliarum transferantur. Tertib, Teneatur Rex Ghriftianifilmus nonfoltim Epifcopos Argentinenfem, & Rafi-lienfem, cum civitate Argentinenfi, fed etiam reliquos per utr£mque Alfatiam Romano Imperio imediatfc fubje&os Ordines, &c. &c. to-tiufque fciferioris Alfatiae NobiliCatem: Item v • dičtas LIBER II. 355 di&as decem Civitates Imperiales, in ea li-bertate & poflefiione immedietatis erga Imperium Romanum relinquere : ita ut nullam ul-teriusinejs Regiam fuperioritatem practendere pofiit, fed ijs Juribus contentus maneat, quse-cunque ad Domum Auftriacam fpečtabant, & per hunc pacificationis tračtatum Calliae ceduntur. Quartb, Rex Hifpani«, quantumvis Princeps, & confpicuus Imperij Status, in hac Pa-cincatione , qu« alias omnes fermfc Principes Europae complexa fuit, folus ille, licčt focius & fcederatus Imperij femper fuerit, expunčtus, & pr«termifliis eft. Quintb expreffis verbis contra Hifpanos cautum fuit, ut nimirum Circulus quidem Burgundicus fit, maneatque membrum Imperij , poft controverfias inter Galliam Hifpa-niamque fopitas, hac pacificatione compre-henfus: bellis tamen, in eo jam vertentibus, nec Imperator, nec ullus Imperij Status fe im-mifceat: in futurum verb, fi inter ea Regna controveriise oriantur, firma femper maneat, inter univerfam Imperium,Regnumque Gal-lise de mutuis hoftibus non juvandis, fupradičt« reciprocae obligationis neceflitas & c. 27. 27. Exclufa itaque ( contra omnem acquam ratione m, legčmque fundamentalem, cujusvi incumbit Imperio fuorum feudorum,membro-rum, & Statuum defenfio) ab hoc Weftphali. cx pacificationis inftrumento Hifpania, Bellum continuabat ardens cum Gallia, cujus flam-mas aeftumque,licčt poft longum intervallum, tandem non minus extinxit, qukm fuccendit nuptiales thalamos Hymen per contračtum matrimonialem, inter infantem HiipaniaeThe-refiam, & Regem Franci« Ludovicum, in in-fula faiianorum initum , fuperinvečta pacifi-catione, cui k Pyrenneis montibus nomeneft. At verb hanc ipfam tanto labore , t6tque Chriftianitatis totius votis, precibusque exau-ditam pacem rurfus Galli« Rex, &nuptiarum quidem pr«textu, mox infringeregeftiens , Jus devolutionis in Ducatu Brabanti«, aliifque Belgij Provincijs, in poenam fecundi matrimonij (quia ex primo erat Therefia) nomine hujus f>rxtendebat, Sub initium concertarunt ca-ami: pbft arma a GaJlis fufcepta contra Hi-fpaniam, prioribus Bellisattritam, & nondum viribus integram , indu&o in Flandriam 40. millium exercitu, incufsa exinde maxima Hi«. fpanis LIBER II. fpanis plagi Nam quantumvis vix bienna-lefuerit Bellum, ita tamen Franci« propitium obtigit, ut Rex ipfe fpatio viginti 8c aliquot dierum,a primS nempe Februarij ufque ad qua-dragefim« primam hebdomadam, totam Bur-gundiam fubegerit: ac poftea primarias Flan-dri«, Hanoni«, Artefi«, Brabanti«Urbes,uno veluti fortun« impetu occupaverit. Defuper rursiis Hifpanis dičtavit Pacis leges Hag« tran-fačtas, quibus praeter Burgundiam omnia cef-sere inpoteftatem Franci«. Ad Weftphalicam rurfus pacem redeo. Hujus nonminhsnecefli-tas, quvim extrema calamitas, ficut pr«fentia ad fpeciem alleviabatmala; ita futuris multb ma-joribus non tam caufam dedit, qukm ejus oc-cafione infidiose ufa eft Gallia, in maximum revera dedecus Imperij. Nam ex fuprk pr«li-batis articulis pacis Weftphalic« certas confe-quentias ( fed minime concludentes) deduxit, comentusque eftRex ingentes indfc dependen-tias, ut iplum corpus, five rem tranfadam bis, aut ter exfuperarent. Procuratoris quippe Ge-neralis fententia inappellabili (areftum dicunt Galli ) pluribus immediatis Imperij Statibus, tamPrincif>ibus& Ducibus, qukm Comitibus ac ARCANORUM STATUS ac CivitatibuS, imperatuinfuit r ut impofterum cunčti, Soli Coron* Franci* fub pcena crimi-nis l*f* Majeftatis,& confifcationis bonorum omnium, fe fubjicerent, nullo refpečtu habito, fuerintne olim, vel nune , mediati velimme-diati Status Imperij. Contra h*c attentata Galli*, proteftati funt Ordines in Comitijs Ratisbonenlibus 166%. 8c defuper feripsere ad Regem, qui fpopondit quidem verbis remedium rei per impartiales judices decidendse,- fed intermedium Bellum Hollandicumimpedivitcongreflum. Pace de-inde Neomagenfi conclusa, in qua nihil (tam noftra incuria, quam Gallorum technis ) de pr*fatis dependentijs provifum erat, infolen-tior fačtus Rex Galli*, nullam amplius audijt proteftationem 5 quali ufurpationes ipfius, & dependenti* in rem Judicatam evafiffint: fed multb atrocius inftitit reunioni dependentia-rum ad Coronam Franci*. Studiosč autem id fecerunt Galli, ut intermitteretur qu*ftioratione pr*fat* reunionis, obtrudentes illorum Legati Mediatoribus Pacis, fe ad qu*ftionem inftručtos non efle. Defuper tamen protefta-tus eft Crefar exprefse : ut OmiiTlO \\XC ne- nequaquam exifl:imetur efle ceflio. Quam proteftationem deinde impudentiftlmfe abnegarunt Franci* Miniftri, c*pt£mque re-unionem profecuti funt fortilis. Hinc ab Anm> 1^79. ufque ad Annum 1681. Imperio abftračti, & Franci* uniti Principatus quinque, Alfatia, pr*ter Auftriacam conceflam, tota: Epifco-patus quatuor, Comitatus fupra očto, Civitates ferme viginti, arces & dominia ultra triginta. Sanguinem fermfc ad h*c fudavitGermania, & Auftria. Ut fummatim comple&ar plura$ nullam exceptionem, aut declarationem ampliiis admifit Fupra tranfačtionem Neomagenfem, nec proteltatione acceptavit,fedqu*que in Alfatia Geographice fibi adjecit pr*ter elicitas ufque ad fanguine contributiones, & angarias, contra clarum tenorem pradičti Inftrumenti Neomagenfis , & expreflam Legati Gravell* conteftationem. Necalio Galli* Miniftri tan-tam impudentiam (cbm amplibs eam veluti no-toriam, & convičtam excufare nequeant) fun-damento tuentur, qukm qubd difcerne-re nolint feuda 5 fed deprehenfo uno depen-dente velint dependere ab hoc omnia alia feu- Zzz da, da, quzealiquis pofTidet, proceflu lic in infini-tumexporrečto. Quod impudentiilimumeft, quafi unus PoflefTor non poflet plura feparata feuda poffidere. Ideb non multb pbft ad iteratas querelas Statuum Imperij contra Coronam Franciae pro-pter tantas ufurpationes ex praetextu dependen-fiarum reafTumpti funt tračtatus Francofurti, promiffione clara a Callis fačta, quod ab ea mox die abftinere velint ab omni reunione ul-teriore, rebus omnibus inStatuquo,ufque ad conclufionem tračtatus permittendis. Hifce promiflis circumventus Caefar, & Status Imperij, cum minime ifti putarent, irruit Gallia tor-rentisinftar gemino exercitu: unoin Argenti-nam ( quam hucufque inter dependentias nun-quam numerabat) altero in Caflalum feudum Imperij, & ambo vicit & occupavit reclaman-te Germania, ridente Gallia, ftupente Europa auidCoeloagente, fuperlfque facientibus (ne-fcio)ad ejufmodi circumventiones, ufurpationes, malamque Galloj-um fidem. Inter haec Turcicum contra Auftriacos emergensBellum rurfus tempus Gallise dedit omnia occupandi,& occupataretinendi, ctim pares LIBER II. foi pares duobus Bellis non eflTent Auftriaci. A r-miftitium proinde a Galiis infidiose in hifce ma-ximispericulisoblatum, & tartdem contračtu, fed annis jpejus, & contra omnem Juftitiam & rationem ( Stante enim pace Neomagenfi, quid opus erat Armiftitio) Conditiones Armiftitio dičtavitCallia, non utpars, fed velut Arbitra, &defpotice quidem: adeb ut C*far cum lmperio,Franci* polliceri & cedere debuerit omnia occupata per viginti fubfequentes Annos, da-ta vice versaa Galiis fide, nihil hoftile amplius, ex quocunque pr*textu adversus C*farem y & Imperium moiiendi, aut quomodocunque tentandi; fed omnia, uttuncfuere,cumindu-ci* concluderentur, permittendi. Quibus tamen vix conclufis,fidem datam confeftim fefellrt, & ex vaniftimo prxtextu, quafiAuftriaci (proh! nimiumBelloOttomani-co occupati) novum fcedus adversus Galliam meditarentur ( reipsa erat Furftenbergij, Franci* clientis, immodicus, & contra Sediš Apo-ftolic* declarationem illicitus, atque adElečto-ratum Colonienfempoft exee(Fum Maximilia-ni Henrici Bavari ibidem Arckiepifcopi infa-nus ambitus, quem infufflabat futura Galli* Zz z 2 utilitas, ARCANORUM STATUS utilitas, & manutenebat Ludovicus Rex, vi 8c armis contra diftračtas alibi vires Auftriacas) Igitur contra omne JusGentium,per Fecialem neutiquam infinuato Bello, occupavit hoftili-ter Philippsburgum, Palatinatum, Moguntiam, Heidlbergam, Monheimium, Spiram, Worma-tiam, alilfque ditiones, contra promiflasindu-cias, ablato infuper Spira Archivio Supremi Imperij Dicafteri j : expilatisCirculisSuperioreRKe-nano, Svevico, Franconico: Occupatis Ducati-busJuliac Clivise & Montium. Omnesdenique Imperij Provinci« a Gallia vel ferro vel igne,ad incitas fermfc redačtac, immiffis plane ( quod hačtenus nec Barbari egere j incendiarijs occul-tis, in Provincias Auftriacas, Adeb Galliae totum in armis Jus: tota in circumventionibusars: unicum ad prxtextus refugium: omnis in praventione Juftitia: nulla autem, aut Brevis promiftorum Fides & Religio. INDEX ob. 3. m? * t* I N D E X observationum. Frimut numerus Obfervationcm $ alterObfervqua2ufquehaec tcmpora uti-liter pra&icata ? num. 29. obfiftit quidam Canon Pon-tificius > Jed perperam. n. 30. Elcčtione & capitulatione in-fringiturHareditaria fuccef-fio ob. j8. num. 33. Eledio eventualisRegisRoma-norucn utilisImperio.ob.28. num. 43. ne fiicceflor fit in mcerto. Ibidem. ExempIo Henrici VI. num. 44. Ut au-tcm SuccefTorem dare valeat Regnatrix Dornus, ad quid advertcre debeat ? num. 46. 47.48.49. 50.51. & e contra quibus ius Iibertati profpi-cere debent Ordines. num. ^,5?; 5]' 54- 55: 56' 57- 58- EIilabe;hae Regma? Angiiae Sa- ga.it.is circa fufpe&os. ob. 4 num. 10. TI rata Anteceflbrum. ob. 9. num. 1. & per to cum, Exempla Patrum Se&anda. ob. 8. num; 4. Ext rema reru n fim t vi tia. ob. 4. num. 1. exemploTiberij,& Galbae. Ibidem. Farna acquiritur tripliciter. ob. 1. num. 1. | Familiaritas in Aula fugienda. ob. 1 . num 6. « Faftidiofus ne fit Aulicus ob£ ead. num, 9. Faedus Gallorum cum Turcis in extirpationem Domus Auftriac«. ob. 29. num. 22. Feftinalentd. ob. 20. num. 10. Francilčus I. Rex Franciae. ob. 2'1. num. 19. obC 29. n. 22. Franci« quaj mens in Germa. niam. ob. 28. num. 34. FridericusPalatinusRex biflex-tilis ob. 27. num. 9. ejus ex-crcitus caefiis Pragae. Ibidem. profugus ex Bohemia. Ibid. artesluggeftae illi ad tollen-dam aernulam domum Au-ftriacam. ob. ead. n. 11. Futura ex praeteritis praefigiun-tur.ob.7. num. 1. G G al lis fi licetrailitem legere in Imperio, cur non etiam Hi-foanis.ob. 29. n,im 4. Galli ndciunt parta tueri. ob. 1.1. num, 6. od. 2 5. num. 7. Galli quibusvis artibus impe-diunt ele&ionem C«Elari$ •Auftriaci. ob. 2,9. num. a. . num.6 Galli, ut fibi interim profpi-ciantj protfahcreprocur.ini IN D ele&ionem. ob.eadem. num. 8.9. 10. Galli dcbilcm tolunt, aon po-tentcm Caefarem ob. 29. num. 3.Sufpe"kitudo fatalis Regno. ob. n. num. 8. piccf^uiii uno eoaemque tempore. rbi. ut nune experiturGallia ibid. Humanitas & difcretio nccei-laria Principi ob. 2. num. 3. Hungarorum Rebeliium peti-tum ob. \ 5. num. 12. Hungaria hajreditaria. Ibidem.. Hyppoliti deterrimum Confi--liumob.28. num. 58-I Ja&antia male audit in Aula ob. 14. num, 4. Imperatorishodi'erni praeroga-tivae in Imperio. ob. 26.^4. Imperatoris & Imperij exaequa-tapoteftas. ob. 28- num. 10» Imperator cjuomodo rationem; reddit Statibus. ob. eadem. num. 9. Imperatorum Wenceslai Adolj hi aliorumque degra-dationes aquofačtae. ibidem r Impeni Romani primordia & viciflitudines. od. 28 • num. I. titubarecaepitpoft excefc fumAugufti. ibidem. nuip.2~ Imperia violenta violento exi-tu terminantur. ob. 27. 0.3. Imperium prius domi firman-dum , quam foris quaeren-dum, ob,-1 iv num. 7. Aaaa; Imperia 2 E X nam& Agrippinam ob. ead. num. o. & 10. Injuiias fuas Princeps nec judi-cet, neepuniat. ob. 12. n. 3. Infidiarum remedium interdum falubreeft, fiillaenonintel-iigantur, vel potius non in-telligi videantur. ob. 16» num. 4. Inter duo mala minus cligcn-dum ob. 24 num. 1. Judicia populi de Principe, qus ? nec femper contem-nenda.ob. 17. num. 3.4.5.Č. Laudando illaqueare. ob. 14. num. 13. Leopoldusl. Gefar. ob. i n. 5-. ejus mitia regnandi. ibidem. Lepidus inter adulntores esete-ros Aulicos, folus finceruj & integer. ob. 14. n. 8. Tibe« riocharus. ibidem. Lethargus Politicus. ob. 26. n. 7. Lex Majeftatis cur inventa ? ob. 12. n. 2. Quo rigoriseffe&u? n.3. Libertas GermaniaeGallis prae-textus; reipsaodium&livor in Auftriacos eft.ob.29.n.ii. LigaR-henana. ob. ead. n. 21. ejus eollimatio & finis. ibidem. Limncus. ob. 18. n. 3. Lucrum temporis. ob. 26. n. 7. Ludovici I N D LudoviciPijjtiraorDomini.ob. 7- n. Ludovici Ultimi Regis Franci« iramenfi conatus, ob. 25^.7. M. Magnificcntia. ob. 1. n. 1, Vc-fpafiani & Scipionis cxem-plo. ibidem. Magnanimitas.ob ead. num. 2. haec maximč Principem dc-cet. ibidem. Exemplo Ale-xandri M. Romuli, Tamer- . lanis, Mahometis, &c. ibid. Majeftates totfunt in Imperio, quc t Status, ob. 28. num. 8-Quod nequaquam offieit Im-peratorise Majeftati. ibidem« Majeftatem quae denotant in Imperatore. ibidem. De Majeftatc Limnei fenfus crroneus>emendatus abHcn-nigio. ibidem ad finem. Majeftati Principis non derogat obftrittiojurato fa&a fubditis. ob. 28- n. 14. nec comi-tia.n.j^.Verdunidehis cgre-gius fenfus. n. 16. Maeccnatis ad Auguftum com-pendiarium praeceptum, obj S. num. 2. Cujus duplex utilitas, lbi.num. 3. Metus etiam a proprio Satelli-tio Principi, ob 18. num. 5. remediu nujus. ibidem. quo-modo Satellitium dividen-dum.ibi. num. 7. Mitonius Regicidij Patronus ob. 18. num. 3. Moderatč progrediendum ob. 11. num. 6. Moderatusfit Principum comi-tatus in vifitandis Provincijs. ob. 23. num. i. cxemplo Ru-dolphi Caelaris, Friaerici & aliorum. ibidem. ModeftiaAulici erga fuum Principem, prajfertim infermoijc od. 14. num. 11. Modus fupprimendi nimium. potentes. ob. 13. num. S. 9. lo. 11. Morbi Politici contemptu 8e negle&u augentur. ob. 24. num. 6. Mundus habet fuas astates ob. 7. num. 2. Mutationis Statuum caufae in-ternae & externa>. ob. 7. n. 1. cas noffe Principem oportet ibidem. MutationumStatus caufe indu-cuntur variae: tota ob. 7. Mutatio eorum, quiarcanorum participes funt j. pcriculofo. ob. 13. num. 12. N Neceffitas imperat Principibus ob. 24. num. 1. Neronis notturna licentk, & correptio. ob. 17.num.2. Nobilitas Regni multiim admi-niculatur Principibus ob. 1 j. Bbbb 2 num i*jo IN nura. i. illam devinciendi modus traditur.num. 2.circa