Imiona w nazwach jezior i stawöw w Polsce Personal Names in the Names of Polish Lakes and Ponds ABSTRACT: This article discusses the names of ponds and lakes in Poland that are derivedfrom first names. It analyzes 283 hydronyms from 76 Polish districts. Among these, 20 are of an older date - that is, attested between the 14th and 19th century - whereas the majority were first recorded in the 20th century. Their motivational base is formed by male and female, mostly Christian, names, whereas a small number are created from old Polish names in their basic and often diminutive forms. The majority of hydronyms were created from the names of landowners, while a smaller proportion are commemorative. Among the latter, names with a literary origin motivated by historical characters and saints are evident. Among desubstantival hydronyms, names formed through transonymization predominate. A large group is formed by compounds with differential segments, whereas only a small number of names are formed through pluralization. • o • ^" IZVLEČEK: V članku so obravnavana imena ribnikov in jezer na ozemlju Poljske, ki izhajajo iz imen. Analiziranih je 283 hidronimov iz 76 okrajev Poljske. Med hidronimi je 20 starejših, izpričanih od 14.-19., večina pa je prvič zapisana v 20. stoletju. Motivacijsko bazo tvorijo moška in ženska imena, ki so večinoma krščanska, ter maloštevilna staropoljska v osnovni, pogosto tudi manjšalni obliki. Večina hidronimov je nastala po imenih lastnikov, manjši del pa so spomin- > ska imena. Med slednjimi so opazna imena literarnega porekla, mo- q tivirana z zgodovinskimi in svetniškimi liki. Med izimenskimi hidronimi prevladujejo imena, nastala s transonimizacijo. Veliko skupino tvorijo besedne zveze z razlikovalnimi členi, maloštevilno pa imena, nastala s pluralizacijo. Hydronimom derywowanym od antroponimöw nie poswiçcano dotychczas zbyt wiele uwagi w literaturze onomastycznej. Uznawano je za nowa warstwç nazw wodnych, niezbyt liczna, dotyczaca na ogöl mniejszych obiektöw, zwlaszcza 59 Urszula Bijak, Barbara Czopek-Kopciuch (Krakov) Urszula Bijak, Barbara Czopek-Kopciuch: Imiona w nazwach jezior i stawôw w Polsce ^ stawöw, sadzawek, zrödel, malych potoköw i strug1. Material historyczny i objaš-W nienia takich nazw spotkač možna w toponomastyczych opracowaniach regional-N nych, opracowaniach hydronimicznych niektörych dorzeczy oraz w tomach serii Hydronymia Europaea. Zgromadzony tu material pochodzi z komputerowej bazy ^ nazw wodnych, ktöra powstaje w Pracowni Toponomastycznej Instytutu Jçzyka O Polskiego PAN w Krakowie (grant nr 1H01D01029). Podstawç zrödlowa tego ono- 5 mastykonu stanowia wydane drukiem dokumenty historyczne, slowniki historyczne L i geograficzne, mapy historyczne i wspölczesne, wykazy nazw wodnych i dotych- 0 czas opublikowane opracowania hydronimiczne. Baza ta bçdzie zawierac okolo 30 v tysiçcy obiektöw wodnych. 2 Przedmiotem niniejszego artykulu sa nazwy wöd stojacych (jezior i stawöw) 1 z terenu Polski, w jej wspölczesnych granicach, utworzone od imion w wyniku transonimizacji lub derywacji paradygmatycznej, a wiçc bez uzycia sufiksöw. Wy-ekscerpowano zaröwno hydronimy jednoczlonowe, jak i zestawienia zawierajace A imiona, lacznie 283 nazw. p Pierwszy zapis takiego hydronimu pojawia siç w zrödlach juž w XIV w. : Przed- i siaw, nieistniejacy staw w Myslenicach, kolo Krakowa, por. lacus dictus Przedslaw 6 (1364). Jego nazwa pochodzi od staropolskiego dwuczlonowego imienia Przed- Pn siaw2. 1 W XVI wieku odnotowane sa 3 nazwy: 3 Jaga, nieistniejace dziš jezioro kolo Göry Nawojowej, niedaleko Krakowa, • por. Jaga (1553), ktörego nazwa motywowana jest zdrobnialym ženskim im. Jaga o (: Agata, Agnieszka, Jadwiga); 7 Seweryn, staw kolo Czernichowa, pow. krakowski, por. Seweryn (1564); nazwa • pochodzi od chrzešcijanskiego im. Seweryn; 2 Dobrzynka-Wojtek — nazwa zestawiona, okrešlajaca staw na rzece Dobrzyn-ka, w pow. laskim, por. Staw Dobrinka Wojtek (1564-1565). Pierwszy czlon zesta-wienia pochodzi od n. rzeki Dobrzynka (a ta od nazwiska Dobrzynka), drugi od zdrobnialego im. Wojtek (: Wojciech). W XVIII wieku pojawia siç w zrödlach 12 nowych obiektöw: Adas, nieistniejacy staw w Pisarzowicach, pow. bielski, por. Adas (1786-1788); n. od zdrobnialego im. Adas (: Adam); Barbara, nieistniejacy staw, w Zywcu, por. staw Barbara (1715); od im. Barbara; Daniio, nieistniejacy staw kolo Bialegostoku, por. Danilo (1784); od bialoru-skiego im. Danilo; Frantosik, nieistniejacy staw, we wsi Plawy, pow. oswiçcimski, por. okolo sta-wu Frantosika (1786-88); od im. *Frantosik (: Franciszek); i 60 K. Rymut, Nazwy wodne (w:) Slowianska encyklopedia, t. II, Kraköw 2003, s. 230; A. Cieslikowa, E. Wolnicz-Pawlowska, Krötka charakterystyka hydronimii polskiej (w:) Nazewnictwo geograficzne Polski, t. I: Hydronimy, Cz. I: Wody plynace, zrödla, wodo-spady, Warszawa 2006, s. VIII. Poniewaz nazwa zostala odnotowana w zrödlach jedynie w formie mianownika, trudno rozstrzygnac, czy ma ona postač bezsufiksalna, czy tež tkwi w niej archaiczny przyrostek dzierzawczy *-jb. 2 Urszula Bijak, Barbara Czopek-Kopciuch: Imiona w nazwach jezior i stawôw w Polsce Frydeczek, staw (dziš obiekt bez nazwy), we wsi Pogörze, pow. cieszynski, ^ por. Fridezek (1789); od zdrobnialego im. *Frydeczek (: Fryderyk); Jadamaczek, nieistniejacy staw we wsi Mazancowice, pow. bielski, por. Ja- 3 Šladem po nazwie tego stawu jest wspölczesnie nazwa terenowa i czcšč wsi Porçba Wiel-ka. 4 Potoccy byli wlascicielami stawöw w Zatorze. SI damaczek a. Jedamaczek (1789); od zdrobnialego im. Jadamaczek (: Jadam < o Adam); Jagoszek, nieistniejacy staw we wsi Mnich, pow. cieszynski, por. Jagoschek (1789); od zdrobnialego im. Jagoszek (: Agata, Agnieszka, Jadwiga); Jan, nieistniejacy staw w Zywcu, por. staw Jan (1715); od im. Jan; ^ Jedrzejek, nieistniejacy staw, we wsi Polanka Wielka, pow. oswiçcimski, por. Jedrzejek (1786-1788); od zdrobnialego im. Jedrzejek (: Jedrzej < Andrzej); Kasia, nieistniejacy staw we wsi Porçba Wielka, pow. oswiçcimski, por. Kasia p. (1786-1788), od zdrobnialego im. Kasia (: Katarzyna)3; Krzysztof, nieistniejacy staw w Zywcu, por. staw Krzysztof (1715), od im. Krzysztof; Krzys-Folwarcznik, nieistniejacy staw we wsi Grojec, pow. oswiçcimski, por. >-Krzys Folwarcznik (1786-1788); n. zestawiona — od zdrobnialego im. Krzys (: Z Krzysztof, Kryspin) i od ap. folwark, z suf. -nik (czlon ten okrešla položenie stawu na terenie folwarku); O Maty Jakubik, nieistniejacy staw we wsi Mnich, pow. cieszynski, por. Klein Jakubik (1789); n. zestawiona — od zdrobnialego im. Jakubik (: Jakub) z niem. przymiotnikiem klein 'maly' okreslajacym wielkošč obiektu. W XIX wieku zanotowano po raz pierwszy 3 nazwy: Judas, staw nieistniejacy we wsi Strumien, pow. cieszynski, por. Judass (1820), od im. Judas, Judasz (znanego z Nowego Testamentu); Maciej, nieistniejacy staw we wsi Strumien, pow. cieszynski, por. Matiey (1820), od im. Maciej, czes. Matëj; Maurycy, nieistniejacy staw w Zatorze, pow. oswiçcimski, por. Maurycy (1895), od im. Maurycego Potockiego.4 Wszystkie przedstawione powyzej hydronimy (20) odnosza siç do obiektöw dziš nieistniejacych, zapewne zasypanych, wyschniçtych, czy osuszonych. Niewiele možna powiedziec o bezpošredniej motywacji tych nazw. To, že nazwy sa formalnie röw-ne imionom može wskazywac na ich charakter pamiatkowy. Mogly te niewielkie obiekty wodne otrzymywac imiona wlašcicieli gruntöw, wöwczas mialyby charakter przynaležnošciowy, typowo dzieržawczy. Pewnym przykladem nazwy pamiatkowej može byč nazwa Maurycy nadana dla uczczenia Maurycego Potockiego. Podstawa ponad polowy nazw sa imiona w formie zdrobnialej. W^kszošč nazw jest formalnie röwna rc^nym postaciom imion mçskich, tylko 3 motywowane sa przez imiona kobiece, jedno w formie pelnej, dwa w formie zdrobnialej. Ješli chodzi o strukturç hydronimöw o starszej dokumentacji, to w wiçkszošci sa to nazwy proste, trzy spošrod nich maja postač zestawien: Dobrzynka-Wojtek, Krzys-Folwarcznik i Klein Jakubik. 61 Urszula Bijak, Barbara Czopek-Kopciuch: Imiona w nazwach jezior i stawôw w Polsce 2 ^ Obiekty te rozmieszczone sa glöwnie w Polsce poludniowej, we wspölczesnych w powiatach: cieszynskim (5), oswiçcimskim (5), bielskim (2), krakowskim (3), we wsi N Sporysz wlaczonej do Zywca (3) i po jednym kolo Lodzi i Bialegostoku. „Eksplozjç" hydronimöw odimiennych obserwujemy w wieku XX. Odnoto- wano wtedy 263 nazwy dla obiektöw rozmieszczonych na obszarze calej Polski w 76 powiatach.. S W woj. podkarpackim, w pow. stalowowolskim, w gm. Zakliköw znajduja siç 24 L obiekty:Adam (2 x), Antoni, Ewa, Ferdynand, Florian, Hala, Hanka, Jagienka, Jan, 0 Janek, Jorgis, Jôzef, Kajtek, Konstanty, Maryska, Mateusz, Rafal, Stefan, Stefan, v Teofil, Wanda, Wladyslaw, Wojtek; w pow. jasielskim, gm. Skolyszyn (6): Jas, Julian, Leszek, Malgosia, Oles, Waclaw. W woj. dolnoslqskim, w pow. milickim, gm. Krošnice, Milicz i Cieszköw - 21: Andrzej (1983), Bolko, Duly Jas (1983), Duly Karol (1983), Emilia (1983), Erls nest, (1983), Halina, Henryk (Maly Henryk) (1983), Henryk, Henryk (1983), Henryk A Nowy, Jan (1983), Karol (1983), Kazimierz Gôrny, Leszek, Maly Karol, Mieczy-p slaw (1983), Stas Dolny, Stas Gôrny, Wladyslaw, Zofia (1983); w pow. olešnickim, 1 gm. Twardogöra - 3: Mala Amalia, (1983), Pelagia (1983) Wielka Amalia (1983 ); w pow. legnickim, gm. Chojnöw - 2: Paulinki Drugie, Paulinki Pierwsze; w pow. 7n zabkowickim, gm. Ziçbice - 2: Henryk, Karol; w pow. polkowickim, gm. Przem- 1 köw - 1: Boleslaw. 3 W woj. malopolskim, w pow. ošwiçcimskim w gminach: Brzeszcze, Ošwiçcim, • Osiek, Zator odnotowano 22 nazwy stawöw: Adam Duly, Andrzej, Andrzej Duly, o Danusia, Gabriela (1964), Gabriela (1964), Hanusia (1964), Helenka (1964), Jôzef, 7 Karolcia, Marian Gôrny, Micia, Olusia, Stanislaw, Stanislaw, Sylwester, Teresa; w • pow. wadowickim, gm. Spytkowice - 4: Adam//Staw Adam (1961), Adamek//Staw 2 Adamek (1961); Artur, Rôla; w pow. tarnowskim, gm. Wierzchoslawice - 1: Ma-ruszka. W woj. podlaskim, w pow. bialostockim, gm. Pošwiçtne znajduje siç 14 obiektöw: Ellbieta Druga, Ellbieta Pierwsza, Gabriela, Gabrielka, Jerzy, Jôzef, Kazimierz, Maria, Marylka, Michal Drugi, Michal Pierwszy, Rafal, Witold, Zofia; w pow. zambrowskim, gm. Zambröw - 5: Aleksander, Gralyna, Kajtek, Krzysztof, Morys; w pow. augustowski, gm. Augustöw - 1: Swiety Jan (1966), w pow. monie-ckim, gm. Knyszyn - 1: Jezioro Zygmunta Augusta. W woj. lubelskim, w pow. tomaszowskim, w gm. Laszczöw i Tarnawatka od-notowano 14 hydronimöw: Adam Drugi, Adam Pierwszy, Agatka, Aleksander Drugi, Aleksander Pierwszy, Ignas, Jacek, Jan Dolny, Jan Gôrny//Jan (1965), Janek, Jas, Kažmierz, Malgosia, Marian; w pow. janowskim, gm. Potok Wielki i Modliborzy-ce - 12: Boguslaw, Bohun, Lech, Michal, Nowy Witold, Nowy Wladyslaw, Olenka, Stanislaw, Stary Witold, Stary Wladyslaw, Wojciech, Zygmunt; w pow. zamojskim, w gm. Komaröw-Osada, tež Zamošč - 11: Adas (1954-60), Andrzej, Feliks, Grze-gorz (2x), Jôzef, Kazimierz, Krzysztof, Marcin, Marian, Waldemar; w pow. par-czewskim, w gm. Sosnowica i Siemien - 8: Andrzejki (1965), Helena, (1965), Jan (1965), Ksiqie Jôzef (1965), Marek (1965), Michalki (1965) Wojtek, Zofia (1971); w pow. wlodawskim, gm. Stary Brus i Wola Uhruska - 6: Asia, Baska (gw.), Janus, Jurek (gw.), Pawel, Jama Roma; w pow. lubartowskim, gm. Ušciiraro - 5: Adam, 62 Urszula Bijak, Barbara Czopek-Kopciuch: Imiona w nazwach jezior i stawôw w Polsce Jan// Swiqty Jan (1965), Michal (1965), Wanda Druga, Wanda Pierwsza; w pow. ^ chelmskim - 3: Esterka (1954-60), Jezioro Jurka (1970), Jezioro Marcinka; w pow. ryckim, gm. Ryki - 1: Karol; w pow. hrubieszowskim, gm. Mircze - 1: Hala; m w pow. pulawskim, gm. Baranöw - 1: Mateusz. W woj. sladkim, pow. lublinieckim, gm. Ciasna, Kochanowice, Pawonköw 7 - 11: Staw Feliksa, Gustaw, Halina//Staw Halina (1962), Kacper//Staw Kacper (1962), Ludwik//Staw Ludwik (1962), Manka, Marian//Staw Marian (1962), Ola (1924-38)//Staw Ola (1983), Stawy Sabiny, Walek, Wanda; w pow. i gm. Katowice - 6: Barbara, Janina, Malgorzata, Hubertus Drugi, Hubertus Pierwszy, Hubertus Trzeci i Hubertus Czwarty položony w gm. Myslowice ; w pow. pszczynskim, gm. Goczalkowice-Zdröj - 3: Maciek (1966), Maciek Borowy, Maciek Kanalowy; w pow. p. i gm. Swiçtochlowice - 2: Martyn, Matylda; w pow. bielskim, gm. Wilamowice - 1: Antoni; w pow. czçstochowskim, gm. Janöw - 1: Irydion; w pow. gliwickim, gm. Wielowieš - 1: Hubertus//Staw Hubertus (1983). W woj. warminsko-mazurskim, pow. olsztynskim zanotowano 5 nazw: Kli- >-munt, Pawlik (jez.), Bartosz (1964), Wojciech (1925), Wojtek//Wôjtek (1925); w pow. piskim, gm. Ruciane-Nida - 2, Jany, Jany Male; w pow. gižyckim, gm. Ryn - 2: Szy-mon, (jez.), Szymonek (jez.); w pow. mragowski, gm. Piecki - 2: Klimunt, Pawelek; q w pow. szczycienskim, gm. Jedwabno i Szczytno - 2; Klimek (jez.), Romanek (jez.); w pow. goldapskim, gm. Goldap - 1: Szymanek (jez.); w pow. ilawskim, gm. Kisie-lice - 1: Bartek; w pow. oleckim, gm. Kowale Oleckie - 1: Marki (jez. 1963). W woj. mazowieckim, w pow. siedleckim, gm. Kotun i Przesmyki znajduje siç 5 obiektöw: Alina, Helena, Jadwiga (1962), Nana, Stefan; w pow. przysuskim, gm. Wieniawa - 4: Irena, Jerzy, Krystyna, Kuba; w pow. grodziskim, gm. Jakto-röw - 2: Boleslaw, Franciszek; w pow. wçgrowskim, gm. Liw - 1: Franciszek; w pow. žyrardowskim, gm. Mszczonöw - 1: Swiçta Anna; w pow. kozienickim, gm. Graböw nad Pilica - 1: Staw Swiçtego Jana. W woj. opolskim, w pow. namyslowski, gm. Poköj sa 4 stawy: August, Staw Fryderyka, StawMatyldy, Staw Zofii; w pow. opolskim, gm. Niemodlin - 2: Hubert, Zofia (1983 ); glubczycki, gm. Glubczyce - 1: Marysienka (stawy). W woj. lödzkim, w pow. poddçbickim, gm. Daliköw odnotowano 4 nazwy: Duzy Staw Helena i Maly Staw Helena, Halina (1973), Kazimierz Duzy; w pow. lödzkim, gm. Lödz - 1: Staw Jana; w pow. zgierskim, gm. Aleksandröw Lödzki - 1: Kazimierz. W woj. pomorskim, w pow. gdanskim, gm. Trabki Wielkie - 3: Jezioro Aleksandra, Jezioro Bronislawa, Jezioro Stanislawa (trzy jeziora); w pow. chojnickim, gm. Konarzyny i Chojnice - 2: Jacys, Jezioro Olbrachta (jez.); w pow. slupskim, gm. Smlodzino - 1: Lolek. W woj. wielkopolskim, w pow. ostrowskim, gm. Sošnie - 3 : Antoni, Augustyn, Jan; w pow. gniežnienskim, gm. Gniezno - 1: Rôza; w pow. miçdzychodzkim, gm. M^dzy^öd - 1: Gertruda/Jezioro Gertruda, w pow. pleszewskim, gm. Gizalki - 1: Pawelek, (jez.); w pow. ostrzeszowskim, gm. Kobyla Göra - 1: Mikolaj; w pow. poznanskim, gm. Pobiedziska - 1: Jezioro Uli (jez.). W woj. swietokrzyskim, pow. pinczowskim, gm. Pinczöw - 3: Aleksander, 63 Urszula Bijak, Barbara Czopek-Kopciuch: Imiona w nazwach jezior i stawôw w Polsce 2 Izabela, Krzysztof; w pow. buskim, gm. Wišlica - 1: Marian; w pow. kazimierskim - 1: Janeczek. N W woj. kujawsko-pomorskim, w pow. mogilenskim, gm. Mogilno - 1: Bro- M nislaw (jez.); w pow. wabrzeskim, gm. Wabrzezno - 1: Frydek (jez.); w pow. alekPn sandrowskim - 1: Jaroslaw (1928); w pow. brodnickim, gm. Bobrowo - 1: Marek (jez.). S W woj. zachodniopomorskim, w pow. choszczenskim, gm. Pelczyce - 1: Jan; L w pow. myšliborskim, gm. Myslibörz - 1: Pawel (jez.), w pow. waleckim, gm. Mio roslawiec - 1: Jezioro Hanki (jez.), w pow. lobeskim, gm. Lobez - 1: Helka. v Nazwy, ktöre pojawiaja siç w XX wieku sa, jak juž powiedziano, wielekroc liczniejsze. W wiçkszošci pochodza one z wykazu nazw standaryzowanych, ktöry ukazal siç w 2006 roku - Nazewnictwo geograficzne Polski , T. I: Hydronimy, cz. 2. Wody stojace. Niestety, z powodu braku danych, niewiele možna powiedzieč o ich motywacji. Možna przypuszczač, že maja one zwiazek z imionami wlašcicieli. A Czçšč z nich zapewne ma charakter pamiatkowy, czçšč - dzieržawczy. Na charakter p pamiatkowy wskazywač može chociažby „seria" nazw w w pow. janowskim, gdzie i spotkač možna nazwy stawöw: Boguslaw, Bohun, Michal, Olenka, Stary Witold, <*> Nowy Witold. Zgromadzenie takich nazw w jednym regionie sugerowač može ich motywacjç literacka, nawiazanie do imion bohateröw powiešci Sienkiewicza. Pro- 1 weniencjç literacka ma zapewne nazwa Irydion (pow. czçstochowski) i nawiazuje 3 do tytulowego bohatera utworu Zygmunta Krasinskiego, takže nazwy Jas i Malgo- • sia (stawy w pow. tomaszowskim i jasielskim), czy Jacek i Agatka (pow. tomaszowski) o motywowane sa przez imiona bohateröw bajek dla dzieci. 7 Inna "seriç" spotkač možna w pow. milickim, gdzie wystçpuja takie nazwy • stawöw jak: Bolko, Henryk, Jan, Kazimierz Gôrny, Leszek, Wladyslaw, Henryk 2 Nowy. Tu dopatrywač siç možna motywacji przez imiona ksiažat z dynastii Piastöw Šlaskich. Z pewnošcia charakter pamiatkowy maja nazwy typu: Jezioro Olbrach-ta (pow. chojnicki), Ksiqlç Jôzef (staw w Sosnowicy, woj. lubelskie) czy Jezioro Zygmunta Augusta (podlaskie, gm. Knyszyn), nawiazujace do imion i krölöw i ksiažat polskich. Uwagç zwracaja tež nieliczne nazwy z elementem swiçty, pochodzace zapewne od patronöw košciolöw lub kapliczek znajdujacych siç w pobližu obiektöw wodnych: Swiçta Anna, Staw Swiçtego Jana, Swiçty Jan. Wšrod prezentowanych nazw stawöw i jezior dominuja hydronimy utworzone od imion bez užycia wykladniköw formalnych i czlonöw dyferencyjnych. Podsta-wami sa imiona w formie pelnej, np. Boleslaw czy Barbara lub w formie zdrob-nialej, np. Bolko czy Baska. Sa to glöwnie imiona chrzešcijanskie, wystçpuja tež imiona staropolskie, np.: Przedslaw, Boleslaw, Kazimierz, Mieczyslaw, Stanislaw, Wojciech lub ich zdrobnienia: Bolko, czçšč z nich miešci siç rowniež w kanonie imion chrzešcijanskich. Wyjatkowo pojawiaja siç imiona innego pochodzenia, por. nazwç stawu Morys (podlaskie), zapewne od im. Moritz, Moryc, popularnego wšrod Zydöw. Baza do utworzenia nazw stawöw i jezior stalo siç 75 imion mçskich. Ich liczba bylaby wiçksza gdyby doliczyč postaci zdrobniale. Najchçtniej užywane jest imiç Jan (13) oraz Adam (10). Spošrod imion kobiecych užyto 39; najchçtniej two-rzono nazwy malych obiektöw wodnych od imienia Zofia (6) i Halina (5). Bardzo 64 Urszula Bijak, Barbara Czopek-Kopciuch: Imiona w nazwach jezior i stawôw w Polsce czçsto tworzone sa nazwy od imion zdrobnialych. Trudno tu zaobserwowac jakaš ^ prawidlowošč, ale wyglada na to, že znacznie czçšciej mamy do czynienia z nazwa-mi od zdrobnialych imion kobiecych niž od mçskich, np. w woj. malopolskim, pow. ošwiçcimski, gm. Brzeszcze, na 8 nazw stawöw 4 to nazwy od zdrobnialych imion o kobiecych: Danusia, Karolcia, Olusia, Micia, zaš nazwy stawöw od imion mçskich 7 w tej gminie pochodza od pelnych imion - Stanislaw, Andrzej, Sylwester. $2 Spotykamy kilka nazw utworzonych w wyniku pluralizacji: Paulinki Drugie, _ Paulinki Pierwsze, Michalki, Jany, Jany Male. Wšrod struktur zložonych odnotowac naležy zestawienia zawierajace termi- ny hydronimiczne takie jak: staw, jezioro, tež jama oraz imiç w mianowniku, np. _ Duzy Staw Helena i Maly Staw Helena, Staw Marian, Jama Roma lub w dopelnia- p. czu, np. Staw Feliksa, Stawy Sabiny, Staw Swiçtego Jana, Staw Fryderyka, Staw Matyldy, Staw Zofii; Jezioro Zygmunta Augusta, Jezioro Jurka, Jezioro Marcinka, Jezioro Aleksandra, Jezioro Bronislawa, Jezioro Stanislawa, Jezioro Olbrachta, Jezioro Hanki. Dužo jest zestawien z czlonami dyferencyjnymi. Na uwagç zasluguja czlo-ny odrožniajace liczebnikowe, ktöre pojawiaja siç w nazwach obiektöw ležacych > w obrçbie jednej gminy, np. Paulinki Drugie i Paulinki Pierwsze, Adam Drugi i Adam Pierwszy, Aleksander Drugi i Aleksander Pierwszy, Michal Drugi i Michal Pierwszy, Wanda Druga i Wanda Pierwsza, Hubertus Drugi, Hubertus Czwarty, Hubertus Pierwszy, Hubertus Trzeci. Do nazw od imion dodawane bywaja czlony odrožniajace nawiazujace do wielkošci (maly, duzy), dawnošci (stary, nowy) lub položeniu obiektu (gôrny, dolny), np. Maly Karol, Mala Amalia i Wielka Amalia, Adam Duzy, Andrzej i Andrzej Duzy, Duzy Staw Helena i Maly Staw Helena, Kazimierz Duzy, Nowy Witold i Stary Witold, Nowy Wladyslaw i Stary Wladyslaw, Kazimierz Gôrny, Stas Dolny i Stas Gôrny, Marian Gôrny, Jan Dolny i Jan Gôrny, takže inne por. Maciek Borowy i Maciek Kanalowy. Nazwy z czlonami odrožnia-jacymi stanowia okolo 25 % ogölu badanych nazw. Zapisy zrödlowe dla hydronimöw odimiennych sa došč skape, ubogie, co wynika z niedoskonalošci tworzonej dopiero bazy komputerowej. Nie možna wiçc zaobserwowač postaci wariantywnych. Udokumentowane sa jedynie nieliczne pošwiadczenia zmian formy nazwy zestawionej w prosta, np. Adam//Staw Adam, Adamek//Staw Adamek, Jan Gôrny//Jan, Halina//Staw Halina, Marian//Staw Marian, Ola//Staw Ola, Hubertus//Staw Hubertus, Ludwik//Staw Ludwik, Marian//Staw Marian, Gertruda//Jezioro Gertruda, Staw Kasper//Kacper. Przedstawiony material obejmuje 283 hydronimy (265 nazw stawöw i 18 nazw jezior) dla obiektöw rozmieszczonych w 13 wojewödztwach i 76 powiatach calej Polski. Najliczniej reprezentowane sa one w powiecie stalowowolskim (24), ošw^-cimskim (22) i milickim (21) i co charakterystyczne obiekty te leža w obrçbie jednej gminy lub kilku znajdujacych siç w sasiedztwie. Czçsto badane nazwy wystçpuja seriami; w 39 powiatach odnotowano wiçcej niž jeden hydronim tego typu. Rzadko spotyka siç je w „krainie tysiaca jezior", jak poetycko okrešla siç obszar Warmii i Mazur; gdzie dla dužych obiektöw wodnych, typu jezioro, bardziej „odpowiednie" byly inne nazwy. Czçsto sa one pochodzenia indoeuropejskiego, staropruskiego. Natomiast dla malych jeziorek oraz stawöw nazwy formalnie röwne imionom wy- 65 Urszula Bijak, Barbara Czopek-Kopciuch: Imiona w nazwach jezior i stawôw w Polsce — z i k O O < z p daja siç byč charakterystyczne, podkrešlaja ich zwiazki z wlašcicielami, widoczne jest tworzenie ich przez mieszkancöw lokalnej spolecznošci i na jej užytek. Czçšč nazw ma charakter sztuczny, nadany administracyjnie. Hydronimy odimienne na-leža w zdecydowanej wiçkszošci do nowszej warstwy nazewniczej. W stosunku do calej bazy nazw wodnych, grupa tych nazw, choč stosunkowo nieliczna (ponižej 1%), wyröžnia siç poprzez czçste užycie jako bazy motywacyjnej imion w formie zdrobnialej. Žrodla i literatura Material z komputerowej bazy nazw wodnych w Pracowni Toponomastycznej In- stytutu Jçzyka Polskiego PAN w Krakowie (grant nr 1H01D01029). Rymut, Kazimierz, Nazwy wodne (w:) Slowianska encyklopedia, t. II, Kraköw 2003, s. 230. Ciešlikowa, Aleksandra, Wolnicz-Pawlowska, Ewa, Krötka charakterystyka hydro-nimii polskiej (w:) Nazewnictwo geograficzne Polski, t. I: Hydronimy, Cz. I: Wody plynace, zrödla, wodospady, Warszawa 2006, s. VIII. 2 0 0 7 1 i Rozmieszczenie stawöw i jezior o nazwach od imion w Polsce 66 Urszula Bijak, Barbara Czopek-Kopciuch: Imiona w nazwach jezior i stawôw w Polsce Razem 283 obiekty w 76 powiatach Lp. Powiat Liczba obiektöw 1 stalowowolski 24 2 ošwiçcimski 22 3 milicki 21 4 bialostocki 15 5 tomaszowski 14 6 janowski 12 7 lubliniecki 11 8 zamojski 11 9 parczewski 8 10 jasielski 6 11 m. Katowice 6 12 olešnicki 6 13 wlodawski 6 14 cieszynski 5 15 lubartowski 5 16 olsztynski 5 17 siedlecki 5 18 zambrowski 5 19 namyslowski 4 20 piski 4 21 poddçbicki 4 22 przysuski 4 23 wadowicki 4 24 chelmski 3 25 gdanski 3 26 m. Lödz 3 27 ostrowski 3 28 pinczowski 3 29 pszczynski 3 30 žywiecki 3 31 bielski 2 32 chojnicki 2 33 gižycki 2 34 grodziski 2 35 legnicki 2 36 mragowski 2 37 opolski 2 38 szczycienski 2 39 zabkowicki 2 Lp. Powiat Liczba obiektöw 40 aleksandrowski 41 augustowski 42 brodnicki 43 buski 44 choszczenski 45 czçstochowski 46 gliwicki 47 gniežnienski 48 goldapski 49 glubczycki 50 hrubieszowski 51 ilawski 52 kazimierski 53 kozienicki 54 m. Myslowice 55 m. swiçtochlowice 56 miçdzychodzki 57 mogilenski 58 moniecki 59 myšlenicki 60 myšliborski 61 olecki 62 opolski 63 ostrzeszowski 64 pleszewski 65 polkowicki 66 poznanski 67 pulawski 68 rycki 69 slupski 70 tarnowski 71 walecki 72 wabrzeski 73 wçgrowski 74 zgierski 75 lobeski 76 žyrardowski RAZEM 283 I 1 3 1 h« m h« P < s h« N > L m h« s tà 1-5 67 Urszula Bijak, Barbara Czopek-Kopciuch: Imiona w nazwach jezior i stawôw w Polsce ^ Rojstna imena v imenih jezer in ribnikov na Poljskem W Povzetek N k O r V članku so obravnavana imena ribnikov in jezer na ozemlju Poljske, ki izhajajo iz rojstnih imen. Analiziranih je 283 hidronimov, od katerih je 20 starejših, s historičnimi zapisi od 14.-19. stoletja, večina pa je prvič izpričana v 20. stoletju. Motivacijsko podlago tvorijo moška in ženska rojstna imena, ki so večinoma krščanska, ter maloštevilna staropoljska v osnovni, pogosto tudi manjšalni obliki. Manjkajo podatki o neposredni poimenovalni motivaciji imen, večina imen je gotovo lastniškega značaja, del spominskega. Med slednjimi so opazna imena lite-n rarnega porekla, motivirana z zgodovinskimi liki, in imena, povezana s češčenjem svetnikov. Med izimenskimi vodnimi imeni prevladujejo imena, nastala s transoni-mizacijo. Veliko skupino tvorijo besedne zveze z razlikovalnimi členi, maloštevilno pa imena, ki so nastala s pluralizacijo. Obravnavana vodna imena spadajo v no-^" vejšo imensko plast, tako poimenovani objekti se nahajajo v 76 okrajih (upravnih P k 2 0 0 7 — enotah) po vsej Poljski, največ jih je v stalowowolskem (24), oswiçcimskem (22), milickem (< Milicz, 21). 1 i Urszula Bijak Instytut Jçzyka Polskiego PAN, al. Mickiewicza 31, 31-120 Kraköw urszulab@ijp-pan.krakow.pl Barbara Czopek-Kopciuch Instytut Jçzyka Polskiego PAN, al. Mickiewicza 31, 31-120 Kraköw barbarac@ijp-pan.krakow.pl 68