RADIOLOG IA 
JUGO SLAVICA 
ADDo 10 December 1976 Fasc. 4 
PROPRIETAR.II IDEMOUE EDITORES: SOCIETAS RADIOLOGIAE ET MEDICINAE NUCLEARIS INVESTIGANDAE ET SOCIETAS MEDICINAE NUCLEAR.IS INVESTIGANDAE FOEDERATIVAE REI PUBLICAE IUGOSLAVIAE 
LJUBLJANA 
Radiol. Iugosl. 1 UDK 615.849 (05) (497.1) 
citostatiki, ki se lahko uporabljajo v kombinaciji z drugimi kemoterapevtiki 



alexan® 
(citarabin) 
Indikacije: 
akutna mieloicna levkemija, akutne eksacerbacije kronicne mieloicne levkemije, limfagranulomatoza, limfosarkom, imunosupresivno zdravljenje. Kontraindikacije: 
Alexan je kontraindiciran pri bolnikih, ki imajo rnedikarnentozno suprimiran kostni mozeg. 
Stranski ucinki: 
med zdravljenjem se lahko pokažejo levkopenija, tronibocitopenija, navzea, bruhanje, supresija kostnega mozga itd. 

oncovin® 
(vinkristinov sulfat) 
Indikacije: akutne levkemije, 
maligni limfami (Hodgkinova bolezen, lirnfosarkom, retikulosarkom itd.) druge neoplazme; npr. nevroblastorn, Wilrnsov tumor in rabdorniosarkom. 
Kontraindikacije: 
pri zdravljenju neoplazem Oncovin ni kontraindiciran. Ce se pokaže levkopenija ali infekcija kot komplikacija, je treba dobro pretehtati, ali je uporaba naslednje doze upravicena. 
Stranski ucinki: 
najpogostnejši stranski ucinki so: izpadanje las, obstipacija, nevriticne težave, motoricne težave, abdominalne kolike, levkopenija, parestezije, atakticna hoja itd. 

velbe® 
{vinblastinov sulfat) 
Indikacije: 
limfami (Hodgkinova bolezen, lirnfasarkom, rnikozis fungoides, retikulosarkorn); rnonocitna levkernija,karcinomi (karcinomi dojke, nekateri karcinomi kože in sluznic, ust, neba, jezika, paranazalnih sinusov, anusa, vagine, secnega mehurja in uretre; nevroblastorn; serninorn in embrionalni tumorji testisov; horiokarcinorn, rezistenten proti rnetotreksatu); histiocitoza X. 
Kontraindikacije: 
Velbe je kontraindiciran pri bolnikih z levkopenijo. Ne smerno ga dajati pri bakterijski infekciji, temvec moramo takšno infekcijo poprej odpr.viti z antiseptiki ali antibiotiki. 
Stranski ucinki: 
Najpogostnejša stranska ucinka sta alopecija in levkopenija. 
TOVARNA 
FARMACEVTSKIH 
IN KEMICNIH , . 
. 

L E K l.......A 
TOZD FARMACIJA 

RADI O LOG IA IUGOSLAVICA 
PROPRIETARII IDEMQUE EDITORES: SOCIETAS RADIOLOGIAE ET MEDICINAE NUCLEARIS INVESTIGANDAE ET SOCIETAS MEDICINAE NUCLEARIS INVESTIGANDAE FOEDERATIVAE REI PUBLICAE IUGOSLA VIAE 
LJUBLJANA 
ANNO 10 DECEMBAR Fasc. 4 1976 
Collegium redactorum: 
N. Allegretti, Zagreb -B. Bošnjakovi<:, Beograd -M. curcic, Beograd -M. Dedic, Novi Sad-A. Fajgelj, Sarajevo -V. Gvozdanovic, Zagreb -S. Hernja,Ljubljana -D. Ivancevic, Zagreb -B. Karanfilski, Skopje -B .Kastelic, Ljubljana -K. Kostic, Beograd -B. Mark, Zagreb -N. Martincic, Zagreb ­
Z. Merkaš, Beograd -L. Milaš, Zagreb -J. Novak, Skopje -F. Petrovcic, Zagreb -S. Popovic, Zagreb -B. Ravnihar, Ljubljana -Z. Selir, Sremska Kamenica -š. Spaventi, Zagreb -G. Šestakov, Skopje -M. špoljar, Za­
greb -D. Tevcev, Skopje -B. Varl, Ljubljana 
Redactor principalis: 
L. Tabor, Ljubljana 
• 

Secretarius redactionis: 
J. škrk, Ljubljana 
Redactores: 
T. Benulic, Ljubljana I. Obrez, Ljubljana S. Plesnicar, Ljubljana ­
P. Soklic, Ljubljana 
Radiol. Iugosl. UDK 615.849(05)(497.l) 
Izdavacki savet revije Radiologia Iugoslavica: 
M. Antic, Beograd -Xh. Bajraktari, Priština -M. Dedic, Novi Sad -N. Ivo­vic, Titograd -M. Kapidžic, Sarajevo -A. Keler, Niš -M. Kubovic, Zagreb -S. Ledic, Beograd -M. Lovrencic, Zagreb -M. Matejcic, Rijeka -Z. Mer­kaš, Beograd -J. Novak, Skopje -P. Pavlovic, Rijeka -S. Plesnicar, Ljub­ljana -L. Popovic, Novi Sad -M. Porenta, Ljubljana -V. Stijovic, Tito­grad -I. šimonovic, Zagreb -J. škrk, Ljubljana -L. Tabor, Ljubljana ­
I. Tadžer, Skopje -B. Tavcar, Ljubljana -B. Varl, Ljubljana 
Izdavanje casopisa u 1976 godini potpomogle su sledece ustanove, instituti, zavodi, bolnice i organizacije udruženog rada: 
Raziskovalna skupnost Slovenije (v svojem imenu in v imenu vseh razisko­valnih skupnosti drugih republik in pokrajin SFRJ); 
Udruženje za nuklearnu medicinu SFRJ; 
Doprinosi ustanova na osnovu samoupravnih dogovora: 
Onkološki inštitut v Ljubljani -50.000 din, Inštitut za rentgenologijo v Ljubljani -20.000 din, 
Medicinski fakultet u Prištini, OOUR »Zajednicke medicinske službe« ­
20.000 din, 

Institut za radiologiju Klinicke bolnice u Novom Sadu -5000 din, 
Pomoc reviji: 
Medicinski centar Pula -2000 din; 
Narucbenici reklama: 

ALKALOID -Skopje (za Schering-Berlin), AVTOTEHNA -Ljubljana, 
BOSNALIJEK -Sarajevo, 
BYK Mallinckrodt, ELEKTRONSKA INDUSTRIJA -Niš, 
ELEKTROTEHNA -Ljubljana, GALENIKA -Beograd, 
JUGOHEMIJA -Beograd (za Hoechst), KRKA -Novo mesto, 
LEK -Ljubljana, 

SLOVENIJALES -Ljubljana, ZAVAROVALNICA MARIBOR -Maribor 
Univerzalna decimalna klasifikacija: prof. Sonja Gorec, Ljubljana Tajnica redakcije: Milica Harisch, Ljubljana 
NAPOMENA: svi clanci objavljeni u reviji Radiologija Iugoslavica recenziraju se sa strane clanova Collegiuma redactores. 

RADIOLOGIA IUGOSLAVICA 
Anno 10 
Fasc. 4 
SADR2AJ 

Radiološka diagostika bolesti gastro-intesti­nalnog trakta neonatalne dobi (Vidako­vic z .. 2. Tomekovic, P. Kacic, B. Njiric, 
J. Ivanišin) 

Radiološka clijagnostika jednjaka, želuca i 
duodenuma u dece (Matejic C., s. Bum-
bic, R. Lukac, s. 2ivkovic, v. Adaševic) 

Rentgenska dijagnostika krvarenja u pro­
bavni trakt (Soklic. P., J. Strnpnik, I. Obrez, J. Košir, E. Baretic) 

Radiološke karakteristike n1alignog lin1fon1a i nekih benignih tu111ora digestivnog trakta u clc,ce (Matejic C., s. Bumbic, Lj. 
Petrovic, R. Lukac, V. Aclaševic) 

Metoda pretrage želuca i duoclenu111a clvo­struki1n kontrasto111 kao rutinska pretra­ga kod hospitaliziranih pacijenata (Ja-
makoski B.) 

Klinicka vrijednost urografi.ie ispiranjen1 u 
diagnostiki hipertonije (Belancic I., O. 
Krivec, M. Radej) 

Radiološka cl i.i agnoza shistozon1i,i az. uroJJO­etskog sustava (šimunic S., E. Schuster, 
B. Kršic) 

Modificirana pretraga skocnog zgloba (Sa­
rajlic M) . 

Albers-Schnnberg-ova bolest uz prikaz jed­
nog slucaja (Mates I.) 

Rendgen-dijagnostika kongenitalnih ano1na­
lija n1aterice i njen klinicki znacaj (2i­
vanovic 2., R. Grcic, A. Markovic) 

Histerosalpingografij a posle carskog reza u 
prevenciji ožiljacnih ruptura uterusa 
(Aleksovski D., J. Novak. D. Dimcevski, 
A. Atanasov) 

Vrijednost man1ografije u ranoj dijagnostici 
malignoma dojke (Ranic Dj., G. Klanj-
šcek) 

Cistoicl.na pneun1atoza li1nfnih cvorova u 
limfangiografskoj diagnostici (Djorcljevic 
J, D. Bilenjki, A. Nikulin. I. Sela!<) 
DECEMBER 1976 
TABLE OF CONTENTS 
Racliologic cliagnosis of gastrointestinal tract disease in neonates (Viclakovic z., 2. To­mekovic, P. Kacic, B. Njiric, J. Ivanišin) 453 
453 
Radiological diagnostics of the oesophagus, stomach and duodenum in chilclren (Ma­tejic C., s. Bumbic, R. Lukac, S. 2ivko­

467 vic, v. Adaševic) . . . . . . . . . . 467 
Roentgenologic diagnosis of gastro-intestinal 

bleeding (Soklic P., J. Stropnik. I. Obrez, 471 J. Košir, E. Baretic) 471 
Radiologic charateristics of malignant lym­phoma and some benign tumors of the alimentary tract in chilclren (Matejic C., 

475 s. Bumbic, Lj. Petrovic, R. Lukac, v. 
AclaševicJ 475 
Double contrast examination of the stomach ancl duodenum: a routine procedure in 

481 hospitalized patients (Jamakoski B) . 481 
Clinical value of »wash-out« urography in diagnosis of arterial hypertension (Be­

489 lanci I., O. Krivec, M. Radej) . 489 
Radiological diagnosis of urinary tract schi­
stosomiasis (Simunic S., E. Schuster, B. 
Kršic) . . . . . 493 493 Modified radiographic methocl of anlde joint 
examination (Sarajic M) . . . 501 501 
Albers-Schtinberg disease: case report (Ma­tes I.) . 505 505 Clinical significance of the racliological clia­
gnosis in uterine congenital n1alforn1a­
tions (2ivanovic 2, R. Grcic, A. Marko­509 vic) 509 
I-Iysterosalpingography after caesarean se­
ction for prevention of uterine scar rup­
tures (Aleksovski D., J. Novak, D. Dim­

513 cevski, A. Atanasov) . 513 
Value of mamography in early diagnosis of breast malignancies (Ranic Di., G. 

517 Klanjšcek) . . . . . . . . 517 
Lymphographic diagnosis in lymph nodes cystoid pneumatosis (Djordjevic J., D. 

521 Bolenjski, A. Nikulin, I. Selak) . 521 
Radiol. Iugosl. UDK 615.849(05)(497.l) 
Angiografska dijagnostika dijabeticke an­giopatije donjih ekstremiteta (šimunic 
s., v. Rukavina, J. Papa, F. custovic) 529 Teleradioterapija malignih tumora mokrac­
ne bešike (Bekerus M., V. šobic, V. Ilic, 
K. Milcic, s. Andric) . . . . . 535 

Uporedni rezultati lecenja pre-i posle ope­raciono i samo posleoperaciono zracenih bolesnica sa karcinomom grlica materice (Svetic I., M. Bekerus, I. Ivanovic, z. Nastic, z. Matkovic, J. Babic) 539 
Prilog problematici karcinoma dojke u muš­karaca (Kubovic M., T. Vladovic-Relja) . 545 
Angiography of lower extremities in diabe­tic angiopathy (šimunic S., V. Rukavina, 
J. Papa, F. custovic) 529 
High-voltage radiotherapy of urinary blad­der carcinoma (Bekerus M., V. šobic, V. 
me, K. Milcic, s. Andric) . . . . . . 535 Cervjx carcinoma: Comparison of results of pre-and postoperative irradiation to the results of postoperative irradiation alone (Svetic I., M. Bekerus, I. Ivanovic, z. Na-
stic, z. Matkovic, J. Babic) . . . 539 Cancer of the male breast: an analysis of 
our series 
(Kubovic M., T. Vladovic-Re-

Laparoskopija kao pomocna metoda u ranoj . . . . . . . 
dijagnostici i u kontroli malignih tumo­
ra i metastaza u trbušnoj šupljini (Hav­licek s., R. Poljanšek) . . . . . . . . 551 

Elektronska terapija supraklavikularnih me­tastaza kod ginekoloških malignoma (Pa­runovic M., P. Trbojevic, M. Todorovic, 
K. Milcic) . . . . . . ·. . . . . . . 557 

Uticaj koštanog sistema mandibule na pla­niranje elektronske zracne terapije ma­lignoma usne šupljine (Andric S., P. Tr­bojevic, I. Jankovic, M. Todorovic, V. 
Vujnic) . . . . . . . . . . . . 561 

Chemotherapy with synchronization in ad­vanced cancer of the head and neck (Auersperg M., E. šoba, M. Erjavec, M. Us-Kraševec, M. Jenko) . . . . . 565 
Rendgenska dijagnostika u savremenoj on-kologiji (Klanjšcek G.) 575 
Varia . . . . . . . . . . . 582 
Laparoscopy: A method for diagnosis and control of abdominal malignant tumors (Havlicek S, R. Poljanšek) . . . . . . 551 
Ele.tron therapy of supraclavear metastases from gynecologic malignant tumors (Pa­runovic M., P. Trbojevic, M. Todorovic, 'K. Milcic) . . . . . . 557 
Influence of the mandible bone system on electron beam therapy planning in ma­lignant tumors of the oral cavity (Andric s., P. Trbojevic, I. Jankovic, M. Todoro­
vic, v. VujnicJ . . . . . . . . . . . 561 
Chemotherapy with synchronization in ad­vanced cancer of the head and neck• (Auersperg M., E. šoba, M. Erjavec, M. 
Us-Krašovec, M. Jenko) . 565 
Roentgen diagnostics in contemporary on­
cology (Klanjšcek G.) 575 Varia 582 

r 7 
INSTITUT ZA ZAšTITU MAJKI I DJECE U ZAGREBU I 
MEDICINSKI CENTAR DUBROVNIK 

RADIOLOŠKA DIJAGNOSTIKA BOLESTI GASTRO­INTESTINALNOG TRAKTA NEONATALNE DOBI 
Vidakovic Z., ž. Tomekovic, P. Kacic, B. Njiric, J. Ivanišin 
Sadržaj: Organske i funkcionalne promjene-gastro-intestinalnog trakta zahtjevaju brzu i tocnu dijagnozu. Ona se može postaviti jednostavno i sigurno radiološkim pregledom Radiološke promjene su cesto di­skretne i nekarakteristicne, a sam pregled otežan anatomskim, funk­cionalim i tehnickim poteškocama, te dobom bolesnika. Navode se najcešce anomalije i bolesti gastro-intestinalnog trakta, te iznose ra­diološki znakovi i osobitosti koji omogucuju njihovo prepoznavanje. 
UDK 616-073.75:616.33/.34-0F31 

Deskriptori: radiološka dJjagnostika, neonatalna dob, gastro-intestinal­
ne bolesti, malformacije 'jsastro-intestinalnog trakta. 
Radio], lugosl., 4; 453-465, 1976 

L J 
Uvod. -U neonatalnoj dobi je veoma ba dostici nivo sigme. Pojedini dijelovi važna brza i ispravna dijagnoza bolesti ga­probavnog trakta se zbog sadržaja zraka stro-intestinalnog trakta, kako bi se mogla mogu prepoznati po svom topografskom i primjeniti odgovarajuca terapija. Radio­morfološkom obilježju. loške pretrage u neonatalnoj dobi se razli­
Gotovo se redovito mogu s velikom si­

kuju od uobicajenih pretraga starije djece gurnošcu prepoznati tri segmenta probav­
i odraslih. Anatomske i funkcionalne smet­nog trakta: 
nje gastro-intestinalnog trakta u neonatal­-želudac, po sadržaju zraka u fundusu nom periodu su pracene odredenom sim­i po izgledu velike krivine ptomatologijom koja <lijete dovodi na pre­-duodenum, koji leži desno od medi­gled. Nastanak smetnji u odredenom <lobu jalne linije ispod sjene jetre života i poznavanje neonatalne patologije -rektum, koga na profilnoj slici pre­dozvoljava da se pretpostavi o naravi i poznajemo ispred sakruma. 
mjestu patološkog procesa. 
Pneumatizacija kolona prepoznaje se po haustracijama. Kolon je smješten lateral­Material i metode. -Radiološke pretra­no, dok centralne dijelove abdomena za­ge u neonatalnom periodu zapocinju sli­uzimaju vijuge tankog crijeva. 

kom abdomena na prazno i to u razlicitim položajima tijela i razlicitim projekcijama 
U slucajevima okluzije gastro-intestinal­nog trakta, na slikama abdomena se raza­

štavanje zraka u probavnom traktu novo­biru slijedeci znakovi: 
rodenceta kao negativnog kontrasta. Dije­-dilatacija segmenta ispred mjesta 
te normalno guta zrak, koji za 12 sati tre-okluzije; slikanja. Princip takove pretrage je iskori­
Vidakovic z., 2. Tomenkovic, P. Kacic, B. Njiric, J. Ivanišin 
sakupljanje i formiranje razine plin­-tekucina; 
-zastoj u prolazu intestinalnog zraka. 

U koliko je to potrebno, pregled se na­stavlja kontrastnim pretragama. Pri torne treba izabrati odgovarajuce kontrastno sredstvo koje ne ce pogoršati stanje boles­nika niti uzrokovati komplikacije. 
Atrezija jednjaka. -Ova anomalija nije jako 1ijetka i dolazi cca 1 : 2000-4000 po­roda. Najcešce se radi o membranoznoj pregradi jednjaka u visini 3-4 torakalnog kralješka sa slijepim završetkom gornjeg otsjecka. Donji otsjecak jednjaka je u va­rijabilnoj udaljenosti od gornjeg. Jedan ili drugi otsjecak mogu komunicirati s bron­halnim ograncima ili trahejom, pa tako na­staju razliciti tipovi atrezije (Slika 1). 
Dijete pokazuje nekarakteristicnu sim-

ptomatologiju: 
-smetnje gutanja uz hipersalivaciju; 
-kašalj, kao znak plucne aspiracije; 
-iskašljavanje, odnosno izlucivanje že­

lucanog soka iz traheje (u slucajevima do­nje traheoezofagealne fistule). 
Kateterizacija jednjaka zap'inje i isti se svija u visini atrezije. Ako kateter apsor­bira rendgenske zrake, onda se vec dija­skopijom pokazuje mjesto atrezije. Treba medutim uzeti u obzir da pogrešan ulazak katetera u traheju pravi iste smetnje u vi­sini larinksa. Mjesto atrezije treba stoga prikazati i kontrastom. Kao kontrast se ne smije upotrebiti barijeva kaša, nego samo vodotopljivi sterilni kontrast zbog moguc­nosti postojanja ezofago-trahealne fistule i punjenja bronhalnog stabla. Radiološki pregled mora dati uvid u: 
-postojanje atrezije; 
-utvrditi tip atrezije; 

-p1ikazati i ocijeniti sadržaj zraka u abdomenu; 
-utvrditi ev. plucne promjene. 

Pretraga se mora obaviti u razlicitim po­ložajima, a pri visini atrezije potrebno je uzeti u obzir i mobilnost gornjeg otsjecka zbog respiratorne pomicnosti. U slucaju prikaza bronhalnih ogranaka, treba ocje­niti da li je isto nastupila kroz fistulu iLi gutanjem kontrasta. Prisustvo zraka u že­lucu i crijevima uvijek dokazuje postoja­nje traheo-ezofagealne fistule donjeg ot­sjecka. 
Atrezija duodenuma. -Radi se o vrlo 1ijetkoj anomaliji. Atrezija nastaje najce­šce ispod papile Vateri. To je razlog da <lijete najcešce povraca žuti sadržaj. Od-
,A /\ /\ A 



6 
A. 
2.. 

Slika 1 -Tipovi atrezije jednjaka 
Radiološka dij agnostika bolesti gastrointestinalnog trakta neon talne dobi 
nos položaja atrezije i ušca žucnih vodova u duodenumu uvjetuje razlicitu klinicku simptomatologiju obzirom na sadržaj žuci u mekoniju i povracanom materijalu. Ra­diološka slika je veoma karakteristicna i dobiva se slikanjem abdomena bez upotre­be kontrasta u stojecem položaju. U gor­njem dijelu abdomena postoje dva polu­mjesecasta mjehura zraka od kojih jedan odgovara fundusu želuca, a drugi proši­renom gornjem koljenu duodenuma. Zrac­ni mjehur želuca je obicno veci. Distalni dijelovi crijeva ne sadrže zraka (Slika 2). 

Slika je opisana kao »znak pješcanog sata«. Treba napomenuti da dijete vec pri prvom udisaju guta i izvjesnu kolicinu zraka, a tri sata iza poroda nalazimo zrak u citavom tankom crijevu i pocetnom di­jelu kolona. Ako ova pneumatizacija izo­stane treba pomišljati na opstrukciju. U najvecem broju slucajeva uspjeva se pri­kazati mjesto okluzije u Trendelenburgo­vom položaju. Davanje kontrasta nije po­trebno. Obilje suzi i sekreta otežava svaku kontrastnu pretragu. Ako se to ipak želi uciniti, preporucljivo je prethodno evaku­irati želucani sadržaj. U tom se slucaju obicno prikazuje široki i otvoreni piloricki kanal kroz koji kontrast prolazi do mjesta okluzije. 
Atrezija tankog crijeva. -Najce.ca lo­kalizacija je srednji dio ileuma. Slika od­govara okluziji neonatalnog perioda. Zrac­ni mjehur koga novorodence guta prolazi do mjesta okluzije. Terminalne vijuge su jace proširene. Distenzija želuca i crijeva va:rira prema položaju zapreke. U atrezi­jama jejunuma su crijevne vijuge razlicito proširene i smještene u gornjem dijelu abdomena, dok je donji dio jednakomjer­no zasjenjen gustocom mekih cesti. U atre­zijama ileuma meteorizam je difuzno ras­prostranjen s brojnim polumjesecastim razinama plin-tekucina. Dilatirane vijuge tankog crijeva su u slucajevima atrezije glatkih zidova bez vidljivih nabora kao u starijoj dobi. Unutar proširenih vijuga se naziru grudicaste mrljice koje odgovaraju mekoniju, a slika je veoma slicna onoj kod mekonealnog ileusa. Tipican je manjak zraka u debelom crijevu i rektumu Slika 3). 
Nade li se zrak u abdominalnoj šupljini onda slika odgovara perforaciji. 
Ponekad su opisane i sitne peritonealne kalcifikacije cije se prisustvo tumaci kao posljedice fetalnog peritonitisa. Uzima se u obzir da isti može uzrokovati i atreziju crijeva. 
Oralna prirojena kontrasta je kontrain­dicirana, a iriografija najcešce nepotrebna. 

Vid9kovic z., 2. Tomenkovic, P. Kacic, B. Njiric, J. Ivanišin 

Ona se ponekad prirnjenjuje da bi se is­kljucila eventualna druga anomalija. Tada kolon daje sliku pseudornikrokolija »ex non usu«. Samo izuzetno se irioskopijorn može prikazati niska atrezija tankog cri­jeva. 
Atrezija rektuma. -Kongenitalna atre­zija rekturna s anornalijorn rekturna i anal­nog otvora dolazi po cestoci u cca 1 : 5000 poroda. Ove su anomalije uvijek pobudi­vale vel'iki interes kako zbog svoje cestoce, tako i zbog relativno lakog prepoznavanja i rnogucnosti uspješne korekcije (Slika 4). 
Postoje 4 tipa ovih anomalija: 

l. stenoza rekturna s otvororn u predje­lu vanjskog sfinktera; 
2. 
atrezija anusa rnernbranoznirn zatvo­rorn; 

3. 
atrezija anusa i rekturna. To je naj­cešci oblile Izrnedu sl'ijepog završetka rek­turna i zatvorenog anusa postoji varijabil­na distanca; 

4. 
atrezija rekturna. Analni je otvor slo­bodan, a rekturn slijepo završava 3-4 cm iznad anusa. 


Ove anomalije uzrokuju sliku niskog po­ložaja ileusa. Prvi znak je izostanak ispra­žnjavanja rnekonijurna. Simptomi ileusa nastaju 2-4 dana nakon poroda. Ileus uzrokuje porernecaJ hidro-elektrolitske ravnoteže, te intoksikaciju. Inspekcijorn se 

Slika 4 -Tipovi atrezije rektuma 
Radiološka dijagnostika bolesti gastrointestinalnog trakta neontalne dobi 
vitle znakovi koji su ovisni o tipu malfor­macije. Kod tipa 2 se vidi tamna, udublje­na membrana koja se izbocuje pri placu ili napinjanju djeteta. Kod tipa 4. je anus normalnog izgleda al'i digitalni pregled ukazuje na slijepi završetak rektuma. Sve ove stenoze mogu biti kombinirane s raz­licitim oblicima fistula putem kojih se sadržaj crijeva evakuira. Upravo takova evakuacija fekalnih masa može prividno prikriti prepoznavanje anomalije. 
Slike abdomena na prazno u uspravnom položaju pokazuju znakove niskog ileusa, tj. multiple formacije plin-tekucina u vi­JUgama tankog i debelog crijeva. Snimke abdomena s glavom dolje pokazuje jasno položaj terminalnog dijela crijeva. Ovako­va snimka s glavom dolje treba uciniti u dva smjera, jer profilna projekcija jasnije pokazuje visinu terminalnog dijela prema liniji pubis-cocygis (Slika S i 6). 
Scott i Swenson su obzirom na ovu lini­ju oznacili atrezije kao niske, odnosno vi­soke. Analni se otvor, odnosno njegovo mjesto, treba oznaciti metalnom oznakom. Za to je veoma podesan Hegarov dilatator. Tako se veoma jasno uocava razmak izme­du kože i terminalnog dijela crijeva. Kon­trastne metode daju bolji uvid u detalje i korisne su. Kod fistula se retrogradnim punjenjem dokazuje veza i odnos s viju­gama crijeva, što je važno za oper.tivni 




Vidakovic z., 2. Tomenkovic, P. Kacic, B. Njiric, J. Ivanišin 
zahvat. Rekto-vezikalne i rekto-uretralne fistule se mogu koji puta prikazati i mik­cijskom cisto-uretrografijom. 
Halazija kardije. -Halazija kardije je najcešci uzrok povracanja neonatalne do­bi, no njoj se još uvijek ne posvecuje do­voljno pažnje. Radi se o zjapu kardije uz­rokovanom prolaznom mlitavošcu donjeg 
dijela jednjaka i kardije, a što rezultira 
insuficijentnom funkcijom sfinktera kar­dije. Tako nastaje vracanje sadržaja že­luca u jednjak. U prvom mjesecu života postoji t. zv. »fiziološki« gastro-ezofagealni refluks (von Arx, Lodi, Vidakovic) i stoga 
se treba kriticki odnositi prema dijagnozi halazije kardije u najranijoj dobi. Radio­
loški pregled mora jasno precizirati po­ložaj gornjeg pola želuca u razl'icitim srnje-
-

L -

rovima, zatim položaj i visinu kardije, te iskljuciti malformaciju clonjeg clijela jed­njaka i kardije. Pri postavljanju dijagnoze halazije kardije potrebno je evidentirati široku kardiju, te dilataciju abdominalnog otsjecka jednjaka sa spontanim ili provo­ciranim gastro-ezofagealnim refluksom u 
uspravnom _položaju (Slika 7). 
Pri torne postoji manjak peristaltike u paradijafragmalnom otsjecku jednjaka te manjak sluznicke valvule kardije. Smatra­mo da pretraga u ležecem i Trandelebur­govom položaju ne može precizirati gastro­ezofagealni refluks kao posljedicu halazije karclije. Posebno ponovo ukazujemo na mogucnost t. zv. fiziološkog refluksa u pr­vom mjesecu života. Za postavjanje dija­gnoze halazije kardije mora se dobiti re­fluks u uspravnom položaju uz r;ani_je navedene promjene kardije i abdominal­nog dijela jec\njaka. 
Ahalazija kardije. -Javlja se izuzetno rjetko u neonatalnoj dobi i u literaturi ie poznato tek nekoliko po_iedinacnih sluca­jeva. Mi nismo imali priliku u neonatal­nom periodu promatrati ovu anomaliju. Slucaj koga prikazujemo je dijagnostici­ran u dojenackoj dobi. No obzirom na smetnje i anamnezu, te radiološke znakove smatramo da se u tom slucaiu takoder ra­dilo o kongenitalnoj ahalaziii. Jednia!c _ie u slucajevima ahalazije proširen u don joj polovici, stenoza leži u predjelu karclije. Diferencijalno-clijagnosticki treba uzeti u obzir aganglionami mega-ezofagus, te kli­zajucu hijatalnu herniju (Slika 8). 

Klizajuca hijatalna hernija. -Ona na­

staje zbog poremecaja fiksacije karclije i abdominalnog dijela jednjaka. Jednako za­hvaca oba spola, a nije niti tako rijetka po­java kako se ranije smatralo. Smetnje na­staju vec u prvim danima života. Uzrokuje kolike te krvava povracanja koja nastaju refluksn•im ezofagusom. Zbog istog razloga nastaju sekundarne anemije te stenoze jednjaka. 
Radiološka dijagnostika bolesti gastrointestinalnog trakta neontalne dobi 
Na snimci torakalnih organa i abdomena bez upotrebe kontrasta može se u ležecem položaju na bazi toraksa ponekad zamje­titi bulozna svjetlina, a kod velikih hernija i lateralni pomak srca i medijastinuma. Samo velike hijatalne hernije mogu uzro­kovati kompresiju plucnog parenhima i cirkularne smetnje. Pregled barijevom ka­šom treba uvijek obaviti u ležecem i Tren­delenburgovom položaju. Lakši prikaz her­nije postiže se davanjem atropina koji us­poruje peristaltiku i stoga olakšava prikaz hernije. Kardija je redovno pomaknuta naprijed. Barijeva kaša ispunjava epifre­nicnu želucanu kesu s karakteristicnim uz­dužnim sluznickim naborima, koji se lako prepoznaju kao nabori želucane sluznice. 

Dijafragmalna hernija. -Kongenitalna dijafragmalna hernija nastaje na anormal­nim otvorima dijafragme. Najcešce nasta­je kroz foramen Bochdalek, a po cestoci slijede antero-lateralne, te postero-lateral­ne. Izuzetne su hernije nastale hemidija­fragmalnom aplazijom. Najrjedje su re­tro-xyfoidalne hernije kroz foramen Mor­gagni. Dijafragmalne hernije se javljaju cešce s lijeve strane. Kroz dijafragmalni otvor u torakalnu šupljinu ulaze najcešce vijuge tankog crijeva i kolona, no mogu, iako rjedje, ulaziti i ostali abdominalni 

r 
l • 
L.,__ 
Slika 9 -Dijafragmalna hernija. Vijuge tan-
kod crijeva u lijevom hemitoraksu 

Vidakovic z., :2:. Tomenkovic, P. Kacic, B. Njiric, J. Ivanišin 
orgJni., Dijagnozu nije teško post.viti i potvrditi pasažam gastro-intestinalnog trakta (Sl"ika.9). 
Stenoza pilorusa. -Javlja se pretežno kod muške djece s pocetn"im simptomima koncem prvog mjeseca života. Manifestira se povracanjem u luku. Inspekcijom se ce­sto može vidjeti jaka peristaltika želuca, a moguce je i palpirati oteklinu u predjelu pilorusa. Dijete ponekad manifestira i pseudoostipaciju zbog nedovoljne pasaže hrane kroz piloricki kanal. 
Radiološki postoje direktni i indirektni znakovi stenoze pilrousa. 
Indirektni znakovi: Na snimci abdome­na se vidi velika kolicina sekreta u podru­c ju želuca s minimalnom kolicinom zraka u distalnim dijelovima probavnog trakta.Nakon davanja barijeve kaše ili razrjede­nog gastrografina postoji jace izražena di­latacija želuca s usporenom evakuacijom sadržaja i jakim, ali neefikasnim peristal­tickim valovima. 
Direktn•i znakovi: Piloricki kanal je jako sužen, ponekad na širinu igle. oh može biti skracen ili izdužen. Dužina kanala ukazuje na stupanj hipertrofije. Kod jake hiper·­trofije zahvacen je i piloricki dio želuca. Nekada je moguce prikazati pritisak hi­pertroficnog pilorusa na bulbus u obliku masline. Ovo je narocito uocljivo s tehni­kom metode dvostrukog kontrasta. Evaku­acija želuca je jako usporena (Slika 10 i 11). 
Radiološki znakovi. su kod slabije izra­žene hipertrofije vrlo diskretni i dijagnoza se teško utvrduje. Da bi se olakšala pre­traga i sigurnije postavile dijagnoze pre­porucljivo je: 


Radiološka dijagnostika bolesti gastrointestinalnog trakta neontalne dobi 
-uciniti snimke abdomena u stojecem položaju bez upotrebe kontrasta. Na nji­ma je moguce uociti neke indirektne zna­kove; 
-nakon toga evakuirati sekret želuca i kroz sondu dati manju kolicinu kontra­sta, a Zatim insuflicirati nešto zraka u želudac. Distenzija zrakom omogucuje pe­ristaltiku, ,a da ne dolazi do superpozicije piloricke regije; 
-dodatak Reglana zbog uklanjanja spazma i bolje evakuacije. Ako se evaku­acija želucanog sadržaja ne postigne tje­kom pregleda, potrebno je kontrolirati di­jete svakih 15 minuta. 
Megaduodenum. -Kongenitalni mega­duodenum je jako rijetka pojava, ali ona ipak u problematici gastro-intestinalnih smetnja novorodencadi predstavlja rijet­ku, ali tipicnu klinicku i radiološku cje­linu. Pod megaduodenumom se razumjeva povecanje volumena tog organa bez obzira na razlog nastanka. Na tabeli 1 su prika­zani etiološki momenti nastanka megaduo­denuma. 
Postoje razlicite gradacije megaduode­numa od onih koji granice s normalnim dimenzijama organa, pa sve do upravo monstruozne dilatacije. Zato i nije cudo što se neki slucajevi mogu radiološki od­mah i lako prepoznati, dok kod d;ugih treba pratiti tijek i razvoj bolesti i gµje istom opetovane kontrole omogucuju · is­pravnu dijagnozu. Kod megaduodenuma dilatacija može zahvatiti cijeli organ ili se lokalizira na pojedine segmente, a što ovi­s•i o !razlogu i mjestu nastanka zapreke. Ona može postojati kao jedina anomalija ili može biti udružena i s drugim. Konge­nitalni megaduodenum se klinicki mani­festira povecavanjem karakteristicnog žu­to-ze\enog sadržaja. Smetnje se javljaju konq:m prvog tjedna života, a nastanak i intenzitet ovise o stupnju proširenja or­gana. Dijagnoza se postavlja iskljucivo ra­diološki vidljivim povecanjem volumena 
organa (Slika 12). 
Kongen"italni i sekundarni megaduode­num pokazuje obicno slabiju dilataciju od funkcionalnog. Ponekad je teško utvrditi da li se radi o primarnom ili sekundarnom megaduodenumu. Evolucija bolesti ovisi o etiologiji i smetnjama koje nastaju povra­canjem. 
Meckelov divertikl. -Meckelov diver­tikl je najcešca malformacija probavnog trakta. Kod autopsija ga je moguce naci u 1-4 '%slucajeva. Promjer mu je man ji 
Kongenitalni 
-pravi kongenitalni -nastao drugim
anomalijama 
Funkcionalni 

Kongenitalne arnomalije: -parcijalna ili potpuna ageneza duodenuma 
-promjene duodeno-jejunalne fleksure 
-infundibularno suženje duodenuma 
-dijafragma sluznice 
-kongenitalni periduodenitis 
Hvatište mezenterija: -embrionalne anomalije rotacije
mezenterija 

-smetnje insercije mezenterija 
Druge bolesti: 

-pancreas anulare -volvulus tankog crijeca 
Tabela 1: megaduodenum u neonatalnoj dobi 
Sekundarni 
Toksicki: -morfij 
Neurogeni: 
-trauma, glave· 

462 Vidakovic z., 2. Tomenkovic, P. Kacic, B. Njiric, J. Ivanišin 
od promjera ileuma, a samo iznimno se javljaju veci. Oni su gotovo asimptomat­ski. Radiološki se rjetko vitle. Razlog torne treba tražiti u stenozi vrata divertikla, kontrakciji njegove muskulature i brzom ispražnjavanju. 
15-30 °/0 pokazuju komplikacije i to kr­vavenja, upalne smetnje, perforacije i op­strukcije. Rjede uzrokuju invaginacije ili unutarnje hernije. Iako se radiološki rjet­ko prikazuju, sekundarne promjene uka­zuju na njihovo postojanje. 
Mekonealni ileus. -Kod neke novoro­dencadi povremeni manjak djelovanja tri­psina uzrokuje zastoj mekonijuma u pred­jelu sigme i rektuma gdje se formira me­konealni cep koji sprijecava prvu evaku­aciju. Ako se cep ne izbaci u prvih 24 sata, nastaje zastoj. Obicno je dovoljno katete­rom ili rektalnim pregledom pospješiti evakuaciju ovog cepa. Ali ako on leži u višim djelovima crijeva, onda nastaju zna­kovi okluzije. 
Novorodencad, unatoc zakašnjele eva­kuacije mekonijuma i napuhnuca abdo­mena, ne daje zabrinjavajuci izgled. 
Snimke abdomena pokazuju distenziju crijeva, ali bez formiranja razina plin-teku­cina. Irigoskopski se ispod cepa vidi t. zv. »nefunkcionalni kolon« tj. uski kali bar ko­lona, bez njegove morfološke strukture 
(Sl'ika 13). 
Iznad cepa se nalazi normalni kolon. Kontrast lako prodire izmedu cepa i stjen­ke kolona. U evakuiranom sadržaju se na-. 


Radiološka dijagnostika bolesti gastrointestinalnog trakta neontalne dobi 
lazi karakteristican zelenkasti cep dužine nekoliko cm. Rjetko dužina cepa iznaša više od 20 cm. 
Vocljotopljivi kontrasti su ovdje posebno podesJ.11i, jer zbog svoje hipertonicnosti po­spješuju mobilizaciju i evakuaciju meko­nealnog cepa. 
Izbacivanje mekonealnog cepa ne daje sigurnost da su tirne nestale sve smetnje djeteta. Možda je mekonealni cep bio sa­mo popratni znak neke druge bolesti. Zbog toga treba naknadno iskljuciti mukovisci­dozu i Hirschprungovu bolest. 
Hirschprung-ova bolest. -Hirschprun­gova bolest dolazi kod djecaka rodenih na vrijeme. U neonatalnom periodu je njena simptomatologija relativno diskretna i ne­karakteristicna. Kao prvi znak se opaža zakašnjela evakuacija mekonijuma, a pa­saža crijeva nakon evakuacije mekoniju­ma je vrlo nepravilna s jacim ili manjim napuhnucem crijeva, opstipacijom, te zna­kovima djelomicne ili potpune okluzije en jeva. 
,Snimke abdomena pokazuju dilataciju koja zahvaca tanko i debelo crijevo, bez razina plin-tekucina. 
Irigografija pokazuje manji rektum. 
Mjesto aganglionarne zone je normalno il'i nešto suženo, a zdravi dio kolona uvjek lako proširen. U neonatalnoj dobi je vrlo teško razluciti normalnu širinu lumena od mjesta suženja. Posebno je teško prepo­znati slucajeve koji zahvacaju veci dio ko­lona ili pak citav kolon, ukljucujuci i ter­minalni ileum. Narocite dijagnosticke teš­koce nastaju u slucajevima komplikacija ako što su kolitisi ili perforacije. 
Iako je rana dijagnostika Hirschprun­
gove bolesti važna, ipak prepoznavanje bo­
lesti najcešce dolazi istom u dojenackoj 
dobi. 
Invaginacije. -Invaginacije su bolesti rane djecje dobi. Prema razlicitim auto­rima oko 80 '% slucajeva se javlja pri je druge godine života, a najcešce u dobi od 5-12 mjeseci. U neonatalnom periodu je znatno rjeda. Invaginacije su za radiologe zanimljive iz dvaju gledišta; irigoskopijom se postavlja dijagnoza i cesto provodi re­pozicija. 
Nastavak i razlog nastanka invaginacije je još nejasan. Navodi se da invaginaci­jama prethodi mezenterijalna limfadeno­pat'ija ili da je invaginacija samo kompli­kacija neke opce bolesti ciji je izvor u in­fekciji usne i faringealne sluznice. Kod ne­kih se invaginacija mogu naci organske promjene na crijevima kao Meckelov di­vertikl, polipi, limfangion, stenoze razli­cite etiologije i druge slicne promjene. Na­vodi se takoder da svakoj invaginaciji prethodi spazam. Taj spazam uzrokuje iz­duženje zahvacenog podrucja, a na cijoj se granici onda normalna vijuga crijeva uvla­ci u kaudalnom smjeru. 
Kod invaginata se razlikuju dva seg­menta: 
l. penetralni segment, koji se sastoji od dva intestinalna cilindra koji se doticu se­rozom i koji tvore t. zv. glavu invaginata; 
2. segment-primaoc ili treci cilinder, ko­ji je svojom sluznicom u kontaktu sa sluz­nicom površinskog cilindra penetrantnog segmenta, a tvori t. zv. ogrlicu invaginata. 
U mehanizmu invaginacije postoje dvije 
mogucnosti: 
-fiksna ogrlica i pomicna glava; 
-fiksna glava i pomicna ogrlica; 
Postoje brojne klasifikacjie invaginacije, no najjednostavnija je ona koja oznacava mjesto nastanka i smjer kamo se širi in­vaginat. Po toj klasifikaciji postoje: 
l. Ileo-cekalne invaginacije. One su naj­cešce i prema podacima cine 90 '% svih in­vaginacij a. Ovdje postoje dvije podgrupe: 
a) 
valvulo-kolicna, pri kojoj glava odgo­vara valvuli Bauchini i ona je fiksa, dok je ogrlica mobilna, a odgovara ceko-ascen­densu; 

b) 
ileo-kolicna kod koje valvula Bauchi­ni tvori fiksnu ogrlicu, a glava je mobilna i nju tvori invaginirani dio tankog crijeva. 



464 Vidakovic z., :1:. Tomenkovic, 
2. 
Ileo-ilealne invaginacije. Razlog nji­hovog nastanka je najcešce Meckelov di­vertikl il'i polip. 

3. 
Kolo-kolicne invaginacije sa svoja dva oblika: 


a) 
prave kolo-kolicne koje su vrlo rijet­ke; 

b) 
ceko-kolicne, koje su manje rijetke (1,5 '%), a gdje fiksnu glavu tvori cekum ili baza crvuljka koja je uvrnuta poput prsta rukavice. 


Poseban oblik je invaginacija koja se javlja kod nešto starije djece, a gdje se transverzum invaginira kroz lijevu flek­suru. 
U abdomenu se obicno otkriva tumoroz­na masa kobasicaste forme, nešto tvrde konzistencije i najcešce bezbolna. Digital­nom palpacijom se nalazi krv. 
Radiološki se na snimci abdomena bez kontrasta vide distendirane vijuge crijeva oralno od mjesta invaginacije. Pretraga u razlicitim položajima može približno od­rediti mjesto invaginacije. Irigoskopija se radi s jako razrjedenim barijem da se iz­bjegne retencija nakon pretrage. Upotreb­ljava se obicni kateter. Specijalni kateter s balonom je opasan i u neonatalnom se periodu ne preporucuje. 
Irigoskopijom se kontrast slijedi do mjesta zapreke. Zapreka je karakteristicna s defektom punjenja poput uvrnutog prsta rukavice. Cekum je obicno više položen zbog skracenja mezenterija. 
Nakon utvrdene invaginacije, treba po­kušati njezinu repoziciju. To se cini laga­nim povišenjem tlaka uz pomoc blage pal­pacije podrucja invaginata. 
Uspije li dezinvaginacija, potrebno je evidentira ti: 
-normalan topografski položaj ce­kuma; 
-manjak bilo kakve impresije u pred­jelu cekuma; 
-tanko crijevo mora biti prikazano 20-30 cm ispred cekuma s potpuno slo­bodnim lumenom. 
U takvim slucajevima <lijete mora ostati pod kontrolom. 
P. Kacic, B. Njiric, J. Ivanišin 
Summary 

RADIOLOGIC DIAGNOSIS OF GASTROINTESTINAL TRACT DISEASE IN NEONATES 
Organic and functional changes of the ga­strointestinal tract call for a quick and ac­curate diagnosis which can be established radiologically in a simple, reliabe way. Ra­diological changes are often minute, not characteristic, and the examination itself ag­gravated by anatomic ,functional, and tech­nical difficulties, as well as by the age of patients. Most frequent anomalies and dise­ases of the gastrointestinal tract are presen­ted, along with radiological symptoms and specific features allowing their recognition. 
Literatura 

l. Alberti G., Coliani-Raschini, A. Campa­nati: L'esame radiologico »diretto« dell'ad­dome acuto ne! neonato e nel lattante. SIRMN. Atti XXIV Congresso, Palermo 1970. 
2. Clatworthy W., W. Howard, J. Lloyd: 

The meconium plug syndrom Surgery 39: 131, 1956. 
3. 
Gwinn J.: Tracheo-oesophageal fistula with and without atresia of the oesophagus. Progress Pediat. Radiol. Year Book, New York 1962. 

4. 
Herson R.: Meconium ileus. Radiology 68: 568, 1957. 

5. 
Kacic P.: Radiološka dijagnostika ga­stro-intestinalnog trakta postnatalne dobi. 


VII. Postdiplornski tecaj iz kirurgije. Medi­cinska Naklada Zagreb 1974. 
6. 
Kreisewetter W., C. Turner ,W. Sieber: lmperforate anus. Review of sixteen year experience with 146 patients Am. J. Surg. 107: 412, 1964. 

7. 
Lefebrve J., CL Faure, J. Sauvegrain, 



H. Nahum, M. Fortier-Beaulieu, M. Hassan: 
Traite de radiodiagnostic, XVIII Masson, Pa­ris 1973. 
8. 
Lodi R., K. von Arx, z. Vidakovic: La chalasie du cardia, une cause de vommise­ments chez le nouveau-ne et le nourisson. Revue Suisse de medicine 50: 25, 657, 1961. 

9. 
Marin C., M. Davidson: Pediatric gastro­enterology. Gastroenterology 52: 565, 1967. 

10. 
Silverberg M., M. Davidson: Pediatric gastroenterology. A review Gastroenterology 58: 229, 1970. 

11. 
Silverman A., C. Roy, F. Cozzetto: Pe­



diatric Clinical Gastroenterology. Mosby, 1971. 
Radiološka dijagnostika bolesti gastrointestinalnog trakta neontalne dobi 
12. 
Vidakovic Z.: Osvrt na nacin i moguc­nosti radiološke dijagnostike probavnog trak­ta djeteta. Arhiv za zaštitu majke i djeteta 18: 493, 1974. 

13. 
Wagget J., D. Johanson, P. Borns, H. 



Bissop: The non operative treatment of me-conium ileus by gastrografin enema J. Pedi­atr. 77: 407, 1970. 
Adresa autora: Prof. dr Zdenko Vidakovic, Institut za zaštitu majki i djece, 41000 Za­greb, Klaiceva 16. 
ZAVAROVALNICA 





MARIBOR 
MARIBOR p. o., PARTIZANSKA C. 47 
SE PRIPOROcA IN SPREJEMA ZA V AROV ANJE ZA VSE VRSTE IMOVINSKIH, TRANSPORTNIH IN OSEBNIH ZAVAROVANJ 

r 7 
DEcJA KLINIKA MEDICINSKOG FAKULTETA UNIVERZITETA 
U BEOGRADU 
RADIOLOšKA DIJAGNOSTIKA JEDNJAKA, žELUCA I DUODENUMA U DECE 
Matejic c., S. Bumbic, R. Lukac, S. živkovic, V. Adaševic 
Sadržaj: Iznoseci naša višegodišnja iskustva u radiološkoj dijagnostici jednjaka, želuca i duodenuma u dece, najviše je urodenih anomalija. U vecem broju slucajeva stecena obolenja gornjih partija digestivnog trakta u pogledu metode ispitivanja i radiološke slike bitno se ne raz­likuju od radiologije u odraslih. 
UDK 616-073.75 :616.329-053.2 + 616.33-053.2+ 616.342-053.2 
Deskriptori: radiološka diagnostika, pediatrija, jednjak, želudac, duode­num, kongenitalne malformacije, tehnika pregleda 
Radio!. lugosl., 4; 467-470, 1976 

Uvod. -U novorodenceta i odojceta ra­diološki pregled se najcešce vrši zbog uro­denih anomalija koje onemogucavjau ili otežavaju pasažu. 
Atrezija jednjaka je retka anomalija (oko 1 : 2500 živorodene dece). Najcešce nedostaje samo jedan deo ezofagusa (2-6 cm) u visini bifurkacije traheje, a veoma retko nedostaje lumen u celoj dužini kad je ezofagus pretstavljen samo tankom vr­pcom sastavljenom iz muskulature i vezi­va. Najcešca forma atrezije je kad se de­fekt kombinuje sa komunikacijom izmedu kaudalnog kraja ezofagusa i traheje (od 80-93 '% po raznim autorima). Preostalih nekoliko procenata je kombinacija sa gor­njom traheoezofagelanom fistulorn, krani­jalnom i kaudalnom fistulom, ili pak sle­pim završetkom bez fistule. Klinicka slika atrezije je vrlo karakteristicna. 
Materija! i metod rada. -Kod klinicke sumnje na atreziju ezofagusa mi radiolo­ško ispitivanje vršimo sa vodenim kontra-
J 

stom ubacenim kateterom kroz nos u ko­licini od 1-2 ccm. Snimamo u dve pro­jekcije -u frontalnoj i profilnoj na for­matu 18 X 24 cm. Na snimcima je prika­zan toraks i abdomen. Prisustvo vazduha u crevima je od dijagnosticke vrednosti jer potvrduje prisustvo fistule, ali otsu­stvo istog je ne iskljucuje. Na profilnom snimku moguce je dijagnosticirati redak zadnji urodeni faringoezofagealni diverti­kulum. Posle dijagnoze atrezije aspirato­rom evakuišemo kontrast. 
Urodene stenoze ezofagusa proticu naj­pre bez simptoma. Disfagija se u izraženi­jim slucajevima pojavljuje tek kad dete dobije cvrstu hranu. Ponekad se radi o prostom suženju lumena, katkad o mem­branoznoj pregradi a ponekad o fibromi­šicnom zadebljanju zida ezofagusa. Uobi­cajenim radiološkim pregledom najcešce se utvrdi lokalizacija i stepen stenoze. 
Organske stecene stenoze, bilo da se radi 

o posledici dejstva kaustika, ili posledici 
2• 
Matejic c:., s. Bumbic, R. Lukac, s. živkovic, v. Adaševic 
refluksnog ezofagitisa, odnosno kaloznog ulkusa, takode se dijagnosticiraju klasic­nim radiološkim pregledom, pre kojeg sa­vetujemo da se daju farmaka radi isklju­cenja funkcionalnih smetnji. Organske ste­noze jednjaka imaju dobro poznatu klasic­nu rad'iološku sliku, koja ponekad odstu­pa. Ilustracije radi navodimo slucaj organ­ske, stecene stenoze u distalnoj trecini ezo­fagusa u dužini od oko 4 cm, kao posledici kaloznog ulkusa, koja ima skoro koncen­ticnu formu (slika 1). 
Ezofagusna duplikacija može da ima veoma neobicnu formu. U našem slucaju radi se o vratnoj lokalizaciji cisticnog tu­mora sa potiskivanjem traheje na suprot­nu stranu. Jednak je bio takodje potisnut od vlastite duplikature na suprotnu stranu. 
Kod hijatus hernije treba razlikovati tri posebne forme: a) kongenitalno kratak jednjak sa intratorakalnim želucem, b) klizecu hijatus herniju i c) paraezofageal­nu herniju. Pored nativnog snimka pluca i abdomena u stojecem stavu, odmah tre­ba uraditi i klas•ican pregled jednjaka i želuca u stojecem i Trendelenburgovem položaju. Kod kongenitalno kratkog jed-


Slika 1 -Organska stenoza jednjaka u de­teta od 12 godina, zbog kaloznog ulkusa, istovremeno saulcerama na želucu i duo-
denumu 
njaka intratorakalni želudac sa svojim reljefom brzo ukaže na dijagnozu. Kod slucajeva klizece hijatus hernije u Tren­delburgovom položaju, iznad dijafragme jasno vidimo vec•i ili manji hernirani deo želuca. Kod slucajeva paraezofagelane hi­jatus hernije na snimcima u uspravnom položaju sa kontrastom, vidimo konstant­no hernirani deo želuca, koji se bitno ne menja po velicini u Trendelenburgovom položaju. 
U jednom manjem broju novorodenca­di, kao posledica nezrelosti funkcije kar­dijalnog sfinktera dolazi do povracanja. Cardiohalazija je pracena uvecanim kar­diogastricnim uglom. Rovirasta i Pellerin ukazuju na vezu izrnedu hipertroficne ste­noze pilorusa i cardiohalazije. I mi smo u nekoliko slucaja imali udruženu hiper­troficnu stenozu pilorusa sa kardiohalazi­jom. 

Ahalazija jednjaka u dece je na srecu retko i teško obolenje. Postoje u upotrebi više sinonima: Kardiospazam, ahalazija kardije, kardiotonicna ezofagusna dilata­cija, megaezofagus idr. Morfološka ispiti­vanja su pokazala da se radi o izraženom urodenom deficitu do potpunog otsustva neurona u ganglijama Auerbach-ovog sple­ta. Dijagnosticira se izmedu 1 i 15 godine ž•ivota. U našoj literaturi Stefanovic je ob­javio slucajeve ahalazije kod sestara od 10 i 14 godina udružene sa epitelijalnorn distorfijom rožnjace i parcijalnom ano­doncijom lateralnih sekutica u gornjoj vilici. Naša dva slucaja su operisana. U muškarca radilo se o teškoj formi ahala­zije, sa enormnim proširenjem skoro ce­log ezofagusa iznad stenoze u visini kar­dije, otsustvom peristaltike nakon deglu­ticije i drugim zadržavanjem kontrasta i nakon ordiniranja spazmolitika. Kontrol­ni pregledi nakon operacije ukazuju na lagano suženje lumena jednjaka, ali i uspostavljanje normalne funkcije kardi­jalnog sfinktera i otsustvo refluksa u Trendelenburgovom položaju. 
U retke urodene anomalije želuca spa­daju mikrogast1ija, duplikacija i atrezija 
Radiološka dijagnostika jednjaka, želuca i duodenuma u dece 469 
želuca. Pulzioni divertikli želuca su loka­lizovani u predelu forniksa na zadnjem zidu. 
Hipertroficna stenoza pilorusa je svaka­ko najcešca uroctena anomalija digestiv­nog trakta. Ucestalost obolenja se po ne­kim autorima krece i do 1 : 250 novoro­ctene dece. U razdoblju od 10 godina na Decjoj hirurškoj klinici operisano je od hipertrofije pilorusa preko 150 dece. Od­nos polova na operativnom materijalu je nešto više od 5 : 1 u korist dece muškog pola. Radiološka dijagnostika •isto je deli­katna. Brojni radovi pa cak i monografije 
o istoj govore o ozbiljnosti problema. Mi pregled pocinjemo natašte, nativnim snim­kom u stojecem stavu. Neophodno je da je želudac prazan. Izbegavamo evl;(kuaciju sadržaja •iz želuca sondom. Prisustvo sa­držaja u želucu, ili pak vece kolicine vaz­duha, po našem mišljenju ima relativnu vrednost. Novoroctencetu kontrast dajemo kroz želudacnu sondu, a odojcetu na cu­clu. Novoroctencadi dajemo iskljucivo ga­strografin a odojcadi barijumsko mleko. Kroz gastricnu sondu dajemo oko 20 cc i to 15 cc u samom želucu a preostali 5 cc u visini faringoezofagusnog spoja. Prvi snimak radimo odmah u ležecem stavu, u prednjem desnom kosom položaju. Na njemu je prikazan jednjak i želudac. Dru­gi i naredne snimke radimo u stojecem stavu u prednjem desnom kosom položaju (slika 2). Vreme snimanja podešavamo od slucaja do slucaja, a najcešce drugi snimak radimo izmectu 30 i 60 minuta. Slucajeve pratimo 4-6 sati, a izuzetno duže. Pravilnom primenom ove tehnike uspeli smo da u toku višegodišnjeg isku­stva sa sigurnošcu diferenciramo funkc'io­nalne od organskih smetnji u visini pilo­rusa. Radiološki kriterijumi za diferenci­ranje organskih od funkcionalnih smetnji su po našem mišljenju: dužina i izgled pilorusnog kanala, izgled antralnog dela (antralni kljun, brk ili antralna figura za­grade), otisak na bulbusu u prisustvu iz­duženog kanala, vreme evakuacije kontra­sta iz želuca. Levin u svojo monografiji 
-Rentgengastrografija u dece ranog uz­rasta na o::.novu radiološke slike svr.,tava kongenitalnu hipertrofiju pilorusa u tri razlicita oblika: spasticki, atavisticki i ra­nohipertroficki. Mi smo upražnjavajuci napred pomenutu tehniku pregleda za­kljucili sledece: 1) Kod svakog slucaja, ukoliko se radilo o hipertroficnoj stenozi pilorusa dobijali smo na snimcima u razli­cito vreme sve radiološke znake hipertro­fije od antralnog kljuna, antralne zagrade, izduženog i suženog piloricnog kanala, do otiska na bulbusu. 2) Na svim ekspozici­jama serijskog snimka radiološki nalaz je isti. 3) I u slucaju funkcionalnih smetnji sve ekspozicije serijskog snimka su iden­ticne. Iz prednjeg kao logican zakljucak pro'izlazi da je za registrovanje promene radiološkog nalaza na filmu neophodno vreme koje izgleda prelazi nekoliko minu­ta što je specificnost funkcije digestivnog trakta novoroctenceta i odojceta. 
Udruženost hipertrofije pilorusa sa atre­.. zijom jednjaka je vrlo retka. U našem slucaju atrezije ezofagusa, sedmog dana nakon operacije kroz gastrostomu ubacili smo kontrast i dijagnosticirali hipertrofi­ju pilorusa koja je hirurški rešena. 
Radiološki kriterijum za indikaciju hi­rurške intervencije u slucaju hipertrofic-


Silka 2 -Seriski snimak hipertroficne ste­noze sa zankam antralnog kljuna na svim ekspozicijama. Snimak nakan 30 minuta od 
ubacivanja kontrasta 

Matejic c., s. Bumbic, R. Lukac, s. Zivkovic, v. Adaševic 

Slika 3 -Serijski snimak nakon 1 sata od uzimanja kontrasta. lzdužen piloricni kanal, otisak na bazi bulbusa, manje od polovine evakuisanog kontrasta. Indikacija za hirur­
šku intervenciju 
ne stenoze pilorusa, po našem mišljenju je evakuacija manje od polovine kontra­sta iz želuca za sat, uz prisustvo svih ra­rioloških znakova za istu (slika 3). 
Atrezije i stenoze duodenuma pretstav­ljaju anomalije razvoja. Uzroci duodenal­ne okluzije su: atrezija duodenuma, ste­noza duodenuma, kompresija od crevne duplikature, duodenojojunalne bride, pan­kreas anulare i prava malrotacija. Radio­loški pregled pocinjemo nativnim snim­kom. On je u slucaju pozitivnog nalaza karkteristican. Prisustvo na istom dva vazdušna mehura u vidu bisaga, orijentiše nas o visini prepreke. Ispitivanje kontra­stom vršimo per os i per rectum. Irigo­grafija je važna jer u slucaju malrotacije ukazuje na uzrok duodenalne okluzije. 
Summary 
RADIOLOGICAL DIAGNOSTICS OF THE OESOPHAGUS, STOMACH AND DUODENUM IN CHILDREN 
In newborn and infants, x-ray examination is frequently indicated in cases with conge­nital anomalies of the upper alimentary tract. In such cases the most prominent and frequent simptom is disphagia. Usually, as a first, the chest or abdomen x-ray examina­tion is performed. This is followed by con­trast examination, especially in cases where oesophageal atresia is suspected. During the past years we have observed an increased number of cases with hypertrophic pyloric stenosis. Therefore we have tried to improve the x-ray procedure in this cases. At the pre­sent we are employing the following sequ­ence of x-ray examinations in cases with hypertrophic pyloric stenosis. Firstly, a com­mon radiograph is performed. This is fol­lowed by contrast radiography, where the radiographs are taken immediately after tl,!e application of the contrast. This same pro­cedure is repeated after 30 minute, therafter the following radiographs are taken accord­ing to the situtation in each single case. Except for the first contrast radiograph, all the subsequent are taken in an upright po­sition, precisely in the anterior right oblique position. This technique is used in this de­partment for severa! years, and it is believed, according to the present experience, that it gives satisfactory results. 
Literatura 
l. Bajec D.: Zbornik radova I jugosloven­skog kongresa o kongenitalnim anomalijama, knjiga II, 417, 1970. 
2. 
Cimbal L. O.: Rentgenologiceskoe issle­dovanje novoroždenih, Medicina, Leningrad, 1968. 

3. 
Levin J.: Rentgengastrografija u detej rannego vozrasta, Medicina, Leningrad, 1974. 

4. 
Deffrenne P.: Pediatrie, XXVII, 1, 43, 1972. 

5. 
Theander G.: Pediatric Radiology, 1, 3, Berlin, 1973. 

6. 
Stefanovic ž.: Radiologia Iugoslavica, 3, 205, 1974. 


Adresa autora: Dr. cedomir Matejic, Ul. 
Vukasoviceva, 11. 11000 Beograd. 

r 7 
KLINICNI CENTER LJUBLJANA -INšTITUT ZA RENTGENOLOGIJO 

RENTGENSKA DIJAGNOSTIKA KRVARENJA U PROBAVNI TRAKT 
Soklic P., J. Stropnik, I. Obrez, J. Košir, E. Baretic-Kolar 
Sadržaj: Opisane su mogucnosti i granice upotrebe rentgenoloških pre­traga pri traženju lokacije i uzroka krvarenja u gastro-intestinalni trakt. Spomenuta je metodika tih rentgenskih pretraga te terapeutske mo­gucnosti pri visceralnoj angiografiji. 
UDK 616.3-005.1-073.75 

Deskriptori: radiološka diagnostika, krvarenja u probavni trakt, lokali­zacija, radiografija tehnika, angiografija, hemostaza lokalna 
Radiol. lugosl., 4; 471-474, 1976 
Uvod. -Unutrašnja površina probavne cijevi iznosi više kvadratnih metara. Tra­ženje mjesta krvarenja, koje u pravilu mjeri samo nekoliko milimetara kvadrat­nih, slicno je dakle traženju igle u plastu s jena. 
Bolesnik naglo propada, zato mora biti put do dijagnoze brz i u smislu lokalizaci­je cim tacniji. Klasicne dijagnosticke me­tode u vecini takvih slucajeva otkažu, naj­vece mogucnosti bolesniku obecava rent­genološka pretraga. 
Nije dakle cudno, da se o problemu rentgenske dijagnostike krvarenja u pro­bavni trakt dosta piše -mnoga pitanja ipak ostaju i dalje otvorena. 
Rentgenski pregled z barijovom kašom omogucava ocjenu funkcionalnih poreme­caja i morfoloških deformacija, koji govo­re za uzrocna oboljenja. No, tom meto­dom nikako ne možemo sigurno lokalizi­rati mjesto krvarenja. cim obilnije je krvarenje, tim manje ce ta metoda pretra-
J 
ge dati podataka, jer je kvaliteta informa­cija ovisna od prikaza sluznicnoga reljefa, koji je u ovim slucajevima slab zbog krvi, ugrušaka i izlucevina sluznice. Treba vo­diti racuna i o mogucnosti pogrešnih ocje­na zbog lažnih (pseudo) formacija. Mogu­ca je i kombinacija dvaju ili više obolje­nja, koje nismo uspjeli istovremeno pri­kazati, a mogu biti sva izvor krvarenja, npr. hijatus hernija i cir na dvanaestniku. 
Visceralna angiografija. -Kod visceral­ne angiografije s ubrizgavanjem kontrast­noga sredstva u krvne žile, imamo moguc­nost direktnoga promatranja krvnog opto­ka, a posredno možemo ocjenjivati oblik žila, po kojima tece opacificirana krv. 
Ukoliko bolesnik krvari u toku pretra­ge, prikaže krvi primješano kontrastno sredstvo ekstravazat u obliku mrlje kon­trasta, koja tacno oznacava mjesto krva­renja. 

472 Soklic P., J. Stropnik, I. Obrez, J. Košir, E. Baretic-Kolar 
Zato je kod bolesnika sa intermitentnim krvarenjem cak poželjno, da pretragu iz­vedemo upravo u casu krvarenja. 
Intenzitet mrlje kontrasta srazmjeran je koncentraciji kontrastnoga sredstva u krvi. Zato moramo kontrastno sredstvo ubrizgavati što bliže mjesta krvarenja i tako cim više smanjiti stupanj dilucije u krvi. 
Upravo problem dilucije ogranicava tu metodu pretrage. 
Eksperimentalno je dokazano, da je mo­guce prikazati mjesto krvarenja pri uštr­cavanju kontrastnoga sredstva u abdomi­nalnu aortu samo kod abundantnih krva­renja -S ccm ili više min, dok pri selek­tivnom ubrizgavanju u debla crijevnih ar­terija (a. coel'iaca, a. mesenterica sup., a. mesenterica inf.) vec kod gubitka krvi od 0,5 ccm/min. 
Razredjivanje kontrastnoga sredstva u krvi još je veci problem kod venskih krva­renja, gdje se i danas uglavnom moramo zadovoljiti s indirektnom simptomatikam. 
Medju indirektne znake krvarenja ubra­

jamo: 
arterijske spazme i aneurizme, 
iznenadne prekide arterije, 
izrazito vaskulariz•irane tvorbe 
(angiomi, polipi, malignomi) 
-varice i venske tromboze 

Dakle radi se o patološkim stanjima, zbog kojih je krvarenje vrlo vjerovatno, iako ga za vrijeme pretrage nismo mogli direktno dokazati. 
Ternpeutske mogucnosti angiografije. ­U zadnje vrijeme sve više se koriste i te­rapeutske mogucnosti, koje daje angiogra­fija kod krvarenja u probavni trakt. Po istom kateteru, koji je služ'io za angiograf­ski prikaz, lokalno apliciramo sredstva za hemostazu. 
Broj sredstava, koja se koriste u tu svr­hu brzo raste. To su npr.: 
-infuzije lijekova, koji izazivaju lokal­nu vazokonstrikciju (vazopresin ili epine­frin). 
U tako lokalno smanjenom krvnom op­toku nastaju bolji uvjeti za koagulaciju. Uspjeh ove terapije odvisan je od velicine krvarecih žila. Narocita je pogodan kod krvarenja iz malih žila. Kod upotrebe ovih sredstava postaji mogucnost oštecenja zbog ishemije pri prevelikom doziranju. Opasnost je to manja, što se s kateterom više približimo mjestu krvarenja. 


Rentgenslrn dijagnostika l<rvarenja u probavni trakt 473 

Slika c -Kasnija faza angiografske serije: opsežan ekstravazat u forniksu želuca. Op. nalaz: perforacija aneurizme kroz stjenku 
želuca 
-Lokalna opstrukcija sa umjetnim em­bolusom ili s balonskim kateterom. Em­bolus, koji ubrizgamo kroz kateter, može biti iz: 
a) 
avtogenoga materijala (krvni ugru­šak, djelic muskulature), 

b) 
heterogenoga materijala (npr. gelfoa­ma). 


Balonski kateter napuštamo cim bliže mjestu krvarenja i tako privremeno ili stalno opturiramo lumen žile. 
Diskusija. -Postotak uspejšnosti pri­kaza mjesta krvarenja s angiografskom metodom je u vecim studijama ocjenjen izmed ju 80 i 90 %-
Rezultati se medjusobno teško mogu uporedjivati, jer k1iteriji pri izboru paci­jenata nisu jednaki, a odnose se i na raz­licite lokalizacije krvarenja. Pri torne mo­ramo biti svjesni, da tako visok postotak lokalizacije krvarenja još ne znaci jedna­ko visok stupanj ustanovljivanja etiolo­gije. 
Tako npr. s angiografskom metodom nije moguce razlikovati, dali je uzrok kr­varenja arteriovenska malformacija, here­ditarna teleangiektazija ili maleni heman­giom. 
Kod odredjivanja uzroka krvarenja ima endoskopska metoda izrazite prednosti iako je s telmicke strane ogranicena na relativno kratke segmente probavnog trak­ta. 
Uspješnost opisanih terapeutskih mo­gucnosti zaustavljanja krvarenja s kateter­skorn tehnikom takodjer je ocjenjena iz­medju 80 i 90 %. Kao uspješna su autori uzimali trajna zaustavljanja krvarenja na taj nacin. Znacaj te metode je najveci kod onih pacijenata, gdje opce stanje ne do­zvoljava operativni zahvat. Morama biti svjesni takodjer teškoca i opasnosti kate­terizacijske metode, bilo u dijagnosticke, bilo u terapeutske svrhe. Zahvat može po­stati dugotrajan i naporan za bolesnika. 
Kateterskoj metodi treba dati vremen­sku prednost pred ostalim rentgenološkim metodama dijagnostike krvarenja u pro­bavni trakt, jer inace prisutnost barijevog kontrasta onemogucava tacnu dijagnosti­ku. 
Zakljucak. -Pri ustanovljavanju krva­renja u probavni trakt angiografija je u zadnje vrijeme postala dijagnosticka me­toda izbora jer omogucuje tocnu lokaliza­ciju, a cesto puta i uzrok krvarenja. Ova metoda ima prednost pred drugim rentge­nološkim pretragama kao i nerentgenolo­škim postupcima, narocito u onim djelo­vima probavnog trakta koji su još uvjek teško pristupacni endoskopskoj dijagno­stici. 
Kao direktan dokaz krvarenja vaz"! pri­kaz ekstravazata kontrastnoga sredstva. 
Ovu dijagnosticku pretragu možemo razširiti u terapeutski zahvat, pri kojem s infuzijom vazokonstriktornih sredstava, sa selektivnom arterijskom embolizacijom ili s balonskom obstrukcijom odgovaraju­ce arterije krvarenje privremeno ili trajno zaustavimo. 

Soklic P., J. Stropnik, I. Obrez, J. Košir, E. Baretic-Kolar 
Summ ary 
ROENTGENOLOGIC DIAGNOSIS OF GASTRO-INTESTINAL BLEEDING 

Possibilities and limits of different roent­genologic procedures in evaluation of the origin and localization of bleeding into the G-I tract are discussed. 
Methodics of these investigative procedu­res are listed and therapeutic possibilities in visceral angiographies are stressed. 
Li teratura 

l. Carey S. L., D. M. Grace: The brisk bleed : control by arterial catheterization and Gel­foam plug. J Canad Radiol 25:113, 1974. 
2. Casarella W. J., S. J. Galloway, R. N. 

Taxin, D. A. Follet, E. J, Pollock, W. B. Sea­man: Lower gastrointestinal tract hemor­rhage : new concepts based on arteriography. Am J Roentgenol 121:357, 1974. 
3. 
Gold E. R., D. M. Grace: Gelfoam embo­lization of the left gastric artery for bleeding ulcer. Radiology 116:575, 1975. 

4. 
Goldstein H. M., H. Medellin, Y. Ben­-Menachem, S. Wallace: Transcatheter arte­rial embolization in the management of ble­eding in the cancer patient. Radiology 115:603, 1975. 


5. Mathias K.: Embolisationsbehandlung -eine .neue Dimension der angiographischen Technik. Roentgenpraxis 29:186, 1976. 
6. Northrop C., M. Studley, G. Smith: He­morrhage from the gastrointestinal junction. Radiology 117:351, 1975. 
7. Ring E., S. Braun, A. Christos, A. C. Waltmann: Angiography in the diagnosis and treatment of nonvariceal bleeding in patients with portal hypertension. Surg Gynecol Ob­stet 139:205, 1974. 
8. 
Szlavy L., F. Szutrely: Die Rolle der Angiographie zur Darstellung einzelner ga­strointestinaler Blutungen. Roentgen Bl 29:119, 1976. 

9. 
White R. I., F. A. Giargiana, W. Bell: 



Bleeding duodenal ulcer control : selective embolization with antologous blood clot. JAMA 229:546, 1974. 
Adresa autora: dr. Peter Soklic, Inštitut za rentgenologijo, Klinicni center Ljubljana, Zaloška 7, 61000 Ljubljana. 
r 7 
DEcJA KLINIKA MEDICINSKOG FAKULTETA UNIVERZITETA 
U BEOGRADU 



RADIOLOšKE KARAKTERISTIKE MALIGNOG LIMFOMA I NEKIH BENIGNIH TUMORA DIGESTIVNOG TRAKTA U DECE 
Matejic c., S. Bumbic, Lj. Petrovic, R. Lukac, V. Adaševic 
Sadržaj: Uobicajenim radiološkim pregledma, u najvecem broju sluca­jeva, moguce je pravovremeno postaviti dijagnozu tumora digestivnog trakta u dece. Limfosarkomi ileuma imaju karakteristicnu radiološku sliku koja se javlja u tri oblika, iako invagnacija nije vezana samo za limfosarkome. U novorodencadi, odojcadi i male dece cesto je potreb­no radi diferenciranja intraperitonealnih od retroperitonealnih tumora uraditi i urografiju, a katkad i retrogradnu cistografiju. Pneumoperi­toneum izuzetno korstimo. 
UDK 616-073.75:616.33/.34-006-053.2 

Deskriptori: radiološka diagnostika, pediatrija, tumori digestivnog trak­ta, limfosarkom ileuma, diferencialna diagnostika 
Radio!. lugosl., 4; 475-479, 1976 
Uvod. -Tumori digestivnog trakta nisu više retkost u decjem uzrastu. Postoje i publikacije od preko dve stotine malignih tumora abdomena (Pellerin i sar.). 
Za period od preko dve decenije na Dec­joj hirurškoj klinici u Beogradu operisano je 83 slucajeva od malignih tumora dige­stivnog trakta. Po histopatološkoj gradi najveci broj je nediferenciranih -41. U grupi diferenciranih malignih tumora na prvo mesto dolaze sarkomi tankog creva i mezenterijuma -19. Maligni tumori ile­ocekalne regije cine posebnu grupu od cetiri karcinoma rektuma, jedan adeno­karcinom jejunuma i dva slucaja famili­jarne polipoze kolona. Malignih tumora jetre je bilo ukupno 10, od toga 4 karcino­ma, a preostalih šest su razlicite histolo­ške grade. 
Najveci broj sarkoma -13, bio je u dece stare od 3-7 godina, dok je vecina karcinoma bila u dece od 11-13 godina. Od primarnih tumora jetre interesantno 
J 
je da je u životnom dobu od 3 meseca do šest godina bilo sedmoro dece. 
Klinicka simptomatologija zavisi od lo­kalizacije tumora, brzine rasta, poremeca­ja pasaže i prisustva bolova u vidu kolika. Znatno cešce nego što se ranije pretpo­stavljalo, temeljitim radiološkim ispitiva­njem nadu se u dece sa »pupcanim kolika­ma« organske promene na digestivnom traktu, ukljucivši i tumore. 
Metodika rada. -Radiološko ispitiva­nje digestivnog trakta pocinjemo nativnim snimkom u uspravnom stavu, najcešce u jednoj projekciji. Na osnovu klinickog na­laza i nativnog snimka mi se dalje odlucu­jemo za kontrastno ispitivanje digestivnog trakta per os ili per rectum. što se kon­trastnog sredstva tice, u odojcadi i novo­rodencadi najcešce koristimo Gastrogra­fin, a ti starije dece Myxobar u razlicitim razredenjima. U novorodencadi, odojcadi i male dece kada su u pitanju vece rezi­

Matejic c:., S. Bumbic, L.i. Petrovic, R. Lukac, V. Adaševic 
stencije u abdomenu, radi diferenciranja peritonealnih od retroperitonelan•ih tumo­ra, kontrastne preglede pocinjene infuzio­nom urografijom. Znatno rede koristimo retrogradnu cistografiju, a izuzetno pneu­moperitoneum. Limfografiju, koja se u po­slednje vreme sve cešce koristi u dijagnozi obolenja limfnih žlezda abdomena, kao i selektivnu angiografiju, nismo koristili. U nekoliko slucajeva tumora jetre uradena je scintigrafija. 
Radiološka slika limfosarkoma termi­nalnog ileuma u našim slucajevima bila je u tri oblika: 1) Veliki i nepravilni depo barijumskog kontrasta unutar šupljine tu­mora, sa trakama kontrasta od depoa koje ustvari odgovaraju fistulama. 2) Nepravil­ni, sitni, polipoidni defekti, na konvolutu ileuma, koji se zbog svoje forme lako di­ferenciraju od radiološke slike terminal­nog ileitisa. 3) Ileocekokolicna invaginaci­ja, intermitentnog tipa, koju je po radio­loškom izgledu teško razlikovati od hro-nicne, recidivirajuce invaginacije. U ovom slucaju radiološki nalaz je indikacija za laparatomiju ukoliko u toku pregleda nije došlo do dezinvaginacije. Prva dva oblika se dijagnostikuju pasažom, a treci i1igo­grafijom. 

Sarkomi ileocekuma imaju u našim slu­cajevima oblik vecih, nepravilnih defekata, sa izmenjem sluznicom zahvacenog pre­dela. 
Carcinomi rektuma skoro u sva tri slu­caja imali su identicnu radiološku sliku -koncentricno suženje lumena na vecem ili manjem prostranstvu sa izmenjenom sluznicom. 
Redak adenokarcinom jejunuma, u jed­nom slucaju, u obliku pecurke unutar lu­mena crevne konvolute sa širokom bazom doveo je do invaginacije. U dva slucaja familijarne poli poze,' skoro ceo kolon je bio zahvacen vecim i manjim polipoidnim defektima. U jednom slucaju uradena je subtotalna kolektomija. 
Od 10 primarnih tumora jetre, navodi­mo interestantan slucaj retikulosarkoma sa hidropsom žucne kese, otiskom i poti­skivanjem bulbusa duodenuma od strane iste, nehomogenim kalcifikacijama u jetri i opstrukcijom ekstrahepaticnih puteva sa zastojnim ikterusom. Klinicki se palpirala uvecana žucna kesa i posumnjalo se na tumor iste. Oralnim kontrastnim ispitiva­njem duodenuma naden je otisak na bul­busu od strane uvecane žucne kese. Na snimku žucnih puteva kroz T dren vidi se izražena gracilnost intrahepaticnih žucnih puteva. Sadržaj žucne kese bio je boje mleka. 
Od interesantnih benignih tumora navo­dimo slucaj duplikature jednjaka u pocet­nom delu, i slucaj mezenterijalnih cisti udruženih sa policisticnim bubrezima pe­ripelvicnog tipa, hiclronefrozom, megaure­terima i hipertrabekulacijom mokracne bešike pseudodivertikularne forme. U pr­vom slucaju klinicki se raclilo o tumoru desne strane vrata, jasno ogranicenom, meke konzistencije, sa potiskivanjem tra­heje i jeclnjaka na suprotnu stranu. Ope­
Radiološke karakteristike malignog limfama i nekih benignih tumora ... 
rativno je potvrdjena duplikatura jednja­ka. U drugom slucaju, radilo se o neona­tusu, gde je klinicki prvog dana po rode­nju naden veliki, i mek abdomen. Na na­tivnom snimku vidi se nekoliko gasom is­punjenih konvoluta tankog creva, central­no lokalizovanih, koji menjaju položaj. U konsultaciji sa klinicarima odluceno je da se od kontrastnih ispitivanja uradi prvo infuziona urografija, zatim irigografija a po potrebi i pasaža. Na infuzionoj urogra­fiji veoma je slabo lucio kontrast samo levi bl;lbreg, koji je niže položen, njegov ureter izvijugan i dilatiran. Uradena je re­trogradna cistografija na kojoj je na pro­filnom snimku, pored refluksa u desni bu­breg, megauretera desno nadjeno da je desni bubreg izvan svog ležišta, prema na­pred potisnut. Zbog i dalje nerazjašnjene vel'icine abdomena, uradena je irigografija. Na irigografiji, nakon delimicnog pražnje­nja kontrasta intraabdominalno se vide dve vece hidroaericne senke sa horizontal­nim nivoom. Radiološki, pored promena na bubrezima, postavljena je dijagnoza i intraperitonelanih mezenterijalnih cisti, odnosno duplikatura, što je operativno potvrdeno. 
U izuzetno retke benigne tumore dolazi dezmoidni fibrom prednjeg trbušnog zida. U cilju diferenciranja tumefakta iznad simfize, ureden je pneumoperitoneum. Na laterolaternom snimku abdomena vidi se oštro ogranicena senka tumora prednjeg trbušnog zida, bez promena na crevnim konvolutama. Operativno je tumor u celi­ni otstranjen. Histopatološki se radilo o intermed'ijarnom tipu dezmoidnog fibro­ma gde se izmedu mišicnih vlakana infil­trira tkivo tumora sastavljeno u pojedna­kom odnosu od fibroblasta i kolagenih vlakana. 
Mislimo da je od interesa prikaz tri na­ša bolesnika gde je limfosarkom terminal­nog ileuma imao poseban oblik. 
l. T. N., star 10 godina, primljen je na Decju hiruršku kliniku oktobra 1970 go­dine zbog bolova u trbuhu i povracanja od pre 10 dana. Palpatorno se pipa tumor koji zahvata clonju polovinu trbuha sa ili­jacnim ložama, bezbolan. Nativni snimak abdomena bez osobitosti. Na pasaži nakon 100 minuta od uzimanja kontrasta (slika 
1) vidi se nepravilni depo kontrasta, sa malim produžecima i nepravilnim rasvetle­njima na ivici depoa. Na sledecem snimku nakon 4 sata i 30 minuti vide se tragovi kontrasta u tumorskoj šupljini i pravilan cekum (slika 2). 



478 Matejic C., S. Bumbic, Lj. Petrovic, R. Lukac, V. Adaševic 

Slika 4 -Nepravilni polipoidni defekti na terminalnoj vijugi ileuma. Na irigografiji kolon b. o. III oblik limfosarkoma ileuma 
2. 
M. V., star 12 godina dolazi na Decju hiruršku klinilrn juna meseca 1973 godine zbog bolova u vidu kolika koji su poceli pre dve nedelje, ali su sve ucestaliji i jaci. Trbuh palpatorno mek; bezbolan, ali se palpira pokretna rezistencija u visini pup­ka. Na irigografiji klasicni radiološki zna­ci cekokolicne invaginacije -vidi se kapa kontrasta oko vodeceg -prednjaceceg de­la invaginata. U toku pregleda nije došlo do dezinvaginacije. Postavljena je indika­cija sa hiruršku intervenciju. Hirurški je nad eno da je tumor ileuma u velicini ve­ceg oraha povrkao napred ilealnu vijugu i doveo do ileocekokolicne invaginacije (slika 3). 

3. 
M. D., star S godina primljen je na Decju hiruršku kliniku decembra 1974 go­dine zbog povracanja i bolova u trbuhu. U donjoj polovini trbuha pipa se kobasi­cast tumor. Nativni snimak i irigografija 


b. o. Na pasaži terminalna vijuga ileuma izmenjenog reljefa, sa nepravilnim polipo­idnim defektima (slika 4). 
Zakljucak. -Najbrojniji diferencirani maligni tumori digestivnog trakta u dece su sarkomi. Njihova prognoza je i pored pravovremene dijagnoze i hirurške inter­vencije "infaustna. Karcinomi su po pravi­lu lokalizovani na završenom delu kolona, sa znatno boljom prognozom, a izuzetno na tankom crevu. Familijarna polipoza ko­lona i pored radikalne hirurške intervenci­je ima lošu prognozu. 

Radiološke karakteristike malignog limfama i nekih benignih tumora ... 
Summary 

RADIOLOGIC CHARACTERISTICS OF MALIGNANT L YMPHOMA AND SOME BENIGN TUMORS OF TRE ALIMENTARY TRACT IN CHILDREN 
During the period of 21 years, 83 children had been operated for tumors of alimentary tract. There were neoplasms of undifferent­iated type in 42. Among the differentiated tumors however, sarcoma of the small bowel came to the first place. 
In our experience primary lymphosarcoma, localised in terminal ileum has specific ra­diological patterns: 
-large cavity in tumor with fistulas 
-irregular polypoid defects 
-ileo-coeco-colic intussusception 
Interesting radiological patterns in benign tumors appeared as well: mesenteric cyste, duplication of the upper part of oesophagus and peripelvic cysts of kidney with hydro­nephrosis have been observed. 
Literatura 
l. Bartram C., A. R. Chrispin: Pediat. Ra­dio!. 1, 28, 1973. 
2. 
Beraud CL: Ann. Radio!. 921, 1968. 

3. 
Bret P., M. Piante, J. F. Deliot: Ann. Ra­dio!. 471, 1974. 

4. 
Bumbic S.: Riv. Chir. Pecliat. 16, 275, 1974. 

5. 
Emmet J.: Clinical urography. Vol. 2. 


Saunders, Philadelphia 1971. 
6. 
Rakic D., S. Bumbic: Užicki arhiv No. 6, 43, 1973. 

7. 
Rakic D., S. Bumbic: Užicki arhiv No. 3, 27, 1970. 

8. 
Rakic D., S. Bumbic: Acta Chir. Iugosl. 12, 173, 1965. 


Adresa autora: Matejic c., Decja klinika me­dicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, 11000 Beograd. 

SIEMENS 
Computerski 


tomografi, 
SIRETOM1 
za preglede glave ukljucujuci najviši vratni prsten. 
Scan-vreme 4-5 minuta kod fiksiranja glave u jednom vodenem prstenu. 

SIRETOM2 
sa vazdušnim prikljuckom za preglede glave ukljucujuci vratni deo kicme. 
Normalni-Scan: 1 minut 
Scan sa umanjenim šumom: 4 minuta SIRETOM 1 i 2: Promenljive debljine sloja od 5 mm i 10 mm. 
Ekzaktno lagerovanje pacijenta 
pomocu 2 svetlosna vizira. 
Upravljanje jednostavno koje se 
potvrdilo kod Siemens-ovih rentgen 
aparata. 
Siemens-
Vaš partner za 

Delta -Scan 25 
za preglege gI9ve i vrata sa visokim prostornim rešenjem. 
Promenljiva debljina sloja od 5 mm 8 mm i 13 mm. 
Matrix 256 x 256 
za pregled celog tela. 
Brzi Scan: 18 sekundi. Bezšumni Scan: 35 sekundi. 
Promenljive debljine sloja: 8mm i 13 mm Matrix 256 x 256, meren i obracunat Racunarski programi za detaljno i kvantitativno procenjivanje slika, naprimer Zooming. 
Zastupništva u Jugoslaviji : 
preduzece FABEG, Kosovska 17/VI, 11000 Beograd 
preduzece FABEG, poštanski pretinac 152, 41000 Zagreb 


r 7 
INSTITUT ZA RADIOLOGIJA I ONKOLOGIJA -MEDICINSKI FAKULTET SKOPJE 
METODA PRETRAGE žELUCA I DUODENUMA DVOSTRUKIM KONTRASTOM KAO RUTINSKA PRETRAGA KOD HOSPITALIZIRANIH PACIJENATA 
J amakoski B. 
Sadržaj: Opšimo je izneta metoda ispitivanja želuca i duodenuma sa dvojnim kontrastom i njene prednost nad ostalim metodama. Opisan je detaljno nacin upotrebe farmaka, Barium sulfurikuma i šumeceg praška i nakon toga su prikazane standardne projekcije pojedinih de­lova želuca i duodenuma. Zatim su prikazani odabrani slucajevi, medu kojima i rani karcinom želuca, njegova rtg simptomatologija i diferenci­
jalno dija.osticke poteškoce. 
UDK 616.33-073.75 + 616.342-073.75 
Deskriptori: radiološka diagnostika, duodenum, diferencialna diagnostika 

Radio!. Iugosl., 4; 481-488, 1976 

Uvod. -Pri rutinskom rentgenskom pregledu želuca i duodenuma dovoljna si­gurnost i tacnost u dijagnostici može se postici samo racionalnom kombinacijom reljefne tehnike, pretragom »punog« želu­ca sa i bez kompresije i proširenjem pre­gleda pomocu dvostrukog kontrasta. 
Kao što je poznato, metoda pretrage že­luca dvostrukim kontrastom je upotreb­ljavana još pocetkom ovoga veka. Tako 1911 god. Etischer, Baastrup (1924), Hip­lert (1928), kasnije Frick, Foti, Bi.iclmer izvještavaju o pregledu želuca dvostrukim kontrastom (BaSO, i zrak insulfiran kroz sondu u želudac ili gas dobiven pomocu 
t.z. »šumeceg praška«). Kao što je poznato ta metoda se nije udomacila i nije dala dobre rezultate. 
Poslednjih desetak godina više istraži­vackih grupa ispitivalo je metodu pretra­ge dvostrukim kontrastom u cilju pobolj­šanja prikaza reljefa želuca. Mnogi japan­ski autori pridaju veliko znacenje ovoj metodi, posebno u cilju ranog otkrivanja kontrastna radiografija, želudac, 
J 

karcinoma želuca. Tako škola Shirakabe-a iz Tokia ide nešto dalje kod detekcije ra­nog karcinoma želuca i on preporucuje 
t.z. intenzivni rendgenski pregled želuca, koji se sastoji iz: kombinacije reljefne tehnike, pretrage punog želuca, sa i bez kompresije i na kraju proširenje pregleda dvostrukim kontrastom. Zrak se insulfira u želudac ili kroz sondu ili se taj efekt postiže pomocu »šumeceg praška« koji oslobada CO, pri mešanju sa vodom. 
Yamada preporucuje da se kod pocet­nih procesa sluznice uvede želucana sonda u cilju boljeg doziranja gasa. 
Metoda rada. -Metodu rada pregleda dvostrukim kontrastom prakticki upotreb­ljavamo kao ponovljeni pregled hospitali­ziranih bolesnika, jer su oni vec bili paci­jenti neke druge rendgenske ambulante, a vecinom su bili i endoskopirani. 
Posebna priprema pacijenata prije pre­gleda obicno nije bila potrebna. Samo neki od njih su dobijali antacida. 
482 Jamakoski B. 
Najprije pacijentu mJ1ciramo dve am­pule Buscopan-a i.v. da se postigne dobra relaksacija želuca, da se uspori eliminacija kontrasta u duodenum i na taj nacin iz­bjegne superpozicija distalnog dijela že­luca i duodenuma. Zatim dajemo 30 do 40 ccm susP,enzije barijevog sulfata i ura­tlimo prvu sliku pacijenta koji leži na sto­maku pri dubokom ekspirijumu, da bi mogli procjeniti što vecu površinu pred­njeg zida želuca. Odmah da spomenemo da je ova regija naj teže pristupacna dija­gnostici. Prikaz prednjeg zida želuca dvo­strukim kontrastom je kompliciran posao i obicno prelazi okvire rutinskog pregleda. 
Poslije toga pacijent ispije citavu dozu barijum sulfata (200-250 ml) i uradi se snimak u uspravnom položaju bolesnika. Snima se tako da mala krivina želuca bu­de paralelna sa filmom. Ova slika daje mogucnost da se ocjeni oblik i položaj že­luca, a posebno njegove konture i angulus Stol sa pacijentom se uspravlja do 45 ste­peni i sada dajemo bolesniku pripremlje­nu dozu Gas1)rovison-a (Schering), šume­ceg praška, sa malo vode i snimamo paci­jenta u ležecem položaju na ledima i u Trendelenburgovom položaju. Ova slika uradena dvostrukim kontrastom, omogu­cuje nam procjenu zadnjeg zida želuca od antruma pa do gornje trecine korpusa. 
Prepiloricna regija je u ovoj projekciji ce­
sto pokrivena gornjim delom duodenuma. 
Tanak sloj pozitivnog kontrasta koji je ravnomerno rasporeden po zidu želuca i vazduh, omogucuju prikaz mikroreljefa, što garantira detaljnu analizu eventualnih promjena. Velicina površine želuca koja se može procjeniti varira i zavisi od for­me i položaja želuca. Trendelenburgov po­ložaj omogucuje da se veca površina želu­ca može procjeniti. 
Snimak pacijenta koji leži na ledjima i u prvom kosom položaju daje uvid u prepiloricnu regiju, kao i bulbus duodeni. Velika krivina želuca je otišla nešto pre­ma natrag, a mala krivina prema napred. Površina za procjenu je zadnji zid želuca, od pilorusa te sve do srednje trecine kor­pusa, što znaci nešto manje prema oralno nego na predhodnim snimcima. Ovde do­bijamo superpoziciju antrum-korpus u angulusu želuca, što nam otežava procje­nu angularne regije. 
Zatim se pacijent podiže u poluuspravni položaj, te se okrece prema desno (II. ko­si položaj), pri tom se pacijent malo klati da bi se kontrast podelio u dva dela, gor­nji i donji depo, a u sredini ostaje slobod­ni deo sa dvojnim kontrastom. Taj deo odgovara prelazu korpusa u forniks koji je sada dostupan za analizu. 
Forniks želuca se najbolje vidi kad se pacijent ispravi i u prvom kosom položa­ju, a kardijalna regija najbolje se prika­zuje u II. kosom položaju. Na ovom snim-
Položaj bolesnika  Prikazana regija  Tehnika pretrage  
I Leži na stomaku  Prednji zid  Sluznicki reljef  
II Uspravan PA  Konture, angulus  Pun želudac  
III Leži na ledjima  Antrum, angulus, korpus  Dvojen kontrast  
IV Leži na ledjima I kosi položaj  Pilorusna regija, antrum, distalna trecina korpusa  Dvojen kontrast  
V Poluuspravljen II kosi položaj  Prelaz forniks-korpus  Dvojen kontrast  
VI Uspravljen I kosi položaj  Proksimalni želudac distalni želudac  Pun želudac  

Sa tabele vidimo kombinaciju metode prikaza sluznickog reljefa, pun želudac i sa dvojnim kontrastom, pri cemu dvojna kontrastna metoda dominira 
Tabela 1 -Pozicije bolesnika pri dvojnoj kontrastnoj metodi 
Metoda pretrage želuca i duodenuma dvostrukim kontrastom ... 
ku se dobro vide lukovidni nabori na kar­
diji i ušce ezofagusa. 
Pored ovih rutinskih snimaka pregled se dopunjava ciljanim snimcima bulbusa, prepiloricne regije i angulusa. Razume se, za vreme pregleda otkrivene lezije ce za­htevati da se naprave dodatni snimci u drugim položajima. 
Tabela l. pokazuje navederie pozicije snimanja. 
Naši odabrani slucajevi. -l. K. T. sta­ra 47 godina, M. br. 5231/75. Kod ambu­lantnog pregleda je receno da se radi o malignoj infiltraciji antralne regije želu­ca. Pri drugom rendgenskom pregledu na-

Slika 1 a -Defekti punjenja u antralnoj regiji želuca, kod prvog pregleda 


484 Jamakoski B. 

Slika 3 a -Pregled želuca dvojnim kontrastom, vidi se plitak depo kontrasta u antrumu, sa konvergencijom nabora i integracija pojedinih nabora (rani karcinom tip Ilc) 

Slika 3 b -Operativni preparat istog pacien­ta, gde se dobro vidi spomenuta lezija u antrumu 
pravljen našom dvojnom kontrastnom me­todom, želudac u tom delu dobro se pro­širio i pokazuje normalan reljef, cime smo iskljucili malignu infiltraciju (sl. 1 a i b). 
2. c. S. stara 40 godina, m. br. 4154/75. Poslata za rendgenski pregled pod uput­nom klinickom dijagnozom DNC i kod ga­stroskopije izraženom sumnjom za polip želuca. Rtg pregledom dvojnim kontra­stom, vidi se na zadnjem zidu želuca okru­gli defekt punjenja promera 0,5 cm, koji ima jasne konture i odgovara benignoj formaciji, polipu (sl. 2). 
3. P. J. star 43 godine, m. br. 5234/75. Lecen konzervativno nekoliko godina zbog želudcanog ulkusa. Na kontrolnom rtg pregledu ulceracija se znatno smanjila. Pacijent se dobro osecao, bez gastricnih tegoba, kiseline i dobio je na težini 13 kg. Javlja se ponovo za rtg pregled radi ne­znatnih gastricnih tegoba, više radi kan­cerofobije (otac mu je umro od karcino­ma pluca, a sestra od karcinoma želuca). Napravljen je t.z. »intenzivni« rtg pregled dvojnim kontrastom (sl. 3 a i b). Na radio­gramima se vidi na zadnjem zidu antruma, male krivine želuca, plitka depresija 3 X 5 cm, sa sluznickim naborima koji radi­jalno konvergiraju prema niši. Pojedini nabori se spajaju (integriraju) oko same niše i bedemasto izdižu. Vide se neravni­ne i prekid pojedinih nabora. Radi gornjih rtg morfoloških karakteristika rekli smo da se radi o ranom karcinomu (tip II c). Na materijalu uzetom prilikom gastrosko­
Metoda pretrage želuca ! duodenuma dvostrukim lrnntrastom ... 
pije nadena je »grupa celija sa malignim morfološkim karakteristikama«. Naprav­ljena resekcija želuca po Billroth II. Re­secirani deo želuca pokazuje spomenute morfološke karakteristike. Patohistološki nadjeno je da veci deo neoplazme ne pre­lazi muskularis mukoze, samo na jednom delu je viden probiv u submukozu, dok muskulni sloj nije zahvacen malignom in­filtracijom. 

Slika 4 a -Pregled želuca dvojnim kontrastom. Rani karcinom tip II c prednjeg zida želuca 

Sl. 4 b -Operativni preparat istog pacienta 
486 Ja1nakoski B. 
4. Pacijentica D. O. stara 52 godine, rn. br. 11/75. Pre 3,5 g. zbog cira na želucu je konzervativno lecena. Dobro se osecala sve do pre neki dan, kada dobila rnelenu i bila hospitalizirana. Na našem rtg pre­gledu nadjen je na prednjem zidu želuca, na prelazu korpus-antrurn depo kontrasta 1,5 X 1 cm, nabori sluznice radijarno kon­vergiraju, a poneki od njih integriraju oko ulceracije (sl. 4 a i b). Rtg dijagnoza je glasila: rani karcinom želuca (tip II c). Na prvom gastroskopskorn pregledu nije iz­ražena sumnja da je niša maligna, a ma­terijal sa ciljane biopsije bio je negativan. Na naše insistiranje napravljena je ponov­na gastroskopija i biopsija: sada se gastro­skopicar složio sa našim nalazom, a i ci­ljana biopsija je dala pozitivan nalaz. Pa­cijentica je bila operirana i na resekcio­nom preparatu lezija je imala sve opisane karakteristike. Patohistološki je naden _karcinom koji je bio proširen samo na mukozu. Samo u jednoj regionalnoj limf­noj žlezdi nadeni su embolusi karcinom­skog tkiva. 
Diskusija. -Može se slobodno reci da se male lezije želuca, a narocito rani kar­cinomi kod konvenc'ionalnog rtg pregleda previde u preko 50 '% slucajeva. Ako se prikažu, teško se mogu diferencirati. 
Pojam izlecivog stadijuma želucanog karcinoma dat je od japanskog gastroen­terološkog društva 1962 godine, kao kli­nicki pojam »rani karcinom« (sl. 5 šema). Prema njihovoj klasifikaciji rani karci­nom se smatra onaj, koji je ogranicen na mukozu, ili pa na mukozu i submukozu, bez obzira na površinsku proširenost i vr­stu karcinoma. Metastaze u regionalnim limfnim žlezdarna kod ranog karcinoma susrecu se kod 8-19-25 '% slucajeva. Ot­krivanje karcinoma želuca u ovoj fazi je bitno za prognozu pacijenata, jer 90 % ovih pacijenata preživi 5 godina posle ope­racije, a 62 '% 10 godina. 
U Japanu i Zap. Nemackoj rani karci­nom je naden kod 15 '% svih reseciranih i histološki potvrdenih karcinoma želuca. Kod nas ovaj procenat je znatno manji, kada se zna da je samo jedna trecina pa­
-· 
.. 

.....,...__ 


Tip 1 lz.aoCG.kA folllMA 
T,, II A LAK.O &L2.01C.NUTA 
: 
foR.HA ( 
,. 
w 




T1 p II T,, llb R,wnA. .""'" 
.. 

T,p lic. LAKO u. 111A. •u •. ,. 
.cllM,,_ 

T, P III " ,,, E llS,"-"'•· IIA "'.'. 
"Ott.Ma. ., e.. 



T,o llc.+111 ..WI 

T10 III. Ilc. 

:-,i.,. ,,,-
Slika 5 -šematski prikaz ranog karcinoma, po japanskoj klasifikaciji 
Metoda pretrage želuca i duodenuma dvostrukim kontrastom ... 
cijenata sa karcinomom želuca operabilna, a uznapredovalih karcinoma ima sigurno preko 950/o. 
Rano otkrivanje karcinoma želuca je multidisciplinarni rad, no rendgensko is­pitivanje ostaje kao nezamenljivo. Radio­logija može da zadovolji sa svojim zadat­kom u želucanoj dijagnostici, samo po­boljšanjem tehnike ispitivanja. Intenzivni pregled želuca koji pretstavlja kombinaci­ju reljefne tehnike, tehniku na puno i dvojne kontrastne tehnike dostiže gotovo optimalne zahteve. 
Prednosti dvojne kontrastne tehnike nad konvencionalnom vide se u sledecem (tabela 2): 
2. Svi delovi želuca se prikažu dvojnim kontrastom. 
2. 
Vece površine sluznice želuca mogu se analizirati. 

3. 
Ravnomerno oblaganje sluznice tan­kim slojem kontrasta. 

4. 
Prostorna orijentacija. 

5. 
Dokazivanje neznatnih razlika na ni­


vou sluznice. 
6. 
Procena mikroreljefa. 

7. 
Proširivanje suženih delova želuca. 

8. 
Lako izvodenje. 



Sa dvojnom konttastnom tehnikom oso­bito dobro se otkrivaju superficijalno-de­presivne (tip II c) i ekskavirane forme (tip 
III) ranog karcinoma, koji cine 60.70 '% svih ranih karcinoma želuca. 
Naša dva rana karcinoma su otkrivena kombinovanom tehnikom ispitivanja želu­ca gde preovladava dvojna kontrastna teh­nika. 
Ako je rani karcinom (tip II c) rnanji od 2 cm, infiltracija je najcešce ogranicena na mukozu, što je konstatovano kod na­šeg drugog slucaja (promer lezije 1,5 X 1 cm). dok je kod našeg prvog slucaja le­zija iznosila 3 X 5 cm, a infiltracija je za­hvatala mukozu, sa malim prodorom u submukozu. 
Zakljucak. -Dvojna kontrastna meto­da, u kojoj je del'imicno sadržana reljefna tehnika i tehnika pregleda punog želuca, treba rutinski da se primenjuje kod ispi­tivanja želuca i duodenuma hospitalizira­nih pacijenata. 
Ekip'iranjem rentgen odelenja dovolj­nim brojem specijaliziranih kadrova (ra­diologa), i kompletiranjem pogodnom rtg opremom treba primjeniti ovu metodu ispitivanja i kod ambulantno-poliklinickih pacijenata. Ne treba ponovo da se nagla­šava vecu efikasnost ove tehnike u pore­denju sa konvencionalnom metodom ispi­tivanj a želuca i duodenuma. 
Summary 
DOUBLE CONTRAST EXAMINATION OF 
THE STOMACH AND DUODENUM: 
A ROUTINE PROCEDURE IN 
HOSPITALIZED PATIENTS 
In the present paper the experience gained by using the double contrast method for examination of stomach and duodenum is presented. The use of different pharmaca, barium sulphuricum and other contrasts is described. Finally selected, illustrative cases, among them early gastric cancer are pre­sented. In connection with these cases typical radiological symptoms are stressed and dif­ficulties arising in differential diagnosis are presented. 
Literatura 
l. Bošnjakovic B.: Znacaj metodike i teh­nie pregleda kod patološkog želuca, Radiolo­gia Iugsolavica I, 65-72 (1964). 
2. 
Catalano D.: Radiological examination of the stomach with a potentiated double contrats technique. Fortschr. Rontgenstr. 121, 2, 175-178 (1974). 

3. 
Dinkel L.: Zur Doopelkontrastunter­suchung des Magen-Darm-Kanals. Der Radio­loge, 6 Jahrgang. Heft 9. September 1966. 

4. 
Heitzeberg H., J. Treichel und E. Fried­rich: Technik der rontgenologischen Magen­-Reihenuntersuchung. Akt. Gastrologie 4. 29-32 (1975). 

5. 
Ichikawa H., T. Yamada, H. Horikoshi, wa and A. Higa: X-ray Diagnosis of Early Gastric Cancer. Japanese Journal of Clinical Oncology, Vol. 1, No. 1, 1971. 

6. 
Nedic Lj.: Diferenciialna dijagnoza ga­stricnih obolenja primenom dvojnog kon­trasta. Radiologia Iugoslavica 8, 211-216, (1974). 



488 Jamakoski B. 
7. Oshima H., H. Witt und H. Burger: Gastrokamera und Rontgendiagnostik-atlas. Walter De Gruyter, Berlin-New York 1972. 
8. 
Shirakabe H.: Rontgendiagnostik des Magenfrilhkarcinoms. Leber Magen Darm 2, Nr. 4, 129-133 (1972). 

9. 
Shirakabe H.: Frilhkarzinom des Ma­gens. Atlas filr Rongendiagnostik, Georg-Thi­eme Verlag-Stuttgart 1969. 

10. 
Treichel J. und H. Heitzeberg: Doppel­kontrastverfahren und Kontrastmittelquali­tat in der Magendiagnostik. Gastroenterolo­gie und Stoffwechsel, Erlangen 1973. 


11. Treichel J. und H. Heitzeberg: Die Standardisirung von Aufnahmepositionen und Aufnahmefolge als Grundlage filr Ront­gen-Reihenuntersuchungen des Magens Ga­stroenterologie und Stoffwechsel. Erlangen 1973. 
Adresa autora: Dr. B. Jamakovski, Institut za Radiologija i onkologija, Medicinski fa­kultet, 91000 Skopje. 

r 7 
ZAVOD ZA RADIOLOGIJU I UROLOšKI ODJEL BOLNICE DR. J. KAJFEš ZAGREB 
KLINicKA VRIJEDNOST UROGRAFIJE !SPIRANJEM U DIAGNOSTICI HIPERTONIJE 
Belancic I., O. Krivec, M. Radej 
Sažetak: Autori iznose vlastita iskustva i klinicku vrijednost urografije ispiranjem (Wash-aut urography), kao jedne od radioloških diagnostic­kih metoda kod hipertonije nefrogenog porijekla. Na strani bolesnog bubrega odnosno suženja renalne arterije, primje­nom diuretika u toku urografije, kontrast se sporije izlucuje, nego na zdravoj strani. 
Metoda je podesna za trijažu bolesnika sa hipertonijam, te se slucaje­vima sa pozitivnim testom urografije ispiranjem, nalaz stenoze art. re­nalis potvrdi angiografijom. 
UDK 616.12-008.331.1:616.61-073.75 

Deskriptori: Radiologija, hipertonija urografija ispiranjem. 
Radio!. lugosl., 4; 489-492, 1976 
L 
Uvod. -U diagnostici hipertonije pri­mjenjuju se danas mnogobrojni diagno­sticki postupci. Uvodjenjem novih metoda narocito u radiologiji, moguce je danas otkriti veliki broj sekundarnih hipertoni­ja, izmedju kojih nas ovdje najviše zanima renovaskularna hipertonija (Maxwell, Pro­zan -22). 
Iako se prakticki sve hipertonije danas vec mogu lijeciti sa uspjehom medikamen­tozno (antihipertenzivima), jedino nefro­gena hipertonija ima šansu potpunog iz­ljecenja operativnim putem (Heberer ­12), (Ekestrom -8). U skupinu sekundar­nih hipertonija iz svjetske literature kao i na osnovu vlastitih iskustava, najvec-i dio hipertonija do 18,6 '% slucajeva ili dru­gim rijecima 1/5 svih otkrivenih slucajeva pripada hipertoniji nefrogenog porijekla (Kennedi -14). 
Do danas su se u diagnostici renovasku­larne hipertonije upotrebljavale -osim niza klinickih i laboratorijskih testova -slijedece radiološke metode pretraga: 
J 
l. Pregledno slikanje urotrakta. 
2. 
Klasicna urografija (sa ili bez kom­presije, pneumoretroperitoneum, tomo­grafija i druge ) (Laubenberger -16). 

3. 
Urografija sa povecanom kolicinom kontrasta -40 ccm i više (Deuticke, Lau­berger -4). 

4. 
Infuziona urografija (sa ili bez kom­presije) (Herns, Taenzer -13). (Mihajlo­vic, Belancic, Parac -24.) 

5. 
Urografija sa opterecenjem (500 ml glukoza 5 '%, 500 ml 10 O/o Manit otopina i dvostruka doza kontrasta) (Bressel -2). 

6. 
Rana ili minutna urografija (sa ili bez nefro-tomografije) (Deyton -5, Martin ­20, Maxwell-23, Greene -10). 

7. 
Nadovezujuci na ovu poslednju pre­tragu urografija ispiranjem (wash aut uro­graphy test) (Levit, Amplatz, Loken -17). 

8. 
U slucajevima pozitivnog nalaza uro­grafije ispiranjem obavezna je angiograf­ska pretraga (Lang -15, McCormic -21). 

9. 
Izotopska obrada urotrakta (Quinn ­


31). 

490 
Belancic I., O. Krivec, M. Radej 

Klinicar i radiolog ne mogu provesti tako veliki navedeni broj pretraga kod po­jedinog bolesnika sa visokim tlakom, a pogotovo kod nesigurnih ldinickih-labora­torijskih testova za nefrogeno porijeklo hipertonije. Takodjer se ne može izvotliti rutinski kod hipertonije angiografija bu­brega. U mladj"ih bolesnika ranim otkri­vanjem i diagnozom renalne hipertonije te pravovremenim operativnim zahvatom otklanja se na vrijeme uzrok, koji bi u protivnom doveo kasnije do ireverzibilnih patoloških promjena na krvnim žilama važnih vitalnih organa (mozak i dr.). Da bi se sa uspjehom trijažiralo bolesnike za angiografiju od svih gore spomenutih ra­dioloških metoda iz dosadašnjeg iskustva (Squira -28), izgleda nam jedino siguran test naprama drugim radiološkim pretra­gama urografija ispiranjem, koju vec 1962. godine spominju Amplatz (17) i sur. u Americi. Njihova originalna tehnika (urea wash aut-test) se sastoji u brzoj •infuziji 40 gr ureje u 500 ml fiziološke otopine, a radiološke slike se ucine 3-5 min nakan vec ranije ucinjene urografije i prikaza kontrastom kanalnog sistema urotrakta. 
U pocetku uvodjenja ove metode kod nas pred godinu dana pretragu smo zapo­cinjali ili brzom i. v. minutnom urografi­jom injicirajuci 40-50 ccm kontrasta u što kracem vremenu (može se paralelno injicirati i u obje kubitalne vene) i slika­njem podrucja bubrega odmah nakon in­jiciranja, svakih 3-5 minuta sve do 15 mi­nuta, ili smo za komparaciju i ispitivanje metode zapocinjali infuzionom urografi­jom i slikali u toku infuzije. 
Na jedan ili drugi nacin zapocetu meto­du nadovezuje se urografija sa ispiranjem (modificirana metoda umjesto ureje) (Wintz -29), intravenozno se injicira je­dan od jacih diuretika npr. Lasix ili slican i nastavlja se sa radiološkim slikanjem podrucja bubrega u intervalima svakih pet minuta od injekcije pa do najmanje 15 mi­nuta iza injiciranja diuretika. Komparira­juci dva navedena nacina zapocete uro­grafije, došli smo do zakljucka da je do-statno 40-50 ccm jeclnog kontrasta sa brzim minutnim urogramima, dok je infu­ziona urografija manje podesna za zapo­cinjanje urografije sa ispiranjem. Razlog ovome je vrlo dugo vrijeme ukapavanja kontrasta putem infuzije, prevelika koli­cina tekucine, te manji efekt naknadno in­jiciranog diuretika i konacno dulje traja­nja same pretrage. 
Kod pregledanih bolesnika bez stenoze renalne arterije ili patoloških promjena na bubregu ovom metodam u prvoj fazi uro­grafske slike se analiziraju u smislu isklju­cenja ili potvrde postajanja patološkog procesa samog kanalnog sistema bubrega, a nakon ispiranja na kontrolnim slikama se vidi jednolika dilucija i istovremeno smanjenje intenziteta kontrasta pod· utje­cajem diuretika u podrucju obih bubrega. 
U slucajevima promjena na arteri'ji re­nalis sa jedne strane, odnosno patološkog procesa bubrega, a narocita kod smanje­nja velicine bubrega, smanjen je protok krvi kroz bubreg, te se smanjuje i kolici­na glomerularnog filtrata (Hardt -11, Kennedi -14). Sporiji protok primarnog urina kroz tubule, te smanjen tlak u kapi­larama oko tubula rezultira pojacanom reapsorpcijom vode i natrija, a s tirne ujedno dolazi do smanjenog volumena fi­nalnog urina (Dustan -7, Hardt -11, Stejskal i sur. -27). 
U fazi prvih slika nakon davanja kon­trasta zanimljivo je da je pojava kontra­sta u bolesnom bubregu intenzivnija i jas­nija od zdravog bubrega. Medjut'im, nakan davanja diuretika na slikama urografije ispiranjem kontrast se iz bolesnog bubre­ga izlucuje kasnije nego na zdravijoj stra­ni. Uzrok torne je manja kolicina koncen­trirajuceg urina. U pojedinim se slucaje­vima kroz dulji vremenski period primje­cuje kasno izlucivanje kao i dugo zaosta­janje kontrasta u kanalnom sistemu bu­brega (Bookstein i sur. -1). 
Rezultati. -Katkada se u patološkim slucajevima vidi paralelno smanjenje bo­lesnog bubrega naprama zdravoj strani do nekoliko cm (Dustan -7), što se može 
Klinicka vrijednost urografije ·ispiranjem u diagnostici hipertonije 491 
naknadno potvrditi angiografijofn. Na na­šem odjelu urografije sa ispiranjem pro­vodimo u zadnje 2 godine dana kod veci­ne bolesnika sa arterijalnom hipertenz•i­jom, a narocito kod mladjih osoba. Kod onih bolesnika gdje smo dobili pozitivan test, izvodili smo daljnje uobicajene ra­diološke diagnosticke metode, medju osta­lim i angiografije, te izotopsku obradu urotrakta zbog potvrde ili iskljucenja predmjevanog patološkog procesa (vidi ta­belu I). 
l. Pregledno. slikanje urotrakta
2. 
Klasicna urografija sa ili bez kompresije

3. 
Rana minutna urografija

4. 
Nefrotomografija

5. 
Prolongirana ui"ografija 

6. 
Infuziona urografija sa ili bez kompresije

7. 
Urografija sa opterecenjem

8. 
Urografija ispiranjem (washout)

9. 
Urografija sa velikim dozama kontrasta 


(trajna infuziona)
10. 
Angiografske pretrage urotrakta (lumbal­na, transfemoralna, selektivna)

11. 
Kymografija urotrakta

12. 
Kinematografija urotrakta

13. 
Izotopske pretrage urotrakta

14. 
Kombinacija pojedinih pretraga (P R P + 

+ urografija + tomografija) 

15. 
Retrogradna urografija

16. 
Uretrografija

17. 
Cistografija (klasicna, dvo i trokontrast­na, mikciona, poligrafska) 


Tabela 1 -Radiološke pretrage urotrakta 
Bolesnike pak sa esencijalnom hiperto­nijom, gdje smo uspjeli iskljuciti klinic­kim, laboratorijskim i radiološkim pretra­gama nefrogenu hipertoniju, prepustili smo strucnjacima internistima-nefrolozi­ma zbog daljnje obrade i lijecenja. 
Kod bolesnika sa sekuhdarnom renova­skularnom hipertonijom, tj. sa pozitivnim testom urografije ispiranjem pril'ikom an­giografskog pregleda potvrdili smo i pro­našli ili stenozu arterije renalis, zatim ne­koliko slucajeva hipoplazije bubrega, pot­kovastog bubrega kao i slucajeva sa atro­fickom cirotickom sekundarnom promje­nom bubrega, nastale nakon kronicnog pielonefri tisa. 
Zakljucak. -Iako rok od dvije godine dana kao i broj od 50 obradjivanih hiper­tonija nije velik, ipak na osnovu izvjesnog iskustva smatramo da bi se ova jednostav­na radiološka test metoda urografijom ispiranjem mogla uvrstiti medju vrlo jed­nostavne i uspješne radiološke metode za trijažu bolesnika sa · sekundarnom hiper­tonijom nefrogenog porijekla. Oko 65 O/o sekundarnih hipertonija uspije se otkriti ovom metodom (Levitt, Amplatz, Loken -17). 
Jedini možda prigovor koji bi. se mo­gao dati ovoj metodi je više finantijsko­ekonoms1<e prirode, jer iziskuje vece ma­terijalne izdatke nego kod klasicne uro­grafije (veci broj filmskog materijala), a i vrijeme trajanja metode je mnogo dulje nego kod obicnih urografija, što se tako­cljer ne može zanemariti u velikom pogonu ,:entralnih zavoda za radiologiju. 
Summary 
CLINICAL VALUE OF »WASH-OUT« UROGRAPHY IN DIAGNOSIS OF ARTERIAL HYPERTENSION 
In the presen t paper personal experience of the authors and the assesment of clinical validity of »wash-out« urography is presen­ted. 
It was found that the excretion of contrast medium is slower in the diseased kidney or in kidney with stenotic renal artery in com­parison with the contralateral kidney. This method is suitable for detection of patients with hypertension. In cases with a positive »wash-out« test, angiography should be per­formed in order to confirm the finding ofrenal artery stenosis. 
Li teratura 
l. Bookstein J. i sur.: JAMA, Vol 220, 9, 1218, 1972. 
2. 
Bressel M., B. Opelt, J. Sokeland: DerUrologe 8, 119, 1969. 

3. 
Dettmar H., H. Staehler: Z. Uro!. 46, 126, 1953. 

4. 
Deuticke P., Th. Lauberger: Die Ront­genuntersuchung der Niere, Werk Verlag, Mi.inchen, 1974. 

5. 
Deyton W. E.: J. Uro!. 90, 611, 1963. 



Belancic I., O. Krivec, M. Radej 
6. 
Doss A. K.: J. Urol. 55, 594,1942. 


7. 
Dustan H. P., I. H. Page: Internist, 9, 3, 110, 1968. 

8. 
Ekestrom S., L. O. Hansson: Dtsch. Ges. 



Urol. 19 Tagg. 15, 1961. 
9. 
Freis E. D.: Am. J. Med. 52, 664, 1972. 

10. 
Greene L. F.: J. Urol. 91, 184, 1964. 


11. 
Hardt H.: Fortschr, Rontgenstr. 118, 3, 259, 1973. 

12. 
Heberer G., F. W. Eigler, K. F. Albrecht: 



Langenbecks Arch. klin. Chir. 302, 159, 1963. 
13. 
Herms H. J., V. Taenzer: Der Radiologie 7, 221, 1967. 

14. 
Kennedi A. C., R. G. Luke, J. D. Briggs, 



W. B. Stirling: The Lancet 13, 964, 1965. 
15. 
Lang E. K.: Amer. J. Roentgenol. 85, 1120, 1961. 

16. 
Laubenberger Th.: Rontgen-Bl. 19, 333, 1966. 

17. 
Levitt J. I., K. Amplatz, M. K. Loken: 



Radiology 91, 3, 521, 1968. 
18. Lund-Johansen P.: $pectrum Vol. 

XVIII, br. l. 
19. Lund-Johansen P.: Ac.a Med. Scand. 

195, 117, 1974. 
20. MarHn J. F., W. E. Deyton, J. F. Glenn: 

Amer. J. Roentgenol. 90 ,55, 1963. 
21. McCormack L. J., T. F. Putasse, T. J. 

Meaney Noto jr., H. P. Dunstan: Amer. Heart 
J. 72, 188, 1966. 
22. 
Maxwell M. H., G. B. Prozan: Progr. Cardiol. Dis. 5, 81, 1962 

23. 
Maxwell M. H., A. N. Lupu: J. Urol. 100, 395, 1968. 

24. 
Mihajlovic N., I. Belancic, M. Parac: 



Lij. Vjes. 3, 323, 1969. 
25. 
Radej M. i sur.: Usmeno saopcenje. 

26. 
Schmiedt E.: Der Urologe 5, 113, 1966. 


27. 
Stejskal R. E., E. V. Staub, M. K. Lo­ken, K. Amplatz: Amer. J. Roentgenol. 92, 1397, 1964. 

28. 
Squire L. F., J. U. Schlegel: Radiology 73, 849, 1959. 

29. 
Wintz H. R.: Z. Urol. 46, 130, 1953. 


30. 
Witten D. M., J. C. Hunt, S. G. Sheps i sur.: Amer. J. Roentgenol. 98, 114, 1966. 

31. 
Quinn J. L.: Amer. J. Roentgenol. 90, 135, 1963. 


Adresa autora: Prof. dr. I. Belancic, Augu­sta šenoe br. 7, 41000 Zagreb. 
L J 
ZAVOD ZA RADIOLOGIJU -REBRO I RENDGEN ODJEL DJECJE KLINIKE -šALATA, MEDICINSKI FAKULTET, KLINICKI CENTAR, KLINIKA ZA ZARAZNE BOLESTI ZAGREB 

RADIOLOšKA DIJAGNOZA SHISTOZOMIJAZE UROPOETSKOG SUSTAVA 
šimunic S., E. Schuster, B. Kršic 
Sažetak: Shistozomijaza je tropska parazitarna bolest uzrokovana tre­matodima iz familije shistozomida. Poznata je oko 3000 godina, a uz­rocnika je otkrio Bilharz tek 1851. godine. Endemski je rasprostranjena u preko 70 zemalja svijeta, u stalnom je porastu i smatra se da od nje boluje vec oko 300 miliona ljudi. Za njezin su razvoj potrebni odredeni uvjeti. U zahvacenim podrucjima predstavlja ne samo zdravstveni, ne­go i socijalni, ekonomski i vojni problem. Zbog naglih promjena uvjeta života potrebno je njezino dobro poznavanje i pravovremeno otkriva­nje. Autori iznose vlastita iskustva stecena kroz razdoblje od dvije godine. 
UDK 616.995.122.22:616.61/.62-073.75 

Deskriptori: Rendgen dijagnostika, shistozomijaza, uropoetski trakt, etiologija, patologija, klinika, terapija. 
Radiol. Iugosl., 4; 493-500, 1976 

L J 
Uvod. -Shistozomijaza je grupa trop­postaji izravna opasnost prenošenja na skih parazitarnih bolesti uzrokovanih in­covjeka potrebno je njihovo poznavanje i vazijam krvnim putem trematoda iz farni­prepoznavanje zbog pravovremenog dija­lije shistozomida. Ta je grupa bolesti en­gnosticiranja u ljudi koji iz endemskih demski proširena u preko 70 zemalja svi­dolaze u naše krajeve ili zbog ljudi koji iz jeta. Pretpostavlja se da od nje danas naših krajeva odlaze u endemski zahvace­boluje oko 300 miliona ljudi i u stalnom je ne regije, jer se tamo lako mogu infesti­porastu. U zahvacenim podrucjima pred­rati. stavlja kako medicinski tako i socijalni, ekonomski i vojni problem, kao što su Povijest. -Njemacki anatom, zoolog, nekad predstavljali tuberkuloza, malarija patolog, parazitolog i internist Theodor ili žuta groznica. Za njihov su razvoj po­Bilharz (1825-1862) pronašao je u Egiptu trebni odredjeni klimatski uvjeti. Važnost 1851. godine uzrocnika vrlo proširene i od poznavanja tih bolesti i za endemski neza­davnine poznate endemske hematurije u hvacene dijelove svijeta su nagle i velike Egipcana. Opis te bolesti nadjen je i u pramene uvjeta života. Paradi prave eks­staroegipatskom Ebersovom papirusu pi­plozije migracije stanovništva iz raznih sanom oko 1500. godine pr. n. e. Slicni su razloga (ekonomskih, politickih, turistic­opisi nadjeni i u starim zapisima iz Babi­kih, poslovnih) došlo je do masovnag mi­lona. Uzrocnici su nadjeni i u staroegipat­ješanja ljudi. Tome pogoduje nagli razvoj skim mumijama iz XX dinastije faraona brzog prometa, narocita avionskog. Ne (1250-1000 godina pr. n. e.). malu ulogu imaju i neprekidna ratna ža­Bilharz je otkrivenom uzrocniku dao rišta u raznim krajevima svijeta. Iako ne ime Distomum hematobium. Kasn'ije su 
šimunic S., E. Schuster, B. Kršic 
ga u njegovu cast nazvali Bilharzia, a 1858. Weiland tom parazitu daje ime Schistoso­ma haematobium. (l, 4, 14, 18) 
Geografska rasprostranjenost. -Shi­stozomijaza je endemska bolest proširena u mnogim dijelovima svijeta. S. mansoni je nadjena u Zapadnoj Indiji i velikim prostranstvima istocne obale Južne Ame­rike. S. mansoni i S. hematobium su naj­više otkriveni u Africi (Egipat, Libanon, Sirija), zatim na Madagaskaru i Cipru, pa u Iranu, Iraku, Izraelu i Portugalu. S. ja­ponicum je zabilježena u Južnoj i Central­noj Kini, na Filipinima, Formozi, Celebesu 
15, 16, 17) 

i u J apanu. (2, 4, 8, 
Uzrocnik. -Nakon prvog otkrica Schi­s tosome haematobium (Bilharz, 1851.) us­koro se otkrilo da postoji više vrsta tog po covjeka opasnog parazita. kojeg su zo­olozi svrstali u grupu trematoda, rod shi­stozomida. Osim Schistosome haematobi­urn, koja napada gen•itourinarni trakt, postoji još i Schistosoma mansoni (inte­stinalni trakt) i Schistosoma japonicurn (hepatobilijarni trakt). Schistosomu inter­calatum neki smatraju podvrstom S. hae­matobium. Ona je lokalnog karaktera i mjestirnicno zahvaca Centralnu i Zapadnu­Afriku. 
Shistozome imaju dugu životnu dob i 
16, 

produciraju jajašca 20-30 godina. (15, 
17, 18, 19) 
Etiologija. -Schistosoma haematobi­um napada genitourinarni sustav. Njezino su predilekciono mjesto venozni pleksusi na bazi mokracnog mjehura i rektuma. covjek se infestira na taj nacin što putem kože ili sluznice akvirira infekciozni stadij životnog ciklusa parazita-cerkarije. Cerka­rije dolaze u vodu nakon što su napustile svog domacina -slatkovodnog puža. Ako' ne nadju drugog dornacina -covjeka,' ugibaju za 24-72 sata, a ako ga nadju prodiru kroz kožu ili sluznice u njegovo tijelo i dalje putuju lirnfnom ili krvnom strujom. U toku prolaza kroz tijelo covje­ka paraziti se dalje razv1JaJu, seksualnu zrelost postižu oko 30. dana, spajaju se i u parovima dalje napreduju do vena or­gana u kojima se deponiraju. ženke legu jajašca u venulama sumbukoze. Jajašca prodiru kroz mukozu i dolaze u urin. Ako jajašca nakon što ih ženka izleže ne do­.spiju u urin u roku od 3-4 tjedna onda ona ugibaju. Jajašca sadrže larvu (mira­cidij), koja kad jajašce dopre u vodu izla­zi· iz ljuske u roku od 8 sati. Miracidij nije infekciozan za covjeka i slobodno pliva u vodi. Ako ne nadje intennedijarnog do­macina (slatkovodnog puža) miracidij ugi­ba za 24-48 sati. Ulaskom u puža mira­cidij se smješta u njegov digestivni trakt ili jetrn, gdje kroz mjesec dana prolazi dvije razvojne faze, a nakon toga izlazi kao cerkarij -infekciozni stadij za co­
8, 15, 16, 18, 19). 

vjeka. (1, 4, 

Vrijeme i stupanj infestacije. -Do in­

festacije dolazi obicno vec u djecjoj dobi prilikom kupanja i upotrebe infestirane vode iz obližnjih rijeka i irigacionih kana­la. Vec od djetinstva, preko rane mladosti, sve do kasne starosti domorodacko je sta­novništvo izvrgnuto stalnim superinfesta­cijama. Gradsko stanovništvo i evropske· populacije su izvrgnute infestaciji samo povremeno kod kupanja. 
Najranije lezije su vidjene u dobi od 5-10 godina, a karcinom mokracnog mje­hura u ranom 2. desetljecu života. (4,'·8, 
18, 19). 
Patologija. -Osnovni patološki znak je folikularna reakcija na strano tijelo, tj. jajašce parazita. Ponajviše su zahvaceni trigonum 1110kracnog mjehura, podrucje vezikalnih ušca uretera, te stražnji i gor­nji njegov dio. Na ureterima se promjene najprije vide na donjim trecinama, a pro­ces se može postepeno širiti prema krani­
jalno.. 
Najranije vidljiva lezija je bilharcijski folikl 0 ili pseudotuberkul, a javlja se vec 4 mjeseca nakon infestacije. To je tik is­pod sluznice smješteno, poput glavice 
Radiološka diagnoza shistozomijaze uropoetskog sustava 
gumbašnice veliko, okruglo, sivo-žuckasto didimise i skrotum, a kod ženskih sve do uzdignuce. Ova lezija, ako je starijeg da­Fallopijevih tuba. tuma, izgleda bjelkasto i fibrozno je pro­Ima i mišljenja da karcinom i shistozo­
nikakvih 

mijenjena ili cak kalcificirana. 
Najuobicajeniji izgled sluznice je »san­

mijaza nemaju 
zajednickih po­

dy patch« u vidu bezbrojnih, sitnih, stoplj.nih tuberkla na submukozi, koji joj daju hrapav izgled, žuckaste, sivkaste ili Sll)edje boje. S vremenom dolazi do opce fibrozacije oko bezbrojnih jajašca u submukozi. 
Aglomeracija brojnih tuberkla daje sluznici izgled polipa u kojima dolazi do ulceracija. 
Kod teških infestacija jajašca prodiru do muskularnog sloja i dolazi do fibroza­cije, zadebljanja stijenke mokracnog mje­hura i uretera, neelasticnosti i sprijeceno­sti normalnog širenja i prilagodjavanja urinu i smanjenog kapaciteta. 
Karcinom mokracnog mjehura u en­demskim podrucjima je vrlo cest i to u ranijoj dobi. Smatra se da shistozomijaza nije direktan uzrok, ali da stvara predis­pcpziciju. Etiologija karcinoma urinarnog trakta opcenito nije poznata, ali ima miš­ljenja da uzrok leži u urinu .U prilog torne govori i najcešca lokalizacija u mokrac­nom mjehuru, gdje se urin najduže zadr­žava i ostaje u kontaktu sa sluznicam, koja je kod te bolesti oštecena. Tome tre­ba dodati i sekundarne infekcije i super­infekcije. 
Kalcifikacije, makar bile i opsežne, ne smetaju elasticnosti stijenke mokracnog mjehura, dok fibroza muskularnog sloja <;lovodi do kontrakture i retencije, a kad se proširi i na uretere dolazi do stenoze, hidrouretera, hidronefroze, retencije, se­kundarne infekcije i stvaranja konkreme­nata. 
Promjene se mogu protezati duž ure­tera sve do pijelona. Oštecenje orificija uretera omogucava se cistoureteralni re­fluks sa svim njegovim posljedicama. S druge strane proces se širi na uretru, pa može doci do strikture u bulboznom di­jelu i stvaranju fistula. Daljnje se širenje proteže na prostatu i vezikule, testise, epi­
18, 19). 
Klinicka slika. -Mnogi infestirani lju­di ne pokazuju manifestnih simptoma. Hematurija je znak koji se javlja kod oko 50 '% bolesnika, obicno je terminalna, ali može biti i profuzna, slaba je i ne zabri­njava bolesnika. Takodjer u oko 50 '% slucajeva javlja se pecenje i ucestale mi­kcije u ranom stupnju bolesti. 
Kod fibrozne kontrakture mokrac­

nog mjehura nastaju znatno razvijeniji simptomi s polakisurijom popracenom jacim pecenjem i bolovima i nekontroli­ranim kapanjem mokrace. Retencija, hi­droureter, hidronefroza dovode do sekun­darne infekcije, stvaranja konkremenata i renalnih kolika. Od opcih se simptoma najranije javljaju generalizirani svrbež, crvenilo i osip kože nakon ulaska cerka­rije u organizam covjeka (cerkarijelni dermatitis). To obicno traje 2-3 dana 'i nije osobito ozbiljno. Otprilike 4 ili više tjedana kasnije javlja se generalizirana alergicna reakcija s nepravilno povišenom temperaturam, kašljem, opcom klonulo­šcu, mijalgicnim bolovima, glavoboljom i ponekad generaliziranom urtikarijom. Ovo se stanje u pocetku cesto zamijeni s alimentarnom intoksikacijom. Ovaj stadij bolesti može trajati od 2 tjedna do 2 mjeseca i varira kroz to vrijeme u inten­zitetu. Katkad su smetnje minimalne. Po­višena temperatura može kontinuitetam ili intermitentnošcu sliciti tifusu ili glan­dularnoj groznici ili abortusu. Može se ja­viti i visoka eozinofilija. cesti su flatulen­cija, pomanjkanje apetita i gubitak teles­
ne težine. (2, 3, 8, 12, 13, 1s, 18, 19). 
Dijagnoza. -U sedimentu urina se mikroskopski mogu naci jajašca parazita. Najbolji se rezultati <lobiju kod analize urina uzetog izmedju 10-14 sati dok su 

šimunic S., E. Schuster, B. Kršic 
slabiji rezultati u 24-satnom ili jutarnjem urinu. Najlakše se jajašca nadju u svježim i srednje jakim infestacijama, a teže u starim i blagim infestacijama. Rijetko se jajašca nadju i u stolici. 
Citoskopski se vidi karakteristican iz­gled sluznice mokracnog mjehura. 
Proktoskopski i citoskopski u kombina­ciji s biopsijam mogu se naci jajašca, pa cak i odrasli crvi u sluznici. 
Imunobiološki testovi se obicno vrše u 
4, 6, 11, 

epidemiološkim ispitivanjima. (2, 3, 12, 13, 15, 18, 19). 
Radiološka dijagnoza. -Na nativnoj snimci abdomena mogu se naci tipicne kalcifikacije (u 17'% slucajeva). Mažemo ih naci vec u 10-20 godini života. Najce­šce se nalaze u zidu mokracnog mjehura kao blijede ili intenzivnije linije, koje ocr­tavaju cirkumferencjiu stijenke, ali neri­jetko može i citav zid mokracnog mjehura biti jasno ocrtan. Osim linearnog izgleda kalcifikacije mogu imati prstenast, lepe­zast, crvolik, oblacast ili nepravilan izgled. Nisu rijetke kalcifikacije koje zahvacaju distalne trecine uretera, šireci se od mo­kracnog mjehura prema kranijalno (Sl. 1 i 2). Ponekad kalcifikacije mogu doseci i srednje trecine uretera, a rijetko su u gornjim trecinama ili pijelonima (Sl. 3). 
Kalcifikacije mokracnog mjehura su znak teške infestacije, ali to još ne znaci i da je mokracni mjehur fibrozno promi­jenjen i smanjenog kapaciteta. Neki mo­kracni mjehuri mogu imati mnogo kalci­fikacija i normalni kapacitet, dok drugi, koji nemaju vidljivih kalcifikacija, imaju jake fibrozne promjene i reduciran kapa­citet. Ipak, prosjecno je kapacitet mokrac­nih mjehura s kalcifikacijama manji od onih koji ih nemaju. 
Jedna od komplikacija je stvaranje ure­terolita i nefrolita. 

Slika 1 -Nativna snimka male zdjelice: opsežne kalcifikacije stijenke mokracnog mjehura 
i distalnih trecina obih uretera i dilatacija 
Radiološka diagnoza shistozomijaze uropoetskog sustava 
Kod intravenozne urografije mogu se otktiti promjene iako na nativnoj snimci nema kalcifikacija. Promjene se sastoje u raznim stupnjevima proširenja ili suženja uretera zbog fibroznih promjena i1i zbog izbocenja submukoznih ili mukoznih ma­sa fibroznog tkiva u lumen uretera, što se vidi kao iregularnost kontura i lumena uretera (Sl. 4). Najcešce stenoze nastaju u intramuralnom dijelu uretera ili na ori­ficijima, ali se mogu naci i u donjoj treci­ni. Rjedje su stenoze u gornjim dijelovima uretera. Stenoze obicno zahvacaju seg­mente duljine 1-2 cm, ali mogu biti duge i po nekoliko cm. Ureteri mogu pokazivati razne stupnjeve dilatacije i tortuoziteta sve do renalnog pelvisa. Zbog najucesta­lijih i najmasovnijih ulaganja jajašca oko vezikalnih ušca uretera i u intramuralnom dijelu, nastaje njihova insuficijencija zbog cega dolazi do vezikoureteralnog re­fluksa sa svim svojim posljedicama. 
Nakon infestacije, preko kalcifikacija i fibrozacije nastaje niz posljedicnih pro­mjena kao što su retencija, nastanak kon­kremenata, stenoze, hidroureter, hidrone­froza, vezikoureteralni refluks, pijelnone­fritis sve do karcinoma mokracnog mje­
6, 8, 9, 

hura, uremije i egzitusa (Sl. S) (3, 4, 
10, 11, 12, 18, 19). 
Vlastiti slucajevi. -Tijekom dvije go­dine analizirali smo 82 slucaja kod kojih su nativne snimke ili i. v. urografija uka­zivali na shistozomiju urotrakta. 
Od 82 bolesnika njih 68 (83 '%) je bilo muških i 14 (17 %) ženskih. Dob se boles­nika kretala izmedju 16 i 72 godine (pro­sjecna dob 44 godine). U 42 bolesnika (51 %) nadjena su jajašca u sedimentu urina. Kalcifikacije su konstantirane u 69 (84 1%) slucajeva u stijenci mokracnog mjehura vec na nativnoj snimci abdome-

Slika 2 -Nativna snimka male zdjelice: blijede, linearne kalcifikacije stijenke mokracnog mjehura; jace dilatirani i kalcificirani distalni dijelovi oba uretera; obostrana ureterolitijaza 
šimunic S., E. Schuster, B. Kršic 

Slika 3 -Nativna snimka abdomena: Opsež­ne kalcifikacije i dilatacija srednjeg dijela desnog uretera; desnostrana nefrolitijaza 
na. Tijekom i. v. urografije u 13 slucajeva (16 %) nadjene su promjene na ureterima u donjoj trecini i u 3 slucaja (3,64 '%) u srednjoj trecini. Nijednom nije nadjen karcinom mokracnog mjehura. Najranije su kalcifikacije nadjene u dobi od 16 go­dina života (1 slucaj). Hidroureter s hidro­nefrozom je nadjen u 12 bolesnika (14 '%). Konkrementi mokracnog mjehura su na­djeni u 3, bolesnika (3,6 '%), u distalnojtre­cini uretera jednostrano u 24 (28 %) , obo­strano U; 12 (14 '%), u cašicama i pijeloni­ma jedn9strano u 6 (7,3 %) i obostrano u 4 (4,8 %)! slucajeva:"'Afunkci_ia jednog bu­brega je nad jena u 2 (2,4 '%) slucajeva. Jednostrano oštecenje funkcije bubrega je utvrdjeno u 4 (4,8 '%), a obostrano u 3 (3,6 O/o) bolesnika. 
Terapija. -Schistosoma haematobium vrlo dobro odgovara na kemoterapiju. 
Niridazol (Ambilhar), peroralno, 

25 mg/kg tjel. tež. (dnevno) kroz 7 dana, podijeljeno u dvije doze. Kontraindikacije su oštecenje jetre, epilepsija i psihoze. (»CIBA«). 
Stibocaptat (As ti ban), trovalentni anti­monov preparat, koji je mi_iešan s B. A. L.-om, kao 10 % otopina u 5 '% glukozi, i. 
m. 6-10 mg/kg tjel. težine, svaki ili svaki drugi dan u 5 navrata, podi_ieljen u ne­koliko doza dnevno, uz redovno mirovanje 2 sata. Nuzpojave su bol na mjestu 'injici­ranja, mijalgije, artralgije, tahikardija. (»Roche«). 
Ostali preparati: Stibophen, Lucantho­ne (Miracil D), Hycanthone, (»Bayer«). 

Radiološka diagnoza shistozon1ij aze uropoetskog sustava 

Slika 5 -I. v. urografija: Afunkcija lijevog bubrega; u nizu naslagani i sedimentirani anorganski konkrementi u distalnoj trecini 
lijevog uretera 
Zakljucak. -Shistozomijaza je tropska 

parazitarna bolest. U svijetu je jako pro­širena i od nje boluje velik broj ljudi u en­demski zahvacenim podrucjima. Usprkos mjera koje poduzimaju zdravstvene i ad­ministrativne vlasti ova je bolest u pora­stu. Za njezin su razvoj potrebni odredje­ni klimatski uvjeti. Zbog toga ne postoji izravna opasnost prenošenja s covjeka na covjeka .Promijenjeni uvjeti života obve­zuju nas na njezino bolje poznavanje. Po­stavljanje dijagnoze klinickim, anamne­
$tickim, radiološkim i laboratorijskim metodama je lako moguce. Terapija je uspješna. 
4• 
Summary 

RADIOLOGICAL DIAGNOSIS OF URINARY TRACT SCHISTOSOMIASIS 
During the past two yars 82 cases of schi­stosomiasis were studied. In all cases the dia­gnosis was established by using a native x-ray picture or by using i. v. urography. Ty­pical findings were calcification, stenosis, hy­dronephrosis and concrements. In 42 cases (51 per cent) the eggs of the parasite were found during the examination of urine sedi­ments. Cases with carcinoma of the uri<nary bladder were not found in this series. The authors believe, according to the presented experience, that this disease may occur fre­quently also in regions where the disease is not endemic, as it is the case in tropical countries. 
Literatura 

l. Lambert C. R.: La Bilharziose, CIBA Symposium, 14:1, 1966. 
2. 
Woodruff A. W.: Medicine in the Tro­pics, Churchill Livingstone, Edinburgh-Lo1 don, 1974. 

3. 
Honey R. M.: Schistosomiasis (Bilhar­ziasis), C!inical Surgery, Tropical Surgery, A. 


K. Basu, London, 140-160, 1965. 
5. 
Anthony P. P,: Carcinoma of the Uri­nary Tract and Urinary Retention in Uganda, Br. J. Ural., 46: 201-208, 1974. 

6. 
Phillips J. F., H. Cockrill, E. Jorge and 



R. Steiner: Radiographic Evaluation of Pati­ents with Schistosomiasis, Radiology, 14:1, 31-37, 1975. 
7. Widran J., R. Sanchez and J. Gruhn: 

Squamous Metaplasia of the Bladder. Study of 450 Patients, J. Urol., 112:4, 479-482, 1974. 
8. Ollson O.: Bilharziasis, Encyclop .Med. 

Radiol., XIII/1, 421-427, Springer Verlag, Berlin-Heidelberg-New York, 1973. 
9. 
Glauner R.: Abdomen, Lehrbuch der Rontgendiagnostik, G. Thieme Verlag, Stutt­gart ,93, 1965. 

10. 
Emmet J. L.: Clinical Urography, 673, 1964., W. B. Saunders, Philadelphia-London, 1964. 

11. 
Kirschner M. und O. Nordman: Die Chi­rurgie, Urban und Schwarzenberg, Berlin­-Wien, 789, 1942. 

12. 
Cecil L. R. i R .F. Loeb: Udžbenik inter­ne medicine, Medicinska knjiga, Beograd­-Zagreb, 391, 1959/60. 

13. 
Watson C. J.: Outlines of Internal Me­dicine, W. M. Brown Company Publishers, Dubuque, 56, 1963. 


šimunic s., E. Schuster, B. Kršic 
14. 
Glesinger L.: Bilharz Theodor, Med. en­ciklop. II, Leksikografski zavod FNRJ, 59, Zagreb, 1958. 

15. 
Suic M.: Tropske bolesti, Med. enciklo­pedija, IX, Jugoslavenski leksikografski za­vod, 587, Zagreb, 1964. 

16. 
Trausmiller O.: Trematoda, Schistoso­ma haematobium, Med. enciklop., II, Leksi­kografski zavod FNRJ, 644, Zagreb, 1958. 

17. 
Kesic B.: Bilharzijaza, Med. enciklop. 



II, Leksikografski zavod FNRJ, 55, Zagreb, 1958. 
18. 
Nauck E. G.: Lehrbusch der Tropen­krankheiten, G. Th. Verlag, Stuttgart, 1975. 

19. 
Maegraith B. G.: Clinical Tropical Dise­ases, Blackwell Scientific Publications, Ox­ford, 1971. 


Adresa autora: Šimunic dr. Slavko, Zavod za radiologiju -Rebro, Medicinski fakultet, Klinicki bolnicki centar, 41000 Zagreb, Kišpa­ticeva 12. 

r 7 
MEDICINSKI CENTAR »DR. MLADEN STOJANOVIc«, PRIJEDOR 


MODIFICIRANA PRETRAGA SKOcNOG ZGLOBA 
Sarajlic M. 
Sadržaj: Auto ukazuje na teškoce u dijagnosticiranju lezija skoonog zgloba dosadašnjim standardnim rendgenskim metodama slikanja. Na slucajevima prikazuje vlastito modificiranu tehniku slikanja koja služi kao dopunska uz standardnu stiku. Potreban je položaj bolesne noge sa uvrnutim stopalom prema unutra uz maksimalno mogucu plantarnu fleksiju. 
Tada se jasnije prikazuju zglobni odnosi i cešce i lakše dijagnosticira i manja lezija koja na standardnoj slici može izbjeci. 
Metoda je jednostavna i prikladna kako za stacionarne tako i za ambu­lantne uvjete rada. 
UDK 616.728.4/.5-073.75 

Deskriptori: radiološka diagnostika, lezije skocnog zgloba, tehnika pre­
gleda 

Radiol. lugosl., 4; 501-503, 1976 

Uvod. -U rendgenskoj dijagnostici skocnog zgloba cesto postoje poteškoce, To dokazuju mnogobrojni publicirani ra­dovi o rendgenskoj dijagnostici skocnog zgloba u razlicitim projekcijama, a što i potvrdjuje težinu dijagnosticiranja i na­stajanje radiologa da pomognu u razrije­šavanju ovoga problema osobito u hitnim traumatološkim slucajevima. 
Ovaj rad se odnosi na rezultate stecenih iskustava u toku trogodišnjih gotovo sva­kodnevnih radioloških pregleda skocnog zgloba, iz cega je proizašla i modificirana vlastita tehnika slikanja u nas. 

Funkcionalno anatomski odnosi. 

Skocni zglob vezuje donje okrajke kostiju potkoljenice sa kostima stopala. Konkav­no zglobno tijelo cine donji krajevi potko­ljenicnih kostiju sa svojim zglobnim plo­štinama i svezama. Obje potkoljenicne ko­sti oblikuju potkoljenicne rašlje, gdje je uložen trup skocne kosti. 
Konveksno zglobno tijelo cini trup skocne kosti sa zglobnim ploštinama. 
J 

Zglobni valjale je sprijeda širi a straga uži, konveksan od sprijeda prema natrag, što ima vel'iko znacenje u funkcionalnoj me­hanici skocnog zgloba. 
Pri planetarnoj fleksiji (ekstenziji sto­pala) uži tj. stražnji dio zglobnog valjaka skocne kosti dolazi medju rašlje konkav­nog zglobnog tijela i u tom položaju zglob olabavi. 
Ovo omogucuje i lakše namještanje sto­pala kod slikanja što nas i rukovodi da to iskoristimo za optimalniji položaj kod sli­kanja skocnog zgloba. 

Tehnika pretrage. -Bolesni;na 

k sjedi stolu za slikanje oslonjen rukama pozadi na samom stolu. Obe noge su ispružene kao za sl'ikanje u A-P projekciji. Stopalo bolesne noge se adducira i rotira prema unutra tj. uvrce i maksimalno moguce plantarno flektira. U tom položaju boles­nik sam zadrži nogu doziranim pritiskom palcem zdrave noge. 
Slika se tako da centralna zraka prelazi tacno kroz sredinu skocnog zgloba pod 
502 Sarajlic M. 
pravim uglom. Fokus-film udaljenost i vrijednost kV i mAs su kao kod standard­nog snimanja (Sl. 1). 
Prednosti modificirane pretrage. -Na opisani nacin metoda nam omogucuje da utvrdimo patološke promjene koje se ne vide ili se teško primjecuju pri standard­nom rendgenskom slikanju. Njenom pri­mjenom možemo sigurnije uociti pitanje lokalizacije, obima i karaktera patološkog procesa. 

Dobijamo takodjer jasniji prikaz zglob­nih odnosa i eliminaciju superponiranih distalnih okrajaka tibije i fibule, jer se u ovom slucaju ne prekrivaju (Sl. 2 i 3). 
Našim iskustvima kod 456 pregledanih skocnih zglobova uvodjenjem ove modi­ficirane projekcije kao dopunske metode slikanja skocnog zgloba, di,iagnosticirali smo veliki broj lezija koje na standard­nim slikama nismo niti naslucivali (Sl. 4). 
Ovako dobiven nalaz jako se razlikuje od nalaza na standardnoj slici i zahtjeva i drugaciji kirurški tretman. 
Sum mary 
MODIFIED RADIOGRAPHIC METHOD OF ANKLE JOINT EXAMINATION 
Difficulties in diagnosing ankle joint le­sions with standard radiologic methods are discused and a new modification of the ro­entgenographic technique is presented. The 


Slika 2 -Na snimkarna u standardnim projekcijama vidi se izražen otok mekih cesti u visini lateralnog maleolusa desnog skocnog zgloba. Na samom lateralnom maleolusu tek se naslucuje poprecna transparencija tanka poput vlasi. Na dopunskoj slici modificiranom teh­
nikom vidi se fraktura lateralnog maleolusa sa dislokacijom fragmenata. 
Modificirana pretraga skocnog zgloba 

Slika 3 Jasno vidljiva fraktura na dopunskoj snimci medijalnog maleolusa 

Sklia 4 -Dopunska snimka sa evidentnom frakturom lateralnog maleolusa. Dobro pri­kazan otok mekih cesti 
leg is positioned in interna! rotation with maximum possible plantar flexion. 
Using this technique, the relations of joint structures can be better delineated and smal­ler lesions, often missed in standard roent­genograms, can be diagnosed. The method is simple and suitable for use in in-and out­patients. 
Literatura 
l. Dedic S.: Osnovi opšte rendgenologije, 
Naucna knjiga, Beograd 1961. 
2. 
Femeis H.: Anatomisches Bildworter­buch der internationalen Nomenklatur. Ge­org Thieme Verlag, 1972. 

3. 
Fick R.: Handbuch der Anatomic und Mechanik der Gelenke unter Beriicksichitung der bewegenden Muskeln Jena, Verlag, von Gustav Fischer, 1904. 

4. 
Fritz H., V. Kohler: Rondgendiagnosti­sche Praxis in Verbindung mit der Rondgen­anatomie. Veb, Georg Thieme, Leipzig, 1968. 

5. 
Hoeffken W. und M. Lanyi: Roentgen­untersuchu.1g der Brust. Georg Thieme Ver­lag, Stuttgart, 1973. 

6. 
Kiss F., J. Szentogothai: Anatomischer Atlas. Verlag der ungarischen Akademie der Wissenschaft, »Medicina Verlag«, Budapest, 1968. 

7. 
Kalmikov V.: Osnovi i tehnika medicin­skih rentgenskih snimaka. Medicinska knji­ga, Beograd-Zagreb, 1966. 

8. 
Krmpotic-Nemanic J.: Funkcionalna anatomija lokomotornog sustava. Medicinska naklada, Zagreb, 1974. 

9. 
Lindenbraten L. D.: Metodika izucenija rentge.novskih snimkov. Izdajateljstvo »Me­dicina«, Moskva, 1971. 

10. 
Merkaš, Perovic: Osnovi radiologije. 


Medicinska knjiga, Beograd-Zagreb, 1965. 
11. Testut L.: Traite D'Anatomie humaine. 
Gaston Doine C & Editures, Paris, 1928. 
12. Zimmer Marianne Brossy E. A.: Lehr­buch der rontgendiagnostische,n Technik. Springer-Verlag, Berlin-Heidelberg-New York, 1974. 
Adresa autora: Dr M. Sarajlic, Radiološka služba, Medicinski centar »Dr. Mladen Stoja­novic«, Prijedor. 






BLEOCIN -citostaticni antibiotik 
ne okvarja hematopoeticnega tkiva, 
zmanjša in omeji neoplazmo pred operacijo, 
zboljšuje radiosenzibilnost tumorja. 
BLEOCIN -deluje specificno na vse tipe epidermoidnih neoplazem. 
»Pri 47 % karcinomov penisa dosežemo z bleocinom popolno remisijo« 
Brit. J. Uro!. 46, 689, 1974 

r 7 
MEDICINSKI CENTAR »DR. DRAGOMIR DRAKULic-PUBA« SLUžBA ZA RADIOLOGIJU, 
KARLOVAC 
ALBERS SCHoNBERG-OVA BOLEST UZ PRIKAZ JEDNOG SLUCAJA 
Mates I. 
Sadržaj: Opisana je simptomatologija Albers Schonberg-ove bolesti uz prikaz jednog bolesnika .. Vjerojatno se radi o slucaju koji ima relativno dobru prognozu jer nije naden po nekim autorirna karakteristican tri­jas, ITTego samo skleroza i lomljivost koštanog tkiva uz uredan nalaz laboratorijske i kemijske analize krvi. 
UDK 616.71-003.84-07 

Deskriptori: Albers Schonbergova bolest, diagnostika, radiološka diagno­stika, kemijska analiza krvi, prognoza 
Radio!. lugosl., 4; 505-508, 1976 
L 

Uvod. -Medju veoma d_ietka sistem­ska koštana oboljenja ubra_ia se Albers Schonberg-ova bolest. Prvi puta je opisa­na 1904 godine po hamburškom radiologu 
3 

Albers Schonberg-u1, i do sada je u lite­raturi objavljeno svega oko 300 slucaje­
5

va2 , • Osim naziva bolesti po autoru, po­stoji cijeli niz sinonima kao osteopetrosis, osteopathia hyperostotica scleroticans, osteosclerosis fragilis generalisata, anae­mia ostesclerotica itd. Tali_jani nazivaju bolest »morbo marmoreo«, Nijemci »Mar­n1oknochen«, a u nas se naziva »n1ran1or­ne kosti«. 
· Schinz je 1924 godine utvrdio da se bo­lest naslijedjuje recesivno ili dominantno, te da shodno torne možemo razlikovati cetiri tipa.3 Obolijevaju kako pripadnici bijele rase tako i crne, a opisani su poje­dini slucajevi bolesti i kod životinja. što se tice spola bolesnika, cestoca je podjed­naka kod muškaraca i kod žena. Najteži slucajevi su oni koji se jave još intraute-
J 

rino ili u prvim danima života i ti bolesni­ci veoma brzo umiru. Bolju prognoza ima­ju oni kod kojih se bolest javi u kasnijim godinama života. 
Etiologija i patogeneza bolesti još nisu poznati. Mišljenja autora su podijeljena te se kao uzroci bolesti navode: toksicni agensi, avitaminoze, endokrine smetnje, cirkulatorni poremecaji zbog promijena na kapilarama itd. Oboljenje se cesto od­kriva slucajno kod rentgenskog snimanja il'i nakon spontanih lomova koji mogu biti prvi znak bolesti. Radiološki nalaz je pato­gnomican i veoma znacajan za postavlja­nje diagnoze. 
Osnovna karakteristika bolesti je skle­roza koštanog tkiva ,koja je generalizirana i usko povezana sa velikom lomljivošcu. Ti znaci, sa cesto prisutnom sekundarnom anemijam cine prema nekim autorima ka­rakteristican trijas bolesti. Kod pojedinih slucajeva Albers Schonberg-ove bolesti prisutna je samo skleroza i lomljivost ko­
506 Mates I. 
štanog sistema. Prognoza tih bolesnika je dobra. 
Generalizirana skleroza je zapravo skle­roza endostalnog tipa bez bujanja u pod­rucju periosta. Radi se o pojacanom stva­ranju koštanog tkiva uz fiziološko ili još cešce smanjeno razaranje. Struktura kosti je veoma gusta, lamelarna, a fiziološke šupljine su veoma oskudne ili potpuno manjkaju. Tim procesom dolazi do srna­njene elasticnosti koštanog tkiva, te kosti postaju ukocene i podložne lomljenju. Prema nekim autorima uzrok lomljivosti bile bi zone dekalcinacije. 
Anemija je najcešce aplasticnog tipa, a uzrok je nestanak koštane moždine. Broj eritrocita je smanjen kao i kolicina hemo­globina, dok je broj leukocita povišen uz izraženu limfocitozu. Kalcij i fosfor mogu biti isto tako povišeni. 
cesto se kod tih bolesnika nalazi hepa­tosplenomegalija kao i uvecane limfne žlijezde. 
Kraniogram pokazuje malenu selu tur­ciku sa skleroznim dnom i izduženim ta­kodjer skleroticnim kl'inoidnim nastavci­ma. Baza lubanje a donekle i mala krila sfenoida su guste strukture. Pneumatiza­cija je reducirana ili potpuno manjka. Trupovi kralježaka pokazuju poput prsta debele pruge skleroticne kosti paralelno sa pokrovnim plohama uz urednu struktu­ru srednjih dijelova. Duge kosti gornjih i donjih ekstremiteta, kao i duge kosti kar­pusa i tarzusa pokazuju poprecne pruge razlicite debljine i intenziteta. Podrucje jezgara spomenutih kosti može biti defor­mirano i imati izgled kijace. Male kosti karpusa i tarzusa su kao i rebra difuzno skleroticne. Na zdjelici se Vide tamne po­precne pruge skleroticne kosti paralelno sa rubom crijevnjace. 
Stupanj skleroze može biti jace ili sla­bije razvijen o cemu zavisi lomljivost kosti. 
Najteže, a ujedno i najcešce komplika­cije u toku bolesti su gluhoca i slijepoca kao posljedica sve jace skleroze koštanog tkiva i tirne sve jaceg pritiska na živcane niti. Nadalje se mogu vidjeti deformacije kosti, kasna denticija, karijes, kasni rast 
itd. 
Diferencijalno diagnosticki dolaze u ob­

zir druge osteopatije sa zguštavanjem ko­
štanog tkiva kao na prim_jer Engelmann­

-Camurati. Iako rijetko ipak se mora misli­
ti i na neke oblike akromegali_je, osteopla­sticne metastaze malignih tumora, M. Pa­get, M. P. Marie, M. Leri. Nadalje se mora iskljuciti kronicno otrovanje sa olovom, fluorom i fosforom. 
Terapija Albers Schonberg-ove bolesti je jedino simptomatska. 
Naš slucaj. -Bolesnik J. K., rodjen 1952 godine, neoženjen, maticni broj 1745/74, primljen na kirurški odjel nakon saobracajne nesrece zbog .iake bolne osjetljivosti i deformacije distalnog dijela 


Albers Schonberg-ova bolest uz prikaz jeclnog slucaja 
desne podlaktice. Na ucinjenom rentgeno­gramu vidi se poprecna fraktura radiusa 
u distalnoj trecini sa pomakom ad latus. Mjesto frakture pokazuje sklerozu košta­
nog tkiva, te se odmah postavila sumnja 
na Albers Schc:inberg-ovu bolest (Slika 1). Zbog toga se ucine daljni rentgenogrami. 
Kraniogram u dva smjera pokazuje zdepa­
ste i skleroticne klinoidne nastavke kao i umjerenu sklerozu baze lubanje i podruc­ja obih piramida. Pneumatizacije je veo­ma oskudna (Slika 2). Snimka citave kra­lježnice pokazuje jasno vidljive paralelne debele pruge sa pokrovnim plohama, uz uredan nalaz centralnih dijelova (Slika 3). Na zdjelici su vidljive paralelne pruge skleroticnih kosti sa rubom crijevnjace kao i skleroza u podrucju oba acetabulu­ma. Duge kosti nadlaktica i podlaktica kao i nadkoljenica i podkoljenica pokazuju sklerozu epifiza, koje su i lagano izoblice­ne. Nadkoljenice pokazuju i nježne po­
precne pruge, a desna i stanje nakon 
osteosinteze zbog loma vrata. Obje šake 
sa zapešcima kao i kosti oba stopala po­kazuju sklerozu kratkih kosti. Duge kosti tih djelova skeleta imaju debele poprecne pruge uz isto tako i vidljiva manja izobli­cenja (Slika 4). 

Slika 3 -Lumbalna kralježnica u profilu: paralelne skleroticne pruge sa pokrovnim plohama 


Slika 2 -Kraniogram: zdepasti i skleroticni Slika 4 -Snimka obje šake: Jaka skleroza klinoidni nastavci. Skleroza baze lubanje i kratkih kosti kao i debele poprecne pruge piramide. Oskudna pneumatizacija dugih kosti uz manja izoblicenja 
508 Mates I. 
Laboratorijska i kemijska analiza krvi nisu pokazale bilo kakvog odstupanja od normale. Isto tako nije dokazana hepato­splenomegalija. Ocni i ušni nalazi su u granicam normale. Unatoc pomnom isp•i­tivanju bolesnika nije se dalo utvrditi da u porodici još netko naginje spontanim lomovima i prema torne boluje od Albers Schonberg-ove bolesti. Opetovani pozivi upuceni clanovima uže porodice da se ja­ve n pregled i snimanje ostali su bezus­pješni. 
Zakljucak. -Iako na prikazanim rent­genogramima skeleta našeg bolesnika ima nekih elemenata koji nisu sasvim karakte­risticni za Albers Schonberg-ovu bolest, kao uzdužne pruge ovapnjenja nekih <lu­gih kosti, te uredan nalaz krvi, mišljenja smo da se ipak radi o tom rijetkom si­stemskom oboljenju skeleta, sa benignim tokom i relativno dobrom prognozom. 
Sum m ary 
ALBERS-SCHbNBERG DISEASE: 
CASE REPORT 

A case with Albers-Schonberg disease is reported in the present paper. In this pa­tient sclerotic changes and fragility of the bones were the main simptoms. Since the hematological tests were normal, which means that the bone marrow was not com­promised, the patient's prognosis is, i(n all probability, fairly good. Among relatives and in patient's farnily further cases of the same disease were not detected. 
Literatur a 

l. Reinsberg C. A.: Rentgendiagnostika za­bolevanii kostei i sustavov. Medicina, Moskva 1964: 440-448. 
2. 
Schinz H. R. et al.: Lehrbuch der Ront­gendiagnostik. I. Thierne, Stuttgart 1952: 664-677. 

3. 
Smokvina M.: Kosti i zglobovi. JAZU, Zagreb 1959: 504-507. 

4. 
Sutton D.: Textbook of radiology. Living­stone, Edinburgh-London 1971: 13-14. 


Adresa autora: Mates dr. Ivo, Služba za ra­diologiju, Medicinski centm-, »Dr. Dragomir Drakulic-Puba«, 47000 Karlovac. 
r 7 
GINEKOLOšKO-AKUšERSKA BOLNICA U BEOGRADU ­NASTAVNA BAZA MEDICINSKOG FAKULTETA U BEOGRADU 

RENDGEN-DIJAGNOSTIKA KONGENITALNIH ANOMALIJA MATERICE I NJEN KLINlcKI ZNAcAJ 
živanovic ž., R. Grcic i A. Markovic 
Sadržaj: Autori u svom radu iznose da su na 1815 histerosalpingografi­ja otkrili svega 52 ili 2,86 % kongenitalnih anomalija materice koje se odnose na poremecaj u spajanju Mi.iller-ovih kanala. Od klinickih ma­nifestacija nadeno je da u 32 slucajeva postoji primarni sterilitet, a kod drugih 20 slucajeva pojavljivali su se spontani pobacaji, prevreme­ni porodaji, a u dva slucaja se javljao sukcesivno, u više trudnoca, stav zadkom. Autori smatraju da je histerografija najbrža, 111ajsigurnija i najjevtinija metoda za otkrivanje kongenitalnih anomalija materice. 
UDK 618.14-007-073.75 

Deskriptori: radiološka diagnostika, histerosalpingografij a 
Radio!. lugosl., 4; 509-512, 1976 
Uvod. -Kongenitalne malformacije ge­nitalnih organa žena predstavljaju prili­cnu retkost u ginekološkoj patologiji, me­djutim, kada se otkriju, one mogu imati veliki klinicki znacaj. Postoje razlicite vrste kongenitalnih anomalija genitalnih organa, ali su znatno cešce one koje za­hvataju vaginu i matericu nego one koje zahvataju jajovode i jajnike. 
Anomalije mogu biti i izolovane, tj. sa­mo na jednom delu genitalnog trakta, ili su kombinovane. Kada su anomalije kom­binovane one zahvataju više delova geni­talnog trakta ili cak i druge sisteme.5 što se tice anomalija materice, one predstav­ljaju posebno podrucje ginekološke pato­logije kojoj se pridaje odredjeni znacaj. 
Kongenitalne anomalije na materici mo­gu nastati iz dva razloga: 
a) nepravilnosti u razvoju koje se ma­nifestiraju aplazijom, rudimentarnim raz­vojem i hipoplazijom materice; 
uterus, kongenitalne anomalije, 
J 
b) nepravilnosti u spajanju Miiller-ovih kanala kada ostaju manje ili vece pregra­de ili dolazi cak do potpunog razdvajanja materice.2, 4, 5 
Uvezi sa vrstama kongenitalnih anoma­lija materice javljaju se vece ili manje klinicke manifestacije koje se ogledaju u poremecaju ili potpunom odsustvu men­struacionog ciklusa, odsustvu ili sniženoj sposobnosti koncepcije, ucestalošcu, pre­vremenim porodjajima, anomalijama po­ložaja ploda i posteljice. 
Otkrivanje kongenitalnih anomalija ge­nitalnog trakta kod žena je u zavisnosti od vrste i lokalizacije. što se tice kongenital­nih anomalija materice, one se najcešce otkrivaju u generativnoj fazi ili u puber­tetu. Razlog ovome leži u torne što se tada ispoljavaju funkcionalni poremecaj"i kao što su izostajanje menarhe, nepravilnosti menstruacijskega ciklusa, nemogucnost koitusa, sterilitet, spontani i habitualni pobacaji, prevremeni porodjaji i drugo. 

Zivanovic Z., R. Grcic, A. Markovic 
Zbog male ucestalosti kongenitalnih ano• malija materice na njih se obicno i ne sumnja ako na to ne skrene pažnju neka anomalija vagine ili vaginalnog dela grlica materice. 
Materija! i metode. -U vremenskom periodu od 1964. do 1968. godine, tj. za pet godina, u Ginekološko-akušerskoj bolnici uradjeno je 1815 histerosalpingografija. Indikacije za histerosalpingografiju u na­ših slucajeva bile su sledece: sterilitet, spontani i habitualni pobaca_ji, prevreme­ni porodjaji, poremecaji menstruacionog ciklusa (amenoreje, dismenoreje i dr.), promena položaja ploda u materici tokom najmanje dve sukcesivne trudnoce. Sve naše pacijentkinje su pripadale generativ­noj fazi života i njihova starost se kretala od 19 do 40 godina. 
Prilikom histerosalpingografskih ispiti­vanja pridržavali smo se standardne te­hnike: uz prethodnu pripremu, snimanju se pristupalo u odredjenom vremenskom periodu, tj. u prvoj polovini menstruaci­onog ciklusa, najcešce izmedju osmog i desetog dana ciklusa. Kontrast je unošen u matericu preko metalnog instrumenta konstruisanog od Schultze-a. Kao kon­trastno sredstvo koristili smo vodene ra­stvore joda, najcešce Joduron US u koli­cini od 10-20 ml. Nakon ubrizgavanja pri­stupalo se snimanju iz anterioro-posterior­nog pravca. Obicno se uzimaiu 3 snimka, a po potrebi i cetvrti snimak iz bocnog pravca. 
Rezultati. -Za izneti petogodišnji pe­riod, kada je uradjeno 1815 histerosalpin­gografija, nadjeno je svega 52 slucaja kon­genitalne anomalije materice. što cini ma­li procenat od 2,86 'O/o. Sve ove anomalije se odnose na spajanje Muller-ovih kanala. Namerno smo ovoga puta uzeli u obradu samo kongenitalne anomalije materice u spajanju, kako bismo videli kolika je nji­hova ucestalost u nastajanju funkcional­nih poremecaja mate1ice. 
Zahvaljujuci hisetrografiji. mi smo kod naša 52 slucaja kongenitalnih anomalija materice otkrili sledece vrste: 
uterus arcuatus (sl. 1)  7  slucajeva  
uterus subseptus (sl. 2)  14 slucajeva  
uterus septus (sl. 3)  25 slucajeva  
uterus duplex  
unicolis ( sl. 4)  6 slucajeva  
ukupno  52 slucaja  

U pogledu kinickih manifestacija kod ova 52 slucaja kongenitanih anomalija ma­terice postojao je primarni sterilitet u 32 pacijentkinja, gde su drugim metodama ispitivanja •iskljuceni ostali faktori koji mogu izazvati sterilitet. Kod ostalih 20 slu­cajeva postojale su ranije trudnoce koje su se završavale bilo spontanim ili habi­tualnim pobacajem, bilo prevremenim po­rodjajem, a u 2 slucaja radilo se o polo­žaju ploda sa zadkom kao prednjacecim delom u dve, odnosno tri sukcesivne trud­noce. 
Diskusija. -Klinicka dijagnoza konge­nitalnih anomalija materice se teško po­stavlja, jer vrlo cesto na nju ne ukazuje ni opšta konstitucija niti stanje genitalnih organa koji su dostupni klinickom ispiti-

Rendgen-dijagnostika Jrnngenitalnih anomalija materice i njen Jdinicki znacaj 

Slika 2 -Uterus subseptus 



vanju. Zbog toga se otkrivanje kongeni­talnih anomalija materice u najvecem bro­ju slucajeva dešava slucajno. Kada se, pak, posumnja na postajanje anomalija materice, onda se za njeno utvrdjivanje koriste razlicite metode ispitivanja kao što su: pneumopelvigrafija, pelvicna an­giografija, histerometrija i histerografija. Svakako da je histerografija metoda iz­bora, jer se njome ne samo ustanavljava dijagnoza anomalije vec se ujedno utvr­djuje vrsta i tip anomalije, njena lokali­zacija i stepen pramene, tako da se na osnovu celokupnog uvida odredjuje klini­cki znacaj anomalije, kao i tip, vrsta i na­cin lecenja.1, 3, 6, 7, 8 
Sve navedene kongenitalne anomalije materice se klinicki manifestuju u vidu steriliteta, infertiliteta, poremecaja men­struacionog ciklusa, pramena položaja ploda i drugo. Svaki, pak, tip anomalije daje i odredjenu vrstu klinickih manife­stacija. Tako, na pr., kod delimicno pre­gradjenih materica (uterus subseptus) vr­lo cesto nalazi stav zadkom, zatim ovaj tip anomalije može biti uzrok spontanog ili habitualnog pobacaja, a u periodu posle radjanja deteta nailaze teškoce i poreme­caj odlubljivanja posteljice. 
Kada postaji kratak septum nastaje mo­gucnost stvaranja poprecnih položaja plo­da. U slucajevima sa dvorogom materi­com (uterus bicornus) trudnoca se razvi­ja u jednom rogu i dogadja se da se iznese do kraja. Kada je u pitanju jednoroga ma­terica (uterus unicornus), onda treba biti veoma obazriv kako se ne bi pobrkala nor­malno razvijena materica sa jednorogom matericom, što se može desiti kada je nor­malna materica povucena sraslinama u 
stranu i okrenuta oko svoje uzdužne oso­
vine. U takvim slucajevima rendgenografi­
ju treba vršiti iz više projekcija i tirne do­
vesti do razjašnjenja. Ipak, treba nagla­
siti da truclnoca kod jednoroge materice 
dolazi veoma retko, ali su opisani sluca­
jevi normalnog porodjaja sa donesenom 
clecom. 

512 Zivanovic Z., R. Grcic, A. Marl<ovic 
U tumacenju i interpretaciji radiograf­skih nalaza od neobicne je važnosti da se pravilno razlikuje normalno od patološ­kog, a kod patoloških premena treba ih dobro analizirati i izuciti njihovu uzajam­nu vezu i raspored, kako bi se mogle upo­redi ti radiološka slika sa klinickim nala­zom radi izvodjenja pravilnih zakljuca­ka.4, s 
Svaka kongenitalna anomalija materice ima svoj klinicki znacaj kako sa ginekolo­škog tako i sa akušerskog stanovišta, jer može dovesti do komplikacija, a takodje nekada i do operativnih zahvata. Kakav ce se terapijski poduhvat uraditi kod poje­dinih vrsta anomalija materice zavisi od tegoba i komplikacija koje one prouzro­kuju, kao i od prethodno ucinjenog rend­genografskog nalaza. 
Summary 

CLINICAL SIGNIFICANCE OF THE RADIOLOGICAL DIAGNOSIS IN UTERINE CONGENITAL MALFORMATIONS 
Among 1815 salpigographies, 52 cases, that is 2.86 percent, with congenital anomalies of the uterus due to defective connection of Mi..iller ducts, were found. Clinically the pro­minent simptom was primary sterility in 32 cases and spontaneous abortions or prema­ture delivery in 20 cases. In two patients in successive full term pregnancies, breech pre­sentation occured. Hysterosalpingography, according to the experience of the authors, is considered to be a reliable, cheap and quick method used in diagnosis of uterine congenital malformations. 
Literatura 

l. Beclere C., G. FayOlle: L'hystero-salpin­gographie, Masson, Paris, 1961. 
2. 
Klochkoff E., R. L. James: Congenital anomaly of the uterus, Am. J. Obst. Gynaec. 65:912, 1953. 

3. 
Mladenovic D., R. Grcic, G. Papic: Rend­genska dijagnostika malformacija uterusa i njen znacaj za kliniku i terapiju, XIV Gine­kološko-akušerska nedelja SLD, Beograd, 9, 1970. 

4. 
Musset R., J. Belaish: Les anomalies morphologiques congenitales de l'uterus, Masson, Paris, 1964. 

5. 
Plisson F.: A propos de la classification des malformations uteriines, These, Paris, 1964. 

6. 
Popovic D., V. Petronic, D. Devecarski: 



Rendgenska dijagnostika udruženih kongeni­talnih malformacija genitalnog i urinarnog trakta kod žena, XIV Ginekološko-akušerska nedelja SLD. Beograd, 71, 1970. 
7. 
Radosavljevic S., N. Dimic, M. Jovano­vic: Radiološka dijagnostika kongenitalnih malformacija uterusa, XIV Ginekološko-aku­šerska nedelja SLD, Beograd, 67, 1970. 

8. 
Stolevic E., M. Grubac-Vukotic: Malfor­macije uterusa kao uzrok steriliteta, IX Gi­·nekološko-akušerska nedelja SLD, Beograd, 77, 1966. 


Adresa autora: Doc. dr. ž. živkovic, Gine­kološko-akušerska bolnica u Beogradu, 11000 Beograd. 
r 7 
UNIVERZITET »KIRIL I METODIJ« -SKOPJE GINEKOLOšKO-AKUšERSKA KLINIKA, INSTITUT 
ZA RADIOLOGIJU 


HISTEROSALPINGOGRAFIJA POSLE CARSKOG REZA U PREVENCIJI OžILJAcNIH RUPTURA. UTERUSA 
Aleksovski D., J. Novak, D. Dimcevski, A. Atanasov 
Sadržaj: Autori su klinicki i radiološki ispitali 52 žene koje su se po­rodile carskim rezom. Prikazali su karal<:teristicne slucajeve i klasifi­cirali radiološki utvrdene promene nastale na uterusu usled operacije. Raspravlja se o znacaju tih nalaza u proceni kvaliteta operativnog ožilj­ka, a u cilju donošenja odluke o nacinu sprovodenja narednog poro­daja. 
UDK 618.5-089.888.61-06:616-073.75 

Deskriptori: ginekologija, histerosalpingografija, terapeutski efekt. 
Radio!. lugosl., 4; 513-516, 1976 

L J 
Uvod. -Zahvaljujuci boljoj operativ­macije posle carskog reza, i jedino ona noj tehnici, anesteziji, antibioticima i pro­kao objektivna dijagnosticka metoda za širenim indikacijama, broj porodjaja za­sada daje odgovor akušeru. vršenih carskim rezom, je zadnjih godina u stalnom porastu. Prema raznim statisti­Metoda i materijal. -U periodu od kama krece se od 3 do 16 '% od ukupnog 1969 do 1975 godine na Ginekološko-aku­broja porodjaja. (Bocev 1967, Lazarov i šerskoj klinici u Skoplju bilo je ukupno sar. 1960, Mladenovic i sar. 1963, Pallez i 27.087 porodjaja. Od tog broja kod 1137 sar. 1969, Sivevski 1963). (4,19 '%) žena, zbog razlicitih indikacija od 
S obzirom da su to vecinom mlade žene, strane majke ili djeteta, porodjaj je bio prvorotke, postavlja se pitanje kakav tre­završen carskim rezom (tabela 1). ba da je stav akušera u sprovodjenju na­Sa tabele 2 se može videti proteklo vre­rednog porodjaja. Odavno je prevazidjeno me od carskog reza do urad_jene histero­pravilo americkih autora -»once a cesa­salpingografije. Kod vecine naših pacijen­rean, always a caesarean« (jednom carski tica je vremenski interval bio veci od 3 rez, uvek carski rez), (Greenhill 1963). n1eseca. 
Akušer postavlja pitanje na koje treba želeci da vidimo kakav je bio kvalitet odgovoriti: dali je ožiljak uterusa posle ožiljka nastalog od histerotomije prilikom carskog reza solidan? Ukoliko ne postoje carskog reza, kod 52 žena uradjena je hi­indikacije zbog kojih je napravljena prva sterosalpingografija i to: nakon 2 meseca intervencija, može li se sledeci porodjaj kod 13 (25 '%), 3 meseca kod 12 (23 '%), 6 završiti spontano vaginalnim putem? meseci kod 4 (7,69 %) jedne godine kod 6 
Histerosalpingografija omogucuje pri­(11,53 '%) i više od jedne godine kod 17 kaz mesta histerotomije i otlcriva defor-(32,69 %) žena. Od ovog broja kod 6 slu­
Aleksovski D., J. Novak, D. Dimcevski, A. Atanasov 
caja radilo se o ponovljenom iterativnom 
Ukupan 
Ukupan 

broj carskom rezu. U odnosu na operativnu 
Godina broj % 
carskih tehniku kod svih slucajeva napravljen je 
porodjaja 
rezova 

segmentaran poprecan rez. 
1969 3.634 111 3,04 
Starost ispitanih bolesnica prikazana je 1970 3.575 2,63 na tabeli 3, a na tabeli 4 brni porodjaja. 1971 3.628 125 Iz tabele se vidi da je veci broj pregleda­1972 3.804 127 3,33 

1973 3.952 141 3,56 1974 4.160 254 6,10 
1975 4.325 282 6,52 
Ukupno: 27.087 1.137 4,19 
Tabela 1 -Broj porodjaja i carskih rezova u 
godinama 1969-1975 

Proteklo vreme Broj od carskog reza slucajeva do histerosalpingografije 
nih žena bio mladjih godina, a 37 su bile prvorotke. 
Kod izvotljenja histerosalpingografije pridržavali smo se uobicajenih principa. Koristili smo iskljucivo hidrosolubilna kontrastna sredstva. Snimali smo u ante­roposteriornoj i lateralnoj projekciji, kao i u oba polukosa smera. 
Prema radiološkom nalazu promene 

smo klasificirali u 3 grupe: 
l. U prvoj grupi se nalaze slucajevi gde 

2 meseca 
3 meseca 
ožiljak nije vidljiv, što se objašnjava nje­
6 meseci do 1 godine 
govim dobrim kvalitetom. 
2. Druga grupa -neznatno ili malo de­Više od 1 godine 

Ukupno: 52 formiran ožiljak, koji po svom obliku i ve­licini daje izgled dobrog kvaliteta. 
Tabela 2 -Proteklo vreme od carskog reza do h,3. Trecoj grupi pripadaju oni histero­
isterosalpingografije 

salpingografski nalazi gde ožiljak pokazu­Godine starosti Ukupan broj je velike deformacije zbog defektne cika­20-24 9 trizacije; 
25-29 
Slucajeva sa normalnim nalazom bilo je 

30-34 
7 11. Neznatne deformacije ožiljka sa defek­

tom manjih od 4 mm nadjene su kod 30 
35-39 
Preko 40 
2 

pacijentica i to u vidu: spikula ,udublje­Tabela 3 -Starost ispitanih bolesnica 
nja, stenoze i proširenog istmusa. Ovoj grupi pripada i jedan slucaj sa lokalnom Broj porodjaja Ukupan broj endometrijozom. 
Primipara 
Kod 11 slucajeva ustanovl_ien je defekt 

Sekundipara 
7 veci od 4 mm u vidu: hernije, mamuze, 

Tercipara 5 spikule, sakulacije i fistule. Prilikom iz­
Multipflra 3 
Tabela 4 -Broj porodjaja kod ispitanih bo­
lesnica  
I. grupa  11 slucaja  21,15 %  
78,85 %  
II. grupa  30 slucaja  57,7%  
III. grupa  11 slucaja  21,15 %  

Tabela 5 -Rezultati radioloških nalaza: I. grupa -ožiljak nije vidljiv, II. grupa -ne­znatno ili malo deformiran ožiljak, III. grupa 
-velike deformacije ožiljka vodenja histerosalpingografije u 2 slucaja javio se prelaz kontrasta u venski sistem. 

Slika 1 i 2 pokazuju nekoliko najizra­ženijih histerosalpingograma. 
Diskusija. -Iz našeg materijala proiz­lazi da kod 11 t. j. 21,15 % pacijentica ra­diološka slika je bila u granici normale. Približne rezultate na svom materijalu do­bili su Ruiz -40 %; Thulon -30%; Ben­
Histerosalpingografija posle carskog reza u 


Slika 1 -levo gore -s tenoza is tmusa. II grupa desno gore -sakulacija levo 4 X 4 mm; desno 6 XS mm. III grupa 
levo dole -sakulacija nazad i levo sa fi­stulom 7 X S mm i 7 X 14 mm. III grupa 
desno dole -uterus bicornis. Levo i napred spikula S X S mm. III grupa 
prevenciji ožiljacnih ruptura uterusa 515 
bassa -31 %; dok Beker iznosi 79 '% nor­malnih nalaza. Ovakva razmimoilaženja koje postoje kod raznih autora i odnose se na velik broj »normalnih« ili »skoro normalu-ih« ožiljaka su prividna, jer su neki od njih u svojim statistikama uvr­stili rezultate druge grupe. U tom slucaju i naši bi rezultati odgovarali podatcima lrnje iznosi Malinas (oko 80 % ožiljaka do­brog kvaliteta), jer na našem rnaterijalu, ukupno kod 41 žena I. i II. grupe kod 78,8 % slucajeva, nadjen j solidan ožiljak. 
Kod ostalih 11 (21,15 '%) žena imali smo nepotpuno saniran ožiljak, gde su dimen­zije ožiljka bile vece od 4 mm, što pribli­žno odgovara podatcima iz literature (Benbassa, 1970, 1971; Magnin i sar. 1968; Malinas 1971; Ruoz-Velasco 1971). Kod ovakvih slucajeva smatramo da treba kod nared.ne trudnoce urad.iti elektivan carski rez da bi se sprecila eventualna dehiscen­cija šava odnosno ožiljacna ruptura ute­rusa pri kraju ili na pocetku samog poro­djaja. 
U odnosu na indikacije, tu pretragu treba uracliti: 
-kod prvorotke gde je porodjaj bio završen carskim rezom, 

Aleksovski D., J. Novak, D. Dimcevski, A. Atanasov 
-kod svih slucajeva gde nemarno ni­kakvih informacija pod kojim okolnost'i­ma je bio uradjen carski rez. 
-i J<!od svih slucajeva sa intraopera­tivnim i pustoperativn•im komplikacijama posle prvog carskog reza. 
što se Hce vremena kada treba napra­viti histerosalpingografiju, smatramo da je najidealnije izmedju 3 i 6meseci nakon carskog reza. Ovaj vremenski interval je dovoljan '....d kompletnu involuciju uterusa, tako da radiološke slike predstavljaju ve­ran odraz statike i morfologije uterusa. Mišljenja smo da histerosalpingografiju treba ponoviti nakon 6 meseci, ukoliko smo •imali pozitivan nalaz i deformaciju trece grupe. Iz uporednih nalaza zaklju­cujemo, dali deformacija perzistira i na osnovu toga možemo doneti stav o nared­noj trudnoci i sprovodjenju porodjaja. 
Iznoseci naš materija! sa radiološkog aspekta mi se ovog puta nismo upuštali u problematiku posebno interesantnu za akušera. 
Zakljucak. -Na kraju zakljucujemo da je histerosalpingografija veoma korisna metoda u ispitivanju solidnosti ožiljaka nakon carskog reza, jer ona daje klinicaru dragocene podatke o buducnosti sledece trudnoce. 
Zato i smatramo da je treba cešce vršiti u postpartalnoj kontroli operisanih žena,i pored togq. što je teško ubediti ženu kojaje imala carski rez da se podvrgne ovom vidu radiološkog ispitivanja. To se vidi ina našem materijalu, gde je relativno mali broj uradjenih histerosalpingografija u odnosu na bro j operacija ( 4 ,57 '%). Veliki broj žena se nije odazvao našem pozivu, tako da nismo mogli napraviti histerosal­pingografiju kod svih prvorotkinja poro­9jenih carskim rezom. 
· Smatramo da je histerosalpingografija kod žena operisanih carskim rezom zasa­da najbolja preventiva u sprecavanju ožiljacnih ruptura. 
Summary 
HYSTEROSALPINGOGRAPHY AFTER CAESAREAN SECTION FOR PREVENTION 
OF UTERINE SCAR RUPTURES 
A group of 52 women who had delivered by caesarean section, were examined radiologi­cally by HSG. The results were classified into three groups. In 41 patients (78,85 %), the findings were normal or visible defects were less than 4 mm in depth. 11 patients had mo­re extensive changes and were classified in the group III. 
The significance of these findings is discus­sed regarding the policy in following delive­rives. HSG should be considered as a realible method in detecting postoperative scars and preventing uterine scar ruptures. 
Literatura 
l. 
Benbassa A., C. Racinet, P. Chabert et 

Y. 
Malinas: L'hysterographie apres cesarien­ne segmentaire. Etude de 100 cas. Deductions chirurgicales et obstetricales. Rev. franc. Gyn. 66, 2, 95-106, 1971. 


2. 
Benbassa A.: 100 hysterosalpingographi­es apres cesariennes segmentaire. Essai d'ap­preciation de la solidite de la cicatrice. De­ductions obstetricales et chirurgicales. These de Medecine, Grenoble, 1970. 

3. 
Bocev J.: Carski rez na našiot materija!.


Mak. med. pregled, 5, 49-53, 1967. 
4. Greenhill J. P.: Carski rez. U : Greenhill 
J. P. : Opstreticija, Medicinska lmjiga Beo­grad-Zagreb 1963, 974-1017. 
5. Lazarev A., Lj. šukarov, A. cakmakov,
E. Kalamaras, Z. Stojanov: Sectio Caesareana našem materijalu. IV Kongres gin. opstet. Jugoslavije Zbor. rad. II t. 461, Skopje 1960.
6. Malinas Y.: Synthese des travaux de J.
M. Thoulon et P. Magnin. Rev. franc. Gyn. et Obst. 66, 2, 79-81, 1971. 
7. Mlade/novic D., M. Leposavic, O. Kacic:Smrtnost plodova kod carskog reza. VIII GAN, SLD. 427, 1963 Beograd. 
8. Palez R. M., R. Dubois, M. Delecour, J.
C. Monnier, B. Filipo et M''F. Begueri: Etudehysterosalpingographique de l'uterus cesari­se. Bul!. Fed. Soc. Gyn. Obst. franc. 21, 48-50, 1969. 
9. 
Sivevski A.: Carski rez na našiot mate­rijal. Mak. med. pregled 9-10, 260-266, 1963. 

10. 
Velasco Ruiz V., J. Rosas-Arceo: Appre­ciation de la cicatrice de cesarienne. Rev. franc. Gynec. 66, 2, 83-93, 1971. 


Adresa autora: Prim. dr. Dimitar Aleksov­ski, Ginekološko-akušerska klinika Medicin­skog fakulteta, 91000 Skopje, Vodnjanska 17. 

r 7 
ONKOLOšKI INSTITUTU LJUBLJANI 


VRIJEDNOST MAMOGRAFIJE U RANOJ DIJAGNOSTICI MALIGNOMA DOJKE 
Ranic D., G. Klanjšcek 
Sadržaj: Referat ima prije svega didakticku namjenu i želi prikazati upotrebu te metode u timskoj obradi rane dijagnoze malignoma dojke u rizicnim skupinama. 
Prikazana je upotreba i vrijednost nativne snimke kontrastnih pretra­ga i kseroradiografije. Opisane su indikacije te kontraindikacije kod nativne monografije. 
Nalazi mamografije moraju biti potvrdeni pregledom citologa ili histo­loga. 
U sudjelovanju s patologom i citologom može se sa dobrom tehnikom doci do ispravne dijagnoze u 95 % slucajeva. 
Danas je to najuspešnija dijagnosticka kombinacija. 
UDK 618.19-006.6-073.75 

Deskriptori: radiološka diagnostika, malignom dojke, diagnoza rana, 
mamografija 

Radiol. lugosl., 4; 517-520, 1976 
L 

Uvod. -Danas se zna odnosno statisti­cki je dokazano da malignomi dojke zau­zimaju drugo mjesto u oboljevanju žena i da se nalaze na cetvrtom mjestu u to­talnom postotku malignoma poslije pluca i želuca. Statisticni podaci dobiveni na podrucju Slovenije za godinu 1972 govore sljedece: Od 2046 žena sa karcinomom, na dojku otpada 377, na cerviks uteri 220 itd. žena u dobi od 40 do 64 godine života izlo­žena je najvecem riziku da oboli od kar­cinoma dojke. Statisticni podaci SFRJ u periodu od 1960 do 1964 godine pokazuju da le maligne neoplazme dojke sasvim izu­zetno javljaju prije 20 godine. U ranoj dijagnozi karcinoma dojke neophoclna do­punska metoda klin'ickom pregledu sa ru­tinskom primjerom je nativna mamogra­fija. 
Prvi podaci o ovoj metodi poticu od Sa­lamona iz 1913 godine, a nagli je razvitak doživjela nativna mamografija tek pos-­ljednih godina razvitkom savremene rend­genske tehnike. Za razvitak ove metode 
J 
najzaslužniji su Gross iz Strasbourga, Gershoen-Cohen iz Philadelphije, Lebor­gne iz Montevidea, Strax iz SAD itd. Na­tivnu mamografiju kao rutinsku pretragu na podrucju Slovenije uveo je 1965 godine doc. dr. Gojmir Klanjšcek, koji je danas ucitelj nove generacije radiologa-onkolo­
ga. 
Telmicki je nativna mamografija meto­da izbora, koju bolesnice rado prihvacaju, zato što je prije svega brza, bezbolna, bez­opasna, vrlo jednostavna i ne zahtijeva n•ikakvu posebnu pripremu. 
Materija! i metode. -Aparat kojim ra­climo je mamomat -6-ventilni aparat tvrdke SIEMENS. Voltaža je oko 35 kV 

t. j., služimo se vrlo mekim zracima te posebnim cjevima s anodom iz molibdena i malim fokusom. Taj klasican nacin pri­kaza dojke prije svega je dobar za prepo­znavanje suspektnih mikrokalcinacija, jez­gre tumora i maligne infiltracije. Slika se uobicajno u dva smjera i to aksijalno i 
518 Ranic El., G. 
profilno, te na1cesce obadvije dojke radi usporedbe. Upotrebljavaju se posebni fil. movi bez folije. 
Rendgenska dijagnostika oboljenja dojke 


Metode pregleda 
A Nativni snimak -mamografija 
B Kontrastne pretrage: 
l. pozitivni kontrast (duktografija) 
2. negativni kontrast (pneumocisto­grafija) 
C Kseroradiografija 
Rezultati. -Indikacije za mamografiju su otkrivanje predklinicnog stadijurna karcinoma kod žene u rizicnim skupina­n1a: 
l. »Rizicne« skupine žena (simptornat­
ske i asimptomatske) 
2. 
Velike dojke, gdje klinicki nalaz nije siguran 

3. 
Razjašnjavanje klinickih sumnjivih promjena 

4. 
Dijagnostika benignih tvorbi 

5. 
Lokalizacija lezije za ciljanu citolo­šku punkciju 

6. 
Odredivanje stadijuma lezije (velici­na tumora) 

7. 
Zahvacenost kontralateralne »zdra­ve« dojke 

8. 
Otkrivanje malignoma (udaljene me­tastaze) 

9. 
Otkrivanje metastaza u pazdušnim limfnim žlijezdama. 


Kontraindikacije možemo podjeliti na apsolutne i relativne. Pod apsolutnirna smatramo trudnocu i laktaciju, a pod re­lativnim mlade žene i male dojke. 
Rana dijagnoza malignoma dojke po­boljšava izglede u uspjeh lijecenjem. Po­navljamo da su prema statisticnim pocla­cima švedske zdravstvene službe najviše ugrožene skupine žena izmedu 40 i 64 go­dine. U rizicnu skupinu žena možemo ubrojiti sve žene rizicnih skupina, kod ko­jih nalazima neku promienu te one kod kojih se nije ništa našlo. Sigurnost mamo­grafije velika je samo kod starijih žena, 
Klanjšcek 
što je ona mlada, sigurnost mamografije brzo se smanjuje. Zbog toga mamografija kod mladih žena ne daje pouzdanih rezul­tata. Tacnost nalaza kod dobrog aparata i iskusnog rendgenologa iznosi preko 85 %. Optimalno vrijeme pregleda je 10. do 14. dan menstrualnog ciklusa. Benigni tumori dojke na rendgenskom nalazu po svojoj velicini u potpusnosti odgovaraju palpatornom nalazu ld'inicara, dok je sje­na malignih tumora znatno manja. 
Maligno žarište stvara u dojci sjenu, ko­ja je karakteristicna svojim opsegom, strukturom i rubovima. Suspektan je na­laz kad nademo na renclgenogramu nepra­vilne odnosno nejasne konture sa cesto prisutnim mikrokalcinacijama te širom krvnom žilom u okolici žarišta. 
Nalaz na nativnoj mamografiji se uspo­reduje sa palpatornim nalazom, gdje je znacajna razlika u velicin•i lezije. Na rend­genogramu je suspektna lezija manja u odnosu na podatak, koji dobijemo od ldi­nicara, zbog toga što uz sumnjivo tkivo palpiramo i reakcijse procese u okolici same jezgre raka dojke (fibrozna reakcija, hialinizacij a, infiltracija). 
Rendgenski prikaz raka dojke osniva se na razlici specificne gustoce u odnosu na masno tkivo, koje prož'in1a žljezdani pa­renhi mi potkožno tkivo dojke, zato je na­laz mamografije sig:uran samo kod stari­jih žena (iznad 35-40 gocline). 
Najveca teškoca i problem u sigurnoj ocjeni mamografskih nalaza su više puta 
pl'isutne displasticne promjene u dojka­
n1a. 
Diskusija. -Poreci nativne mamografi­je metode izbora su još i kontrastne pre­trage i to: 
l. Dutkografija 
2. Pneumocistografija 
l. Dutkografija je kontrastna metoda kod koje prikazujemo kanale unutra doj­ke, a služi nam za otkrivanje intraduktal­nih formacija kao što su papilomi itd. 
2. Pneumocistografija je metoda punje­nja ciste zrakom da bi se dokazao tumor 

Vrijednost mamografije u ranoj dijagnostici malignoma dojke 
na zidu ciste, najcešce papilom ili mali­gnizacija u stijenci same c'iste. Istovrije­meno sa punkcijam ciste vrši se citološka pretraga. 
Druge pomocne metode u timskoj ob­radi raka dojke su termografija sa termo­vizijom te ehografija (ultrazvuk). Ove me­tode nisu specificne i služe uglavnom za orijentaciju, napose termografija. Kad nam ona dade pozitivan odnosno patolo­ški nalaz, potrebna je dalja dijagnosticka klinicka, mamografska i citološka obrada. Klinicki se pregled dojke mora obaviti nakon termografije, jer vec sama palpaci­ja dojke može prouzrokovati povišenje temperature kože. 
U otkrivanju malignoma dojke svakako bi najvažnija faza bila otkrivanje pretkli­nicnih stadijuma. Kao nova metoda uve­dena je kseroradiografija koja vec vrlo rano otkriva promjene u mekim cestima. 
Kseroradiografija nije ispunila sva oce­kivanja i nije bitno pobojšala dijagnosti­ku ranog raka dojke, osim kod otkrivanja mikrokalcinacija. Naša iskustva sa ksero­radiografijom su još skromna jer smo tek poceli raditi tom metodom. Prednosti bi bile sljedece: 
l. Oštriji rubovi i konture raznih forma­cija mekih tkiva, zbog cega ih možemo bolje razl'ikovati (»edge effect«). 
2. 
Razlika gustoce sjene raznih vrsta mekih tkiva je veca nego na obicnoj slici. 

3. 
Povecanjem kilovoltaže razlikovanje kontrasta mnogo sporije pada u uspored­bi s obicnom rendgenskom slikom. 


Važan je takode pokušaj punkcija sum­njivih lezija pod kontrolom TV ekrana te citološka verifikacija. U slucaju da cito­loški pregled nije dao rezultat, potrebna je biopsija i histološka verifikacija. Najno­vija americka metoda u manografiji na­zvana XERG bazira se na principu ksero­radiografij e sa tim što je u sistem uklju­cen još i jonizirajuci plin i što je znatno smanjena doza radijacije slikanih žena (4-5 puta manja). 
Ova metoda je još u eksperimentalnoj fazi. 
Zakljucak. -Glavna zadaca i prednost mamografije je diagnosticiranje karcino­ma dojke u pretklinicnom stadijumu kod žena u rizicnim skupinama. Najveca teš­koca i problem u sigurnoj ocjeni mamo­grafskih nalaza su višeputa prisutne dis­plasticne promjene u dojkama. Vrijednost mamografije u ranom otkrivanju maligno­ma dojke je u torne da u sudjelovanju s klinicarom, patologom, citologom te even­tualno i histologom te dobrom rendgen­skom tehnikom dodemo do ispravne di­jagnoze u 95 postotaka slucajeva. Danas je to najuspešnija dijagnosticka kombi­nacija. 
Summary 
VALUE OF MAMMOGRAPHY IN EARL Y DIAGNOSIS OF BREAST MALIGNANCIES 
The value of mammography in the diagno­sis of breast cancer in the risk groups of women is presented and the need for team work is stressed. Specific methods as can­ventional mammography are discussed and indications and contraindications are descri­bed. Radiographic findings should be confir­med by cytology aind/or histology. This, re­cently most effective diagnostic combination could yield correct diagnosis in 95 % of cases. 
Literatura 
l. Bašic M., ž. Marici<:;, D. Kvakan: 11-go­dišnja iskustva s nativnom mamografijom. 
V: 8. kongres radiologa Jugoslavije. Pula 1968. Zagreb, Udruženje za radiologiju i nuklearnu medidnu SFR Jugoslavije 1968: 53­
2. 
Bašic M., ž. Maricic, D. Kvakan: Važ­nost i uloga nativne mamografije u dijagno­stici raka dojke. V: Zbornik radova 2. kon­gresa kancerologa Jugoslavije. Vrnjacka ba­nja 1967. Beograd, Udruženje kancerologa Jugoslavije 1969: 83-86. 

3. 
Brebner D. M., E. Judelman: Compa­rison of xeromammography ancl film mam­mography in the diagnosis of breast lesions. 


S. Afr. Med. J. 49, 1380, 1975. 
4. 
Brezina K.: Ergebnisse der Mammo­graphie kombiniert mit gezielter Naclelbiop­sie. Wie\!1. klin. Wschr. 87, 666, 1975. 

5. 
Camberlain J. et al.: Validity of clinical examination ancl mammography as screening tests for breast cancer. Lancet 2, 1026, 1975. 



520 Ranic D., G. Klanjšcel< 
6. 
Colin C.: Classification pronostique des cancers mammaires en senographie. J. Gyne­col. Obstet. Biol. Reprod. 4, 175, 1975. 

7. 
Egan R. L.: Mammography, xeroradio­graphy, and thermography. Clin. Obstet. Gy­nec. 18, 197, 1975. 

8. 
Evans K. T., I. H. Gravelle: Mammo­graphy, Thermography and Ultrasonography in Breast Disease. London, Butterworths 1973. 

9. 
Gagnon J. H., F. A. Grainger, R. E. Wil­son: Progress in mammography. J. Canad. Ass. Radiol. 24, 33, 1973. 

10. 
Greening W. P.: Mammography. Practi­tioner 211, 143, 1973. 


11. Menges V., V. Engeler, R. Stadelmann: Die Bedeutung der Mammographie bei der Fri.iherkennung des Mammakarzinoms. Ra­diol. Clin. Biol. (Basel) 43, 334, 1974. 
12. 
Parienty R.: Mamographie contre can­cer du sein aux U. S. A. Radiologie pre clini­que: le prix d'une guerison? Nouv. Presse Med .2, 1211, 1973. 

13. 
Picard J. D.: Le sein. Ainn. Radiol. Mo­nogr. (Paris) 1974. 


14. Rosen P. P., R .E. Snyder, G. Robbins: 

Specimen radiography for nonpalpable breast lesions found by mammography: procedures and results. Cancer 34, 2028, 1974. 
15. 
Stark A. M., S. Way: The screening of well women far the early detection of breast cancer using clinical examination with ther­mography and mammography. Cancer 3, 1671, 1974. 

16. 
Strax P.: Breast cancer diagnosis: mammography, thermography, and xero­graphy: a commentary. J. Reprod. Med. 14, 265, 1975. 

17. 
Tabar L. et al.: The significance of mammography, galactography, and pneumo­cystography in detecting occult carcinomas of the breast. Surg. Gynec. Obstet. 137, 965, 1973. 


Adresa autora: Durdica Ranic, dr. med., Inštitut za rentgenologijo Klinicnega centra v Ljubljani, 61000 Ljubljana. 
r 7 
INSTITUT ZA RADIOLOGIJU I ONKOLOGIJU UMC-a SARAJEVO 
CISTOIDNA PNEUMATOZA LIMFNIH cVOROVA 

U LIMFANGIOGRAFSKOJ DIAGNOSTICI 
Dordevic J., D. Bilenjki, A. Nikulin, I. Selak 
Sadržaj: Autori u ovom radu iznose rezultate ispitivanja promena u limfnim žlezdarna koje se javljaju kod obolelih od cervikalnog karcino­ma. Pored metastatskog procesa u limfnim žlezdama istovremeno mogu biti prisutne i druge patološke pramene, koje stvaraju poteškoce u in­terpretaciji lirnfograma. Ucestalost cistoidnih pneumatoza kod pojedinih slucajeva karcinoma cerviksa navela nas je na razmišljanje o faktorirna koji mogu uplivisati na lošu interpretaciju limfograrna kod naših boles­nica i dati veliki broj lažno pozitivnih nalaza. Kod interpretacije lirnfo­grafije koristili smo pre operacije radološki tipicne znake koji se javlja­ju kod metastatskog karcinoma. Izdvojili srno grupu od 24 bolesnice. Kod 12 bolesnica iz ove grupe je radena lirnfografija prije operacije a kod 12 lirnfografija nije uopšte radena. Nakon limfadenektomije vršena je mikroskopska analiza odstranjenih limfnih žlezda. Interesantan je podatak patologa da je cistoidna pneumatoza prisutna u 54 % slucaja, neovisno da li je tumor bio prisutan u žlezdi i da li je pre toga vršena limfografija. Važno je naglasiti da je naden mali broj metastaza u limf­nim žlezdama, iako su bili prisutni svi radiološki znad tipicni za meta­staze. 
UDK 616.428-073.75:618.141-006.6-033.2 

Deskriptori: radiološka diagnostika, karcinom cerviksa, metastaze, limf­ni cvorovi, cistoidna pneumatoza, limfangiografija 
Radiol. lugosl., 4; 521-527, 1976 
L 

Uvod. -Diskrepanca izmedju radiolo­ški tipicno metastatski promenjenih lim­fnih žlezda i njihovog negativnog patohi­stološkog nalaza, navela nas je na traženje faktora koji uplivišu na lošu interpretaci­ju limfograma. 
Metastaze u limfnim žlezdama na limfo­gramima se prikazuju u vidu rubnih defe­kata u punjenju, što se može objasniti samom cirkulacijom limfe. Defekti punje­nja kod metastaza limfnih žlezda mogu se prikazati na limfogramima u najrazliciti­jim oblicima. Mogu biti ovalnog, okruglog ili potpuno nepravilnog oblika. Metastaza može cesto dovesti do uvecanja limfne žlezde, a ako ispuni kompletno limfnu žlezdu kontrast se u njoj ne zadržava i ta mesta na limfogramima ostaju prazna. ce­sto dolazi do prekida limfotoka i stvara­nja kolateralnog limfotoka. Da bi se meta­staza mogla videti na limfogramima potre­bno je da ima u promeru velicinu najma­nje 5 do 10 mm. 
J 
Podatak da se u regionalnim limfnim žlezdama kod pacijenata obolelih od cer­vikalnog karcinoma i karcinoma dojke javlja cistoidna pneumatoza interesantan je za radiologa, jer bi ova promena mogla uticati, pored ostalih, na povecan broj lažnih patoloških nalaza limfograma. U novije vreme su Huhn (1963) i Tennstedt (1974) upozorili na nalaze cisticnih šuplji­na u regionalnim limfnim cvorovima od­stranjenim u pacijenata sa karcinomom dojke i materice. Pneumatoznih promena u izvorištima limfne mreže doticnih po­drucja, pri torne nije bilo. Mikroskopske promene su .
bile pak indenticne opisima pneumatoznih limfnih cvorova, do tada poznate jedino u gastrointestinalnom pod­rucju sa postojecim karakteristicnim pri­marnim lezijama. (1, 2, 3, 4) 
Materija! i rezultati. -Iz mate1"ijala po­smatranog u toku protekle tri godine, u zajednici sa pato-histologom, izdvojena je 

Elorctevic J., D. Bilenjki, A. Nikulin, I. Selak 
grupa od 24 slucaja kod kojih je pato-hi­stološki i klinicki verificiran karcinom cerviksa. Kod 12 bolesnica iz ove grupe je preoperativno radjena kontrastna limfo­grafija donjih ekstremiteta. Kod 11 bole­snica izražena je, na osnovu limfograma, sumnja na metastatsk'i proces, i to pre­težno u ilijakalnim žlezdama obostrano. 
Kod 3 bolesnice postojala _ie opravdana sumnja da se radi i o metatazama u žlez­dama i u podrucju iznad bifurkacije aorte. Operativno su uglavnom bile odstranjene ilijakalne limfne žlezde, izuzev kod jedne bolesnice gdje je odstranjeno i nekoliko paraaortalnih žlezda. Paraaortalne žlezde nisu histološki pokazivale metastatske promene. 
Slucaj br. 1 -br. 2229/74 B. N. Ca cer­vicis gr. II-b 
Slika br. 1 i 2: Na limfogramima se vide izraz'ito uvecane limfne žlezde ilijakalno obostrano. Narocito na desnoj strani, vide se veliki defekti punjenja u promeru od nekoliko milimetara koji su okarakteri­sani kao metastatski proces. Promene su bile prisutne •i na paraaortalnim žlezdama, u smislu povecanja žlezda ali bez tipicnih defekata. Slika br. 3: Nakon operacije vi-



Slika 1 -Slucaj sa diagnozam: Ca cervicis, gr. II -b. Izrazito uvecane limfne žlezde ilijakalno obostrano 
Cistoiclna pneun1atoza li1nfnih cvorova ... 
di se da su ilijakalne limfne žlezde uglav­nom odstranjene do bifurkacije aorte. Od­stranjeno je nekoliko žlezda paraaortalno gdje nije bio prisutan metastatski proces, iako je bila žlezda izrazito povecana sa bizarnim rasporedom kontrasta. U ovim žlezdama jedino je nadjena C'istoidna pneumatoza. 
Slucaj br. 2 -br. 2014/74 T. V. Ca cer­vicis gr. I-b 
Slika br. 4: Na limfogramima se vide obostrano ilijakalno uvecane limfne žlezde sa tipicnim rubnim defektima. Na desnoj strani postoji izraziti zastoj sa formira­njem kolateralnog limfotoka. 
Slika br. 5: Nakon operativnog zahvata ucinjeni su novi limfogrami. Sve žlezde ni­su odstranjene tako da se i dalje vide gru­pe žlezda ilijakalno obostrano, ispod bi­furkacije arterije ilijake komunis. žlezde iznad bifurkacije arterije ilijake komuni­su su uglavnom odstranjene i date na pa­tohistološki pregled. Nije nadjen tumor­ski proces vec je prisutan hronicni hiper­plasticni limfadenitis. 
Kod ostalih 12 pacijentica nije radjena limfografija, a u odstranjenim, uglavnom ilijakalnim žlezdama, mikroskopski je na­djeno da se radi o pneumatozi u 2 slucaja, u 1 sucaju je pored pneumatoze nadjen i metastatski proces, a kod daljih 9 slucaja samo hiperplasticni limfadenitis (koji je inace i nadjen kod svih 12 pacijentica). U grupi od 24 bolesnice, koje smo podvrgli analizi u I-b klinickom stadiju bolesti bilo je 18, a u II-b stadijumu 5 bolesnica. Jed­na bolesnica je bez odredjenog klinickog stadija operisana. Kod te bolesnice nije radjena limfografija. Komparirajuci mi­kroskopske nalaze onih bolesnica, koje nisu imale kontrastnu limfografiju i onih koje su imale, može se videti da je sa kon­trastnom limfografijom u I-b stadiju bilo 9, a u II-b stadiju 3 bolesnice. U grupi u kojoj nije radjena limfografija bilo je u II-b stadiju 2 bolesnice, a 10 u I-b stadiju. Pozitivnih nalaza u limfnim žlezdama bo­lesnica kod kojih je radjena limfografija u I-b stadiju bilo je kod 1 bolesnice i ta­kodje kod 1 bolesnice u II-b stadiju bo­lesti. 



524 E>ordevic J., D. Bilenjki, A. Nikulin, I. Selak 


Slika 6 -Histološki nalaz limfnih cvorova. Pojav pojedinacnih i u grupama distribu.ra­nih prostora, rnestimicno rnehurastog oblika 
Slika br. 6: Histološka slika svih pregle­danih limfnih cvorova je prilicno slicna. Povecavanjem pod lupom može se videti mestimicno, a negdje i difuzno spongiozan izgled reza limfnog cvora. Kod vecih mi­roskopskih povecanja upada u oci pojava pojedinacnih i u grupama distribuiranih 
prostora, mestimicno mehurastog oblika. 
Diskusija. -Greške koje se javljaju u interpretaciji l'imfograma su mnogobroj­ne. Nalazi 12 limfograma analiziranih pre i posle operacije pokazuju da je samo kod 2 bolesnice nadjeno da se radi o meta­statskom procesu u ilijakalnim limfnim žlezdama koje su bile preoperativno oka­rakterisane sumnJ1vm1 na metastatski proces, mada je sumnja na metastaze iz­ražena kod 11 bolesnica. 
Ovakvi nalazi su nas naveli na razmiš­ljanje o faktorima koji mogu uplivisati na tako razlicite nalaze radiologa i pate-histo­loga., 
Smatramo da je jedan od prvih faktora sam operativni zahvat, prilikam kojeg lim­fni cvorovi nisu odstranjeni (5, 6, 7). Samo kod 3 bolesnice nismo mogli izvršiti kon­trolu putem snimanja. Kod 9 bolesnica su ucinjeni kontrolni snimci nakon opera­cije, od njih je 8 imalo uglavnom prisutne sve žlezcle a kod jedne se vidi, na o novu kontrolnog snimka, da su sve žlezde prika­zane kontrastom izvadjene. 
Drugi faktor koji ne garantuje radikal­nost operativnog zahvata je cinjenica da sve žlezde u koje metastazira cervikalni karcinom nisu limfografski prikazane. Limfni sudovi cerviksa dreniraju se desno i levo u takozvane hipograstricne ili inter­ilijakalne l'imfonode koje su gradjene iz dve grupe žlezda, opturatornih limfonoda grupe ilijake ekster. medijalis. Drugi va­žan deo limfe cerviksa dolazi u limfonode glutei inferiores •i limfonode glutei supe­
riores. Zatim, jedan važan deo limfe sliva 
se u grupu limfonoda ilijaci kornunes la­terales i proksimalno u grupu limfonoda komune medijales et laterales. Zatim, ši­roki limfni sudovi se penju uz parijetalne krvne sudove male karlice proksimalno u aortalne limfne žlezde. J edan dio limfo to­ka dolazi u limfonode grupe sakrales i rektales superiores. Od svih nabrojanih grupa, limfne žlezcle u koje metastazira cervikalni karcinom limfografski se jedi­no ,mogu prikazati limfonodi grupe ilijaci eksterni, kao i sve grupe ilijaci komunes i proksimalno sve aortalne limfne žlezde. Na osnovu toga bi broj odstranjenih limf­nih žlezda trebao da bude 50 do 60 i da se dadu na patohistološki pregled. Ukoliko taj uslov ne bude ispunjen, ne može se govoriti o lošoj interpretaciji limfografije. Kod bolesnica kod kojih je vršena limfo­grafija, neophodno je ekstirpirane žlezde vec u toku operativnog zahvata prema nji­hovom anatomskem položaju u odnosu na velike krvne suclove odvajati u posebne posnele i striktno oznaciti koje grupe žlyz­
cla su izvadjene i sa koje strane. I kod ovako pomnog aortiranja limfnih žlezda može da se desi da opet sve limfografski suspetkne žlezde ne budu izvadjene. 
Treci faktor koji upliviše na tacnost limfografskog dijagnosticiranja je nacin histološog pregleda preparata, tj. zavisi od broja rezova preparata i nacina rezanja preparata, jer je neophodno da rezovi idu 

Cistoidna pneumatoza limfnih cvorova ... 
od sinusa do hilusa limfne žlezde preko celog žlezdanog parenhima. 
cetvrti faktor koji dovodi do grešaka u interpretaciji su promene koje se javljaju u san1im limfnim žlezdama a nisu vezane za karcinom. Reaktivne hiperplazije se vrlo .esto javljaju u odvodnom limfnom toku ,kod malignih tumora. Objašnjavaju se kao upalna reakcija na toksicne mate­rije samog tumora pa se i naz'ivaju »tok­sicnom hiperplazijom«. Drugo objašnjenje je dej. su to podražaji nastali kao rezultat antitelo-antigen reakcije. Svaku hiperpla­ziju prati uvecavanje same limfne žlezde u celoti, tako da od uvecan,i a folikula u samom parenhimu limfne žlezde zavisi i velicina defekata punjenja. Koliki ce broj i velicina ovih defekata biti, zavisi od upal­nih procesa. Kod hiperplazije su obicno defekti ravnomerni i harmonicno raspore­djeni kao kod normalnih žlezda, pa se ka­že da su žlezde ovako promenjene »kopije normalnih« žlezda. Promene kod hiperpla­zije mogu cesto da prekriju metastatski PfOces cija velicina nije prešla promer litnfnog folikula. Pored upalnih reaktivnih procesa, cesto su u limfnim žlezdama pri­sutni degenerativni procesi koji su osobi­to cesti u ingvinalnim limfnim žlezdama, i to posebno kod starij'ih osoba. Po nekim autorima su degenerativne promene još µcestalije kod limfnih žlezda ruke u nje­nim regionalnim limfnim ložama. Od de­generativnih pramena najcešce se javljaju fibrol'ipomatozni procesi koji isto dovode do defektata punjenja, samo što ovi de­fekti nisu položeni u centralnim delovima žlezda, vec više prema sinusu žlezde. Da­lje, srece se i fokalna fibroza koja menja fornm žlezde ili, pak, lokalnu destrukciju žlezde može izazvati abces ili nekroticno žarište u žlezdi. (8, 9, 10) 
Podatak da se u limfnim žlezdama jav­lja pneumatoza bio je za nas radiotera­peute vrlo interesantan, pošto se u litera­turi nije do sada pominjala pneumatoza kao pojava koja bi mogla dovesti do laž­nog pozitivnog nalaza. Od 12 slucajeva 
gdje je preoperativno radjena limfografi­ja, pneumatoza je nadjena u 10 slucajeva, a od tih 10 kod 2 bolesnice su istovremeno otkrivene i metastaze. Iz materijala pre­zentiranog patologu, vidi se da je broj izvadjenih limfnih žlezda relativno malen, da veliki dio suspektnih žlezda nije bio izvadjen, a u odstranjenim limfnim žlez­dama dominira cisto'idna pneumatoza. Prema opisu patologa, histološka slika pregledanih limfnih cvorova je prilicno slicna. Makroskopski radilo se o poveca­nim limfnim cvorovima do velicine golu­bijeg jajeta. Povecavanjem, pod lupom vidi se mestimicno, a negde i difuzno spongiozan izgled limfnog cvora. Kod ve­cih mikroskopskih povecanja upada u oci pojava pojedinacnih i u grupama distri­buiranih mehurastih prostora, pretežno okruglastog oblika. Vrlo cesto cistama slicne šupljine stoje uvezi sa marginalnim sinusima, ili u podrucju intermedijalnih sinusa i sinusa pulpe, pa cak i parenhimu žlezda. Vazdušni prostori su razlicite ve­liC'ine, oni koji su u vezi sa sinusima su obicno veci, dok su oni u pulpi sitni. Cisto­idna pnemumatoza dovodi do povecanja limfne žlezde i do pramene rasporeda kontrasta unutar same limfne žlezde, tako da može dovis•iti do pogrešne interpreta­cije kao i ostali degenerativni procesi i hiperplazije upalnog, odnosno reaktivnog »toksicnog« karaktera. S obzirom na veli­ku važnost limfografije kao dijagnosticke metode kod cervikalnog karcinoma i nje­nu preoperativnu neophodnost, kako radi klasifikacije i odredjivanja stadija tako i zbog ranije navedenih razloga, smatramo 
da je ova pojava vrlo interesantna. 
Neobicno visok procenat cistoidne pneumatoze limfnih cvorova u našem ma­terijalu (54 '%) daleko prevazilazi nalaze Huhna (1963) koji je kod 215 pretraženih slucajeva žena operisanih o karcinoma vrata materice i dojke, našao cistoidnu pneumatozu samo u 11 slucajeva, tj. 5,1 '%. 
Etiologija cistoidne pneumatoze je u vi­še navrata bila predmet diskusije. Prema 

526 :Elorctevic J., D. Bilenjki, A. Nikulin, I. Selak 
dosadašnjim teorijama bi pojava pneuma­toznih cisti usledila tek nakon postojanja morfološki evidentnih pneumatozno-cisto­idnih promena u primarno zahvacenim organima. Medjutim niti u jednom od 24 slucaja opisanih u ovom radu ni u pod­rucju genitalnih organa, mokracne bešike i rektuma nije bilo bilo kakvog gasno-em­fizematoznog procesa a mikroskopskim pregledom nisu nadjene klice u cisticnim šupljinama limfnih cvorova. Analiza našeg materijala pokazuje da je u znatnom bro­ju slucajeva (10) pneumatoza nadjena u limfnim žlezdama pacijentica kod kojih je limfografija preoperativno radjena. To bi moglo, eventualno, navesti na zakljucak o etiopatogenetskoj povezanosti ove dve po­jave. Medjutim, isto tako je cinjenica da u 2 slucaja preoperativne limfografije nije bilo pneumatoze, kao i da je pneumatoza nadjena u 3 slucaja gdje limfografije uop­šte nije radjena. To bi moglo iskljuciti limfografiju kao potencijalni etiološki agens ove pojave. Stoga bismo diskusiju ove bizarne pojave usmerili u pravcu hi­poteze o lokalnom nastanku plina u sa­mim limfnim cvorovima. Sigurno je da limfni cvorovi poseduju sposobnost da izvesnu kolicinu gasa mogu resorptivno ukloniti iz limfe, uz izvesne lakše fenome­ne resorptivne reakcije. Ako njihov kapa­citet resorpcije bude prekoracen, nastaja­la bi gigantocelularna reakcija tipa cisto­idne pneurnatoze. Verovatno je da se po­jacana tvorba gasa u limfnim žlezdama, barem što se tice bolesnica sa karcino­
mom cerviksa, može objasniti nama još nepoznatim metabolickim poremecajima (11, 12) u lirnfnom sistemu, što se ogleda u pojacanom oslobadjanju gasova u limfi i specificnoj mikroskopskoj a cesto i ma­kroskopskoj slici limfne žlezde. 
Zakljucak. -Veliki broj faktora utice na interpretaciju limfograma i dovodi do velikog broja lažnih pozitivnih nalaza koji se nekada ne mogu izbeci. Analiza kod 24 bolesnica pokazuje da je cistoidna pneu­
matoza vrlo cesto prisutna kod cervikal­nog karcinoma, prema našem materijalu u 54 '%. Od 12 bolesnica kod ko jih je pre­operativno radjena limfografija, cistoidna pneumatoza je prisutna kod 10 pacijen­tica, a metastatski tumor u žlezdama kod 2 pacijentice. 
Summary 

L YMPHOGRAPHIC DIAGNOSIS IN LYMPH NODE CYSTOID PNEUMATOSIS 
Several factors may influence the interpre­tation of lymphograms resulting in a consi­derable number of false positive findings. Analysing the lymphograms of 24 females with cystoid p.neumatosis, it was found that 
in 54 % of cases the cervical nodes were af­fected. In a group of 12 patients, where a preoperative lymphography was carried out, in 10 cases cystoid pneumatosis was found, in the rernaining two cases a metastatic growth was diagnosed in the lyrnph nodes. 
Literatura 

l. Huhn F.: -Ober das Vorkommen cysten­ahnlicher Hohlraumbildungen mit Riesenzel­liger Reaktion in der regionaren Lymphkno­ten bei Mamma-l•nd Cervixcarcinomen. Ztschr. f. Krebsforschung 65: 183, 1963. 
2. 
Tennstedt A.: Beitrag zur sog. Lymph­knotenpneumatose. Zbl. allg. Path. 118: 375, 1974. 

3. 
Nikulin A., Z. Besarovic, V. Miloševic: 



Cisticna pneumatoza crijeva kod stenoza pil­rousa. Med. Arh. 15:16, 1961. 
4. 
Nikulin A., I. Selak i Jelena Djordjevic: Pneumatoza limfnih cvorova kod karcinoma uterusa u mikroskopskoj i limfangiografskoj slici. Jugoslav. ginek. opstet. 15:253, 1975. 

5. 
Schinz H. R., J. Wellauer: »Das TNM System bei den wichtigsten Krebslokalizati­onen und dessen Ausbau«, Forschrt. Rontg. 89, 91, 1959. 

6. 
Ružicka I., V. Fedel: »ZnaceJnje infuzi­one urografije« Radiol. lug. 3-4, 64, 1969. 

7. 
Schencker B.: »Further experience with drip infusion pyelography« Radiology, 83, 304, 1966. 

8. 
Ježek L., P. Fanton, J. Stojanovic: ce­tvorogodišnje iskustvo sa i-v urografijom raz­licitim kontrastnim sredstvima« Radiol. lug. 3, 387, 1972. 


Cistoidna pneumatoza limfnih cvorova ... 
9. 
Ledic S., M. cernic: »Efikasnost infuzi­one urografije u opstrukcionih oboljenja clistalnog clijela urotrakta« Racliol. lug. 4, 41, 1970. 

10. 
Leclic S., M. cernic: »Savremena tenclen­cija u poboljšanju kvaliteta urografije s na­rocitim osvrtom na infuzionu urografiju« Srp. Arh. 97. 12, 1353, 1969. 

11. 
Miyake H.: Dber Pneumatosis cystoicles intestini, insbesonclere cleren Atiologie. Mosby Comp. St. Louis 1971. 


12. Lennert K.: »Lymphknoten bei Pneuma­tosis cystoicles«. U: Henke-Lubarsch-Hancl­buch Spez. path. Ant. u. Histol. Bel. I/3, 435-439. Springer Verl. Berlin, 1961. 
Aclresa autora: Doc. dr. Jelena Djorcljevic, Institut za racliologiju i onkologiju UMC-a, 71000 Sarajevo. 







DOLO-ADAMON 
SNAžNI ANALGETIK -SPAZMOLITIK 
AMPULE, 
DRAžEJE 1 
SUPOZITORIJE 

Sastav: Dolo-Adamon je kombinacija spazmolitika Adamona sa supstancijama po­uzdanog analgetickog i sedativnog djelovanja. 
indikacije: svi jaki spasticni bolovi kao: 
-kolike žucnih i mokracnih puteva, -bolna spasticna stanja trbušnih organa, 
-postoperativni bolovi, 
-bolovi kod tumora, 
-spazmi poslije pretraga i zracenja 

-bolovi usljed dismenoreje i porodjaja, te 
-bolovi usljed fraktura i trauma, neuralgija zglobno-mišicnog sistema. 
Upotreba: pocetna terapija 5 ml (ampula) i. m. ili i. v. Terapija održavanja: 1-2 dra­žeja ili 1 supp. 2-3 puta dnevno. 
Proizvo di: 
»BOSNALIJEK« SARAJEVO u saradnji sa firmom »ASTA-WERKE« -BRACKWEDE 
r 7 
ZAVOD ZA RADIOLOGIJU I ZAVOD ZA BOLESTI SRCA I KRVNIH žILA MEDICINSKOG FAKULTETA, 
KLINicKI BOLNicKI CENTAR, ZAGREB-REBRO 

ANGIOGRAFSKA DIJAGNOSTIKA DIJABETicKE ANGIOPATIJE DONJIH EKSTREMITETA 
šimunic, S., V. Rukavina, F. custovic 
Sažetak: Rano otkrivanje, ucestale kontrole, bolje poznavanje i mo­derno lijecenje šecerne bolesti dovelo je do znatnog produženja životne dobi dijabeticara. Paradi toga komplikacije ove bolesti danas susrecemo u znatno vecem broju nego ranije. Jedna od najcešcih i najopasnijih komplikacija je ateroskleroza, koja se u oboljelih od šecerne bolesti javlja znatno ranije, razvija se brže i ima lošiju prognozu nego u ne­dijabeticara. Angiografija je metoda koja pruža najviše mogucnosti za utvrdjivanje postajanja, lokalizacije, rasprostranjenosti i vrste procesa, kao i aktualnog stanja cirkulacije. Obrada bolesnika s ranam perifernom aterosklerozam omogucuje nam da se u njih dijagnosticira latentni dijabetes ili predijabeticko stanje. Periferna ateroskleroza u tih bolesni­ka rana je komplikacija osnov,ne bolesti. 
UDK 616.379-008.64:616.13-004.6-073.75 

Deskriptori: angiografija, mladje osobe, rana ateroskleroza, radiološki znakovi, latentni dijabetes, predijabeticko stanje, diferencijalna dija­
gnoza. 

Radio!. lugosl., 4; 529-534, 1976 

Uvod. -Veliki napredak u poznavanju sve kompleksnije problematike šecerne bolesti, njezino rano otkrivanje, sistemat­ske kontrole oboljelih i zdravih, te moder­no lijecenje uvjetovali su znatno produže­nje života dijabeticara. Zbog toga su da­nas komplikacije ove bolesti znatno cešce i opsežnije nego ranije. Jedna od kompli­kacija dijabetesa je pojava vaskularnih poremecaja. Navija istraživanja ukazuju da se brojne komplikacije šecerne bolesti, a narocita vaskularne, mogu javiti znatno prije nego nastupi manifestni ili latentni oblik bolesti. Tako dijabeticar postaje sve više i angiološki problem. Vaskularne komplikacije u osoba oboljelih od šecerne bolesti predstavljaju najopasniju kompli­kaciju te bolesti. Proces zahvaca sva ar­terijalna podrucja, kako perifernih tako i visceralnih aretrija (arterija oka, bubrega, srca i mozga). Vaskularna oštecenja u ta­kvih bolesnika variraju proširenošcu i lo­kalizacijam, a nastaju zbog rane pojave 
J 

ateroskleroze. Tok bolesti je brži, raspro­stranjenost veca, a prognoza lošija nego u nedijabeticara. Od svih dijagnostickih me­toda angiografija daje najviše direktnih podataka o stanju krvnih žila, što je od neobicne važnosti za planiranje adekvatne terapije. 
Materija! i metoda rada. -Dijagnozu manifestnog dijabetesa je lako postaviti. Vaskularne komplikacije uvezi s njom su poznate. Obliterirajuci trombangitis, kao i arteritisi drugih uzroka ne bi smjeli pra­viti diferencijalno dijagnostickih poteško­ca .Nepodudarnost anamnestickih podata­ka, klinicke slike, laboratorijskih nalaza, životne dobi bolesnika i angiografskih na­laza u bolesnika mladje dobi sa smetnja­ma izazvanim arterijskom insuficijenci­jom navelo nas je da nakon angiografske obrade pažnju usmjerimo prema ranim dijabetickim stanj ima tj. prema predija­betesu. Na taj su nacin mladji bolesnici s 
Šimunic S., V. Rukavina, J. Papa, F. c:ustovic 
vaskularnim smetnjama uzrokovanim ra­nom aterosklerozom uslijed jednog od di­jabetickih stanja, mogli biti razlikovani od onih s arteri tisom neke druge etiolo­gij e. U tu svrhu je klinicki, laboratorijski i radiološki, tj. angiografski obradjeno 137 bolesnika s jasnim znakovima arterijske insuf1cijencije donjih ekstremiteta. U svih je bolesnika pored uobicajenih klinickih i laboratorijskih pregleda, te instrumen­_ talnih metoda koje registriraju pulsni val, uradjena i femoralna angiografija. Iz ispi­tivanja su iskljuceni bolesnici s manifest­nim dijab.tesom, kao i oni u kojih je po. stavljena sumnja na_ ai"teriti. nekog dru­gog podrijetla, ukljucivši i' Bi.irgerovu bolest. Svi su bolesnici bili muškog spola i pripadali su dobnoj skupini od 27-45 godina. Stariji bolesnici nisu ukljuceni u ispitivanja. Moguci poremecaj u smislu mnog stanja šecerne bolesti odredjival'i smo testom tolerancije glukoze po evrop­skim. kriterijima poradi dijagnosticiranja latentnog oblika bolesti. Predijabeticko stanje u bolesnika s normalnim podno­šenjem nakon opterecenja sa šecerom od­redjeno je na osnovu pracenja izlucivanja inzulina tijekom testa tolerancije glukoze radioimunološkom metodom. 
Rezultati ispitivanja. -Na osnovu ldi­nickih i laboratorijskih ispitivanja u na­ših 137 bolesnika (100 '%) postavljena je u 106 bolesnika (77,37 %) slucajeva dijagno­za jednog od ranih dijabetickih stanja. Od toga u 57 slucajeva (53,77 %) latentni dija­betes i u 49 slucajeva (46,22 '%) predija­beticko stanje. 
Ostalih 31 bolesnika (22,62 '%) nije poka­zivalo zasada nikakvih znakova šecerne bolesti. Njihov pozitivni ili negativni an­
Predijabeticko stanje 57 (53,77 %) Latentni dijabetes 49 (46,22 %) 
Ukupno 106 (100,00 %) 
Tabela 1 -Od ukupno 137 ispitanika kod 106 (77,37 %) je utvrdjeno jedno od ranih dija­betickih stanja, i to u 57 (53,77 %) predijabe­ticko stanje i u 49 (46,22 %) latentni dijabetes 
giografski nalaz je predmet jednog drugog ispitivanja. 
U 106 bolesnika, koji su pokazivali pro­mjene u smislu rane šecerne bolesti angio­grafski su nadjene promjene u vidu steno­za ili obliteracije pojedinih ili više krvnih žila. Proces je najcešce zahvacao podkolje­nicne arterije. 
Najviše zahvacena dobna skupina bila je od 31 do 40 godine života, tj. u 52 slu­caja (49,05 '%). Na drugom je mjestu dob­na skupina od 41-45 godina života, tj. u 


Angiografska dijagnostika dijabeticke angiopatije donjih elrntremiteta 
48 slucaja (45,20 %), a najmanje skupina od 27-30 godine života, tj. u 6 slucajeva (5,66 '%). 
LQkalizacija Broj 01 !O 
A. profunda femoris  6  5,66  
A. femdralis superficialis  9  7,54  
A. poplitea  10  9,43  
A. tibialis anterior  55  51,88  
A. tibialis posterior  42  39,62  
A. fibularis  10  9,43  

Tabela 2 -Kao i manifestni dijabetes tako i rana dijabeticka stanja zahvacaju sve krvne žile do njih ekstremi teta, ali po naj više arte­rije podkoljenice, od kojih najviše a. tibijalis anterior i posterior, a znatno rjedje a. fibuc laris. Obicno je zahvaceno više arterije, a 
samo ponekad jedna jedina 


Slika 2 -Multipla, jaca i slabija suženja lu­mena i iregularnost kontura na arterijama nadkoljenice, koljena i podkoljenice uzroko­
vanih ateromatoznim plakovima Slika 3 -Okluzija a. tibijalis posterior i a. fibularis od samog mjesta racvanja 
6* 
Dob Broj' % Spol 
27-30 6'' 5,66 n'l 
3-52 m 
1-40 49,05 
41-45 48 45,20 m 
Ukupno 106 100,00 
Tabela 3 -lspitanici su prema životlnoj dobi bili svrstani u tri gtupe .Najcešce zahvacena skupina je bila ona izmedju 31-40 godine ži­vota, nešto manja od 41-45, a znatno manje 
od 27-30 godine života 

Diskusija. -U dijabeticara postoje dva osnovna tipa vaskularnih promjena. Jedan je tip ateroskleroza koja primarno zahva. ca velike •i srednje arterije, a drugi je mi­kroangiopatija koja zahvaca aretriole i ka­pilare. Vecina okluzivnih bolesti krvnih žila spada u grupu aterosklerotske bolesti i prema sadašnjim saznanj•ima sve se više dijeli na bolest koja je u sklopu ili izvan poznatih dijabetickih stanja. Aterosklerot­ske su promjene jedna od komplikacija dijabetesa, a njihov rani znak je pojava kalcifikacija. Iako se dijabeticke i degene­rativne periferne arteriopatije ne mogu histološki razlikovati, one se u dijabetica­ra i nedijabeticara mogu razlikovati po lokalizaciji, rasprostranjenosti i nacinu 
2345 

progresije.1, , , , 
Zacepljenje podkoljenicnih arterija se cešce nadje u mladjih osoba. što dijabetes dulje traje, to su promjene na arterijama cešce i jace izražene. U dijabeticara je obicno zahvaceno više arterija. Poradi to­ga što su podkoljenice arterije više zahva­cene, to ateroskleroza u njih u odnosu na nedijabeticare predstavlja ozbiljniji pro­blem. Lokalizacija aterosklerotskih pro­mjena u bolesnika sa šecernom bolesti je i glavni razlog njihove loše prognoze.1, 3, 4, 
6,10,ll,12,14,17 
Kod zac.pljenosti il'i suženja neke krvne žile važno je poznavati stanje arterija iz­nad i ispod okluzije, radi odabiranja bole­snika za moguci operativni zahvat. To je od neobicne važnosti baš kod dijabeticara u kojih su promjene na arterijama sred. njeg, malog i terminalnog kalibra.1, 6 
šimunic S., v. Rukavina, J. Papa, F. custovic 
Aterosklerotske su promjene opcenito lokalizirane na vecim arterijama (tzv. »zdjelicni« tip) i cesto puta, iako su jace razvijene, ne cine velikih smetnji. Medju­tim, takve promjene u dijabeticara, zbog svoje lokalizacije (tzv. »podkoljenicni« tip) vrlo rano mogu praviti velike subjek­tivne smetnje i pokazivati uznapredovale objektivne znakove. Tome pogoduje i loše stanje krvnih žila iznad i ispod okluzije, multiplost oštecenja, kao i njihova kom­binacija.3, 6, 7, s, 9, 12, 13 Periferna ateroskle­roza je cešca u muškaraca nego u žena. U dijabeticara je ateroskleroza u dobi iz­medju 31. i 60. godine života takodjer više zastupljena u muškaraca nego u žena. Medjutim izmedju 61. i 70. godine života podjednako zahvaca oba spola, da bi od 71 .do 90. godine opet prevladala u muš­kih. Ateroskleroza u dijabeticara mladje dobi je u muškaraca cesta pojava dok su žene izuzetno zastupljene vjerovatno zbog zaštitnog djelovanja estrogena.1, 3, 6 
cesto se zacepljenost arterija podkolje­nica ljudi mladje dobi proglase obliterira­jucim trombangitisom, a zapravo se radi o ranoj aterosklerozi, kao vjerovatnoj kom­plikacjii predijabetesa, latentnog dijabe­tesa ili manifestnog dijabetesa.14 
Ucestalost i težina dijabeticke angiopa­tije u ·uzajamnoj su vezi s trajanjem bole­sti. Najdavniji poznati oblik dijabeticke angiopatije je dijabeticka gangrena.16 
Nije još poznato u kojoj se mjeri rane vaskularne komplikacije pocinju razvijati paralelno s poremecajem metabolizma ugljikohidrata. Ulažu se napori da se raz­jasne nedoumice da li su periferna atero­skler(?za i predijabeticko stanje uzajamno povezani. Zbog toga su naša ispitivanja bila usmjerena na mladju dobnu skupinu 

: iz koje su iskljuceni manifestni dijabeti­cari. 
Radiološke promjene. -Nativne snim­
ke mekih cesti ponekad pokazuju ovapnje­nja stijenki krvnih žila. cešce su izražene u dijabeticara nego u nedijabeticara a javljaju se i u mladjoj dobi. Vrlo cesto ih nalazimo na a. fibularis, pa cak i kad nije zacepljena.5, 8 Stupanj ovapnjenja cesto ni­je pracen znacajnijim objektivnim simpto­mima. Opsežne kalcifikacije srednjeg slo­ja arterije ne suzuju promjer arterije, ne­go utjecu na njezinu elasticnost, pa dje­luju poput rigidne cijevi. 
Angiografija je metoda koja daje najvi­še rnogucnosti za utvrdjivanje postojanja, lokalizacije, rasprostranjenosti i moguceg karaktera vaskularnih oštecenja, kao i razvoja kolateralnog krvotoka. 
Za ispravnu ocjenu arterijskih oštece­nja potreban je prikaz cijelog arterijalnog stabla donjih ekstremiteta, od racvanja aorte do terminalnih arterija stopala. Nje­zina je zadaca da prikaže i opiše oštecenja unutrašnjeg sloja arterije, od malih pla­kova do znatno sužavajucih ateroma, za­cepljenja arterija, aneurizmatskih proši­renja, do kolateralnog krvotoka. 
Angiografski nalaz u dijabeticara poka­zuje razne stupnjeve oštecenja krvnih žila, od ateromatoznih plakova uz ocuvanu prohodnost krvnih žila bedra i koljena, pa do zacepljenja pojedinih ili svih arterija podkoljenice.1 
Gangrena noge nastaje ako se na atero­sklerotske promjene nadoveže akutna tromboza koja dovede do okluzije, a ne razvija se i unatoc opsežnog zacepljenja kolateralnog krvotoka.10 
Ateroskleroza je u nedijabeticara naj­cešce zdjelicnog i visokog bedrenog tipa, a u nedijabeticara femoropoplitealnog i podkoljenicnog tipa. Lezije su u dijabeti­cara obicno mnogobrojne, a rijetko izoli­rane. 
U dijabeticara zacepljenje podkoljenic­nih arterija imaju lošiju prognozu zbog stanja krvnih žila ispod mjesta okluzije, kao i zbog stanja krajnjih krvnih žila.1 
Kod zacepljenosti neke arterije razvija se kolateralni krvotok, koji opskbljuje re­gije ispod mjesta okluzije. Razvoj kolate­ralnog krvotoka može biti razlicit, a nje­govo uspostavljanje i tok ovisi o mjestu zacepljenja, kao i o stanju cirkulacije iz­nad i ispod okludiranog segmenta. što je 

Angiografska dijagnostika dijabeticke angiopatije donjih ekstremiteta 
duljina arterijskog zacepljenja veca i što su patološke promjene na arterijama i nji­hovim granama jace izražene, to je manja mogucnost razvoja djelotvornog kolateral­nog krvotoka.15 
Zbog slabe kolateralne cirkulacije u di­jabeticara njihovo se stanje još više po­goršava. Naime, nakon tromboze arterije u dijabeticara se razvijaju rijetke kolate­rale, dok su one u nedijabeticara brojnije i izvijugane.2, 6, 12, 14, is 
Clubbing su promjene koje nalazimo u dijabeticara, a karakterizirane su naglim prekinucem i dilatacijama distalnih ma­lih krvnih žila, tik uz njihovo polaz'ište, a moraju biti vidljive na najmanje dvije uzastopne serijske snimke. Te se promje­ne mogu naci i kod hipertonicara. Vjero­jatno su uzrokovane nespecificnim pro­mjenama (proliferacija intime)_!, 2 
Mikroaneurizme se javljaju kod uzna­predovalog dijabetesa (slicno retinopatiji) i takocljer predstavljaju nespecificne ma­nifestacije vjerovatno zbog unilateralnog oslabljenja srednjeg sloja arterije. One izgledaju kao mala proširenja sitnih krv­nih ž•ila. I ove se prornjene, kao i clubbing, mogu naci kod hipertonicara i ateroskle­rotske obliteracije. Ne srniju se zamijeniti sa zavojima tortuoznih aterosklerotskih kolaterala.2, 6 
Zakljucak. -Od svih dijagnostickih metoda angiografija jedino daje direktni prikaz lokalizacije i rasprostranjenosti pa­tološkog procesa krvnih žila, kao i stupanj razvoja kolateralnog krvotoka. Za vasku­larne lezije u dijabeticara je karakteristic­no da se razvijaju u ranoj životnoj dobi. Rani znak takvih lezija je pojava kalcifi­kacija. Vaskularne su lezije u di_jabeticara difuzno rasprostranjene, a najcešce i naj­jace su zahvacene podkoljenicne arterije. Osim oga one su multiple, a naglašene su i degenerativne promjene drugih organa. Razvoj kolateralnog krvotoka u dijabeti­cara je slab. Patološki procesi na arteri­jama pokazuju brzu progresiju. Zbog brze progresije, slabog kolateralnog krvotoka i stanja arterija iznad i ispod okluzije di­jabeticari imaju lošu prognozu. Iako su clubbing i mikroaneurizme cesto prisutni, oni nisu specificni za dijabetes, jer ih na­lazimo i u drugim bolestima. Premda poje­dine tipove aterosklerotskih promjena u dijabeticara i nedijabeticara nije moguce razlikovati histološki, oni se ipak mogu razlikovati po lokalizaciji (podkol_jenica i stopalo), rasprostranjenosti (difuzno, mul­tiplo), nacinu progresije (brzi razvoj) i ko­lateralnom krvotoku (siromašne kolatera­le). Angiografski nalaz u osoba mladje do­bi s arterijskom insuficijencijom može usmjeriti daljnje pretrage u smislu otkri­vanja predijabetickog stanja, latentnog dijabetesa i diferenciranja prema arteriti­sima neke druge etiologije. 
Su rnrn ary 

ANGIOGRAPHY OF LOWER EXTREMITIES IN DIABETIC ANGIOPATHY 
Due to an early detection and succesfull treatment the survival of patients with dia­betes has improved in the last tirne. There­fore complications of the disease may appear, which were not known in previous years. Arteriosclerosis is one of those complications. In cliabetics it appears in an early stage, is tast cleveloping and cliffuse and indicate a poor prognosis. The most freauent localisa­tion of this complication are the arteries of the legs ancl feets. In such instances the cle­velopment of collateral arteries is lacking snel insufficient, therefore the irrigation of the segmnets below the obstruction is in­sufficient. Angiography of lower extremitis in young patients can direct other diagnostic pi-oceclures for detection of pre-cliabetic con­cli tions, latent diabetes or arterial changes clue to other etiology. 
Literatura 

l. Haimovici H.: Peripheral Arterial Dise­ase in Diabetes Melitus. u : Ellenberg, M. and Rifkin H.: Diabetes Mellitus, Theorv and Pra­xis, McGraw-Hill Book Comp., N. York, 1970: 
890-911. 
2. Margulius A. R., and T. O. Murphy: Fe­moral Arteriography, u: Abrarns, H. L.: Ani;,:io­graphy, Vol. 2, Little Brown and Comp., Bo­ston, 1961: 717-742. 
šimunic S., v. Rukavina, J. Papa, F. custovic 
3. 
Linke H.: Arteriosclerose-Lokalisation in der unteren Extremitat, Mi.inchener Medi­zinische Wochenschrift, 4: 2137-2141, 1969. 

4. 
Zeitler E.: Die selektive Katheterangio­graphie der A. femoralis superficialis, Elec­tromedica, 5: 167-178, 1975. 

5. 
Kellett M. A.: The Racliologic Features of Diabetes Mellitus, Radiol. Clin. N. Arn., Radiology and Endocrine System, 239-248, 1967. 


6. Haimovici H., J. H. Shapiro ancl H. G. 
Jacobson: Serial Femoral Arteriography in Occlusive Disease, Am. J. Roentgenol., 83: 1042-1062, 1960. 
7. Vernet A., J. Fabre et J. C. Mulli: Facte­urs de risque arteriel et renal dans le diabete, Schweiz. Med. Wochenschr., 105: 296-303, 1975. 
8. Margulius A. R., C. M. Nice jr. and T. O. 
Murphy: Arteriographic Manifestations of Peripheral Occlusive Vascular Disease, A. J. Roentegnol., 78: 273-282, 1957. 
9. 
Eyler W. R.: Lumbar and Peripheral Arteriography, Radiology, 69: 165-176, 1957. 

10. 
Conrad M. C.: Large and Small Artery Occlusion in Diabetics ancl Nondiabetics with Severe Vascular Disease, Circulation, 36: 83-91, 1967. 

11. 
Roy P.: Peripheral Angiography in Ischemic Arterial Disease of the Limbs, Ra­diol. Clin. N. Am., Radiology of Ischemia, 467-496, 1967. 


12. Schobinger R. A. and F. F. Ruzicka: Vascular Roentgenology (Arteriography, Phle­bography, Lymphography), McMillan Comp., N. York, 1964. 
13. 
Bell E. T.: Clinicopathologic Differen­ces of Atherosclerotic Lesions in the Lower Extremity in Diabetic and Nondiabetic Pati­ents, Am. J. Clin. Pathol., 28: 27-36, 1957. 

14. 
custovic F. i Dj. Bubanj: Burgerova bolest ili presenilna ateroskleroza, Lij. vj., 90: 585-589, 1968. 

15. 
Petrovic M. i B. Nemeth: Putovi kolate­ralne cirkulacije u kronicnim okluzivnim obo­ljenjima femoralne arterije, Radiol. lug., 5: 113-125, 1971. 

16. 
Lundbaek K.: Diabetes Mellitus, Das Medizinische Prisrna, C. H. Boehringer Sohn, Inhelheim a/R, 66, 1966. 

17. 
Trgo A.: Dijabetes melitus, Med. enci­klop. III, Leks. zavod FNRJ, Zagreb, 150-165, 1959. 


Adresa autora: šimunic dr Slavko, Zavod za radiologiju -Rebro, Medicinski fakultet, Klinicki bolnicki centar, Kišpaticeva 12, 41000 Zagreb. 

r 7 
RADIOLOšKI INSTITUT MEDICINSKOG FAKULTETA U BEOGRADU UROLOšKA KLINIKA MEDICINSKOG FAKULTETA U BEOGRADU 


TELERADIOTERAPIJA MALIGNIH TUMORA MOKRACNE BEšIKE 
Bekerus M., V. šobic, V. Ilic, K. Milcic, S. Andric 
Sadržaj: Obradjena su 174 bolesnika koji su leceni u periodu od 1965 do 1970 godine. Od ovih 89 je leceno iskljucivo zracenjem, 15 je zraceno preoperaciono a 70 posle operaciono. Daleko najbolji rezultati (43,3 % živi posle 5 godina) su bili u grupi bolesnika kod kojih je nacinjena parcijalna cistektomija uz naknadnu radioterapiju. Opisana su razli­cite metode teleradioterapije i iznete su posebne indikacije za njihovu prirnenu. Dobra saradnja lekara razlicitih specijalnosti je kod lecenja tumora mokracne bešike od posebnog znacaja. 
UDK 616.62-006:615.849 

Deskriptori: teleradioterapija, karcinom, mokracna bešika, urologija 
Radiol. lugosl., 4; 535-538, 1976 

L J 
Uvod. -Mokracna bešika je sa gledišta tološkom nalazu, prema metodi lecenja, i radioterapeuta veoma interesantan organ. torne slicno. No, kako god posmatrali, ti Gotovo da ne postoji metoda ili tehnika rezultati su relativno loši, i sa njima ne zracenja koja nije primenjivana u njenom možemo da budemo zadovojni. Kao osnov­lecenju. U literaturi nalazimo podatke o nu orijentaciju iznosimo zbirni rezultat relativno dobrim rezultatima zracenja ma­veceg broja radioterapijskih ustanova, ko­lignih tumora mokracne bešike intrakavi­ji iznosi samo 15 '% preživelih posle pet tarnim i intersticijalnim metodama, koji­godina. ma možemo da prikljucimo i naša isku­Naši bolesnici i metode lecenja. -Mi stva, o cemu smo vec referisali. Zanimlji­smo ovoga puta obradili 174 bolesnika ko­vo je, medjutim, da vecina ustanova pos­ji su zraceni na telekobalt terapiji u pe­ljednjih godina ipak tretira svoje pacijen­riodu od 1965 do 1970 godine. Od ovoga te na teleterapiji. Pretpostavljamo zbog broja 89 je leceno iskljucivo zracenjem, raznih tehnickih, fizkialnih i dozimetrij­15 je zraceno preoperaciono, a 70 posle­skih poteškoca koje brahiterapija sa so­operaciono, te cemo ih tako i prikazati. bom nosi. Preoperaciono zracenje smo sprovodili 
Klasifikacija tumora mokracne bešike iz dva suprotna paralelna polja, prednjeg uopšte, a posebno po TNM sistemu, teo­i zadnjeg, sa TD od 2500 rad u tri seanse. rijski je jasna i egzaktna. No, ocito, u Operacija je usledila 7-10 dana posle za­praksi se nije pokazala tako jednostavna. vršenog zracenja, a njen opseg je zavisio U vecini saopštenja rezultati lecenja se još od lokalnog nalaza urologa. uvek prikazuju u globalu, ili, u na_jboljem Kod bolesnika koji su zraceni posleope­slucaju, prema klinickoj formi i histo-pa-raciono, ili kod kojih je radioterapija je­
536 Bekerus M., V. šobic, V. Ilic, K. Milcic, S. Andric 
<lina metoda lecenja, sprovodili smo tzv. radikalnu zracnu terapiju. U pogledu doze zracenja nismo imali veliku širinu izbora. Dozu preko 6500 rad mokracna bešika vec teško toleriše, a manje od 6000 rad u 30 seansi, odnosno u 6 sedmica, sa raznim tehnikama. Zracenje bi usledilo 4 sedmice posle izvršene operacije. 
Rezultati lecenja. -Da bi naša analiza bila jasnija, iznosima prvo ukupne rezul• tate preživljavanja za sve grupe. 

Nacin lecenja  Broj bolesnika  Nepotpuno leceni  
Samo zraceni  89  10  
Preoperaciono zraceni Posleoperaciono zraceni  15 70  2 10  

Procenti preživljavanja su izracunati ta­ko, što su i izgubljeni iz evidencije ubro­jani u umrle. Nepotpuno leceni nisu uzeti u obzir. Medjutim, ako posmatramo uku­pan broj bolesnika koji je prošao kroz na­šu ustanovu, bez obzira da li je potpuno ili uopšte lecen, pet godina je preživjelo 
19,54 '%. 
Iz ove tabele vidimo da je procenat pre­živelih u prve dve grupe upravo porazan, dok je kod posleoperaciono zracenih sa­svim dobar. 
Preživeli Izgubljeni 5 godina 
7 (8,86 %) 17 1 (7,69 0/n) 1 
26 (43,33 O/o) 7 

Ukupno 174 22 
(22,37 0/u) 25 

Tabela 1 -Rezultati lecenja 
40-49 50-59 60-69 70-79 Preko 80 Svega Prosek 
Muškarci  5  11  30  20  3  69  65,2  
žene  1  2  9  5  3  20  71,5  
-- 
Ukupno  6  13  39  25  6  89  66,6  

Tabela 2 -Starosne grupe po decenijama samo zracenih bolesn.ika 
Nepotpuno Ukupan 

živi Umr,1.i Izgubllieni 
leceni prosek 
Muškarci 

58,7 61,0 63,8 57,9 
žene 
69,6 
70,0 
59,1 
53,5 

Ukup.no 53,8 58,4 64,7 65,1 58,2 
Tabela 3 --Pmsek godina starosti bolesnika zracenih posle operacije 
Preživeli godina 
Broj Završili 
Izgubljeni 
lecenih lecenje 

1 2 3 4 5 
Muškarci 
46 

37 28 
25 22 20 4 

žene  15  14  11  8  7  6  6  3  
Ukupno  70  60  48  36  32  28  26  7  
Tabela 4 -Godine preživljavanja posleoperaciono zracenih  

Teleradioterapija malignih tumora mokracne bešike 
Metodu preoperacionog zracenja smo primenjivali, u dogovoru sa Urološkom klinikom, tokom 1965 i 1966 godine. I po­red toga što su bili u pitanju relativno bi­rani slucajevi, vec kratkorocni rezultati nisu pretskazivali ništa dobro, te smo od ovog nacina lecenja uskoro odustali. 
Objašnjenje za loš ishod lecenja u grupi samo zracenih bolesnika nalazimo prven­stveno u torne, što su to bili bolesnici u višim klinickim stadijumima, višim sta­rostnim grupama i težem opštem stanju; pacijenti koje urolozi nisu prihvatili radi operativnog lecenja. Za ovu grupu bismo izneli još samo podatak o njihovoj staros­noj strukturi. 
Iz ove tabele vidimo da je 35 % bolesni­ka imalo preko 70 godina, a naši procenti se odnose na apsolutno preživljavanje, bez korekcije za prirodno umiranje. Naime, u izveštajima koje smo dobijali od poro­dice, bilo od nadležnih službi, gotovu ni­kada nije bio podatak o uzroku smrti. 
Procenat preživelih od 43,3 % u grupi bolesnika kod kojih je izvršena parcijalna cistektomija uz posleoperaciono zracenje je sasvim zadovoljavajuci, te zaslužuje i dopunsku analizu. 
Kao prvo, prosek godina starosti boles­nika je bio znatno niži, i on pokazuje iz­vesne pravilnosti u odnosu na njihovu kasniju sudbinu. 
Iz ove tabele vidimo da je prosek godi­na preživjelih bolesnika najmanji, a pro­sek onih koji nisu ni završili lecenje naj­veci. Ovaj odnos je upravo obrnut nego kod nekih drugih lokalizacija tumora. 
Iz ove tabele vidimo da je za ishod le­cenja bolesti bile uglavnom presudne prve dve godine posle lecenja. Od bolesnika ko­ji su preživeli dve godine 71,27 %, a od onih koji su preživeli tri godine cak 81,23 % ima šanse da preživi pet godina. 
Histo-patološke analize su vršene u raz­licitim ustanovama, i na osnovu dobijenih nalaza je ocigledno da klasifikacija nije ujednacena. Dostalom, takva neuskladje­nost vlada i u literatmi. Naši histo-patolo­ški rezultati su bili sledeci: 
Ca. planocellulare 2, nije preživeo nije­dan; 
Ca. anaplasticum 5, pet godina preži­veo 1; 
Ca. prelaznog epitela (u 13 varijacija) 55, preživeli 22; 
Bez p. h. nalaza 8, pet godina prežive­li 3. 
Diskusija. -Na zracenje su dolazili u proseku teški bolesnici, 13 % nije završ'ilo lecenje, najbolje uspehe smo imali u gru­pi posleoperaciono zracenih, rezultati su bolji kod mladjih pacijenata. 
·,:10, ll, 35 V, 120cm 

o 

Slika 1 -Izodozna raspodela kod zracenja elektronima od 35 MeV-a D = 120 cm., velicina polja 10 x 14 cm. 

o 

Slika 2 -Raspodela doze kod primene dva kosa filtra na telekobalt terapiji, D = 60 cm., velicina polja 9 X 10 cm. 
Bekerus M., v. šobic, v. me, K. Milcic, s. Andric 
A 
I 10 10cm 


ll 
Slika 3 -Raspodela doze kod zracenja na 
telekobalt terapiji iz tri polja, velicina 
10 x 10 cm. i 8 X 10 cm., D = 60 cm., ugao uko­
šenja zadnjih polja je 55° 
Primenjival'i smo razne tehnike zrace­
nja. Kod bolesnika ciji AP dijametar nije 
veci od 19 cm. najbolju distribuciju doze 
postižemo elektronima vrlo visokih ener­
gija (Slika 1). Kod pacijenata sa AP di­
jametrom od 18 do 24 cm dajemo 1/2 do 
2/3 doze iz dva paralelna polja, prednjeg i 
zadnjeg, a dopunu iz dva prednja ukoše­
na polja pomocu klinastog filtra (Slika 2). 
Kod gojaznih osoba, sa AP dijametrom 
preko 24 cm. Najbolje je primeniti »X« 
zracenje od 42 Me V, u kombinaciji pred­
njeg i zadnjeg •i dva ukošena zadnja polja. 
Zracenje sa telekobalt terapijom iz tri 
polja, jednog prednjeg i dva ukošena zad­
nja (Slika 3), kao i uz pomoc pendulacije, 
posljednjih godina primenjujemo redje. 
Zakljucak. -Plan lecenja neka odre­
djuju konziliarno radiolog, hirurg i inter­
nista, na osnovu svih nalaza prema našem 
tzv. minimumu obrade. 
Parcijalna cistektomija je primarna me­
toda lecenja, pod uslovom da postoje stro­
ge indikacije za njeno izvotljenje. 
Radioterapiji mora da predhodi preciz­
na lokalizacija mokracne bešike, odnosno 
tumora, a primenjuje se ona metoda i 
tehnika zracenja, koja u konkretnom slu­
caju daje najpovoljn1ju raspodelu doze. 
Summary 
HIGH-VOLTAGE RADIOTHERAPY OF URINARY BLADDER CARCINOMA 
In the period from 1965 to 1970, 174 patients with carcinoma of the urinary bladder were treated at the Institute of Radiology in Bel­grade. In 89 cases the disease was treated by radiotherapy alone, 15 patients were irradia­ted preoperatively and in the remaining 70 cases the surgical treatment was followed by radiotherapy. The highest five-year survival 
(43.2 percent of cases) was achieved in the group of patients treated by cystectorny fol­lowed by a complete course of irradiation. Finally, different planning schemes were pre­sented used in the treatment of bladder car­cinoma, and, the necessity of a close team work is emphasized. 
Literatura 
l. Ackerman L. and J. del Regato, Cancer,Mosby Company, St. Louis, 1970. 
2. Bekerus M., M. Milenkovi i V. Mijanovic:Indikacije i rezultati lecenja malignih tumora mokracne bešike radiološkim metodama. Ra­dio!. lug. 3, 113, 1969. 
3. 
Bloom H. J. and D. M. Walace: Tumours of the blader, in A. Zuppinger (ed) Encyclo­pedia of Medica! Radiology, vol. XIX, part 3, 430, Springer Verlag. New York, 1971. 

4. 
Fletcher G. H.: Textbook of Radiothe­rapy, Lea and Febiger, Philadelphia, 1973. 

5. 
Ilic V., M. Bekerus i S. Micic: Mokracna bešika posle zracenja, Folia urolog. Beograd, III, 35, 1975. 

6. 
Moss W. and W. Brand: Therapeutic Ra­diology, Mosby Company, St. Louis, 1969. 

7. 
Murphy W.: Radiation Therapy, Saun­ders Company, Philadelphia, 1967. 

8. 
Ostojic B., M. Bekerus i B. Markovic: 


Implantacija radijumskih igala u lecenju mo­kracne bešike, Medicinski zapisi, Titograd, 17, 91, 1966. 
Adresa autora: Prof. Dr. Miloš Bekerus, Radiološki institut, Pasterova 14, 11000 Beo­grad. 

r 7 
KLINicKA BOLNICA -INSTITUT ZA RADIOLOGIJU 
I INSTITUT ZA ONKOLOGIJU, NOVI SAD 


UPOREDNI REZULTATI LEcENJA PRE -I POSLE OPERACIONO I SAMO POSLEOPERACIONO ZRAcENIH BOLESNICA SA KARCINOMOM GRLICA MATERICE 
Svetic I., M. Bekerus, I. Ivanovic, Z. Nastic, Z. Matkovic i J. Babic 
Sadržaj: Prikazane su dve grupe bolesnica sa karcinomom grlica ma­terice koje su leceine u Klinickoj bolnici u Novom Sadu. Prvu grupu sacinjavaju bolesnice kod kojih je nakon endokavitarnog zracenja vr­šena radikalna operacija po Wertheim-u a nakon toga telekobalt terapija. Drugu grupu sacinjavaju bolesnice kod kojih je nakon operacije po Wertheim-u primenjena telekobalt terapija. Iznosi se bolesnicki ma­terija! obe grupe i rezultati lecenja. 
UDK 618.146-006.6-089 + 615.849 

Deskriptori: ginekologija, Wertheim, preoperaciono posleoperaciono 
zracenje i rezultati zracenja 
Radiol. lugosl., 4; 539-543, 1976 
Karcinom grlica materice zauzima ne­sumnjivo veoma znacajno mesto u radu mnogih institucija koje se bave lecenjem malignih tumora. Iz stecenog iskustva i bogate literature navešcemo samo neke podatke koji su u neposrednoj vezi sa pro­blematikom koju smo u ovom radu ob­radjivali. 
Kao prvo, prošlo je skoro punih 100 go­dina od kada je Czerny (1878.) izvršio prvu histerektomiju zbog raka grlica materice, a 80 godina od kada je Wertheim (1898.) izvršio prvu proširenu histerektomiju, ukazujuci na razloge njene neophodnosti. Nekako u isto vreme pocela je primena radijuma i rendgenskog zracenja u lece­nju malignih tumora uterusa. Drugo, isto­rija beleži, da je saradnja hirurga i radio­loga na ovom planu bila od prvih dana sasvim zadovoljavajuca. Trece, samo ope­raciono lecenje nije sasvim dovoljno, a kombinovana hirurško-radiološka i samo radiološka terapija raka grlica materice 
J 
daju veoma slicne rezultate. I stoga, kao cetvrto, nije precišcen stav da li je uopšte svrhishodno operisati ili ne: te u slucaju kombinovanog lecenja, kada i koju telmi­ku zracenja je najbolje primenjivati. 
Posleoperaciono zracenje se cešce spro­vodi. Medjutim, i preoperaciono zracenje ima svoje pristalice, narocito poslednjih godina, mada sama ideja nije nova. 


Naše bolesnice i metode lecenja. 
Ovom prilikom smo obradili 107 bolesni­ca sa rakom grlica materice, koje su le­cene kombinovano u periodu od 1967. do 1970. godine. Prikazujemo ih podeljene u dve grupe. Prva obuhvata 40 bolesnica ko­je su zracene pre i posle operacije, koja je sprovedena na Ginekološko-akušerskoj klinici u Novom Sadu. U drugoj grupi je 67 bolesnica, koje su zracene posle opera­cije koja je izvršena u Onkološkom insti­tutu u Novom Sadu, a delom i u drugim ustanovan1a. 
(73,7 ± 6 %) 

540 Svetic I., M. Bekerus, I. Ivanovic, z. Nastic, z. Matkovic, J. Babic 
!znosimo neke podatke o našim paci­Dužina trajanja bolesti može da bude jentkinjama koji nam govore da su grupe podatak od znacaja, mada je relativne bile veoma slicne prema dobi starosti bo­vrednosti, jer je po pravilu nepouzdan. lesnica. 
Trajanje I više 
1 2 3 4 5 6 7 
meseci svega 
I grupa 11 5 7 6 2 3 6 40 

II grupa 25 7 9 1 6 5 14 
-

Ukupno 36 12 16 7 8 8 20 107 
Tabela 1 -Trajanje bolesti do lecenja 
Histo-patološke forme su bile uobicaje­Metode Iecenja. -Prva grupa bolesni­ne za ovu lokalizaciju, sa daleko najvecim ca zracenja je preoperaciono endokavitar­procentom planocelularnog karcinoma. Za no po modifikovanoj Manchester-skoj me­8 bolesnica nedostaje histo-patološka veri­todi sa fokalnim emiterima kobalta -60 fikacija, ali ih nismo iskljucili iz prikaza, u vidu vaginalnih ovoida i uteralnih sondi. jer su klinicki i operativni nalazi govorili Zracenje je sprovodjeno u dve aplikacije za malignom. One nam cak kvare statisti­sa vremenskim razmakom od 10-12 dana, ku, jer polovina nije preživelo kontrolni a sa dozom od 6500 rad kalkulisano na pregled od pet godina. tacku A. Posle 4-6 nedelja je radjena ope­racija po WERTHEIM-u. Oko 5 nedelja posle operacije je davana doza od 4500 rad 
c,j o. o u 30 seansi na lateralne delove male kar­
q 
o. ;:j 

;:j H o. lice iz 4 polja velicine 8-10 X 10-15 cm. 
H on ;:j 

on .;,: Druga grupa bolesnica je zracena 4-6 
...... 
...... ...... ;:::i 
nedelja posle operacije sa dozom od 4500 rad u 30 seansi na malu karlicu. Kod 6 Ca plano-(82,5 %) (80,5 0,' <1) 

cellulare 33 54 87 bolesnica za koje nismo imali podatke o 
Adenocarcinoma 4 5 9 operativnom zahvatu dodato je i intraka­
Ca micro-
vitarno zracenje ovoidima sa kobaltom -
cellulare 2 2 
60 dozom od 3200 mgh Ra ekv. 
Ca atipicum 1 1 
Brez h. p. nalaza 2 6 8 

Rezultati lecenja. -Rezultate lecenja 

67 prikazujemo prvo po stadijumima bolesti: 
Ukupno 40 107 
(1) 
Tabela 2 -Histopatološki nalazi 
(1) 
'c/2 Cll (1) 
Oq . ....., 
o.·. ro 




. :o 

Bolesnice su pripadale I i II stadijumu H on 
(1) o ;:j (1) 
on on 

bolesti i to u sledecoj srazmeri: .::: 8 
>Nlf) ;:::i ...... N CfJ 
(82,8 ± 6 %) ((11,42 %) 
Stad. I Stad. II Svega 
I grupa 29 4 2 35 
(11,47 %) 
II grupa 61 6 67 I grupa 35 5 40 II grupa 

4 9 
Ukupno 86 11 
Preživljavanje samo kontrolisanih 
107 
I grupa 87,87 ± 5,7 % 
II grupa 86,53 ± 4,7 % 
Tabela 3 Podela bolesnica po klinickim 

stadijumima Tabela 4 -Rezultati lecenja I stadijuma 
Uporedni rezultati lecenja pre -i posle operaciono ... 541 
Ovu tabelu, koja je istovremeno i naj­znacajnija, možda na prvi pogled je dosta teško komentarisati zbog relativno velikog broja izgubljenih bolesnica u drugoj gru­p•i. ·To su one bolesnice, koje su primarno operisane u nekom drugom centru, gde su se, verovatno, i kasnije kontrolisale. I po­red svih nastojanja mi nismo uspeli da pribavimo podatke o jihovoj kasnijoj sud­bini. 
Ako sve ove pacijentkin,ie izgubljene iz evidencije oglasimo za umrle, što je manje verovatno, procenat preživljavanja bi iz­nosio u prvoj grupi 82,85 ± 6,4 %, a u drugoj grupi 73,77 ± 5,6 %. Medjutim, ako posmatramo procenat broj umrlih, vidi­mo da je on u obe grupe potpuno isti. Ta­kodje, ako uzmemo u ozbir samo kontro­lisane slucajeve, dolazimo do vrlo intere­santnog podatka, da je i procenat živih gotovo identican. Za prvu grupu bi iznosio 87,87 ± 5,7 %, a za drugu grupu 86,53 ± 
± 4,7 %­

<l) ui ro o. P.·. "O <l) o .;:: bJl >NLn  <l) "i:: s .  Q) .,...., :z bJl N .....  ro bJl <l) C/)  
I grupa II grupa  4 4  1 2  o o  5 6  

Tabela 5  Rezultati  lecenja drugog stadi­ 
juma  
Rezultati  lecenja II stadijuma nemaju  

neku statisticku vrednost zbog malog bro­ja lecenih. 
20-29 30-39 40--49 50-59 60-6,9 Svega 
I grupa  0/2  5/6  15,'17  10/12  3/3  33/40  
II grupa  0/2  9/16  26/33  11/12  3/4  49/67  
-­ -
 

Ukupno 0/4 14/22 41/50 21/24 6/7 82/107 
Tabela 6 -Preživljavanje prema starosnim grupama 
Na osnovu ove tabele se namece konsta­od 4 bolesnice u trecoj deceniji 3 izgub­tacija da su rezultati bolji u višim staro­ljene iz evidencije, u cetvrtoj deceniji 5, 
sn'im grupama. Ipak, treba naglasiti, da su  a u petoj 3, a u šestoj 2.  
H. p. forme  I grupa +  Izg.  II grupa +  Izg.  
Ca planocellulare  27  3  1  41  4  9  
Adenocarcinoma  3  o  1  4  1  o  
Ca microcellulare  1  1  o  
Ca atypicum  1  o  o  
Bez h. p. nalaza  2  2  o  3  3  o  
-­ -- 
Ukupno  33  5  2  49  9  9  

Tabela 7 -Rezultati prema histopatološkom nalazu 
Znak »plus« u ovoj tabeli oznacava žive celularni karcinomi. Adenokarcinomi a znak »minus« umrle bolesnice. Vidimo pored malog broja, ne izlaze iz opšte sraz­da su od statistickog interesa samo plano-mere preživljavanja. Od 6 bolesnica bez 
542 Svetic I., M. Bekerus, I. Ivanovi<:, z. Nastic, z. Matkovic, J. Babic 
h.ap. nalaza preživela je samo polovina, štoaNa kraju bismo radi preglednosti, pri­bismo mogli da prihvatimo kao dokaz daakazali ukupnu tabelu preživljavanja za obe je ldinicka dijagnoza bila ispravna.a$rupe. 
Preživele· 5 godirnti  Umrle·•  Izgubljene• iz evidenci je  Svega.  
I st.  II st.  I st.  II st.  I st.  II st.  I st.  II st.  
-----.­ 
I grupa II grupa  29 45  4 4  4 7  1 2  2 9  o o  35a61a 5 6  
.  

Ukupno 
8 11 
3 11 o 96 11 

Tabela 8 -Rezultati lecenja svih bolesnica 
Diskusija i zakljucak. -U ovom radu smo želeli da-prikažemo rezultate lecenja dve grupe bolesnica sa karcinomom grl'ica materice, koje su lecene ko:mbinovano, hi­rurški i radiološki, ali se plan terapije raz­likovao. Grupe nisu formirane statisticki, vec su rezultat našeg dogovora sa dve vo0 dece ustanove koje se bave problemati­kom ginekoloških rnalignoma u našoj Po­krajini. Strucnjaci Ginekološko-akušers.ke klinike su više verovali u preoperaciono zracenje, dok su nam Onkološki institut i ostale ustanove slali bolesnice za posle­operacioni tretman. Mi smo se sa ovim sa­glasili, jer su oba plana, i metode lecenja korektni i spadaju u okvire onoga što se danas u svetu radi. 
Bolesnice poticu iz istog podrucja i iz '.istog vremenskog razdoblja, te je logicno što su grupe slicne. Tako smo došli do ,mogucnosti da navedene metode lecenja i poredimo. 
Uz opšti zakljucak da naši rezultati le­:cenja spadaju u gornju polovinu svetskog proseka, a da procenat preživljavanja ra­ste sa starosnim grupama, ne bismo mogli da damo prednost ni jednoj od primenji­;vanih metoda. Znaci; da se ni o jednu gru­pu bolesnica nismo ogrešili i da možemo slobodno da nastavimo sa radom u istom smislu, primenjujuci oba plana lecenja, jer su rezultati gotovo identicni. 
Uz odredjene modifikacije i korekcije u samoj telmici zracenja, što smo u medju­vremenu vec ucinili, možema da oceku­femo i :bolje rezultate i to bi bio doprinos koji za sada mi možemo da damo. 
Surrirnaary 
CERVIX CARCJiNOMA: COMPARISON OF RESULTS OF PRE-AND POSTOPERATIVE IRRADIATION TOaTHE RESULTS OF POSTOPERATIVE IRRADIATION ALONE 
The present report concers two groups of patients with uterine cervix carcinoma trea­ted in Clinical Hospital of Novi Sad cluring the period from 1967 to 1970. 

The first group of patients, consisting of 40 women, was treated by intracavitary co­balt application (accorcling to the moclified Manchester method), followed by radical Wertheim operation and postoperatively tre­ated by percutaneous cobalt irradiation. The second group formecl by 67 women was tre­aled after radical operation wi th percuta­neous cobalt therapy. In both groups equally ·good results were achieved, suggesting thataboth treatment schemes can·be used. The ap­plication of preoperative irradiation may,atherefore be inclicated in cases with moreaadvanced disease.a
Literaturaa
l. Ackerman L. and J. Del Regato: Cancer,Mosby Cornpany, St. Louis, 1970. 
2.aBekerus M., Z. Merkaš, M. Panmovic,a
V.aVujnic, Dj. Djordjevic i K. Milcic: Izborametode za postoperativno zracenje obolelihaod raka grlica materice. VI intersekcijski sa­stanak radiologa, Zajecar, Zbornik radova uaštarnpi.a

Up o redni rezultati lecenj a pre -i posle operaciono ... 
3. Dedic M., M. Bekerus, Lj. Medakovic, 

Z. Nastic, I. Svetic i Z. Matkovic: Radiotera­pija karcinoma grlica materice. Glasnik Kli­nicke bolnice u N. s·adu 1973; 2; 65. 
4. 
Fochem K. und K. Weghaupt: Die Be­strahlungsmethode der gynakologischen Kar­zinome, Wien. med. Wsch., 1957, 96. 

5. 
Frischbier H. J.: · Encyclopedia of medi­ca! Radiology, Die Strahlenbehandlung des Collumcarcinoma, vol. XIX, part 3, 179. 

6. 
Hofman D.: Klinik der gynakologischen Strahlentherapie, Urban and Schwarz., Miili­


chen, 1963. . . 
7. Kirchof H.: Zur Frage dei-postopera­tiven Strahlenbandlung der gynakologischen Karzinome, Fortschr. Roentgstr., 1957, 86, 
Beiheft 39 : 3. 
8. Lahn W.: Beobachtungen an nachbest­rahlten Kollumkarzinomen und Erfolge der Nachbestrahlung, Strahlentherapie 1957, 102, 435. 
9. Medakovic Lj., M. Bekerus, I. Svetic, 

Z. Nastic, Z. Matkovic i I. lvanovic: Rezultati lecenja uznapredovalih slucajeva karcinoma grlica materice., VI intersekcijski sastariak radiologa, Zajecar, Zbornik radova u štampi. 
10. 
Moss W. and W. Brand: Therapeutic Radiology, Mosby Company, St .. Louis, 1969. 

11. 
Murphy W.: Radiation Therapy, Saun-­ders Company, Philadelphia, 1967. 

12. 
Paterslon R.: The treatment of mali­gnant disease by radiot.herapy E. Arnoltl, 


London, 1963. 
Adresa autora: Dr. I. Svetic, Institut za Ra­d.ologiju, 21000 Novi Sad. 



NOBRIUM 
DNEVNI TRANKILANS 

KADA UZNEMIRENOST PREDSTAVLJA OZBILJAN TERAPIJSKI PROBLEM PRAVO REšENJE JE NOBRIUM 
--Dnevni trankilans, ne izaziva sedaciju 
-štiti od preterano afektivnih reakcija 
-Obezbedjuje fizicku relaksaciju 
-Stabilizuje neurovegetativni sistem 

-Suzbija radnu energiju bolesnicima ciji je funkcionalni kapacitet bio umanjen 
Kontraindikacije: miastenija gravis 

Napomena: za vreme uzimanja leka ne preporucuje se upotreba alkohola kao ni 
upravljanje motornim vozilima 
Pakovanje: 
Kutija sa 30 kapsula od 5 mg Kutija sa 25 kapsula od 5 mg 
GALEN IKA 

u saradnji sa F. Hoffmann-La Roche Co. Ltd., Bazel, švajcarska 
7 

KIRURšKA KLINIKA MEDICINSKOG FAKULTETA SVEUCILišTA U ZAGREBU, 
ZAVOD ZA KLINICKU ONKOLOGIJU I RADIOTERAPIJU, ZAGREB 

PRILOG PROBLEMATICI KARCINOMA DOJKE U MUšKARCA 
Kubovic M., T. Vladovic-Relja 
Sadržaj: Prikazali smo 45 bolesnika s karcinomom dojke, koje smo lije­cili od 1954. do 1970. god1ne u Zavodu za klinicku onkologiju i radio­terapiju te Kirurškoj klinici Medicinskog fakulteta Sveucilišta u Zagre­bu. Postotak oboljelih muškaraca s obzirom na ukupni broj bolesnika s rakom dojke prema našim podacima dobivenim posljednjih 16 godina iznosi 1,7 %. Vecina bolesnika došla je prvi put na lijecenje u uznapre­dovalom stadiju, tako da se samo u 18 mogla primijeniti suvremena radikalna terapija. Iz anamnestickih podataka uocili smo da je 16 bolesnika doživjelo traumu u predjelu dojke. Konacni rezultati nisu povoljni jer vecina naših bolesnika nije živjela dulje od tri godine. Glavni razlog loših rezultata je kasno zapoceto lijecenje. Smatramo da bismo povecanim zdravstvenim obrazovanjem mogli uz pomoc samo­pregledavanja postici da bolesnici dodju u stadiju bolesti kad se još uspješno može primijeniti suvremeno lijecenje. 
UDK 616-006.6.611.69-055.l 

Deskriptori: karcinom dojke, muškarci, morbiditet, diagnostika, tera­pija 
Radio!. Iugosl., 4; 545-549, 1976 

Uvod. -Rak dojke je rijetka lokaliza­cija zlocudnog tumora u muškaraca za razliku od žena u kojih se javlja vrlo ce­sto. Smatra se da na 100 bolesnica od raka dojke oboli samo jedan muškarac. Posto­tak, oboljelih muškaraca s obzirom na ukupni broj bolesnika s rakom dojke kre­ce se od 0,7 do 3,47 % (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8). Prema našim podacima dobivenim posljednjih 16 godina. iznosi 1,7 O/o. 
Mnogi autori (9, 10, 11) smatraju da rak dojke u muškarca ima maligniji tok, jer brže metastazira nego u žena, i da je vri­jeme preživljavanja znatno krace. Ovo nas je potaklo da proucimo podatke svojih bo­lesnika lijecenih posljednjih godina. Svrha analize bila je da se utvrde neki cinioci koji utjecu na razvitak i tok bolesti u na­ših bolesnika. 
Naši bolesnici. -Tijekom 1954. do 1970. godine lijecili smo u Zavodu za klinicku onkologiju i radioterapiju i u Kirurškoj klinici Medicinskog fakulteta Sveucilišta u Zagrebu 45 muškaraca s rakom dojke. U tom razdoblju lijecili smo ukupno 2586 bolesnica s rakom dojke. 
Najmladjem bolesniku bilo je 13 godina, a najstarijem 89 godina. Najveci dio bo­lesnika bio je iz dobne skupine od 60 do 69 godina (tablica 1). 
Dobna)  Broj:  
skupina  bolesnika  
Do 30 godina  1  
30-39 godina  1  
40-49 godina  2  
50-59 godina  13  
60-69 godina  19  
70-79 godina  7  
80-89 godina  2  
Ukupno  45  


Tablica 1 -Dobni razredi u bolesnika s ra­kom dojke (1954 do 1970) 
Kubovic M., T. Vladovic-Relja 
Vecina naših bolesnika bili su ratari (ta­blica 2). 
Broj, 
Zanimanje 
bo lesnika 
Ratari 31 Umirovljenici razlicnih profesija 10 Manuelni radnici 2 Rudari 1 Ucenici 1 
Ukupno 45 
Tablica 2 Zanimanje bolesnika s rakom dojke 
Veci dio bolesn•ika povezuje pojavu svo­je bolesti s mehanickom traumom, koju su doživjeli prije 3-10 godina u podrucju dojke. Tako se 16 njih jace udarilo u doj­ku tupim predmetom. Petorica smatraju da je bolest zapocela pošto su ih krava ili vol uboli rogom. 
Vecina bolesnika dolazi na lijecenje u uznapredovalom stadiju s povecanim limf­nim cvorovima aksile i supraklavikularne jame (tablica 3). 
Egzulcerirana dojka 14 Prisutne aksilarne metastaze 22 
Prisut.ne aksilarne i supraklavikularne metastaze 8 Udaljepe metastaze 2 
Tablica 3 -Status bolesnika pri dolasku 
Lijevu dojku rak je zahvatio u 27 boles­nika, a desnu u 18 bolesnika. 
Vrijeme izmedju prvih znakova bolesti i dolaska u naše ustanove znatno je duže u muškaraca nego u žena. Dok veci dio žena dolazi do 6 mjeseci od zapaženih simptoma bolesti, vecina oboljelih muška­raca javlja se tek nakod dvije godine (tab­lica 4). 
Buduci da je vecina muškaraca s ra­kom dojke došla u uznapredovalom sta­diju, to je radikalna amputacija dojke iz­vršena samo u 18 bolesnika. U daljnjih 5 bolesnika zbog uznapredovalosti bolesti i opceg lošeg stanja izvršena je samo abla-
Broj, bolesnika 
Do 3 mjeseca 10 Do 6 mjeseci 6 Do 12 mjeseci 12 Do 36 mjeseci 16 Više od 5 godina 1 
Ukupno 45 
Tablica 4 -Vrijeme u mjesecima od zapa­ženih prvih simptoma bolesti do dolaska 
cija dojke. Preostali dio bolesnika bio je lijecen radioterapijom, hormonima i cito­staticima. Postoperativna ionizantna tera­pija bila je primijenjena u svih bolesnika u kojih je bila izvedena radikalna ampu­tacija, odnosno ablacija dojke. 
Rasprava. -Ucestalost raka dojke u muškaraca znatno je manja nego u žena, tako da se od svih naših bolesnika lijece­nih posljednjih 16 godina javlja u 1,7 O/o. Objašnjenje tako male ucestalosti raka muške dojke prema onom u žena Somer­wille nalazi u cinjenici da se u muškaraca radi o rudimentarnoj dojci u kojoj ne po­stoji ciklicka stimulacija. Ovaj karcinom se može naci i u djecjoj dobi, tako da je najmladji naš bolesnik imao 13 godina, a najstariji 89 godina. U naših bolesnika najcešce se rak dojke javio u sedmom de­setljecu. 
Kao uzrok razvitka raka dojke cesto se navodi trauma (12, 13) zbog površinskog položaja i lakše mogucnosti ozljede .. Tako 25 naših bolesnika navodi traumu kao uz­rok promjena u dojci. Ipak se ne bismo slo žili s Gilbertom i Sachom da je samo ozljeda bila uzrok raku dojke. 
Hormonalni utjecaj se takodjer navodi kao jedan od etioloških faktora (14). Mi nismo imali bolesnika s rakom dojke koji je zbog nekih drugih bolesti u toku života primao estrogene. 
I ginekomastija (10, 13) cesto se pove­zuje s karcinomom muške dojke jer se smatra posljedicom estrogenog hiperak­tiviteta i prekanceroznim stadijem. Ovo se 

Prilog problematici karcinoma dojke u muškarca 
ne bi slagalo s našim opažanjima jer od 93 bolesnka operirana zbog ginekomastije ni u jednog nismo utvrdili rak. Jednostra­na ginekomastija, osobito kad se razvija u vrlo kratkom roku, zadavala je diferenci­jalnodijagnosticke poteškoce. U pravilu u takvih bolesnika izvotlimo supkutanu ab­lac-iju dojke uz patohistološku analizu za vrijeme operativnog zahvata. 
Trajanje simptoma mnogo je duže u muškaraca nego u žena. Od pojave bolesti pa do hospitalizacije i operacije proteklo je u vecine naših bolesnika dvije i više godina. !zgleda da na ovo kasno javljanje lijecniku utjece bolesnikova neobaviješte­nost i potcjenjivanje palpatornog nalaza u dojci, što dovodi do kasnog ustanovlja­vanja bolesti. 
Otok najcešce zahvaca podrucje brada­vice, poput malenog tvrdog cvora (tumo­ra) koji prožilna kožu i uvlaci bradavicu. Treba naglasiti da svaki nalaz tvrde dojke mora pobuditi sumnju na rak dojke. (15) 
Regionalne metastaze u pazušnim limf­nim cvorovima ceste su (50-80 %) (10, 11, 16). Somerwille smatra da je diseminacija u regionalne limfne cvorove uvjetovana oskudnim masnim tkivom i bogatstvom limfnih žila kože u muškarca. U vecine na­ših bolesnika bila je bolest pri dolasku u uznapredovalom stadiju. 
Histološka slika raka dojke ista je kao i kod žena, a najcešce se radi o sciroznom obliku (tablica 5). 
Histološki tip  Broj.  
l. carcinorna scirrhosum  18  
2. carcinoma solidum  14  
3. adenocarcinorna  10  
4. nediferencirani  3  

Ukupno 45 
Tablica 5 -Histološki tip raka dojke u mu­škaraca 
U lijecenju karcinoma muške dojke ve­cina terapeuta primjenjuje iste metode li­jecenja kao i u žena. 
Mastektomiju simpleks ili ablaciju pri­mjenjivali smo samo kod uznapredovalih slucajeva ili kod opceg lošeg stanja, tj. u 5 bolesnika. 
Radikalnu mastektomiju smatramo me­todom izbora u bolesnika s rakom dojke I i II stadija. Ako je radikalna mastekto­mija kontraindicirana, zadovoljavamo se mastektomijom simpleks uz evakuaciju aksilarnih limfn:ih cvorova ako su palpa­bilni. U bolesnika u I stadiju ne provodi­mo iradijacijsku terapiju. Smatramo da u bolesnika u II stadiju treba svakako na­kan operativnog zahvata provesti i zrace­nje. 
Metastaza u koži i limfnim cvorovima aksile i supraklavikularne jame vrlo su dobro reagirale na radio-terapiju. U go­tovo svih iradiranih s metastazama u koži i limfnim cvorovima zapazili smo smanje­nje, odnosno stacioniranje malignog pro­cesa. 
Kod udaljenih metastaza i uznapredova­log karcinoma dojke u mladjih bolesnika treba izvesti orhidektomiju uz davanje estrogena (14, 17, 1, 19). Nakan orhidekto­mije i primjene stilbestrola primijecena je regresija koštanih metastaza. I adrena­lektomija (20, 21, 22) i hipofizektomija (23, 
24) preporucena je u lijecenju uznapredo­valih stadija raka muške dojke. Smatra se da se hipofizektomijom postiže remisija do godinu ili više dana u 30-40 % bolesni­ka. S ablativnom terapijom nismo imali vlastitih iskustava, jer naši bolesnici nisu na nju pristajali, a i sami smatramo da bez odredjivanja hormonalnih receptora ova terapija nije ciljana, te je veC'im dije­lom nedjelotvorna. U jednog bolesnika 
proveli smo zracenje hipofize (uz rendgen­sku duboku terapiju) nakon što je nastu­pilo stacioniranje malignog procesa kroz 6 mjeseci. 
U šest bolesnika u kojih smo primjenji­vali estrogene nismo zapazili povlacenje malignog procesa. U svih se radilo o egzul­ceriranom karcinomu dojke s metastaza­ma u koži torakalnog zida, odnosno aksi­
548 Kubovic M., T. Vladovic-Relja 
larnim i supraklavikularnim limfnim cvo­
rovima. Naprotiv, nakon terapije primije­
tili smo progresiju malignog procesa. 
U 7 bolesnika laboratorijski je nadjen visok nivo estrogena u krvi. Zbog toga smo u njih primijenili testosteron (3 X 100 mg tjedno) i zapazili znatno ci­jeljenje ulcera. U trojice je regresija bila uocljiva 6 mjesec•
i, a u preostala 4 bolesni­ka zapazili smo stacioniranje malignog procesa u razdoblju od 8 mjeseci. 
Kod manjeg broja bolesnika posljednjih smo godina primjenjivali citostatike (En­doxan, Proresid, Metotrexat i 5-fluoura­cil). Od 16 naših bolesnika koji su primili nabrojene citostatike samo smo u trojice zapazili regresiju, odnosno stacioniranje malignog procesa u trajanju od 3 do 11 mjeseci. 
Rezultati. -Pet godina je preživjelo sa­mo 9 bolesnika, i to onih u kojih je bila izvršena radikalna amputacija. Vecina na­ših lijecenih bolesnika (26) nije živjela du­lje od 3 godine. 
Zakljucak. -Prema iznesenom možemo zakljuciti da rak dojke u muškarca ne po­kazuje maligniji tok bolesti od onog u že­na. Uocljivo je da muškarci dolaze na li­jecenje kasnije nakon pojave prvih simp­toma, tj. u m;napredovalom stadiju. Zdrav­stvenim prosvjecivanjem uz samopregle­davanje moglo bi se postici da bolesnici dodju ranije kada kirurška i ionizantna terapija daje najbolje rezultate. 
Summary 
C'\NCER OF THE MALE BREAST: AN ANAL YSIS OF OUR SERIES 
During the period from 1954 to 1970, forty­-five 'male patients with breast cancer were treated at the Institute of Oncology and Ra­diotherapy, and, at the Surgical Clinic of the University of Zagreb Medical School. In re­lation to the total number of cases dia.osed during this period, t)1at is in 16 years, the proportion of male breast cancer approxi­mated 1,7 percent. The majority of patients were first seen with an already advanced local disease with regional spread, therefore the radical surgical treatment was carried out in 18 cases only. The three-year survival was extremely low, and, it can be assumed that this is due to the advanced stage of the disease, when the first treatment was started. It is believed that by education of those per­sons belonging to the high risk group more cases in early stage could be treated. 
Lit;eratura 
l. Protic M., M. Prcic: Prilog karcinomu dojke kod muškarca, Medicinski arhiv, 13: 73-79, 1959. 
2. 
Gjankovic H.: Rak dojke. Lij. vjes., 10: 517-522, 1937 i 12: 591, 1937. 

3. 
Delak-Frezani Z.: Karcinom dojke, Acta chir. lug., 2: 177-183, 1951. 

4. 
Miilleder A.: Zur Kasuistik der Mama­carcinoma bei Mannern Arch. Klin. Chir., 120: 686-694, 1922. 

5. 
Burn J. l., J. L. Hayward, R. S. Murley, 


B. McN. Truscott: Breast Cancer Symposium, Brit. J. Surg., 56: 782-791, 1969. 
6. 
Hunt C. J., J. Kraft: Carcinoma of The Male Breast, Amer. J. Surg. 82: 86-89, 1951. 

7. 
Cristopher F.: Textbook of Surgery, W. 


B. Saunders. London, 1960. 
8. 
Kubovic M.: Naša iskustva u dijagno­sticiranju i lijecenju raka dojke. Kongres ra­diologa Jugoslavije, Ljubljana 1956. 

9. 
Norris H. J., H. B. Taylor: Carcinoma of The Male Breast, Cancer, 23: 1428-1436, 1969, 

10. 
Simic S., V. Mirkovic: Karcinom dojke kod muškaraca, Acta chir. lug., 2: 105-112, 1957. 

11. 
Somerwille P.: Carcinoma of the male breast, Brit. J. Surg., 39: 296, 1952. 

12. 
Greening W. P., P. M. Aichroth: Cancer of The Male Breast, Brit. J. Cancer, 19: 92-98, 1965. 

13. 
Gilbert J.: Carci.noma of The Male Breast with Special Reference to Etiology, Surg. Gynec. et Obstet., 57: 451, 1933. 

14. 
Sachs M. D.: Carcinoma of The Male Breast, Radiology, 37: 458-463, 1941. 

15. 
Vladovic-Relja T., J. Hancevic: Rak dojke muškarca, Libri Oncologici, 2: 51-56, 1973. 

16. 
Jasimovic I.: Carcinoma mammae kod muškarca, Srpski arhiv, 83: 1293-1299, 1955. 

17. 
Payson B. A., R. Rosh: Carcinoma and Other Neoplasma of The Male Breast, Radio­logy, 52: 220-228, 1949. 

18. 
Leucutia T.: Value of Orchiectomy in The Treatment of Carcinoma of Male Breast, Radiology, 46: 441-449, 1961. 



Prilog problematici karcinoma dojke u muškarca 
19. Lacassagne A.: Les rapports entre les hormones sexuelles et la formation du can­cer, Ergebn, Vitam. Hormonforsch, 2: 59-67, 1939. 
20. McLayghlin J. S., H. C. Hull, F. Oda, R. Buxton: Metastatic Carcinoma of The Male Breast; Remi.ssion by Adrenalectomy, Ann. Surg., 162: 2-11, 1965. 
21. Houttoui E., J. van Prohaska, P. Tax­man: Response of Male Mammary Carcino­ma Metastases to Bilateral Adrenalectomy, Surg., Gynec., Obstet., 125: 279-283, 1965. 
2. Sarfaty G., P. Pitt, M. Tallis: Basic Re­sults of a Study of Bilateral Adrenalectorny for Advanced Breast Cancer, Med. J. Aust., 2: 877-881, 1973. 
23. Contable J. D., J. H. Lawrence, J. L. 

Born, C. A. Tobias, P. E. Ariott, F. F. Sangalli, 
R. C. Carlson, P. Toch: Effect of Alpha Par­ticle Hypophysectomy on Disseminated Can­cer of Male Breast, J. Amer. med. Ass., 174: 1720-1728, 1960. 
24. Traves N.: The Treatment of Cancer, Especially Inoperable Cancer of The Male Breast by ablative Surgery (Orchiectomy, Adrenalectomy and Hypophysectomy) and Hormon Therapy (Estrogens and Corticost­eroids), Cancer, 12: 820-826, 1959. 
Adresa autora: Prof. dr. Milan Kubovic, 

Gorjaniceva 36, 41000 Zagreb. 


ALKALOID 

Rentgen-dijagnostika iz Scheringovog ispitivanja 
Za angiografiju: 

Angiografin 

Za prikaz želudcano-crevnog trakta: 

G astrog raf in 

ANGIOGRAFIN 
Sastav: 1 ml sadrži 650 mg meglumindiatrizoata u vode­nam rastvoru (sadržaj joda 306 mg/ml). 
Indikacije: angiografska is­pitivanja, posebno angiogra­fija ekstremiteta bez narko­ze, cerebralna angiografija, selektivna abdominalna i to­rakalna angiografija. 
Kontraindikacije: preoset­ljivost na kontraste koii sa­drže joda, thyreotoksikosa, dekompenzirana srcana in­suficijencija. 
Napomena: strogo odreaena indikacija kod pacijenata sa teškim funkcionalnim pore­mecajima jetre ili bubrega, insuficijencija srca i krvo­toka, loše opšte stanje, hi­pertireosa, multipli mie­lom, sklonost alergijama. 
Doziranje i primena: sred­nje vrednosti za odrasle ta­belarno su prikazane LI stan­dardnom prospektu u po­glavlju: indikacije i tehnika snimanja. 
Bliže pojedinosti o gore na­vedenim podacima, posebne napomene na mogL1ce nuz­pojave i njihovoj profilaksi, individualne preosetliivosti, testiranju, u kasni joj dijagno­stici štitne žlezde sa izoto­pima joda, primeni u trLld­noci kao i o lecenju neže­ljenih pojava izazvanih kan­trasnim sredstvima sadrži naucni prospekt. 

Pakovanje: ampule od 
10 ml/am. Boce od 50 ml. 


GASTROGRAFIN 
Sastav: 100 ml Gastrografi­na sad rži 1 O g natri um-i 66 g methvlglucamindiatrizo­ata u vodenom rastvoru sa korigencijom L1kusa i sred­stvom za umrežavanie (sa­držina joda 370 mg/ml). 
Indikacije: prikaz želudac­no-crevnog trakta izmeaL1 ostalog kod SLlmnje na ste­nozu, kod akL1tnog krvare­nja. pretece perforacije, me­gakolona, gastrointestinal­nih fistula i tL1mora; i u kombinaciji sa barium-sulfa­tom. 
Kontraindikacije: preosetlji­vost na kontrastna sredstva 
koja sadrže joda. 
Nuzpoiave: pri upotrebi ci­stoC1 Gastrogra-fina bez do­datka barium-sulfata hiper­tonicni rastvor može izazva­ti pojave slicne prolivLI, ko­je brzo nestajL1, cim se cre­va potpL1no isprazne. Postojeci enteritis ili coli­tis može biti prolazno po­jacan. 
Napomena: strogo odreae­na indikacija kod dehidrira­nih pacijenata, odojcadi i 
male dece. 
Smetnje u sadržaju vode i elektrolita morajL1 pre pre­gleda biti regulisane. 
Doziranje i primena: oralna primena. Doziranje se vrši prema vrsti ispitivanja i sta­rosti pacijenta. Kod odra­slih i dece stari je od 1 O go­di na za snimanje stomaka daje se 60 ml, a za želudac­no-crevni trakt potrebno je i do 100 ml Gastrografina. Kod starijih i iscrpljenih pa­cijenata preporucuje se da­vanje u razreaenju sa vo­dom 1 : 1. Deci ispod 10 go­dina daje se uglavnom 15 do 30 ml Gastrografina, eventualno razblaženo vo­dom LI odnosu 1 : 1, kod odojcadi i male dece odnos je 1: 2. 
Rektalna primena: Za od­rasle Gastrografin se 3-4 pL1ta razblažuje s vodom (uglavnom je dovoljno oko 500 ml razblaženog rastvo­ra). Za decu preko 5 godina razblažuje se vodom 4-5 puta, za decu ispod 5 go­dina razblaženje u odnosu 
1 : 5. UpL1tstva za mogucno­sti kombinovanja sa barium­sulfatom i ranu dijagnozu perforacija ili anastomozne insuficijencije u esophagus­želudacno-crevnom traktu kao i dalje poiedinosti o Ga­strofinu sadrži naucni pro­spekt. 
Pakovanje: Boce od 100 ml. 


ALKALOID -SKOPJE 

r 7 
ONKOLOšKI INSTITUT U LJUBLJANI 
LAPAROSKOPIJA KAO POMOcNA METODA U RANOJ DIJAGNOSTICI I U KONTROLI MALIGNIH TUMORA I METASTAZA U TRBUšNOJ šUPLJINI 
Havlicek S., R. Poljanšek 
Sadržaj: Laparoskopije se sa novim aparaturama i hladnim svetlom sve više primenjuju u ginekologiji a narocita u onkološkoj ginekologiji. Za izvodenje laparoskopija u ginekologiji postaje izricite indikacije. U onkološkoj g1nekologiji sve se više upotrebljava dijagnosticka i opera­tivna laparoskopija. Sa dijangostickom laparoskopijom utvrdjujemo patološke pramene u trbušnoj šupljini, primarni operabilitet, stadijum malignornske bolesti a kod zracenih slucajeva regresivne pramene. Dija­gnosticka laparoskopija ima za cilj izradu terapeutskog plana malignom­ske bolesti što narocita važi za malignome jajnika. Kod operativnih laparoskopija mažemo sa punkcijam ili elektroekscizijom utvrditi ci­tološku ili histološku dijagnozu primarnih tumora i metastaza u tr­bušnoj šupljini. Second-look laparoskopije primenjivaju se nakon terapije i dalje usmeravaju terapeutske zahvate. Kontraindikacija za laparoskopiju ima sve manje. Komplikacije su izuzetne u koliko se pri­državaju svi uveti za izvodenje laparoskopije. 
UDK 618-006.04-079.89 

Deskriptori: ginekologija, malignomi, metastaze, diagnostika rana, gi­nekološke bolesti, laparoskopija 
Radio!. lugosl., 4; 551-556, 1976 

L J 
Uvod. -Prvu endoskopiju •izveo je kon drugog svetskog rata metoda laparo­Nitze u 1879 godini, kadaje pomocu re­skopije pocela se primenjivati sve više u flektisapja vanjske svetlosti izvršio pre­klinici. Tome su pomo'gla tehnicka dosti­gled mokracne bešike. Dvadeset godina gnuca optickih aparatura, automatsko iz­kasnije izneo je Kelling na kongresu leka­vodjenje pneumoperitoneja, osvetljenje ra u Hamburgu 1901 godine eksperimen­trbušne šupljine pomocu hladnog'.i;vetla i talni model pregleda trbušne šupljine pu­u savremenoj upotrebi narkoza za vreme tem celijoskopije. Za to vreme obavio je laparoskopije. svega dvaput celijoskopiju u klinickoj praksi. Zbog tehnickih nedostataka ta je Indikacije. -Indikacije za laparosko­metoda išla u zaborav. Tek nekol'iko godi­piju postavljaju, se danas na širem medi­na kasnije je .metodu 
Jacobaeus izradio cinskom podrucju. U Ametici i zapadnim koju je nazvao laparoskopijom. Kao ulaz­zemljama najviše se upotrebljava laparo­no mesto izabrao je umbilikus. skopija za izvocienje tubarnih sterilizaci­
Godine 1912 Jacobaeus izdao je svoju ja. Na našem institutu primena laparosko, monografiju o tehnici laparoskop•ije i mo­pije nakon drugog svetskog rata bila je žemo ga nazvati pocetnikom laparoskopi­rjedje izvodjena. Tek nakon godine 1970, je. U narednih nekoliko godina do prvog kad smo primili novu aparaturu za laparo­svetskog rata metoda endoskopije pola­skopiju indikacije su se sve više širile. Iz gano se širila na starom kontinentu pa i godine u godinu ima sve više slucajeva za izvan njega. U Evropi ispuhjavali su teh­laparoskopiju, tako da smo do kraja 1974 niku i aparature za laparoskopiju, dok su godine izvršili 540 laparoskopija. Laparo­u Americi širili metodu celijoskopije. Na-skopiju upotrebljavamo kod nas kod žena 
Havlicek S., R. Poljanšek 
160 
1',0 
120 
1 00 
80 
60 
40 
20 
o 

zbog primarnog ili sekundarnog sterilite­ta, zbog razvojnih anomalija genitala, cik­lusnih smetnji, vanmatericne trudnoce, endometrioze, TBC, bolova donje trbušne šupljine, kod nenormalnih il'i nejasnih pal­patornih ginekoloških nalaza. 
U drugu vecu grupu indikacija za lapa­roskopiju ubrajamo malignomske bolesti, od kojih je najveci broj slucajeva mali­gnom jajnika. U posljednje vreme mišlje­nja smo da se pre svakog operativnog za­hvata kod žena sa palpatornim tumorima u donjoj trbušnoj šupljini primeni laparo­skopija, kod koje možemo sa punkcijom ili elektroekscizijom utvrditi citološku i histološku narav tumoroznih promena. Kod postojecih klinickih sumnji na ma­lignom jajnika, laparoskopija mora da po­stane metoda preoperativnog zahvata. To isto važi i za klinicki dokazanu dijagnozu malignoma u donjoj trbušnoj šupljini. La­

l. Primarna i sekundarna steriliteta, raz­vojne anomalije unutrašnjih genitala, ciklus­ne smetnje, sterilizacija, 
2. 
Sumnja na vanmaternicnu trudnocu, 

3. 
Sumnja na endometriozu, 

4. 
Sumnja na TBC, 

5. 
Akutna stanja donje trbušne šupljine, 

6. 
Bolovi u donjoj trbušnoj šupljini kod normalnog ginekološkog nalaza, 

7. 
Kod nejasnih palpatornih ginekoloških nalaza, 

8. 
Diferencijalna dijagnoza adneksalnih tun1ora, 

9. 
Kod sumnje na malignom jajnika,: 


-stanje razširjenosti malignog proce­
sa, 
-histološka verifikacija, 
-operabilnost procesa. 
10. 
Kod sumnja na metastaze, 

11. 
»Second-look« laparoskopija nakon pri­


menjene terapije, 
12. 
Origo ignota kod malignih procesa 'i' a, 

13. 
Druge maligne bolesti. 


Tabela 1 a -Indikacije za laparoskopiju 

Laparoskopija l<ao pomocna metoda u ranoj dijagnostici i ... 
paroskopijom utvrdimo makroskopsko stanje raširenosti bolesti. Za vreme lapa­roskopije možemo aspirisati tecnost u tr­bušnoj šupljini koju za vreme laparosko­pije citološki pregledamo faznim postup­kom. 
Materija! za histološki pregled oduzima se putem elektrokoagulacije iz primarnih tumoroznih promena a isto tako iz vec po­stojecih metastatickih žarišta. Elektroeks­cizije ne pravimo iz metastaza na uskom il'i širokom crevu zbog mogucnosti nekro­za dubljih slojeva. Kod pocetnih maligno­ma jajnika možemo laparoskopijom utvr­diti primarni operabilitet koji izvedemo odmah nakon laparoskopije. 
Uputna dijagnoza  1970  1971  1972  1973  1974  
Tu. adneksa  10  20  17  24  18  
Sterilnost (prim., sek.)  4  27  14  8  8  
Ginek. status?  2  6  18  12  8  
E. U. gravid.  2  6  5  12  1  
Endometrioza  1  2  5  4  
Oligomenorrh., amenorrh.  
hypopl. ut. Turner? i. t. d.  6  15  15  17  
Ca ovarii (ascites)  
za dg. i plan terapije  6  10  14  22  36  
Ca ovarii  
stanje posle terapije  2  2  4  9  16  
Drugi malignomi  4  4  9  15  18  
Ca mamammae  
(meta hepatis ov.?)  3  3  6  12  11  
Ca Colli ut. po th.  1  1  3  2  6  
Ostalo  2  8  3  3  
Meta hepatis (scan.)  2  3  5  
Ca corporis (ascites)  1  2  5  
Ukupno  37  87  116  144  156  

Tabela 2 -Indikacije za laparoskopiju po uputnim dijagnozama 
Indikacije za laparoskopiju postoje i kod drugih primarnih malignoma organa trbušne šupljine za utvrdjivanje operabi­liteta i histološke dijagnoze. Kod postoje­cih sumnji na metastaziranje primarnih tumora u organe trbušne šupljine najbroj­niji su slucajevi kod ca mammae, za koje je poznato da cesto metastaziraju u jetra i jajnike. 
Posebno mesto u zadnje vreme zauzima »second-look« laparoskopija koju prime­njivamo nakon terapije. Njome utvrdju­jemo makroskopske pramene koje su us­ledile nakon terapije, pa tako usmerava­mo dalje teraputske zahvate kao što su operacije, ciljano zracenje ili citostatika. 
»Second-look« laparoskopije zahtevnije su od obicnih laparoskopija zbog promena koje nastupaju posle terapije, pa tako podležu u ruke rutiniranih laparoskopista. 
U trecu grupu uvršcavamo laparoskopi­je koje izvodimo kod vec dokazanih mali­gnoma ali nam primarni izvor nije poznat. Kod svih ostalih malignoma služimo se la­paroskopijom kada postoji klinicka sum­nja na metastaziranje u organe trbušne šuplj"ine. 
U pocetku imali smo sve više slucajeva nemalignih ginekoloških primera koja u posljednje vreme upadaju zbog primene laparoskopije i u drugim ginekološkim odeljenjima. Iz godine u godinu brojnije 

Havlicel, S., R. Poljanšek 
su laparoskopije kod karcinoma jajnika sa ili bez ascitesa. Kod tih slucajeva pti­menili smo laparoskopiju za makroskop­sko stanje primarnog malignoma i rašire­nosti po drugim organima, histološku di­jagnozu, primarni operabilitet primera i za izradu plana terapije. Neki od tih slu­cajeva ponovo su bili laparoskopirani. Cilj takvih laparoskopija bilo je upoznavanje promena nakon sprovedene terapije naro­cito nakon zracenja i dalje usmeravanje zapocetog lecenja. Broj laparoskopija stal­no raste i kod malignoma ostalih lokali­zacija. U zadnje vreme cesto laparoskopi­ramo kod ca mammae gde postoje sumnje na metastaze u jetri koje dobivamo pu­tem skeniranja jetre ili kod nesigurnih palpatornih ginekoloških nalaza pre ili po­sle sprovedene terapije. 
Istina je da još i danas dolazi više od 3/4 slucajeva malignoma jajnika prvi put na pretragu i lecenje u inoperabilnom sta­nju s ascitesom i metastazama po organi­ma trbušne šupljine pa i van nje. Nadamo se da ce se stanje promeniti onda, kada ce svako ginekološko odeljenje imati savre­menu aparaturu za laparoskopiju •i kada ce se u ginekološkim ordinacijama uz ne­jasan ginekološki nalaz narocito rizickih grupa pacijentica odrediti laparoskopija. J edino takvim nacinom možem o vec kod pocetnih slucajeva racunati i na bolju pro­gnozu pa i na izlecenje. 
Kontraindikacije. -Kontraindikacije za laparoskopiju u posljednje vreme ima sve manje. Vec primenjene laparatomije ili zracenje sa moguC'im postojanjem zara­slica u trbušnoj šupljini nemaju kontrain­dikacija vec pretstavljaiu donekle veci ri­ziko za laparoskopiju. U takvim slucajevi­ma sprovodimo laparoskopi_iu sa vecorn pažnjom kod insulfacije C02 (intraabdomi­nalni tlak mora da se krece izmedju 12 do 25 mm Hg), a za uvodjenje troakara izabe­remo najpogodnije mesto. 
Kod apsolutne koi1traindikac'ije za lapa­roskopiju uzimamo danas jedino slucaje­ve koje anestezisti nakon pretraga ozna-cuju kao inoperabilne. To su teške kardio­pulmonaln. insuficijencije, postinfarktno stanje i svi slucajevi kod kojih se zabra­njuje Trendelenburgov položaj. 
Komplikacije. -U današnje vreme u svetu dosta se diskutira o komplikacijama i smrtnim slucajevima kod laparoskopija. Stici do neke sistematicke obrade podata­ka o komplikacijama i uzrocima smrtnih slucajeva, Americko udruženje ginekologa laparoskopista (AAGL) izdalo je upitnik u koji se upisuju indikacije za laparoskopi­ju i nastale komplikacije kao što su krva­renja na velikim ž'ilama ili mezosalpinksu, elektricki traumatski ili drugi uzroci lezi­ja na crevu, komplikacije u vezi s aneste­zijom ·i druge komplikacije. 
l. Komplikacije kod insuflacije C02 -zracna embolija (punktirana vena) 
-emfizem (u preperitonealnom prosto­
ru i omentumu) 
2. 
Komplikacije zbog razlike tlaka izmedju trbušne i prsne šupljine, pritisak na v. kavo 

3. 
Komplikacije zbog perforacije sa: 


-Verres iglom 
-troakarom 
4. Komplikacije zbog kardio-pulmonalnih poremecaja 
S. Komplikacije zbog 'narkoza 
Tabela 3 -Komplikacije kod laparoskopija 
O smrtnim slucajevima dosta· se retko piše, ali je poznato da se smrtnost krece od 0,3 do 0,15 %o. 
Kod naših 540 laparoskopija imali smo tri smrtne slucajeve (0,6 o/oo). Jedna paci­jentica umrla je za vreme laparoskopije zbog srcanog aresta, a druge dve do 24 sata nakon laparoskopije kod koj'ih kod obdukcije nije bilo patološkog supstrata i tako trebamo da ubrojimo naša dva slu­caja medju nepoznate uzroke. 
Na kraju još jedanput moramo podvuci da je laparoskopija jedna od novijih do­stignuca u medicini pa ju zato trebamo sve više primenjivati narocito u onkolo­giji u cilju rane dijagnoze malignih •bole­

Laparoskopija l<ao pon1ocna n1etoda u ranoj clijagnostici i ... 
sti, jednostavne metode dobivanja materi­jala za histološku pretragu i za planiranje kao i usmeravanje terapije mal'ignih bo­lesti. 
Zakljucak. -Autori iznose kratak isto­riski razvoj endoskopije i laparoskopije. Laparoskopiju i kuldoskopiju poceli su primenjivati nakon drugog svetskog rata. Zbog tehnickih nedostataka aparature te dve metode primenjivale su se u ograni­cenim slucajevima. Od 1970 godine dalje laparoskopije se izvode na novoj aparaturi sa hladnim svetlom i drugim savremenim dostignucima medicinskih aparatura. Iz­nesene su indikacije i mogucnosti kompli­kacija kod laparoskopija. U toku cetiri godina napravljeno je bilo 540 laparosko­pija. Indikacije i broj izvodjenih laparo­skopija u stalnom je porastu. Razlog za to jeste u sve vecem primenjivanju opera­tivne laparoskopije, kod koje se sve cešce izvode punkcije cistickih tumora jajnika, elektroekscizije suspektnih 'i malignih pro­mena na trbušnim organima, elektro-pre­kidanje zaraslica i drugo. Autori iznose uputne dijagnoze kao indikacije za lapa­roskopije te njihovo brojcano ucestalost koja se kod nekih uputnih dijagnoza sve više upotrebljava. Za ranu dijagnostiku malignih tumora jajnika i jajevoda po­trebna je rana upotreba laparoskopije kod svih nesigurnih ginekoloških palpatornih pretraga. Laparoskopija je savremena je­dnostavna metoda i kod vecih ginekološ­
kih tumora s ascitom koja se sve više pri­menjuje umesto operativnih postavljanja dijagnoze kod 'inoperabilnih slucajeva. Sa laparoskopijom postavlja se stupanj ma­lignih oboljenja, Ji.istološki tip putem odu­zimanja materijala i izradu plana terapije kod malignih slucajeva. Nako;1 terapije s operacijom, zracenjem ili u kombinaciji obadve metode pravimo ponovo laparo­skopije u cilju kontrole zapocetog lecenja. Laparoskopije mogu se u toku terapije malign•ih oboljenja cešce primenjivati za utvrdjivanje uspešne terapije. Sve veca 
primena ove metode postoji kod sumnji na metastaziranje u organe trbušne šuplji­ne, narocito kod tumora koji cesto meta­staziraju u organe trbušne šupljine. 
Summary 
LAPAROSCOPY: A METHOD FOR DIAGNOSIS AND CONTROL OF ABDOMINAL MALIGNANT TUMORS 
In gynecologic oncology laparoscopy is used more frequently as in the past, since new equipment and the use of cool light have greatly improved the applicability of this rne­thod. The use of laparoscopy is in gynecolo­gic oncology for diagnostic purposes as well as a procedure suitable for following the effect of different agents, like cherno and/or racliotherapy. When used for cliagnostic pur­poses, laparoscopy is giving usefull ilnforrna­tion about the extension of the disease, thus making possible a rationale therapeutic ap­proach. At lapa110scopy the extension of the disease can be evaluated and operability as­sesecl. Such evaluation is particularely im­portant in cases with ovarian carcinoma. The clregree of regression after therapy may be evaluatecl at seconcl-look laparoscopy. Biopsy specirnen can be obtained ancl citological punction macle cluring laparoscopy. At pre­sent, few contraindications are known, and, when the necessary precautions are observecl the complications can be completely exclu­decl. 
Literatura 
l. Anteby S. O., J. G. Schenker, W. Z. Polishuk: Laparoscopy as a Primary Proce­dure in the Diagnosis of Ovarian Dysfuncti­on. Encloscopy 6, 182-186, 1974. 
2. 
Bailer P., R. Rauskolb: Gynakologische Laparoskopie. Geburtsh. u. Frauenheilk., 35, 747-753, 1975. 

3. 
Carol W., W. Bi:ihm: Zur Stellung und Bedeutung der gynakologischen Laparosko­pie. Zbl. Gynak. 97, 494-502, 1975. 

4. 
Geier G., H. Kraus, R. Schumann: Die Punktionszytologie in der Diagnostik von Ovarialturnoren. Geburtsh. u. Frauenheilk. 35, 48-54, 1975. 

5. 
Endoskopija v ginekologiji. Suplement ginek. sekcije, Trbovlje 1971. 

6. 
Frangenheim H.: Laparoskopie uncl die Kulcloskopie in cler Gynakologie. Georg Thi­eme Verlag, Stuttgart, 1971. 



Havlicek S., R. Poljanšek 
7. 
Havlicek S.: Neuer Gewindetrokar fi.ir die operative Laparoskopie. Endoscopy 4, 153-154, 1972. 

8. 
Hirsch H. A.: Laparoskopie und Steri­lisation. Gynakologe 7, 157-165, 1974. 


9. Kleisal H. P., F. Christ, F. Eberlain: Bericht i.iber 700 Laparoskopien in der gyna­kologischen Diagnostik. Geburtsh. u. Frauen­heilk. 35, 354-359, 1975. 
10. Paldi E., I. Timor-Tritsch, H. Abramo­vici, B. A. Peretz: Operative Culdoscopy. Brit. J. Obst. Gynec. 82, 318-320, 1975. 
11. Semm K.: Die Laparoskopie in der Gynakologie. Geburtsch. u. Frauenheilk. 11, 1029, 1967. 
Adresa autora: Doc. dr. Stojan Havlicek, Onkološki inštitut, 61105 Ljubljana, p. p. 17. 
r 7 
RADIOLOšKI INSTITUT MEDICINSKOG FAKULTETA U BEOGRADU 


ELEKTRONSKA TERAPIJA SUPRAKLAVIKULARNIH METASTAZA KOD GINEKOLOŠKIH MALIGNOMA 
Parunovic M., P. Trbojevic, M. Todorovic, K. Milcic 
Sadržaj: Poznato je da malignomi ginekoloških lokalizacija mogu da daju udaljene metastaze u predeo leve supraklavikularne jame. Uda­ljene metastaze kod ovih malignoma se retko srecu, a veoma retke su u levom supraklavikularnom predelu. Autori su od 1970 do 1975 godine tretirali elektronskom terapijom 15 pacijentkinja sa ovim nacinom rasprostiranja malignoma. Iznose se metode zracenja elektronskim sno­povima sa osvrtom ,na njene prednosti nad ostalim tehnikama kao i rani i trajniji efekti. Pored toga autori razmatraju kako ovaj nacin širenjautice na prognozu osnovnog oboljenja. 
UDK 618-006.04:616-033.2:615.849.5 

Deskriptori: radioterapija, elektroni, metastaza, karcinom, ginekologija 
Radiol. lugosl., 4; 557-559, 1976 
L 
Uvod. -Malignomi ginekoloških loka­lizacija zauzimaju veoma znacajno mesto ni.edju oboljenjima koja spadaju u domen radioterapije. Tome, i izmedju ostalog, do­prinosi relativno visoki procenat izlecenja 
. kod bolesnica, ne samo u ramm stadi­jumima, vec i u uznapredovalim slucaje­vima, kada nijedna druga metoda lecenja ne može biti radikalna. 
Visoka kurabilnost se može pripisati u prvom redu biološkim karakteristikama, da imaju tendenciju lokalnog rasta u ma­loj karlici, sa postepenim širenjem i kas­nem invazijam okolnih organa, kao i iz­vanredno retkom pojavom udaljenih me­tastaza. Doprinos visokem procentu izle­cenja je i uvodjenje novih »afterloading« tehnika u brahiterapiji sa gama emiterima i primena supervoltažnih mašina teleko­balta i betatrona sa spoljnim izvorima. Ranijih decenija, kod neuspele steriliza­cije malignih procesa u maloj karlici, bo­lesnice su pretežno umirale od toksemija, 
J 
peritonitisa, pijelonefritisa, uremija i he­moragija, što je sve bila posledica lokal­nog infiltrativnog rasta tumora. 
Udaljene metastaze smo pretežno nala­zili na kontrolnim pregledima koji se pe­riodicno vrše, a po završenoj radiološkoj zracnoj terapiji. želimo da napomenemo, da smo uz ginekološke preglede na kon­trolama, vršili obavezno samo radioskopi­je ili radiografije pluca, a drugi organi su dijagnosticki obradjivani jedino u sluca­jevima pojava simptoma koji bi govorili za nastanak udaljenih metastaza. Sa ova­kvim sistemom kontrolnih pregleda uspeli smo utvrditi pojavu udaljenih metastaza u predeo supraklavikularnih jama u 15 bo­lesnica. 
Izuzetna retkost pojave udaljenih meta­staza kako drugih lokalizacija: pluca, uda­ljene limfogene metastaze, koštani sistem, jetra, centralni nervni sistem, tako i po­sebno u supraklavikularnim .iamama, pri­
kazana je na tabelama br. 1 i 2: 

558 Parunovic M., P. Trbojevic, M. Todorovic, K. Milcic 
Broj Udaljene 
Procenat 
lecenih. metastaze 
1851 58 3,13 % 

Tabela 1 -Bolesnice lecene na Radiološkom institutu u Beogradu u petogodišnjem perio­du od 1961 do 1965 godine 
Lokalizacija metastaza  Broj  Procenat:  
Pluca Uclaljene metastaze limfogene Koštani sistem  31 13 12  53,4% 22,4 % 20,7%  
Jetra Centralni nervni sistem  l 1  1,7% 1,7 %  

Tabela 2 -Udaljene metastaze dijagnosti­kovane na Radiološkom institutu u petogo­dišnjem periodu od 1961 do 1965 godine 
Danas, zbog sve veceg broj preživelih bolesnica posle radikalnih lecenja gineko­
loških malignoma možema ocekivati vecu frekvenciju bolesnica ginekoloških mali­gnoma sa udaljenim metastazama, za koje treba kadkada vreme i od više godina da bi postale klinicki manifestne. 
Mi smo sa elektronskom terapijam za­poceli avgusta 1970 godine sa Siemens­-ovim betatronom od 42 MeV-a. Prame­nom energije koju je moguce podešavati od 5 do 42 MeV-a, možemo da postignemo željeni dubinski efekat. Mi smo pri zrace­nju supraklavikularnih metastaza, zavisno od velicine sekundarnog depozita i dubine tkiva, koju je karcinomsko tkivo infiltri­salo, primenjivali energije od 12 do 15 MeV-a, tubusi 8 X 10 do 8 X 12 cm., do­ze ranga 5000 rada u 4 do 5 nedelje. Pri torne se nehomogenost krece do 90 % od maksimalne doze koja je kod elektronske terapije skoro na površini kože, tako da su kožne reakcije znatno izraženije nego pri fotonskom supervoltažnom zracenju. Lokalno nekrobioticno dejstvo na kancer­sko tkivo praceno je manje više izraženom reakcijam okolne kože sa cešce suvom ne­go vlažnom deskvamacijom i ljušcenjem u vidu lamela, kao i postiradijacionom ja­kom pigmentacijom koja se obicno u toku narednih meseci smanjuje. 
Ova lokalizacija je veoma pogodna za tretiranje elektromagnetskim snopovima zbog veoma povoljne izodozne distribuci­je, za razliku od zracenja sa telekobaltom iz jednog direktnog polja gde je izodozna distribucija daleko nepovoljnija. Zrace­njem sa telekobaltom postižemo manju koncentraciju zracne energije u tumor­skom tkivu uz vece opterecenje dublje po­loženih anatomskih struktura. 
Od 1970 do 1975 godine zracili smo su­praklavikularne metastaze u 15 bolesnica elektronskom terapijom. 
Pošto još ne možemo da damo procente petogodišnjeg preživljavanja ni dugotraj­ne rezultate ove vrste radioterapije, ogra­nicavamo se da iznesemo neposredne re­zultate posle završetka zracenja, pa smo sve slucajeve podelili na one koji su dobro reagovali, delimicno reagovali (smanjenje tumora, ali bez potpune regresije) i one koji nisu reagovali. 
Dobro Delimicno Nisu reagovale reagovale reagovale, 
10 3 2 

Tabela 3 -Neposredni efekti elektronske terapije supraklavikularnih metastaza 
Interesovao nas je vremenski period u kome se najcešce javljaj u supraklaviku­larne metastaze u odnosu na završetak le­cenja osnovnog oboljenja. 
ui "d "d 
Q) 
o-E o o 
bi) bO 
s r"') 
..§ 8 N ..... N r"') 
'-O 
o 
, H 0 
s oo uio o ,.>;­
o 

+-Q) P, s "d "d Q) "d 'd Q) "d 
<I) H ro . HQ 
..... ..... 

H ;> CI) i-J t-s N il-< bO 
1 2 1 2 4 5 

Tabela 4 -Vreme javljanja limfogenih me­tastaza u supraklavikularnim jamama 
Na našem materijalu javljale su se me­tastaze kasnije, najcešce posle dve, tri i više godina, a samo u jednom slucaju isto­vremeno sa osnovnim oboljenjem. 
Elektronska terapija supraklavikularnih n1etastaza ... 
Za 7 pacijentkinja imamo podatke da su umrle u roku od jednog meseca do dve godine po završenoj terapiji, od njih je jedna pacijentkinja živela 8 godina bez lo­kalnog recidiva, a umrla jednu godinu po pojavi supraklavikularne metastaze. Jedna pacijentkinja ima recidiv osnovnog obo­ljenja i meta u supraklavikularnoj jami, dve pacijentkinje nemaju znakova obolje­nja ali svega dva do tri meseca po završe­noj terapiji supraklavikularnih metastaza. Za cetiri pacijentkinje nemarno podataka, a svega jedna živi pet godina posle zrace­nja supraklavikularne regije, a deset go­dina posle zracenja karcinoma vaginalne porcije. 
Zakljucak. -Betatronska elektronska terapija je našla svoju primenu i kod gi­nekoloških mal'ignoma koji daju udaljene metastaze u predeo supraklavikularnih ja­ma. I, pored dobre neposredne reakcije na elektronsku terapiju, pojava supraklaviku­larnih metastaza je i pored urednog gine­kološkog nalaza, loš prognosticki znak koji ukazuje na fatalni završetak. 
Summary 

ELECTRON THERAPY OF SUPRACLAVICULAR METASTASES FROM GYNECOLOGIC MALIGNANT TUMORS 
The spread of tumors originating from the female reproductive system is usually con­fined to the local adjacent structure. Distant metastases occur rarely. However, in a small number of cases distant lymph nodes meta­stases may appear for instance in the left supraclavicular fossa. At the Institute of Ra­diology in Belgrade, during the period of five years, 15 cases with supraclavicular metasta­ses were treated. Electron beam therapy was applied in 4 do 5 weeks. The early results we­re encouraging, since in 10 out of 15 patients a complete disappearance was observed in 3 cases a partial regression was induced, le­aving only two cases which have not respon­ded to electron beam therapy. 
Literatur a 

l. Ackerman L. V., J. A. del Regato: Can­cer, str. 86-103, C. V. Mosby, Saint Louis, 1962. 
2. Baclesse F., M. A. Dolfus: J. Radiol. 

Electrol., 39, 832-840, 1958. 
3. Jankovic I., M. Parunovic, P. Trbojevic: 

Elektronska terapija karcinoma kože, Zbor. rad. V. Intersekcijskog sastanka radiologa Srbije, Bosne i Hercegovine, Makedonije i Vojvodine, Novi Sad, 1973, str. 151-154. 
4. Merkaš Z., S. J ovanovic, M. Parunovic: Pojava udaljenih metastaza kod karcinoma grlica materice. Zbor. rad. Congresyl. Natio­nal, Bucuresti, 1969, str. 20. 
Adresa autora: Prim. Dr. Milutin Paruno­vic, Radiološki institut, Pasterova 14, 11000 Beograd. 




Joduron® u-s 
dijodni kontrast u vodenem rastvoru za histero-salpin­gografiju i uretrografiju 


Propyliodon-Cilag® 
vodena suspenzija za bronho­grafiju i prikazivanje šupljina 


CILAG-CHEMIE AG 
CH -8201 Schaffhausen / švicarska 
© CILAG-CHEMIE 1977 

Zastupništvo za Jugoslaviju: 
AGROPROGRES, Ljubljana, Gradišce 18 AGROPROGRES, Beograd, Narodnog Fronta 72 
r 7 
RADIOLOšKI INSTITUT MEDICINSKOG FAKULTETA U BEOGRADU BEOGRAD 
UTICAJ KOšTANOG SISTEMA MANDIBULE NA PLANIRANJE ELEKTRONSKE ZRAcNE TERAPIJE MALIGNOMA USNE šUPLJINE 
Andric S., P. Trbojevic, I. Jankovic, M. Todorovic, V. Vujnic 
Rezime: Malignom ustne šupljine je cesto indikaciono podrucje za te­rapiju elektronima i obzirom na nehmogenost predela autori su se zainteresovali za uticaj koštane strukture mandibule na raspored doze zracenja. Vršena su merenja dubinske doze elektronima 25 MeV-a sa Siemens-mikro jonizacionom komorom i prepariranom mandibulom u vodenom fantomu, na osnovu kojih je odredjen korekcioni faktor za prisustvo kosti u zracnom polju. Dobijeni rezultati pokazuju da kod ovih dimenzija kosti korekcije koje bi trebalo izvršiti nisu od bitnog uticaja na planiranje zracne terapije. 
UDK 616.31-006.04:615.849.5:616.716.4 

Deskriptori: malignomi usne šupljine, radioterapija elektronima, uticaj 
nehomogenosti 

Radiol. lugosl., 4; 561-564, 1976 

Uvod. -Planiranje elektronske zracne terap'ije bazira na poznavanju izodozne raspodele i dubinskih doza cije se ekspe­rimentalno odredjivanje obicno vrši u fan­tomima jedinicne gustine, pravilnog volu­mena i homogenog sastava. 
Rezultati takvih merenja primenjuju se u radioterapiji gde površina ulaznog po­lja (1) i sastav zracnog volumena nisu u potpunosti homogeni, pa je potrebno uzeti u obzir uticaj nehomogenosti anatomske prirode na raspodelu doze unutar tkiva. 
Visokoenergetski elektroni pri prolasku kroz materiju gube energiju preko niza elasticnih i neelasticnih sudara putem jo­nizacije, elasticnog rasipanja, zakocnog zracenja i sekundarnih elektrona. Primar­ni nacin interakcije elektrona zavisi od energije elektrona, atomskog broja, deb­ljine i elektronske gustine materijala kroz koji prolaze. Sumarni gubitak energije ukljucuje sva cetiri procesa i prikazuje se preko dubinskih doza koje, kao prvi indi-
J 

kator raspodele doze unutar tkiva, pred­stavljaju najvažniju karakteristiku zrac­nog snopa u radioterapiji. (6). 
Promenom atomskog broja materijala, kroz koji elektroni prolaze, dubinska doza menja svoj položaj ali ne i oblik, pa je, u okviru atomskih brojeva od interesa za medicinu, moguce izvršiti transformacije dubinskih doza. 
Kada elektroni, pri prolasku kroz osnov­ni medijum, naidju na prepreku vece gu­stine dolaz•i do promene energetske raspo­dele unutar medijuma što se odražava na odgovarajucem pomeranju dubinskih do­za. Prilikom sudara elektrona sa cestica­ma vece gustine dolazi do povecanog ra­sipanja unutar prepreke (veci ugao rasi­panja kod nižih energija elektrona i veceg atomskog broja materijala prepreke), od­nosno povecane kumulacije energije, tako da prepreka deluje kao zaštitni zid za me­dijum iza nje. (3) 
Andric S., P. Trbojevic, I. Jankovic, M. Todorovic, V. Vujnic 
Predložene su jednostavne metode za klasifikaciju i korekciju mogucih tipova prepreka koje se javljaju u radioterapiji. U slucaju da je prepreka celom dužinom ukljucena u zracno polje predlaže se ko­rekcija izodoznih linija koja ce zavisiti od oblika, položaja i dimenzije prepreke. U slucaju da je prepreka samo delimicno ukljucena u zracno polje, na ivicama pre­preke je naroci to izraženo rasipanje, treba uzeti u obzir i korekciju za divergenciju zracnog snopa, uz poznavanje ugla rasi­panja, prema Harder-ovoj jednacini. (9) 
Problem uticaja koštanih struktura na raspored doze u tkivu bio je cesto tema istraživanja mnogih autora i opšte je pri­hvacen princip uvodjenja korekcionog faktora na osnovu merenja dubinskih do­za u nehomogenoj sredini, koji odgovara odnosu elektronskih gustina za kost i me­ko tkivo. U vecini slucajeva koristi se fak­tor 1,6 koji je predložio Laughlin (debljina kompaktne kosti od 1 cm odgovara deblji­ni mekog tkiva od 1,6 cm), mada faktori koje su predložili i drugi autori ne poka­zuju velika odstupanja (Pohlit 1,5; Wright 1,65). Uveden je i korekcioni faktor za os­tale tipove nehomogenosti (pluca, vazduš­ne šupljine) pod skracenim nazivom 
A. E. T. (apsorption equivalence thick­ness). (4) 
Vršeci merenja dubinske doze sa kom­paktnom kosti mandibule Wright i sar. 
(11) su predložili jednostavan nacin prime­ne korekcionog faktora na izracunavanje efektivne dubine tumora ED (cm). 
ED= D + [(f-1) X d] ... 1 
D (cm) je dubina tumora, a d (cm) deb­ljina kosti u zracnom polju. Kad se uzme u obzir inverzna kvadratna korekcija mo­že se naci efektivna dubinska doza 
(FKD + ED)2 
% DDcr. = '-0/o DDED X ... 2 
(FKD + D)2 
sa kojom treba vršiti obracun <late doze na tumor. (2) 
Material i metode rada. -Malignom usne šupljine je relativno cesto indikaci­ono podrucje za terapiju visokoenerget­skim elektronima. Da bi ispitali uticaj ko­štanog sistema mandibule na raspored do­ze zracenja, na osnovu teoretskih izlaga­nja, odlucili smo se da izvršimo merenje dubinske doze najcešce korišcene energije kod ove lokalizacije i eksperimentalno od­redimo korekcioni faktor. 
Za radioterapijsku mašinu tipa beta­tron eksperimentalno merenje dubinskih doza predstavlja osnovu energetske kali­bracije, a prema medjunarodnim prepo­rukama svaka mašina treba da ima sop­stvene podatke merenja (10). 
Merenje dubinskih doza vršili smo sa S-iemens-mikrojonizacionom komorom u slicnosti apsorpcije i rasipanja sa nekim tkivom i mogucnosti imitiranja nehomo­gene sredine. Da bi imitirali anatomske nehomogenosti koristili smo prepariranu kost mandibule (specificna težina 1,55 grama/cm3, debljina u rnerenom pravcu 0,8 cm), koju srno postavljali u specijalni držac vodenog fantoma, ispred jonizaci­one komore, u položaj maksimuma dubin­ske doze. Merenja su vršena za energiju elektrona 25 MeV-a velicinu polja 8 X 12 centimetara i FKD-100 cm. 
Rezultati i diskusija. -Na slici 1 prika­zane su eksperimentalno dobijene dubin­ske doze tako što kriva u sredini pred­stavlja dubinsku dozu merenu samo u vo­di a kriva sa leve strane dubinsku dozu merenu iza kosti. Obzirom da se energija elektrona bira tako da je tumor obuhva­cen bar 80 % dubinskom dozom obratili smo pažnju na taj deo krive i konstatovali pomeranje dubinske doze od 0,5 cm za debljinu kosti 0,8 cm što odgovara korek­cionom faktom 1,625 (Slika 1). 
Ako korekcioni faktor, koji se odnosi samo na centralni deo snopa, primenimo na izodoznu raspodelu predela usne šup­ljine možemo uociti pomeranje izodoznih linija koje, u ovom slucaju, nije od pre­sudnog znacaja (isprekidana linija) (Sli­ka 2). 

Uticaj koštanog sistema mandibule na planiranje elelctronske ... 
• 25MtV,8x12cmfKD-100cm 

': 1 VO'Z d. Š•Jplj, 
100 
• kost 
90 
9:) 
70 
o 
o 
o 

X 
50 
C 
n 
, 
u 
,,_ ,o 
JO 
20 
10 
s ' 8 10 12 16 
d/cm/vod• 

Slika br. 1 -Dubinske doze merene u vode­
nom fantomu za 25 MeV 

Da bi potkrepili ovaj zakljucak, a pošto nismo bili u mogucnosti da vršimo mere­nj a u pravom anatomskom fantomu koja bi verovatno bila preciznija, pokušali smo da postignemo prikaz anatomske nepra­vilnosti ispitivanog podrucja merenjem dubinske doze iza vazdušne šupljine koja je postavljena u vodeni fantom pomocu kiveta od polistirola (debljina vazdušnog sloja 1,8 cm). Kriva sa desne strane na sli­ci 1 je rezultat ovog merenja, i može se uociti pomeranje dubinske doze u suprot­nom smeru a to predstavlja izvesnu kom­penzaciju efekta kosti. 
I pored toga što se pomeranja dubin­skih doza kod ove lokalizacije mogu za­nemariti sa klinickog aspekta istaknuta je cinjenica da postoje promene u zracnom snopu pod uticajem nehomogenosti koju ne treba prevideti, narocito kod vecih di­menzija nehomogenosti, u smislu primene 
a• 
8x12cm 251'-ieV 100cm 


Slika br. 2 -Izodozna raspodela predela 
usne šupljine 

korekcionog faktora na izracunavanje tu­morske doze. 
U našem slucaju, za tumor na dubini 6 cm prema dubinskoj dozi u jedinicnom medij umu racunali bi sa % DD -90 % ali obzirom na prisutnu kost efektivna du­bina bi bila prema (1) 
ED= 6 + [(1,625 -1) X 0,8] = 6,5 cm % DDED = 87,5 % pa uzevši u obzir inver­znu kvadratnu korekciju prema (2) 
(100 + 6,5)2 

% DDcf• = 87,5 X 2 = 88,3 % 
(10_0 _+_6)__ 

Razlika izmed ju % DDer. i % DD od 1,7 % predstavlja povecanje doze unutar kosti i smatra se da kod vecih debljina kosti ne prelazi 8 % (5). 
Zakljucak. -Merenjem dubinskih doza u nehomogenoj sredini ustanovili smo da postaje promene zracnog snopa koje uka­zuju na potrebu korekcije. 
Andric s., P. Trbojevic, I. Jankovic, M. Todorovic, v. Vujnic 
Eksperimentalno odredjen korekcioni faktor 1,625 je u dobroj saglasnosti sa li­teraturnim podatcima. 
Korekcije koje bi trebalo izvršiti u pri­kazanom slucaju nisu od bitnog uticaja na planiranje elektronske zracne terapije kod malignoma usne šupljine, obz•irom na di­menzije kosti, ali ih ne treba i zanemariti. 
Prilikom planiranja elektronske zracne terapije ukoliko se u zracnom volumenu nalaze kosti moraju biti poznate njihove dimenzije i tacna lokalizacija da bi bila omogucena pravilna primena korekcionog faktom. 
Korekcije ne treba prevideti narocito kod dublje lokalizovanih koštanih struk­tura koje se nalaze na silaznom delu du­binske doze. Još 1957. godine Haas i Sand­berg (8) ispitujuci ovaj problem u zakljuc­ku su rekli: »Zanemarivanje tih nekoliko milimetara može biti fatalno za pacijenta tretiranog visokoenergetskim elektronima, jer dubinska doza na kriticnim dubinama rapidno opada.« 
Summary 

INFLUENCE OF THE MANDIBLE BONE SYSTEM ON ELECTRON BEAM THERAPY PLANNING IN MALIGNANT TUMORS OF 
THE ORAL CA VITY 

Electron beam therapy is often indicated in the treatment of malignant tumors of the oral cavity. Since the treatment volume is composed by different tissues the resulting dose distribution may be inhomogenous. The­refore the authors studied the influence of the mandibular bone structure on the distri­bution of depth dose. Electrons with 25 MeV energy were used and the dose was measu­red with a Siemens rnicro ionisation charn­ber. The dose was rneasured in the mandible bone in a water phantom. Based on the ob­tained data correction factors were calcula­ted. It was found that the dimensions of mandible bone structure does not influence significantly the dose distribution, since cor­rections which should be done are not in­fluencing essentially the treatment planning and dose distribution. 
Literatura 
l. Andric S., I. Jankovic, V. Vujnic, P. 
Trbojevic: Oštrina elektronskog zracnog sno­pa u odnosu na energiju i velicinu polja kod betatrona 42 MeV. Zbornik radova, VII. In­tersekcijski sastanak radiologa, Dojran 1975, 445. 
2. 
Boone M. L. M., P .R. Almond, A. E. Wright: High energy electron perturbations in regions of tissue heterogenity .. High ener­gy radiation therapy dosimetry. New York, 1969, 228. 

3. 
Brenner M., P. Karjalainen, A. Rytila, 


H. Jungar: The effect of inhomogenities on dose disributions of high energy electrons. High energy radiation therapy dosimetry. New York, 1919, 233. 
4. 
Laughlin J. S.: Inhomogeneous treat­ment planning. Symposium of high energy electrons. Montreux, 1965, 262. 

5. 
Laughlin J. S.: Depth dose data in in­homogeneous rnedia. Symposium of high energy electrons. Montreux, 1965, 108. 

6. 
Loevinger R.: Interaction of fast elec­trons with matter. Effective density. Sympho­sium of high energy electrons. Montreux, 1965, 16. 

7. 
Netterland O.: Isodose measurements in inhomogeneous matter. Symposium of high energy electrons. Montreux, 1965, 116. 

8. 
Ovadia J.: Treatment plans in homoge­neous tissue using electrons of 15 to 37 MeV. High energy radiation therapy dosimetry. New York, 1969. 

9. 
Pohlit W.: Calculated and measured do­se distribution in inhomogeneous materials and in patients. High energy radiation the­rapy dosimetry. New York, 1969, 189. 

10. 
S. C. R. A. D. (The Sub-Commite on radiation Dosimetry): Protocol for the dosi­metry of high energy electrons. Phys. Med. Biol. Vol. 11, No-4, 1966, 505. 


l. Wright A., P. R. Almond, M. L. M. Boone: The physical energy electron therapy. Fron­tiers of radiation therapy and oncology. San Francisco, 1968, 18. 
Adresa: Mr. Andric Svetlana. 11000 Beo­grad, Radiološki institut, Pasterova 14. 

ONKOLOšKI INšTITUT LJUBLJANA 

CHEMOTHERAPY WITH SYNCHRONIZATION IN ADVANCED CANCER OF THE HEAD AND NECK''' 
Auersperg M., E. šoba, M. Erjavec, M. Us-Krašovec, M. Jenko 
Sažetak: 66 bolesnika s lokalno uznapredovalim karcinomom u podruc_iu glave i vrata bili su lijeceni uz radioterapijske i/ili kirurške metode i intravenozno apliciranim Methotrexatom, Bleomycinom i Adriamyci­nom po razlicitim shemama nakon Vinblastina, koji je bio apliciran s ciliem, da sinhronizira populaciju tumorskih celija. Akumulacija 99111-Tc Bleomycina u tumoru bila je indeks sinhronizacije. Rezultati opisanog terapijskog postupka bili su usporedjivani s rezultatima 83 bolesnika, od kojih je 38 bilo lijeceno samo zracenjem, a 45 dodatno _ie primilo još i intraarterijsku kemoterapiju. Regresija tumora i preživjece bilo je vece u grupi s kemoterapijam. Sama. regresija tumora (a ne i preživjece) bila je izrazitija kod intraarteriiske nego Ji kod intravenozne kemoterapije, te bolja uz sinhronizaciju. Lijecenje je bilo uspešnije kada je kemoterapija bazirala na individualnim, nego li na kumulativnim krivama akumulacije 99m-Tc Bleomycina. 
UDK 616-006.6.611.91/.93 :615.849 + 615.28 
Deskriptori: karcinom glave, karcinom vrata, radioterapija, kemotera­pija, sinhronizacija 
Radiol. lugosl., 4; 565-573, 1976 

L J 
Introduction. -In spite of technical netics (11). Most chemotherapeutics are advances in the surgery and radiation the­cell-cycle or phase specific, i. e. they act rapy of locally advanced cancer of the only on the cells which devide or are in head and neck the results remain poor. a certain phase of the mitotic cycle at the Fletcher had 60 % local failures in T4 tu­tirne. The effect of the chemoterapeutic is mors of the tongue and 79 % failures in thus limited by the fact that the cells of those of the floor of the rnouth (7). Wang a tumor are in different phases of the had 10 % 3-year survival in Ti turnors of 
CELL CYCLE and CYCLE DEPENDENT DRUGS 
the oral cavity and 12 % survival in those 
A!>RIA 
of the oropharynx (14). 
V[LB[? 
Surgery for cancer •in these regions is often rnutilant and therefore not always acceptable. Advanced age, poor general he­alth, lack of cooperation (chronic alcoho­lics) are further limiting factors. 
Cornbination of radiation with chemo­therapy results rnainly in better tumor re­gresssion (6, 8), improvernent of survival has been shown in tumors of the oral ca­vity (9) combining 5-Fluorouracil with ra­diation (6, 8). 
Some clinical trials have been conduc­ted lately with attempts to schedule the Fig. 1 -The phases of the cell cycle where 

chemotherapy on the base of cellular ki-cytotoxic drugs exert their effects 


,·, Supported by the Research Fundation of Republic Slovenia (Contract No. M-302/562-75). 
w 
Auersperg M., E. šoba, M. Erjavec, M. Us-Krašovec, M. Jenko 
cycle at any given time and a phase-spee'i­fic agent can only affect a fraction of the cell population. Moreover, only a small fraction of the cell population is under­going the cyclic changes, the rest are »dor­mant, and out of reach of chemotherapy. (Fig. 1) 
Synchronization of tumor cell popula­tion is defined as »passage of larger than average portion of cells simultaneously through various cell phases« (11). If this could be achieved, a phase specific drug might affect a larger number of cells and the results of chemotherapy might conce­ivably be improved. 


1 NTRAARTERIAL ADMINISTRATION 

A synchnonizing agent should be able to cause a phase-specific cell-cycle block as well as rapid release of the cells from the block. The tumor treated should have a large proportion of cycling cells. The syn­chronization is brought about by either blocking or destroying selectively the tu­mor cells, within a phase or by recruiting »dormant« cells into the cycle. Vincristine(1, 10), Methotrexate (10), 5-FU (1), Bleo­mycin (5) have been used as synchronizingagents in recent clinical trials.
The aim of this study was to improve the results of chemotherapy in some ad­vanced tumors of the head and neck by 

INTRAVEHOUS ADMINI STRATI ON 
oo 
o 

vi160 o:: 
o 
:::::, 
1-140 
z 
LU 
.120 
o... :::::, 
o 
::1100 
CD 
. 
u
­
LU 
80 

> 
_J 

o 2040 60 80 O 20 40 

HOURS AFTER VINBLASTINE 
Fig. 2 -Cumulative curve of 99m-Tc Bleomycin uptake in tumors (intra-arterial -20 mea­surements on 6 patients, intravenous 12 measurements on 4 patients). The absolute values of measurements are normalised to the uptake of Tc-Bleo in tumors before the infusion 
of Vinblastine 
Chemotherapy with synchronization in advanced cancer ... 
introducing new combination of cytotoxic drugs while attempting to synchronize the tumor cell population. 
Methods and material. -S u r g e r y : 
Cryosurgery was used in 10 patients when the tumor became resistant to chemothe­ray. Radia ti on t h era p y : Cobalt 60 teletherapy was used with split-dose te­chnique, the tumor dosis being about 7600 rads in 10 weeks in most patients. Details published elsewhere (4). C h e m o t h e ­r a p y : when app:tied intra-arterially, the temporal artery was used, the infusion was continuous through 24 hours, gravity was used to counteract the blood pressure. SP-I, Methotrexate, Bleomycin were used as monochemotherapy or in combination of two drugs. Recently, Vinblastine (Vel­be), Methotrexate (MTX) and Bleomycin (Bleo) were u s e d i n c o m b i n a t i ­on: -Velbe with the aim of synchroniz­ing the tumor cell population (2). When 



CHEMOTHERAPEUTIC SCHEDULE 
THE INSTITUTE OF ONCOLOGV -LJUBLJANA 1974-1976 
applied intravenously, Velbe, MTX and Bleomycin or Velbe, Adriamycin (Adria) and Bleo were used as shown on Fig. 3. The schedules were based either on cu­mulative or individual 99m Tc-Bleomycin uptake curves. The first 3 courses of che­motherapy were given with 7-10 days in­tervals, subsequent courses with 20-30 days intervals, depending on drug toxicity. Velbe was used with the aim of synchro­nizing the tumor cells. 
An original method bas been developed for monitoring the synchronization effect of Velbe in vivo: quantitative scintigraphy of the accumulation of 99m Tc-labelled Bleomycin (15). Bleomycin being a phase­specific agent it was our assumption that its accumulation within the tumor cells will increase with their synchronization (2, 3). 
Freshly eluted radioopertechnate was reduced with Sn Cb and incubated with commercially available Bleomycin (Bleo-


SO.UAMOUS CELL CARCINOMA HEAD AND NECK 


VELBE 2 mg 
IMHRVAL 11 MOUQ\ 


inruslon 8 hours 

.n.u:?on 
20 min. 
·VELBE : VINBLASTINE 
MTX : METHOTREXATE 
BLEO : BLEOMYCIN 
ADRIA: ADRIAMYCIN 
VELBE 2 mg inrusion B hours 
IMl(QVAL 11 MOUQI 
BLEO 15 mg LEUKOVORIN 
inrus.6hours 12-24 hours 

infu,. 6·8 hours 4 -6 HOUQI 
•ft.r MTX 

BLEO BLEO 
10 mg 10 mg 

Fig. 3 -Chemotherapeutic schedule for squamous cell carcinoma (head and neck) based on the cumulative curve of Tc-Bleo uptake in tumors 
Auersperg M., E. šoba, M. Erjavec, M. Us-Krašovec, M. Jenko 
en Krka at pH 2,2 according to Toru Mo­ri (12). The complex was neutralized, se­parated from the ubound technetium on an ion exchange resin and sterilized with microfilters (Swinex 22). The yield of the procedure was 30-40 %. Ten percent of released technetium was found after 4 ho­urs and 40 % after 9 hours at room tem­perature in vitro. The stability of the Bleo­mycin complex in vivo could not be mea­sured. To inhibit the excretion of techne­tium through the saliva the patients were as a rule blocked with 0,4 perchlorate one hour prior to the injection of 0,3-3,0 mC of Te 99. Scintigraphy of the tumor area was performed 4 hours after the injection. One percent of the given dose was put into a syringe and included within the scann­ing field as standard. Scanning data were computerized and expressed as percentage of the dose administered per image­surface unit. 
This method of quantitation was accom­panied by a margin of error below 10 % on phantom trials, in 9 patients it was re­producible within ± 15 % of the average value of 2-3 consecutive measurements at 24 hours intervals. 
One or two scintigrams were made on the patients before the infusion of Velbe and up to 5 within about 60 hours after the infusion. When more than one scinti­gram was made in one 24h period, the pa­tient received a three times higher dose of radoactivity the second tirne while the results were corrected and evaluated for residual activity in the tumor after the first dose. 
The accumulation of Tc-Bleo was noted to be: 
a) 
up to 150 % of that on the healthy side of the neck in highly differentiated tumors; 

b) 
lower than on the healthy side or no­ne at all in low differentiated tumors. 


A cumulative curve of accumulation was done on 4 patients after intravenous and on 6 patients after intraarteerial applica­tion of Tc-Bleo and is presented in fig. 2. 
Chemotherapy was, accordingly, based on: 
a) 
empirism without attempt at syn­chronization; 

b) 
cumulative curve of Tc-Bleo uptake, wtih attempt at synchronization; 

c) 
individual curve of Tc-Bleo uptake, with attempt at synchronization. 


The treatment was scheduled after cu­mulative curve when: 
a) 
an individual Tc-Bleo uptake curve was not measured; 

b) 
when there was no appreciable up­take of Tc-Bleo in the tumor region; 

c) 
when there was uptake of Tc-Bleo but no change in it after administration of Velbe. 



The effect on the tumor cell populatio]J. of Velbe, applied with the aim of synchro­nizing the cell cycle, has been studied from aspiration biopsy specimens. 
The specimens were dyed according to May-Grunewald-Giemsa. They were as­pirated before the application of Velbe and at uneven intervals, from 4 to 30 ho­urs after that, 3 times in most patients. When obvious degenerative changes were observed on tumor cells, they were inter­preted as probable toxic effect of Velbe, the dosage of which was then reduced at subsequent attempts at synchronization. 
The clinical effect was evaluated 24 ho­urs after the course of chemotherapy and before the next course. It was expressed as: 
zero regression of the tumor 0-50 % regression of the tumor 50-100 % regression of th etumor 100 % regression of the tumor 
This was evaluated by 2 examiners; when there was disagreement, the patient was allotted to the lower effect group. 
The results were evaluated by the chi2 method. The survival was counted from the start of the therapy. 
There were 4 groups of patients: 
l. Thirty-eight patients with T3 squamo­us cell carcinomas (13) of the oral cavity and oropharynx, all treated by radiation. 

Chemotherapy with synchronization in advanced cancer ... 
the head and neck, after radiotherapy and/or surgery have failed. They received intravenously applied chemotherapy with attempt at synchronization, the drugs used were Velbe, Methotrexate and Bleo­mycin. Different chemotherapy schedules were tried out on each of these patients, which were not randomized. (Fig. 4) 
15 patients were treated after cumula­tive curve, 10 after individual curve, (fig. 5) 5 after both, i. e. an individual uptake cur­ve was used after when chemotherapy ba­sed on the cumulative curve was no longer effective. (Or vice versa). 
4. Thirty-eight patients of the same kind as those in the group 3. These patient, however, were allotted to groups of treat­ment by random number and were treated with intravenous chemotherapy: 
Scheme A -20 patients -Velbe-Adria­Bleo-cumulative curve as base: 
Scheme B -18 patients -Velbe-MTX­Bleo cumulative curve as base. (Fig. 3) 
After resistance or failure to respond 7 patients of group A received treatment B . and 12 patients resistent to treatment B received scheme A . 
Tumor sites in the groups 3 and 4 are presented in table 1 and 2. 
Oral cavity  
Tongue  5  
Buccal mucosa  1  
Floor of mouth  7  
Lower alveolus  o  
Oropharynx  8  
Hypopharynx  1  
Maxillary antrum  2  
Skin  1  
Lip  2  
Larynx  1  
Total  28  

Table 1 -Primary tumor site in 28 recurrent 
or residual head and neck tumors (group 3) 
This randomized group has been previo­usly published (4). 
2. Fort-five patients with T3 squamous cell carcinomas of the oral cavity and oro­pharynx, treated by radiation and intra­arterial chemotherapy: 
a) 
36 patients had L primary tumors; 23 of them were given chemotherapy after empirical schedule, 13 with attempt at syn­chronization and based on the cumulative curve. These patients were randomized. 

b) 
9 patients with residual or recurrent tumors after radiation therapy and/or surgery, were not randomized. S-ix of them received chemotherapy after empirical schedule, three after cumulative curve with synchronization attempt (4). 


3. Twenty-eight patients with residual or recurrent, locally advanced tumors of 
SHEDULES IN 1.v. CHEMOTHERAPY WITH "SYNCHRONISATION" 
200% 
<11 
.. 
:, 


c 100% 
.. 
.B 

-o 
.. 

. 200ľ 
o E 5 
C L 
o 
E ,ooy. 
v E L 
.!: 
C 
B 
.Q 
E 
o 
3 
15mg 
,o 10 )O i.o ,o 60 
15mg int Hours ofler V ELBE mfus. 
L 
o 10 10 )O 
1·2 mg in!. 15mg inr. 
E 
::, 
u 
u 
o 
o 100% 
UJ 
---' 
"' 
u 
­

. 100" v' 
„ E 
.?! L 
B 
o 


.; 
a: 
E 
23 patients from the groups 3 and 4 
somgmr. 

had T3 tumors of oral cavity and oropha­
Fig. 4 -Chemotherapeutic schedules for 
rynx and only these are presented in the 
squamous cell carcinoma (head and neck) 
results of survival after intravenous che­
based on individual curves of Tc-Bleo uptake 
in tumors motherapy. 
Auersperg M., E. šoba, M. Erjavec, M. Us-Krašovec, M. Jenko 
a) minimal reaction or none; Oral cavity Adria Mtx 

b) enlargement of cells, mainly the nu­Tongue 4 3 clei, sometimes to more than double size; 
Buccal mucosa o 2 c) degenerative changes as with thera­Floor of mouth 2 1 peutic doses of the drug; 
Lower alveolus 1 o d) in 7 out of 10 cytologicaly evaluable 
Oropharynx 7 5 patients mitoses were noted 5 or 10 hours 
Hypophar)'inx o 2 after the administration of Velbe, 20 % of Maxillary an trum 4 3 cells were in the mitotic phase in one Skin o 1 
Lip o 1 patient; 
Larynx 2 o e) the sensitivity of tumor cells to Velbe 
Total 20 18 has a rule increased with repeated syn­
chronization attempts in the same patient. 

Table 2 -The primary tumor site in 38 re­Results of intra-arterial chemotherapy: sidual or recurrent head and neck tumors a) scheduled after cumulative curve, 
Results. -The tumor cell reaction to with synchronization: tumor regression of Velbe administred for synchronization more than 50 % in all 16 patients, 100 '% was o follows: regression in 10 of these; 
% 




2 mg Velbe 1 mg Velbe 
4 mg Velbe 
(/) Q: o .  200­ 
z UJ .  150 - 
:>  
o ..:J en  100 - 
I.J.. o  







"#-50­

HOURS AFTER VINBLASTINE 
Fig. 5 -Individual Tc-Bleo accumulation curves in a squamous cell carcinoma of the 
, 4th 

tongue (Patient No. 1998/74, 1"', 2ndsynchronization) 

Chemotherapy with synchronization in advanced cancer ... 
2 J 4 5 O 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 2J 24 J6 
NOMM 

CRUDE SURVIVAL IN PATIENTS WITH T3 CANCER OF THE ORAL CAVITY AN D OROPHARYNX 
b) administered empirically (without synchronization): tumor regression of mo­re than 50 % in 21 out of 29 patients, 100 % regression in 8 of these patients. (p < 0,05) 
There was no appreciable difference in 

the survival in these two groups of pati­
ents. Fig. 6). 
Results of chemotherapy (intravenous) with synchronization in patients with re­sidual or recurrent disease after radiation therapy and/or surgery: 
Tumor regression of more than 50 '% in 28 out of 53 patients, 100 '% regression in 5 of these. 
a) 
15 of these patients were treated with Velbe, Methotrexate, Bleomycin sche­duled after individual curve. Tumor re­gression of more than 50 % in 13 of these 15 patients. 100 % tumor regression in one. 

b) 
38 of these were treated with Velbe, Methotrexate, Bleomycin scheduled after cumulative curve. Tumor regression of 


. 100 
> 
. 80 
o 
o 
o' 
60 

more than 50 % in 15 of these patients. 100 % tumor regression in 4 patients. (p < 0,05) 
Scheme A (with Adriamycin): 20 pati­ents. 

Regression of tumor of more than 50 % in 3 of these; average duration of the the­rapeutic effect 2,9 months, in good res­ponders 4,7 months. 
Scheme B (with Methotrexate): 18 pati­ents .. 
Regression of tumor more than 50 % in 11 of these; average duration of the thera­peutic effect 4,2 months, in good respon­ders 6,4 months. (p < 0,05) 

Figure (6) shows survival after different combinations of chemotherapy with radia­tion therapy as opposed to radiation the­rapy only. With addition of chemotherapy, the survival is significantly improved du­1ing the first 16 months. (Fig. 6). 
The complications of intravenous che­motherapy are summarized in table 3. 

Fig. 6 -Survival of patients by therapy. The difference between curves after chemothe­rapy and radiation is not statistically significant. The difference between radiotherapy and IAC plus radiotherapy is significant from the 5'"-16'" month./at 5"' month p < 0,05, 6"' to 12"' month p < 0,01, 13'"-16'h month p < 0,05 
Auersperg M., E. Soba, M. Erjavec, M. Us-Krašovec, M. Jenko 
VELBE VELBE 
MTX ADRIA. 
BLEO BLEOt 
(53 pts.) (32 pts.) 

Hema tologica l 
toxicity 1/53 5 132 
Mucositis 2/53 2/32 
Gas troin testinal 
toxicity 7/53 6/32 
Gastric ulcer 2153 
Fever, Headache 2/53 
Pulrnonary infection 3153 5/32 Flush 2/53 
Fibrosis, 
Hyperpigmen ta tion 1/53 6132 
Alopecia 3/32 S tenocardia 1/53 2/32 
Table 3 -Complications of intravenous che­motherapy for recurrent or residual head and neck carcinoma 
Discussion. -There is no proof that increased uptake of Tc-Bleo in the tumor is actually due to the synchronization ef­fect. It might be due to a pharmaco-dy­namic effect of the »synchronizing drug«. An indication, that synchronization actu­ally occurs, may be the fact that lower doses of the synchronizing drug seem to result in higher Tc-Bleo uptake in the sa­me patient (fig. 5). Also, sometimes a con­siderable number of mitoses was found after attempts at synchronization, while as a rule no or only few mitoses were found in our material from aspiration bio­psies. Besides, there are some sources of error at this stage of the »quantitative« method: 
a) The Tc-Bleo complex is unstable, its 

decay is rather irregular and unpredictab­le. Meanwhile, the conclusions are based on the assumption that it is constant at 
least in a single pat'ient within one cell cycle. 
b) The accumulation within the tumor has been recorded at rather long, often irregular intervals. Peak values thus might have been missed, the curve rendered un­representative. 
c) The »quantitation« was done without regard to either the attenuation of radio activity within the tissue or to the size of the tumor. Therefore, while observations on a single patient and within one cell cy­cle may be valid, no conclus'ion can be drawn as to a possible change in the Tc-Bleo accumulation in a tumor after chernotherapy and regression. 
The results of chemotherapy scheduled on the basis of individual Tc-Bleo uptake curves were better than when a cumula­tive curve was used (p < 0,05). The latter was mostly used when there was no signi­ficant rise or no uptake to begin with in an individual patients curve. A bias rnay thereby have been introduced in that the­se two groups may not be comparable as to the biological properties of the tumor. 
The results of intra-arterial chemothe­
rapy with »synchronization« being some­
what better than those of the intravenous 
one, especially in terms of 100 O/o regres­
sion of tumors often confining the need 
for subsequent surgery to the extirpation 
of residual lymph nodes, it should be the 
first choice of chemotherapy. It is, ho­
wever, technically rather difficult, requi­
res cooperative patients and 3-4 weeks 
hospitalization. It may also interfere with 
subsequent reconstructive surgery, e. g. 
prevent the use of the temporal skin flap 
when the ternporal artery had to be can­
nulated. 
We have therefore chosen the intraveno­
us route for routine use and reserved the 
intra-arterial route for patients with poor 
response to the intravenous chemothe­
rapy, to poor risk patients in order to mi­
nimize toxicity and to some patients, who 
had significantly higher uptake of Tc-Bleo 
after intra-arterial application. 

Conclusions. ­
l. Chemotherapy, when added to radi­ation therapy, increased the percentage of significant tumor regressions and impro­ved the crude survival under the first 16 months in patients with locally advanced 

Chemotherapy with synchronization in advanced cancer ... 
tumors of oral cavity and oropharynx. (Fig. 6). 
2. 
The combination Velbe-Methotrexate­-Bleomycin was better than the combina­tion Velbe-Adriamycin-Bleomycin. 

3. 
There is no proof that synchronizati­on of the cell cycle actually takes place. 

4. 
Chemotherapy, based on synchroniza­tion attempt, was better than without it. It was better, when based on individual uptake curves than on a cumulative curve. 

5. 
The Tc-Bleomycin method for moni­toring the »synchronization« process can­not be regarded as truly quantitative in its present form. 


Summary 
CHEMOTHERAPY WITH 
SYNCHRONIZATION IN ADVANCED 
CANCER 


OF THE HEAD AND NECK''' 

Sixty-six patients with locally advanced cancers of the head and neck region were treated, in addition to radiation therapy and/or surgery, with intravenously app!ied 
.ethotrexate, Bleomycin and Adriamycin in d1fferent schedules, after application of Vin­blastine with the aim of synchronizing the tumor cell population. 99m-Tc Bleomycin accumulation in the tumor was used as an index of the synchronization. The results of this treatment were compared to the results in_ 83 patients,_ 38 of whom treated by radi­at1011 only wh1le 45 received additional che­motherapy, applied intra-arteria!ly. The tu­mor regression and crude survival was better in chemotherapy groups. The tumor regres­sion but not the survival was better with in.ra-arterially than with intravenously ap­phed chemotherapy, was better with attempt at synchronization than without and was bet­ter when chemotherapy was based on indi­vidual rather than cunmlative 99111-Tc Bleo­n1ycin accumu!ation curves. 
Acknowledgement: The authors wish to thank Prof. š. Adamic -Institute of Bio­statistics Medical Faculty Ljubljana -for statistical evaluation of data, Dr. M. Jereb and Mr. J. škrk for helpful discussions and suggestions and medica! staff for skilful te­chnical assistance. 
Referen ce s 

l. Amon J. et al.: Clinical results of syn­chronized radiotherapy on a theoretical and experimental basis. Z. Laryng. Rhinol. 52, 825-833, 1973. 
2. 
Auersperg M., M. Erjavec, M. Us-Kra­šovec: 99m-Tc Bleomycin: Clinical studies in chemotherapy of head and neck tumors. IRCS 2, 1561, 1974. 

3. 
Auersperg M., M. Erjavec, M. Us-Kra­šovec: Accumulation of 99m-Tc Bleomycin in human squamous celi carcinoma in vivo af­ter synchronization by Vinblastie. IRCS 3, 560, 1975. 


4. Auersperg M., L. Furlan, F. Marolt, B.Jereb: lntra-arterial chemotherapy and radio­therapy in locally advanced cancer of the oral cavity and oropharynx. In print. 
5. Barranao et al.: Bleomycin as a pos­sible synchronizing agent for human tumor cells in vivo. Cancer Research 33, 882-887, 1973. 
6. 
Bertino J. R., M. B. Mosher & R. C. DeConti: Chemotherapy of cancer of the he­ad and neck. Cancer 31, 1141, 1973. 

7. 
Fletcher G. H. & R. H. Jesse: Irradi­ation management of squamous cell carci­nomas of the oral cavity. In the Proceedings of the Seventh National Cancer Conference. Philadelphia: Lippincott, 1973. 

8. 
Goldsmith M. A., S. K. Carter: The in­tegration of chemotherapy into a combined modality approach to cancer therapy. V. Squamous celi cancer of the head and neck. Cancer Treatment Reviews 2, 137-158, 1975. 

9. 
Gollin F. F., F. J. Ansfield, J. H. Bran­denburg, G. Ramirez, H. Vermund: Combined therapy in advanced head and neck cancer: a randomized study. Am. J. Roentgenol. 114, 


83, 1972. 
10. Mauer A. M.: Celi kinetics and practi­cal consequences for therapy of acute leuke­mia. New Engl. J. Med. 293, 389-393 (No. 8, 
L. 975).
11. Putten L. M., van, H. J. Keizer, J. H. 
Mulder: Perperspectives in cancer research. Synchronization in tumor chemotherapy. Europ. J. Cancer 12, 79-85, 1976. 
12. 
Toru M. et al.: Abstr. 20"' Meeting So­ciety of Nuclear Medicine, Bal Harbour, Fla. USA, 12-15 june. J. Nucl. Med. 14, 431, 1973. 

13. 
TNM CLASSIFICATION OF MALI­GNANT TUMORS UICC (lnternational Union Against Cancer), Geneva 1973. 


Supplement to TNM Classification of Ma­lignant tumors UICC, AJC Geneva 1973. 
14. 
Wang C. C.: Radiation therapy for headand neck cancers. Cancer 36, 748, 1975. 

15. 
Erjavec M., M. Auersperg, T. Jež: Quan­titation of 99m-Tc Bleomycin uptake in head and neck tumors. IRCS, 2, 1560, 1974. 


Address of the first author: Doc. dr. Ma­rija Auersperg, The Institute of Oncology Ljublj<;1na, Vrazov trg 4, 61000 Ljubljana, Yu­
goslavia. 









uredsJ,a oprema radni J,al,ineti pisaci stolovi uredski ormani sedeci nameštaf 
LJUBLJANA mestn·i trg 10 

r 1 
ONKOLOšKI INšTITUT V LJUBLJANI 
RENDGENSKA DIJAGNOSTIKA U SAVREMENOJ ONKOLOGIJI 
Klanjšcek G. 
Sažetak: U savremenoj rendgenskoj dijagnostici se u cilju što ranije di­jagnoze, lokalizacije i pracenja uspeha lecenja malignih tumora upotreb­ljavaju sve poznate rendgen-dijagnosticke metode. Osim toga potrebna je uska saradnja rendgen-dijagnosticara sa svim ostalim specijalnostima. Od novih, a sada vec rutinskih metoda rendgenske dijagnostike treba pored angiografije spomenuti narocita mamografiju, limfografiju skoro svih podrucja limfaticnog sistema, univerzalnu i aksijalnu transverzalnu tomografiju, rendgenopneumopoligrafiju (za ranu dijagnostiku bronhija!­nog karcinoma), transverzalnoaksijalnu tomografiju sa EMI-skenerom za tumore mozga, fotografsku tehniku kseroradiografije i tomografsk:o snimanje citavog tela pomocu kompjuterskog tomografa (G. E.), koji za rendgensku dijagnostiku, a pogotovo u onkologiji, pretstavlja aparat buducnosti. Termografija, termovizija i ehografija takocter su korisne pomocne dijagnosticne metode u onkološkoj rendgenologiji. 
UDK 616-006-073.75 

Deskriptori: onkologija, radiološka diagnoza, metode 
Radiol. lugosl., 4; 575-579, 1976 

Uvod. -U ovom kratkom izveštaju že­leo bih u prvom redu obratiti pažnju na neke specificnosti rendgenske dijagnosti­ke u onkologiji, spomenuti nekoliko novi­jih metoda i tehnika rendgen-dijagnostike i srodnih grana dijagnostike kao i pružiti materija! za razgovore u vezi najnovijih pravaca razvitka rendgen-dijagnostike u onkologiji. 
Rendgenolog-dijagnosticar, koji radi u specijalizovanoj ustanovi za istraživanje, dijagnostiku i lecenje tumora, mora imati dovoljno iskustva i znanja onkologije, a što je bitno -on mora stalno misliti na malignom. Dobro treba da poznaje pri­marne i sekundarne lokalizacije kao i »na­vike« raznih vrsta malignih tumora. Ukrat­ko -rendgen-dijagnosticar na onkološ­kom institutu mora imati dopunsko zna­nje iz onkologije. Tako ce naprimer rend­gen-dijagnosticar-onkolog brzo i tacno uociti razliku izmedu primarnog central­nog ili perifernog karcinoma bronhusa i 
J 
nece sve tumore i metastaze u plucima str­pati pod zajednicki naziv »rak pluca«, što klinicaru nece skoro ništa koristiti. 
Savremena onkologija postavlja rend­genskoj dijagnostici mnogo zadataka. Pre svega je tu zadatak detekcije malignoma u predklinickom stadijumu kod cega izme­du ostalih mamografija sa ili bez ksero­grafije igra odlucujucu ulogu kod detek­cije raka dojke, a pedalna limfografija sa druge strane kod otkrivanja ranih lokali­zacija malignog limfoma u klinicki još ne­jasnim slucajevima. Dalje je dužnost rend­genske dijagnostike u onkologiji tacna lo­kalizacija malignog tumora i davanje što više podataka za hirurški zahvat i pre sve­ga za radioterapiju. U toku terapije i na­kon završetka iste, rendgen-dijagnosticar mora opet pracenjem pramena rendgeno­loškog nalaza davati svoje mišljenje o us­pehu ili neuspehu specificne onokolške te­rapije, ukljucujuci i sada sve cešcu i raz­novrsniju terapiju citostaticima. Kod toga 

576 Klanjšcek G. 
treba upotrebljavati sve pristupacne i sve savremene i takoder najnovije metode rendgenske dijagnostike, od kojih cemo neke spomenuti da tirne pomognemo u na­meri uvodenja tih metoda u što veC'i broj naših vodecih zdravstvenih ustanova. 
Od novih, a sada vec rutinskih metoda rendgenske dijagnostike treba pored jako razgranate angiografije, koja je postala ta­koreci vec posebna specijalnost, spomenu­ti u prvom redu mamografiju. Mamograf­ska dijagnostika je u posljednjim godina­ma ušla u rutinu u svim razvijenijim zem­ljama sveta, a služi za detekc'i_ju i dijagno­stiku raka dojke. Obrada bolesnica (od­nosno bolesnika u retkim slucajevima ra­ka muške dojke) treba da je strogo indi­vidualna i mora se bazirati na rizicnim grupama. 
l. Mamografija (ili mastografija) je za­·sada najpouzdanija dijagnosticka meto­da za ustanavljanje raka dojke u pred­klinickom stadijumu pogotovo kod žena u rizicnim grupama, koje su bez subjektiv­nih i objektivnih simptoma. Sve druge me­tode detekcije su manje pouzdane ili nisu specificne kao naprimer ehografija (sono­grafija) i termografija (termovizija). Po­uzdana je samo mamografija izvedena na specijalnom rendgenskom aparatu (Mam­momat, Senograph, Mammodiagnost, itd.), koji ima anodu od molibdena i malen fo­kus. Raditi treba sa posebnim filmovima bez folije (structurix) i slikati u dve pro­jekcije. Prema potrebi izvode se još pneu­mocistografija, duktografija pa cak i an­giografija te limfografija dojke. Kod do­bre tehnike sa specijalnom aparaturom, mamografija daje tacnost rezultata kod vi­še od 90 % slucajeva .Kod bolesnica ispod 40 godina starosti medutim taj postotak pogodaka brzo se smanjuje pa su zato kod mladih žena rezultati mamografije vrlo nepouzdani i cesto prakticki neupotreblji­vi pogotovo za otkrivanje vec inace retkih malignoma kod mladih žena. Mamografija kod mladih žena zbog toga nije indicirana. Nalaz obavezno treba potvrditi citologi­jom ili histologijom. 
Tehnika mamografije može se poboljša­ti novim fotografskim postupkom ksero­grafij e odnosno kseroradiografijom, koja je naišla vec na široku primenu u razvije­nim zemljama i pomocu koje možemo bit­no povecati kontrast izmedu pojedinih ele­menata mekih tkiva, koje analiziramo upravo kod mamografije. Mikrokalcifika­cije, koje su patognomicne za karcinom dojke takoder se vrlo dobro vide na kse­roradiogramima. Zato je logicno da je nova tehnika kseroradiografije s elektricki nabijenom selenovom plocom najpre na­šla široku primenu baš u mamografiji. 
2. Kseroradiografija (ili elektroradio­grafija) ima nekoliko osobina, koje mogu biti od koristi za dijagnostiku asimpto­matskog raka dojke. Radi se pre svega o vec spomenutom poboljšanju kontrasta iz­medu pojedinih komponenata mekih cesti, dalje od znatne je koristi takoder efekat »ojacanja ruba« (edge effect). Zbog efekta »kontrastnosti površine« kseroradiografi­jom na jednom snimku istovremeno mo­žemo dobro prikazati razlicite strukture, kao naprimer skelet, meke cesti i kožu. Podizanjem kilovoltaže i kod snimanja tvrdim zrakama kontrast izmedu pojedi­nih komponenata mekih delova mnogo manje i sporije se gubi nego kod filmske radiografije. Kseroradiografiia je takoder jeftinija od obicne radiografije. Nedosta­tak joj je medutim vece opterecenje boles­nika rendgenskim zracima kod rada teh­nikom tvrdih zraka (što ne važi za mamo­grafiju gde se radi mekim zrakama oko 35-40 kV) i poteškoce kod brzog rada i brze signacije. Podrucja kseroradiografije medutim brzo se šire, tako ona nailazi na sve vecu primenu u dijagnostici tumora otorinolaringološkog podrucja bolesti, kod dijagnostike primarnog malignoma skeleta, lobanje i glave (ukljucujuci angio­grafiju mozga), kod artrografije, itd. 
Kseroradiografija može biti upotreb­ljena takoder u dijagnostici karcinoma bronhusa, a narocito se mnogo ocekuje od upotrebe ove metode za dijagnostiku ma­lignih i benignih tumora mekih delova, 
Rendgenslrn dijagnostilrn u savremenoj onkologiji 
gde filmska radiografija daje slabe rezul­tate. Za ranu dijagnostiku metastaza u skeletu kseroradiografija takoder se vec upotrebljava u kombinaciji sa scintigra­fijom skeleta. Treba još spomenuti da u ranoj dijagnostici tumora otorinolaringo­loškog podrucja (pogotovo larinksa) kse­roradiografija u mnogo slucajeva može us­pešno zameniti kombinaciju tomografije i kontrastne pretrage (laringografije). O pokušajima i uspesima kseroradiografije u traumatologiji i u ostalim »neonkolo­škim« podrucjima medicine ovde ne treba govoriti. 
3. Druga rendgen-dijagnosticna metoda, specificna za onkologiju jeste limfografija. Ona se može izvotliti prakticki u svim pod­rucjima limfnog sistema, a rutinski se vec nekoliko godina izvode torako-aksilarna limfografija, a još više pedalna limfografi­ja. Ova zadnja ima dve osnovne grupe in­dikacija. 
U prvoj grupi indikacija nalazi limfo­grafije pouzdani su i zato se u ovoj skupi­ni indikacija pedalna limfografija izvodi rutinski u sledecim indikacijama: a) kod ginekološkog karcinoma za ustanavljanje metastaza u retroperitonealnim limfnim cvorovima, b) kod sistemskog malignog limfama kao obavezna pretraga za dija­gnostiku lokalizacija u retroperitoneal­nom prostoru i za odredivanje stadijuma, 
c) kod malignoma testisa za dijagnostiku metastaza u retroperitoneumu u kombina­ciji sa urografijom i sa donjom kavografi­jom te konacno d) kod malignog melano­ma (melanosarkom) donjeg i gornjeg eks­tremiteta obavezna je limfografija za od­redivanje metastaza u limfnim cvorovima i zbog plana hirurške terapije. Kontrast se iz limfnih cvorova sporo eliminira pa zato još više meseci (ponekad 6 meseci i više) možemo pratiti razvitak oboljenja i uspeh terapije pomocu obicnih preglednih snimaka trbuha. U drugoj grupi indikacija za pedalnu limfografiju nalaze se maligno­mi rektuma, anusa, prostate, mokracne be­šike, vanjskih polnih organa, itd. Rezulta-
ti su ovde manje pouzdani i zato limfogra­fija nije obavezna .Za torako-aksilarnu limfografiju osnovna je indikacija rak dojke pre i posle operativnog zahvata kao studija »by-passa« nakon radikalne ma­stektomije. Rezultati limfografije u . mno­gome se mogu poboljšati ciljanom tomo­grafijam suspektnih cvorova. Tomografija kao tehnika je inace u zadnjim godinama doživela jak uspon narocita zbog tehnic­kog napretka, koji se ocituje u automat­skim univerzalnim aparatima sa hipociklo­idalnom i spiralnom putanjom (Polytome U, Stratomatic, itd.). Odlicni su rezultati tomografiranja u dijagnostici malignoma glave i vrata, pogotovo kod malignoma hipofarinksa i larinksa u kombinaciji sa kontrastnom limfografijom. Treba još upozoriti na živopisnu sliku kalcifikacija kod karcinoma štitnjace, gdje pored slika mekih delova vrata zracima niske voltaže možemo ponekad korisno upotrebiti i to­mografiju. Klasicna aksijalna-transverzal­na tomografija je tehnicki takoder znatno napredovala i može nam odlicno poslužiti npr. u dijagnostici malignoma pankreasa, medijastinuma kao i za lokalizacije tumo­ra u dubinama za radioterapiju. Posljed­nju rec tehnike u tomografiji pretstavlja medutim transverzalno-aksijalna tomogra­fija pomocu EMI-skenera za dijagnostiku i lokalizaciju tumora mozga. Ova najnovi­ja engleska aparatura radi s uskim sno­pom rendgenskih zraka, sa scintilaciskim detektorima i kolimatorima. U suštini se radi o rendgen-dijagnostickom transver­zalno-aksijalnom tomografu, koji pomocu kompjuterske obrade impulza daje do 100 puta osjetljiviju sliku od klasicne rendgen­ske aparature. Ova velika osjetljivost do­zvoljava nam mnogo tacnije medusobno razlikovanje pojedinih kategorija mekih cesti medu sobom i pretstavlja zbog toga veliki napredak u rendgen-dijagnostici tu­
mora mozga. 
4. U posljednje vreme kompjuterska to­mografija je tehnicki još dalje napredova­la. Tako je firma General Electric (G. E.) 
578 Klanjšcek G. 
izradila vec drugu generaciju kompjuter­skog tomografa, koji znaci još dalji napre­dak u porectenju sa EMI-skenerom. Radi se naime o· aparaturi, koja nam može to­mografirati u svim pravcima, a pogotovo u transverzalno-aksijalnom preseku bilo ko­ji deo tela. Poznata su saopštenja i refe­rati (Viamonte) o velikim uspesima ove tehnike (G. E.) u dijagnostici tumora u abdomenu, retroperitoneumu. mediastinu­mu, u plucirria, itd. Zasada je ova aparatu­ra još veoma skupa, pa ce biti potrebno izvesno vreme dok se ona tehnicki usavrši (treca generacija G. E.) i ujedno pojeftini. Svakako je kompjuterski tomograf dija­gnosticki aparat buducnosti pogotovo u onkologiji. 
Treba još spomenuti metodu rendgeno­pneumopoligrafije pluca za ranu dijagno­stiku primarnog karcinoma bronhusa. Ova se metoda korisno primenjuje u Sovjet­skom Savezu (Obninsk). 
Rendgen-dijagnosticar takocter u onko­logiji ne može raditi sam .Potrebna je us­ka saradnja sa. svim ostalim specijalistima medicine. Pored vec klasicne saradnje sa klinicarima narocito je koristan timski rad sa nuklearnom medicinom, n. pr. u dijagnostici primarnog karcinoma bronhu­sa, mnogo nam pomaže scintigrafija pluca. U diJagnostici primarnih i sekundarnih malignih procesa u skeletu nema ništa bez uporectivanja i mectusobnog dopunjavanja rezultata rendgen-dijagnostike i scintigra­fije skeleta radiostroncijem. 
U patologiji bubrega najbolji su rezul­tati postignuti uporectivanjem dijagnostic­kih podataka urografije, scintigrafije bu­brega, renografije, a u zadnje vreme izvo­di se još scintigrafija bubrega sa sekvenci­jom, što nam daje još više podataka o vi­sini opstrukcije uretera i razlikuje još i pielonefritis od banalne smetnje u drena­ži mokrace; to su podaci, koje nam obicna reno'
grafija ne može dati. Svestrana rend­genska, limfografska, tomografska i flebo­grafska obrada retroperitonealnog prosto­ra u zadnje vreme upotpunjuje se još i ga-
ma-scintigrafijom tog podrucja. U opštoj detekciji raspodele lokalizacije malignog limfama mectutim radiologija je vec rutin­ska scintigrafska dijagnosticka metoda. 
Za detekciju karcinoma dobra je •po­mocna metoda termografija sa termovizi­jom pogotovo za malignom dojke. Metoda je mectutim nespecificna slicno kao i eho­grafija, koja je bolja u detekciji tumora mozga nego u dijagnostici dojke, gcte su još najbolji rezultati postignuti kod dija­gnostike cista i pomocu japanskog ehoto­mografskog aparata. Termografijom, ter­movizijom i ehografijom bar u pocetku najviše su se bavili rendgenolozi, pa se ove aparature cesto nalaze na radiološkim odelenjima modernih bolnica i onkoloških instituta. 
Su m mary 
ROENTGEN DIAGNOSTICS IN CONTEM­PORARY ONCOLOGY 
A radiologist-diagnostician, working at an institute, specialized in detecting, diagnosing and treating tumors must be considerably experienced and skilled in oncology. He must be familiar with primary and secondary lo­calisations as well as with the »habits« of different malignant tumors. Briefly -a ra­diologist-diagnostician at an oncological in­stitute is supposed to have an additional knowledge in oncology. Ali radiological dia­gnostic methods known so far are being used. Besides, a radio-diagnostician has to work in team with other specialists. A cooperation with nuclear medicine is of extreme interest and importance. Some new and already rou­tine adopted radiological diagnostic methods: angiography, mammography, lymphography, universal and axial-transversal tomography, roentgenopneumopoligraphy; transversal axi­al tomography with EMI-scanner for the brain tumors, photo technique of xeroradio­graphy and the whole body tomography by means of the computer tomograph (G. E.) ­an apparatus of the great importance for radio-diagnostics and particularly for onco­logy in future are described. There are: to­
mography, thermovision and echography are also useful subsidiary diagnostic methods in oncological radiology. 

Renclgenska clijagnostika u savremenoj onkologiji 
Lit er a tura 

l. Antoine J. E.: Diagnostic oncologic imag­ing. Curr. Probl. Radiol. 4, 1-32, 1974. 
2. Castellino R. A., M. A. Bagshaw, F. F. Zboralske: Oncologic diagnostic radiology. (editorial). Radiology 101, 453, 1971. 
3. 
Gvozdanovic V.: Današnje stanje nasta­ve iz radiologije i onkologije za studente me­dicine u SFRJ. Radiol. lug. 6, 241, 1972. 

4. 
Klanjšcek G.: Rentgenska diagnostika v onkologiji. Zdrav. Vestn. XXX, 377, 1966. 

5. 
Koehler P. R., D. O. Davis: The problem of continuing education in radiology. Radio­logy 103, 463, 1972. 

6. 
Samuel E.: Some personal thoughts on training in diagnostic radiology. Clin. Radio!. 23, 399, 1972. 


7. 
Soklic P.: Xeroradiografija: Prikaz teh­nike i mogucnosti upotrebe. Radiol. lug. 9, 275, 1975. 

8. 
Squire L. F., V. Blotnick, J. A. Becker: 



Self-instruction in radiology for medical students. Radiology 105, 681, 1972. 
9. Steckel R. J.: Oncologic diagnosis: An emerging subspecialty in diagnostic radio­logy. Invest. Radiol. 8, 425, 1973. 
Naslov avtorja: Doc. dr. Gojmir Klanjšcek, Onlmlošk<i inštitut rv Ljubljani, 61105, p. p. 17, 61000 Ljubljana. 
9• 


. ELEKTRONSKA INDUSTRIJA 
Jedna rendgen cev na plafonskorn stativu 30 može se upo­trebiti na više rendgen stativa. 


Plafostat 

Konstrukcijam PLAFOSTATA rešen je problem opsluživanja vise radnih mesta jednom rentgen haubom. Osim toga njegova primena omogucuje neprekidan tok rada, vecu slo­bodu pomeranja aparata, bolje korišcenje prostorija i slobodan hod. 
Rendgen haubu nosi cetvorodelni teleskop kojl omogucuje vertikalan hod od 1,5 m ili 1,2 m. Pokretljivost rendgen haube u svim pravcima na ovakvom stativu omogucuje silaki 
potreban pravac snimanja. 

Podešavanje haube na objekt snimanja i centriranje na katapult -buki blendu je .rzo i jednostavno. Svetlosni vizir dubinske blende osvetljava puno polje snimanja i jednim krstom oznacava sredinu snopa zracenja. 
Plafostat se može koristiti u kombinaciji sa buki stolom. 

Rastiks 

Buki sto sa plivajucom placam za buki snimanja pacijenata u ležecem položaju sa vertikal­nim ili kosim pravcem zracenja. Mogucnost primene za prosvetljavanje i linearnu tomo­grafiju. 
RASTIKS je stabilne konstrukcije sa rucno pomerljivom placam u podužnom i poprecnom pravcu. Elektromagnetne kocnice za oba kretanja sa komandovanjem nožnim prekidacem. Ukupan hod u podužnom pravcu je 116 cm (31 cm na levo i 85 cm na desno) pri cemu u krajnjem položaju na levoj strani placa prelazi napolje za 66 cm, a na desnoj strani za 120 cm. Ukupan hod u poprecnom pravcu 24 cm (± 12 cm). lspod gornje place i vodece šine ugradjena je katapult blenda sa motornim pogonom. Hod katapult blende je 70 cm duž stola. 
Maksimalan opseg korišcenja, sigurnost, jednostavno rukovanje i elegantan izgled, odlike su novih rendgen uredjaja »PLAFOSTAT« i »RASTIKS« koje proizvodi FABRIKA RENDGEN APARATA -Elektronske industrije iz Niša. 
RECENZIJE: 
LUNGE UND PLEURA, Heinz Bohlig 
2., i.iberarbeitete und erweiterte Auflage 
RONTGEN 
Wer? Wie? Wann? 
Band I, Georg Thieme Verlag, Stuttgart, 1975. 
Strani 173, 52 slik, 9 tabel. Cena 16,80 DM. 
Knjiga je izšla pod novim naslovom »Pljuca in plevra« in je predelana izdaja knjige »Thorax«, ki je izšla leta 1970. Spa­da med serijo žepnih medicinskih priroc­nikov založbe Thieme Verlag. Vsebinsko se ne razlikuje od nemških klasicnih rent­genskih ucbenikov, ki obravnavajo pljuc­no diagnostiko, zajema pa tudi osnove rentgenske tehnike in žarkovno obremeni­tev. Razdeljena je v 7 poglavij: kdo mora biti rentgeniziran, kako mora biti rentge­niziran, rentgenski izvid, rentgensko poro­cilo, kdaj mora biti rentgeniziran, nada­ljnje preiskave, obremenitev z žarki in zašcita, glosar, literatura in predmetno kazalo. 
Snov je predstavljena zgošceno in siste­matsko, se pa mocno naslanja na knjigo »Klasicni Schinz«, zlasti z razdelitvijo »senc •in polj«. 
Precejšen del je posvecen indikacijam in kontraindikacijam za rentgenski pregled torakalnih organov. V poglavju: rentgen­ski izvid, dobro opozarja na omejene mož­nosti same rentgenske preiskave, ki naj šele s kombinacijo drugih postopkov pri­pomore k zanesljivi diagnozi. 
Delo nima niti ene rentgenske slike, pac pa je vsa snov prikazana poenostavljeno v skicah, kar je dobra in obenem tudi slaba stran prirocnika. 
Knjižica bo kot žepni prirocnik za hitro orientacijo zelo dobrodošla zlasti mlajšim rentgenologom. 
B. Macek-Paternu 

GALLENBLASE-PANKREAS 
W. Boecker 
8. Bad Mergentheimer Stoffwechseltagung Prasident G. Schettler 
Georg Thieme Verlag, Stuttgart, 1975. Strani 157 
Knjižica podaja na 157 straneh orienta­cijski pregled patologije, diagnostike in te­rapije žolcnika in trebušne slinavke. Snov je razdeljena na 18 kratkih poglavij, ki od­govarjajo številu referatov tega sestanka. 
V prvih štirih clankih je obnovljeno zna­nje patološke anatomije žolcnika (W. Wep­ler) in njegove fiziologije (Ch. Bode). Po­jasnjen je tudi nastanek posameznih kam­nov in eventualno spontano izginianje (Sti­ehl). Peti referat poroca o kliniki in terapi­ji žolcnih vodov (B. Kommorell). Avtor pri­·kazuje na podlagi tabel vpliv eticnih fak­torjev, hormonalnih vplivov, pa tudi sta­rostna obdobja, v katerih se javlja patolo­gija: v otroštvu anomalije, v srednji dobi kamni, v starosti tumorji. 
Obširneje se posveca terapiji in opera­tivnim indikacijam. 
Classen in Wubrst povdarjata efektnost duodenoskopije z retrogradno endoskop­sko holangiografijo pri obstrukcijskem ik­terusu ter njene prednosti napram drugim preiskavnim metodam. 
Sledita dva clanka, ki razpravljata o ki­rurgiji žolcnika in vzrokih ponovne opera­cije (Encke, Seufert, Linder, Spohn, Mi.iller in Tewes). 
Neumayer in Peschel razpravljata na os­novi normalne fiziologije, anatomije ter patofiziologije akutnega in kronicnega pankreatitisa, ki nastane kot posledica pa­pilarne stenoze razlicnega porekla. 
O ultrazvocni sonografiji žolcnika in predvsem trebušne slinavke je Ropertz mnenja, da jo lahko sprejmemo kot dopol­nilo drguim preiskavam na tem tako slabo dostopnem podrocju, in to predvsem pri malignomu glave pankreasa in hidropsu žolcnika. 

V 10. in 11. clanku se ukvarjata Becher in Goebel s patologijo in funkcijsko dia­gnostiko eksokrinega pankreasa. 
Zelo je povdarjena vrednost scintigrafi­je in superselektivne angiografije (Pokie­ser), ki naj bi v 80 '% ugotavljala operabil­nost pankreasa. 
V nadaljnjih treh clankih je govora o klinicni simptomatiki bolezni pankreasa, z zelo dobrimi skicami je pojasnjena ki­rurgija pankreasa, z barvnimi fotoposnet­ki pa je dokumentirana vrednost endosko­pije pri pankreatitisu (Ritter, Amgwerd, Simon-Weidner). 
V primeru zdraviliškega zdravljenja je Wolf mnenja, da naj pride bolnik vedno s tocno dijagnozo, ker je to pogoj za uspeš­no terapijo, upoštevati je treba, da imajo ti bolniki pogosto tudi psihosamatske motnje. 
V diskusiji je bilo ugotovljeno, da imajo veliko vlogo v naši družbi bolezni pankre­asa in žolcnika in da je bil dosežen velik napredek v preventivi, kurativi in v pre­precevanju poznih komplikacij. 
Knjižica nudi kratek pregled specialne dejavnosti tako internisticne kot kirurške gastroenterologije; daje nam vpogled v njihovo delo, ki ga mora poznati danes vsak zdravnik splošne prakse, kakor tudi specialist drugih medicinskih vej. 
M. Vurnik-Žumer 

STRUcNE OBAVESTI: 
Od 16. do 21. maja 1977. godine održat ce se u Zagrebu »IX medjunarodna izlož­ba: Medicina i tehnika«. Informacije: Za­grebacki velesajam, Aleja B. Kidrica 2, 41000 Zagreb, tel. (041) 511 666. 
Od 31. maja do 3. juna 1977. održat ce se u Jajcu (BiH) »IX. jugoslovenski sim­pozijum o zaštiti od zracenja«. Organiza­tor simpozijuma: Jugoslovensko društvo za zaštitu od zracenja. Teme su sledece: dozimetrija zracenja, radioekologija, in­strumentacija, radiotoksikologija, radiolo­gija, regulativa zaštita od zracenja -os­nove i primena, obrazovanje, usavršavanje i javno informisanje, zaštita kod medicin­ske primene izvora zracenja, akcidenti­-procena-posledice i protiv mere, zašti­ta od zracenja u nuklearnoj industriji, radioaktivni efluenti i dekontaminacija, zaštita od zracenja i narodna odbrana, iz­laganje stanovištva zracenju: procena ni­voa izlaganja i rizika od izlaganja prirod­nim i veštackim izvorima zracenja. 
Rok: prijave za ucešce i naslove rado­ve sa kracim apstraktom je l. februar 1977. godine, i dostavljaju se na adresu Društva, Slobodana Penezica 35, P. fah 223, Beograd. Radovi se dostavljaju na adresu Organizacionog odbora IX. simpozijuma -OOUR Institut za higijenu i socialnu medicinu, Sarajevo, Moše Pijade 6 -pred­sednik Borivoje Simic. Rok: l. april 1977. 
Od 23. do 25. juna 1977. godine održat ce se u Prištini »VIII. intersekcijski sasta­nak radiologa« i »II. intersekcijski sasta­nak« radioloških tehnicara Bosne i Herce­govine, Makedonije, Srbije, Vojvodine i Kosova. Teme strucnog sastanka: rentgen dijagnostika, radioterapija, radioizotopska dijagnostika, radiofizika i zaštita od joni­zantnog zracenja. 
Naslove referata prijavite do 15. aprila 1977. godine, Organizacionom odboru. 
Informacije: Radiološki inštitut, Medi­cinski fakultet, 38000 Priština, Organizaci­oni odbor. 
Od 5. do 11. oktobra 1978. godine održat ce se u Buenos Airesu (Argentina) »XII. 

medjunarodni kongres o raku«. 
Informacije: Dr. S. Barg. Organizing Committee of the 12 th International Can­cer Congress, Tucuman 731 Buenos Aires, Argentina. 
Litertura 
l. Calendar of Intennational Meetings on Cancer, UICC, Conseil-Gcmeral 3, 1205 Geneva. 
2. 
Kongresse 1976, Belu-inger, Mannheim GmbH, 1976. 

3. 
Naucni i ,s.trucni skupovi u Jugoslaviji i inostranstvu. Jug.os.tovensld centar za tehnic­ku i naucnu dokumentaoiju: Naucni i sitrucni ,s,kupovi god. 2, ,sv. 1, 1-234, jul-dec., Beo­grad, 1976. 

4. 
Radiološke i onkološke revije i publika­cije te samostalne obavesti o kongresima, sa­stancima, semi!nanima i tecajevima koje smo korist,ili preko INDOK centra Onkološkog !in­stituta u Ljubljani. 




GAMMA-TVORNICE jesu danas najznacajniji temelj proizvodnje nuklearnih instrumenata u Madžarskoj. Naš program proizvodnje oslanja se na iskustva dvadesetgodišnjeg razvojnog rada te obuhvaca najraznovrsnije instrumente za vršenje ln-vivo i In-vitro pretraga kao i kompletne jedinice za merenje. 
Svaki naš instrumenat za izotopnu diagnostiku odlikuje se dobro proucenom savremenom konstrukcijam, kakava u najvišoj meri odgovara zahtevima ko­risnika, te solidnom i pouzdanom izradom. 
Naš proizvodni program medicinsko-diagnostickih nuklearnih instrumenata obuhvaca: 
Scintilatore za merenje a, B, y i neutron zraka 
Scintilacijske glave za merenje, sa promerom 25 do 160 mm Kolimatore sa raznim diafragmama 
Stalke za razne svrhe, u razlicitim izvedbama 
Iz integrisanih strujnih krugova sastavljene elektronske instrumente za obradu signala za 1 do 4 kanala 
Periferije: brojeve Fiskace (Zahlendrucker), i instrumente za regi­strovanje, magnetske prijemnike signala i perforatore za spremanje rezultata merenja i elektronsku obradu podataka 
.utomatske menjace uzoraka 
Scanner-e. 

GAMA -TVORNICE ucestvuju na medicinsko-naucnoj izložbi, koja ce se od 16. do 22. maja održati u Beogradu, i raduju se, što ce tarna moci pozdraviti izlagace i posetioce izložbe. Naši strucnjaci ce interesentima rado davati sva traženja objašnjenja. 
GAM MA-TVOR NICA 
Naslov: H-1509 Budapest, Pošt. pret. 1, Telefon: 853 144, Telex: 22-4946 


Rentgen-dijagnostika 
iz Scheringovog istraživanja 
Za oralnu holegrafiju: 







BILOPTIN 

Za intravenoznu holecistoholangiografiju: 

BILIGRAM 
Biloptin 
Sastav: 
Kapsule od po 500 mg Natrium-jopodata. 
!zgled: žute kapsule, crno B. 


Kontraindikacije: 

Preosetljivost na kontrastna sredstva koja sadrže jod, thyreotoxikose, teški funkcionalni poremecaji jetre i bubrega. 

Doziranje i primena: 

Odrasli uglavnom uzimaju 6 kapsula 12 casova pre rentgen-snimanja. Biloptin treba popiti nesažvakan sa doste vode (2 caše), jednu po jednu kapsulu. Do pregleda ne treba više jesti. Pušenje treba takode iskljuciti. 
Bliže pojedinosti o pripremi pacijenata, tehnici snimanja i specijalnim metodama ispitivanja kao i napomene o mogucim nuzpojavama, individualnoj preosetljivosti, 
o docnijoj dijagnostici štitne žlezde Jod-izotopom i o primeni u trudnoci sadrži naucni prospekt. 

Pakovanje: 
6 kapsula 12 kapsula 


BILIGRAM 

Sastav 
Bil igram: 

1 ml sadrži 0,35 gr megluminske soli ioglycaminske kiseline u vodenom rastvoru; sadržina joda: 176 mg/ml. 
Biligram za infuziju: 

1 ml sadrži 0,17 gr megluminske soli ioglycaminske kiseline u vodenom rastvoru; sadržaj joda: 85 mg/ml. 

Kontraindikacije: 

Teška insuficijencija srca i krvotoka, posebno insuficijencija desne strane ili kar­dijalna dekompenzacija; preosetljivost na kontrastna sredstva koja sadrže jod, thyreotoxikosa, teške funkcionalne smetnje jetre ili bubrega, monoklonalna lgM­gamopatija, npr. makroglobulinemija (Waldenstromova bolest). 

Doziranje i primena: 
Kod odraslih Biligram: 

1 ampula od 30 ml i.v., brzina injiciranja najviše 6 ml/min. Biligram za infuziju: 
1 boca od 100 ml, dužina trajanja infuzije 30-60-120 minuta. 
Uputstvo za doziranje kod dece, za specijalne mogucnosti infuzije za tehniku 
snimanja sadrži naucni prospekt. 


Napomene: 

Prvo i.v. holeografsko ispitivanje vrši se samo onda kada postaji specificna kli­nicka slika o oboljenju bilijarnog sistema. Za difererncijalnu dijagnostiku, narocita kod nejasnih tegoba u gornjem trbuhu daje se prednost oralnoj holegrafiji (Biloptin, Solu-Biloptin). Strogo odredeno indikaciono podrucje kod teške slike bolesti ili teškog opšteg stanja, sklonosti alergiji, hiperfunkcije štitne žlezde, trudnoce i multiplog myeloma. Podatke o mogucim nuzpojavima i njihovoj profilaksi, individualnoj preosetljivosti, testiranju, docnijoj dijagnostici štitne žlezde jod-izotopom, o primeni posle vec ranije radene oralne holegrafije, kao i o terapiji neželjenih posledica izazvanih kontrastnim sredstvima sadrži naucni prospekt. 
Pakovanje: 
Biligram: 
Ampule od 30 ml (sa jednokratnim špricom) 

Biligram za infuziju: lnfuzione boce od 100 ml (sa sistemom za infuziju}. 


BLEOCIN 

citostaticni anUbiotik za zdravljenje planocelularnih karcinomov 
Dobri rezultati pri kombiniranem zdravljenju 

z drugimi citostatiki 
-z obsevanjem 

Kadarkoli smo obicajnemu zdravljenju z ope­racijo in obsevanjem dodali bleomicin, je na­raslo število klinicno ozdravljenih bolnikov. Statisticno najboljše rezultate smo opazovali pri celotni dozi 300 mg bleomicina. 
H. Laccoureye, Haguet J.-F.: Bleomycin as a Complement in the Treatment of Pharynx Carcinomas: A Three-year Assessment, Gann Monograph on Can­cer Research 19, 1976. 

KRKA 
MEDROL VERIDERM MAST 
METHYLPREDNISOLON ACETAT (MEDROL) VERIDERM BAZA 

NEO -MEDROL VERIDERM MAST 
METHYLPREDNISOLON ACETAT (MEDROL) NEOMYCIN 
VERIDERM BAZA 

-Medrol je novi sintetski kortikosteroid koji primjenjen lokalno djeluje: antiinflamatorno, antialergijski, antieksudativno i antiprurginozno. 
-Neomicin je antibiotik širokog spektra koji je podesan za lokalnu upotrebu djeluje bakteriostatski i baktericidno. 
-Veriderm baza je nova podloga za ljekovite masti, ugodnog mirisa ciji je sastav skoro identican I ipoidnom sastavu kože. 
INDIKACIJE: 

EKCEMI RAZLlclTE ETIOLOGIJE I LOKALIZACIJE, DERMATITI BILO KOJE ETIOLO­GIJE, ANOGENITALNI PRURITIS, DERMATOZE REZISTENTNE PREMA DRUGIM KOR­TIKOSTEROIDIMA, OPEKOTINE. 
Proizvodi: SARAJEVO u saradnji sa UPJOHN -S.A.D. 


RADIOLOGIA IUGOSLAVICA 
Casopis za rendgendijagnostiku, radioterapiju i onkologiju, nuklearnu medicinu, radiobiologiju, radiofiziku i zaštitu od ionizantnog zracenja 
Glasilo Udruženja za radiologiju i nuklearnu medicinu Jugoslavije i Udruženja za nuklearnu medicinu Jugoslavije 
Izlazi cetiri puta godišnje 
Pretplata za ustanove 400 din, za pojedince 200 din 
Izdavaci: Uprava Udruženja za radiologiju i nuklearnu medicinu Jugoslavije i Izvršni odbor Udruženja za nuklearnu medicinu Jugoslavije 
Adresa redakcije: Onkološki inštitut, Vrazov trg 4, 61000 Ljubljana Broj cekovnog racuna: 50101-678-48454 Broj deviznog racuna: 50100-620-000-32000-10-482 
LB -Ljubljanska banka -Ljubljana 
Odgovorni urednik: prof. dr. L. Tabor, Ljubljana 
Tisk: Tiskarna Ucnih delavnic Zavoda za slušno in govorno prizadete v Ljubljani 
PHOSPHALUGEL 


svojim dejstvom na digestivni trakt 


deluje kao: •antacid •a11tip.pt!,h•polir1"acsluz·niee •ads-orbens 
Kontraindikacija nema. 
. CO.LENIKA U saradnji sa LABORATOIRES BIOTHERAX -FRANCE