HOC OPERE CONTENTA.

CrDeproccraio: SC cuis partibus quc(ti'o. CDe formati
rarionc fubieati compendium -CTAucrois m phifico audi
tu proocmium emendatum. CPr^ctara admodum 8C om
mbusaliis m hac fdcnria opcnbus rcfoturior Auerois in
quattuor de cc|o SC mundo Ubros paraphrafis fideti SC cta
ra ucrborum fene iam dudum de hcbraids latebris in tari
nura {ploidorcm coaucrfa. fijAueroi s m duodedmo me
taphific^ proamu quoq; dc hebraico dcccrptu cxeplari.

HH

I

CReuerendifiimo in spo.D.Stephano Patifiefi Archiantirtiri celcberrirao: Paulus Ifraelit*
luppliciter le commendati&.S.D.peipetuam.

ITQuamquam.obferuandiflime preful din SC  multo iam dierum annonmvjs decurfu ut pote
limpidilfimo accumulatar uirtutis tuzlplendore alledus elucubratiimuuhs meis teprarfide
Mecaenatčot deligeie poptauerim: fed tua tantaamplitudomrig; operiš pmtudo me ,p ti n us
determit ueuumamen ut pudor deterruit fic ipla mecupidouna cmniumma in te manliiej-
tudineconcttauit impulit audentiam^ ingelTit ut deni<j; ad uota ,piequenda imiuerium qua
fi peculiare inihi horrcolumarmentanumguhbrariam iynagogaperludrate: Sc  fingula cuol
uerem fi qua forte tanti numinis ara: conlecranda hbaminaofftnderem .Huc demu cordube
Tem Auerol de celoide nuido:de<ji totius machine partibus dilputante lors obtulit:que utig?
tuecelfitudini tu oppificis celebntate tum Jiibiedi nobilitaterienfusclaritatemoluminisin la-
tinorum bibliotheca nouitatereiusdenicB magna in partecum theologicfs quibus infilbscon
cinitate haud incogme deftinadum fore duxi:cm ex noltra offlcina noua qucdam de jpoemii
partibus deqjiubiedomm in Ičientns racione compendiola adieci. Harc obiecro ab intus SC
fideli cu pedore oblata grate l'u(cipere:Ieditare:fouete:& a claudianis tonitruis calumniariuue
hiftrionum lUfurru ptegere d igneris.fic utiq? SC  tui audorameti Ičeptrum protcget mundi rc
ftaurator.-iplUm extollet faurtumgt leruabit m omne leculum.

CCOMPENDII SVMMAR.IA.

ITDe proocemio.

CNon rede fentiuntde prooemii partibus mniores. cap.t.

ITQuodcuqp proacmium tria.f.docilitatem beniuolenriarmattentionemg* intencht. cap.ii.
Eade tria exigit ols humana ut humana adio. Eadč ttia:SC theologica adio expoftulat.
Eadem 3 C  rudium hominum adio. Eadem Sc  iumentorum operatio nintur.

CMedia qux tria prooemii uota confemnt lunt odo. cap.iii.

ITDe formali ratione Jiibiedi.

frFormalis rei ratfo ef! qua cogmta cognoicitur & pofitaponitur res :fiC ea peremptaperirui
tur SC  in efle S C  incognold res. cap.ii.

C" Duplex de formali ratione llrbiedi luniorum fentcntia eft que ambe refelluntur: cap.iii.

Noticia de quiditate rei uere fcientia eft. Scietiam ee habitum demollratiuum nil aliud
eft q»am eam elle habitum quocunqp euidente dilčurlu uerificatum. De iiibiedo non pco
gnoldturquid rei led quid nominis tantum.

f'Formalis ratio lubiediua fubiedi eft diipofitio qua ens eft dubitabile. cap.iiii.

Pratui i humane perfedionis gradus funt leptem oimiimoda ignorantia:admirauo:dubffa
tio:queltio:iaentia:adeptus intdledusrcopulatio cum agente.

fT Scientia denominatur Sc  diftinguitur per liibiedu Ičibile taquam p terminu fibf correlatiua

fubiedum quo le
«" Ouot iut adm

mtia diftinguitur eft adequatum SC  primu illius Ičientie dubitabile.
rabiliugna tot SC  fiibiedo^. cap.vi.

cap.v.

Quo

Triaadmirabiliu gua podora coia lenfibilia tria triu fcia^ fubieda ftatuut.ga pmu admira
bileiSC conmne lenfibile e rnotus ib primu fubiedu naturalis ičietie eft ens mobile ga lecudu
admirabile SC  iefibile coe e magnitudo io feciidu fubiedu.f.mathema.difcipline e magnitudo
feu ens extefum.at tertiu admirabile SC coe  lenfibile eft mirnem* fcu multitudo ide tertiu fub
iedum.f. metaphifice fapičtie e ens ut ens.i.multiplex.

CT Ad mente Arifto.S: auero.fubiedu quodenominaf fcfa methaphifica e ens iquatu ens 1*0
fubftantia abllrada ut quidam opinanč'. cap.vii.

Scientia denominatur a.rotu fubiedo ut a potiori partc efientiali.fubiedum uero denomi
natura potiori parre fui integrali:

<T Primu fenfibile.f. motu admiraf Arirto.Secudu.f. magnftudme’acJmiraturplato.Tertiimv
fcilicer numemm admirattir pytagoras. cap.viii.

IT Prior nobis Inentia eft naturalis cbfequčret mathematicarultfo loco methaphifica cap.ix,
f Eiuldem fcientie pars prior ert in ordine cognitionis nobrt que K prior eft nature in ordi-
bc  operatibis:& tali* eft Comunior. cap.x.


I ! I

H

Ttipl« cfc partibus jphemii fcnrtntia efl.cap.i.

VOD EFFLA G IT AS Dl L ECT E M l FRATER VT E A

quac Anfto. Auerioiiij fhcmiuabruprim infinuant ribi Jeniim 8C clariori ora
tione de ptomimec ornuino annucre.-nec prorliis renuere llatui.no annuere quia
finguia horum uerba preiertim ubi tot uariegj mniorum mentes daudicanr: exa
nimare: logiorera:quino!trum:quod nune anis fuppeditamus ftudus ocium pati
tur: fetmonem expoftuiat:nec idipfum ob peritionis honeilatem: SC pertraclandorum uerita
tem ptorfus abnuere iullum eftrfed aliquaque potiora:SC difficiliora cognitu uidentur tibico
cifo ut foleo fermone enodare:mox Sc  Auerois prohemium ubig; interpretum delido: tticis
nugellilqp plenunuemendatum fuperum nutu lubnedere Ipondeo.C Querunt igitur uniores
cur Auerois iententiam: glofatores prohemii partes afferantodo.f.inteiuionem: utilitatem:
ordinemrdiuiiioue: proportionč: Viam dodrinemome libri: notne audoris: Rhetores aute
dtitaxat tres.uidelicet docilitatem beniuolentiamrattentionem .fTRurfus nec id ipfum glola
tores očsobleruant quum in potphirio ieuerinus boetius: SC in primo priorum loannesgta
maticus fex titum pronuncianc. CTn huius autem iblutione quidi neotericus glofator in de
ftmdionum aueroisexordio .phemiu inquft aliud morale leu rhetoricum.aliud phifieu: SC  ar
tificiale. morale intčdit tria .phifieu SC  artiheiale odo. 4 TAluis huius loči glofator ait ,počrniti
altud authoris aliud glofatoris: authoris ell pnunciare tria: glofatoris ueto odo. Nos autem
*wn minus phifieum q morale: nec fecusgloiatorisquam authoris proacmiutria intendere
alfe rinitis. Sed ga ad hec tria n pducit' auditor nifi gbufdu luadetibus mediis: quoge exada iu
ma e odo:qtitig? no oiaexplicat: led Iplicat cucp Inuit authorglofatoris fit ea q obnubilati
tradat author apliori SC  ligdiori lermoe ondete: 16 ad,glofatote Ipedatdara orone I pocmio
odo depromeierad authorem uero attinet eadem:ardius tu Sc no liquido fermone miinuare.
Orane prohemiura tria intendit.SC huius caufam afiignat cap.ii.

Oilram igitur ell duo exponere. primu prohemiura cuiulčunep fiieriteade tria
qt lntčdit.Secnndum medioijč quibus ad hec tria perdiicimur fummam elfe odo.
Frimi autem ueritashac ferie olicnditur. quom idem ell finis eorudem SC ea que
per fead iihmvordinanf' finčeadem efieoportet.eiufdem.n.caufcidempeife ef
fedusefl.ied cuiufctig? phemii fmisca.ide ergo SC qua? per le huneconferunt fine
funt eadem.q> autčcuiulgs phemii finis fit idera palam ell fingula permia inipicenti Gquide
ifihil aliud cutufq$ facultatis .poemtum mtiturg ad aliejuid lentiendu agčdumueauditorem p
dueere.oes.n. Ide inquit Arilto. quod Vmo rhetorica pticipant quii ergo ea q ad pcemii finem
ordmant finttriareodudit'quodcuqj ,poemiu eade triag; intendere.intendit.n. unuquodq$ SC
fine:8C ea quibus finis ipfe atnngi conlueuit.gj aute tria ad huc exigant' fine ex tribus.f. cogni
tione appetitu.eledione qad humana fecundugj humana operationem requinmtur ollendi
mus.SC idipfum ex theolog.co ex rudiu: piter ex iumentorum opere conuincimus. <TEx mo
talufeu humana operatione id con!lar:quiaut Ethi.tertio: SC de anima tertio colligimus: ne--
mo qui iecundum propofitum agit opus ftnim exequitur nifi id prius imperetconlulta uolim
tas:nec imperat uoluntas nifi id iplitrn prius appetierit: nec appetit nifi quod ratio prenoue.-
rit.ipfa igitur precognitio fi aduertis nihil aliud g docilitatem infinuat: eo g> habilem reddit
operantem.ut rede difčat agenda frntiendaue.quamobrem aut a feipfo: aut ab alio deiedite
ante operiš execntionem docilis euadat.-prenofcatue r.ecefle ell. Sic utig? SC appetio quia be
niuolentiam erga retn agendam ientiendamuedejgnat: ideo docilitateiam habita mox be
niuolus rei agende uel fentiende fiat oportet. Rurfus quum SC ratio iam pratccnceperit 5 C
uoluntas appetierit nondu'fe ad effedu accingit nifi imperet ipfaia confulta uoluntas SC uires
ad praKonceptu uolitugsopus profequendu intendat quem quidč imperandi adum eo g? per
ipfum tendimus ad opus atrentionem appellari libuit.Precognitio igiturfacit docile appetib
tto beniuoIu:attentione imperatiuus adus. IT Idem Comprobat theologicaadio: que no ni
fi tnbus.Cfide: caritate: 6C fpe conllare potell.per fide namq? (ut theologoru erudftio docuit)
importanir firma non apparenriucoceptio quedocilitatč ollendit.Carirasueroellmčtalisa
fnperna gratia in re čred iti appetitus a tej? diledio :quat ut conllat ipfum credente operanreue
beniuolum efficit.Spes quoqt ut ex tertio fententiaram uolumine collig'"s extenfio quedi eit
appetitus in bonum arduum SC pofiT'bi!e:quod utiq! SC ipfa attentio infinuat potillimum.ni
ex magnitudine SC difficultaterei afiequende attentio refultat: quod ethiconim tertio SC
Ariftote. eledioni idem confulitimperantiq;uoIuntatiqueimmora 1 i adione attentioneiu
infinuat ^fcripfit fides itanp dociIitatcm:benraolentiamcaritas: fpes ipfa attentionem miniV

A ii

llrat.CItidem rudi tim operandi conditfo demonflrat. fu.p. abfg? ullo confllii didamine Fife
tria ad uota lita impetranda exercent .Pauper exčpli caufa.ut ei bucellam porrigas pcutit oitifi
SC  clamitat panč da paupi dei amore g du pcutit olliu te reddit atteturdii clatnat panč da pau
peri te facit docilčrut cocipias gd ipe depoičatidii pfert dei amore te opis beniuolu conllituit,
<TNec mo hoium led St mmčtogt genus ex nature indullria id agere ioietxanis. puta.ut ei p
beas elčam latratrporrigit fauces: &L  cauda motat latrando te facit attentu: fauces potrigendo
teddit doalercaudi motado te pmouet ad beniuokntia.IT Quu denig? in quis opatione pet
agenda eiulčemodi tria adelTe oporteat nilgs aliud phemii fntetio fit g ad aliquid agčdu len
tieduue auditoreconuertere firmi t; codudimuscuiuiip pheroii munus efie hec ipa tnajinten
dere.SC hoc primueil quod enudeandum accepimus.

<TMedia quibus tria prohemfi uota emergunt funt odo. cap.iii.

Ecudo loco e.vplaiudti dl medioje.-gbus ad h ec tria puehit iumma ec odo idgj
oftendif ex cu gj fi aliquod iporu odo defuerit daudicat mčs: SC  no nifi trepidc
opus ipm pfequitur: his uero pcognitis nihil reliquu č qd opatri.v ro qritet: fed
adutu opus Um aggredit qd quide fingula hoic oetu inipicičdo pateldt. <TNul
lus gppe meriš copos ldutadi munia piitmit nifi ad čemi idaio genus ptemgi ite
derit.nullus.n.ingt Arillo.conabit aligd facere ad terminu no futurus uenire:qre ad rei idam
afiequčdi plimo itčtioe č opus. CTOuu aut id quo primu aliqd fciat-e gčus diičernit' firldetie
libriue nomeipria figdecuiuim rei adfiččde pceptio nois notio e ppnii io Ide ieu libri notne
fedo loco teneat necefTe dl. ITRntfiis ne aligd lllius.idc ttel libri iexaminatu relinquaf' quot
illius lčietie ferutada fint qfita pnolcat oportet:qua pp ptes dodvie tertio loco pcocipe ilatuif
CFreterea quoniam eiulčemči ptes fimul indagari nequetmt fed una pdus alia poiteriusiubi
autem prius.St pofterius ibi SC  ordo: iccirco quarto procemii loco dočirine ordo depofrimr.
<THis precognitisuu genulep demollradi fine quo dodana nullacollruit': quinto apponeve
oportet qbus puotatisnihil aplius ut docilis fiat mes ipfa expoltulat. CNodu tn ipm inqui
renefi adti exercet nifi gd hondludocudumtileg; unde in dodrine amore prompat: illinc pro
dire intelle.verit.St fic fexto loco dodrine utilitas pponatf necefie č.tTNec utilitate precogni
ta ftatim ferutandi opus profequimur:nifi SC  utribus ipemusieafg; tendamus ad adit:quod uti
eo magis SC  minus uehementer efficit' quo magisiminuiite ipla rei magnitudo difficultafgj
preponi/.Magnitud inč aute maiore minorčue prima fronte Sčfubconfufo authoris condi
tio infinuat nam ex precognite cauie magnitudine incogniti affedus magnitudinč perpendi
miis:qu.iubtč feptimo loco couenic pcemiuipm authoris nomč e.vponereacceditadhoc 5
/uliti ellcuigj fui elucubratiois lattdč honore® repedere primu.n. uirtutis dl hotios hoc aute
fine nois authoris noticia fieri no poterit.CTDifficultatč uero proportio demiciatquu.n. htinc
exeplicaufadeaudim librti fundameti uicčgerere audiuerimus conllatg? fundamentii maio
te qua fuper llruda indagine: difficultatero exigere:llati ex ipla proportione :quantum enixe
initedti fitad opuscolligimus.-un odauo:5C ultimo libri pportionč preconcipe necefie ell de
nfgj licet SC  utilitas faciat ab attetione fic ,pportio Sc  notne libri ad docilitate fimul SC  beniuo
ientia nihilominus fi fingula horii odo fubttliconfideratioe reuoluas intelliges horu quinq;
potifitmii ipfatn docilitate relpicere uidelicet.itčtione nomč ptes:ordinč iii.i dodrie. IT Beni
uoletia unu.f.utilitate. <TAttetione duo.f.pportione: SC  nome authoris gbus oibus ipa ode
narta fuma refultat:que media funteotranitetium pet que triacuiufg; phemii uotaafiegmur.
CArgumentorum lolutio. cap.iiii.

Vibus fic patefadis ad nutu ea q a pricipio attulimus argumeta folui pofiunt. na
SC  rhetor: 8 C philofophus necno glofator:& author tria intendiit: fed media que
hec tria conferunt alii prorfus explfc.tt:alii hec ipfa (ubaudiri uolunt. hic enim in
phificorii exordio ex lre ferie ab Arifl.itetio: nome libri:ptes:uia:ordo: pportio
* - q? audiri pnt. itetio nome SC  pportio Vbi mamfdlu gdč g> q funt circa pricipia
fefe q de naturaprio determlar tčtadti itetio e\pmit' du ait itetadu ee determiare ea q ea ft’cit
ca pncipiatnomč elicit' ex fi q>  dicit de natura.i.phifica :,ppottio ev ipfa intčtione iteiligit' ga
pricipii ad priripiatu.ptes.f. i uniuerfali audiunt'' ex eo quod legif SC  principia prima ulgi ad
elemeta:quot.n.funtpriripia remota SC  ppiqua tot Iiit SC  ptes.ičietie.n.fecant' queadmooii SC
res.Via pcocipit ex eo qd ingtinnata e aiit uia.ordo ex hoc.f.Vn ex uniuerialibus i fingularia
oportet prcedere. Authoris uero nome ipa farna denuciat. utilitatč deniqp ex fcičtia morali q
naturale facultate ordine antecedit pfeiri uoluit. CHadenus de pccmii: SC  eius ptium ratioe
fingula uero horum odo ftiperuacaneum efiet profequi quum hec ipa pfpicue: nifi forte ubi
ttanfiator aut fetiptot deliquair Atterois proecmium edocuit. nune autem de fubiedo circa

III

curns rone ttnilta funtnpd iuniores difcrimina cocifu huctradatulu fupept nutucudere rtatui *
JlTDe laentiarum iubiedis.SC primo de intentione tradatus Sc ordme. cap.i.

VoniamSC nature SC nobisordo ert a comunion [ minuscomune pcedere ideo
j de tribus tnum ičientiaium iubiedis tradatuu' primu in comui que lit formalis ta
j tio fubiedi in icietia examinabimus: exinde que ratio lubiedi a quo denomiatur
' fčienriaitertio loco quid.fi t naturalis mathemacice ičietie :quartoquis hoijc fiibie
} donim adinuicem ordo quinto quis in eadem icientia ordo 6 C partiu adinuicem
Omnia refolutotio tramite explanare tentabimus.

Q  Quid pet fubiedum.-per ičientiarper fonnalem r5nem fubiedi hic intelligit'. cap.ii.

jR.in.ro autem enunciandum ert quid per iubiedii:quid p fcietiam:quid p formale

R ratione iiibiedi importari iiolumus. 4 TPer iiibiedu hic intedunus no iolum put
fubiedu reladuedicat' ad predicatum:quemadmodum id ab Arirto.iumif prano
prioru hoc.n.fubiedi genus copetit cuicn proponi i  qua altepe de aitero dicit :fiue

_fitper fe notum principiurfiue kibile pdiičutfumtfed magispprie Iiibiedu hic iu

uiinms.i.put fcičtie Iiibiedu defignat.ITPer fcietiam uolo habitu redo ronis diičuriuacquifitu
ta tinius coclufiSis demoflrate g aggregatum ex pluribus. 8 c de talis.f.comuiter ičietie iiibiedo
nobis hicqflio eft.ITPer formale ione iiibiedi in ičietia intelliguuus diipofitionem quapuli
ta ponitf:8C cognoičit' iubiedu ee iiibiedu: SC ea ablata aufert' Sc in efle SC cognoiči iiibiedutn
dico 8 C incognolči ad differetiam ratiois date p ppria accidetia q no eil ratio formalis exepli
gfa iubflatia aiata fenfitiua rifibilis:hac rone pofita:in ea ponit' ho:quia paflio no iepat i ee a
iiibiedom tn poit” quo ad cognofci:qa n uere cognoičit' nifi p ppria driam.[r 6 ne atj materiali
ut iiibilitia aiata fenfitiua polita no ponit' ho nec i ee nec in cognofd.ro formalis poit utvucp.
IT Aliorum iententia de formah rone fubiedi 8C eorumde confutatio. cap.iii.

Oc prelibato dicendu de formali rone fubiedi biptfta hiniotu fnla č:alia.n.aflerit
formale rone.f.iubiediua Iiibiedi et paifionis fuičeptibilitas ieu demoflrabilicas:
ita <j illud:inqutut:fiabiliedu e iubiedu fcientie de quo principalior in illa Jčietia
paflio ofled it'. 8 C initiit' Arirto.uerbo dicentis de iiibiedo oportere precognoičere

__ quid:SCquia:quod idefonare dicut quodde fubiedo demoflrantur paflioes p dif

initionem fubiedi.CTHec pofitio licet de iiibiedo a qiio denominat' ičietia ex pluribus coclu
fionibus aggregata intedat adu ex ea qua afferut audoritatecocemit' hos abioliite fortnalem
tationem lubiedi innuere Arifto.n.eo in loco de fubiedocuiufgi ičibilis coclufionis loquitur.
led qnomodocuqs fueritfalfa ert hoje pofitio: 8 c falfo uetborum Arifto.intelledui inituntur.
CTFalfa ert pofitio uidelicet aflerens formale ratione iiibiedi efle paflionis demoflrabilitate
qa datur fubiedum fcie nulla habita cofideratoe de paflioe: 8 C eius demoflrabilitate de re.quo
ad coftat ex eo $ datur fcientia de re nullatenus confiderata paflione.f. fcientia dequiditate
rei:que antecedit fcientiam de paflione.fed ubidatur ičientia ibi coclufio: ubiconclufio ibi SC
queftio:iibi queftio ibi:ut ex fequentibus;audies: 8 C fubiedum circa quod uerfaturqueiiio ergo
datur iubiedu prorfus paflione negleda.quod at habitajnoticia de quiditate abiq? cognitione
paifionis uere Ičientia fit manifeflum efl quia eius adui copetit ratio ipfius Ičira uidelicet tem
petcaufam cognofcere.CEt ex illomm pollerio^ fecudo quefliones equales funt numero his
quecunqs uere fcimus: quum Igitur una queflionu fit quid efl couincit' SC ipfius quod quid efl
uere ičientia exirteret. fic SC methaphifice tertio textucommenti tertti multis inquit Ariflote
les modis idem fcientibus maxime quidem illum ičire f dfcimus qui nouit quid, res efl.
ITNec uim habet quorundam argumentatio quanoticiam derei quiditate fcientiam efle re^
nuut p hoc q> An'fl.ethico^.fexto.dem 6 flratiuu hitu fciarn ee uoluit qa igit' de rei gditate de
moftratio heri »5 pt ergo.inqunt.nec Ičietia q pp nec fubiedu i codunoe ieu qflioe qd e iiibic
da ičietie dici pt.Hi.n.g fic argumetat' minus aduertut demoflratiuu hitu appellari no mo eu
que demoflratiuo fyIogifmoadipifcimur:fed quo queamq; modiculum ad euidentiam dilčur
fum expofcit puta diuifione: 8 C copofitione.-gbus ipm qd quid efl ofledit :SC gbus.ut Auerois
logf.utimur i his q modicula imittione cxpoflulat.fic igit' pfate ratiois fimul SC audoritatis!
tuitu abigedu no efl qn noticia de rei gditate uera fcietiam uocitati fas fit:q ( ppter SC fubiedu
dequo gditatiuu predicatu dicit' uere efle iubiedu etia paflione negleda formalis itaq; ratio
fubiedi ut fubiedu n5 e demoflrabilitas pafliois de eo:& fic falfa ipfa h onim pofitio reuicit'.
€*Quod autem SC falfo uerborum Arillo. intelledui initantur apparet ex eo 5  ibi.ut plane
littereferies monflrat:nondeqd rei :fed dequid nominisfermo efl paulo.n.ante alia uero in
quitquid efl quod dicit' pernomen oportetintelligere:SCquando deinde fubnedit de iub-
jedo inquiens. utnimqi SC qui efl SC quia efl: de ipfo. ut ante. quid nominis intentio ert.

ITAtteftatur itidem.fcilicet non oportere de fiibiedo precognolčere quid ref arirtotelis per
fingulauoluminaprocefliisqui ubiq?intrinleca iubiedi principia qmbuscotfatrei quiditas in
eodem uolumine ex.minac non igitur ldipiinn precognitum efle uoluit. condudedemmn
non efle fonnalem rationem iubiedi ičientie pafllonis demonflrabilitatem. idefl non cogno
ičitur ahquid identia d le 1'ubiedum per hoc 3 de ipio demonftratur pafl'10: eo 31 datur 1'ubie
dum nulla habita confideratione de paflione. C" Alta opinio tres eflentiales fcientie iubiedi
condittones airignat.prima 3 fit notum quid dl.-SC quia eil.Secunda 3 per eius quod quid eit
demonflrentut 111 lčientia palTiones illius Iubiedi de eo. tertia 3 ad ipiiim alia omnia in Jcien
tta determtnata reducanturSC propter iplum confiderentur. ITHec quoqp a uentate aliena
ientenda uidetureo 3 aut pritna aut iecuudaconditio fallitur. fi.n.dequid reiioquun:ur tuc
falla ed conditio prima quia.ut ex prehabitis manifedum ed.de fubiedo folutn quid noininis
non autern quid rei prenoičere necefle ed.fi uero de quid nominis fermo fuent falia erit con^
dttio fecuda: quia ipiiim quid nominis per qualecunqj propriam rei qualirate adignari fas e q
uticp circuniči iptio capax non ed rei paflionem demonflrare.quum igitur ambe predide poli
tioes minie qd querimus abfoluunt: mox tertia qua firmitf approbo ientetia enodare tetabo.

<TPropria:Sd uera de formati ratione iubiedi fcientie pofitio . Cap.iiii.

Icamus ergo formale ičientie fubiedi rationem: feu id quo fubiedum ed fubiedu
ed d iipofitio qua aliquid offertur dubitabile ita ut quum ičiičitatus quis fiterit que
nam fit uera rado iubiedi fcientie refpondendum ed ens dubitabile: ubi ens uice
gerit generisdubitabile uero differetie. Quod autem hecuera ratio fit iubiedi ap
paret eo 3 hac pofita ponitur SC  cognoičttur fubiedumprout ed fubiedum SC  ea
ablata aufertur SC  efle SC  cognoiči iubiedirdatim enim quando difpofitio in’e rei que tem ip^
fam dubitabilem condituit refultet de re illa quedio aut adu aut aptitudine:8č per confeques
res illa intelledui obieda primo queftionts:SC ex inde fcietie fubiedum efficitur. ac eadem di
fpofitione iublata nulla erit de re illa dubitatio. Vbi no ed dubitado ibi nec qdio:ubi non eit
queilio:ibi nec lčientiariccirco nec ičientie fubiedum. quod enim ed ens non dubitabile necel'
fe ed efle aut primorum principiomm noticiam: aut Ičientie infuie: de quorum. ut in primo
huius capitc appamit neutro hic iermo ed.quum igitur difpofitio qua dubitabdis res ed ita fe
habeat ut ea pofita ponitur fubiedum in efle: SC  cognoiči: SC  ea ablata aufertur: conciuditur
fonnalem fcientie iubiedi feu fubiediuam rationem fubiedi ede diipofitionem qua ens offer
tur dubitabile. ITTendit ad hoc lllud Arido.methaphifices primo propter admirari SC  nune
8C  primum philofophi ceperunt philofophari.ided rerum caufas perquirere.6C hoc quia admi
ratio dubitationem fuggerit dubitatio inquifitioi tem : inquifitio fcientiam.querentesenim
inquit Arido. ueritatem fine dubitatione primo: fiiniles funt quo oportet ire ignorantibus»
CSi autem quisambiget dicensqtium dubitationem precedat admiratio confentaneum ni-
deturformalem rationem fubiedi potius datuendam efle ipfam admirabilitatem feu dilpofi
tione qua aliquid ed admirabile quam dubitabilitatem: quod SC  ipfa Ariflotelis uerba fona^
re uidentur.-ailerentis folum propter admirari philoibphoscepiilc philofophart. C~Huic fic
dubitanti dicendum licet re eadem fit difpofitio obiediua qua aliquid ed admirabile cum di
ipofitione qua aliquis eddubitabile differunt tamen in modo:eo 3 admirabiledicitur inquu
tum aliquid in fecontinet repugnans intelledui ipficp.ut in lequentibus audies:fpeciem quan
dam ingerittimoris SC  quodammodo retroceflu SC  fugam dubitabile autem dicitur no inqua
tum fugat aut repugnet fed quatinus cotranitentia infert animo ipfumcp concitat ad iudican
dumidubitare enim proprie iumptum nihil aliud quam indeterminatum SC  inter utmq? op
pofitoru nutans iudicium enunciat. (TEt enim talem natura legem humano intelledui infli
tuit ut fuapte natura primoab omnimoda ignorantia in admirationem pruat:tertio dubitat.
quarro quedt:quinto fcit perdiičurfum:fexto p adeptu intelledu.feptimo iungit' SC  ueluti in
feptima fabati die quiefcitin intelledu agente cuius ueritatem in nobis periculutn odendit pu
ta.Infantie etas prorfus negationis ignorantia exorbitat nec ab uilo rerum admirabili admi.*
ratione' patit'jineutibus aute adolefcetie anis mox admirari SC  qfi a repugnate fuga arripe in
cipftin diVtn dubitat: fed'uti rudioribus cotfger folet.pftatattoitus.maturiori at .f. iutientutis
etate accnte ftio ad cotranitedu acdgit' :SC  qfi \  medio ignoratie SC fde  loco codituit' dubitado
qrto cofidetibns anis ia ia qredo ignoratie pte ppellere nodefinit: quoufq; qnto loco ufdor
euadat: ac ueloci Sc  redo rationis čudil tenninum applicet:ac fciam Itelleduue in habiui afle,-
quatur:nondum tn clare fed fantafmatilcaligine ob nubilatim fapit: doneč fexto !o:o eu que
adeptum intelledumiiocantmereatur :]cuiuscognitio tante edclaritatisutei tede Auerois.
non nifi equiuoce prehabite fcientie nomen accomodari licet per quem quidem adepal intel

IIII

kftu demu iugif adh«et^ageti:q utiq? adhefioe beata huius uite tfeplatio Sc  fabati qcs tota
abfoluif.ied hec ad que nos reru nexus deuexit copedioli ppofiui iimitei'^ cxcedut 16 redeii
dura unde digreiTi fumus rcipodedo ambigeti 3 quia admirationullumper le  iudicium: ied
nirtam paflionem defignatdubiedum autem iudicium precognkionemue exportulat iccirco
non potuit admirabilc lecundutn 3 admirabile fubiedum formalitet conftituete: Sc  licet fit
id quod eft litbiedummon tame id quo fubiedum eft iiibiedurfed tale eft iplum dubitabile p
ut eft dubitabile:<TNec argumetandu eft hanc non ee formate ratione fubiedi in ičientia: qa
iton conuettibilis dl cum ipio diffinito.-eo 3 non orane dubitabile e fubiedu in icientia: quia
non de orani dubitabili habef fcietia.-ut diamettu efle comenfurabile cofte: SC  id genus ii.n.g
fic argumentaf non adnertit fubiedu fcientie non appellari ab ipfa fcietia adu: queraadmodu
nec dubitabile conftituit iemper fubiedu adu:fed aptitud ine:& Cc orane dubitabile fribile eft:
dubitamus.n.circa id cuius certa cam non cognolčimus.-cui aute eft caufand utiq» per iquifttio
nem SC dikurliim a cauia ad effedum cognolči fcirim poteritrfiimiter deniqj ftatue fbrmalem
ratione Jubiediu j iubiedi iquo uis modo fcietie  eite dubitabilitas: feu diipofitio qua res eft
dubitabi lis.Hadenus de iiibiedo in coi.fupereft modo de fubiedo quo ex pluribus habitibus
aggtegata Ičientia diftmguif SC  unitatem poflidet traditionem paucis quibufda abfoluere.
CDe fubiedo quo Ičientta denominatioem uuitatern^ fummit. Cap. v.
Renoičere autem oportet biformemmt latiusin eo de nouem dodrinarum ordi
nibus diflerui ičietiam exiftete:unomodo cuius quefita nullum inter fe nexu ordi
nemq? ieruant:qualisea dodrina efl:quam quodlibcticam uocant.-alia que aliquo
trium dodrinarum ordine contexirur. prima haram re uera non eft ičientta unaj:
^quia non ordinat« nec analogiam habet ad unum. fecunda uero una icientia eft
3 unum(ad quod cetera lčientie quefita reipicranOcontinet lubiedum.de fubiedo igitur fcie
kdo rao dide nobis hic lermo e id ip m at fubiedu io dilhdionč unitateg? fcietie  tribuer dici
tnus:qa fcientia referf ad ičibile uti ad correlatiuura fibi terminu: terminus autem fe habet ut
formarac forma eft quores unitate diftindionec? poflidet cofentaneu igif e ipm fcibileiubie
du fcietie  unitate dtftindionegj impedere.CHis pfpedis dicedu.fubiedu quo fibi unitate di
ftindioneq? uendicat ičicntia ex pluribus agregata 8 C  una e adequatu 8 C  primu illius ičietic
dubitabile.adequatura appello id quod fic le habet ut nihil pertradetur in illa ičicntia quin

fecundum 3_talequm tllud hec ipfa fcfa ptradet.p priraum itelligo fecudu 3ipiiim.f.3 nihil
c 5 fiderat niii lecundu 3 ad tllud lubiedu ordinem habeat quemadmoduaplius in fcxto huius
capite tradif.in hac igif fubiedi diffinitioe ipm dubitabile uice gerit gejieris: na queadmom i
prehabiris expofui comunis fubiedi ratio e ipa difpofitio qua ens exiftit dubitabile adequatfi
neto K primu locu tenent differentie:quia per adequatum diftinguif a quocunq? ta ptiali eiuf
dem fcientie fubiedo 3 coiori minufue C01 fubiedo alterius ičientie :a quoru nullo unitatem
SC diftindtonem capit teientia:diftindio.n.unitafq? tet fit p formam.forma aute adequara.8C
conuertibilis fit cum re cuius forma eft necefle e p primu diftinguif ab adequato minus tame
principalt illius ičient ie fubiedo plures exepli caufa funt paifiones couertibiles cu ente mobil L
ut  locabilitas diuifibilitas qs naturalis cofiderat: q quia couertut' cu ente mobili adequatu na
turalis fcientie fubiedu dici merenf' no tamen primu.quia no fecundu 3 tales paffioes.f. no fe
cundum 3 locabile aur d iuifibile quo^ nullu ^ma admirationisj Sc  dubitationfs noftre ratio
eihfed fecudu 3 mobile confideranf .oe.n.primu adequatu e no at oe adequatu pmil. quod at
Tionulli addut fubiedu ičientie oportere efle primo notu fn illa fcietia fupuacaneu e:quia hoc
Jn ipa didi 5 e dubitabile fubintelledu e:quippe quod dubitabile ž precognitu efle oportet:8C
quantu ad quid nominis SC  quatum ad efle.dubitatio.n.ut antea explicui medium tenet inter
Ignoranria SC  fcientia: mediu aute narura fapit extremo^ ex ignoratia igitf fimul 8C fcietia du
bitatio coficitur.fic demum collige formale fubiedi quo fcia denominatur rationem efleade
quatum primurngi illius ičientie dubitabile.lTNuc aute ad naturaliscofequeni 8C mathema
tiče ičietic diuinecp fapie fuBm nouo quoda ac refolutiuo Iceflu ftatuedu dei nutu accedimus,
•"De rribus.f.nattiralis:mathematice:diuineq; fapietie fubiedis Cap.vi.

Riu igif Icietiaru fubieda determinado fit nobis ifla coclufio.naturalis ičietie fub
iedu eft ens mobile:mathemarice diičipline ens quatu. methaphifice fapičrieens
ut ens fupple mul tip!ex.In quop^ exada intelligentia notadu nihil ut prehabita
monftrant efle fubiedu nifi q«'a dubitabilemec eft dubitabile nifi quia admirabi
le.quod igif in rebus parit admirationč: id utig; SC  dubitatione fic fubiedu cofti
tuete aptu natfi e: quot igif admirabiliu gcnera:tot SC  talia emnt genera fubiedo^.funt autž

A iiii

cola admirabllium genera fupra pripua cois fenfus fefibilla tria. iudelictf motus magnituda
£C  numerusrtria ergo hec ipacoia iubiečtoru c6iequenf St lcientiarugenera elfe necefle elt <$
autem hec tria dutaxat comuma fint admirabiliu genera:8t reiblutiiia rauorSt lpJa ut collat rc
rum otum magillraexpientia demollrat.CRatio ab admiratioms ratide fumif.elin.admira
tio ut theologi tradat(quu lit fpčs timonsjfuga queda intelledus ab aliquo repugnatericcirco
quot de  qualia iimt coia eoi« q intelledui repugnat genera tot taliaq? erunt adnurabilia.repu
gnantiu aiit genera funt etulčeraodi triarSt hec ipla igit admirabilium et genera fatearis.opor
tet. Quod autem mtelledui repugnantium genera iint eiuičemodi tna:compertum tibi erit:
quando fciuerisquot qualefq- lntriniecc intellediueanime: 8C  ipfiusquem hec ipla expetit
finis codttiones fuerint.lunt ucromt ex primo:St tertio de anima negocio colligimus: intime
intellcdiue animecoditiones immobilitas:impartibilitas:eflentije unitas: St he exde  ac loge
eminčtiuscoditioes funtfuiis:inqueoesintellediuepoteilatisopationes couertunt.i ipm.fi
omniurepecoditore.-cuiutexduodecimodiuinefapietie:8todauodeauditu o!tendit:ypbo
lice copetit immobilitas:ipribilitas:8t unitas.quu ergo imobilitati repugnet motus: imptibil*
tat im agni tudo runi ta ti numerus multitudo ut iuremerito:quado intelledui altepc hoi« obla
tu fueritrilatim ex eo 8C  fibi: 8C  in que inhiat fini idipfum repugnat ;retrocedit 8C  admirat'.
quamobre SC  mox:fi benedifpofitusfuerit:repugnasipfum |>pellerenifusdubitat:8t idipfum
fcibile fubiedu ihtuitrdecp iplo inquirere no defines quoufq? re fibi cotinentia fineqp ptingat
Sc  motu in ftatu:magnitudine:in incorporeu feu [pribile uirtutčuuultitudine in unu omniu re
rum duce abfoluat.quia igitur huiufcemodi tria funt coia eoru qua; intelledui repugnat gene
ra ideo tria hec coia admirabiliu genera emergut:quapp SC  tria dubitabilium: unde SC tria hec
coia lcientiaru fubieda:quarum plimam eam .f. qux admiratur motum uocitamus fcientiam
de natuta:quia principium motus natura eft:que uero admiratur magnitudinem mathemati
cam feu exercitariuam: quia ingenium exercet Sc  idoneum ad abftradorum diuinorumg; co
templationem conftituit: qux denitj?admiratur multitudinem quia nature motufgp paritet
metam tranlgreditur methaphificam cognominamus.tTTe autem non pretereat: licet na
turalis fcientie admiretur motumdeu ens mobile: Nihilominus quia motus perfe magnitu^
dinem St multitudinem comitatur: nam:ut in fexto de Auditu traditur.-motus ex mobilis co
tinuitate magnitudineueiSt ex terminorum feu formarum multitudine:3t alietate refultat:fie
ri non pomit:quin fimul cum motu magnitudine:multitudinernq;adrniretur:St tradet:qui^
nimo:aueroi in phificomm primo teftedcientie principium eft rerum multitudo quemadmo
dum SC  motusutnde qui unum dicit ee ens:8t immobile fcicndi principia tenuit S C  oratio fcie
tiam aufert.at licet naturalis multitudine 8C  magnitudinem tradet: potiortamen admiratio
eo 9 magis repugnat intellectui: St quellio eft de motu feu de ente mobili.Sic 8C  Mathema^
ticas:quiamagnitudmem exdiuifione multitudo confequitur pet concomitantiam SC minus
principalitermultitudinem:numerumuec6fiderat:fed ipfam magnitudinem eo magister
pugnatg multitudo potilTimum admiratur:8t tradat.motum aute negligit quia hunc ipfuin
in naturalibus abfoluit in ftattitngj reduxit:8t licet allrologus:8t muficus motu refpiciant non
tamen ut motus fed motus St foni quanritatem proportionemcp examinant.Refume denicj?
quum tria fint in enribus intelledui repugnantia genera:multitudo:magnitudo:motus:tria.fi
potiora fenfibilia coiafnam figura que quartum elifenfibile coe terminusefl magnitudinis:8C
quies quintum.f.fenfibilec6e priuatio ell motus)quaobrem tria admirabiliu: tria dubitabiliu:
tria fubiedom:tria denicjs fcientiaru genera efiecondudimus: quaru una nobiic^ prima admr
ratur ens mobile:alia 8C nobis fecunda ens extenfum:Tertia ens multiplex.lemper.n.fi aduec
tispHsprimisdmidendoprogreditur:quod ubig; prefertim inquinto methaphifice uolule
confpici licet necullus hamm triu fcientiaru indagator ičrutandi pedem fiftit quoufq? oem in
rebus repugnatia abilulerit St admiratricis mentis lymbolica appficuerit. naturalis namcp:ut
in phifico auditu odendit :no prius a motus examine ceifat: q quando in calce uoluminis fia
tum mouenfcp non mobile attingit.Nec mathematicus omnium mundi corporum magnitu
dine metfri definit quoufgtIdiuifibile inextenfamue natura applicet. St diuinusluu exame a
ualla entiu multitudine in principis uti magno in exercitu ducis unitatem confumat.
Quonmdam contra predida argumentorum folutio Cap.vii.

Ed hic llati m infurget neotcricus glofator obtredas 8t clamitans me nouS: 8t in
auditu:quod nec anilo.uiditmec auerois corafcenditdogma effingererPrefertim
circa diuine fapientie fubiedu quod arillo. ens inquantu ens: St auerois abfirado
mm genus^fleruit .Ens aute mulriplex nemo unq aliniius fcientie fubiedu pre
fumpfit .Huic placide refpodeo ens inquantu ejis.i.ens po cotradu led fub ipnuet

v

fal/cri coccptu fumptum qn fic nude codpit' non fatis ee ad coflituttonč fubfcdbeo 5 fub hae
ratione nihil i eo dubitabile concernit:quuniI notius fit ente ut cns: quod aute oibusnotius
cltde eo iecundum huiuftnodi nihil querit' Quapp nec fcičtie fubiedum ilatuere pt. Quado
Ig it' anllo.raeth.hti.lactOfj; docet fcientiam metha. fpeculari cns in g tu m ens fubaudit leam
dugj m eo eh aliqmd adrairabile ex quo ipfo ariho. telle folum propter admirali contingit
phiiofophari.fed tale adrairabile elle non poteh magnitudo aut motus quandoquidem hec
jnoncopetunt uniuerfo ambitui entiseo 9 abhradis:nec magnitudo ineh :nec motus: reling
tur.ergo tertiu.fimultitudo.-g oibusentibusutentia funt ineftrin fenfatis quippe ehmultitudo
in effentia:quia ex pluribus eilentiis ut materia forma accntibufbj conhantan abhradis autem
eh multitudopoteilatu:rationu:exemplaruimqK paradigmatica.denicg multitudo inpiimo.SC
.li-unumSC multum ut Anito, docuit-oonuettibilis paflio eh entis: quare unuquodq? entium
unum eh Sc multunon folum diuifiuemt plures arbitranturrfed coniundim.8C inquantu aliqd
eh multipiex:m tantum eh admhabile:SC quatenusunum eatenus nihil admirationis fed me
ram animi quietem porrrgit. fic itagj ens inquantu ens non aliunde fubiedu dic fcibile fit ob
raham entium multitudine cuiuscaufasquerendo intelledus tandem in fumma dei unitate
oia tranffert atq? reducit.Ariho.aute hoc retinuit SC non adiecit enti inquantii ens multiplex:
quia hoc ut euidens audiri uoluit fiquide ut antea tulimus:cumfq? fcientie principih eh rerum
muirimdo:qneadmodum peculiare fcientie de natura principih eh motus.principium dko no
folum uti propofitio SC efficiens fed uti fubiečhim& materia:fi enim tantum unum ehet ens
nulla ehet admiratio in rebus necdubitabile atqp fubiedu quia nihil repugnansmec eflet diffi
nitio:quia nulla renrm differentiamec demonhratio:quia nulla remm paitio. Quu igitur quis
fcientia entium multitudine expohulet ideo hanc ipfam de metha. fubiedo fubintelligi 110-*
Juit.nam quemadmodu oes alie fcientie tradant de ente fed non inquantu ens:fed ut tale ens
fic omnes admirantur multitudinemon ut entis:fed quatinus mobilislaut continui fic metha.
cjuemadmodu econuerfo tradat quide Sc ipfa de ente non ut tale fecundu q ens fic Sc eade
admiratur multitudtnem non ut mobilis autcotinui fed ut entis fecundii gjens. CFalfum ali
tem eh metha.quo fcientie capit' unitas fubiedu eiTefubhantias abhradas:quia non ehet fda
c 5 is comunitate analogica fubiedi qua ut plane Ariho.docuit metha.iiii. habere oportet pti^
ma pfiia: eo q> genus abhradorumnonfubaltematoes alias fcientias nec illisdatfrietie pri
dpiaaut dari oporteret quartu fcientiam genusconfiderans de enteutensfiquide fcietiaium
genera fecantur utgenera rerum.CNec tam en pp hoc Auerois denigrari fententia exihimes
aflerentč fubharias abhtadas etia metha.fubiedu:qa aliter ipfe loquitur de iiibiedo'aliter Ari
flo.8C nos.nos.n.una cum Atiito. de fubiedo quo capitur dihindio SC unitas fcientie intendi
mus quod Atiho.fua uerboru ferie infinuat inquit.n.iiii.metha.ii. non folu eoru que fecudum
trna ratione dicunt' eh unius fcientie fpeculari fed etia didoru fecundu diuerfas habitudines ad
linam natura ficut faiubtiu oiurn una eh fcientia ubi liquido apparet fermone de fubiedo quo
unitate habet fcientia intendere 8C tale eh ens inquantu ens quod oibus ut falubre his q ad fa
Ititate attinent analogice ineh. Auerois autem: non de adequato quo fit fciaitia dihindio SC
tmitasifed departiali principaliori tamen fubiedo loquiturcui etiam SC Arihot. quandoq; in
nuit utillud pauloinferiusad predida. ubkppropria 8Cprincipaliter primi eh fcientia ex
quo pendent 8C pp quod dicuntur:quapj> in emfde.xii.de fubhantia metha. theoria ečcenfuit
•f.tangua de pricipali patte fubiediua.Vt uerohoc fubiedo^: difcrime ubi iunioru ingenia ti
tubant SC huc illuc euagantur exadius intelligasrfciedum quando funt aliqua plura imediate
cohituentia totiututtc totu ipfum denominationem fottitura parte nobiliori.funtautem par
tes conhituentes totum bipartite aut eflentiales ut anima SC organicu corpus quo^i quelibet
pars per fe queda efientia ehraut integralesut animepotentie:quam nulla pet fe eentia e que
adinodu ig\{  totu eentiale.fcaial denominat* ab eentia potiori.f. ab aia: fic Sc ipm totu itegra
le appellatione fumic a pte itegrali potioti:puta aia fenfitiua dr no qn alte infint irratioali ate
potetra ut nutritiua:uegetatiua:pgrefluia: appetittua.-SC id gčus:fed ga potior uirtus e ipa fen
fitfua io tota afe eentia denoiatione fibi fumit a uirtute fenfitiua qučadmodu totum compo
fitum ex materia SC forma tanqua ex ptibus eentialibus denoiaturaformanonamateria.fic
uticp ! 8C fcietia gafut antea tetigimus)relatiue dicit' ad|fcibile fubiedu.uti ad terminu SC forma
ideo unitas 8C dihidio fcientie capit' a fubiedo tičf a parte eflentiali nobiliori. fed id ipm fub
iedum conhat nirfus ex ptibus integtalibus quoiu una prehantior eh altera: totu autem a no
bilioiiappellationem fibi uendicat ideo fcientie methaphifice qnqp efle dicit' de abiltadis.-tit
de fubhantia tancjuam de potiori parte integrali:tota aute fcietia denoiatur a toto fubiedo.SC
tu hec tecu reuolueiac multadifcrimina tolles.

CEpilogat. Sc p aliud aliudg? fenfibiiiu comimiutn Ariilotele:pla
tone pytagoram fuum dogma texere enunciat. cap.viii.

X omnibus demum collige tria rej: genera que mtellečtiue nature repugnant exi
ilereainde Sc tria admirabilium.-tna dubitabiliutmtria fubiedorum:tria den i<g SC
ičientiarum iuxtatrium ienfibilium comunium genera emergunt.fi multitudo
quam inente ut ens-admirac SC tradat methaphilice 1'apietie explorator: magni
tudo quam in ente extenib admiratur Sc cofiderat mathematice dilčipline inda
gacor motus quem in ente mobili admiratur 8C examinatnaturalislčientierimator:que utigj
oia tam SC fi uariis in locis ariilo.jdocuetit plura tn horu p breui hac quarto methaphilice dau
fula p(lrinxit:omnis:inqtuniusgeneris.fientis unus fenius.SC una lcietia eh. CT Ac  iuxta huiuf
cemodi trium admirabilium coiumue fenfibilium eflentie uarietatem pportioniicp finulitu
nem alio pythagoras alio plato aiio^tillo.tramite Iceflit. Ariil.n. licet nullum hoj: triu negle
xeritpeculiari umen greflu ambulatuia motus. Flato per mathematica entia prepir uia ma
gnitudinis ,per numeru uia multitudinis pficildf.omnes th m eundem uergunt finem.oia.n.
olbus fuo mo iiunt SC  in abllradis. ut Aueroi placuit fenfata. SC  infenfatisfiupna Sc in fingulis
^enicp horum genemm uniuerfi conditoris SC paradigmaticarum que ei f 1'unt rationum ima
go relucet. <THadenus de tribus lubiedorum genenbus quibus Ičientiarum unitas 8C diiiin
dio fumitur.Nunc uero de eorumdem partiumqp ordine aliquid tentandum.

<TDe trium Ičientiamm adinuicem ordine.Cap.ix.

Orum uero ordinem perfacUeex prehabitisdocumentisautumare licet quum.n.
exadmiratione dubitationecp fubiedum ičietie llatuitur id quod prius le ofterc
admirabile illud utfgs prius dubitabile SC prius alfcuius fcientie iiibieduconllituic
At prius eil admirabile id quod fortius repugnat:potetior.n.uirtus citius SC prius
operatur qua imbecilior.quo etia fit ut in poemi o de auditu Atili. id quod magis
notum uociuuit paulo inferius prius notum appellat:quia quod magis dl notum pnusrciuui'
ue notum efle oportet fortius aute repugnat intellediue nature motus qua magnitudo 8C ma
gnitudo 5  multitudo ergo prius admirabile ell ens mobile § ens extenfum: SC  prius ens exte
lum qua nuiltiplex:quapp & ičientia cuius fubiedu eil ens mobile prior eritnobis fcientiacu
ius Iiibiedum dl ens extenium:8C cuius fubiedu eil ens extenfum prior dl Ičientia diuina: cu
ius fubiedu eil ens mHltiplex.Quod at fortius repugnat motusiduplici rone colpicit.SC qa[mo
tli aiflfio cotruptioe qda coleqmt 8C qai leiplicataliaduo repugnitia gna:ipla uero duo alia
no iplicit motu.oe.n.mobile SC extelu e:6C multiplex no at oe cxtefum:SC multilpex mobile
feparatoru.n.muldtudo e:mctusuero neqq fic SC mathematicaliu SC multitudo e SC magnitu
do motus at minime fiue rone durataxat ut plures exiilimant:fiue re ipfa in empireocelo qd
reuera multiplex eil SC extčfum mobile at ut ro SC  firma authoritas montirat nuq. Cu igifens
mobile omnifarium in le repugnantie genus contineatralia uero duo genera non conlequens
dl idipliim magis priulqua admirabile:quapropter 8C prior erit nobis naturalis fcientia quidi
uina.CTEadem lege naturale Ičientia ordine fuccedit dodrina mathematica:quia magis repu
gnat extenfum qua multiplex:eo $ extenfum duo repugnantiu genera compleditur: extefio
tie.f.SC nuiltitudinem eo omne extenfum continuumue diuifibile efle neccfle dl: per confe
quens Sc multiplex.no autem omne multu continuu.demu tertio in ordine nobis dl ens mul
tiplex quod folum unutn repugnantiu genus retinuit.f. multitudinem.quam utprefatum eil
duodecimu methaphilice uolumen in unum omnium conditorem abfoluit.

©"De ordinepartimn in eadem Ičientia adinuicem. cap.x.

-ti Artiumuerocmuflibet fcientie adinuicem ordinem hcc llatimfubnexacocIufio
jinfinuat.Illa eiuldem fcientie pars nobis prior dl altera in cognoiččdo que prior
eil nature in operandoitalis dl ipfa que c5munior.dico in operando quia duplex
eil prioritasapud naturamruna fimplidter.fiincognofcendoralia non Gmpliciterr
■;ifed in operando.fmis.n. fimpliciter SC  in cognolčendo prius dl hisque funt ad fi
nem operando uero Sc  exequendo econuerfoiprius eil id quod ad finem: finis uero ultimum.
predide autem condufionis tieritas lriu quo<j? ex prehabitis iuičipit fulcimentu nam quemad
modum illa ičientia prior dl altera:cuius fubiedum fe prius admirabile offert: ficeiufde Ičien
tie pars una prior dl altera: cuius partiale illius fcientie fubiedum prius dubitabile deprehen
ditunprius autem dehrehenditur id quod prius operatrix natura producitmam ficut res fe ha
bet ut confequditer.i.in ee fic:inquit Arillo.SC Auerois.f.in animarmotus cuius ratio eil quod
onuquod<j; agit ficut aptum natum eilagere:SC fecundii modu fue nature modus auttm natu
te dl prius cč indiilindum qua diibndu;SC i potetia_ qua ifi  adu:eo g> ab extremo ad extiemč

VI

decurfus fieri nequitnffiper medium:medium autem interfimplicičnon ens: Sc ens pfedum
eit enscoufiiium SC potentlale. quum igit' res obieda intellečhii moueat intelledum tanqu,i
agens natuiale ergo cC  modo nature prius ita^ dat quod Je habet uti potentia: Sc confuium
poiienus uero id quod in adu.quia ergo cois le habet uti indiltinčtu SC  potentiale ad minus
coe:conl'equens eit partem comuniore priorem efle:SC nature in operando: SC  nobis in cogno
fcendo q minus comunis.fic ita^p parscomunior quia prius eft cognita ideo eam prius proleq
tur ratio inquiredotjpropter 3 č  prior infcientia.<TVerbicaui'a:priuscognofcitur nobis aliqd
ut mobile fimplidter:q ut raobile ioco:8C itide prius e namre in pducendo eo 9 omne mobi
le loco eit mobile.-non aute omne mobile:ett mobile loco:8C idem prius inquirendo :in eo de
auditu libroiablbluimus.deindeprius offertur res ut mobilis loco:q generatione SC  alteratioe:
8C  eadem eit prior natura:omne.n.generabile SC  alterabile eit mobile locomon autem omne
mobile loco alterabile eit nedum generabile SC  fic mobile loco in eo de celo SC  mundoprofe
quimur fic mobile motu generatois SC  alteratiois prius SC  nobis SC nature I cognolčedo i ope
tando eit mobili motu mixtionis omne.n.mixtum alterabile eit SC  generabile.-non aute om
ne alterabilegenerabileq; eit mixtum SC  hoc peregeneos liber abfoluit.tuum deniq? eit hoc
calle fingula naturalis icietia in ordmem redigere SC  quia id locupletiori fermone in eo de 110
uem dodrinaru ordinibus explicui modo latius euagari fupemacaneum fore duxi qui.n.hunc
tradatulu illi copedio iunxerit SC crebro reuolueritml ut opinoričnipnli laboiil’9 in huiufce
modi quefitomm intelligentiam offendet.quare finem impono SCgloriam deniqi Sc latidem
creatori ac patri luminum tependo per fempitema fecula amen.

CProoemium Auerois in libros phyficorum.

B 7j Ntentio mea in hoc fermone eit gioiare Iibmm Arif. cuii dicitur auditus natura
| lis qaa nullo expofiromm edita eitglofa copletafuperfingulis uerborum Ariito,
nec ab alexandro uerborum explanatio cognita eit nifi fuper partem primi: Sc fu
M per fecundum: quartum: quintum:fextum:8C feptimum SC quod habetur iiip par
■ "  ' w tem odaui non eit alexaridri.primum neto fecundum ufum glofatorum dicennu
mprincipio libri octocapitula.f.intentionemlibri;utilitatem:ordinem rdiuifionem: propor
tionemmiam doctrinemomen librunomen aučtoris dicam. SC ego licet plura ex iltis poflint
intelligi ex proaemio libri ficut in fubfequentibus oitendemus.Dico 9 intentio icientienatu
tališ in liimma cuius intentionis iite liber expers: eit cognofcere caufas ipecieru ienfibilium Sc
caufas eorum qus iiint in eis accidentiiim: quia fubiedum iitius artis non funt nifi res ienfibi
les.qus.*ttanfmutantur de fe.i.fecundu 9 habent de fe principium motus 8C quietis.fTEt inte
tio huius libri eit cognofcere de iltis caufas comunes Sc hoc fecundu 9 eit poflibile feiri in hac
frientiaificut materiam primam SC mouens primumiforma aute prima 8C finis ultima a meta.*
phyfico confiderancunSC confideratio in confequentibtis cotnunibus omnibus rebus naturah
bus ficut tepore loco SC  eis fimilia.CVtilitas eius eit ps utilitatis fcientie fpeculatiue:8c decla
tamm eit in fcientia confiderante in operationibus uoluntariis:quod efle homin is fecundum
ultimam perfedfonem ipfius SC  fubftanria eius perfeda ,eil ipJiim efle peifedum per fcientiam
fpeculatiuam:8C iitadiipofitio eit fibi/elfcitas ultimaSC fempitematiitaiSC in hac fdentia ma..
nifeltum eit 9 predicatio nominis hominis perfedi a fcientia fpeculatiua SC non perfedi fiue
non habentisaptirudinem 9 perfici poffitjelt equitioca ficut notne hominis predicaturdeho
mine uiuoSC de homine mormo:fiue predicatio hominis de rationali SC lapideorSC cum hcc:
confequitur cognitionem feientie fpeculatiuerde moralitate uirtuofa:quoniam fcienfces iiiam
fcientiam cum erunt fecundu ordinem naturalem oportet eos de necelfitate effe uirtuofos in
omnibus fpeciebus uirtutum moraIium:que funt iu'ticia:temperatia fortimdo magnanimitas
liberalitasueritas: fiducia manfuetudo Sc aliedeuirtutibus hommu. SC dedarauit Alexander
in procetnio huius libri quomodo feqnitur fcientia hariitn uirtutum ad fcientiam fpeculatiua
quia cum nouerit fapiens pamitatem uite fue :SC perpetuitatem fempiteniam SC motutn coti
tiu«m:8C 9 proporrio fue uite ad tempus fempiternum eit ficut pundi ad lineam: uel ficut mi
nimum finitorum ad infinitummon procurabit propriam tiitam: 8C tune erit fortis ex necefi u
tate;8C fimilitercum nouit 9 mors eit exneceffitate hyle fiue materie SC proprie cum habet p
fedionem humanam SC dubitat 9 a perfedione expolietur: tune non e(t mirom fi aiiquando
eligit mortem pre uita:ficutfecit Socrates cum athenienfibus:quis opinetur de focrate 9 non
fuentnt ei declarate uie difcipline comunes SC  proprie: quia uoluit ambulare in uia propiia ca
populo:SC fimiliter aim fciuerit9 perfedionem habere non poteft erit ei mors pre eligenda
fuper uitarmSC manifdtum dt 9 cum dubitauerit non efle perfedus 9 eius triflitia non erit  n C
fipropter dcfici hanc perfedionem ab jpfo .Itenim oportet fapientes effe imtos SC temperates

iufti dim fcmaint natiuam mflitic exitfentem in fubftantia rmmutimc amant fimilari illi na^
ture SC  acquirere lllam formam, temperantes cum Jcmcrint indignitatcm uoluptatum:quia no
lune de dijpofitiombus neceflariis in ee Iiominum nedum deperfechonibus ipJomimJed iunt
cofequčtia ex neceli, ta te macene de le ipfis eiicient uoluptates oio:8e emnt tčperantes SC  man
fueti SC  manu tenebunt leges dmmas SC  nnitabunt ordines naturales. 8 C  manifeftum efl 3 de
bent effe liberales.-qi.ua uiiipendunt pecmnam cum idant eflentie pecunie utilitatem: & 3 lili
diofitas in ea elt urnim de detiderns preter naturam.fimiliter debent efle magnammi SC  ama
tes ueritatem in operatiombus SC  dictionibus ipibrum cum alus conlequentibus eis ex uutute
humana.Si autem dicitur 3 e(Te non teftatur iuper hoc:quia plures qui gloriat in his ldentiis
hoc temporenon funt tales.-dicitur 3 hocaccidit eis propter dilpofitionem mnaturalem que
eosad talem conienlum deduxit:Se lita dilpofitio elt declarata exercitantibus mdildplina pra
biice.SC figtmrn fuper hoc 3 accidit eis res extra naturaimeil 3 inuenimus Alex. Se alios dicen
tes.*3 lapientes uirtuofi fuerunt in tempore liio Se cum aliquis peričrutatus fuerit de hac dilpo
Gtioneanuemet nullam aliam huius rei caulam efle mfi 3 lila perfečtio cui lUbiiaunturaflue^
tudine hominum in qua nutriebantur ualet elt remota ab hacperfedioneded non foium Iioc
accidit eis led etiam 3 ex coniuetudine m qua nutriebanturcredunt 3 hec perfečiio elt ualde
uilis SC hoc non accidit eis ex lege: led ex comipentibus eam accidit igitur iltis omnibus cum
incipiunt ipeculari illum modum perfečtioniscui lubiedi erant. led cum delperauenint perue
nire ad liane perfedionem Se uiderunt oes hoies contemnere eam SC  credere 3 expedates ei
no debent efle pars ciuitatis.aut creduut cum hoc 3 omnia dida de hac perfečtione forte funt
Gmilia didis de illa pnma perfečtione quam expulerunt.f. illam in qua nutriebantur 8C tales
funt plures iitius tempons.l.iiii qui modice fpecuiationem attingunt tune omnino dcdinabu
tur ad appetitus 8e accedit eis dilpofitio in naturalis adeo 3 no dicenturefle parsciuitatis om
nino:quonia cum eis non pot contračtus fieri eiuilis ne<js amicitia humanamecp utilitas alteri
us led omnes ačtiones eoium funt ad leiplbsSe Ideo phia in hoc abhortetunSc iam exiuimus
anoftra intentione ad quam reuertimur. 4 TOrdo autem huius libri elt primus libromm poli
torum ab Anlto.in Ičientia naturah quia res naturales diuiduntur ad diuerlas naturas: Se cu di
uerfificantur in eo quod proprium elt unieuicj; eorum comunicant etiam in rebus comumbus
exiflentibusin eis:SC propter hocditiiditurconfideratio huius artis in duas ptes.prima elt con
fideratfo in rebHS comumbus omnibus rebus naturalibus. iecunda elt confideratio in rebns p
priis umcui'3 generum naturamm diuerfamm.Se illa pars iecunda diuiditur lecundum nume
tumdiueiTomm generum:8e propter hoc fuerunt libri pofiti i hac parte plures ficut accidit in
logica SC  in aliis partibus fpeculatmis. Caufe autem quare pars comunis elt prior parribus^pro
priis funt tres in hisartibus.primaelt3comune eltnotius naturaliter proprio apud nos.lecu
da 3 idem in dilčiplina non erit pluriesiteratum.tertia 3 propofitiones ufitate m hoceflent
prime Se pptbe.Ver.g.qui demonitrat in triangulo angulos efle equales duobus rediš demon
Itrat hoc per propofitiones primas.qui autem demonitrat hoc in triangulo diuerlorum lateyi
uel equalmm laterum tune propofitiones quibus utitur non erunt prime.fimiliter qui demon
Itrat eflentiam prime matetie homini uel animaliuelaliisrebus partfcularibus propter hoc
oportet preponere partem comunem proprie ficut librum priorum: SC  librum perihennenias
ante polleriora S C  dialedicam Se alias.CDiuifiones autem huius libri funt odo fermones: SC
quilibetlcrmo partitur in partes maiores Se minores:8C maiores in minores partiutur. SC  nos
nanabimus iltas partes in prooemio cuiuflibet fermonis. C Proportio eius oibus fcientiis fpe
culatiuis.f.fcientie naturalis efl lecundum proportionem partisad totum:quia Ičientie fpecula
tiue funt duobus modis.unus numeratur propter exercitium:ficut mathematica.-alius propter
perfedionem propter quam ipiiun exerdrium efl:8e efl ičientia naturalis Se dimna, proportio
autem iitius libri ad fcientiam naturalem elt ficut proportio elementorum rei ad r<m:qaia irte
liber coprehendit res que funt ficut principia Sc  radices uniuerfales illorum in quibus uult allo
qui naturalis.C Via dodrine liuius libri funt fpecies dodrine ufitate in hac lčietia:8e funt mo
di omnium dilčiplinarum.f.tres modi demonitrationum.f.fignirSe demonflratio caufe: SC  de
monltratio flmpliciter:quis fignii SC  ca fit plus ufitata in hac lčientia:Se aliqn elt ufitata demo
ftratio fimpliciter: SC maneries dilčipline q fit in diffinttione diuifionis S C  Idudiois S C  exčpli
qa unoquo3 iltorum triuru utitur ars demollratiua fecundu modum datum in poflerioribus:
8e ufus quo utitur e.vemplo Se indudioneeitalius abufuquo utitur rhetoricaSC dialedica.
CNomen huius libri efl auditus naturalis fiue fermo naturalfs: fed cum acciderit fermoni 3
audiatur mutatum efl loco fermonis auditus lecundum tranfumptione 8C alternationem.-pro
pterdcledationemSeextraneitattm exiftenteminucrbi6 mutatis fecundum 3 dedaratu ell

2

VII

in rh«tottds:& approptiatur H nomme gufc Et commime arti hmc:quia file liber efl prfncfpiu
SC  rodix totius iitius artist uocatur pars nomfne totius: qm'a ell m potentia omnes partes Cu
cur elementtim eil in potentia omnia generata ex eo.lTNomen audoris ell Arif.filitis Nico
maclu fapientilTimus gtecorum:qui compofuit alios libros in hac arte: SC  in logica Sc  metha^
phyfica: SC  ipie inueiut SC  compleutt has tres artes.inuenit: qm'a quicquid muenitur fcriptum
ab antiquis in hac lčientia no eltdignum tj fit pars artis huiusaiecprincipium nec ambiguitas
etiam:nedum 91 principia eflent.-complemt: quia nulliiseorura qm lecuti funt eum uln? ad 8
tempus quod eil tnille SC  qmiigentotum annorum nihil addidit nec inuenit in eius uerbis er>
rorem alicuius quant!tatis:fic talem uirtutem efle in indiufdno uno miraculoiiun SC  extraneu
exiilit:8C H diipofitio cum in uno homine reperitut dignus ell efle diuinus magis qhumanus.
SC  c um nos compleuimus capitula precedentia ad hunc librum SC  compendiofe exporuunus
illi qui uult intelligere uerba libri huius.-ad exponenda ueiba libri iam debemus tranfite.
Auerois in phifico auditu prooemium.

PR.EFAT10.'

H  V autern qui nera audirccupis ledor attende trfa.f.in primorin tertio : SC in  oda
uo deauditurhabet latina editio ptooemia:quoram prunum: ut mox tu ipe iudi
cabis.-multa quide opomina authoris didafu!lulit:&: fuperuacanea: inaniag; ad
iecit.<TSeamdum uero quod in tettio de auditu proaemii loco legitur e auerois
in fexagefimo primi phificorum comento digreffio. Vbi in eiuldem comenti ii
ne de coniuetudine Termo ell quod cuitp non prorliis exorbitanti: ex ipTa uerboru lerie SC  rei
concinnitate innotelčere potell.tTTertium autemquod odaui de auditu procemium credif
ubi ex Auerois lententia legitur perfečlionč frientiaru ipeculatiuaru efle uitam eternam fecu
dum fatuostoio totum procemium fiditiu ell.* quod interpretis: aut Tcriptoris dolusaiel inici ^
tia effinxit.fTNec folum eiufcemodi tria prooemia: Ted uniuerfa in Aueroi latina editio: ut
qh<y aligbus ex cdphiloibphis nollris patefeci:crebris eomiptcllis: moribufg? abudat.fTHcec
admonuifle uolui ne quando aliqua huiusprooemiirSC aliomm fubfequentiu:que de hebreo
rum bibliotheca excerpfi a latina editione dilcriminari confpexeris in guerulam : Sc  crimina
tonam uocem prorumpas.ubiqp..n.hebrei SC  nonulli arabice lingue adiiint eruditi: quos fi ue
ri explotator fueris cofiileipro uiribulip examina unde omnia quidem fedulo ac adamuflim
tradita efle dignoTces.finautem 11111 ms eiufcemodi periculum feceris nec his nollris editioibus
mens tua acquieuerit tune non me argue interpretem fed te corripe ipfumitritumcp illiid edi
čtum memento unumquod<j5 recipi pro conditione reripientis.itaqj il bonus Se auditor hec
bonabene fufcipito 5 C  Tumi boni gerens imagine p bonis jobfecro bona rependc. ]

LIBRI DE CELO ET M VNDO A VEROIS DICTIO  PRIMA.

Arillotelis in hoc libro interio ell de mudo.-SC Gmplicibus: primariif
eiusparribusinquirerede omni infuper quod mundu fpfum ptef
9? primarias confequitur. Cuius prefens hec didio in fumas dece ab
loluitur.CPrima: qux huius artis Gnt fuppofita enumerat.CSecim
dacorpus naturalediffinit ipiumgj omnibus magnitudinibusperfe
dius elTedemonllrat.irTertia mundum perfedum efle ollendit.

C  Qaarta circulare SC  fimplex dan' Corpus.-ab unoquoq? fimplicium
mobiliu motu redo Tua natura diuerfum. C~Quinta idipfum r.ecgra
ue elfe nec ieue ifinuat. CSexta necgenerabile neccorruptlbileme^s
unius fpeciei mutationumfpreter localč motum)id fufceptiuum efle dedarat: Gmpliciao; cor
pora numero efle quatuor.<TSeptima ollendit magnitudlnefinitum elfe uniuerfum. C Oda
ua mundum unum efle numero montlrat.CNona extra mundum nec plenum dari nec ua^
cuum.CDecima Incomiptibilem efle mundii eicpnullam corruptionis Ineflepotentiam ex
planat.-K fieri non poflealiquid efle genitum non interiturum:necqulcquam periturum efle
quod ingenitum extiterat.

Summa prima.

Voniam prefens inquifitio pars prima ell qtiade fenlibilium naturaliumep remm
q difpofitioe fermonem aggrediturfnaturalium in quam pticularium in priori fiqui
dem uolumfne de unitierfalioribusTermo ell)nunc ideo que huius artis Gnt fuppo
fita enumerare incepit.fcientia(inquiens) naturalis de corporibus: detp magnitudi
nem habentibus:č£ qnalitatibus que his infunt: nec no SC  de hoium motibus: principiifgj SC

caufisconfiderat res.n. nature Gmplicfa effecorpora necefleeft aut fimpliciacorpa habčtia e*
fimplicibus.f.compofita ut funt animalia Sc  plante ac in unoquoq3 horum generu Icientie res
quedara priores:ot ndnulle polteriores: quap: triplex genus cit.il msgrutudmum qualitatum
alterabilium:8t motus.Poliift autem habens magnitudinem per fe genus feoriirm a corporis
bus.-eo tj> habens magnitudinem fe lariusdiffudir qcorpusquale magnitudinem habentmm
aliud qmdem locus cit aliud linea aliud liiperficics;8č corpus.

ITbumma Secunda.

Vumqs huius fcientie iiippolita enunciauerit mox naturalis corporis diffrnitio
nem aumnpfit.quoniatn uero uti corporis gejius ipfum continuum eft eo g- & tč
pus.-S: lineamifit fuperficiem complediturnccuco i  corporis diifinitionem enoda
dam continui diifinitionem prcponedam ceniiut: quippe fi oltenlum non fuerit
omne continuu etiam diuifibile utiq; patefieri no poiiet crnne corpus efie diuifi
bile:huius igitur primum.-fit exindc corporis diffiuitionem afiignat.Continuum inquies: difi
bileell mlemperdiuifibilia:qnod proconlfantiaccipiuoluit:quia haud imemor fuit olielum
id et in libro prion.<TDixit corpus aut ad oem dimefione diuifibile elt 5 t p li oem dimčfioes
tres.i.longitudinem latitudinepfunditatčgj intellexitex habetibus.n. magnitudine uniusdi
menfionis linea elt duaijr aut fuperficiis: triu uero corpus quonia ergo inuenta no cit quarta di
menfio loco trium dimenfionu omnem dimenfiouem protulit quia 8t tresfunt očs magnitu
dines fi C  in tria partiuntur.quaprupter nomen totu:omne:SC pfedu preiertim huic nurnero ac
comodari c6iiieuit.lTDixit iaqr atteitaf' hoc p)'thagorica fcčta q tnbus oiacontincn tnbufqs
diftmiri afieruit.cja totu 8t oe pncipiu hntimediu: Sc  fine: SC  hoc pmucofeqtur trinanuuideii
cet 9 trinarius prius č  nueroij: qbus ineit pricipiu rnediii SC  finis. fTDixit SC  ex eo 9 trinitatis
forma ineit rebus p natura nobis inrtitutu fuit magnificare deri gloriolum nuero tuno. quam
quidem itatuimus legem opera ini'equendo nature.CIndicat in fuper tomm 5 c  omne fignifi
čare non minus nurnero tribus hoc 9 de duobus dicere mos elt arnbo: omnia autem nequa
quam de tribus uero omnia SC  totum pferimus.quum igitur de trinatio totumdicatunfit om
ne amboqj hec nomina enunciari ioleant de perfedo: c 61 ’equens eit trinarium numerum efie
perfedum.<TEx hoc demurn reuincitur omne:6t perfedum eandem fecundum formam difi-
pofitionem ofiendere dmerfam autem ex parte materie qn:ut pote huius fubiedu eit quantl
tasdifcreta apcius tune dicitur omne.-fi uerocontinua quantitas id fuerit quadrabit magis to
tum:quuqp lubiečtu formaqualitalue:ac teliqua predicamentorum extiterit magis accomoda
bitur nomen pcifedum.qmim igitur fciuerimus lolum corpus partiri in dimenfiones tres.-alio
nrmuero magnitudinem habentiam hecquidem inunamalla induas: quodqp folucorporis
diffinitio trinariu numemtnexpoitulatconcludimus omnibus magnitudmibus perfediusee
corpus eo 9 in diffinitiua illarum ratione non exprimitur trinarius qui numerus elt perfedus.
Linea ergo SC  litperficies:quia diminutus in earum diifmitione numerus afiumitur: iuremetito
8 C  ipfe diinmute magmtudies iudicatut.IT Quoniam uero a corporis diffinitione huiulčemodi
explanatio uim habiut SC  hec ipfamidelicet corporisdiffinitiomoconitat de corpore nifi prius
compertum fuerit omne continuum efie diuifibilerplures fiquidem funt hominum qui magni
tudines Sc  corpora indiuifibilia effecontendunt .Sc  licet hoc in prehabito uolumine uberiori
fertnone inotuerit.-nihilominus quia id in prefente noltra indagine minus conitat: ideo aliude
ex difpofitione.f.que lpfis magnitudmibus liqu!do inefie conipicinir hoc rurfus demonltrandu
cenfuit.<TDixi't igitur euidens efie corpus ipfum ad aliud genus habetitim magnitudinem traf
ferri nopofie:quemadmodum per unius dimenfionis additionem tranfit in fuperficicm linea:
SC  fupemcies in corpus quum ergo illi quod tranllerri no pot nulla oueat fieri additio.&nii ni
hil addi poteitperfedum extat:ficuti econuerib quod patitur tranlfeni patitur £t additionem
quodq; additionem fufcipit dimiiiutumefieoporteat confequenseltaliis magnitudinem, ha
bentibus perfedius efie corpus linea autč SC  iiipei ficie diminutas eife necefife elt.

Summa Tertia.

Vutngi manifeiluni fit perfedum ex magnitudinem habenribus efie corpus: modo
q biforme ipfi uniuerfo perfedionem competete monltrat unam quia corpus alia quia
omnes fui partes continet:8t nihil cotinet ipiiim que quidem firma.ipfius totius eo
ditio elt mundus ita<ji perfedus eitrtum quia nullius rei pars elt:tum quia coipus.pat
fes autem mundi petfede funt quia corporardiminute quia partes:totum fiquidcm uti forma p
fedioue parti cit fit fine finitu fuerit totum:fiue infinicu nil interefi ad hoc ut ei hec infit difpo.j
opominu no e ipfum totu ad hocuthacheatdifponefinitumefieuel infinitum nos autem de
hoc femtabimur polterius.hec demurn fumma eit eoru quitus Ariit.iuum huc libtum apperuit.

v t ri

Summaquarta.

E fimpltdbiu cxinck mundi parnbus Jiiam inquifitioem fiatuit & primum d« mo
biliori:celeili.f.corpore:quod cirailari latioe mouen cernitur.ems ueto prelens in-
_ r  ^r -Till tcnno 0l ^ nderc  Ipcnaim dari coipus: fimplexg} SC  natura diueiium a natura
ffl&l  1  (Implicium corporu que mouentur in rečhun huius lgitur explanationč ipie quaf
s-==£==!J dam propofirioes pofuit.ITPrima omni corpori naturah proprius per ie motus i
dl fecundum locuiu.efl autem eifeutiahs naturah corpori conditio motus eo g? juatmalecor
pus:naturale quidetn dl per iplarn que ei inell naturam ac nature d iffinitio mm fuit principiu
motus quocirca de eflenttahbus propriilijs corporisdiiponibus naturalis motusalfer/f. C Sc
cunda propofitio. omnls motus fecundum locum uel redus dlmel drailarismel compofitus
exutriiiji.quum^ hoc adimflum fuerit ceni eri oportcbit duplkedutaxatdari motum : redu
,f‘.5£ circularem cmus utiq» cauladl quia fimplida corpora funt duoandelicet rechim: cC  circu
lare.quot.n.iperies funt cfimenfionum tot 8 C motus fpecies čile oportct.quum igitur circularis
qui namralis dl: motus fitcirca medium:re<9sisuero naturalis furliim lit ant deorfumreum di
co qui a medio:quujj ad mcdium:quutnqp crploratum fit fimplices motus efle lios quos cnu
mcrauitnas concludendum crit fimplices naturaleflgp motus cife trcs.i'.circularem.a medio ad
raedlum.quod utigj confcntaneum dldieto noilro pnori.il tribus dimentionibus collare cor
pus undeSC trcscorporis motus dari necdTeeil.peripečto igimr fimplicium naturalium corpo
tum tot fimplices eife motus no laborioiiun erit ex hoc:quoc fimphcia uaturalia corpora fint
conuincere.comienit.n.tot fimplicia elTe corpora quot SC  fimplices motus :quia quum omne
corpus Gmplex aut ex fimplici copofitum eife oporteat.fimplex appello mi mdlptincipium
naturalis motus in loco:ut terra SC  aqua:non principium motus uoluntarii quale dl animan
tiu: fiericp non poiTit quin motus omnis fimplex fit autcompofitusmecefiariu e(l fimplici cor
pori fimplicem adaptari motum:alioquin unius corporis plura principia fateri oportebit :eet
os ipfum fimplexconipofitum:quod fallum ell SC  impoflibile. compofito uero corpori copo
ntus infit motus oportct-Guius.f.copofiti corporistfi exačta mixtio coplexioq;fuerit erit ems
motus fecundum fimplexcorpus:quod m ipfo compofito exuberat fi uero lota iuxta pofitioe
uictnitateg; huius copofitio exritent inflexus eierit motus:qualis dl motus turbinu .ai ergo
ita fefe res habuerit necefle erit fimplicem motum corporis dTe fimplicis SC  compofiti corpo
tis motum eife fimplicem i«xta fimplex corpus quod in ipfo compofito dominandiuim obri
nuerirC"Quumqt ollenium fit quot fimplicesnaturalefij? fint rnoms Sc  9  cui,q; fimplici mo
tul corpus debetur fimplex condudit needfarium dfe fimp lici circulari motni circulare adapta
ricorpus diuerfum 1  fua naturatat natura corporu mobiliuI reduppoluit.n.hec iam iam expo
fita ueluti antecedesmidelicet fimplicera darlmotum SC  fimplicem motum circularem: opor
tunumgj efle ut cuiq» fimplici motui aičriptum fit corpus unum fitnplex eo ipfo motu mobi
le ex quibus inferf fimplex SC  circulare hic efle corpus quod hoc circulari motu circumferri ne
cefle ellquam ergo uerum fit ipfum ancedeusaieram fit oportet quod fequ i tur. tT Nec con tra
nitendura dl dicendo nil aliud ex circularismotus inuenrione haberi nifi-dari corpus circulari
ter moturamon autera dari corpus fperieum ut pote ignis SC  aer que ciraiio moueri cernimus
motus.n. circularis ruxta nature ordinem .non nifi fperico corpori ineflepotuit acridentaliter
autem fecunduraue rerurn euentum ml prohibet lunic corpori no iperico:ut igni aei icp coni-
peteret.at de circulari que fecundum naturam latione non fimpliciter ratio noilra loquitur q
propter folide conuincitnr id quod hoc circumuolultur motu circulare fperieumo; efle neceiTe
fit no autera aliquod eonnn que fuapte narara mouentur in rečtum hecuna ell demonilratio
num quibus Arillo.oilendit dan corpus circulari motu mobile fecundum naturam. CDetno
ilratio fecunda quum pofuerimus hunemotum naturalem efle corpori cui is ipie motus indl
fieri nopoterit quin huius motus mobile fit unum ex fimpbcibuscorporibiis quamior mobi
libus in rečtmmaut corpus aliquod qurntum.fed impoifibile eil huius motus mobile efle unč
quattiior mobilnim motu rečlo relinquituridipl'um quintum corpusexiflere . 9 autem huius
motus mobile fecundum namram nequeat efle unum ex cotporibus quattuor gemine propo
firionesdeclarantquamprima eil.motusjiamralis contrariuseil motui extra naturam.iectida
unumeontrarium dl unimec fieri potefl unius contrarium ee plus uno.& hanc accip it propo
fitionem huius fcientie artifex a philofopho primo.quurnq;huiuičemodi propones uerefue
rint: 8 Ccontendere uoluerimus Ipfum quod natura mouetur 1  drculum aerem eflfe aut ignem:
uel id genus elementorum mobilium motu rečlo:confequens eflet unius motus contrarium
eife plus uno.qma cuicp illonim corporam quattuor inefl motus naturalis: Sc  e.vtra naturam:
prettr motu circulaič:queadmodu Ignis cui ell motus furfum per naturammotus  deorfum

extra naturam K qui contrarius eft motui liirfum fi igitur motus circularis dlet ignf p«- natu
tam cflct utigiei motus lurfum SC  motus deorfum extra naturamqui autem extra natura
eU contrarms dl naturalncontrarii igitur crunt duo motus motui uni. at di&um dl unius co
trarmm dumta.\at etia unum SC  hoc lalfum dl SC  impoiTibile.C~Rurfus fi circularis motus na
turalis dlet uni elementom qnattuor eflent uni corpori duo motus 1'ecudum naturam iC  hoc
quuqr unpoiTibile fi igitur motus illcaccidčtalis dl cuig? horum quattuorcrit is proculdubio
naturahscorpori quinto. <TNon ell autem contranitcndum SC  dicere hoc corpus mobile cit
ca medium (tam Sc  fi quinta habcat naturairOnihilominus circulare hunc motum fortiri pet
accidens quia ficri non poflet quin huic corpori unus fimplexq? daretur motus fecundii natu
ram:quum uevo hic alius non extct motusmfi ad medium uel a medio fi unum lllommnatu
raič huic dixeriseetidipni mobile unuex corporibus čjttuor: gntu uero mirne quuergoqn
ta huic corpi natura deuicerinuis fateri oportebit ei circularč hac latione iiiapte natura copetc
re quucp ecouerfim huc motum naturaaccomodatu admifcerimus eius uticp natura qntu dice
re necefle en't. 4 TDem 6 ilratio tertia circularis motus natura prior e motu rečto eo q? circularis
latio perfečtior eit.ga nulla ei copetit addititio: ne<jj diminutio reclus at motus pfečlus non e
quia additione diminutiončg* patiturcaufa aute qua motuscirailaris perfečtior aflerif’ e q>
circulus perfe&us ell quia C fefe finitus e nul lam additione diminutioneg? fufcipiens Sc  cauia
qua imperfečhis dicitf redus e 9 diminuta ell ipfa linea reda.&.n.fi infimtahec fueriteam tuc
diminutam efle nemo ignorabit: fiquidem folu illud pfedu dl quod terminu fortif’ finenigp
fi uero finem habuerit nihilominus diminuta cenfenda eiit: eo 51 fine no nifi ab alio eam dr
cu ambiente pollidebit.unde necefle etl ut rede linče finis attingat circulum: quum igit' Com
pertum fit circularem latione priore efle motu redo couincit' huius motus mobile coipus ee
prius ipfo eorpore fimplici mobili motu redo quod autem prius ell fimplici fimplex Gt opot
tet  quod fi SC  aliquod compofitoru corporum moueretur in cirailum id utigr moueretur iux
ta corporis natura qd i tpfocopofito exuberatie pportione obtinuit. CDemoflratio qrta om
nis motus aut accidčtalisiaut naturalis fit necefle č.,SC  quicp uni corpop: accidčtalis fuei it alio
quidč naturalis erit.8C hec ipa ppofitio indudioe ollčditur. motus nam«? lurfum fi uiolčtus
accidentalifgi ell terre is uticp naturalis erit igni.Sč fi motus deorfum accidentalis dl igni ide
naturalis erit tene.duabus his pponibus collatibus diečdii quucircularis latioait collat.-accidčta
lisfithiscorporibus mobilibus motu rečto confequčs ell hunc neceflario alfi corpori adapta
ti femndum naturam. CDemonllratio quinta is.n.Circularis qui circa medium ell motus fie
ri no potell quin aut naturalis fit huiccurpori aut accidentalis.-fed faliiim dl hunc illi’ aduen-
tirium exillere eo ep  qui aduentitius dl motus in infinitum 8 C  continuo circuuolui non potell:
fenfus quippe diindicat omnia que ex accidente eučttini pueniunt comiptione pati atq: fte
ritu: ex prioribus autem collat hunc motu continuu exmere.fi ltag? huiufcemoi motus 110 ell
huic corpori e v accidčte ipfum utigj lecundum naturam ei inefie necefle ell. K fi is motus na
turalis extat ei proprium naturale corpus adaptari oportet quemadmodu SC  ctiigt aliorjc natu
ralium motit peculiare quoda dillributu dl corpus: ueluti motni furfum ignis motui deorfum
teira fi igtf idipfum quod circa medium uoluitur corpus:ut qtiidaopinant: dlet ignis dlet g
dem hic motus ei aduentitius eo g? naturalis igni motus a medio e(l:qui fi ei aduentitius fue
rit is uriq? tam longo temporis curfu perifflet euanuifletgt. CEx his ergo demollrationibus
Atifloteles doaiit unum dari corpus preter hec corpora propinqua terre:quod hec ipfa circum
ambit:cutus his loge prdlantior digniorqj natura ell confentaneu deniqi ell tatum huius cot
poris natura hop: corpoR: conditionč excellere quantu eius dl ab his diilantia loco SC  ubi.

CSumma quinta.

Ixit his fy!ogifmisdemollratoibufq? apparet huiufcemodi primu circulatigi mo
tu mobile corpus no ee graue nec leue:quu li no graue SC  no lene profero non de
fimpliciter priuatione intentio ell:led affirmationis uim fermo intendit: no ut la
pidem dicimus nec tacitu efle nec loqučtem quemadmodum periher.liber expla
nat hec autem pofitio perfpicua efficictur quado ollenfum eritquid graue ipfum
importet:& quid leue quod quidem Arillo. boe loco coceflinn afiiimpfit policitus fup hoc in
qrta huius uoluminis didione dcmonflrationč cotexere. CTSumamus igit” graue efle quod de
leendit ad medium:8C lene quod afcendit a medio.fitg; graue SC leue bipartitu: uidelicet fim
pliciter:6C fecudum relationem. Simplicitergraue appello quod pfundatur fub omnibus mo
bilibus deorliim.-fimpliciter uero leue quod fupereminet omnibus que mouentur furfum.gra
ne autem K leue lecundum relationeeflduplex:quibus SC  grauitas inell SC  leuitas: led duop:
lucorum intuitu ficut aer SC  aqua quojx utruuis leue dl refpcdu inferioris:graue refpedu fupe

MSBBKa

IX

nons.qmimq9 poiitum ut ttoe ene at  natura grams k  ieui«oitenmmffl ut circulaac corpus no
efle mobile ad medium:neq? a mediomon motu natutali n ecg ex acciaente manifefiu efl ipm
celeflecorpus non efle gtauc nec leue, id autem moucri non poilea medic ne<pad medium
motu namrali e v iam habmsconftatXquia lialtero iflorum momum moueretur efletunum
ex corponbiisquattuor 5 C  non ineflet ei circularis latio per naturam.fed 31 nec fecundum acci
dens idiptn uno hotum motuum raoueri queat hac lene oltenditur fi.n. iecudum accides mo
ueretur ad medium afcriberet' ei  motus a medio fuapte natura:quapropter 8C  aeris natura aut
ign s.G uero ieomdis accidens mouerei? a medio dlet utiq} ei motus ad medium pet naturam
quo circa dus effet natura aque aut eerremec circularis d ineflet latio natura alioquin fateri co
geremur ipG geminos adaptari motus fecundum natura:S£confequens erit unius motus eius
rf.quem huic preter naturi ineflfeexiftimas:duos motus daticontrarios. nos autem accepimus
unius contratium efle unum pofuimus infup quoties unius rei duo habentur motus quorum
unus ei fneftf natura:tunc aduentitium preter^ naturam altemm inefle oportet qui.f. aduenti
tius motus cotrarius efl ei  qui fecundum naturi, preterca in iequetibus explanabitut nec circu
latern lationem nec ipfumcircularecorpus haberecontrariu.fTDemonthatio iecundaex p fe
manifeftisefl locu partis in motu redo locum efle totius: fiquidem locus in quem fertur una
terre glebula in eundem oes terre ptes moucnf.SC quo una ignis portiunaila tedit illuc SC  to
ta ignis mafl'aprofiri{dtur.quod utiqj SC  conuerfim enunciari licet .f.quo totum ipfum uergit
eo SC partes.fi igitnreiufcemodicorpusgraueefletautleue:eflentquidem eiuspartes mobi.*
les furfum aut deorfum:quod utiqj:ei Ge eflet:feniiis ipfe infinito iam temporis uolumine di
tadicaflet,ex hoc itaqj fermone patefadum efl necgraue efle nec leue hoc circulare corpus.

CSumma lexta.

R Oft quam fupra hec ipfa enodauerit modo oflendit eximium hoc corpus nec ge.*
nerabile efle nec corruptibilemec incrementi decrementigj fulceptiuum: nec alte
alterationemmec paflionemmec deniqp aliquam qualitatum que paflibiiem alte.,
rationem confequitur:utjefl fanitas egritudoauuentus SC  iepedusud pati demon
ftratad quod duaspropofitiones afumpGt.CTrima orane generabile Sc  comipti

bile ex concrario St SC  in contrarinm corrumpitur quibus.f.contratiisaliquidc6mune lubie*
dum fubflernitur.^FSeamda propolitio efl circulare corpus non habet fui motus contrarium
quibus conduditur circulare corpus nec generabile efle necp eorruptibile. CPrima propoGtio
per fe:8C indudione mauifefla efl fecunda uero.f.čirculare corpus non habere contrarium mr
ius geminis propoGtionibus innotefcit:prima efl contrarforum corporum Gmplicium^pcotra
rios efle motus necefle ert.attribuitur.n.corporibusconttarietas merito ipforu forme: que quu
principium Gt motusrcontrariorum contrarios efle motus oportet. CSecunda propolitio efl
circularis corporis motui non eflconttarietas:ex quo uinciturcirculari corpori nondaricontra
tium contratiorum autem corporum motus contrarios efleoportere ex fe fe compertum efl:

uero nil Gt circularis motus contrarium in poflrema buius didionis parte exponitur. CDi
xitquam fcite operoieq? ipfa diuina natura egit ut quum hoc corpus ingenitum incorruptibi
leq? efle molita fuerit idipfum acontrariis immune affecerit eo q> precipua generatioms cor
ruptioniigj caufa contraria ex(Aunt.CTMonftratur eodem argumento idipfum nec incremen
tumme^p decrementum fufapere.fit.n.in crementum per Gmile fupemeniens alimetum. uide
licet quando alimentum in propinquam rei nutrite augmentabili(qp materiam difoluitur :SC
e.vinde in partem augmentalis nutritegj fubflatie ttanfformat'.cui.exemplu efl panis: qni qde
prellat alimentum qh in fanguinis forma demum SC  animalisptecduertitutaugmentum ig i
tur rei augmetate generatio elbearundeqj corruptio diminutio efl quia igit' abioluta ratione
coclud it  huic corpi nec giiationem nec corruptione cotingere: coiequčs etit id ipm nec augme
ti nec decrementi fufceptiuu exifleret Gc uticp nec alteratione qua comittat' paflio fubire pote
rit:eo q> oč  quod tale alterationč parit' generatione cormptiom'q; fufcipiat necefle efl. quia
huius alteratidis coditio efl fiietio cotrarii: 5 C fiippofiti pari rone auferunt' ab hoc corpe qcuqj
alia qualitates qbus coiungit' pa(Tio:ueluri fanitas:languor:iuuet;is at<p fenedus tu at aduerte
cj qri hic paflibile alteratione pferimusde ea q iti fenGbilibus qualitat bris euenit fermo e:p

figura:fplendor diaphaneitas:8C id genus.CDixit qui igitur has ppofitiones rationefg? acce
perit 8C fedulo easconfiderauit liquido intelligetpreclarohuicfcoipori haruqlitatu nullape
nituscontingere pofle. C'Dixit quuq? perfpicuufuerit huius nullu dari fubiedu: neru contra
tia  conuincet” id fiinplex ee po compadu ex matetia SC  fotma:fed iieiuti ad formas anflradas

B i

matetia in aSu.magffij fimile materie g forme, Hcet neiitri hom fimilitudinč 'obtineat adu
brar.n.materie:tu ga fenfibile.-tum quia potentia habet ad ubi tum quia ei t corpus. aflimilatuc
mte  forme ex eo ^exilkntia poflidet adu:eiuf<^ fubllitia no in potčtia eft.<TiJixit 8C uifus:
8 C  ipfe pretexitdemonftratioes fibi mutiio fide preflant.fiquide nulla prorliis m his alteratio
ne lenfus ppendit.C'Dixic iag; huius ueritatis fuffidčtia indicathoc g>priJči oesqui deuan
gelofg; admittut ipiritualiu imortaliugp angeloru fede celerte corpus ftatuut: conlentaneu op
pe ert imortaliu numinu habitaculu efie mortale.hoc preterea corpus generatiois conuptioiuf
«:oio SC alteratfonis audoreenunciant:acdignu utig; ert ipm alteratiois authorepruriiis in
aTterabilem confitkre.(FDixit>Sč fidem|facit in alterabilerimpaflibileg; efle huiuičemodi cor¬
pus hoc.9 per oia trafadi temporis 1 'ecula eadem fe habuit conditione qua SC  nuc fe habere cer
nit" nec quifpiaab omni tuo de huius mutatione: nec in toto nec in aliqua ptiu enunciauerie
fi igit" ad mutatione pcliue hoccorpus fiierit abfonu pfedo eflet tanto annomniiero :glibec
huius contingentia accepimus in ipio nii alteritatis plpedu fiiiffe. <T Dixit:noftre preterea opi
nfoni teflimoniu phibet prioru.f.caIdeoru qui primi plurimug; floreb.lt iapieria a quibus hec
ipia exinde euanuit:aedulitas:qua hoc ipm corpus ftatuerut ec aligd pter tena: igne: aqua:8C
aere:fempiternu:motuqp uelociflimu: Vn idipm ether appellari libint non autetn quia igne :
ut pythagoras exiflimat: hec didio enuciet.<TDixit Gmplicia uerocorpora numero eife quin
g; oiiendit:id:quod prius aflumpfimus.uidelicet fimpliciu corporu numeru comittari numc.ru
tnotuu fimplitiuitufimplicef® motus dutaxat eiTe duos.f.redu o C  circulare: ipmqj redu ptiri
incontrarios motus quattuor 9 aute non excedant numeru quinariu apparet ex to gicncula
ris Iatio non ičindit" in motuscotrariosrficut fcindunt" motus tedirncc adlunt fperica corpora
ficut contraria exiftunt corpora reda.at circulari motni :ut paulo ante accepimusmon dari con
tratium Arifto.hac ferie demoflrat.fi circulari lationi admtttendu dixeriseontrariu: illud ud
ep  potius ftatuendu eflet per contrarietate motus redi ad if>m:qua motus altertus: fi igst" emu
laris motus no efl contrarms motui redo.no erit prorfus circulari motui contrariu.&.n. ficui
magis cogruit dari cotrariu no dat dane SC  id cui minus copetit K nullii heat eontrariu oportec
9 at dignius exifiimaf motui circulari cotrariari motu redu apparet: ex hoc 9 circuiaris Iatio
utrincp ex duabus partibus gbus ipfe circuiaris motus conficit" adueriaf’ motui redo.nu quead
modu cotrariu e circulus redo ex cocauo 8 C  conuexo:Gc Sc  circ ularis latfo:ex gibbofitaris con
cauitatifg; motu coflans uitring;cotrarius e motui redo quu ergo circuiaris motus cotrarius fit
momi redo duobus his motibus:qui qde:Couexus.f.cocauufqj motus: SC  mutiio aduerfant":
dignior utfqi ex motibusqui exifltmadi funt circuiaris lationi,sebtrarii erit motus redus.ma
gis denigt couenit circulari cotrariu flatuere reduičj rirculucirailo circulari autem motui non.
cotrariu efle redii pfpicuu efl:ex:eo 9 motus redus cotrarius efl motui redo:fi igit" redus mo
tus cotrarius eflet circularhdaret" uticp unicotrariu plus uno.C'Acccdit ad hoc q> motus in re
ftu aduerfat" qtiide motui redo pp cotrarietate Jod ad que fit motus nos at nulla pvfus inter
redu circulareg* locu cotrarietate ppendimus folu nag; p terminu a quo & ad que: motus to
trarietas iudicanda efliciitularis at motus:quu ide fit a quo terminus SC  ad que:nulla contrar ie
tas ei aičribi poterit SC  g exiflimat:ingt Ariflo.inter terminu ad que :SC  a quo circuiaris laciois
cotrarietate exiflere qučadmodu in motu redo:is reda intetione detorquet uerbi ca g imagia
tus fueri:qn duo mobilia ferri ponunt" fup arcu.a.b.unuab extremo.a.ad extremu.b.alteiuab
ipfo.b.ad extremu.a.gj ho^t duo^ mobiliu motus ab.a.in.b.fup arcu.a.b.cotrarietate obtinet
ad motu ab ipo.b.i.a.ficuti cotrarii funt eiulčemodi motus coflituti fup linča reda g in qua fic
imaginatus fiierit logius gdem ueritatis tramitte deuius ab erraret:eo 9 motus de.a.in.b.lno
ert iterduo maxie diflatiafled efl motus ad arai.ac ifiniti araisiter piidu.a.d: pundu.b.fignari
pnt didu at efl cotraria efle ea inter q diflantia efl in fineudert 9 nulla inter ipfa maior diflan
^ tia fummi potert.quacu<js.n.diflantiacadente inter duo puda fecunducirculum danda eit ma
iorquod quuita fit motus de.a.in.b.contrariusquidem efl motus de.b.in.a.quando fuperre
dam lineam fuerit.CSi ant quisdixerit 9 qn defignatus arcus.a.b. eit dimidium circuli: Feri
non pot ut inter punda.a.b.cadat aliud dimidium circuli preter ipfum Idimidiu drculi.a.L. SC
erit  diflantia inter.a.b.dumtaxat una:qua nulla diflantia lbidari poterit maior.iecundu qr.od
ipfa diflantia fit dimidium circuli huicdicendum 9 non admittitur inter dimidium ciraiii SC
arcus cadentes inter extrema dvametri t pi;oportio:quianon efl applicabilis pars dimidii arculi
parti ipfomm arcuu nec equabilis efl pars parti fit.n.proportio inter coniungibiliaeoualia. SC
ideo uidetur redu aecipi in diffinitione cotrarioru:quta reda linea efl :qua maior diflatia men
furari folet.id aut quo fit menfuratio eius fpei elfe debet cmus efl id qd mefuraf diflatia igitur
que inter duo cotraria efl max ima reda efl neceflario.vb aut qua aliquoru diflantia menluret"

X

fola Unca re&aiell <£ ipfa inter oes applicabilesIineascotfngentesfntcr duo punčla eft breuif
fima.huic ideo prelenim menfurandi ratio alčripta eit quodq? inter otnncs iineas fi hec t bre
UiiTima.Qaum hec iu  fint confequeus eil gj contrarietas exiltes inter motum ab.a.SC motum
a.b.(i admufum fuerit iiiic dati contrarium :eritquidem fecundum 3  huiuicemodi motus fiut
fuper lineam rsčkim.CPre terca fi cefuerimus motu lup fenii circulu ab.a.in.b. aduerfari mo^
tui.a.b.rn.a.hoc excogitari no poiTet nifi quatenos no copkant totum circulumded prout mo
ueant'per femi circulu tantu in circulo enim nonaiTignatur punčtus qui per natura fit princi
piumaut finis.percirculum intendo id quod ambit circuquaq? hocilante idemerit his princi
pium aut fin is fecundu naturamos aut ia ilatuimus contrarioseos effe motus qui acontrariis
principiis in contraria principia ferunturmidelicet a punčtisčontrariisiin pumda contrariamti
motus furfum in deorfum.-a dextris in fini lira.CRurius ficotratius dTetcirailaris latio latio
ni circularneflfet ingt AnHaaltertus cotrariorii inuetio uana.arbitratur.n.ipfe ex hac pofitioe
concludenduant prorfus non dari motum circulare:aut alterum contrariomm efie in uanum.
quo aut ratiocinio hoc fequatur fiatim aperia.Qgu.n.cfrcuIaris latio una fit fpecie: oportet po
nentem circulare motum contrarium motui circulari cenfere hanc ipfam contrarietate exiitere
in fpecie una:SC quicontradetatem in aliqua una fpecierum admiredt :’hanc non nifi in parti
bus aUcuius iudiuidui illius fpetfei effingere poterit.hoc aut falfum ell SC impoilibik: duo fig
de contraria funtquoru per fe dillatia eli maximaquod utig? in unius fpeciei indiuiduis tene
ri non potefl.f.g? contrarium fit indiuidmim indiuiduo lecundu fe toni. quapropter relinquu?

in ipfo indiuiduo fint partescontrarie. Si igitur ponascirculare motumcontradu circulari
crunt in hoc indiuiduo motu pattes contrarie:que fi equales extiterint :non poffent inde pro
dire motus omnino :qr fi altera partium predominiu obtinuerit eflet alterius inuentio fiullra.
®*Nee tx eo q> cdelies motus uariant in ptibus.i.cj aliqui ab oriente uergunt in occidensralit
ecouerfoiarbitrandi iunt huiufcemodi motuscontrarii non.n.queoiqx.fcd maxima diuerfitas
cottarietate eflficere ualet:que quide maxima.f.diuerfitas:fi hic affuerit no eet circularis latio
fpe un*:queaamodu G arabs oimoda diuerfitatediuerfus fiierita roano no ečt ho unius fpči:
diuerfitas itaq? q fcdm hac difpone ineli motui circulari no poit cotrarietate in ipo.-aiiogn no
eet circularis motus unus in lpe:ficut nec romanoru SC arabii diuerfitas no e tališ ut cotrarieta
tis rone fubeat.Simpliciter.nxotrariorucoditio eli.-utnocotineant* fpe nna.Quod G cenfueri
iruis motus rirculares:fecudu ptes diueriasiee multiplices in Ipe.-no reufoeret' exTioc eos fibi ue
dicare rone fimpir cotrariojn.opommu oppe n5 e utoe fpe diuerfiim cotrariu fit fimpliciter •
queadmodu feqc cotraria ee diuerfa inipč:ex hoc itaqt onfum ell motus circulares noeč con
trarios.qoapp ipfum circulare corpus unum eil a generatlone corruptioneq? prorfusucolume.
<TIamq? uidet' circulari corpori no efie cotrarm:ex hor:qi cotrarieta tis ca ell furfum SC  deorfu
8 C ipfius furfum SC deorfum cl eil corpus circulare un ipm circularecorpus contrarietatis caufa
effcei igitur nulla cotrarietas inell.Sc hec ell uera demonllratio licetcam Arillo.reticuerit.

^Summa leptima.

Is enodatis mox acceditad ingfitioue de mudo an.f.Gnitus fit an infinitus.Si fini
tus:an unusiaut plures ingfitioirifqp principiu furait in pquiredo utru tueniri qat
corpus infinitu fimpliciter nec ne.prius at comemorat magnitudine prefiatiamtp
cognofcedi 5C iueniediueritatč i huius gnis ičruriniis: q ueiuti multarii rept priči
piaponut' Dixitqp ho^ cognitione cam eečfplurima pquireda inotelčut quead
modu horu ignor.ltia SC error in multis errorercofuGone^p minillrat ficuterror opimtis dari
parte fndiuifibileig qde ipm cefore pducit ut in pluribus lenfibiliu magna mathematics do
ftrine pte obruat io q hoc qfitu euetilare ,pponit:ve fane no paraipededa pfumit hinc.n. nučj
defuerut uaria circa hac ingfittone hoimn difcrlamec defumra funt ufep in fine feculo^r cuius
gde ro ell principia fn potetia funt ola ca quoru hec ipfa prfeipia exillut 8 C Arilt. huic in hu
iulčemodi rebus cotingeti errori affimilat errore qin alieuius itineris principio comittif tališ
figde error hoiem qfi in fmčdabile fallatia detorquet:quo.n.l 6 gius a uie exordio proficifcit'
eo magts inualefcit errorradeo ut in pte nergat prius cotraria parti q applicare uoluit: ide pa
ritierror g in rebus q multaitr rem principia funt emergit na eatenusdeterior effirit' quatenus
ampllorispotetiefueritprincipmcirca qd ipfa firllacia comittiC tališ dl dtfpo in hacduplici
de mudo idagte.f.an finitus aut ifinitusiSC fi finims an unus anfplnrej Sc nulla ta effifrax:ua!i’da
<v  ca fuit hoium cotrouerfie:SC pmu.-SC I pollem i multis reru difponibus q eoru:circa hec duo
de mudo qfita:c5tetio. C'Dixit qpp cone fese prius femtari andari podit corpus aliqd ifinitu
nec ne:exxde eade difpone exainabimus de mudo.tTDicit igit' nuliu iueniri polfecorpus [fini
t;t ačtii t cuius noticia tres demollrationes ftatuit quaru duc fimiles funt in ©rdine: tertia uero

ttljfuetfalis ac logiča.fTDemoftratio piima.dfxitquoiria fimpkx aut copofitu efi oe corpus: f fi
admiilum fucrit ifinitu corpus.-id ucicp fimplex eetautcopolitu.at ga hec lpla infmitatisdilpo
i copofito lequit' diipone fimplicis.Si.n.fimpiida corpa SC  numero SC  magnitud me finita lut
ipm copofitu quotp funtu eč oportet.Si fimplida in altero hoijc aut in ambobus fuerit ifinitu:
SC ipm copofitu ifinitu erit neceflanončcirco pfcrutatiois principiu de fimplitibus corpil us po
nčvuur.4J'Hec igic primademofiratiolupgbufdappombus cofiruk'.quamunae cuiuigicir
culatis coipobs ifiniti linee de cetro exeutes funtifmite.Secuda fi Iinee de cetro exeuteslut ifi
rute necefieefiutdifiatieiterhuiufcemodi lineasfintifiniteieogquologius ptendunt linee
decetio‘,pdeutes eo maiot iter eas.fiiter eam cxtrea difiatia erit.quu igi f linee in infuiitii ,ptia
hi ponant oino neceile erit ut ifinite iter has difiatie rejultet.fi gdč difiatie additio neceile e
ut fit Jedrn additione linearu.Sed pofita e harfi additio in ifinitfi.-crit itaq; eam difiatia ifinita.
Tettia p po efi ipoflibile e ipm mobile infinita dillatia ptrafire.Quarta ppo linee exeuntes de
cetro corpodscircularis pik moueri in efidčg; locfi reuerti un dimoueri exifiimanf:Sč fi itnagi
nati fueiimus una haru linearu gefcere:6č alia moueriipoterit mota linea applicare geJčetem.
Qufiq; hmoi ppones p collati iumanf dica:Si circular corpus ečt ifinitu auferret' ab eo motus
cireularisreo gei nullatenuscogrueret qdcircularicorpori copetere diximus uidelicet g linee
de eiuscetro ptrade moueanf quoulqs i efide un abiuerut locu raiertant':qdq; una g ccgita
mus mota muueat' :SC  applictt alia g imaginamur gefcere.qufiq;hec fieri no poffmtno ečt ei
motus eirculatis oino.at coipora cadefiia circulari latioe mouen ipe fenfus diiudicat. ro neto q
in corpore circulari mfinito hoc cotingere no pofik efi:queadmodfi comemorauimusiga dilla
tie  iter lineas de cetto exefites infmite funt:86 ipoflibile efi ut mobile infinita difiatia picindat
Cuius exeplo efi delčriptio drailt.a.b.infinitircuiuscentru fit.g.& due linee ifinite de cetro p
trade linea.g.a.Sč linea.g.b.cogitemufg? linea.g.b.gefcere Sc  linea.g.
A a.moueri tfic ipoffibile erit hac.f.Unea.g.a.attingere Iinea.g.b.ga haiy
infinita difiatia efi:g nullfi mobile pertrafire pot corpus itagj.a.b. no
mouet' motu circulari ga pofitfi ia efi pprium efie motui circulari g li
nea.g.a.qn ea cogitauerimus moueri applicaret linea.g.b. g ponimus
gefcčtč.quod igit' pofuimus circulare no erit circulare qd falium efi SC
ipoffibile.CDembftratio feefida cui nonullas pp5r.es pponit.pria oe
mobile qd mouet' tpe finito mouet' motu finito Sc  difiantia finita ut
ia in phifico auditu patefadfi e.fecuda oe finitu principiu habet & fine
Tertia fi a tpe finito dernas tps finitfi:qd relingt' e finitfi.Quarta circulare corpus fua coplct cir
culatione tpefinito.Quinta corpus circulare ifinitu:qn de eius cetro ptrahif Jinea abit in infi
niaufimiliterqnptraheret dyameterp ipfum abiret quoq? iitrung; ininfinitu liis fiatibus po
namus circulum de cuius cetro exeat linea finita.h.g.SC d vameter Jeu
corda in ambabus extremitatibus ifinita fit linea.a.b. Sc  dfcamus cx
quo pofuimus corpus circulare Jiia circulatione pficere in tpe finitono
neceile efi ut linea.h.g.que mouet' motu circuli quoufg; reuertat' i lo
cu un mouet':copleat motu fuu tpe finito: 5 C  manifefiu efi g huiufce
modi tps partit' in tpaduo:unu.f.quo linea.h.g.nodu pidndit linea
a.b.q ambabusextremitatibus pofita e infinita.altere quo linea.h.g.
pettrafit.linea.a.b.fiue pofueris linea.a.b.mcuevi in cotrariu ptis in g
mouetur lmea.h.g.aut iplam cogitauerimus gdčentcquu igit' abltu
lerimus a temporecompletedrculationis tempus:quo nondum linea.h.g. tranfit pet linčam
a.b.relinqueturtempusquo huiufcemodi linea profeinditurfinitum. quod fi tempus in quo
hic tranfims perfidtur efi finitum erit motus quom finitus:SC difiantia finita hcc autem pofita
ia erat infinita qd utiq; falfum efi SC  ipofifibile. C"Preterea oe finitu habet pricipiunuent igit'
trafituslinee.h.g.fup lmea.a.b.principiu.f.pudusin quo primudue helinee occtinfit: 5 C ad in
uicecoiugunt.Si igit pofueiimushuiufcemodi lineas ifinitas:nocotingeret in hisprimu iueni
re punctu in quo profdndanr':quia impofiibile efi ut due linee ocamentes in motu Ičaindum
hanc pofitionem occutrčt in uno pundotum qui in medioticcirco neceile efi ut iungant' in pu
do qut in extremo. at linea infinitacaret extremis ideo ea nihil applicare potefi: nec eius tra
fitusprincipium inueniricontingit pofitum autem efi d inuenirf pr/ncipium : SC  hcc falfum
SC  impofiibile:quia ollenfum efi de talicorpore circulari ouod in eo inuentum efi principiu
tranfitus harurn linearutn:eo quod ipfius temports quo tranfitus ablbluttur principium extat.
ex hoc itaq? fetmone reuincit' impoilibile ee hoc circulare corpus qttod moueturcirca mediu
efie infinitu.CTDemojiftratio tertia. huic demofiratioui duo prepojiit primmn guotiejrs duo



$8

tudloecorposci
liairjsmilpo
Jtuiine fcc;su
bus točit fas
lic-us coipluspo
iuaeaa^dt
rtro fidKsui
i ptaAstlBt
rcmufinnipa
sdditio nfrrfee

rtjiii«

s^ccgna

notttfl

XI

6mt eoipora finita:qaoru unu obulu SC  mxta po H tu ell alteri SC  eoru unuqdqj mouet' in ptera
cotraru parti:mqua mouet alteruraut unu uiouet' altero gelčete .tucqdhbet horti ptrafit alte
ru SC  feparat ab eo in tpe finito:6C mhil refert fic nel fic poiuerimus mil 5 du unuqdg;mouet'
iu oceurihm motus alterius ent llloijt leparatio uelocior.CSecuda ppo qn due funt magnitu
dines lic obrne SC  mxta pofite.-unag; eani aut uterg? infinita SC  mota fuerit uel una mota alte
ra gelčete 6C admtferirems una alteta ptrafire leparai:ig3 ab ea lequeret' huc ipm trafttu abiolui
in tpe infinito SC hoc gaoniu tadl fi mobile infinite diilitte ipacivip(andit:pldndit quidem
motu infiruto.-tpeg; Lfmito:queadmodu fexto de naturah auditu colligit'iusduabus pponi
bus pfpe&is (i poiuerimus infinitu ee celdle corpus cofequčs eet ifinita diilatid pertrafiri a mo
bili nmto.-tpe finito:fenfu.n.cbcemimus orbe celellč lčdm (e totu terte portione fuo motu p
fcindete in tpe Gnito.Si igit' huc celemus ifinitii fateri oportet duas magnitudmes: quaru una
infinita dl alteta finita fe inuice ptrafire tpe finito:8C hoc falfum dl SC ipolTibile. CDemoitra
tio qrta hnic demdllrationi llatuit propones tres.priagj ois figura ellfinita. lecuda fi inuemt'
corpus infinitu circulariter motu oportet ut circularis motus fit ifinitus.tertia fi dat' motus cir
cularis ifinitus couenit ut circularis figura Gt infinita ptime.pponis ueritas ex ipfius figure codt
tione codudit':hac.n.geometra di ffmit.ga ipfa ell que terminis aut termine c 5 tinet': qd aute
termino daudif fecudu g> claudit' finim eč oportet SC hocplane ex ipfa linea SC iiipetficiei dif
finitioe irelligit.m linea.n.infinitatč cogitare potes ex pte logitudinis tatiču no ex pte ppne
eiusdtie:q linea dl id quod ipfaeil.f.priuatio larinidinis.-ell.iiJuHusdiffinitio logitudo One la
tirad ine.Similiter in fupficie yraaginari poteris finitatis priuatione ex pte logitudinis latitudi

A

nifg?:ex pte aut ptofunditatis que ppria eius dria e nequag finis denig; copetit rei merito for
me SC finis priuatio tone materie quu igit' finis fit forma ipoflibile eh y maginari in ea infinitu
iccirco dari no p 5 t triangulus infinitus nec quadratus infmitus:qučadmodii ymaginari non ua
les ped« forma in pede infinito.Secuda autppo.f.g circulariscorporis infiniti motus circularis
cif infinitus cotlatex eo 5 onfum dl in fexto de auditu uidelicet corpori ifinito necefle fit mo
tus ifiuims.Tertia pp 5  quog; ex phltis ntanifdla e d eclaratuai.e fi inuenitut moraš circularis
couenit ut inueniat' eirailaris figure corpus: Vnde patet 3» fi circularis motus admittit' circula
ttonis infinite admitteda erit forma circularis que ei inell mfinita.his llantibus ,ppofitionibus
fyIlogi;atc6ditiouali fyIlogifmo copofito:dieens:le eflet corpus infinitu oporteret eius motu
circulare efie infinitu qui fi elTet infinitus fequeret' eius forma circulare eile infinita deinde con
tradičforiu repetitcolequeris ipfius fecudifylIogifmic6ditionalis:8C illud ell prima ppofitio
comemorata SC cocludit cotradi&oriu antecedetis fyllogifmicoditionalis primiiSC illud ell g>
catldle corpus impolfibile ell ut Gt infinitu.fTDemoilratio gnta: qua et demollrat mobile in
fijiite magnitudinis no polfe moueri motu circulari 8C ponamus m 5  in corpore infinite rotun
ditatis eflfe cetrn cui fuppofitus fit pun&us.g.per que ducamus linea re
čta utring; infinita linea.f.a.b.in qua fignemus extra pundu centri pu
čfu.h.a quo ppendiculare ptrahamus linea caufante angulu redu liip
linea.a.b.qua quide linea quog? ducamus in infinitu utring? Sc fic hic
slinea.h.5.,ptrahamus rurfus a piido.g.linea ifinita plčidente linea.h.
5.8C fit hec linea.g.d.imaginemurg; duas lineas.a.b.SC.h^.ifiniras gef
cere:8C linea.g.d.moiieri motucirculi manifellu etl.g.d. nung pofle p
Ičindere linea.h .5,quu fit ifinita ex ambabus extreniitatibus:q7 fi tpof
fibile ell ut hac in huiufcemodi corpore ptrafeat:ipofTibile ell ut dren
fariter moueat'.Sed collat idipm in circulu mouerirhoc igit' falfum SC IpolTibile. CDemSflra
tio fexta.Iag? apparuit cxlelle corpuscirculariter motu tališ efie difponis ut quiciiq} pudus in
eo defignatus in fuu un motus ell locu reuertat' oportet tpe finito.Si igit' poiuerimus ipm ca;
Iellecorpus infinitu necefie efiet eius dimefione infinita admittere:quapp quu ide pudus in Io
cu uri mouebatf reuerlus fuerit fateberis infinitu coipus fuo motu dimčfione ifinita tpe finito
abfoluifie:quod falfum dl SC impolfibile ut in naturah auditu ondit .©~ Ac eitifcemodi demo
(Iratio redo tramiete hocpado formari poterit-cacldlecorpuscirculariter motum pfeinditdi
mčfionč in qua dl tpe finito:quod at finito tpe motu abfoluit finitu fit oportet.Si igit' celetle
corpus circulare ell in dimefione finftaupm quog; finitu erit ex hoc it?.g? fermone cbclude ca;
lelle corpus efie finitiirSC ipolTibile efie idipm infinitu admittere.C'Quu hec difpo fibi inotue
rit de corpore celelli c.i de difpone in aliis corpibus qtmor ingrere uoluit.uidelicet an unfisaut
plitra eoru polfit eč ifinita.SC duplici ofrfioe oia eč finita demoilrat.pmu fic ex corpibus qttuor
aliud moueč lurlu fnrpfr.f.ignis aliud deorfii fimpfrut terra.aliud mouet' liirfu i cbparatoe: i
coparatioe deoriudlaer SC aq raouet'.n.ag deorfu refpedu aeris:8C furlii refpedu teiTe.fimiliter

B iii

<3  K

• tlll





i

’ J

u


aer fcrf  furfum refpe&u a q:8t deorfom refpeflu fgms.quu lgiif duo motus qbus duo horu cof
poru mouent furfum SC deorium fimpliciter fint neceflarii.coucnit ut toru loca fintcontratia
fimpliciter.f.locus fimpliciter fupius:8t locus fimpliciter Iferius:& fi unus horu locoru e termi
natusrtermiatus erit SC  alter:qa cotrariusoportet.n.ut unus maxie diftet ab altero: Sc  3» illoru
diilutia iit una.quiiqj horu locoru cotrarietas appuetit:8c maifeltu fuerit locuiferius ee cermia
tu:8C locu fupius qtioq; terminatu ee necefle erxt:locu atiferius terminatu ee collat ex hoc <$
gtauia ex olbus mudi ptibus mouent ad media.Si igit' mediu no eet terminatu no mouerčt:
ut p fe collat: mota nifiex una pte tatu ex pte.f.exeute he loco t que e motus 3 fi eiulčemodi
duo loca terminata aflerimus ipfa utiqpduo duobus his lociscotčta corpa: terminata ee opor
tet.quu igit' corpa his locis coteta fint terra SC  ignis hec ipla ergo terminata finitacp celenda
funt necdlario.quuqj ofiefum fuerit extrema hec ee finita:uidelicet:iurlum SC  deorium: coclu
dedu erit ipm inter mediu quocp finitu exiilere:collat.n. media ee finita qn finita funt exttea:
alioqn motus corporu que mouent' ab extremis eet tfinitns.-ifinitu aut ptrafiri no pot: S: t nul
lo tepora attigere poflent q mouet':ab extreo ad extremu:loca fua naturalia .In naturah inlii
p auditu demollratu ia e 11 ciari no pofle traflatione reda Ifinita.Si iraq? loca itei media liint tet
minata:terminata erut SC  corpa coteta: funt aut coteta his locis corpa: aq :SC  aer aq igit' EC  a ec
terminata fini ta qr fint oportet.hec una ell demoilrationu qbus ondit' qttuor elemeta ee fini
ta.fTDemoilratio ičcia hac ferie extrahit':quu unuqdq; ex corporibus čjttuor graue fir aut leue
dicedu G unu eoru fuerit ifinitumecefle eet darigrauitate aut leuitate ifinita. Sed ipofiibile ell
dari grauitate leuitateg? ifinita:couenit ergo nullu illoru ifinitu admitter. coditionalis uentas
hoc pada ondit' fi ifiniti corpis grauitas no eet ihnita.-eet utiq} finita. Sit igit' fignata lup hoc
^ Ifinitu corpus linea.a.b.fitg? ipfa grauitas eius ifimta.g. SC  auferamus
ab ipfo corpore infinito fignato linea:a.b.pte finita.l.b.d. fitqr huius
^ ^ T  partesgrauitas.h.tnanifellu quide č  grauitate.h. minore eegrauitate

Q — J  g.alioquin totius Sc  ptis eade eiTetgtauitas.reduplicemus ergo ipfam

grauitate.h.minore lecundu duplicatione fui corporis.f.b.d.donec eg

**-- ® ualeat granita timaiori.f.g.fitg;magnitudocuiuseilhec grauitaseg

ualens graiiitati.g.magnitudo .b .5.6Č erit .pportio grauitatis minoris
.f.h.ad gianitate.g.maiorč.-ficutpportio magnitudinis.b.d. minoris
B ad magnitudine.b.5.maiore:quu igit' pmutauerimus pportione ut in
fecudo euclidis ollendit':erit .pportio grauitatis.h.minoris:ad magnitudine.b.d.minore ppot
tio.g.maioris ad magnitudine.b.j.maiore nos at pofuimus grauitate.g. elle corporis infiniti:
efiet igit' eade grauitas corporis finiti SC  infiniti infimul quod falfum cit SC  Ipofiibile. maioris
na<jjcorporis maiore efle grauitate necefle eil.Sequeretur infupcr:quod longe abfurdiuseibfi
nite magnitudinis grauitate efle maiore grauitate corporis ifiniti uidelicet defignado magni
tudine finita maiore magnitudine.b.j.uerbi ca magnitud ine.b.t.jTEt poilčj coditionalis eno
data ell ueritas:reliquu eritcofequčtis lmiuscoditionalisoppofitu ue^ reuincere: uidelicet no
dari leuitate nec grauitate lnfinita.hoc aut tribus llatibus pponibus inotefeit. CPrla e qn gra
ue aliqd mouet' aliquo fpacio in tpe quoda:tunc magis graue mouebif code fpacio tpe mino
ri.C"Secuda duoru tpm pportio adiuice e ficut ,pportio grauitatis ad grauitate. CTertia ols
magnitudo finita mouet' fpacio finito tpe finito ut.vf. de phifi.auditu onditur.his hitiš ppo
nibus dicedtuSi daret' grauitas ifinita alteru duoru neceflario fequat' oportet aut.f.motu fieri i
inftati:aut eode fpacio:eodeq? tpe moueri grauitate finita SC  lfinita:quo^ utriig; e Ipofiibile
id.n.maioris dl grauitatis qdide fpariii pičldit tpe minori:8c dl pportio tpis ad tps pportio
grauitatis ad grauitate.f.maioris ad minorč quu igit' pofuerimus grauitate finita: grauitateqj
ifinita moueri eode fpacio fimuhfieri no poflet qn fit pportio tpis ad tps pportio grauitatis
ad grauitate.at iter finitu SC  ifinitu nulla e pportio nifi qlis e Iter pučfii SC  linea:& Illatis ad tps
qd quu ita fuerit cofeques eet grauitate Ifinita moueri in milati.fi at:ut I phifico auditu ondit :e
Ipofiibile fi at dixerimus hac moueri I mirna pte tpis cotingeret lueniregrauitate aliqua fini
ta cuius erit pportio ad grauitate minore pportio tpis ad tps eritgr equali tpe eodem fpacio
mota grauitas finita SC  infinita.fiC magis incouenies e q>  poteriirms accipere tps minus tčporc
quo mouetur ipm infiniturSC quu fummamus grauitate cuius proportio (it ad grauitate mino
te proportio tpis ad tps mouebit' qde eiufcemodi grauitas maior finita eode fpacio tpe mi*
nori čj eil tps quo mouet' ipfum infinitu qd impofilbile dl SC  uanum.ponedo denig-, grauita
tem infinitam moueri fequitur hanc ipfam no moueri quod ipfi nollre pofitioni repugnat ex
hoc itaq? fennone conflat davi no pofle grauitate neg? leuitatem infinita:quod quu ita fueric
cocludcndu erit id quod a principio acccpimus,uidelicct po dari corpus fimplcx ex coiporibus

XII



Kifc

č[ttuor ifinftu.C Quuq$ appareat nullu fimplex corpus Guecirculariter fiue in reduj mobileee
Itinitmoiag? fimpliciacorpa hac diuifione cophenla Gnt: Dicamus nullu dari copoiitu corpus
iiifiiutii.cuuis demoilratio fic coteiif.Si daret' ifinitu.-eflet gdč ex rebus infinitisiaut in forma:
aut rnagmtudineraut numerodn forma ifinita corporaeč nequeut:eo 9 preollčliim eri fimpli
cesformas ee finitas:exeo 9 fimplices motus fimti iunt:SC cuiulcpcorporis fimplicis finiplex
e motus. Rurfus fi corpora fimplicia eflent infinita in forma elfent loca IfinitaiSC ut lfimatim
dixerim:ex phabito fermone coiiat Corpora fimplicia eč 919.9 fi hec infinita dixeris nume
ro necelTe dlet ex his cofki corpusaliqd magnitudinis infmite: qučadmodu fi ignis particule
quaru qlibet ell finita Client infmite iugerčturgj in unurcollitueret mfinite magnitudinis igne
i ačhuat onlum ia e falfum ee dari aliqd corporu fimpliciu ifinitu quu igitf appareat idipm co
pofitucorpuscollarenopofle ex rebusifinitis forma magnitudine fic niiero ipofllbile erit cor
pus infinitu adu exiilere.8C hec.Hria onfio č dcclaras no iueniri corpus Ifinitu adumec fimplex
neqj copofitu.Secunda ollenfio duobus ppofitionibus initit':quaru una euides e fic indudioe
manifeilaialtera uero deraoilratione ondif. Que indudione coiiat elhoe corpus ienfibile aut
ages e dtuificuti corpora cxlellia:aut agčs fic pacičs ut corpora tagibilia.Propo at q demollra
eione collruit? ell corpus infinitu nec agere pofle:nec pati:SC p agere 8C pati nuc itčdit: id cuius
motus fmit':8C eius adio paflio^ pficit :no cuius motus e cotinuus: in prioribus gppe patefe
cimusnulladari cotinuatralmutatione nifitraflatione inloco.Iu huiusat pponisuerftatem
tres alias ppones aflumpfit:quaiii prima č:duo pafliua eqlia patiunt' ab eodč agčte: eodč tpe
paflibe equali:6C paraius paflmu patit' ab eode.-tpe minore: pafliuu uero maius tpe minori ,p
po fecuda e qn agut duo agčtia diuerfa in tpe eqli:8C pficit' illorii adio erit agčtis pportio ad
agesificut .pportio patietis ad paties Tertia ppofitio č oe ages agit in paflum tpe finito uideli
cetxuitis adio cdpletut eo 9 Ipofllbile ell ut fit adio finita in tpe infinito: qučadmodu an ap
paruit his iHtibus tria codudit primu no pofle finim agere in aliqd infinitu adioecopleta.lecu
du n 5  pofife ifinitu agere in aliqd fi»itu.8C hoc ecouerfo e priori tertiu no polle agere ifinitu in
aliqd infinitu prio igif explanadu e no pofle agere finim in aliqd infinituifito? ipliitn infinitu
qd patit' a. SC finitu ages linea.b.deinde ponamus.b.agere in.a. tpe finitorfic fit linea.g. accipia
mus exiudecorpus minoris magnitudinis q.b.finitu:fiC fit linea.d.ages.f.in aliud corpus ut po
te.h.adibe cSpleta in eodč tpe.g.erit qde pportio.d.f.agčtis minoris ad.b.ages maius ficut p
portio patietis finitLf.h.ad parte.a.finiti neceflario:8C fit illa pars quatitas.a.5.quiiq< permuta
B  uerimus pportione erit pportio primi agčtis:ad tertiu paties ppom

■■ . . " tio fecudi agčtis ad paties quarm.uidelicet.pporrio.d.ad.h. erit ficut

A ? x >portio.b.ad.a.5.erit igif.b.eode tpe.f.tpe.g.agens adione pfeda in

^ aliqd finitu SC infinitu umul.f.in.a. 5 . 8 C in ipfum.a.infinitu:qd ell ipof

—-fibile.CEode pado ondif nopofle agere infinitu inaliqd 'finitu fit
uerbi ca ages infinitu.a.8C paties finitu.b. SC ponamus iptu.a. infinitu
'agere in.b.finitu tpe.g.fit rurfus corpus finitum .d. ages in partč ipius

_b.uidelicet.b.5.eode tpe.g.erit qde pportio paffl.b.j.ad tomm.b.paf

fum:pportio.d.agetis ad aliud agesfinitu.f.h.8Cquu pmutata fuerft
A pportio erit pportio.d.agetisad.b.5.paflum pportio.h. agčtisad.b.
”^*com:8Ccon(eques erit ^.b.mouef ab.h.eodč tpe:quo mouet'.b.5.ab
B  i pfo.d.uidelicet tpe.g.inquo met mouet'.b.ab.a. infinito fqd falium
ell 8C ipofllbile aiius fane falfitas fequitf ex hoc 9 aflemimus aliqd in
——finitu agere i tepor finito oporteret qdč huius adionč ee fine tpereo
9 inter finitu SC infinitu nulla e pportio: nifi 'qualis ell inter pundii
SC  linea inflatif^ ad tepus quu at ponamus uniuerlalirer duo agčtia
_diuerfa:queagateande adione in eode paflo erit illop^ adio neceffa

D

H

H

rio in duobus tpibusdiuerfis:eritq» pportio tpis ad tčpus proportio
agetis ad agčs:qcf fi pofnerfmus duo agčtia quoru unu fit infinitu SC alteni finitu:q agat in ide
paflum adionč una.-alrejst duo^c admritamus necefle erit.f.adione agetis infinfti fieri in inlla
tiraut agetis fin iti adione ee in tpe ifinito quotu utruqi e ipoflfibile. €TSimilit demortrat' cor
pus ifinitu agere n pofle i corpus ifinitureo 9 ipofllbile č dari adione SC pafTionč icopleta: que
admodii de phifico aiiditu liber decnollrat quu ergo demollratu fuerit adione ipius ifiniti i ali
qd ifinitu n eč copletarcocludif nullu prfus agere l aliud ifinitu fimpfr. illud at hac ferie oildit*
ponamus aliq duo ifinita uidelicet.a.b.quoru alteru.f.b.patiat' ab.a.tpe.g.finito:adio.u.finita
ut ex pori uoluine coiiat č i tpe finito neceflario.poamus iteru ptč ipius pafli ut pote.b.d.pati
ibj.manifeilij qde e huius paflione fieri i tpe minori tpe.g.SC fit eiufcemodi tps.?.erit igit' p

B iiii

1


J f fl

■11


portio tpis.j.ad tps.g.pporrio.b.d.ptis ipfitis pafli infiniti ad pte maiorč efufde infiniti.f.b.
iitcg eiulčemodips.b.d.h.que parit' ab.a.ifinito tpe.g.Sč in eode tpe ia patom eflab eo totu
b.ifinitu:quod fallum e&ipoflibflemidelicetduodari patietia:quo

__ru imu finitu e alteru infinitu.q patiant ab eode agčte:eadč ačfcone.

in tpe uno:fiue illud unu ages fuerit infinitmuc.poiuimus: fine finitu

_fi denig; eet pofllbile ifinitu pati ab infinito intieniret' paffio Ifinita

_ in.tpe finito:, ! qd falfu efle demoflratu ia efl.quu igit' fieri nequeat ut

--, ifinitu patiat'abifinito:necfinito tpe nec ifinito.Simpliciter igit' n6

potetit pati infinitu ab ifimto.quuq; manifeflu fit ipm ifinitu agere n

-—-— pofle nec pathcoflet quog; oč ienftbile corpus ačtiuti ee aut pafl mu:

plane cocetnes.fi priori analetice fluduerisflias ipias ppones in ičda
figura cocludere nullu corpus fenfibile eč ifinitu qa ergo patefadu e nec fimplex: nec copofitn
corpusdari ifinitu magnitudine reuicit mudu ee finitu magnitudie:numero:8č forma. CTNec
e alicui ut dicat dan pofle extra mudii corpus ifinitu:qppeextra intrag; loči pprietates iut:oe
aut Corpus loco contetu e fenfibile.-SC oe ienfibile e hnitu:extra igit' mudu no e corpus ifinitu
quu ergo pateat extra mudil no dari locu oe at corpus i loco e coflat extra mudu nullu prorfus
nec finitu nec ifinitu exiflere corpus.Si itag; extra mudu no efl corpus; 5 c eius fimplices partes
funtnumero finite.-SC magnitudine finitus e mildus neceflario hec due funt ečntiales onfioes
qbus Arirt.in hac čjflione enodada utif.CTerda at de gne logicaliu onfio eft:q.f.logicales r 5
nes ex uniuerfalibus ppombus S£ ueris p pri i Ig; gni de quo e cofideratio effici Jblet.SC in hoc
diffenlt ab eentialibus pponibusteenriales.n.ppones pprie funt gni de quo fitingfirio: 8 C p
portionate.differik at logicales ppones: SC  difputabiles: g> hec qde p fe uere funt ičdm le to
tmdilputabiles at falfe fut in pte SC fcdm fe totu uere no fut nifi p accns ipfe igit' hic tali dem 5
ftratiois gne uritbuidelicet qcf ex uniuerfalibus pponibus uerifgs coficif.fTPrio igit' fic.fi dare
tur corpus fimplex ifinitu fieri no poflet:qn!fit corinumaut diuiliimmt crediditdemocritus 8C
leucipus.f.de ptibus idiuifibi libusrfi fuerit corinutueius erit motus circularis aut rečhis: Si circu
laris ei neceflario mediu deputabft':rircular nag; corpus e g? uoluit' circa mediu.cui at e mediu
ei funt extrea SCcui funt extrea illud e finitu corpus uero ifinitu no het mediu: eo 5 ei no fut
extrea:no.n.nifi reipečhi extreoru media dnr: corpus igit' ifinitu fi iueniret' no poflet eius eč
motus circularis:relinqt' ergo ut eius motus fit rečtus g? fi eius motus fuerit rečtus dno oporte
ret ei aptari loca:quoiu uterg? fit ifinitus unus gdč un fit motus:locus.f.uioletus alter uero in
que e motus locus.f.naturalfsa quo geičit SC fi loca lut duo quelibet illoru finitu efle oportet:
eritgs corpus his locatu finitu.-eo g> ifinitu i duobus nueto locis eč no pt. fT Accedit ad fi g? fi
id duo hfet loca oporteret ipm i uno eoru moueti uiolčter:8Cin alio p natura:g>fi iuetus eet
ei  motus niolčtusiduo dari corpora ifinita necefle erit &C  duobuscorporibus ifiniris datis duo
uticp dada eent loca ifinita:g> fieri no pt.-locus.n.determiatus č:eo 9 huc ee ultimu ambies ii
appuit.CRurliis alia onfio fi corpus daret' ifinitu eet gdč mobile a fe ipoiaut ab alio. fi a fe
erit ergo aial oe at aial fentit:&oe fenties het fenfibilia ab extra:q ipm ambiut qd at e hmoi
finitu efle oportet:fi uero eius moues eet ab extra illud quo<j; corpus eet ifinitu quapp daref
duo corpa ifinita q> falfum e:eo g> ex his coiučtii maius eet quocuqj eoruflnueniret' unu infini
tu maius altero ifinito.COflefio tertia fi corpus infinitu mouet' motu rečto erit graue aut le
ue:fi Ieue fortietur locu in orisonte un.iuerfi.Si graue in medfo quod autem infinitum efl nec
orison nec mediu in eo effingi poteft:8C cui orizon deeft SC  medium no habet locu terminam
cuiqp locus deefl terminatus immobile ee oportet:oe aut corpus naturale neceflario mobile e
naturaliter aut p accidesriccirco I terminato loco ipfum ee necefle e.lTOftefio qrta fi corpus i
finitu exifleret una id heret naturareo g» necefle eet idipm un quaqj eeifinitu.-g? fi heret natu¬
ra anaeet utiq?ipm esninu dutaxatcorpus:aut graue:aut lene tatu. ga uero qda corporu funt
grauia:qda leniaifinitu corpus iueniti ipoflibile e.lTSi at ifinitu cotpus eet duitom lepatug? 1
loco:queadmoducrediderutg hac ipfam opione fequut': necefle eetei iefle natura corporu q
mouet p natura una uidelicet grauiu aut leuiu:Et hoc ga hacfnlam ifequčtes admittut natura
hanl partiu ifinitaru ee una :deduceret uticp fermo ad ipliim ipoflibile: q <3  ia retulimus prius.
ex his itag; fermoibus expofitu e corpa umuerfi ee finitu ipoflibileg? ee ipm Ifinitu admittef.

CSumma oftaua.

! Ix»t perfčrutandu efl nune an plures conringat efle mundos aut unu ctiius fumma
capita conrinet očio.CPrimum propofitiones enumerat quibus hec queftio ab-
foluitur. <TSccundum demonltrationem aflignat que oflenditunum efle mun-
dutn.CTertiu dub tatioes foluit quibus exiflimari potefl plures mudos exiflere.


XIII

CQuartum quafda quibusc<xludebaturunitas mundi propofitiones explanat.IT Ogintu ex
philolophia priraadembflradone afltgnat. <TSextum tertiu affert demoflrationč piopijiaua
Uirtute demoftrationi prime. ITSeptimu dubitadOne comemorat:qua cogitari p o teli pliucj
efle mundosjeara^ ibluit.C Octaiium canfam enunciat qua unus fit mundus non plures.

tTGaputprimiim.

Ropofitionu igit' quas ipie pretexit una quide e: omne corpus naturale efl aut
mobi!e:aut qmefoem: Si mobile aut motu naturah aut uiolento.-fi quielces fimi
liter eius quies eritaut naturalis.-aut uio lenta. Verbi caufa terra fi moueretur Jur
lura eflet eius motus uiolentus: fi deorlum natutalis. <T Alia ,ppofitio e g> locus
J quo quiefcit naturaliter corpus.-ad ipm mouebitur motu naturah: SC i  quč moue
tur naturalitenin eodem naturaliter quiefcit.fimiliter locus in que mouetur uiolenter I eo uio
lenterquieiat. 8 C ubi uiolenter quiefcit illuc uiolenti motu mouetur.uti terra:quia lupius uio
lenter quiefcit ideo eius motus uiolentus eft iurfum: 6 C quonia inferius qefcit lecudu naturam:
ideo SC  natutalis efl ei motus deorfum. <TAlia ppofitio efl quod motuscotrarius motui qui
corpori eftuiolentus:eidem corpori eh naturalis.

IT Caput lecundum.

Vumcp preaccepte finteiuicemodi ppofitioes: dico ipoflibile ee extra huc aliu da
q ri mudu.Si.n.hoc fieri poflet neceiTe eiTet terra exillčte in illo mudo moueri ad me
diu huius mudi.-qd pari modo neceflariu eiTet tetre huius mudi.f. ad illu aliu moue
ri mudiuSic copeteret SC  rnobili a medio.f.ignt ut moueret' ad duosorisotes fimul
uidelicet huius mudi SC  alterius q extra. qd cu admiferimus fequerenmr falfa inopinabiliagj,
ITPrimu fi de hoc mudo ad mediti alterius mudi terre motusfuerit naturalis:;eet eius motus
de illo mudo ad mediu huius mudi uioletus:ficp ad illu mudu moueret' hec ipia uiolenta ečt
eius quies ibi uioletus no naturalis.-Similiter fi eius ad huc mudu latio fieret lecudu natura fie
tet ad mudu illu uioleter: 8 C eius ibi qcs eflet uiolenta hoc at.f.inueniri mudu coiudum ex par
tibus in eo inuetis uiolčter falliieife coilat.CSecudum inopinabile falfum e 5  terra qn moue
ret' de medio huius mundi ad mediu alterius.de^j alterius medio ad mediu huius necefle eec
ea prius ptrafire oriaote illius mudi a quo mouet:,efletqp ei p naturam motus furlum Sc  mo
rus deorium:qui cotrarh lut adinuiceifimilitercompeteret igni:quapropter no eflet alicui cor
poig motuspiprius naturalis:eritqj natura ignis eade cu natura terre: 8 C uniuerfum ex eleme
tisc 6 flansunu:quod totu abiurdii čjnefafq» auditu .quii igit' ablatu fuerit cofeques:auferet' ne
ceflario SC  antecedes.0*(H6tinuatiois aut cofequetis cu antecedete ueritas. unde licet g> fi alius
exifleret mudus fequeret' elemeta moueri de uno mudo ad aliuihoc pado oflčdif.Si.n.daref
alius mudus coueniret uticj? ipm uniuocu efle huic mudo.f.g> ečt  copofitus ex quiqt partibus
fimplicibus:qbus hunc mundum conflari nouimus.uidelicet ex gttuor elemetis & corpi qn-
to.SC hoc quia fi aliqs aliu pofuerit mudurdiuerfu® in fua natura ab hoc mudo: Sc  non conue
ničtem in nole cu ipforeet id aliquid no itelligibiTe. queadmodu fias poneret aliquem homi
ne cui no copetit ratio hoisdd fane eflet aliqd nullu fubiesltelledu.umiliter appebit de fingu
lo entiu: 8 C longe magis qua cocepta fuerft entia p caufas propinquas:qbus hec ipa cofiflut:Si
igit' ponamus mudu dici uniuoce cu hoc mundo conuenit ut fimplices eius partes idč fint fpe
cie cu partibus huius miidi.fic quoq; oportebit haiu fimpliciu partifi eundč ee moturcu his fpe
cie: 8 C nulla erit multitudo nifi numero tantfi: ita q> ignis hic alius eflefab igne qui illic fecun
du q> d ifferut abinuice partes.-fic terra SC  reliqua elementom quattuor:;ut p fe manifeflum eflj.
Quuq 5  huic alia iugamus ppofitione de cuius ueritate nulla e dubitado. uidelicet locu partiu
uniulčuiulij? hot« corpovje fimpliciu unu efle numero:queadmodum eo^t attellaf difpofitio:
quo.n.tedit una tene glebula illuc oes terre partes ferutur.-K quo una mouef fintilla illuc oes
partes uergut ignis.quug» patefadu nobis fit partiu loca eade efle nuero: 8 £ huius mudi: mudi
alterius ignis partes efle ignč.-oportebit igne moueri ad unu locu numero: g> fi ponat' dno
loca fecudu qd approbarecogit':is quf aliu mudu dari cotedit necefle erit ut i dno huiufcemoi
loca ferat' fimul aut no raoueaf oino fi igif moueret' in duo loca fimul: refultat inopinabilia
prioti.-fi uero quiefcat no habebit motu omnino.CRurfus fi moueref :fenfu cocerneret' hanc
huius mudi terra moueri furfum:qd tn hadenus nemo cognouit.Si aute nullu corpop: que re
de mouetur illic efle dixeris:nd eiTet uti^ illic corpus circulare: SC  fi no efletilliccorpuscircu
lare non eflet ibi mudus alius hec igit' demoftratio efl qua fulcit' Anflo. in oflededo mundu
efle unu.<TTu aute fumatiaduerte: q miidi pluralitatecenfuitrenuithic eflefutfum Scdeor
Tum p natura: 5 C fimpliciter.SC qui hec renuit deflruit motus naturales fimplices. q igit' plures
muudos afferuit auffert motiLs naturales. Si autem motus naturales inueuiuntur unus efl mu

f  . ... ...

dus neceflatio.frSequitur quoq; opinione plures mundos dicete uacuum fpfum admittere.

tTCapuc tertium.

,1 Einde tres affert dubitatioues .SC Joluit.pria:quia foite qufs cogitaret no oportere
! huius mudi tetra moueri ad tetra alterius nec terram illius mundi ad tetra huius:
j Sed ferri unius mudi tetra in locu ei dellinatu in eode mudo cuius ipia tena č: eo
3 pprior d elt locus liti mudi:q alterius.-ide de aqua: alrifg; elemetot^corpibus
■—-— 1  mdicadii putat.Jed qui hunc iennonecofiderat intelliget diftantia SC  jppinquita

tč  nil referre in a&ione motim elementopt ad loca fua naturaliarhaiid fecus.SC .n. mouetut ad
j>pmqim ficut ad remotu eo 3 caufa illoijt motus nil e potius g eopj forma naturalis.CDubi
tatio leda elldlcetis hec ip(a in unoquogs duorii mudorivquieičere.J'ed qui Itoc admiflerit oes
auferet motus: na acceptabilis elTet hic letmo fi pofitum fuerit omnes eogt moms fenfibiles
elie molentos.Sed admirabileeitdari motu uioletu alicui abfgp motufecudum naturam :’auc
dati duos motus cotrarios quorum unus no fit naturalis:& alter uioletus.ITTertia dubitatio
elt 3 qučadmodu terra una aflerif fpecies:plures ueto numero:fit nihil phibet quin loca fint
umu  forma SC  fpemumero uero pIura:quod fi ita fuerit no erit icouenies terra illius mundi mo
ueri ad locum luum ibi:6C terram huius mundi quogs ad locurn fuum hk.Cuius dubitationis
folutio hec ell.Si eomm motus elTent ad loca plura namero in mundis plunbus numero fieri
no potell quincaufa in hoc eilet eorum multitudo in numero: ant multitudo in forma: 3 fi
poiiierimus cauJam in hoc efle coy>  diuerfitate in forma:fequeref naturam terre illius mundi
efle aliatn a natura terre mundi huius elTentcp diuerfi lpecie:quod falliim ell.Si autem pofuc-
rimuscaufam Iruius ipfam eomm multitudmem numero conueniret: uerbi caufam:eiufdem
mudi terra moueri ad loca numero plura: nulla.n. differčtia erit inter multitudine eiscocefia
imiido uno:aut i duobus mudiš ifimuhpofita terra illius mudi Sc  huius una i forma queadmo
du ceferi oporeet:eflet.n.diuerfa terra huius mudi ja terraalfius l nuero:ficut diuerfe Jut abiuicč
partes terre Jenfate hieSC oftefu ia č  faliu ee partes elemčtotu diltičtas numero moueri i loca

m*  w a IM />*■/> rl ^t.^laiT J. Lm  . J . - « ^ A. a  ...._ J - J T t        . _  ~ —  J

nemo eiuicemoi ppolittoes ec  iulogiJmosdeltruere pt:ent neceflario tpm mediu urni nuero
SC  or izd  nuero unus.tj fi mediu SC  oriso unu Jut nuero erut utigp celi unu SC  miidus ipfe unus.

CTCaput quartum.

Vonia una ppofmonti qua in hac demollratione utif erat 31 eiulde corpis partes
q mouetur ad eude locu numero: que fane ppofitio contradictione quada pati pote

rat:ex eo 3 elemeto^ loca furfum SC  deorfum excogitabit aliquis ee indetermina
ta:modo čC  hec ipa terminu queda limiteue’ fortiri’explanare uoluiriSC licet prius de hoc Jer
mone feceririuiJu e ei idipiu hic p modu figni repeteri. <TIn huius ergo oltefionč duas ppofi
tiones afliimit:quaru una elt odine qd tranJinutaf :trafmutat' quidem ab aliquo in aliquod:SC
id ex quo:SC ad 3 opponunt :qd(fingulas tranlmutationu fpes inducendo)apparet: cuius in
alteratione exemplum eri tralmutatib de egritudine in lanitate: SC  de fanitate i egritudinem
fimiliter augmetum SC  decremetuaf eil tranfmutatio a determinata magnitudine in magni
tudine terminata:fic SC  mobile loco motu rečto mouet' quidcm de Jutfum in deorfum: deor
fumq? in JiirliIrSC ptiu:no folu motus g fit fup linea reda:Sed et motus circularis: oppofitio q
da cocerni potdicet no copetat ei hoc Jealdii fe totu gafnt o!iefum:e)e ei no inuenit' cotranu
quumrp maifeiliim fuerit oe mobile moueri de cotrario in cotrarium: cotraria autč determia
ta fint:oč ergo mobile mouet' a determinato in determinatu: at mobile loco lurfu mouet' SC
deorludiirlil igit' deorfug;determinata fint oportet.CSecude oftčfionis tališ ordo e:Jqd mo-
uet' loco eatenus uelocius mouet':quatenus ppius accedit ad id i quod iple uergit motus:mo
ms ueloritas in eode e finitaud ergo ad qd fit motus detertniatu finitiig; efle oportet.CTHoc
patefačlo:aliud prius afiiimptiimidelicet motu fueniri naturale:enodare itendit: SC  hoc ga pu
tabit forte aligs omne motueč uioletu: SC  3 hiccorpora qute moueri exillim.it p natura mo
uent' ab alio.ex eo.f.3 coračlat fe alterutru motu huius totiiis:3 fi ho^ moms efiet uioletus
no Jortirent' loca determinata.huic igit' ipe riides dicit fi diJpofitio illa fuerit: mc maioris ma
gnitudinis ignis tardiorelftt motus furfum g magnimdinis mfnorisiSimiliter maioris magni
mdinis terra tardius feitetur deoriiim g terra gtitatis minoris.SC hoc ga:qd ab alio extrifecus
mouet uiolerer:quo maius e mobile eo:pp refilletia inter moues SC motu: tardius mouef.fi
igit no tališ č diipofitio elemeto^::C6uenit ut eoru motus naturalis fit no uiolems.Cuius SC
aliud fignu e:3 fi huiulčemoi momseet uioletus tardior eet quando appropinquat termino
ad que e motus:eo 3 quo magis accedit niolenter mobile ad terminu que petit: eo magis re-

xrni

cedit a pellčte ipm:quo aut logius recedit a pellčte tardior eius fit motus.at hiriuscotririu ipe
uifus demdftrat.f.9 eatenus ueiociore mobiliu motu cernimus: quatenus ad Jua loca l  q tedit
motus ppins accedut,qui itaq? furfiim monetur atg? deorfu 116 mouet' a pellčte uioletiteg?
motu:quod qdč ab lermonis exordio declaradu ppoluimus. iT At  licet naturalis motus inue
tfo in his elemčtis liqutdo appareat attulit tamč Anlio.teiulčemoi onfiones p modu figni.Sč
ga aut ronis aut cofuetudmis deličto potgscotendete: dubitareue in 11009 ii has propofitio
nes admittere/aseftrSC mundum muirn elfe jaumero utigj cenleri licet.

tT Capin quintum,

lxit potetit rurlus mudu ee unn čohate quu uti uoluerimus aligbus qtia* ptia philo
3  fophia ptradat:inphabitis.n.oftčlu;č celeftis corpis motu elTe eternii: e ter ni 9 mo
tus raotore le iučtu ee a materia:eo 9 eiusnecelTe e ifinitu uirtute exlftere. materia
les aut potetieifinite ee nequeut.ac primaphiloibphia docuit entiu multitudinem
ee ex materiali pp fotma.fi igit' aliu mudu pol uenrtms neeelie eet i eo circulare corpus:eternu
<p:SC luimeto diuerluab hoc corpe admittere:quaproprcr motore hčretdiuerlu numero ab
hoc motore:qd aut d merili e numero materiale fit oportet celeftis igit' corpis motor materia
liscenlereturhoc autem ut iam expofitnm eft fallumiell SC  impoflibile.

rGaput fextam.

Emoftratio tertia dixit quum oftefum fit fimplicia corpagenere ee tria.f.circulare:
d graue SC  leue:fiutqj motus partiu cuiufij* hoig corpore fimplidum ad loca eade nti

mero.un couicic loca tria efle nuero.flcorpisgrauisdems-JSC circulatis. qa ergo mtidf
partes eiufcemol locis iniimt:-Sč inui io hoiu iocopc menmtm duo numero op pot
tet ut mnncius fit unustcuius iiipremu corpus e čiraflatedeue uero mediu:& qd Iferius eft ipm
graue:Similiter SC  dimčfiones que hiscorpibus repletur efle hinusdifpofitiois affirmare licet:
fic quoqr SC  eopt loca fi tame dimčfiones trifumptiue loca dicutpmittif’ no uere: eo 9circu
late corpus nullu fortitur locii niti couexu corpisbrca qd ipm uo!uit':leue uero 6 C  graue termi
nos habent circuambientes.Ex hoc itacp lermone explanatum eft unum efle mundu: £C  que
partium eius natura fit: 5 č que earudem ioca SC  numerus.

<TCaput feptimum.

Odej hanedemoftratione copleaerit lermone attulit lufficietii opiniončep inge
rete:quacreditur plures efle miidos: curas lermonis feries eft:quum oe naturale:
aut artificiale ens:ex materia formags coficiat' 8C  forma ipfa alterius fit difpofitio
,‘nis quu accepta fuerit abflracda a materia:alterius uero qn coiučta materie: qiiuq$
aedpiamus diipofitione ipfiuscirailatiois accipimus gde forma abftračti a mate
ria:quu uero rč ipfam circulare Itueamur accipimus forma cu materia : uidelicet refpicimus cir
culationč in llibiecto.-ut pote:in ere aut auroicouenit aut forma accepta abflrada a materia ee
una:accepta uero feciidii 9 in materia ee multiplice:qd quu ita fuerit nihil phibet quin in cx
lo hoccoringere poflitmidelicet 9 ex parte forme fint umi ex parte uero materie plures: Et
queadmodu polita forma a materia exuta oportet ut fit una : fic eade polita in materia coue
nit ut fit plures.cč ideo uahdus eft iftefermo ponetibiis repe fenfibiliuformaslepatas: quead
modu afleruit placoiSi.n.mudi forme duplex babet-efleunu lepatu qd rei fenfibilis exčplum
«xtat:altejz in materia elTe.llfenfibilefepara aiit fit una oportet.SC hecuticp exiflerrsui mate
ria fitplures.Si igitf lenuo ifle fufficičs-eei gformascefuitioge qdč fufficičtior erit illi qfor^
mas no affirmat:eo q? de difpofitioe cuiufg; copofiti ex materia K forma apparet ipamultm
tudo SC  cotrarietas.-ifle ergo lermo efl quo mundi pluralitasexcogitari poterit SC  9 plures eo
rum dari poflent.CIpfe aiithanc foluit ambiguitateenutiando quena in hoc fermone ppo
fitiones fint uere:SC q«enoueie:dice,s:qd aut 1 hoc famSe pofitfre q>  acceptio forme cu mate
ria alia č SC  differes ab acceptioe eius fecfidii q? abrtraSa a materia utiVp admittčdu efl. fed qcf
pofitu e 9 queadmodii couenit ut abrtrada a materia fit una fic quu fuerit qrai materia fit plu
res non admittiturreo 9 inueniri quidem contingit plus uno quando fuperefl de materiapin
diuidui exiflentis pars: qne apta eft formi nnam liifcipere :Si  uero tota materia comprehenla
efl in tpfo indiuiduo:K nihil eius relinquitur fieri non potefl ut inueniatur illius forme nifi in
diniduum nnam. cuius exemplum elhplato uerbi caufa fi conftaret ex tota materia hominis
non eflet poflibilealium dari hominem preter ipiurn hoc igit'pfpefto de formis que in ma
teria:quando.fciIicet fubire poflfint multitudinem: SC  quando non poflint fi murtdus conrta^
ret ex aliqua parte materie nil prohiberet plures caifere mundos.Si autem materia tota con
renta eft in ipfo fieri non poteft ut detur plus uno.

CTCaput octauum.

Vumgj ei hec patefada fit ftet/o niic lurius exame aggredičs materia totacotleif I
q mudu e.\ ea tado ondere uoIuit:& pmu quotupiex ceh nois fignificatio fit enutiat
ut ide clarius qd itedit emtelčat.H igens.-nome čelu apd priičos tres itčtioes Ifinuat
prta de orbe tleliap: hxaj£:kda de oibus orbibus: tria de cudis ptiLtis mudi čj itetio
tie nos mudu pfermuis:cui.l.iteti6t inuere uoiiut hic:& de ea ondere ničit" q> matcria ex qua
eiuicemoi muduscollat tora rnudo ipo copreheditf.Cuius hec demoilratio e.Si no e aliqd len
fibiiiu corpoiic extta čelu oportet ut nulla prius ibi fit materia: eo q>  materia no menit' abfqp
corpe.-cui ipa materia :i fit ex quo materia ipa cotinefmullu at extra čelu dati corpus ienfibiie
hoc pacto coduditf.Si fieri poller ut extra čadu corpus exilferet eet qdč fimplex aut copofitu .
fi fimplex moueret' autcircularitenauti redu.: Sigde oilefuia e nulla ee fimpiiciucorpoig na
tura pter eiuicemoi duastSi ergo altera hapi natura^* in ipo fuerit oportcbit ea iefie p natura:
aut uiolčter oe.n.corpus e i luco:8£ oe qd i loco e altera haijc diipofitionu aufugere no pt. Si
igit' hoc corpus ečtcircuiare no pol Vet locus tile ei ee naturalis:eo eius locusnatnralis e me
diu circa qd ipm mouet .at explai tatu mediu ee unu nuero. Nec utig? fieri pot ut circulare cor
pus i loco fit uioletus:eo q> morus uioletus:queadmodu phabita mollrat: huic corpi minitne
copetere pot.Si at fuerit ex fimplicibus q moučtur motu redo : fic quoq? ipoifibtle eet ipm i
loco ee p natura.-eo q> orilu e no dari alicui hopt corpojt lom plus uno: q> fi ibi eet uiolenter
oporteret etide locu alteri copetere fecudu natura.-locus.n. g alicui mobiliu motu redt/ell uio
letus alio naturalisfit oportet.Ignis uerbi caufa locus uioletuse iferius.8C itidč naturalise tre
fic SC  uioletus locus tene naturalis e alteri qtiu ergo onlti fit nullu elemetopc ibi exiiler poile
jiecadell fexta natura: q ibi iueniri ualeat coieques erit nullu prorfus ibi fimplex dari corpus:
iccirco neccopofitu.eo q> ex fimplicibus copofitu efficijnecefie e. IMullu igr extra mudil coipus
extat:nec i pollepc id i nouari poterit aliogn oia phabita incouenietia comitterent'. quu igit'
extra mudu nullu corpojt iueniri cotingat codudedu erit materia ex q mudus collat tota i mu
do ipocotineri:quapp nopluresfunt mudi:fed unus.-necplus uno iueniri:potellrqui quidem
pfedus č SC  undicpcdpletus.Tui fane par no dl nec pmutatio 'ulla ei contingere potell. Catu
fam igitur ex hoc.accipe fermone qua unus fit mundus plures uero nequaquam,

C Summa nona.

Einceps olledit nec ločil nec uacuurnec tps extra mudil exillere locus.n. e in quo ali
d qd ex corpibus locat inaduiaut i eo locari pt:at extra mudu nullu repit corpusaiec
repiri cotingitaiullus igit' ibi erit locus.(THodem medlo ondit no eč ibi uacuum.
Pničim.nil aliud ee di.vetut uacuti q locu priuatii corpea quo tn corpus inueniri pt.
(TTepus quoq? ibi ee no pot eo q> tps nil aliud e q numerus motuu naturaiiu. qa igit' ibi no
č corpus io nec motusaiec tps.Ex lioc itagj collat uullu locu uacuti: tepuig? exrra mudu exiile
re licet id cogitatio reculetiplura fiqde funt huius generis entiu quoi^ ee demoilratioe coutci
tur cogitatioe uero nequaq.<TDixit pollg copettu hemus nec tps illic eč nec locu:que igit ibi
cofilliit no funt i loco:nec tpe intereut:nullocp ienelčut euo:eo q> oe qd extta mobilrn oriaote
colhtuif mutatione prorfus no patit':ied imutabile pfillit:uiuu:nuq pituiji: 5C q illic agit' uita
optima qde e 6C:qiiacuqg uita pilatior otum.n.reij' uita hec e:q tps no copledit :SC  eiuligt: ut
generabiliu SC  cormptibiliuicoditio e extrema no abit:led ppetui tpiscurluadequat hac utigt
lempiterna pmančria:elleqr ppetuii ueteres eternitate appellare coiiieuererdicetes fine: oriso
teue coprehedete tpscuiulqi rei:cui nullu tps ipi rei afcriptu pcefleritmullug? fubfecutufuerit:
elle illius rei feailu eternitate qj:8C iuxta hac:Itetione celi leculuie fims:&: onso cotines tps:qd
Ifinito ipfius celi ee adeqiiat':accomodat' atit hoc nomč celo ga eius adio no lufcipit fine:q li
fine fufciperet ečt eius orizo ea cotinčs.-ipm tps queadmodii oia generabilia SC  corruptibilia.
idiplli tpsc5pledit'.C > Dixit iaqp i ipa q uulgo expoluimuspfiia:dixrus dignu ee nobiliifima
re fpirituale no pati ttafmutatione neg: interitu: eo g> ipa pria caufa e cui (nulla alia peli ca q
moueri poiTit.Si.n.alia ei prefuerit caula:eet utiqj nobilior: led nulla hac ipa nobilior dari co
tingit.Si igit' nulla het cam trafmutate earnec a leipa mutari potjtrafmutaretf.n. i nobilius aut
minus nobile:falfu aut e hac mutari i uilius I nobilius ferri uero no pt:qa nil tale'iueniri licet:
quum rtaq: nec ex ! fe nec ab alio fufceptiua fit mutatiois nulio pado hec ipfa mutari poterit.
<THuiufcemoi at lermo totusjaudiri pot de ca pria SC  pricipiis lepatis. SC  1’uftinetut decelefii
corpe itetio fit.led qa ptulit res ibi exilletes no ee i locoicomodius adaptabit' lepatis carlii.n.
qda ex pteefll’ i loco exiilimat'.at quonia.8C prius Sc  ultimus fermo de celo č putadii e q> hfc
fermo decelo fuerit:qd utiq 3  ronabilius uf.eo q> huic fermoi fubnedit ingens dicamus et hac
te fpuale nullius pafilois ee lufceptiua:& eius cotinuu ifinitiicp ee motu: couenit aut ut ei mo
tus fit c6tinuus:lčpeme:qa rebus accidit qes qa Ioca fua naturalia attigut: qlia lut ea q moučt'

XV

acotrario f cotrariu.-Sed hoc drcularecorpiis ga a quo 8 CI qd mouet'e ide: io cotimnleflems
motus.SC nunčj quidac.Ille igit fermoccelelli dumtaxat corporicongruere uidetur.

ITSummadecima.

Ec fumma in duo capita ablbhiitur. IT Caput primu atiquoij 2  de mud i  generatio
ne corrijptioneg? 1 'entčtias comemorat ealq? refellic. C Caput fecundu iautatur
fimpliciter an dari poiTit alicjd ingenitum politemu corruptibile: autgenitu icor
ruptibile queadmodu aliqui opinati funt de mfido.quu.n.abfolnta Rgmfttioe hec
enodaca fuennt.appaiebitqua lege hec ipla tenenda fint de mundo,

ITCaput primum.

| N hoc capite primu ad quid faciat^antiguo^i opinionu illorug? rationu comemo
| ratio prenutiat: cm adiugit quo na tramitte incedere debeat ueritatis explorator
rJ  quado cum aduerlatiis contedit. €'Dixitprius qua de caelelti corpore lčrutemur
M an genitu fit ex aliquo:aut no genitumSC corrupdone iiibeat nec ne deatiquo^£
** lentettis nobifcu in hoccotčdetibusidegj eoije quibns’initutur argumetis: dupiid
de caufa.-tradandu duxiuaus: primu quia illo^c ratfoes ambiguitate f noflrisquas afferimus de
mdllratiombuspariutidecomplemeto auc demonllrationis e dubitationu m ea contingetiu
folutio fecundo quia accepcabiiior ueriorcp fermo noiler reputabiturapud ueritatis amatores
quado cotranitetiu ddpoluenmus.-deftnuerimufro titigia:quia nemo nos inculare poterit:qfi
nollra conemur opinione fabricate:SC aliojc dogmata ipretu negligere: prelenim quia hiciS
quibus agimus dilputationi nalitiabfunt quapropter fi nollra attulerimus alioru pretereiido
argumetamon ta folide apud rei£ iudagationes nofler audibilis: led magis incufabilis lermo
erit.<rDixit decet ueritatis iudice fe no iraaldu holleqp aduerfario ollčdere:fed ei annuere SC
ipm pietate lenicp fermone alloqui:annuitionis aut Teu cofdfionis diffinitio e q> in letni oni-
busadmittat qcqd ipe lecu affirmat.Exinde Icepitdices: uniuerfus antiquorum cetuscacleftia
corpora geni ta efle cotčdtt Scfin triforme hi herefim patiunturama quide hec genita efle affir
mat nunq comiptibiliaded ppetuo pmanete in polle^ fecunda cefet hec ipfa infinities lubire
genitnra atq? interitu tertia opinatur hec femel dutaxat genita efle:exinde pitura p omnia fe
cularfingulis igit 1  hajje opinionu ipfe opponit:5C primu cotra ea que mudu ponit genitu incor
ruptibilerCuiusaučlor creditur plato. ITDicens qtiu Gngula genitopc afpexeris apparebit oe
genitu efle corruptibile quod SC hoc utiq$ moflrabitur argumeto.Si.n.mudu genitum dfxeris
de rebus preexilletibus:oporteret eiufcemodi res poflibiles extitilTe:ut ex eis mudi fieret gene
ratioraut no pofl'ibiles:fI no poflibilesmo potuiflet ullo quide tepopc ex his generari rnudus.
Si uero poflibiles fuerint ut mundi generatio fieret ex eis:ex quibus deinde genitusafleritur:
Poflibile utiq? erit mudu in hec eade uiide habuit orfgine refoluireo gp  hec ad mudu ipm fefe
habent ueluti elemeta:natura.n.mudi forma:eiufqj cotrariu fufcipičsiell una Sc eadctrueiufip
poflibilitas in fubiedo recipiente eqnalis fit oportet: qučadmodu ell difpofitio poffibilitatis
que materiis ad receptione formapc cStrariantiu inell.G" Ratio autem qua huius opinioes ce^
fores fulciutut e:q> ficut res ex quibus geometrice forme coficiuntur priores funt formis que ex
eiulčemodi rebus generatur:ablq$ hoc q> in r aliquo tepore forme in res ipfas refoluatur: ut po
te pyramidalis forma que ex triangulis conflat: 8 C cubica que ex quadwgulis coponinmSic mu
du:Inquiunt:dicimus genitu ex rebus prioribus.-licet mundi: 8 C ipapj repe gbusfit mudustimie
tio fit fimulrfiaiti caule inuetio efteu caufato quo neutrii prius č  tpe altero:q.n. hac opinione
lequuntur fiinul cu mudi generatione teporisgeneratione fuifle affirmat: quod quum ita fue
rit impoflfibile efle dicut ut hac lege genitu corrampatur. 0 'Atillo.autem haneratione qua fic
opinates de mud o aflignant ex eomde dičlis refellit:dicut.n.fmudu genini ex eo 9  de no ordi
ne redačhis efl in ordine: quu igit' ordinis pfiuatio oppofita fit ordini: fieri nequit ordine co
pofitum fuifle ex re cniinell priuatio ordinis:ficutcompofitio trianguli ex lineis. uidelicet. gp
fimul inuetus fit ordo: 8 C res ordine priuata:queadmodu triangulus 8 C Iinee: quibus triagulus
efficiturrfimul exillut:ordo quippe 8 C no ordo adinuice repugnant: quo^ eode tepore coiun
ftio fieri no pot in fiibiedo uno.quapropter ens ipm cui cotingit ordo prius tepore priuatum
erat ordine neceflarioriccirco generabile corruptibileq» efle mudu fateri oportet. hoc igif pa^
So ipfe hic fermone huc deflru vit.CAlterius aut herefisaiidelicet afleretis mudu quadoq? ge
nerarf qnq? corrupi.diaa infpfcičdo apparebit SC ipam mudi eternitate dicererhec.n.mudu n5
gde de forma in forma:Sed a difpofitioe i difpofitione trafferri enuciat: qučadmodu homine
a iuuemte f fenedutč:SC a fenečlute in deciepita etarerdeerepita rurfus:fi hoc nature ordo per
mitteret:in iuuetute.,Cogutur aut hoc afletere:ga fentfut elemetacogregari Sc fegregari qn<p
‘- r -'• M  ■' ■ -»* j o-—--  --'■j  - --fidixiflcjitmuducirculoquodatrailnu

tari in formas gditate SC  ftibflitia diuerlasmecefle eet alfas hic ee naturaš preter natura* qttuj*

qd falJu admitnt: gobrč hoc mmiine affirmuttled op man t cins mutationč fieri fecudu quaua
dijpoiitione ut ipfomo g> generet' mudus limpliciter :  led leciidu aiiqd accidetiu SC  tališ tnuta
tio čjlitatis aiteratio e nogeneratio conuptiog? i lubltitia.4F Tertie atit lede q tnundu alferic
generart 8Cdemdecomipi corruptioeg noiiegt alia eius generatio ipfe hucimodurefiilit. Si
mudus:iquit:e unus nuila prorius ueritate fermo illotje patit :id.n. ex quo generat' mudus om
mno uportet ut prms fit mudo:8C pofiibile mudu genetari ex illo. quu igit pofuerimus ex eo
generari mudu:6Č demceps corrupl.-hoc altero duojje modoij> cotingere poifet: aut corrupatur
i ea ex gbus fmt eius gcneratio:qualiter copofitot*: ex elemetis corruptio fit f ipa:elemčta:pof
fibileg; ttic eet huc ruriiis generart ex eilde: aut dicat' g» qn hec mudi formacointpit generat'
forma alia:quug? oC  iiiacurrupat' aliarurliis litccedit.fič lici ihnnu.-hoc.n.tnodo cogitari potefl
mudu poli liti corruptione no aplius reuerti.-Sed hmus opimonis uiridioc rr.inime afftrmat.-g
eni hoc credideririeudč mudos dart fecudu formas ifinitos fateri necefle erit qd falfum e & im
poifibile.Si hocnocredutcogunttir quidem alTerere mundum poli im corruptionem reuerti.

tie fallacu prueret.Sc huiuscapttfs luma t ptes odo ablbluit'. ©"Fars pria q> modis generabi
le.8Ccorruptibile: 6 C igenerabileicorniptibileg?Idicat'exponitcaufag? ailignatčjicuiufgtrei
fngfitione cui funt noia equluoca:tpa eguoca noia primu enumerare oporreat.<J Fars fcda in
tčtionč explanat čj deiignamus d icedo aligd here potetia aut no here potetia.Et q lege diffi
Itiatur potetie SC  ipotetie q rebus qbus potetia aičribit infunt. ©"Terna Ipoflibile eč demon
iirat aliqd eč ppetuu SC ti  inefle potetia adIpriuatione. 4 T  Fars qrta ondit coieques eč nii dari
etenuicorrupttbilemecgenerabileeternu.tr Farsqntaenuciatgbusirebusijriigenetatiopro
uentt a rebus fepitemis iueniat' generatio 8 C  corruprio.-oftditcp ho$$> duotjt natura diuerfa exi
itere:Sc q>oč generabile corruptibile no poilit ee eternu. CFars.vi.moiirat igenerabile: SC  in
comiptibilecouertibilttercopetereterno. ITSeptima.declaratgeneratione SC  corruptione di
ci couerfim.fTFars odaua deilruit fentetia dicetts hic eč aligd eternu corrupribiie: aut genitu
incorrupribileiaut habes potetia ad corruptionem nocotrupi. ad qd demollratičes quattuot
afTignat:que ex demonliratione priori uim fibi afl'umunt:deindequintam demoniirationem
indudione acceptam lubnečht;exmde huius inguifitionis lermonemconiiimat.

Ixit noiiri at Ičrutinii prleipiu pončdu e i dluidčdo itetioes quas notne generabile
d SC  igenerabile corruptibile SC  {corruptibile drfignat.Si.n.idagatorrnomč mult.plex
no diuiferit.-eiufgj intetiones prms 116 enumerauevitcofikiet gdč:6C t errore piabi
g facile poterit.qiiapp dicedti ipm igenerabile triplici itetioe accipit. Vna gdč de
eo atius eč SC  generatio no fit generatiois more alteratioifgt: queadmodu iiit oia inouata in
natpe.-ficutt inouatio lefus adhi:6č id genus. <T Seda itetio dr de rebus nodu exillentibus: , lcd
elTeprit:quoruq; generatio:qmi fueritrč iecudu morč generatioisiglia funt oia no geni ta adu;
fed potčtia:8C ho^plurimu dr igenerabile id qd uix neti pot ut pote dece mile leucaru Ipaciu
circuualere muro.C^Tertia itetio dr de igenerabile cui nuila generatiois potetia ineibut gdra
ti diametru adecjtiari coile.fTGenerabile aut dr de rebus no iučtis primu q iueniutm poitičo:
fiue illo^ inuetio fliet it abfq< alteratioe SC  caufis generatioisrut Inouatio iefusSi termini mo
tusrfiue p modu generatiois ut collrtidio parietis SC  domus. fcda itčtio qua pferf' generabile
res facilesgenerarioe infinuattut uiginti dte^c uolumteunius lladii Ipaciu mitro cingere. dicitf
teitio de his quoK necefiaria tuetio e ut Inouatio eelipfis ortulip folis.|q gdč tres itetioes cor
tefpodet tribus intčtionibus quas refert igenerabile. ITComiptibile qtiocp tria ilinuat:primu
oe id qd primu exiikbat SC  poilrčo ee definittfiue illius priuario Gt p alig caufarii comtpriois.
ut ligni cobuffio:aut abfgs aliquacomtptioiscaufa fupueničte.-.uti corruptio fenfus fedo dici^
corruptio de re cui cotigere pt no eč:no p cam dedrudiois priuatioifgj litpuenietč: led alia q
da ftetioerut pote:de magno torretedici gdč p t ipm no iuenfrf abfajcaufa connpčteideflme
teuerfed rone fut tra(!atois:eius.n.traflatois pofiibilitas tnalor e polVibilitate fui dllrudtois quo
gnide mortraiumptiue hoc nome corruptibile enuciat': io inaifueta eiufcemoi lecutio dr pfet

1 Ixit SC  ga funt aliqui opmates dari poile ingenitu corruptibile SC  geitu Icornipti
bile:queadmodu i tirneo platonis legit':ubi dičtu e cxlu eč fačtu i polhemo uero
ppetuuananifelliig? ex hopc lermoeiee dtcitieos 110 tradere de earl o fecudu diipo
litione nature.de hoc igit' pmu iquifitioe coprehedčte cxlu:SC alia ičrutari uoluit
hoc.n.fcrutiniu pricipm čnn quo quu enote gs comifiertt i ntagna gdč huius Ičie

C" Caput fecundum.

CTFars pritsa.

tur tertio de his guoj« facilis corruptio č ficut tgnis flama U  germinu fiofcula.q p facile euane

XVI

fčut.Cnncorruptibilc at Gfe multifaru dldcofuemtijpmu de eoqd qnqj het eč qnq? no hčtee
:fed eius n eč e ablcp aliqca corruptiois:ficut fefuscorruptio:& termini motus. kdo de re esi
flete a&u led portreo pt no ee dč eius n ee čari pt ex alicj čaru corruptiois^C forte ex nulla.iif.
SC  uere dr Ccomiptibiie de re exiitete adu :i q nulla ad corruptione pote da e nec i futujc priua
ti cotigit.iiii.dr de entedirficilis corruptois ficut durilfima petra.lTSrias at oportet <$  txhis di
dioibus qttuot qda dnt de re una mo diuerio: ficut de 1 ‘enlii tadus pfert' gnabile SC  ignabile
corruptibiie SC  icorruptibile:alique uero dnr de rebus opofitis qučadmodu corruptibile SC  in
corruptibile de re facilisfiCredimcilis cormpttois. Sicgnabile £c  ignabile de re facflis gnatiois
atq» difricilis hinc.n. expoiitoribus magne profiinditatis locus ide appamit.hec igitur liimma
cil eorum de quibus diciturgenerabile SC  no generabile.-corruptibile 8 C  incorruptibile quis ue
to hoij£ raodomra uete:quis non uere iumatur in his que lequuntur dicemus.

C  Pars feninda.

p le č:ilid cm norae potčtia ad gnatione cumiptionegj.fTDicamus igit liqdo coltar

potčtias deterraiari p uitirau eat,u adiois.cui.n.ined potčtia deferedi qttuor talčta
ta tu.-eidč uti<£ merit potčtia deferedi minus taletis qttuor: fed qa ultimu iiui polfe attigit qt
tuornccirco didus huc hčre potetia deferedi taleta qttuor: £C  fic p ultimu fui adiois eius pote
tii detetminauimusmo at p minus taletis qttuor: 5 C hoc pado cuiufqp entis potetia diffmitut
ut pote dicčdo iberati inefle potčtia deferčdi podera qttuot:platoni uero tria: čjobre potčtia
ois terminu qde het p ultimu fui adiois no p minus eaijc uero defedus determinant' p minus

^ A. C  ^ J« f < «.« .<«X X  *• /i  !/•»> J • 1 i »/•*•/! fo ( d I A  tl 4. •

te fup rnaius p qd potčtia ipa diffinit' fortius polfe ("up minus.Soiuit' at tibi q!lio qnii fciiie
..s difpofitionem potčtie uihue fe herecotrario mo potčtiis pmčoratis.115 q> (ue adois uigor
ecoprehedere eadč diiiitia magnitudine minorč: uerbi ca quiliicoapit auč uolate a triu mi
liariu diilitiaracutioris e uifus q q hac eadč d nima uifu hominč diiudicatiSC io d icius qj uideš
eerta magnitud ine t aličj d filma i ipa eadč dillitia cernit magnitudine maiorč:queadmodu g
alieums pbderis farcina culerit ferre utigj poterit minorč. ITHoc igit' de potčtias: dilpofitibe
patefado.dicamus quit lueta fuerit i re una SC  eadč potčtia fup difpofitione alicj: SC  ciufdč di

... 4 -, + A  AT .-'rl 1  t rusriAmriAvt srnini*  iil* imtnr

v- i uiwum »a- wj/jvhivm4 *v*

U11 , U11 . U1  „„„ i pdicameto fubliitie potčtia qde č lui ee SC  no ee tpibus fmiatis.čC
K itelligedu č de potentia accepta I fuo fubiedo ppiquo SC  pprio nojat remotoieo q? focrates
uerbi ci ia p accidčs fub priuatibe erattpe ifinitoded eius puatio iuda i fpmate fanguieg? me
ftnio:ex abus eius gfratio cil terminu hčt tpis necelfario eadem ell difpohtio de albo SC  nfgro
(qlitate:d puo SC  magno i qtitate:SC fic d iingulis pdicamčtoptmt ipa idudio onditiudicadu.

<TFars tertfa.

j  Mpofilbileat effe oppofitis i rebus dari potčtias tp‘busifinitis iterminatifip ipe:
Jjppofitis ppončdis.uniuerfali ronedemoilrat 8C dixitqttuor hiceflc abiuice nole
' čCdiffinitioediuerlaruidelicet.ipolTibileifalfu.-poiribile: SC  ueni.-pofiibile qdč ell

I it dicere triagulfi polfe latera hčre eqlia ipolfibile uero ut dicere diametru eqri co
•le:falfu ficut diceret focratem huc fiat du fedet.-acdilferut falili SC  ipolfibile: eocp
falfu fieri pot uerurlpoifibile atnequaq.8C f 5 :ut in poflerioribus analeticis legit': ueje quoda e
necelfariu:3C illud opponit' falfo ipolfibile: quoda ell no necdfariu(qd opponiffalfo pofiiblli
una igit' radicu que fuppončde limt rei cuius demoilratio pponit hec eliuidelicet alia elfe na
turam falfi a natura impolfibilis. ®~Secuda uero radix eil ea q in libro fillogflhio^ oilčfa dl:
uidelicet falfu ipolfibile nc5 fequi ex falfo polfibili fed ex falfo ipolfibile.!. qn coclufio ell faifa
Ipolfibilis eriti ppofitionibus falfum ipolfibile no falfum polftbile. CHis fic iadis fundame
tis dicimus impolfibile elfe in re una eadrq? oppofitas elfe potentias:qmm quelibet fit iučta
ffimto tpc ČC  i;idetcnnijrato ita fit iu eodenvuerbi caula: potetia ad elfe finitmSč potentia ad

priuatione in infmitu.Cuius demoflratio efl. Si.n.hoccotfgercdixeris Reti no pofiet qu/n en
tribusalteijt affirmesmidelicet ant nullius harfi duai# oppoGtatugi potetiap: adu in aliquo te
pore inuetfi penas:quod utigi falfum efl de potetiis oppoGtis inter quas nullfi datur medium
ficut adio potetie ad efle &C  no efi'e:aut cenleas ambajjc adiones^efle omni tepore infmml: cd
firailitet faliiim eflecortat eo <j duorfi cotrarioja muentio eode tepore ert lmpolVibilis aut di
cas unius harfi potetiarfi adfi dati fempenaltenus uero adu priuan femp: Sc  hec pars exiflima
ti  potenc poflibilis ponamus fgitunputa.-mudfi femp obtinere potetia ad ee 6 C  no eč: Sc  adfi
ipfius potetie ad eflefčper exillere:potentieqp ad no efle adfi in nullo tempore inueniri: que
admodu quida hominfiaffirmantde mundo SC  de multis quojg ert efle ppetuum:quod quum
ita fuerit:eiit quidem ipGus potentie adio:que fuo femp priuata e adurpoflibilis cxire in adfi
autimpoflibilis:quod.n.aduert:alterumhorum duormn aufugere nopotefl Gergopoliieri
mus huiuspotentie adum innouari no pofle. no erit hicpotentia omnino impoilibilitas.n.
pofllbilitatis huiufcji potetie cotradidorifi eft:q> G huius potčtieif.cuius nunq efl adio-adum
innouari pofle ceniuerimusimanifeflum quidč ert: q> fiadmiiTermuis huncdari adu eflet qde
falfum no tamč impofFibile.-fed pofito hoc adu coiequčs erit aliquid impoflibile uidelicetin
ueniri due adionescotrarie Gmul.f.efle femper SC  no efle p poGtione: fed falfum impoflibile
no fequiturex falfo poiTibili:quod igitur pofitfi efl falfum poflibile efl falfum impoflibile iccir
co nullatenus in re que femper exirtit priuationis potetia admitteda ert SC  impoflibile efl ali
quid exiftere cui infit adio unius potetiarfi oppontarfi femp:& alterius adio priuata iemper t :
quia id quod ponitur.poflibile efficitur impoflibile SC  hoc ideo efl quod in hac pofitione nul
lfidiffinitutruac proprifi tepus ert in adione unius potetia^ oppoGtaru. fed illarum habitudo
ad quoduis teporis inilans ert eadem quod fe hec uera fuerint patebit impoflibile efle utjin re
aliq fint oppofite potetie tpibus infinitis:fed quarficu<qi oppoGtarfi potetiaig tepus finitfi SC
determinatutn efle oportet.Sč hoc ert quod a fermonis exordio dedarare propoluimus.

<T Pars quarta.

^ oc  oftefum fuerit dicamus impoflibile efle aliquid efle ingenitum pre
I teritogj tpe fp inuetfi: corruptibile impoflepc :nec dati poteft aliquid genitfi ppe

j tuo manens incorruptfi: quod qnidem primaria intentione oflendere duximus.

| anus demoflratio hec efl corruptibile.n.efl cuius efle 1'uccedit priuatio : generabi

^ le uero cuius priuatione efle fubfequitur G ergo res eterna futura eflet cotruptibi
lis haberet quidem in le potetia ad no efle tepore inGnito: Sc  hoc ia ia falfum ee patefecimus
jiec folum inconueniens efl dicere in re eterna dari potetia ad priuatione tpe infinito led et
tpe 6nito:eo q> falfum quod ex ambogc pofltione lequitur efl idem: uidelicet quod poflibile
admittitur efficit" impoflibilefimiliterfigenitupermanere actemfi dixerimus eflet qdč in eo
ad priuatione potetia tpe inGnito:eo q? genitfi ert cuius efle fequitur priuatione.iunt igit": uc
Arifl.loquit':hic diffinitiones due:quarfi una prior e natura aliamidelicet fufcipies priuatione
SC  geitfi corruptibile. fulcipies.ndpuatione prius e natura genito cotmptibili Gcut prius e aial
hoic:8C religs.lpebus fubeo qufiqj tollat" pus tollit" utup.pofieriusnit aial i ablato mox aufert'
SC  ho:eade e dilpo fufcipietis puationč cfi genito corruptibili.SvJlogisemus igit" dicetes:G res
eterna no efl fuicipiens priuatione erittade ingenetabilis SC  incortuptibilis fedrnt diximus:res
eterna no e fufcipies priuatione:erit igit necgnabilis neccorruptibilis neceflario.Ex hoc itaqj
fermoe codude non pofle dan' eternfi poflremo corruptibile nec aliqd geitfi pmanes eternu.

CTPars quinta.

=j| Vfiqp ofleffi Gt eternfi no ee corruptibile nec giiabile: determinare nucjnitit' qbus
i rerfi copetatgiiatio SC  cormptio fermois.n.coplemetfi hac ipfam detemiinatione

j expoflulat:qtenus appeat horu duas ee naturas cotrarias. Dixit poflibile inueniri

_ j i fanp: cotradidionč het cfi dido nro ipoflibile efl inueniri femp:'8č eius cotrariu

^' ” rL  _ č  dicere poflibile e ut no iueniat" femp.cotradidorifiq? didi poflibile e no iiteniri
fernp e dicef ipoflibile ( e ut no iueniat" fčp.cotraria at no i oi materia diuidfit uepc SC  faliu.G.n.
futmediata tfic abo extremo^ negari pnt a medio:Si at imediata fut pfit abo extrea negari ab
aliq una natiua:q extra genus i quo ipa lut cotraria locat".cuius i cč»raniš mediatis exeplu e al
bfij8 C  nigrfi iter q relig mediat coloresrut pote.-croceus color de quo SC  n albfi SC  no nigru enu
tiat".Imediatoniqp exčplfi e par 8C  ipar quop» negatio uera e de colore.color.n.nec par e nec im
par.qufi igjt K Gc fuerit SC  ipe:ee femp cotrariu Gt fep no ee cofeqns e ut de horfi medio.f. ali
qn ee aliq:i no ee uera Gt utroruq? extrčop» negatio: ita i eo erit potetia ad eč SC  n ee i duo
bus tpibus diuerGs. CNfic afituniuerfali fermoe explanadu č de quoruaia? cotraviop: medio
negatione pdicari extreo^.Gut igr lre.a.b.duo atraria q ueriGcarineqant d eode fitq; negatio

XVII

littereia.littera.g.SC negatlo littere.b.littera.d.fltg} mediu in ter a.b.Iittm.h. quia fgitur litte
ra.a.cč littera.g.Jiuidunt uerum oC  fallum in omm re:eo eascotradi&urioru ui obunere po
iuimits:3c littera.a.nonpotehdici de litteta.h. quam poluimus medium neceilano igitur de
eaitera eri c littera.g.que negaciofuit littcre.a.eodem tranutte reuinceturde littera.h. uerifica
n negationem littere.b.que polita efl littera.d. Si ita<jt Temper čile competit ipfi.a.Sc Temper
pon eiTe ipfi.b.coniequens erit.h.non iemper efle nec lemper non elfe quod utig? fit fi hec ipa
quando<p Fueric quandoq? non SC quod Gc Te habct conuenit ut fit generabilc Sc  cormptibue:
eo de iplb uerum non efl efle non generabile Sc  no corruptibile,ex hoc itags iennune coul
cimus q> mediu inter Tp elTe SC  Temp no eiTe fit ipm gnabile corruptibile.-fic hmus natura diuer
fam efle a natura utrorugj extremoru fimul.apparet quoqj gnabile SC  corruptibile no hre ee
femp:queadmodu eode argumeto in prehabins apparuit ipm cui copetit ip eč no ec gnabile
ne«jjcorruptibile.Si.n.dncenmus gnabile 8C corruptibile Ipefie l'equeret' darialigd cui inefl
potetia ad eiFe Temp SC  ad Temper no efle:quod:ut prius monflrammus: ueru efle non poteh.

iTPars Texta.

Vumcp patefačlu fit ipiurn attemu nec generabile ee nec corruptibile qttodqj ge
lcrabue efl fi C  comiptibile no pofle efle atternuiSed utrorugj natura maxie umer
■ari.-hic oflčdendu accipit omne ingenerabiie Sc  omne incorruptibile eiTe arternu
quodc6uerlumeililImsquoddocuitprius:uidelicetipm antiquu noeč gnabile
negi corruptibile:in huius aute enodationč fundamčta duo flatuit: primu petit
nuo deinceps uero deraonflrabit' uidelicet n5 gnabile SC  no cormptibile dici ad couertetiam
oe.T.gnabiieefle no corruptibilerfic oč no corruptibile no generabile.®"Secudu ell ipa cuiufijj
hotš uidelicet no gnabilts SC  nocomiptibilis diffinitio dicedoaiere non gnabile efl id qd acm
inuenif' SC  in nullo pfo tpe fiiit no inuetu alta aut que paulo ari in guabilia dici enuciauimus
dictmr' p trilumptioneuincormptibilis au: diffinitio eil inueniri a&u fiernji non pofle id ipm
eč  in pofferuapi ergo poTmmus n5 generabile SC  no corruptibile adinuice couertirilloru uti<^
diffinitione Tcdn»c6aertčtiidicant' oportetquortire:dicedu:in gnabile arternu efle necefle č:
<ji no gnabile eflnucexiflesfic in nullo pterito tepore no luentii qd aut nuc inuetu efl SC l  nul
lo elapio tpe fiiit no inuetu nd erit no iuetu i futuro.Pofitu.n.e eiufcemodi diffinitioes couet
ti:qd qua ita fueritcoueničs utiq; erit n gnabile eč id qd a&u inuenif' SC  in nullo pterito tpe
fui: no inuetumec futuni efl no umčtu:quod aut nec in preterito nec in futtiro no inuetu afle
titur etemn eil neceflario:ex h is.n.duabus diffnitionibus ipTum collat eternu.non generabile
ergo zternum efle oportet SC  hoc eode modo ollenditur no corruptibile efle arternum,

II Pats leptima.

Vutmj hoc explanatu ei fiierit mox ad id q<J prius TuppoTuit uidelicet no gnabile
c q SC  no corruptibile mutuoeduerti oflendedu accedit in cums ablolutionč prius mo
Uratu generabile SC  cormptibile Te fecomitari couertuondčdo oč gnabile Sc  corrti
-„ pttbile mediuobcfnere inter Temp iuetu^ Tempqp no inuetu:quod utigicouerium

efl eius a> dedaratii efl prius.T.inter Temp tnučtu SC  no Temp no inuetu: mediu efle gnabile SC
corruptibilediac itaqi lerie hmoi demdllratio conrexif’:inter Temp inuetu SC  Temp no inuetu
mediu dl quqj inuentu quado<p no:8C tale efl cui copetit generatio 6C cormptio: ut prius ino
tuit quo ftate dicedu oč gnabile SC corruptibile medni efl inter Temp inuetu SC Temp no iiuien
ttiditijj littera.a.ipm Terapno fnueturfic littera.b.ipm inuentu Temp fitq» littera.g.ipium gna
bile quod mediu efle inter.a.Sč.b.flatim demoflro ut^ ipTum corruptibile littera.d. quod uti
tjUiTero medili efle inter.a.SC.b.SC hoc qa litteta.a.nec ultimu het nec fine in tpe: eo Temp
no inuentu eflmeclittere.b.quon)ultimu efl nec finis m tpe:co cp  Temp inučtu admittitur.ht
teta aute.g.uidelicet ipm generabile terminatu efl tepore Tui inuetionis: priuationil^: tčpus
.n.priuationisrei dem iflrate in lubiečto pprio fibi difFinituert.-ficut tepus Tue innentioms.Si
igiturgenerabile terminatu efl tpe inuetionis iii e:8C  priuatioisierit ptofečlo id'ipliim mediu
inter non terminatu tpe liii efle SC  no elTe.Similiter patefiet ipm corruptibile mediu efle iter
femp ens SC  Temp no ens.qiui igit' mediu fit cui inefl potetia ad efle SC  ad priuationč 8c  hora
utrum eduertunt cu mediorcoueiiit altemtru couerti utrucp ut dicere g,rabile efl cui inefl pote
tia ad elfe 8C  priuatione:quod aut potčtia het ad efle SC  priuationč efl comiptibile ergo gna
bile e corruptibile:5C totus lunoi fyIlogi Tmus couertit':3C infert omne comiptibile eč genera
bileqd cotierTum e codiulois iyllogifini priodsquucp ei cortee gnabilecorruptibi!eqi couerti
ex hoc ingenerabiie SC incorruptibile quoqi mitmo conuerti cockidit fiquidč ut liber Tyllogif
mora docuit qn due Tune diffinitioes oppofite dmidčtis ueru SC falfum in omni re:5C alie dne
diffinitiones fecuudu hac eande diTpofitione cC  upa duarudiffinitlonu oppofitaru conuertibi

Iftcr fe het cu altera cx  duabus alns diffinitionibus oppofitis SC  ipfam couerfiois lege aliisdua
bus diffimtionu oppofitarfi ut pote giiabile SC  no gnabiie lunt dilfinitčes due oppofite:8r cot
ruptibile incorruptibileg; due liint dififinitiones uppofite.vjuug; onfimi fuerit oč giiabile clle
comiptibile SC  oč eorruptibile gtiabile copetere neeelVe e)! apparebit oe noji giiabile efle non
cormptibile SC oč  non eorruptibile eiTe no giiabile aut econuerlb uideli cet fi uril um fuerit oe
no comiptibile efle no giiabile apparebit oe giiabile efle eorruptibile SC oč  eorruptibile giiabi
le:qiičadmodfi ia e.v prehabitfs c6ilat:čr dicamus oe giiabile eč no eorruptibile SC oč  non cos
ruptibile ee 116 giiabile ut ex libro i'yHogil'moije colligitficuius ueritas hac legeconipicif fi.n. n
giiabile no eflet rricorruptibile id gdč no nifi eorruptibile efle poflet:unuqdg;.n. eorruptibile
uel no comiptibile oportet fi ergo no giiabile eorruptibile efledixeris:quugj ut mollratfi ia fit
oe ccrrupribile eč giiabile iequo et no giiabile efle gnabiie quod liquido failism ell Sc  iinpof
fibilerergo no giiabile no eorruptibile efle necefle ell eode argumčtandi more cndit' efle up
giiabile qd ell no comiptibile 6r.Aritl.hac demoilratione explicat Htteris :quateiuis huius ue
ritas in oibus oppofitiselucejcat:qd facile uideri potcofiderati.Sfima denig; eorfi que ex hoc
fermonecdcludimus ell prio femp iiientti no hre potetia ad no efle: Secudo iemp muentfi ee
ingenerabilc SC  jncorruptibiIe:TertiO mediu iuter Iemp ens Sc  iemp non ensefle giiabile cor
fuptibile:6C giiabilecorruptibiiegj no efle Sternu :Quatto ollčla eit coueria demoflrationis le
čude uidelicet no giiabile SC  no eorruptibile efle aeternfi:ubi ipm ingenerabilc 6 C  incorruptibi
le irmtuo couerti declarat .qnto tertie demoflrationis couerfam ciidit uidelicet giiabile corru
ptibile mediliečiterlp ens čc  femp non ens .ex hoc iexto montirat' gnabiie & comiptibile f
uice couerti.Septimo ex hocconumcit no giiabile SC  no eorruptibile quog? dici couertibiliter
qd gdč ppofitio fiiit:q ufus č  in otifioe čjrta.hec igit' 1’ut oia qfita q phs fi caput cople&it' ipe
at exide hiic coplet ferinene dicčdorSi gsceiuetit aligd giiabile no fubire corrnptione aut ali
gd etiiu pofle corrupiropcrteret fifda harfi pponfi SC  eaninde qs polui mus iylogilmos dellrue
re.Si igit' horfi ddlručtio e!poflipih'S:Supp6 gdč q hos iplos refellit fpoflibilis ell neceflario.

C~Pars očlaua.

Einde qttuor uniuerfales ipie attulit rones qbus:ue!uti fignaifimiliter otidit fpof
fibiie dari aligd eternfi giiabile aut corruptibile: 5 r q> nulia ei  ad hecrpotčtia i fit
ac pluriina phabite onfiois prime uigore demoilrat.Dernoflratio pria cuiufg; po
tčtia ačtiua aut pafliua inučta gdč ell iecfidfi ultimfi iiifi pofle in ačtioe aut paril o
netaliig; ref potetia:ut ex phabitis collat:tei minata etl:8C qd terminatu ell pote
tia<p hčt ad giiationč Sc  corruptionč.-terminatu gdč ei tps eil quo accipirgiiationč: SC  tepus
quo iubit corniptione 6 C  io potetie reni iufčipičtifi gnationč Sc  corruptionč liint finite SC  alte
ni duorfiqueg; rerfi euadere no pnt.f.potčria finita aut infinita finita aut potčtia determinata
dl ga pricipifi hret ultimu:infinfta uero terminu no hčt.-nifi gs ea finita dicere uoiuent cx eo
cp  nulla dat' potčtia maior ea:fi igitur daretur aliquod tetemfi gnabiie daret' utigi potčtia in
finita hns prinčipiu fimiliter fi aliquid dixerimus xternfi eorruptibile daretur potčtia infinita
habens ultimfi nec ipliim infinitu diuiditur in partes ita ut quedam fintres habentes potčtia
infinita in preterfto:queda quibus fnfit potčtia infinita in futuro:& alfe quibus utiiqp: ex hac
.n.pofitione fequeretur:quod loge alienu ell K inop/nabilerinfinitum rcperiri maiiiš mfinito:
quu.n.ambe potčtie /uučte fuerit coflituent quidč aliquid infinitu: quaiu imacueg*, p fe tum
pta infinita eil.erit igitur infinitu pars fnfiniti quod abfurdfi eil Sc  impoflibile. iecirco couenic
ut potetie aut determinate fint finčg; habentes SC  prinčipiu aut no terminate fine non hfites
neg; principifi.at quia per fe manifeitii ell tčpus quo generatur generabile term/natfi efle pet
natura 8 C  no ueru ee in illo tpe id ipm ee no generabile:tčpus quoep in quo de eo diciturcoc
hipi ret minatfi dl fecundu natura necefle dl horfi dirom tčporfi natura eč diuerfam:8£ inilans
quod gnationis prinčipiu efbaut in quo fit generatio finis ellquo terminaf ipa potčtia ad no
efle:8C inilans quod corruptionis principium dl finis ell quo terminaf' potetia ad eč: Si  ideo
eiuieemod i potentie que terminate funt p natura fic SC  tčpora que his adequantur per le plin
dpifi IiabenrSrfinem.fi igitur pofuerimus rem generabilem in corruptibilem :etcuiutng;cor
ruptibile:conilat tune nullum dari tempus proprifi p natura: quo eicompetatgeneratio aut
comtptio preter alia tetnpora mfinita:cj> fi non erit ibi tempus proprium generaticni rei ge-,
nerabilis Sc  corruptioni rei cormptibilis nulia prot liis termina tam ibi potentiacenfere pote
ris:cj> fi defuerit ibi potentiaterminata non erit ibi generationegjcomiptio omnino. Ex his
itaq; ppofitfoibus coflituamus fyllogifmfidicčtes oe qd generat aut coitupit hčt potčtia ter
minat.hnihil aut qd generat' ST pmanet Sternu potčtia hčt terminatu cocludit' ex hoc i fecu
da figura nil corii ggenerant' oC  corrumpfit' Ineniri xternu.CTSi atdixeritaligs.-generabili SC

XVIII

■tormptibili dari polfe potetias infinitas.Dicedu ell illi ide ex hoc fermone fcg incouenies q <3
deiimda eft prms.f.poIfibile traliiet in ipolfibile.-aut duo cotraria inueniri fimul quu.n.equen
tur tpa oC  earii pportio ad efle SC  no efle necefle ell admittere e duobus alteni aut aufem op
poGta aut Gmui exiltere quocirca g exillimat5 in quocucp tpe res admittit ee in eode pofi C
no ecmecelfe ed h uc dicere re ee SC  no ee Gmui aut nec ee nec no ee qd urigj fallum eč collar.
C N ec dicedu e;l tpa ppria gnationi r ei  generabilis:SC eius corruptioni non diuerla efie in le
cundti naturi: led illorn efie dmerGtatč ex pteagčtis.Si.n.res ita fuerit no eflet ibi poifibilitas
naturahs ad eife generationis SC  corruptionis:eo q> in omni tpe pariter dignii id dlet ad efie
SC no elle quod fanecdtrariu eft eius qd apparet in entibus.C6uenit.n.ut poifibilitas reiucon
trariaji Gt cotraria qd totu no latet eruditu i ičietia de natura.CTDemoifiatio lecuda rurfus di
eendu n daret Sternu in prerito futurn corruptibile arabigedu no eflet quin potetia ad corru
ptione pnus Gt tpe in iplo quicorruprio:SC qa in omni elapfo tpe elle habuit id  in toto illo
tpe  infinito fiiftcorruptibile potetiarg? G eiulčemodi potetia inueta fuerit tpe iGnito no erit
ibi tps ,ppriu fecundu natura in eius corruptione .Sed eius corruptionis pportio ad oia tčpora
quefunt futura in infinitu erit eade:quapp G poliierimus hoccorruptu in quocuqp preteriti te
potiš momento elTet gdč hoc fallum polfibiie ex quo contingeret falliim impofiibiie:qd ell
irapoflibile.lTSimfliteronditelTe inueniri genitu pmanens eteruu infuturo.-eogj ad genitu
oportet pcedere potenti! giiarioms intoto tpe preterito infinito: un predičtu admitteref’ ut
coHeniens-ITDemollrario tertia dicedu pterea le eflet aliqd eternucorruptibile:aut genitum
atterna fiequeret' corruptu no eflfecorruptu Sc  inuetuno eč iuentu ex eo q> G no poliierimus te
pus g.iationis d iuerfum p natura a tpe corruptionis fequeretf q> poifibilitas eius comiptionis
SC  generationis in omni tpe eflet poifibilitas una quapp fateberis ipmeile genitu 8c conuptu
fimul attt nec genitu neas cortupttfiSC hoc totu e irapoflibile. CDemolfiatfo quarta d icamus
infup impoflfibile efle aligd efle generabile no corruptibile aut no generabile corruptibile qa
fieri nopolfitut ingenerabile Sc  icorruptibile Gnt in hacdifpone p accidčs SC  cafu. Sed ex pte
«oru nature diuerGtas.n.naturaru in rebuse! ell q> qued! fubeant generatione SC  corru ptione
qued! noex eo q? aliqua naturam liintdequaru aptimdineell utfemp exift!t: alieut femper
ko Gnt alie Gram pORunt' utnicp tpibus,f.diuerfis.Si igit' eternitatis lufceptrix inučta natura
dl fieri no poteft ut hcc lubeat corruptione.Sirailiter ii inueta ell natura que generatione pa
tiatur cortuprioneo* nopoterit hec ipfa fieri sternamifi polfibiie eflet natura neceflarii tranf
ferre in n3turipoffibtlis:g> G dixetis polfe hic eflfe namr!eterna fufceptrice priuationis in pre
memoratu incoueniens hmoi inconueniens prorupete oportet nec ell alicui ut dicat no feg ni
fiquu poliierimus potenti! priuationis que in ellgenlto pmanete poli generatione etemum
inuentu efie in fimiro:ita iu&a Gt potentiacu iplo eife ppetuo.Si aut ponamus potenti! ad
priuatione que fnellgenito eternorefle in tpe trala&o predičtu incoueniens nequaqu!comit
terc opotteuaJ hoc.n.riidens Ariflo.p le:inqt:manifeilu eft 5 dicere alicui inefle potenti! fen
(us Gt reipedu tpisfuturi:Si.n .preteriti teporis intuitn hoc intelligi uolueris eflet preteritum
tempus SL  fiitura unuqd fallum ell SC  impolftbile. Sl igitur potentfa dici foleat ad tempus fu
turu Ipm utiq? ex prehabita poGtione fequi diximus impotlibile pp eiufcemodi dubitatione
neqq delfini poterit. C Vniuerfales utiqp huius uiri demSlfiatfones deflraetes dati aliqd ge
nitu nun^ cornjpribile:aut ingenitu corruptibile in pofteru he funt.ffScias at oportet oes p
textas rationes coicari in propoGtione ducete ad impoifibilemidelicet G polfibiie ponatur eč
adu fequeref ex eo fallum ipoflibile:SC uariat in propoGtoibus coniudis in demonlfiatfone
ipG propoGtioni coi.SC eiulčemodi demoilrationes funt qui® quas in hac inquiGtioe Arillo.
attulit quibtts llari lexta ronem ui indudionis accept! fubnedit dlcensiGngula indiuidua en
tiugenerabiliii SC cormptibiliu intučdo apparet oe genitucorrupi cotruptibdecp generari SC
hoc in Gngulis fpebus quatmor trafmutationis manifeflu ell cui fane indudioni aiualiat' hoc:
g> generabilia SC  cormptibilia elfe uidenf ea que habet cotraria reternu aute nullu contrarium
fortiatur oportet SC  Gc huius didionis intetiones abfoluunt'. CSed ardua hic fup dl queflio
eo tp  onfum ell no dari eternii cormatibilecui ne aliq corruptionis potetia in Gt:oniiim quo
ell cuiufqj corpis potetia eč  finiti.-Gue redu fuerit corpus Gtte rotudu eo q» idipm Gnitii ell
magnitudine:quod quu ita fiierit r celeflecorpus uti^:quia magnimdine finitum e ideo ut po
tetia id Gnitu efle necefle e SC  quia potetia finitu io polfibiie ut cormmpat' ex feucorniptibile
uero pp rfinitu potetia q abllrada a materia eiufdeep mottix uirmsexiftet SC  hoc plane in q
bufd! fuis fermotbus ceiuit A lexader:K' eius in K comes fiiit Auice. dices ipm necefle ee dupli
cč*hre modu unu:quo p feipfu necelfariu č:alte^ quo p fe quide polfibiie eft necelfarium uero
sb alio SC arbratus e hac ipf! Ari.eč fniamiducetis i fedo celi 8C mudi.Si i aliquo erratiu Gderu

ITT

orbi plures cent ftelle orbis fupioris qui alios poftetiores mouct orbes motu dftierfo uiitus p
fterjjeretur fiquide multotiens:inqt:tulimus oe corpus finitu potentia habere finita SC  ob ean
de haccaula fuit g> quiuis orbfu erratiu una dutaxat ltelia obtinuit:hec lgitur eius dicedi limes
moiirat in orbibus uirtute eiVe finita.quod fi fuerit erit in re Sterna potetia ad corruptione.ac
prehabitns:ut nortiifermo renuit huic efle potetia corruptionisiilk uero hoc fieri pofle aftir.-
mat.lohanes quoq? gramaticus hac dubitatione no preterunt.-fič eius dičtamine cocludit mu
du efle genitum.fi Nos aute in huiusextricatione dicamns.-corpori bipartite finitapotentia
aicnbimusnino quide modo dicimus efie finita potentia motus in uigore SC  facilitate: lecudo
modo de finitate teporis motus uidelicet de priuatione eius continuationis.quo lian te oiien
ium^j fit omne p fc mobile coponi ex duobus mouente.f.& moto aiius motor no ert corpus
Jed rei mobilis forma at<j? pfečtio.-mobileaut corpus eibrurius mobile ee biforme: unu quide
cuius motor pmanetuhet in mobiihficut forme materiales in materia queabi"cj5 matena in
ueniri nequeut:alteru cuius motor no fumit aliqua permanentie uim a fuo mobiii: cuiufmodi
funt motores corporii ceiertiu.h is inqua fic plpedis 8 C  in phifico auditu ortenfisdico g? de mo
bili p le quorii motricesforme permanetiii habet in mobilibus uerificatur priuatio infinitatis
duobus his modis fimul.i.g) nec uelocitate ačfionifip uigore iuidpiut in infinitu.nec illorum
ert iempiternitas motus ficut ex demoftratione in fine odaui de auditu fačta coftat. SC  huius:
utfcribitur ibhcaufa ert g> uirtutes corporee.f.adiue Sc  partiue diuiduntur iuxta diuifione cor
poris.i. mobilia aute per ie:quoru forme no habet pmanetia in corporibus mobilibus ab eiuf
cemodi formis:que quide corpora fimplicia funt:& ueluti materie in quas ipfe forme agut ma
terie.f.qnibus nulla prorllis potetia ineibeo 5 omni potetie aliquod contradidoriii iuenitur:
eiulčemodi inqua mobilia no habentquide priuatione finitatis ex parteuelocitatis uigoriigj
motus:fi.n.ex hoc modo eflent infinita poflet utig? fieri motus in no tpe. hanc igitur finitate
exigit natura mobilis fecundu :d ipm corpus efl:8C ideo hic modus infinitatis omni pet fe
mobiii inethfiue eius forma que mouetur pmanentia habuerit in corporeifiue no hoc ^.n. ui.*
delicet motusfinitudo in uelocitate SC fortimdine:confequif’ ipm mobile:ex eo omne mo
bile ert corpus: 6 C  omne corpus ert magnitudine finitu. iccirco omniacadertia corpora ex hac
pte funt finita SC:huius caufa uarianf' illoru motus in uelocitate SC rarditate iplag? mobilia in
magnitudine Sc  quatitate:hinccefuit Arirto.carlertia corpora no pofle mouere qdcuq^ corpus
datu eo no mouent' quocuq? uigore dato:led omniu limitata ert proportio.f.inter mobilia
SC  mouentia quamobrem (e ipia mobilia corpora celertia eiTent pluraquam modo funtobti
nerentut tarditate SC  laflitudine Sc  hoc modo finitatis:que celefti corpori ineibdocuit Anito,
omne corpus uirtute efle finitumrfeu celefle fuerit feu non cadelte: eo quod omne coipus adi
uum efl aut pafliuumiomnifcp adio SC paflio finiti eft uigoris. Sc  ifta fuit uniuerfaiis demon^
ftratio confcripta in ptima dictione de celo SC  mundo:quo oftendit omne coipus efle finitu:
fiue drculare fuerit fiue redum:8C prius hanceandem diipofitionem demonftrauit decorpo
re circulari per ea que propria funt corpori circulari: SC  de redo per ea que propria funt redo
quum<p patefadum fuerit celefliumcorporum motus efle finitos hoc modo finitudinis: alio
uero modo ruidelicet in ipfa motusjcontinuationeanfinitos: apparebit horum duorum finiu
caufas efle diuerias.Caufa quidem finis continuationis motus:8C laflitudinis que ex hac patte
contingere poflet mobiii: ert quod motoris efle eft in re mobiii uidelicet ertforma habens
permanentiam fuam in mobili.fcilicet in corpore compofito ex materia SC  forma.SC ideo ne
cefle ert;ut celeftis corporis motor non dependeat in fuo efle a mobiii .i.quod non fit forma
in corpore eo 9 ortenfum iam eft in odauo de auditu motu efle conrinuum fine inter cape.-
dine ullaiuude etconcluditur q>'quemadmudum eius motor anus efl SC  fimplex:fic SC  ipfum
mobile primum quod hoc motore mouetf unu corpus e fimplex finis uero fecudo mo accepti
caufa efl natura corporis.-fecundu corpus:fiue copofitu fit ex materia SC  forma:aut fimplex :
fi tale datur corpus.que quu ita fuerintf manifeflum etit cp his modis finitatis(que inert corpo
ribus ,ppterformas materiales exifletes in eis(caufa e qua corporibusaccidit corruptio aut ac
eidere pot: no aute modus finitatis fecudus:qui copetit corporibus iecudu q>  funt corpora fini
ta:que quide finitas efl ex parte fortitudinis motiois SC  mobiliratis debilitatifg? eiuide.fi ip€
celefle corpus mobile a forma mouete fpm copofitu eet ex materia SC  forma: qučadmodu ere
diditauicena:hec utig? qftio dubitatione igereret neceflatio crededug? eet aligd dari Sternu
habens potentia corruptionis SC  nihilominus no corrupi:fed quia demoflrafti efl nil efle ar ter
nucui corruptionis potentia infit conuenit celefle corpus efle fimplex no copofitum: nec con
ftat nifi e duobus tatum.f. corpore mobiii SC  forma mouete ipm fine materia: quod lipdo ex
demoftratione odam' de phifico auditujcfrca fine.-conduditiir quu.n.ortčfum fit celertis corpo

XIX

tis  motii efie ihfinit&huius fane motus motore tališ dtfpofitionfs efie oportet ut eiufčemodt
motus connnuus ei  cogrue adaptetur fimiliter huius motus mobile lic le liabeat ut apte per
petuam mobilitatem lulčipereualeacdiipofitioueroqua iiumsačtuspduratio .inelt motori
ell q> ieparams dl in matetia:omne.ii.mateiiale mouesdefinit mouere.cC dilpolitio propter
qiii ineil mobiii proptitudo fufcipiende peipetuo.-dl quia fimplex ell non copoutu eo $ om
necompofitu nec agere nec liildpere pot motione m iempitemum dignum lgitiu ell ut huiuf,
cemodi motor SC motor per le eternu. diuerletur a motore SC  mobiU ex quibus copomtur p
fe mobile non eternum in raobilitate SC hoc ut cernis per.fadle diiudicari poteli m celelb ira
q?corpore r\ulla ell corruptionis potentia omnino nec finis que ei inefie Arilto.monllrat:exl
git ut ei corruptionis počena iniit.Si.n.dari pofiet potčtia naturalis incorruptibilis SC  ingene
rabilismon ex ferfed ab aiio.-pofiibile elletcorrupttbiles fubilantias eternitatč liildpere: eiuf
dčq; eller generiscorruptibiie SC  etermiquod totura ell impollibile.ad liane aucem opmio
nem bos ipios lubduxit demonllratio primi de phifico auditu omne corpus compoiitura
ell ex materia 3 C  forma exiilimantes hanc elfe uniuerlalem.led faliuntur eo g> demonllratio
ibi fit de generabilibus fecundum 5 cormptibilia SC  generabilia: quarum ratioe inuentlo ma
terie otlendimreorpora uero teterna nequaq ex materia SC forma lioc cdpofitionis modo co
ponutur. Verumtamen ell omne per fe mobile lecundum q> mobile ex forma SC  liibiedo cofi
citur fubiedu ergo mobiliu celelliu funt corpora fimplicia quovum forme fur motores fepara
ti: (iibiedum autem per fe mobilium corruptibiliu lunt corporacopofita inducitquocp opina
ricelellecorpus ellecopofitum id quod in pnmoceli ollendif'uidelicet ipiiim efiecorpus nec
graue nec leue exillimatur.n.hanc priuatione forma innuereexiilčte in materia qd utrq: loge
a ueritate alienu ell fignificat.n.hmoicorpus aliu hre modu elfendi qui efie gramu 00 leumm
no aute efie diuifibiie in materia 8C  formi.SC hoc quia affirmando hanc naturi p leconl’equi
eternitatemeceflario celendu ell hac nocoponi ex materia Sc  forma alioqum ecernu ellet per
accidens:at in eternis dari efie p accides ell ipofiibile aut dicere cogemur 110 omne copofmtm
ex materia SC  forma efie corruptibile.qufa igif' fimplex ell hoc corpus io nullu ei ell fubiedu
necp conami un ondit Atill.hoc corpus no efie giiabfle neqp comiptibileuiidelicet qa nec lub
iedii illins iučtu e necp co tratili hoc.n.eius uerba in huius didiois ultio.nec admiratioe d ignii
ell qj hac intetione ignorauerit auicenaded q> h ec ipa latuerit alexadrii:cu hoc q>  affirtnaiierit
celelle corpus fimplex ee no copofitu ex materia S C  forma:queadmodu eius in duodecfmu me
tha.fermolfimiatSCnulluuit opmor:interex'pofitoresčcircahocdiičritne:liquido.n.legif' ex
pofitione themillii fupcelu SC  mundu celelli corpori no dari fubiedmfic Abunarar lita de hoc
fnlam apperaithuc Arilto.fuifie intelledri enuncias.C" Quod ficontradtusquis fuerit fi celelle
quidem corpus exutum ell potentiamnde fimplex cenfet atep acternum:quid igiturprohibet
quum ex fe mobile fit ablep introdudione motoris Sterni leparati.Dicendii erit hoc quidera
Beri no poffe eo q> nullu mouere poteli feiptn queadmodu odauus de phifico auditu demon
llrat SC  fic cbpleta ell prfma didio de cslo Sc mundocuiusconditori laus fit perpetua.

CDi&io fecunda.

Prefens didio in lummas quattuor abfoluimr.IT Plima contfnetproocmiu.C"Secunda deaiv
culaacorpore tradat.CTTertia de itellis confiderat.tT Quartadeterra.

CSumma Plima.

_  Apita tria copIeditMTPritnu Caput comemorat qd de celo onftim ell uidelicet
ufrjfl&Sl'  ‘P m š^abileneq?comiptibile:pbabileq;.tefiimoniu[huiusapprobationč
j fbi ronibus liifficietia facietibus enuciat.ffScdm mollrat ipa celefiia corpa in coae
V®lr motu nec lafiitudinč nec de fatigatione fufcipe idcirco hec no indigere fubiečto
deferčte:ficutantiquoru nonulli opinabanf. CTertiu ollendit counuitans mo
tus cim non efie iplam motus uelocitate nec illotu permanentia ppetuam prouenire ex eo $
animata funt corpora qitemadmodum pluribus autiquomm uiliim dl.

CTCaputPrimum.

Ixit cii l pcedčte dičlioe patefadu fit oia celefiia corpa no eč gčita nec corniptbis
fufceptiua nec aličj hiscomiptioispotentia inefieded fčpitema fine tpispiicipio
SC fine exillere.Q«in?mo tpis hec ca funt ipmcncircuambiiit. CDixit huius liiffi
cičs teflimoniu ur ipfa aduerfantiii opiniomi dellmčlio.explanarii niqi ell hec ipa
ee igčita SC icorruptibilia cui deltručtionč lubiuximus opiniomi eoru g i his gna
tione corruptioneq? eč cotendut. <TDixit iaq; ad ide prioK fapičtu lermo couertit :SC ut opi
nor ipe i K Inuit caldeoru leda dicčtč ee i rebus mobilibus allqd honorabile ppetue exnrie:n
corruptibfie neq? intetituni.cuius motusnecprfcipiu habet nec ultimu fed idipm oium fimbi

C iii

1/u finis eft Sr ultimoru ul timu oia alfa cotinetia cople&čs: petfe&i K  omne in pfedo pfečtio
ne impartiens.circu ambiens denigp omnia finem habentia:& principiu ac ultimu: motu atgj
quietem ipliim uero principio Caret Sc  fine :fed ppetuu pergs infinita fecula manens incolu^
mcalii uero motuu huius perpetui motus uigore iiibeunt pniicipimahi finem . C - Dixit atte^
liaturitidem hocgiomnes uetuAextatis populi generationdg; priores ipium celumhabita
culum ftatuerunt dei e.vilfimantis idipium elfe fempiternum SC  impotens ad corruptionem.

Caputiecnndum.

Ixit ex pradiabitis demontirati onibus fy llogifmifg; qnibus coelefl ia corpora in^
genita & incortuptibilia impaflibiliag? couincimus.hec ipla in fuo motu que len
iii coclpimus nulla defatigatione laflitudineg; pati apparuit eo 9 nullu in his pri
cipiii uarietatis motus extat pter.eoru motum naturale qualis animantibus inelt
gbus no aliunde defatigatio cčtingitrmfi 9 motus anime in eis diuerius č ab eo
mm corporum motu natutali.idcirco apparet ipliim corpus no eč fubieclu.-nec ei dati lubie&S
aliqd quod prius fit ipfoificut nonulli ex prionbus arbitrabant' afleretes hic ee aliqd liibiedu
differčs čelu peculiari qttoda noie ab iilis uodcatu:qd fi defuerit mox čelu ipliim corrueretun
g utigi opinione hos deduxit credulitas qua putabat celellia corpora efle grauia.

Caput tertium.

=, X prarhabitis infup coftat hec ipfa no io efle ppetui motus.-fuifg? in locis pmane
® j tiarga funt uelodifimi motus ficut empedodes cenfuit ratiociabat .n. in huius ap
! probatione ex eo 9 motus nelocitas ca efle ur rei pmančtie SC  flatus in fuo loco
1  tališ nepe permanetia SC  flatus fit gdč uiolenter: At uiolčtu motu ppetuari efl im
poflibile:queadtnodu multotiens idipm patefecimus fimiliter apparet cotinuita
tis illorii motus caufam no efle quia fintanimata SC  ad motu ab anima ipla pdučlaieo 9 imp
fecfla macaue huiulcemodi uita ell 8C  huius generis motus no nifi defatigatione laflitudinegj
fieri p6t:eo 9 mouet' hoc motu mobile corpus non namrahtenfed uiolenter cuiufmodi uita
mifera gdč efl eo 9 cu defatigatioe ingčtig? labore agiturcarent fiquidč taliter mota S C  ipla
quiete qua mortaleanimalium genus frui coniueuit. ČTDi.vit quod autem enunci.it priores
dari mobile uiolenter motu in infinitu lermo efl no fufficičs:n«qp acceptabilis. Et fermoni di
centium plureseedeos per fimilis.CFDixit dignu efl huiufmodi tiana eloquia filentio inuol
uere SC  ad coplementum fermonis de eximio lioc corpore reuerti.

C Summa fecunda.

Ec fumma quing?continet quefita.©Trimu monftrat čadu dextrii habere SC  fini
flruifurfum SC  deorfum.-aii SC  retro. 4 TSecuduqiiefitu cam enficlat q circulares mo
tus funt plures.CTTertui 9 forma coeli e rotiida. 0 "Quartii ondit cur celi motus
magis i una tčdat ptč cj l  alia.tTOuintii celefliii corporu motus eqles ečalinuat.
C” Quehtum primum.

1 Lvit quia aliqui:uidelicet pitbagorica fečfa:ex prioribus celefli corpori dextru SC
finiflm aičriplemt opere preciu efl de boe fčrutiniu facere.fi.n.dexmi finiflrugi ha
buerunt dignu erit eifdč alias quoq; partes.-ied furfum deoriiim.-ante SC  retiorin
efle.queadmodu in libro de motibiis animaliu Sc  ex eo quod deinceps in hac di
čtione explicabimus coftat.Dicamus igitur huiufcemodi ptes fex] fed dextru6C
finiftrmfurftim SC  deorliirmante Sc  retto diuerlas efle naturas in animalibus Sc  plantis.-a: cu p
feritnus diuerfitate per natura intetio noflra efl de diuerfitate i figura aut uiribus platis at no
e nifi liirlu Sc  dcorlu tatu anitnatibus uero oes infunt ptes fex coueničs fi gdč e Iiuiulcemodi
ptes fex corpibus inefle pfechsuidehčet aiantibus be at ptes diuerfe funt in aialibus SC  platis
p natur.hfcdm diuerfitate potedapt exntiu I eis ps.n.ipfius iiirfu e lčgitudo uii pricipiii fit icre
inčti i aialibus SC  pl.itis.Dextra .it pars č latitudinis uii fit pricipiu motus in loco :aii uero pro
funditatis ps efl in qna fiindant'’ fenfus ipm .it fenfum in ubi relatii ad hac ptč č locus ufi mo
tus fit incremeti.-Et dextru ubi:ad bac pte relatii e locusmii fit motus animaliu in loco: Aii ue
ro efl locus in qtie aialiii fit motus fedm fenfumrbe igit' ptes diuerfe funt in animati p natura
fed in no aiatis no funt p natura:Nulla gppe ptiu fex ignis ppria e pricipio fui motus: fed ex
oibus ptibiis monet' ignis furfum:et terra miquagj deorfum cogitaritii piit inbispartes p
modli ftmilitudinis SC  relatois ad nos:queadmodu facere folet g auguradi rnunus exercet:uo
caf.n.id quod trafit p dextra in nobis dextni:8C qd p in nobis finiftra:finiftra:SC ficut dextni fi
niflnicp attribunnus'flatue. patefačlo igit' ornne animatiu ptes bre fex differentes natura celi
autem animati funt mobilefg; ab aliquibus ptiu potius g ab aliiscoruincitur cocleflicorpori
ineife partesfex dextnim .f. 5 C finiflruiaii retro:furJiim Sč deorfum. CExinde jionullas affert

XX

dubitationes quibus in hac fentčtia hefitare qufs poflet numero quide tres prima 9 plures ha
rum partiu in animantibus quidem d meric funt figurerficut ante SC  iiirlum. coeielkautem cor
pas unde qua<j? uniforme ert figura eo 9 drcularis figure celum ipiiun aflemur. Vnde Sc pla¬
to celeflt corpon huiufcernodipartes adaptare uoluit. CSecunda 9 celeiiis coiporis motus
nullum temporis principium lortitur:^ fi ei temporis principiu deefl nec loči ut: 9 principiu
habere poterit.CTTertia 9 ptes Ipherc no umi feruant locum:quinimo pars eade que in ubi
dextro pergit in ubi Gniftrum idem^r iudiciu cit de ante SC retro.CEiulčemodi autem dubita
tiones ipfe tollit dando modu jmaginadi poficioncm qua celeiti corpon has ineile partes l‘ex
cefuit.cogitemus:inquiens homine iuper fe ipiieram quada reuoluentem de orientein occi..
dens 8 C  de iiibtevranea parte in partem que deiiip: conuenit.n.huius hois caput fituari ueriiis
polum meridianureiufigp pedes uerfus feptčtrione 8C dextra eiufde in occurlii orisom! oričtis
SC  eius finiltru obuium occidethac faciesfua ad mediti refpicitceli.-erit igitur in hac fphera mo
tionis principiu in orientali orisote neceflario :SC ipla motio uergens ad medium coeli: qualis
ut 19 S C diumi motus diipofitio concernitur. Conltat.n.ex motus dilpofitione partem iiipra
terram alčendente efle intentione primaria:per terram uolo habitabilem regionem terre:par
tem aute defcendente.-deičendere quide propterea que afcendit:queadmodii fit motus in ani
mali genitodd Gquide primarie mouet dextra finiitra uerorproinde ac:fi per eius motu repete
re uelit motu dextri:hac eade lege principium motus coeli orientalis locus orizontis efle uide
turqui quide dextm obrinet motus.-mouetur aute čelu per orizonte occidentis quatenus rur
film proficilčatur in orfcontem orientis quapropter uticp hunc locu dextru efle coeli ftatuimus
huiulcp motus finis mediucoeli eiulue ante cenletut fecundu hunc itaq; modu ex parte moto
ris poterit huic motui excogitari prlcipiu SC finis:lketcircularis:K abfq? teporis principio mo
tus fit partefgp orbis fint umformes: dextra igitur in celo proferimus ex eo 9 ei terminus elt
locus unde pnmaria intentione motor exordium fummat motus ipfiufm ante intentio eft 9
ei tneft locus in quč potiori intentione uergat motor ueluti in finem: at nec ipfa principia no
infunt partibus eius determinatis cadem namgj ordis portio quam dextram cogitamusrdum
noluitur per orizontem orientis SC  finiitra efficitur dum orizonte prolčindit orientis fic quoqp
iudicandu de ante SC  retro fua tamen operatio in locis eius determinatis conipicitur quod qni
dč fic fieri conuenit eo 9 hm 5 i motrix uirtus no diuifibilis elt diuifionecorporis ita ut in una
corporis parte exifleret 6 C  no in alia.Intentio ergo lermonis Ariltotelis quo čelu dextru habe
te protulit SC  ante:eit 9 motionis uirtutis principiiim potiori intentione indt orizonti orien
tis per agens ad mediu coeh':quemadmodu ultimo de phifico audim legitur: uidelicet ipfum
motore in uelocioribus maioribufqg orbis circulisconfiltere fimt igitur quadoj inuenti motus
principiu locum illum motoris conliflčtie afčripferat fic uticp cu motus principium finemgi fe
cunduprimariam intentione infpexerituocauithec ipfadextru8C ante:8C quod in homm oc
curfu cernitur finiltru SC retro : 3 C hoc quide ob fimilitudine dextri 8C finiflri.-ante SC  retro qae
animantibus infunt nullu.n.interhecdifcrimen coperiturmifi 9 partes ilte differunt in liippo
fito SC  potentiis que mouentrille uero differunt potentiis mouentibus Sc  loco non autem in
fuppofito .At furfum deorfumgforbis in hac difpofitioe differt fubiečto SC  Ioco:quia quii dif
ferat motus per pridpiu SC  fine ditierfificatur uticp furfum SC  deorfum.fecundu hunc igitur in^
telle&u tenčda funt Ariflotelisdocumeta qbus coeli dextruSC finiltru an SC  retro furiiimatg;
deorfum dan' uolult.Et dedarauit hanc partiu difpofitione de animantibus SC  corpore celeiti:
qučadmodu SC  ipfa animalitatis intetio dicit'rpredicari ambigue propofitiones aute ambigue
modo quoda in demonftrationibus fieri folent prelertlm ubi lecus fieri no potelt nulla pne ma
nibus habeces principia nifi id genus.Quod fi quis Ariltotelis fermone no ad hftc fenfum au
direuoluerit.-meuitabilesdubitatfonescontingant necefle eritquemadmodti Abunazari nec
fi SC aliis contigifle noufmus.tTCiuj! hec copleueritrftati in pitagorica fečta duobusreda-gue
da fcfe acrfnxit:primu g? ipficadelte dextru diltaxat finiltruafcripferintralias uero ptes mini
me.Et dixit 9 inuetio furfum SC  deorfumtan SC  retro in omili liabeti dextru SC  finiltru magis
apparet a inuentio ipfius dextri at<j; finiltri:quippe furfum SC  deorfum:ante SC  retro f anima
tibus differunt figura SC uirtute dextru uero SC  finiltru diuerfificanf uirtute tatu. 6'Dixit infup
opor tunu er  ut at inuetii fit dextru SC  finiitm iueniat' quoqp furfum SC  deorfunveo 9 pora fiit
aliis ptibus fiirlu SC  deorlu SC  cu inuetu č  polterius inuenif’ id qd natura e prius fignu at 9 liir
fum SC  deorfum aliis ptibus funt natura prioraie: 9 hec ipfa infunt uegetabili: alie uero ptes
minimercoitat at prius ee natura ipm uegetabile q animal. IFPreterea furfum SC deorfum ex
trema funt longitudinis :  de vtmm SC finiflmm extrema funt latitudinis: fi igitur longirudo
prior elt latitudine condecens utirjj elt ut eiuldem extrema priora fint cxtremis latitudinis:

C im

g> G eiufcemodi e.vtrema alfa fint alus priora' quat hfs in funt' pripcfpia eandem ittig? difpofi
tionem lubire oportet.Rurfus furfum prindpium eli motus naturalis:motus .1'. uegetationis
SC mcremend:dextrum autem prindpium eli motus localis ac motus naturalis prior quidem
eti motu in loco.Quibus omnibus fic liantibus furfumdeorfum<jconuincimus priora efle na
tura:dextro SC finiiuo:ante 8C retro. Gmiliter ante SC tetro priora iimt natura dextro Sc fini.-
liro: eo quod non omnia animantia fenlum habentia mouentur in loco quibus tamen orani
bus ineii ante SC retro.hoc igitur unum eli eorum quibus ipfe pitagoricam lečiam redarguit.
CTSecundum autem eli g> dextrum 6C finilirum omnibus inefle affirmant: inculat quog? eos
qui feptentrionalis plage jncolas luperiorem orbis partermmundigj dextram tenere putant:
Cum(ut przhabitis conftat)priuscontrarium res ipla mluiuat poiiibile autem eli dicere illo
mm habitationem efle in iuperiori: dextrog? aliorum ordinum de occidente mobilium in
onens:eo q> homm orbium dextrum SC finilirum furfum deoifumcp oppofito modo le hnc
quam motusdiurni.Hocitag? fermone ipfa quamabexordio Ariltoteles propofuit inteiv
tio lucefcit uidelicet ccelelii corpori inefle dextrum Sc finiflmm:ante SC retro furlum atg? deor
fum nec aiiter Ariiiotelis fententiat alčribere licet:fallum.n,efl Ariliotelem cenfuifle his corpo
ribushuiulinodiinefle partes per pofitionem fimilitudmemg? ad nos: quemadmodum has
ymaginaria pofitione in inanimatis ponere folemus.fallum quocp eli hunc ipm uoluifle has
p determinatas in cario partes uariari quemadmodu in animantibusconliat.n. g? in odo nul
lum horum dildimen cernitur ac lblu furfum deorlumgj in ipfo diuerfa efle exiiiimart opor
tetconciiifio ergo quam antea tulimus 8C eo pačto ut diximus uera relinquitur.

Quarfitum fecundum.

Vumcpoflenfum Gt rečtorum motuum multitudiniscaufam efle contrarietatč:
que rediš motibus inelbcircularisautem motus nullummt prehabita monlirant:
contrarium aflignari poflit iquirere hic uoiuit de caula qua circulares motus fint
plures. Etprimum Iiuiusgeneris fcmtinii in celeilibuscorponbus :ob fllorum a
nobis diliantiam loco Sc natura difficultatem enunciat infuffidens.n.eil quod de
illorum difponibus fiefus diiudicat nihilominus codecens:inquit:uidetur iuxta huani ingenii
uires hancipliim inquifitionem abfoluere. CTDicamus igitur quum unumquodg; entium fut
operiš caula inuentum fit:quumg? fas iuftumg? fit ut iplirm diuinum attemumt^ ens:in liro
pet fe opere: perpetuitatermpermanentiamg; ac femplternam uitam effundat: nec fempiter-
na adefle poflit uita nifi adfit lempiternum animahcuius fit motus perpetuus ac idem mobile
ut olienfum lam elircirculare fit corptis oporteat Sc circulare corpus perpetuo motum necelfa
rioremexigatfixamfuperquamfuoroteturmotu:nullum fiquidem abfgu aliquo lup quod
moueatur mobile dari poteli:atres que hanc habet dilpofitionem tena efl.fi igitur adeli hic
circularitcr motum corpus:8C terram utigs adefle oportet:cumg?corpus adfit fimpliciter quia
que uidelicet terra ipfa:conuenit quog? fimpliciter leue corpus.f. igne admittereuno fiquide
contrarioru dato 8C alteru fimiliter dari necefle efl:cuius fane ratio eit:q> duorum contrarioru
fubfečtu eft umi:SC materie ad cotraria relatio eli eaderignis tri quoquo modo uidelicet priori
tate priuationis 8C habitus.-prior eli in efle q terra e.n.grauitas leuitatis priuatio: queadmodu
caloris priuatio frigus:8C ficcitatis priuatio humor:Cu igitur adfit priuatio SC habitfi ipfum uri
g? adefle oportet:fiquidč no nifi habitus intuitu priuatio: ipla enuntiari bolet :g> fi hic terra:
ignifni extlterint omnino dandum erat inter hec aqua SC aer:aqua .n. omnibus liiis qualitati
busaduerfaturignfleodemodocontrariat terreaereo g> frigida ficcag; terra eli cal id us uero
SC humidusaer:fic SC igniscalidus eli 8C ficcus:frigida uero SC humida aq. contrarietatls igitur
caufa que inter aqua SC igne dignu fult dareaerem mediurEt conttarietatiscaufa qute inter ter
ra[8C aeremrcoueniensfuit ut terra data daretur 8Caqua.nos aute in fequentibus hanc oportu
nitatč latius oličdemus hec cu ita fuerit’ necefle erit ob citcularis coiporis motu dari cotraria:
SC cotrariis datis detur oportet generatio SC corruptio:quibus:generatione tnqua cormptione
g?:datis:necefl'e eli in his ordine rečiitudinčg? exlflere quatenus:m uniuerfali: h are ipla cotra
riantia corpora femari ualeant Sc quia no aliunde g ex neceflaria circularis motus perpetuita
te fuit horu inuetio ppemamecefle erat circulares motus plures ee uno ut equalitas8C teperies
quegeneratione 8C corruptionč his rebus ineii no infit eis exfeipfis folu.-led exparteetiam di
uerfitatis motuieg gdč in naturah fua motioe aflimilant' alicui haru natura^ qusttuor: ficut
fimflitudo operiš lune generationi aquajc 8C fimilitudo operiš maitis generatioi ignis medio
critas..n.teperiefue:que his in generatione corruptioneg? ineii ambabus his fimul emergit: ui
delicetrationefuarunaturamq fecuducotraopatiam cotrariantur.-SCratione diuerfitatiscon
tra operantie caufajc que his ipfis cotrariis aflimilant' ronegj earude cotrarietatis mutuo t  Co


XXI

4 ecens Gquicfcm fiii'tpoflqiiam perpetuahicdatafuit generatio Sc corruptio : ut difpofirio
in  his fecundum ordine determinatkp reditudine inccdat: 9 iane fieri non potuit nili per te
penem qualitatemue caufajs agetiu SC  patientium hoc itag? iermone apparuit quae nam fuit
neceflitas qua cekrtes raotus plures exifterent:SC hoc qmde merito necdlitatis materie no cau
le fiaalis id  excufari uoluit 9 haehic caulam tradiderit quia alia nune cauia ukleri no potuit.

4 T Quefitum terrium.

Icamus etiam [Catli figurafut mox antea ppofuimiis}necefle efle fpherka admit
tete eo 9 hec ipfa figura eius ilibftantienature^ adamulTnn uidetur m cuiuseno
dationem quattuor iple demonftrarionss ftatuit quarum primaduabusfukitur
ppofitionibtisaina 9circulans figuracaputelt figurarum Sc alnsomnibus nam>
raprior.iecunda primo corporiprima congmit figura circularem autem figuram
aliajst figura^ eepma his ronibus ohdit oem.fupficie una circuambitlinea.-aut plus una: fic č|
circuambit linea aut plus una SC  g circuambit linea una circulans e.-gtiero plus una copledit' e
figura multo^c late^j quu igi t' circulus fit que cotinet linea una:alie at fuperficies cotmeaf' plu
nbus linea una:8c in unoquoque genere unuprius fit multitudine prioritate natureconuenit
utcirculus fit fupficieje prindprum eifde<j5 prior prioritate nature: qucmadmodum caufe per
manentiara elargiens caufatis priores fiat effedibus oportet.una igit demonllrationum 9 cir
culusprincipium fit figura^ hec efl.CTR.ario fecunda fic conlhuitur perfečtu priuseif diminu
to.-ipliung? perfečhim nilaliud eft q id in quo nec addi nec diminui aliquid poteft: diminutu
uero in quo additio diminutioue fieri contingit: unde citcularis linea neceflario perfedaalfe
titur eo 9 nulla contigere poteft ei additio ncqj diminutiouta 9 circularis exinde remaneat:
reda at/diminutacenleat' oporcet:qa additiois diminutionifg? lufceptrixliec eil remanesjfp
reda c igitur circularis perfeda fit linea impfeda autem linea reda: priulčp fit pfedum dimi
nuto reuincimus neceflario priore efle circularem linea reda: quapropter rotunda fuperficies
redarum linearum fuperficie prior fit necefle efl: quod.n. conflituiturper aliquid quod ipfius
conilituti effentie pars efl id ipfura conflituens prius efle oportet eo quod coflituitur tališ ro
tude fuperficiei cu multorum laterum fuperficiedifpofitio e qnu<p innotefcatcirculupriorem
efle figuris redarn linčaj fi tqj circuli proportio ad fupficiales figuras rpropottio lphere ad cor
poreas appatet fphericam figuram priorem efle figuris aliiscorporeis.CEt etiam quia( ut df-
ximus)circulusunadumtaxat linea copreheditununde apparuit illius fuperficiem priore efle
aliis fupernciebus quas continent linee plures unadic Sc fpheriaim merito prius efl aliis corpo
reis figuris:eo 9 lphericum una folu fuperficies drcuambirialia uero corporea contiuentur fup
ficiebus pluribus una.CTDbrit iagjhuius approbat ueritate hi q ex fupficiebuscorpacoficiunre
foluut.n.corpaqcotmeffupficiebuspluribusuna:ifupficiespluresreioluedo piraidalefigura
in triangulares:iphericum autem nequag in plures fuperficies refoluunt eo 9 unius dumtaxac
fuperficiei eius figura ert.ex hoc itaq? conflat circnlarem figuram priorem efle natura aliis figu
ris fic eammdenfprindpium.C~Apparet infupcirculare figura ordinis principium obtinerein
numeroaiidelicet quando iraaginamur figuras eammcp ordinem in mimero fecundum ciroi
lumrfiC hoc quia inuenies magis aflimilari uni circulum SC duobus triangulum eo 9 ficutre
ftarum linearum figuris principium efl triangulus quia in hunc (ipfiim figure omnes refoluun-'
tunfic uticp multitudinis principium funt duo.preterea trianguli figura coflituitur per duo eo
9 propria eius paflio efl 9 anguli eius equales fint duobus angulis rediš: £C hec ipfa in eo in
uentadualitas efl proprietas que ex fua forma feqiu'tur unde in eius forma qualitasqneda fit

proportio unius ad numeiurmfi.n.hanc proportione aferipferimus triagulo circulus nec prior
nec porterior triangulo cenferi poffet:quod longe quidem inopinabile uidetdr.f.eandem for
ma nec priorem nec porteriorem dicere altera habito fphericam figura aliarum figuramm efle
principium palaqp fit efle primi corporis primam dari figuram erit neceflario 9 hec ipfa figura
corporis fitquod aliopc corpoiiž principiu extat:Quia igitur patefadum e corporum principiu
corpus efle c^Ieflerconuenit ut idipliim cslelle corpus fpherice fit figura neceflario: Sc quia ce
lefte corpus fpherice efl figure:erunt quippe fic corpora ipfum tangentia circularia quia inter ip
fa uacuum dari non potell apparet quO(p conueniens hinc efle errantium fidemm orbes fimi
liter circulares exiflant:quia orbem tangunt fupremu:Gc SC  elementafquia concauu tangut or
bis lunejdrcularia elTe oportet.Hec igitur una efl rationu monftrantiu celeftis corporis aliou
9 elementomm figuram rotundam exiftere. CDcmonflrario feamdadicamus fi celeftis cor
porisf ‘ ' J  .

pus celeftis igitut corporis figura rotunda fit oportet.huius lyllogifhu confequcntia id quod
mox dicemus ollendit: cum.n.cekik corpus circulare moueatur motil centrum ei ftatuere ne
xeiie elbbi ergo eius aiiam a circulari figuram efie dixerimus oporteret rečtas lineas de eius ce
troadcircuferetiamexeuntcs non elle equales: at linea rečtacu cntulariter moueatur abfi^
hoc q>(fufi intiai)in eodem llet loco necefie elt ut hec ipfa unu repleat locu SC  altegz enacuet:
quumcp fien non poilit qu:n linee exeuntes centru ad circuferentia impleant locu ut euacuent
locu preter motri totius.-luccedentes fibi ad femulcem in loco uno SC  eode:Manifeftum utiqj
erit(cuno fuerint equales minore ex eis no replerelocum maiorisrundenecefifario euenltuc
locus quo malor linea exced it minorčj uacuus remaeat.-aut ipfum locum impleat aiteriuscor
porls linea qux non celeftis corporis linea fit:quo£t utrucp ell impoflib/le.Is idem cofequetie
modus in figuris multo^ anguloig militat fiquide in cimčemodi figuris cotingit ut diuerle Ii
nee centrum exeuntes:eimdem iuccelliue applicet locum quado mouetur i  circulo: Sc  ideo ne
ceflarto anguii eminetes replerenteop: loca eadeq? euacuarent: Alie autem multorum angti
lorum figure ad inllar ut pote ientisaiel oul figure no neceflitant ute« moueantur in circulu:
fint linee diuerle uenientes per fucccfllone ad locum eundern: ita ut fequatur id quod in cot
ponbusdiuerfa^ figurap: contingit cumymaginemur oualem figura circulariter uolui fuper
lougiore linea que in ea uidelicet lup ipfius figure dvametrum n5 lequitur ut linee diuerle fuc
cefiiue ad eudem locum perueniant nifi forte cogitaueris diametru fliper quem fit ipfa circuuo
lutio efie alia ex lineis pertranleuntibus eius centrum fimiliter lentis figura circulariter mota
fecundum duplicem pofitionem excogitari potell: Secundu una quide necefie č  ut unum eua
cuet locu SC  alteru impleatqd non contingit iuxta pofitione fecundam.Quod fi hoc ita fueric
quo nam pačto Arilloteles iiium Gmpliciter lermone llatuit lupremi orbis figuranon exifien
te circulari extra mundum uacuu aut plenu dari oportere: Nos autem dicamus in prehabitis
ofteniiim ia efie fimplex naturale corpus duorum eife generum rečtapc.f.lineajc autcirculariu
& redape linearum corporis locu efie oportere uacuii aut ultimii corporis cotinentis ipfum ab
extra:circularis autem corporis lodi efie couexi corporis circuferentiam quod lpherici corpis
centmm fuper quod drcuuoluitur extat:quo fiante fi litpremi corporis non daretur fpherica fi
gura efiet rečtaig lineape eius figura necefiaria.-omne autem rečtapt linearu coipus extra ipfum
circuambiens uacuu aut corpus fit necefie eft. CDemonftratio tertia tribus ppofitionibus fuu
liabet fundamentum: prima eft q? celertis corporis motus fit motuu uelociftimus .Secunda ue
locifiimo motui uelodfiima figura accomodanda eft.tertia q> motus corpopc circulare habčtiu
figuram uelocior eftcuiufčunqp alterius figure motuamde condudit celefti corpori circularem
inefle figuram neceflario.g? aute diurnus celeftis corporis motus uelocior fit aliis motibus p fe
quidein conftat:qui ideo e i congruit quia Iruius motus numerusfpropter ipfum prius SC  pofte
tins q> ei ineft>menfurat aliorum motuu numept 6C illo^c metru e.i. hdas motus tempus jalio
rum motuu tempus metitur: ciiq; in omili te menfura minor fit oporteat q res ciiius hec ipfa
menfura eft:jquemadmodum in numero unu 8C  denariolus in numis conueniens fuit liecefla
riodiurnum celeftis corporis motrim uelociorem efie quocuq? motu alio.Circuli quocp ir.o
tus uelocior eft omnibus motibus incipientibus a punčic SC  definentibus in ipfum: quia cirai
Ii linea circutnambiens minor eft omnibus lineis figurarum equiualentium circulo :quemad>
rnodum geometrie cenlbresdemonftrant:Cum igitur pofuerimusduo circulariter mota equa
|ia8Ceaque hec ipfa continent efleequaliaquorum umun circulare fit SC  non circulare alte-
rum erit motuscirailads figure uelocior neceiTario. CDemonftratio quarta fundatur fuper fi
guras elementorum qtie in medio: SC  hoc quia ollenfum eft terrarn aquam aliagj elementa
elTe rotundaainde declarat alia quse continent hec corpora efie circularia: ex eo q> fe mutuo
tangunt 8C nullum ibi tiacuum admittitur:q> fi circularis efi terra erunt SC hanc circumambien
tisaque rotunde :quequum rotunde fuerint SCipfecircumambiens aerquoqp rotundusfit
oportet: quapropter 8C ignis :  fic 8C fuprema celefiia corpora ex eo q>  rotunda funt element
ta circularia efie necefie eft alioquin uacuum afierere cogemur. Quod autem circularis figure
fint terra SC  aqua quibnfdam propofitionibus demonftratur: prima efi q> terre fuperficies eft
uti locus naturalis aque in quoipfaquiefcitSC non mouetur illinc nifi uiolenter: Si enim
eiufceinodi locus non efiet ubi quie(cit aquaper naturam :expersquidemefletaqualodfui
qetis per naturam:qd utiqj falfum eft: SC impofiibile fecunda op  aqua apta nata efi petere lo-
cum profundum propinquum centro:q> G fteterit fupeiius fiaret SC  quidem uiolenter.tcrtia g>
huius locus naturalis efi locus quo nullus locorum propinqutor eft centro tene. Quo habito
ponamus tene cetrum punčfu.a. SC  de puclo .a.geminas equalefq? protrahamus lineas ad na
turalem fuperficiem terre 8C  fuper barum altera fint littere.a.g. fuper aiiam litteri.a.b.iunga-

XXII

mufcp punSum.g.pun&o.b. per lineam.g.b.G igitur trne fuperficies
non elfetcircularis eflec quidem linea.g.b.rečta: Et fit hcc ipia bafis
Q trianguli.g.a.b.cuq5protrahattuis depun&o perpendicularemad li-
neam.g.b.SC fit perpendicularis iinea.a.d.erit quidč eiulčemodi luiea
breuiorquacuqj duaijc Iineai£.a.g. 3 C.a.b.qiiod conliat ex eu 9 anguli
maioris iongius quidem latus corda ell quod cum ita fuerit erit pun
čhisaJ.in ipia terre fuperficie que dl fupet iplam perpendicularem ,p
pinquior ad cen trum terre čjduo ptmda.g.b.unde iequeretur 9 c»m
fuerit aqua in  altero punctorum.g.b. non ilaret ibi llatu naturali: SC
G  9 migraretur ad jnm&umcuiusdillanria ab.a.fit arquahs addillan-
rii.d.de.a.quod G itafiterit Sc  locus nattiralis fit terre liiperficies con-
ueniens qmdera eritut huiulčemcdi fuperficies fit rotunda Sc  9 linee
exeuntes decentro ad ipfam fintequales fic.a. que figura erit cfrcula-
ris:Sic 8C  aliorum corporum feie ambientium Iuperficies erunt circula
res:ad ulep corpus fupremuieo 9 quado conuexum naturale ell alicui
corpori eltcpcirculare erit eifdern iprumconcauumcirculare natura¬
len neceflario. Ex his itagr fermonibus conliat miurdum Jecundum
fe totura fphejice efle figure SC  9 celeiliscoiporis rotunditas fpherid
tafq;(iit Arilloteles inquit)eam fubtili artificio condita ell: ut artium opifices nirilara ei fimi
lem nec ei adubrate cdllruere ualeant. Rurfus nec in naturalibus ut pote elementis ali ifq? ex
hiscorapofitis tanti millerii rotunditas SC  uniformitas meniti potell: idcirco nec alieuius rei
grofities lenitas SC  circulationts petfedio huic afTimilari ualet:‘K 9 ex fimplicibus corpori-
bus propinquis illi adheret perfedior ei citcularitas fneil:quodq! ab illo Iongius dillat minus
rotunditalis perfečtioisparriceps efficit':Qaapropter rainoris rotuditatis tetra ee cocernimus.

■C Quefituin quartiim.

Oflq circulare corpus altero dtiorumcontrariopt motuu mouericontingat uide
licetde oriente inoccidens deg; occidente in orieus: SC  ollenliim ram fit nullam
his motibus contrarietatem competere qux caufa efle poflit diuerfitatis partium
huius motus:8C 9 0119? caclellium corpomm peculiaris fit parsuna SC no alia mo
do huiuscaufam inquirere uolnitttidelicetcurdiurnus motusde oriente pergat
m occidens SC non  ficut alii orbes :de occidente in oriens:fi.n.nullum ex naturalibusque ge
tierationem SC cormptionem fubeunt In cafum SC  finecaufa efle iortitur longe quidem digni
us uerum boe efle oportet in rebus ceternis:quapropter caufam dari cenfemus:qua celeilia cor
pora potius ab una raoiteantur parte čj ab alteta:cum.n.caulam habeat horum motus: ratio-
nabile ntiq? ell 9 Sc  ipfa peculiaritas ad hanc partem SC  modo ad alteram caufam fibi expo-
fcatdiiileutabile quidem eflet huius non efle caufam fi, ipfi met motus cauia exiileretu6 cau
fatssurterna fiquidem aut caufa funt:aut caufam habentia: 3 C quod ex his caulam habet quic
quid illi meftSCacciditcauiatum eil neceiTarium ipfeautemfeprimum dehuiusgeneris in-
qiHfitione excufat proprer modicamprimarum propofitionucertitudine quam in his rebus
{tam longe a nobis diflantibus in fubilantiaSC loco)affequi ualemus: Fortaflis inquiens cogi
tabit a(iqu!S 9 icjuifitio de omnibus caufis:diminutefpeculationis uiri prdiunptio ell:qui.n.
id ičmtanJigenusaggrediturautfatHiisqiiidem ellautuaide pertinaxcontemplationis cul
tonitnpoflibile namqs dl ut homotantam harum quatam propinquasc nobis caularum no
tionem attingatdicendum tarač licet non eam dehiscaufiscognitionem aflequamur quatn
de aliarum rerum principiis nacifdmur: nihilominus reuocari ab ha^ caufamtn indaginedi-
gnum exi(limandum non ell:Siquidem SC he ipfe caufe quoquomodo ueridicarum caularum
genus intrare uidentur quaq inter caufas dignitatis fiimmu no obrineant.Relinquendum aut
dl ex caufi' i i quod folum rhetoricam fufficientiam uigere folet:caufas uero de genere ueridi
catura caularum accinčtis uiribus confiderare SC profequi iullum ell.Quamobre tčtadfi dl ali
qua ex ueridicis fenfui fubiacetibus caufis huius difpofitionis caufam reddere uidebcet que ce
ieflia corpora fuo motu prius in unam uergant partem quam in alteram.CDicamus igitur ea
quein huius caufe traditionem dičtnri llimusiduabus propofitionibus lliu ilamcrut fundame
tum.Prima eil 9natura in omnibus agit ex poflibilibus adionem nobiliorem.Secuda propo
fitio efl9 pars dextra unde exordinm fummit motus nobilior ell parte finiilra:SC ante nobi-
Imseil tetro nobiliufqj ell furfum deorfum.Qtiibus llantibus nilep in unmerfo naturalnim or
dine fit quod magis meretur ut ei nobiliorem locorum tribuat naturaq corpore celdlia: quu
9 motus principium in quocuep dextrum finillrumqp reperitur nobilius lit a dcxtta q a par-

■

te imillra.-Carli autemmt prchabita monllrant: dextru habitant 8f finiflrum: confequens erit
ut celeftis corporis motus principium mre merico a dextro lit latere & no a fimllroiin partč<jj
aute & no retro.Quapropter nulla aha aflignanda erit cauia qua propnu dmrni motus exut
diurn bat in parte orientis q bec uidelicet cauia que in animantibus dextra pars appropriatut
dextris 8c  pars finillra finillris.-SC boepropter petere id quod nobilius. Indicat autem natura I
celelbs corporis motu iemari femper nobilius.hoc eius momi lempiternitatem coceilit & co
tinuitatem que nullum lulčipit finem:quemadmodum.n.de duobus motibus uidelicet finito
8C  lempiterno elargita ell illi nobiliorem: lic utigtde duobus latenbus qu/bus motus iumit
exoidium partem elegit prellantiorem.his.n.duobus fnnul unus motus nobilitate excellit al
temm ex hoc itaqp iermone ollenditiir quare celi iirpremi moueantur de ouente in occidens
uon autem de occidente in oriens.

<T Quefitum quintum.

. Oftg cadellis corporis motum circularem llatuerit Jčrutari: accipit an in preteritfl
! uel in pcllerum uelocitate 8C  tarditate is rnutari ualeat iple autem in a:temo mo
1  m hoc flenno poile demonilratiombus quattuor oliendit. Onma demontira
| do duabus fulcitur propolitionibus:quarum prima ell motum diuerhbcari per le
j uelocitate SC  tarditate tnplici diipobtione contingere poteii: uidelicet cum mo
eus fortislit in principio SC  quamdiu proficilčuur magis magiiqp remittitur: quemadmodum
Uiolenti motus diipofitio elt.-aut fortis lit in medio ut in ammaiium progteiiione fieri lblet:
aut fortis erit in ultnno qualis eli diipofitio motuu naturalium ut tetre deorium SC  ignis lur
lurn.lTSecunda ptopoiltio elbq? celelliscorporisuelocitati nulladetermmata ijtitasalligna
rt pot eo nullum eli liti motusfcii fempiternus Ut)principium medmm nec hnis. His dua
bus ptopolitioibusperlpedis dicamus.Si primu celelte corpus moueret motuquodam diuer
fo elfet neceilario in eius motu fortitudo SC  remiilio determinata: tune aut fortitudo erit in
motus principio.-aut medio.-aut fine : 4 ipfa autem nec pricipium babet nec mediuui nec finem
nulla igit ei iefle poterit fortitudo atqp remiilio:quapropter nec diuerlitas led unus SC  equa
lis.Nuiia llquidem eluldem motus diuerfitatis cauia č niii fortitudo atgp remiilio. ti Demo
tirado lecunda fimiiiter duabus propolitiombus conficitur prima quarum eli: cuiuitp motus
diuerfitas prouenit aut ex parte mototis aut mobilis: aut ambop: limul: & hoc quiu cum in
omni rnobili quod mouetur a motore appareat diueiiitatem liu motus elfe autex eo cp ldip
fummouet motor non per potentiam unamied perpotennas diiierlas in plus SC  minus :
aut quia mobile aliquo tranlmutationum genere mutator aut propter utnl<p:quum ofieium
(it omne mobile habere motorem.-conuenit omne motum diueriitate luicipere aut motoris
aut mobilis cauia aut amborum ratione fimul fierf.n. non poteii eundem m uelocitate tardi
tatig? uariari motum llante motoris ad mobile proportione eadem SC  hoc padlo huius ppo
fitionisueritatem audiri licet.Secunda propofitio conllat ex eo quod antea tulimus uidelicet
primum motore SC  mobile primufcorpus.f. celelle eiufcp motorč) nulla alterationč lubir pof
Je alioquin non dlet primus motus cotinuus SC  eternus : Quemadmodu odtauus phifici audi
tus demonilrat duabus his propofitionibus habitis dicamus ii caeldlis corporis motus uariari
poffer.-hoc utigj condngeret ex mutatione motoris:aut mobiies.-aut utroriiqp:quo^ quu nul
lum fieri poilit nullatenus celellis coiporis motus uariari poterit. Et hec firnuor ell omnibus
demollrationibus quattuor addučlis hic.ITDemollratio tertia hac legecontlituitur: Si primo
rum celeiliu corpo^ motus uariari condngeret fieret quidem hoc altero duojjc modomm aut
g> omnes uariaretur SC  erit ide illorum motus modo uelocior modo tardior.-aut q> uarientur
illonim partes erutgs illojt partes quado<j uelociores quadoqp tardiores: led nec hotum par
tes nec omnia alteritatem pati queunt:celdlium igitur motus diuerfificari nequeunt: q> aute
in uelocitate tarditateue celi partes non uarientde hoc perhibet teiltmoniti fenlus: celi intuč
do afpečtus.fi.n.in his diuerntatem dixeris uariaretur uticp llellaijc dillantie: qne logeuo(iux
ta mundi reternitatetvOtčpoie inuente fuere uidelicet fixe iielle.-at illarujabinuice dillitie nričf
ab inlpecloribus inuente funt uariare locum: fed iemp eodč modo le habetes p a:terni mun
di fecula uariuq? dferc curfmn.gi aute čelu fecundu fe totum uarietate non fubeat: conllat ex
eogdi hoc admiferimus fnfeiperent uticp illorum motus fortitudinis ip cremetu: quo cuca
SC  remiflione.-fed nulla eis remifTio contingere poteii ergo nec fortitudo:quod autem horum
moribus nulla infit remiilio: ttibus propofitionibus conllabit prima q? remiilio debilitas que
dam ell.lecunda debilitas extra naturam diipofitio eli accidenVp tertia q> accider.tia extra na
turam quemadmodum fenečlus SC  confumptio celeiil coi pori inefle nequeunt. Quod autem
remiilio debilitas quedam fit ex leiplo patelčit: Sic quog? debilitatem diJpofitionem eile pre

XXIII

* ? * i • . ,: ■ _ . '  . . r  . ,

ter naturam fefe conftat. Atcorpoti celefti nulla p reter naturam acddentia cotfngere pofle p
polltiones hedue bemonftrant.Prima J , eft 5 acridentiu qux naturalibus rebus ipiunt caula e
ipacorapofitioreo q>  res quibus continguntaccidentia confiriuntur quidem ex cotrariisj: que
ditierfis in locis exfltunt:unde hoi£ contrariopc exillentia in his rebus compofitis eft extra io
ca fuapropna:quemadtnodum in animantibus^C id genuscompofitorumex elementis: pars
fiqmdem ignis in eonon eft in locoiuo proprionecpars terrerK hecprimariacauia eft .* qua
omne compofitu iubeatcorruptioneatg? interitura eo q>unuquodcp propriufibi iocu repete
re matur. Ex hec propofitio per fe quidem euidentiam habet SC  in fequentibus c larius enite
icet quando daclarabitur orania compofita generabilia SC  corruptibilia ex conttariis coponi
que iiuu ipla elementa quattuor. CSecunda propofitio eftcp celefte corpus funplex dl & no
copofitu ex contrariis:SC $ nulla ptimn eius inuenta eft preterlocu fibi propriu :.qme quidem
propofitio ex eo quod i n prima huius libri d i&ione.-apparet manifefta.-fi igitur priore anale.,
ticum uolueris fadle concernes hasgeminas propofitiones in fecunda figura condudere ae
cidentia practer naturalia non infunt cslefti corporbnec ipfum fequuntur. Quibus propofitio
nibus perljpečtis rurfum dicamus: fi celefticorporinon contingunt acddentia que liint extra
diljjofitionem nature non poterit utiqp d contingeredebilitas:quaprqpter nec remiffio; idcir
co nec fortitudoiCui autem nec fortitudo ineft: ne<p remiflio proriiis fecundum fe totuitj ua
riari non potell non igitur uariantur celi fecundu fe totuimSč quod nec/ecundum fe toru: nec
fecundum partes alteritatisparticeps e eius fane motus uniformis fit oportet. CDemoliratio
quarta que hocpa&o contexitur: fi primi celi motus dmerfitatcm patit' hoc altero trium mo
dorum contingere poiTet:aut.n.ueloataretur tepore infinito:& infinito tepore tardaretur aut
augtnentaretur uelocitas durataxattepore infinito aut tardaretur tantum tepore infinito aut
interdum fieret udocior SC  quandoqp tardior fecudum fucceflione: queadmodu immobilibus
ftellishoc fieri iudicamustfed nullus illopc modotjcprimocelo contingerepoteft nuliam igit'
eius motus diuerfitate cenfere contingit. Quod autem impoflibile fit dari i celi motu augme
tum in infinitum:8C in infinitum diminntione duplici medio conftatiprimu qufa ipfa dinamu
tio debilitas efttdebilitas autem difpofitio eft preternaturam:8C quod preter naturam fit non
poteft eius permanentia adequari tempori permanentie rei nature ne du !  ut maneat tempo
re infinito: morbi fiquidem tepus longe breuius eft tempore fanitatis fecfido itidem apparet
ex hoc in prima huius libri dičtione oftenditur faliura efle in aliquo contrarias (dati poten
tias in infinitum:quia confequens eflet fimul inueniri contraria.Secundi autem modi impofl i
bilitasmidelicet q>  cxli motus fit in altera hamm difpofitionum tantum.f.aut intenfior femp
aut iemper remifltor in infinitumrapparet quide ex eo q> omne moues naturale determinata
quadam obtinet proportionem ad mobile: Vnde no quodlibet moues mouet quodlibet mo
bilemec in quoquu<p teporedato:quapropter uelocitas maxima £C  maxima eius motus tardi
tas tempore determinatut.i.]q> defignatur tepus quo nullu minus efle poteft in quo eiufcemo
di fieripolTet motus:SC tempus quo nullum dari poflit maius illius motusaiius fimilinido e
■qui pullat muficale otgrura uoritatum 'Abgebdi habet minimu tčporis quo poiTit modulari
rantilena dt&a loeshSč raaximu quo modulari ualeatcantilena alusi. CPreterea fi motus re
mitti poflet in infinitum poifibikjquidemeflet mobile quiefcere fecundum quod’mobile:
Quod quum ita fuerit fi uelocitas SC  tarditas que fit in minimo tempore 'quo caslum mouet'
eflet determinata impoffibile eflet dari uel očitate infinitam: quu uelocitas in infinitu dari ne
qileat nec tarditas in his utfcB dari poterit in infinitum: Vno fiquide horum dato necefle eft
dari SC  alterum.Our igitur deftmčli funt modi duo no relinquitur nifi tertiusuidelicet ue
locitas tarditalcp llbi inuicem fuccedant: Si aute hoc in primo fuerit celorpceptum fane tam
longeuo tepore id fuiflet fenfu:8č no p tot fecula latitaflet: quum omnes preteritegeneratio
nis fapientes femper promptiflime celi difpofiriones aduertere.Confueuit preterea quia cotra
riorurn mos eft ut magis appareant fenfu q res non contrarie: eo 9 unuquod<p duo^ contra
riomm fe rautuo oftendunt atqp infifuiant.Rurfus G hoc fuerit tranfmutationem antecederet
tranfmutatio quod totum eft impoffibile. Ex his itaq; conuincftur nuliam celi diuerfitate co
tingere fed idipfum unum efle uniformecp perpetuum.

ITSumma tertiab

Ecfummaftellarum difpofiriones cbfiderat quefitis fex.CPrimum notificat qua
lis ex fubftantie corporibus taram fubftantia eft. CSeamdum parres eonnn mo
tus enuciat.CTertium earum figuras monftrat.C Quartum caufatn oftendit qua
quedam ikllacc tardioris funt motus SC  queda udocioris.fTQuintu m6ftratqua
re alique lkllapc mouetur pluribus motibus alie uero paucioribns.6'Sextum infi

nuat cur fupremi orbis plures Cnt ftelle & in inferiori flclla dumtaxat utia.

C~Quefitumprimum.

*•—-Ixit:conueniens cit lkllarum naturam ellede naturacorporis cul 'infxxe ftelle fut

\  quia eius partes exitlunt: Et hec enunciatio eil qua priores omnes affirmant qui
enim orbis naturam igne ceniint: ikllamm uti^? naturas igneas ftatuit: Si igitur
hoc conientaneum uidetur Sc  ollenfum iam dl orbis natura dk quintam eamgj
necgraue dk nec leue conuenit earum quogj talern dk natura admittere: jMec
hefitandum dl in hoc ex eo q> llellas calefacere prependnnus: unde cogitare quis poikt lilaiu
naturam eik igneam: errat.n.is perconuerfione coniequetis omnis quippe ignis cakfacit no
autern omne calefaciens dl ignis:qua plura namcp runtcakfacientia per obuiarione Sc  motu:
oueadraodu foli SC  ileliis Arilloteles alčripfit:quia p iuu motu caiefaciunt aere.Si.n. ferru lapi
des lignatjs motus ipkcalefacere folet.-digtui quide dl ut per ipiirm calefiat uicinius fibi aer:
Et figuii atfert fup hoc.f.g> aer per motum fufcipiat calorem fagitta cui cu plubu infixu fuerit i
proiedione ex aeriscalorepliibum ipium eliqudčiq: hoc pado Arilloteles ipium met aerem
ex obuiatione SC  motu percuftionecp fuajji partium calelcere uoluit: SC  hoc per motum cor^
porum celeiliu:Et huius inluper uentatrs inditium dl id quod de ileliis cadentibus aliiiigp im
prdfionibus igneiscocernitur SC  quo maioris magnitudinis llella fuerit SC  aeri propiquiur eo
magis eiuičemodi adionem operatut quapropter calefadio magis prouenit a lok SC  luna.f.
ob lili corporis magnitudinč 8C  propinauitate aerhunde 6 C  fol iple quatum mrgis tenith. ca
pitis noilri appropmquat intenfiorem fic calorem effundit:]Stec abfonu dl hoc aeri. Cotinge
re per ilellas licet Irec aerem ipium no tangant Moudis.n.(inquit Ariiloteles)mouet quidem
ft> k SC  p mediurSC no necefle e eo motu moueri mediti quo mouetur resultimo motu: cuius
ngnu ell pifcis quidam gelidam faciens manu pilčatoris reti mediante proiedo:Sic SC  magnes
attrahit krnim aere mediantemon tamen Ipm ad fe trahit aerem. Vilum igit' dl Ariiloteli
calefieri aerem p motum folis:no tamen hoc foris motu calelcere orbes qui fub lole: SC  qu,ičj
admittamus fieri non polk quin aliqua pafllonupatiatur mediu non tn lpecie paflionis uiti
me rei mote:alioquin nuq primi motoris motio mobile ulrimu attmgere poikt. Et hcc eo^
dem argumento conffat non oportere ilel las fubire calorem:queadmodum aer:quem ipe llel
le caiefaciunt igndjtconilinumt.-Sicut calefcit fagitta per calorem aeriscalefarientem iplam.
Si calor deni« competeret Ileliis hoc quidem: excogitari poikt: aut propter motu aut quia
illont natura fit ignis:Sed demoilratioe no abigua patefačiu dl has nec igne nec de ignis nam
ra exiftere:no igituralitide illarum prouenit calefadio nifi ratione obuiationis:& motus. lux
autern qus his ineflecernitur no mdicat g? illamm natura fit ignis:fiquidem demonllratione
habitum ell non omne igne lucere.-ne du q> omne lucens fit ignis: quippe in ignis diffinitioe
nec ignisgenete lux ipfa aftumitur:Que quidem liint gemine pattes accidentium elkntial/u
neeeftariorum.queadmodum demoftrationu tračlatus explanat dl:fi igitur lux no ell de necel’
fariis accidentibus ignis conuenit ut fit de accidentibus ppriis in igne ideo in de anima libro
didum dl duplex dk lucens corpus.f.celelle Sc  ignč.Dico autern SC  ipfe: fenliis diiudicati lu-
me calefacere per ref!exionem: 8 C quo ipfa reflexio fortior fuerit eo SC  fortior calefadio erit:
quod in comburentibus fpeculis plane intueri licet.-cuiuscaulam geometrica facultas exponit:
In eo uero de anima libro demontiranim ell lumen non effe corpus: Vnde reuindtur cakft-
člionem prouenire ex aliquo non corpore:rationabilius itag; dl calefadione prodire ex ali
quo no igne.Et h ic fecund us ell mod us cognofcend i  quo pado llel le ingerant h is qus inferius
calorem: At tamen in his quellio ell noni parua quam in methaurorum iam libro abfolui «
mus.Ex hoc itaqj fermone monllratum dl que llellarum fit fubftatia:& illape natura efie natu
ram corpis qnt;:Expofitafq;elf modus quo calefadio puenit ab eis: SC  g> non contingat ex
hoc 5  calefaciut SC  lucent ut fiat ignis qučadmodii arbitrati iut priores .

<T Quefitum Secundum.

■ -j Icamusqiium appareat iam llellasfimul tranlTerriaim czlo: hoc uticpaltemm
quattuor modoit; aufugere non polle.uidelicet aut cslum SC  ličile fimul quielčat
Sc  terra ipfa moueat' utnonulli exillimat:aut fimul moueat' autunu moueat alte
ro qdcente:qd biformiter fieri contingit.uidelicet q> llelle geičant SC  celi motiti
tur aut q> moueanf’ llelle SC  Celi qefcat hec at fimul gefcere tenamq? moueri fal
fum elfe ex k quidem conilat. Et in fequentibus maioris euidentiecaufade hoc Arilloteles
Ičmtinmm facit inconuenientia enumerans que ex hac ipfa pofitione fequuntur: uidelicet
an moueri poflit terra mom ciratlari:quemadmodum arbitrati funt aliqui prione hec autern
ambo moueri in fimul.f.lldlas 5 C  celum ex his que mox explanabimus impollibile apparebit

XXIII!

dTeuriale fiquidem efl fphere'ut omnft (n ca cadentes dtmli tam maiores g minores fiia com
pleantcircuiationem finuil in temporeunorunde maiores drcuh Iphere uelocicris dimnice
motus q circiili mmores.Ratio autem qua hoc proprium fuit circuli iphere: ell g? omnes cinca
idem uoluuturcentrurmpololij; eoidem.Qyu<qs hoc de magnorum circulorum Iphere motu
copfletiG poiuenmus Gngulas itellaru moiieri p fe motu fuicirculi cflent pculdubio motus
ftella^: in uelocitate SC  tarditate iuxtauelocitatera tarditatemg? circuloru quibuscircuuoluun
tunfič hoc quia quum ponaraus flellam que indrculo maiori:8č ftella circuli minoris 1'uam p
ficere rirculationetn m tempore uno erit neceflariouelocioris motus ftella ciraili maioris qua
ftelle que in citculo minori:quod cum ita fuerit alteig duoijc affirmare necefle eritmidelicet g>
diuerfitatis lteliarum in uelocitate caufa Gt diuerGtascirculorum luper quos circuuulmintata
G minoriscirculi flellam pofuerimusin circulo maiori ut pote imaginari ftellasque in circu
io antartico in circulo equinodio:Sč eqmnodu Ltelias in circulo antartico contingeret ut ftel
ia uelocior Gat tatdiorrSC tardior cfficiatur uelocior: aut cp diuerGtatis camm I dmerGtate ue
locitateg; caufa Gt ipia llellamrn natura.Siigiturhuiuscauiam dixerimusdiruetCtatem cfrcu
lorum.non meffet ftellrset fe motus proptius quod Geti non poteh in mobiltbus: quoru mo
tus mcedit ordine natumautadmittamuscirculos mouereilellas ftellisipGsquiefcčtibus. Ht
G pofueriraus huiuscaufam diuetGtatem nature flellap; mirabile eflet quo nam pado conti.-
gerit lieUisdiuerGs in motu ob diuerGtatem naturami« utqueg? conueniat motni circuli in
quo circufertur uidelicet ut Gt motus cuiufg; fteUajK euentu equa!is motui circuli cum quo ip
fa circuuoluimr ita ut plura diuerforum motuu mobilia luam pficiantcirculationem in tepo
te equali:Quod uticp no eflet alienu G accidens SO  fortuitum aliqmd celcflibus corporibus co
tingere po»Tt:fed accidens SC  fortuimm his corporibus nequaq congmere uidetur Gquidem
conrtantilTimo hec ipfa ordine uoluunmr:QBod fiaccidentis inuentionem eximiis Iris ccrpo
ribus,admiferimus contingeret uticp in paucioribus uidelicet in fltlla una aut duabus: quead
modom in rebus generatiouem fubeuntibus SC  corruptione aliquid patiunt' euenm : At hoc
omnibus ikllis contingere i£m reijt ordine longe egredi uidetur. Simili argumento oflendit?
fieri no poffeut ftelle moueanturorbe quidčente: idem.n.contingeret(ex hoc <j fuam perfi
dunt circulationem in tepore uno) quod contigitipoGto circuli una cu ilellis moueant. Et
manifeftum efl huiuičetnodifalfum non contingere in diuerGtate motus partium uniiis iphe
re:ex eogj partes exifluntfphere unius: fed ex eo g> queque partium mouetur per fe: Vnde
idem emergit impoflibile quod SC  prius. quu igitur Geti nequeat ut flelle SC  circuli moueant
fnflmul nec moueanmr ftelle quiefc«ntibus circulis i nil aliud relinquitur niG ut Gnt circuli
raoti.-SC ličile quiefcentes:circuhfqs affixe: SC  ili o$t  motu mote. qno pado mouet' pars motu
torius.Et fdeo non dicimusičindi celos tepore quo flelle mouentur: quemadmodu pončtes
orbetn quiefcere SC  ltelias circuuoluicoguntur admittere: Que.n. Gfliira patiuntur funt corpo
ta fubeuntia generationera SC  corruptionem Gcut efl aer Sc  aqua.CTApparet infup ltelias mo
ueri non pofle ex fe per boe <$  geometrie cenfores haje fpheridee figura demoflrant: Quod
ex noflro in feqntibus fermone quoqj elucelčetmo ep  illape natura efl de naturacorporis quin
ti: Quumcppofitum fuerit hap? figuram efle fphevicam G motrim haberent ex fe eflet uticp
altero duomm modorutn.f.aut motu circulart aut motu uolutationisfCorpus Gquidem dreti
lare excogitari nopotelt efle motum niG p alterum ex his motibus duobusfSed neuter hope
motuiim"lteliis ineft:quiefcant igitur SC  no moueantur flelle oportet. Quod autem hoc(que
fenfu diiudicamusjluo motamo moueantur circulariter feniiis ipfe inGnuat: Quod.n.circulo
mouemr in uno eodemg? loco perltatiftelle aute de loco in locu traniferunt': Quod Gcirau-
Iariter mouerentur Gmul cum tranflationis rnom que fenfus diiudicat uticp no lateret hoc in
omnibus fenfumrSC licet latitaret in una no eflet hoc latens in fingulis. Si.n. dufcemodimo
tus uidelicet circularis ineflet flelle uni necefle eflet hunc inefle omnibus: poftg illarum natu
ta fpecie Gt eade.Quod autem foli fui occafus ortufg; tepore circulatione inefle appareat :ap
paretia quide elt non ueritas cnius caufam mathematice difcipline explanant'. Et Ggnu 5 id
apparentia Gt no ueritas efl quia hoc no contingif in tepore quo fol multu eleuatur fuper ori
tonte licet tik eade Gt dtftantia: aut propinquior Arifloteles uero huius caufa efle enuciat ui
fus defedum acomprehenGone ipGusraflerens fole in hoc loco magis diftare a uifu qtiam du
pgit in  mediocjdi:exiftimat.n.fole diuerGmode uideri pofle ex eo cji tetram refpedu fui om
bis fenGbilem magnitudine obtinere putat:Sed de hocinter fe Mathematici altercari uiden
tur.Placuit.n.Arifloteli gmxfusquando in coprehenGone ftelle deficit apparet uifibilis ftcU
la ptoinde ac G circulationem ageret:queadmodu naufea pacientibus contingere folet ppter
llomachi agitationem ad uomčdu apparet patieptiacG ipfe SComjiia qux cernit circfigirofet

rentur. hec eadefapud ipfnm)caufa cftcjua uidemus immobiles ftellas quafi ttemetes:g> tanil
infixis nequaq plpicituuEt hocquide fiiit ppter immobiliu llellaru diftitia SC  mobiliu propi
quitacč ad oculos noftros. Quod autem he iple no moueatur motu uolutationis oiiendit ui
iui ipfa faciei Gmilitudo qua in luna 1 'emp intueniur fecudum diipofitionem eandem(ut Ma
thematio tra&anOhuius.n.ueftigu in luna diipofiuo ucic Sc  no apparenter exiftit: huius igi
tut dilpofitioues uentatc potita ii lune motus eilet uolutmus eiTet diuerla huius ueftigii appa
ritio.Qnuqp is motus non mfit lune ncc utiqp aliis ftellis inelTe potciit. Si ergo neutro iftope
motuurn Uelle moueantiirquielčetcs enjnt necellario. ITDicamus inJup fi eiuičcmodi ftelle
tranlFetrentut ex fe fecundum le totum dignum fuifle.ut natura eis codonailet organa quibus
fuum de loco in locu pficerent motu:ex quo animata funt corpora: S:'quide faliunr e SC  e.\tra
omnč nature ordine natura animantibus talia dedifie organa: Sc  in his( longe melioribusčj
animantiajcorporibus hxc ipia neg!exilfet. Quum ergo ftellis nullum datum fit organu quo
fuum perficiant motum he ipiequielčentes elie oportet. CHinc quoqjapparet ftellarum rao
tui.no alčribendas elTe uoces quemadmodum nonulli priorum opinantur:;aflerčtes fuaui me
lodieexhisprodireaocesqueir.admoduexuocibusquepermotumcorporum quxnobiicfi
funt proucnire folet:eo 9  ti hoc m his corporibus contingere uidemus longe:inquiunt:_ma-
gis hoc admittendum in corpore 1'olis SC  lune: que magnitudine plurimnm excellunt ( ‘ 8 £ uelo
cioris funt motus q corpora qux nobiiai: SC  caufa qua nos eiuičcmodi uoces non concipimus
efle dicunt fenfus audints his a amabubs afluefa&us eas pcipere non uidetur.at huic relpon
det Ariiloteles 9  uoci afluelčere no efl caula eius pcrceptioncm prohibens:al:cquin fabri: SC
id gcnusopificum non audirent malici uoces eo abadolelčentia hasaudire cofucuere: g> fi

hanc illorum pofitionem admiflerimus necefle eflet ut ex metibus qui uocum lonitucomitan
tur qu:d mirabile in rebus contingcrct.quemadmodum tonitma facere cermmus:quoru ftrepi
tu franguntur lapides SC  terra prolčinditur adeo ut germe erupat quod tonittui planta dici fo
let:Si igitur in his paruis corporibus hoc contingere uidemus rationabiliusutftp č idem tam
ualhs illis coiporibus feipfis leipfa alčnbere mouerentur.SC ideo dixit Ariftoteles g? fi horum
corporum elTent uoces oporteret illarum impetus in entibus que nobiičum funt effečtu orten
dere S C  longe magis auribus nollris uoces ipias offerti.iccirco no eft alicui ut contendat aflferat
cp  horum non audiri uoces ppter longa eop> diftantia a nobisnit themiftius uoluit: 8 C ex hoc
Ariftotelem tedarguit:fi.n.tanto a nobis diftarent interuallo:ut motus quem generat uox pri
us elTe uefineret q regione noftram attingat longe quidem d-gnius effet nullam prorfus fenfi
bilem alterationem illinc ad nos deuenire pofie ablonu fiquidem eflet nostcalorem: qui ex il
lorum motu produritunattingere SC  non eiuldem motus uoces. Caufa a ure m cim  ncn pariat
uocem e q> annexa limtcorpori orbis:K eiufdem pars exiftunt.Sic econuerfim fequitur eas ee
orbi affixequia non habent uoce:quti fieri no poliit tam nafte mr.gnitudinis: 6 C uelocis mo
tus (SC  non tante diibnde que auditu phibere.polTirjcorpora uoces emittant que no audiant':
te  hec exa<3aco»uerfio eftuidelicet admiflo hop: non efle uocem affixe fint necefle crit:& po
Cto g> affixe fint orbi:conuenit nullam his afcribere tiocč: ex quop: altero demoftratut mcue
ri tlellas per motu orbis: & q? n habent uocem.fallitur.n.themiftius hec no mutuam conuo>
fionem fortiri exilhtnans: eo q>  inuenit g>  affixio una eft ex caufis prohibentibus nočem K
uidit non feqni ex pritiartone uocis inuentionem affixionis: quia uocis priuatio alfude quam
ex affixionecontingere poteft exillimauit eandem difpofitione congrtiere in ficllis. Sed no re
£te is  cogitat:quia propria caufa qua uox priuatur ipfa illarum affixio efi.

C" Quefitum tertium.

Vod autem ftellarum figura circularis Gt ficnt figura earli: SC  g? hec ipfa figura co
gruat illarum quieti:quemadmodum Sc  motui cxli:ex hoc quod ftatim explica^
bo oftenditur.quippe fi circulare corpus no congruit motui reclo.f. qui a medioi
Sc  ad medium:Sed rečlap: dimenfionu coipus utiq; q? non mouetur motu t eSo
redarum dimenfionum efle no poterit. SC  hocfequiturfecunduconuerfionecon
tradi«Sorii:qnod aute no eft rečlap: dimenfionu id circulare fit oportet:'quod igitur no moue
tur motu rečlo rotundum erit neceflario.quutn ergo celefte corpus non moueatur hoc motu:
ipfum utiq? rotunde figure efle necefle eftffiue quiefcens fit ut flelle: fiuecirculariter motum
ut otbes.g) fi datur aliquod circulare coipus quod impoffibile efl ut moueatur in ciirulu idip
fum q_uielčere oportet:quapropter iure merito finxit naturam ftellarum figuras rotundas :cu
non fint apte nate moueri in rečlum: Sed quiefcere tantum. infuper fi de illap: more fiiiflet
moueri in rečhim condona(Tetutiq? eis natura motus o rgana qučadmodu animatibus . la«
udicat circularis figure ftellas exiikre id quod plenilunii temporc cerjutur in corpore lune,

4

a

■■

XXV

Si.n.hec eet figure rotude no apperet erns eitcularitas I forma luari qufiqp ličile oes r eiufde fiat
nature:qd um iltaru cogruit id laue cogruit St  rdiqs:io non fuit ille iermo exeplu:neq5 ambi
guus.CMoiirat quot£ iolare corpus ipherica obtiere forma id 9 eius ecclipfis liiaris cocernit'

CT Quefitum quartum.

Xinde ipfecaufam querit qua erratica fidera in fui motaš uelocitate uariant' afle
rens huius eife caufam:quia feruntur motu diuerfoa motu corporis primi :quod
jmouetur motu diumo unde illorum udocitas uariatur iuxta iilorum propmqu»
tatem diiiantu«^ a corporc primo. Quo.n.proprius adelt corpon primo.eo uu>
tus ipfa prouemens a corporc primo mouente iplum fidus in oppofitum fui pro
pni motusnn eo ert fortionSC quo longiusab ipio recedit eo erit ipfa infidere.-ilhnc puemčs:
ttirtus debilior licet nullu re uera illvc adut prohibens fed defiderium dumtaxat atg? uolutas.
Et quantutu fortius fueriteius defiderium lequendi uelbgia motoris.-tantum erit ipfius mobi
lis motaš tard ior.Et Knius caufe aeritatem approbat Arilioteles per id quod circa hoc aiiro^
nomie cenfores referat« omnes.n. confentiunt faturnu inter erratica fidera elfe fupremu arqj
tard iorem:SC infimu fidas neioriori fq? motus aflerunt lunam : 8 C  fidera intermed ia' inter uelo
citate tarditateg? obtineremed iu: CTSed hfcdubitabit in Andotele quidam inquiens fi eiufce
modi canfa rata effet.uticp conuejuret hanc difpofitione fideribus ineile iecudu ordinem: fed
no fic fe habet difpofirio.Si.n.admiflerimus fole fubeffe mercurio St  ueneri.-ut priias altrono
mte cultoribus uifura ert qd na opinadu erit de lkllis teiiduis: Nos at dicemus hac gdč, ambi
guitatč cotigere fi dixerimus mottices airtates i uno quoqt ho^ fid-e^c pprias uideiicet q mo
uet ipfa i cotrariu motus totius: adeqri in uirmte:ipfas quoq? dirtatias adeqri poiiierimus. At
quu hojt pprias uirtutes uarias: Sic St  dirtatias[uariari cefuerimus n oportebit hac illoru difpo
tie eunde ppinquitatis diiiantiegj ordine feruare.fed conuenitutuniuerfalimo in his hec ap
pareat difpo. 6TQarobte dicamus una caufapt qbus in uelocitate tarditateg? fidera uaricntur
fimul cu hac caufareile diaetfitatera mouetiu uirtutu St diueifitatediftantfaru idcirco ho^t ue
locitaris tarditarilca caufe ex tribas dffpofitionibus conrtant:ex d iuerfitate.f.propriamm uir
tutu mouenriti: St  diuerfitate debilitatis; potentie moueris primi refpedu eorn: St  d mevfita-
te d irtantie fuper qua raoaerar.Et nerifimile ert Arirtotelem idco hanc prefertim potuiffe ,cati
fam :qaia huius diJpofitionis hec fortior caufa elhaut quia iatentioraut hec ambo fimul.

C" Quefimm qnintum.

Erit opere precium ert ut attentiori indagine duo examina pfequamur primu ert
car ertatica fidera ppinquiora orbi fupremo pluribus motibus femntur St  que Id
gius diiiant paucioribos quum tamen rationabilius uidetur huius rei contrarium
uideiicet ut 9 propius ert orbi fnpremo paucioribus moueatur motibus quia ipfe
primus orbis unico folum motu mouetur huius auteueritate ipfe moiirat ex eo
9 egiptiis St  babilonicis defideru afpedibus apparuit.f.lblem longius dirtare orbi primo poit
lunam pauciorifg? efle motus. Siquide iuxta babilonioru egiptioriicp fententia lune tres tan
tu motus debentur.f. longitudinis latitudinifcp: SC  motus capitisdraconis uideiicet ubi obli
quus otbis sodiaci circulum prolčindit Ptolomeus autem his ttibus motibus addidit duos: g
et fuperiore mercurio St  uenere foiem cortrtituit.Nullus tn mathematicoij: renuitpaucomm
motuu elTe fole q reliqua fidera queadmodu eoriidem nullusrecufat inferiore aliis federibus
erte lun a: Et Ariilotcles fuper hoc fignu induxit ex eo 9 ipfe uiderit mattem ecchpfati in lux
na.CTSecimdu aiitč quefitum ert cur in primo orbe plures fint itelle St  orbis ipfe untis: reliqui
uero orbes econuerfo uideiicet unus illoru orbis una dutaxat itella eihipe igit' primu defenfo
tia p fe oratiucula promit 9 dehuiuičemodi ordinisgde examtnibus aiifus fit fetmone cote
xere ingensmo licet nobis examina hec que(ita explorantibus temeritate rtulticiagi afcribere
quinirt>o fummisdebemus laudibusextolli 9 de Iris difpofitionibus fermoneaggredimur:
ni figde i his fermo h egreditf demoftrationu gna.letarigj dčtg hec ipa pfcifcere mcret': mo
dica n i^ haru re^cognitio:nimiru magnifacieda e ob grade nobilitate ac ?  difficultateq eiu
fcemoi rebus ieit ad q i accedit 9 ex pfudopt feratinio exercet' gde itelledus.-inačlu dducit' :SC
fumu in pfečtois gradu ptingere pt ac forte credibile St  noB fuiffet nullu dari additu fublimiu
hogz corpo^ difpofitioes penetradi.fi opinati fuifleus hec iafata ee corpa.Mo uero qa hec aia
ta ee cotedimus eo 9 p fe ipm mouet’ nra hic folicitudo nequaq ronis poffibilitatifg; limites
egredif.flTDe prio itaq? nuc fumamus exordiu dicetes 9 res nobiliffima ppria fua pfedione
portidere folet abfgt artioe ulla St  ope: Q^d uti9 peculiare prfe cae attributu ur.Quod at no
| tata nobihtatisceffimdfnecoUocat': ut pote alatathuius alia qnidem alTequunturaliqd (imi
!e perfedioni in fuittmo unteanopere taptu: quaiia funt ca que proprius artant rei nobilirtime

D i


I I

6 S



I

K

r

L

‘' i

k 1



quorum< 2 ?digni'tas proprior eft dignitati.ln fummo ,Alia uero eadem hanc dignitatem pluti
bus opeupus ptingunt.Alia uero hanc ipiam dignitatem nec paiicioribus nec pluribus mere.*
ri ualentriea aliquid Imic dignitat: adumbrans paucis quibuldam operibus nacilčutur: Quod
propter alteram duarum dilpofitionutn contingit uidelicet ob celfitudinem gloriamg; aqui
rentis aut propter aquirende celfitudinis paruitatem diilantiamg? adignitatejlumma. Et aha
funt quehuius dignitatis fimile attingere ualent uidelicet que propter eius paruitatem pau
ris operibusattingitur: Quod quidem genus entium nullum prorius uirtuoliim in ie conti^
net opusait potealiqui funt hominum polfidentes lanitatem abfcp labore SC  opere: nonnul
li eadem modico labore pertingunt. Quidam uero difficihbus qmdem inttfiorigj labore hac
ipiam afl‘equuntur:Alu nec modico nec plurimo labore lanitatem: led paucis operibus ahod
faritati fimile aflequuntur.Quod totum in animatis uerum eife conllat.Nos inluper dicimuS
nonnulla iummuru applicare celfitudinis opere uno: Alia uero nequeunt hocdignitatisfura
mu ptingere fed plures dignitatcs huic fimiles pluribus operibus poflidere ualentnta g digni
tatum multittudo uicegerat eius q ddignitatis qualitate eis dedi. Et hec ell hominis diipofi
tio cu rebus nobilioribus ipfo SC  nobilioribus in fummo. homo quippe ex eo q> dignitatis cul
men attingere nequitcondonata ell ei multarum dignitatum polfellio que dignitatis in lum
mo fimilitudinem obtinčt alii autem rerum nec bas quidem omnes dignitates fumme digni
tati fimilesded paucas operi buspaucis aflequuntur: Qualis ell aliorum animantium plantatu
g; difpofitio cnm homine.Nonnulla infuper funt que nec imam fumme dignitatiinec prope
nec a longe fimilem pfečtionem poflidere ualet:qualis inanimati mixti dilpofitio ell. Collat
lgit una eadem dignitatem paucis nacifri operibusfacilius effenrunorilg? laboris:q ea aflequ!
peropera plura.frCuq?copertufitanimantibusquatenusanimatia has dilpofitionescepete
reidicendum plimo corpori unieum inelfe motum eo q> dignitatem digmtati fumme pping:
aut ipam dignitate fumma unico tantu ope uendicare fibi poteil. Et ex celellibus corporibuS
huic propius allat pluaes exercet motus:aut quia primi corporis dignitatis nifi pluribus operi
bas capax eife non poteil: quemadmodum pluribus opibus aliquis hominum lanitatem alfe
quitur:aut quia:ex quo dignitate primi corporis ptingere non ualet: condonatur pluribus di
gnitatibus per opera plura ut defedum qualitatis perfečlionis fupleat multitudo. Et hoc pa
do fe habet homo cum entibus qtie nobiliora funt eo SC  pfečliora in elTe.corpora autem cele
llia longius diilantia a corpore primo pauciores obtinent mottis:admittendo.f.folem lunag;
paucionbus ferri motibus:6C magis dillare a primo orbi čj alia fidera: propter alterum duoip:
aut quia nequeiit eam dignitatum aiTequi multitudinem que polfidere ualenteorpora media
inter hec 8C  corpus fupremu: qualis animantium cu homine difpofitio dl aut quia nequeunt
polfidere nifi dignitates inferiores dignitatibus quas polfidere corpora itermedia:idcirco pau
ris operibus eas poflidere nequeuntqualis plante cum animalibus conditio.Quippe fieri non
poteil ut nobilius minufcp nobile eadem poflldeant dignitate p opa numero equalia. Quod
autem inferius ell Corporibus celellibus pauca exercent opera ad modicam ipam dignitatem
poflidedam q illoru natura capere ualet.fiquide dignitate fimile dignitate qua polfidenteot
pora celeflia hec applicari nequeut at ex qttuor elementis terra ipfa tante ell inepti ut nec fi*-
mile aliopc elemetoip dignitatem nacifi ualeat ide polita fuit immobilis.-omnifcp ačtiois ope
ris expers.hoc igitur fumrnu ell eius quod de ha^ re^ caufis:iuxta humanam ualentia:8C fecu
du propofitiones.quas ab his que nobilču funt accipimusilčiri potuitmidetur aut: fi hiic fermo
ne nuliatn pati dubitationem uoluerimusriudicadu elfe dignitatis deftčtum ex operationum
mulritudie:8C ex ha^ paucitate dignitatis fumrnu aut diminutione dignitatis que in fummo
quo llante poflibile nobis erit iudicare quodq? minus nobile: no ordinis ratione:dicedo nobi
lius eflecelu lldla^:deinde fole poli uero quod paucioris ell motus SC  fecundfi hunc tramite
erit luna propinqua indignitate ioli aut dicamus lunam non polfe candem alfequi dignitate
quam;poflidetpluriu motiuim orbis per opera multaudeo ei dati funt motus pauciores.

€~ Quefitum fextum.

Ecudu at qfitu qd iuxta tertie fume diuifione fexti qfiti obtinet locu e: cur plures
pmi orbis llelle fint.quas unicus orbiscircuuoluit:& f aliis orbibus llella dutaxat
una:q rircuferut orbes plures. Ad hoc ipe duo refpodedo ,ptulit primum quia fu
premus orbis pricipiu e uite Sc caufa:ta uiuetibus q n uiučtibus eendi munus im
partičs magis čj reliqui orbes io dignu fuit eius uirtute maioris eč uigoris g nirtu
tes alioi^ 'orbiu:fortior at uirtus plura mouet corpa SC  minor uirtus coipora mouet pauciora.
Quocirca fupremus orbis unico motu llellas mouetplures: alii uero orbes pluribus orbibus
fleTlam mouent unam. Dati aut funt his motus plures cjuatepus recompenfet natura.id quod

XXVI

ds  proptet rtellarum multftudinis abfentiam defuit: proindeac G medium tepus ue ipfa repe
natura expofcat:Siquidem que ex orbibus pluribuscondonauit itellis illi unicudutaxat motu
dillribuir.SC cui unicam dumtaxat llellam concelfit plures motus impedit:quatenus uniiqdqj
corpopc tantu poilideat pfeolionis quatu lite nature mres patiuntur:iit laus coditori uniueili.
CSecundu at refpbliim ellquia orbesqui mferiores liint orbi luppremo finguli qmdč motu
tenent pprium:fup propnum fibi cetrumrjpprmgi fibi polu: Quuqi hi nihilominus fequatur
orbe fupremu in motu ’diumo:qui fup idč centrueundegj poiu uoluitur ideo hoje omniu le
čudu hunc motu motor fuit orbis luppremus conllat aute ex prelrabitis ipm fupremu orbem
Iicet maior {ituirmtealiiscorporibusomnibus:quia tamen corpus finite fit magnitudinis: fi-
nitiqj:udodtate SC  tarditaterfitoporteteum igitur fic fmiti uigoris fit: fi in altis orbibus plu-
resfuillent llellecontingeret ei in hac parte de fatigatio Sc labor uidelicet tarditas extra nam
tamrnon ex parte motionis in infinitu nec quia ipfi mobili infint principia contraria motori:
qučadmodum inell mobilius que nobilču: at iolum ex hoc cmufq» motoris p naturam dl
determinate magnitudinis mobile per natura:quod gde mobilefiporuerimus maioriscorpo
ris moliš tjcorpus ei accomodatu natura necelTe dlet eius motu limites exire nature:quapro-
pter ei ex ipfa iteratione contingeret defatigatio 8C labor hoc ita<£ tramite Arillotehs audie
dus dl fermo quo fupremo corpori fi plures moueret orbes.-plures ue lkl las r q mouet nune de
farigatione laboremgj contingere alVeruit fic nuq audiendus eflraliter uero minfrne: fiquide
patefačhi iam dl nulla celellibus corpibus principia indle contraria nec ea in labore defatiga
tionemg; prolabidum motrim exercent in infinitum.CSic itaqj de itellarum fubllantia decp
eamm motu:SC partibus iui motus: de earum figuns SC  cur alie aliis fint uelociores: Sc  queda
plutibus motibus quedam paucioribus:6C cur maior orbis plures circumuoluat llellas alii uero
orbes circuferant tlellam dumtaxat unam.

CTSumma quarta. 1

N hac fumma ipfequattuor ičrutamt ouefita.primum an terra moueatur autqe
ičat. CSecundum hac quiefcente quts fit locus fui ubi in mundo. ITTertium de
caufa iui qu(etis, ITQuartum de eius figura SC  tota hec fumma in capita feptem
abibluimr.CrPrimum antiquorum de loco terre opinionem enuntiat. CSecun-
j um  eorumdem de caufa fui quietis & 4 motus fententiam comemorat. <rTertiu
eorum quo<^ de terre figura fermonem refert. C Quartum ipfomm de caufa fui quietis dida
comemorat Sc  quis illorum cenfuerit iplam quiefcere. C*Quintum dellruit terram iubire mo
mm.(TSextum eiufdem locum caufatng? quietis exponit.lTSeptimu dus figura infinuat.

€~Caput primum.

I Icendum igitur q» fapientum uetullas uarias de trne loco fententias p tulit. Qu i
' cun<qi.n.ceiellia corpora eenfuit finita terram collocautt [inmedio pitagorica aut
fcola SC  alii prilčorum alferunt ignem reponi I medio terramgi mouen circa me
dium dicentes aliam obuiam huic in qua nos degimus dari terra:quodq? SC  huius
terre cuius incole liimus SC  ipfius alterius terre circulatione diem innouari Sc  no
dem hanc igitur iplecorripit fedam dicendo hos talibus adhereri fermombus quia non nitu
tur caulas rerum alfignandas conformes llatuere rebus quas iudicat fenfus:qui fane modus de
cet quemhbet natutalium remm caulamm exploratorem.At ipfijcontrario tramite incedunt
enitentesfoph^ilico quodam fermone fledere trahereue eaquefenfus diiudicat adcaufas
quas ipfi eflfingunrfuam figdem no approb.it lentetiam a fenfu ne<p ratione: led fenfum ro
n čep  ad propriam fuam opinionem ctedulitatemcp detorquere conantur. Argumentum ue-
to]quo hanc fuam llatuunt fententi im ell q>  ignis nobilior e terra etiam nobiliorem vem no
biliori in lococollocari fas elbnobilior autem loconim mundi ell medium q>  uniuerficentru
afieritur qma eius dillantia a circunferentia mundi ell una: in hoc igitur loco collocandus in-
quiunt ell ignis.-SC in caufam aiTignant qua dignum ell rem nobiliorem locari in medio: qui
medii locus ibilocata conferuat: ac primum conferuanda quidem efl res nobilior :nil au¬
tem mundi machine nobilius ell igne: ignis itaqi: inquiunt: locum obtinet medium. Ad
hoc autem Arilloteles dixit latitare in hoc fermone biforme dari medium :quorum umun
medium ell magnitudinis: uidelicet cuius ab utrifque extremitatibus dillantia ell una .
Secundum medium ell uirmtis: a medio magnitudinis longe dmerforum: Siqufdcm quod
Uirtutis: efl medium omnibus predicamentis inell: At magnitudinis medium folum quan
titatis Cathegotie accommodatur: Et quemadmodum medium quod animantibus inell
alinej ell a medio magnitudinis fic quoque tenendum efl in difpiofitione mundi uide¬
licet medium ineo uirmtis aliud dTca medio eius in magnitudijie . Quuumque palam

D ii

fuerit haud fetus in mitndo čj aliis m entibus diuerfum c(Te medium uirtutis a magnitudine;
quumni cofe nians fit no magnitudinis mediu led uirtutis utiq; nobiliov res conuenienter lo
cat" in medio fecunduuirtute.Idcirco examinadu ^ell quis nam locorum fitmedlimi uirturjs:
eo 3 tale mediu principium conferuanfcp extat locati: magnitudinis uero medio magis con
gmit ultimu q principium:quia cotetum ek SC  nocontinens:8i Jemp nobilius č conteto ipm
quod continet hec autem fuperioris loci:que locu cernunus efle ignis: dilpoficio ek cu loco iu
feriori qui apparet locus efle tetreiuidelicet quia luperior locus medium ek uirtutis: Si mediu
magnitudinis ek locus inferior.Quod ideo fic le habuit quia iuperius continet inferius: conti
nens aut ufces gerit forme SC cotčtu gradu tenet materie hec itag; antiquoie de loco tene fen
tentie funt uidelicet ponetium eam in medio Si eorum qui earn collocant extra medium.

CTCaput fecundum.

-, Irca terre aute motu Si quiete biformem lioc in loco prifcorum opinionem cora

j perimus:quarum una fuitdicetis ipfam quielčere: fecunda uero opinatis ea moue
; ri que rurfiis in duas diuiditur quarum una hanc mouericontendit circa medium
j exikimans terre medium non efle medium tiuindi in magnitudine: cuius iitup
' opinioniscenfores pitagorica fuit herefisiArbitrates terram nicueri circa mediu:
Sc  cu hoc aliam liuic obuia terra exfkere qu.i peculiari famofog; fibi nomine appellaie conliie
uere:qnoijc nonulli funt dicetes’ plures dari pofle terras circulo motas.circa mediu quemadnio
dum cimifert tena ipfa qua inhabitamus nos: fed latent:inqunt pp huitis terre ncflre mterfti
tiumrEt eiulčemodi tene in pluribus lune edipfis caufa efle pofliint eo 3 interpollent lumen
quod a lole effunditur SC argumentantur ex hoc 3 fi aflerimur caufa m ecliplis lune efle me^
diationtm terre uidelicet in centro rnundi nonuticp prohibet hec 1'olis lumen a luna quia fit
in centro:led qnia de centro corporis terre etuinens moliš egreditur mediumg; excedit: 3» fi
ita fuerit longe quidem ratiocinabilius eritprohibere lumen 1'olis a luna per terras que fccun
dum fe totuni centrum mundi egrediuntur. tTSecunda autem lečla affirmat terram locari in
centro eam tamen fuperflabilem eiusdiametrucircumferri ceniuit. CArikoteles autem trii-
plici demonflratione terram moueri refellit. C 1  Qirarum plima ek fi terra moueretur circa me
dfum competerit quidem ei eiulčemodi mptusmolenter noh fecundum naturaimft enim ect
ei naturalis:ipfe terre partes eundem fubirent motum ideni.n. fpecie ek inotus totius Si par-
tis:quod fi ita eflet lenfu iudicaremus eius partes moueri circa medium:q) tamen hactenus fen
ftis nullatenus iudicare potuit. Quum igitur hunc monini oporteat ei copetere uioleter necef
fe erit ipfum efle non eternum:qui fi fuerit non eternus eflet Si ipfa terra iecundiui: 3 pars ek
ex partibus mundi non eterna:At iatn oflenfum ek mundurn in fingulis iiiis partibus eč eret
num.CTSecunda demonkratio hec ek uidemus.n.contrariis motibns SC  diuerfis in longitudi
ne latitudinegs moueri kellas: Si igitur pofuerimus eiulčemodi inotus uideri inefle llellis ex
parte motus terre fequeretur contrariis motibus moueri terram. Si autem aliquos horum mo
tuurn afcriplerimus kellis: aliofq? terreruidelicetunum duomm motuum logi tud misattribua
mus terre aliumg; kellis:fequeremr ei noninefle motum latitudinis:fi uero tene pofuerimus
tnotum latitudinis:confequens eket omnibus inefle kellis eundem motum latitudinis: Si in
uenieturlatitudinis motus etiam kellis fixis apparet narngp omnibus erraticisfideribustres
Inefle motus duos quidem longinidinis uidelicet occidentis Si orientis Si motum latitudinis
nec fieri potek urnim horum trrani imponere terre Si duos kellis eo 3 latitudinis motus ino
uatur kellis a duobusmotibuslongitudinisuidelicet motu diurno Si motu kelle in orbe liio
obliquo. C~Tertia demonkratio ek 3 uidemus folem kellalip alččdere delčedereg; fuper el
dem loca tenerabfip ulla diuerfitate Si tranflatione: Siergo fuperdiametrum terram moueri
dixeris oportet motum latitudinis uariari a terra.f.loca ortus.i.diuerfa effent locaortus Si oc
cafus quemadmodum in longitudine SC  brenkate diuerfi fecantur dies: Si ipfe occafus in ori-
sonte:iuxta dierum diuetfitatem in breuitate Si longitudine. At lfcet terram quielcere per fe
quidem patelčat euidentie tamen caufa eiulčemodi demoftrationes Arikoteles aftene uoluir.

CCaputtertium.

Erre aute figuram alii prifcop’ fpherica.alii latacenfent.ipfi uero eius figura no eč
Ipherica ex eo mokrant 3 tempore folis ortus:atq; occafus:terra fphericum folis
corpus fup re&atn Iineam uidetur profcindere: quod fi hec ipa ipherica obtincret
figuram oporteret exfuamrifidne formam emergere lunaretn qucmadmodum
infolariedipfi ex incifione mutua lunaris corporis[ Si folis fieri prependimus.
Ignorant autč hi uiri 3 du magmi fphericum corpus profciditur a fpherico corpoi e parno ap-
pet ipa icifio pinde ac fi fieret liip luna rečbkga mioris arcusickculi g i fphera maiori.curuitas

XXVII

non apparet.Etcum magnu corpus profcindit fpheriicu corpus pamum p  arcu minote apparct
eiukemodt minot arcus qui modke dl curuitatis ac fi effet linča reda;. £t hec eit folisdilpofi
tiocura Krra apud mfum,Siquidem fiol palmi unius apparet čjtitatis pprer eius dillantia a no
b is SC  terralonge apparct iole maior quaq mathematici lblcm plurimmn terre magnitudine
<xcedete montlratkd que fenfus diiudicat apparentiaeil non ueritas.hec igitur de motu io-<
cogj figuracp ten« antkjuorum lententie habentur.

4 T Caput quartum»

=~» Icentcsautem terram quieicete:ut pluribusantkjuomm uiium elbtimbant qui^
j dem SC  multimodc uariant m alfignaudo caulam qua hec ipia quielčat.Inueruut
j enim partes terre:quotiens ad aerem deuant : &  exinde in lira uirtute relinquun
oir moxpetere deorfum:&quotiens inferior eius pars comraoueatur partes iu--
'  periores moueri ad locura inferius: uidemntep maiorem eiusportionem artare
ssinorem eamgp mouere ad centrum: SC  quo maior ipia portio fuerit eouelocius deičendit
deorfum:quequidem difpofitio non contingitterreieomdum fetotum: quum tamencoiv
decens eifet toto contingere id quod contingit parti. Laudibus igitur ipfe prefert atiquoruin
folertiam qaa huius rei cauiam «xaminauerint.&: huius caule inquifitionem uere philofopha
n elfe alTemit 'icet quicqnid de hoc dixerint a re&itudme longe recedat. Ouattuor igitur de
caufa totius terre quietis cum hoc q> eius partes femper moueri uideaomi adcenmmi ipe opi
nionesenuraerat. Quarumprima Imius caufam dicit <}> tena fecundum fe to ta m infmite dl
raagnitudmis iccirco nullum hanc habere locura in quera raoueatur iile anteni femio refelli.-
tut cx lioc q> millura corpus adu dati mfinitum antea apparait: SC  hanc fane opinionem plu
eimum contemnit qnam ddlruere raoltebatur empedocles. CTSecunda opinio č  dicentis cau
fara terre quietis effe quia tota iirppofita eil aque Sc  luper ipiattuj;fertuntrabis inilar que non
fupertemir in aerem fupernatat taraen in aqua.(TTripliciautem argumento ipfe iiacdeilruit
fententiara.Primura fi caufa fiatas terre iuntaquc: que nam aquamm llatus cauia ailignari po
terit partes iiqiudem aque quoqp raouentuddeorJuraieamdum argumennun dl 9 aer leuiOE
apparet aquis SC  leuiores funt aque terra:quo nam igitur pado cotii igere polfet leuius /corpus
fiibdle grauioruSč leuius fubllenurc .id quod grautus tertium argumentum fi apta nata eifet
fuper ilare aqtsis elfent tsticp tališ aptitudinis SC  eius partesicuius taraen oppofitura ipe feniiis
d uud icat:partes.n.terre aque fimdum petere:8C eo iielocius quo maior terre portio fuerit con
cernimns.€"Tertiaopinio elldicentisfigure latitudinemcaufam eifequa tena qiuelateo q>
huius figure mos fit difficiliusj fcindere aerem idcirco aeri hec fuperferturAd quod accedere
putant:q>ei nullus in aere uacuus datut locus iu que traniferri ualeat quafi undiquat| coartata
fit ab aere:eo q> nullus in quem tranffeni ualeat d locus admittitur nec extat corpus quod te
pleat locum quem euacuaret fi fecundum fe totum moueretur terra quemadmodum canali fi
ilule qua aquamm dučtus fieri folet contingere uidemus.Quum enim eius daudatur onficium
non defcendunt aque illic contente deoriiim:qula nullum adell ibi Corpusquod aquamm lo
cum adimpleat pluribus infuperque percepit fenfus hac eojp  approbant lentetiamutt pote:q>
aer raagni quidem poderis corpora fuiletat:8C eo facilius quo latioris figure fuerit: quia hec ip
fa.ut dixiraus:aere uix diuidere poteil hanc aute exilltraatione ipe redarguit ex eo 9 fi caufa
llatus terre dfet aeris coartatio:8C quia locus ei delit in que moueatur digniusutig; effet ua^
lil eius corporis mole q figure latitudine lili llatuscaufamexillere:quo.n.maior tene moles
fuerit maiore locu expofcetet:magifb; ab aere coarteretur: SC  nil refert fiue fpherice fit figure
fiue noude.n.in hoc eritconfequeus:Nec intentione ulla ad ppofitum habet illorum femio
dicens huius caufam elle figure latitudine admittendo eis liane lataobtinere figura: fiautem
non admiiTerimus eius latitudinem longe quidem minus mm aliquam illojc fermo obtine^
bit.C Quarta autem opinio ell opinantis tetre quietis caufam elfe motu circularem continge
tem uniuerfomidelicet aeri SC  aque:per motum corporis primi:8C quicunqpcenfent terram in
medio SC  innouamm elfe mudumnanimes propter motum circulave hic in medio putat loca
ti queadmodu aetiscontingit turbini qui forti fua Circulatione pellit omnia in ipo grauia ad
medium SC  homm nonnulli caufam eius qnietis inmedioeandemeffedicutcum caufaqua
hec ipfa pellitunuidelicet motus turbinis SC  circulationis: cuius argumentum eife flatiumt id
quod apparet de circulatione aquarum inuafe quum impofimm fiierit fiullrum aliqnod
eris:quia eiufcemodi frullrum nonpetet uafis fundumfed llabit in medio: Sc  talem em>
pedoclis fiiilfe fermonem noufmus . CQuumque homm opiniones exačfe: commemo-
tauerit communem induxitfennonemquoomnia de caufa quietis totius terre cum motu
qui ineflpartibus difta deilmere propoliiit: m cuius deilnidionera nonnullasquas sc  primu

D iii

fuppofuit.ppofitiones cnuntiat. prima omnis corporis naturalis morus eil naturalist fi.n.eius
non eflet motus naturalisnec uti g; motu haberet uiolentum.naturalis.n. motus intuitu mo-- .
tum dicimus uioletu: Quod fi nec naturalem haberet motu: neg? uiolentu nullus omnino ei
motus inefle poterit unde daretur naturale corpus prorius immobile.C" Secunda ppofido ell
omne naturale corpus il motum habet naturalem in re&umihabebit naturale gete SC  cuiulg
naturalis motus finis ell ipa naturalis quies:queadmodu uideta finis e motus uiolenti.Quod
quum rta fueritipofuerimuig totam terram quieičere in medio:aut ratione fue figureiaut cau
facirculationis curbiniigiut naturalium philofophoptcetusexiilimat:autquia ahud quidem
fpfam compellitieflet qmdem neceilario eius i medio quies uideta. Quiimg; cogitauerimus
cauiam inferentem uim terre llandi in medio eiTe ablatamiut fi ablatusfiient turbinis motus
SC  circulatio ipia feu queuiscaufarum quas tulimus iequeretur neceilario terra moueri iecudu
naturam a medioiin quo quielat uidelicet in partem ohufa pedibus SC capitibus nollris: con
ueniret.n.eius motus iecundum naturam ad utracp partem eiTe iecudu habitudine una Sc no
ellet eius motus in partem obuia capiti noilro dignior g rurfus partč que eil in occurlii pedu
noilrum.fi igitur eius monis ad uttag partem habitudo fituna quia anrbe he partes funt ee
demioportet ut id quod non ,phibet terram ipam a iuo motu ad una duarum partiu no f>hi
beat ea a motu in partem aliam duopt fiquidem fimiliu caufas fimiles fint oportet. Si ergo cir
culatio ipia aut tene figura no ,phibent terram a motu m partem qite ell l  occurfu pedibus no
llrismec utig ipfam prohibebunta motu in id quod obuiat capitibus noilrisrdignum quippe
eil quum duas has partes cenfuerimus eaidem ut quicgd phibet.ab una earum plnbeat& ab
altera dc  no phibens ab una fit SC  no phibens ab altera.CJ Aifignata igitur relponfione omni
buscomuninucprefertim in empedoclem fe conuertitrcum.n. huiiisientetia generauerit mu
dum fciTcitandu e^ab illo.-ubi na tune geuerit terra 6 C  que f fuerit tuc cauia iui qmetis:Quum ate
huius mudi forma iam nec cirailatio nec aeris motus extiterat hocautem difputationis genus
eil ad lermonem dicentišino iuxta ueritate rei. Exinde uero tres ex ipia rei natura cotradi-

dliones ilruxit.quapt prima eil nil phibet imaginari aeris circulationem SC  turbine qui in pre
terito fiierat cauiam fuifie motus terre ad mediu.-eiulg? in eo quietis Sc  ipium tuc fecundu alia
extitifle difpofitionč g modo:fiquide aer propinquus terre no apparet nuc monernmouet at
aer:qui ethete regioni ailat.fumus igit interduo.f.g) ponemus turbinis motum circulationegp
aeris tuc extitifie queadmodutn Sc  nunciaut dicamus id elapio tepore aliter fuifle g modo.-gj
fi pofuerimus eam in preterito aliter fe habuifie g nunciadmiratione utig; dignu eit:que nam
modo caufa fit tene quietis SC  eius ad cetru motus.Si aut dixerimus hanc eade lege fe habuiife
antea quemadmodum SC  nunciuideiicet quo ad aeris motumiimpoflibile fane efiet aeris mo
tum caufam eile terre quietis in medio:& eiufdem motus ad ipfuminec in preterito nec nune.
CSecunda contradičlio ell fi noilra fententianon affirmat turbine cauiam efie in motu ignis
furfum fatemurep huius caufam eiTe naturam ignis: oportebit quidem caufam terre motus ad
medium.S: eius in ipfo quietis eile ipfius terre naturam:n5 turbinem SC  circulationem. Quip
pe quum ipia tranfiado fit genere eadem : dignum erit ut eius quog; cauia fit genere una: SC
hec quidem cauia tranfiate rei natura eil. CTTerda contradičlio eil g? per fe euidens eil graue
SC leue nonfdiffinire per circulationem ita ut graue fit id quod circulatiois caiifa pellitur: leue
uero quod circulatione non pellitur compertum.n.ex fefe eil nec in grauisnec in leuis diffini
tione circulationem proferri quemadmodum in eius diffinitione apparet motus furfum mo
tufcp deorfum SC  graue mobile eiTe deorfum . Quaproprer graue 8C leue per fe quidem inue--
niuntur ante circulationemiSC turbinem que fane caufe funt motus deorfum. CInfuper fi po
flierimus innouari motum: motum ingcirculationis.-mirabile uti g? eflet quo nam loco ante
huius motus innouationem mota fuerit tcrra:8C ignisiSi.n.in aliquo tempore nullum ipheri
cum circulariter motum daretur corpusinon eflequtig; ibi ultimum finis ueiSC fi non eflet ibi
finismon eflet furfum neg deorfum:que quum non fuerint non erit graue nee leue qnapro^
pter nec terra nec ignis quod totumTalfum eil Sc  impoiTibile.

C"Caputquintum.

Vumg hopt opinione deflručtione fcopieuerit quinta de caufis quietis terre anti
qnoru attulit fententiam qure aliis minus fufficiens eile uidetur 8C eil opinio que
priičo chamedino aičribif liile.n.eiulg? pedifle qui opinabat'caufam qua terra ge
fcit in medio eile ga polita ell de oibus omontibus pofitioe eqli io no data e illi
facultas magis ad unam moueri partem qua ad aliam quum eius diilantia ab om
ni orizontis parte fit equalis: idcirco in ipfo pertlat medio: proinde aefi ipfam undiquag
traherent ori^ontes tradu equah': SC  quafi eius motionis ad ipfos orbontes iiirtus fit equalis

XXVIII

g>fino ilaret in medio eflet propmgor ei orfeonuehementioris atračlionis ant ipfa fortioris
•ciTet procliuitatis ad ilium oreontč.CHanc igitur lententiam ipe tribus demonllrationibus
obmere nmtur:quamiti due ipam opinione refellunntertia aute ]yIlogifmu dimit quo i iiic
opinionis conflantiam reuincerearbitrantur.Pnme contradidionis hic ordo etl:Si caula tene
quietis m medlo dlet eius equidiftantiaab omnibus orizotibus: fequeietur ut etiam ignis im
tnedio pofitus ibi quieičeret:Ncc iolu ignisded quodquumqp corpomm ibi pofitum fiierit iti
dem de ipJo iudiciura eflet.quatn ob rem non dlet ipfa quies in medio peculiaris tetre: led cu
čliscorporibuscomimisadcirco non erit hec terre quies naturahsfed uiolentia nullam proiliis
obtineret qutetem per naturam: At dičtum iarn ellcuigjcorpori jiamralem dari quietem ficut
SC per naturam motom. ITSecunde contradidionis hec leries ell:quietem que naturalis mo^
tus dl finis naturalem elle oportet: SC quia ad eundem locum in quem pergut terre partes co^
uenit ut nergat terra fecundum le totum: partes autem naturaliter pergunt ad mediurn diguu
utiq? erit ut tota ipla terra naturah tramite proficifcaturad mediurn: que quum naturaliter ad
ipfum pergat mediurn in eo utiq? quieičet fecundum naturam.Quod H ibiquielčit fecundum
naturam non erit itaqs caufa fui quietis motus equalitas contrariantium ue motuum equatio
atq? temperfes.Et mitabile fane:ut Arilloteles loquitur: dl aliquem rerum exploratorem feru
tanciir terra quiefcat in medio exindecp tam alienam 8C abfemam llibiungere caulam :& non
idem examen facere de caufa qua ignis quielčat in orizonte: rationabile quippe ell ut in his fi
miliš fit difpofitlo uidelicet fi in orlzontera quiefcit ignis per propriam naturam g? 8C terra
ipfa per propriam naturam qulefcat in medio: SC terra fi quiefcit in medio propter aliquid ip
fam ad hanc pellens quietem:confentaneura dl 8C ignem quiefeere in orizonte peruim quan
dam uiolenter fibi illatam: ut illic quiefcat. Condecens demum hic erat talem quo<p caulam
ferutari in igne. At quum id caufarum genus aifignatur de elemetomm quiete aufertur ab his
funditus quiesque fecundum naturam: ac naturali ablata quiete tollitur SC motus fecundum
naturam :quo perempto perimitur SC uioletus: Quibus duobus motibus ablatis naturalis cor
poris inuentio ddlniitur:fiquidem fieri non potelt ut aliquid adfit corpuscuius fit nec motus
nec quies. condecens inliiper his erat in hoc caufam querere motus quemadmodum caulam
querunt quietis. C~Syllogifmus autem quo tetram in medio perfillere llatuunt duabusconte
xitur ptopofitionibus: quarum una dl: fi terra dl in medio eiusad omnes partes motus erit
equalis.fentnda maiorqj propofitio ell: qui ad omnes partes equaliter fuo tendit motu id in
proprio fuo loco perllet quielčatqj oportetumde condudunt terram perfillere in medio eius:
quia ad omnes partes motus ell equalis. hanc autem maiorem propofitionem llabilireconan
tutexeo 9 apparet de difpofitione rei circularis quam quum quistraxeritad omnes partes
equaliter (lat 8C in nulla parte fiedit . fic SC plurimu familiarisfitibudufgt homocui equali di
fUtia amota fint efculčta 8C potus is quide merito ad neutvu motiebitur:fed qufel<:et.Anllote
les aut hac maiorč ppofitione tedarguit dicedo:q> quicquid fiatu pfillčtiag; fecudu huc modu
obtinuerit diguu erit eius undiq?ptesdifTipari:fegregariue Sc ad oesferri partes: eorp idipfu
tn medio potim corpus no ell punčlus ita ut partibus contingat id qd cotingit in tot uidelicet
«t tonus d illatia a cotiučte SC dillatia ptiu fit unatfiue igitur partes moueri ponant' ad partem
,ppinqore SC p modu attračlionisrfiuejad parte longingorč SC ppter ipam inclinatione: fi c 6
ueničs fuerit his partibus moueri ad orizonte dignu eflet has ipfas moueri ad orizonte ppin
quiore:naturaIe.n.corpus quo propius ell loco fuo naturalireo facilius fuu exercet motu: qua^
propter oporteret dilTipari terra SC eius partes moueri ad omnes ptes:aut faltim dilatari SC in
maiore conuerti molem q fua natura pollulat: SC hoc ponedo partes feni ad partč ppinquio
re:queadmo Ju fi eius motusuevgeret ad dillatia longinquiore hanc ipam cogregari SCcoadu
nari necefle eiTet que fane ambo uidelicet congregatio SCdilatatio motus funt: quapropter
rehlecundu huc modu:exilletia in medio magis caufa e motus q caufa quietis hec igitur funt
quibus Arilloteles maiorem hanc ppolmonetn dellruxit. Ac minoris ppofitionis corruptio
preeedentiuquoq» fermonu ufrtutecolligitur: SC hocquia fi terre motus ad omnes partes ell
equalis eius igitur in medio quies uioleta erit non naturalis. Obrabile ltaq; ell locum ollende
requo ipfa quielčat per naturam:fiquidem alfa loca aliis ppria funt elementfs. ITThemillius
uero hunc fermonč feruare rtifiis dixit in tirnei libro feripto elfe 9 fimile fimili appofitum in
nullam partium declinat:ubi dum legftur id in nulla dedinare partiu intentio no ell 9 oppo
fite in ipfo potetie faciimt id llare SC equaliter fe haberead diuerfos motus quafi fdiplum ibi
llatu habeat p modum uioletieried intetio erat 9 quii res fitnilis qefcat in medio eiufcpinata
aptitu Jo fiierit illis fi(lere:tuc afferiit ultim.i getis caufim ee 9 eius undcquaq* dillatia č equa
Us  pinde Q eiufcemodi caufa qne:iuxta huiiis uiti itelledu: in hoc prilco^ iermone exprimit*

D iiii

efftt caufa quietis tetre in medio prior g ipa Krre forma: SC  hoc qufa quum pofuerimus trna
quiefcere in medio per,naturam erit propinqua hiiius caufa forma terre.f.ipa grauitas:[caula at
remota quia e/us difiantiaab omnibus omontibus eft equalis ideo tulipendirthemiflius Ari
ftotelis hic fermonem inquiens neminem latere caufam quietis terre efle q>;fic i'ua poftulet na
turarfed unus quilq; ičitc defiderat caufam liti flatus in hoc loco per naturam. Quod fi atiquo
rum tališ fuiflet in lito fermone intentio tune Ariliotelesutiq? hanc intenrionem fermonecp
quem iple attulit deflruendum minime intellexifi'et: Sc  fic Anfloteliscorradidioneunufčjlg?:
quemadmodu SC  themiftius pfacile euadere poflet.Noiiru igit etl penfitare quc na in hoc ler
monc antiquoi^ ppofitii fuerit:an id quod intellexit Arilioteles: aut qd illoru p latom Ig? fau
tor themiftius uoluit.Dicamus igitur liquido conliare pnfcorum examn in hoc fuifle de cificie
te caula terre quietis in medio propinqua:aut remota. fiqua forte remota caufa affuerit:aut de
ambabus fimul.no aute de caufa formaljmec de quouis aiio caufarum genere.Manifellum auc
eil q> qui caufam huius quietis in medio aflerit efle quia infit graui natura eft ibi quiefcer: iam
dedit elTicientem caufam propinquam queadmodum fecit Aniioteles: qui autem de naturali
quiete grauis in medio caufam enuntiat quia qd locamr in medio undequagj equaliter diliat:
no tradit caufam efficiente eius quietis in mediomec propinqua neg? remota: led caulam dat
fortnalem SC  mathemathicam: diffinitio namgjrei exilientisi medio e equaliter difiare unde
quaq? conflat autem hanc non fuilfe antiquorum intentionem:fed ipfius terre quietis i medio
caufam querebant agentem:que fanecaula efle non potefl fpfa eqnidiflantia terre ab orisote:
nifi terre ineflet potentia admotum in omnes partes equaliter.tunc.n.efletinclinationis equa
Jitascaufaagens quietis terre in medio.Et ex hac partecontradidio quam in horum fermone
diflipandum p tulit detlruendi uim obtinuit nitebatur.n.eiufcemodi uiti aflignare in tetra cati
fam contrariatem caufe motuseius partium ad medium: hi nag? uidentes terre partes moueri
ipfam uero fecundum fe totum quiefcere:conati funt differentem huius tei caufam oflendere:
cogunturg? uiolentem caufam dicere:caufa namg? mottis paitium:& ear^ quietis:8C caufa mo
rus totius eiufdemg? quietis eil una SC  eadem:quum igitur latuerit prifcos locu naturale quie
tis partium latuit eofde locu naturalem quietis totius: oportet quippe fi partis non e locus in
quo quiefcat per naturam ut nec totius Gt locus liri quietis per naturam fi partis e locus ubi
quie(čat natura dignum erit ut locus quietis fit totiusfitg? partis SC  totius locus forma diffini
tioneg? idem.Quod autem Arilioteles uoluit canfam inuentionis grauis £C  leuis ee grauis di
ftatia a motu rirculari rarlefli SC  ppinquitate caufam efle leuisaieru quide ell: fed precedentis
inqfitionis:uidelicet cur partes terre moueantur SC  ipfa fectidu fe totum quiefcat: negotiu mi
nime abloluit.fed caufam ibi refert inuentionis grauis SC  leuis:;qua ppter fccundu hanc Itetio
nč nequaq antiquorum audiendus fermo efl.hec itag? iiimma e eo^ quibus in hoc quefito an
tiquoru fententia deflruxit qbus padis nuc naturale huius rei cauiam ttadere ppofuit eamg?
quefhone cuius enodationi prioni fapientu folertia p omues dres ineubuit uidelicet. q> tetra
fecundum fe totum quiefcat:5č eius partes moueantur.cum hoc g eorum omnium fenfus fue
rit eundem efle Iocum totius SC  partis ipfe foluere niritur.-primum deftmit terram moueri:qd
nos antea tulimus:qn enuciauimus opinione dicetis tem efle mobilem: idcirco p arbitrio id
ledor huc tranfTerre quintiq? capitis loco repetere hic poterit.

C~ Caput fextum.

Odo oftendit terraexiflere [ medio elg? gefcere p natura SC  pmemorata dubita
tione foluit caufam aflignado fui getis: queadmodu ftatim diceda infinuant. De
moftratii nag? e oe mobile motu redo p natura quielčere natura quado ia fine at
tigerit motus:eo q>  nullus redu motus:ut in phifico auditu ondit .pot ee ifinitus
Qua habita ppofitioe iugeda e huic ppofitio feciida uidelicet locus totius SC  par
tes ide efl diffifnitione 5 C  numero:quo.n.pgit una terre glebula:illuc pficifcit' tota: & ubi una
eiufdč terre portio quicfcit ibi flat 6 C  ipfa fecudu fe totti.Quug? appareant terre partes ferri ad
četni terre:q totius obtinet mediu maifeflu erit fte locu ee mediti unitierfi/eo q>  totius SC  par
tis ide locus e diffinitiče SC  ntiero:fed differt fola magnitudie SC  puitate. Q^d at treptes mo
ueanr' ad četni terre qdčetrti e rruidi excoacemi Iapidu obruitioe ppedit":eiulčemoi fiquidei!n
obntetes lapides fep redas fre fupficies ftare uidetur:queadmodu Geometrie idagatores de^
moflrit.Q^d qtui ita fuerit necefle erit ut fibi iuice lapides obuiet iuxta cčtru.-caufites ibi agu
los:eqies Iičntescordas arcufcp eqles ab ipa fupficiecotinete orbis:aut circuambiete terre: qd
indicat id qd geometre oiidiit.f.pudu iquo lapides occurrunt neceflario ee mediu terre: me
diun? mtid i:fi.n.ptidus i 1 le no eet mediti terre no eet obrues Iapidu coacemus pftas fup redas
fupficies und ig? eadetes de fupficie terre nec equaliti anguloru arcus cuculoru cadetiu in tena.

XXIX

<THk autem dubitabit aUqut's dkens fi part« terre mouentur ad centrom tetreicui aec/dit ut
fit centrum totiusran illomra motusad centrum uniuerfiiit: lecundum 5 id centrom fit terre
aut econuerfo uidelicet <p illarum motus fit ad cenmim tetre fecundum g> ei accidit centrum
eiTe uniuetli.Giidicendmng»iapides mouentur quidem ad centrum terre fecundum g? cetm
fit totius cuius indkiura farami po teli exigtie:qm quucotrarius fit terreieo 5 ipleleuiseil fitn
pliciter.-terra autem firaplfcieetgratfffcappareatgjdeeiusdilpofitione gg  mouecur ad orisan
tem munduconueniens eft ut terra racmeaturad eius£entrum:quo circa apparet terre partes p
naturam proficild ad mediani terre.* fecnndura meditira fit totius: SC g> terra fecundum le
totum pofita fit in medio totius i erah d um g* centrom <11 uniuerfi leiufg? undiquagjdiftatia
eft equalis:8C hec d tffimtio eft centri uniuerfi ad quod proficiiointur in iuo motu partes qua-
propter fuit locus totius SC partis idern diffinitioueSC nuraeroLhmc quog?apparet baneqm'ef
cere pet naturam in mediorSC ex hoc g> mox fpfi iitbmngitnus.-partes »amgj terre quia moue
tur per naturam ad centrum terre fecundum g? idipliimcetmm eft totius mediumgt ddeo eius
pernaturamqutesinhocIocoeritnecelTario.Si.n.fuaquieseiretibi uioienter dletutigp dus
motusa medioKaturalis:quodfanefallumeife-conllat:emsfiquidem naturaltsruotuseft ad
medium.Quum.n.cuiqp corpori fimplici untis dumtaxat motus natura!is fitnplexcp infitnatn
ralflčp motus ignts a medio fitgj igniscontrarius terreconueniens fuit uatmalem motu terre
efleafutfmnad inedimn:qttaproptereiusquies in medio naturaliseibSc iaoms a medio uio
lentus.Si igitur pattium motus per naturam e8 ad medmrmfic illamm quies in eo per natura
oportet ut totius terre motus ad meditira fit natnralisieiufgj in eo quies naturalis: SC  fieri no
poteft at mouetur a medio nifi uioleuter quemadmodu impoflfibile eft lioc in partibusf cauli
^itur motus terre ad mediana SC dns in eoguietis per naturam eft forma eins natura!is:uideli
cet  grauitas quemadmoduracaufa motus ignis furfum 8C eius quietis in concauouero orbis nii
aliud ertqua iubllantialis eius forma que quidem eft ipfa fua ieuitas. <THinc quog? apparet
fn guo dubitarunt ueteres cnrfemper partes terre petunt inferius Sc maioreius pomo coartat
minorera:qaod earaen non accidit terte fecundum fe totum.tetram. quandofeparatur ab ea
pars a&tf queritper propriam fubrtautialem formam locum naturalem terre fecundum fe to,-
tum uidelicet ipfura medium mimdi.Nil.n.eft difcriminis inter locum totius SC  partis in hoc
gp  tam totum q parsrraedium querit mudi fecundum q? raedratmSC idto dicimus locus totius
6C partis efte eundem.Terra itagp quiefdt fecundum fe totum quia ipfa eft in mediouidelicet
g» dirtantie eius circuferentie a rircuferentia mundi eft diftantiauna 8C  pars eius partes ue fepa
parate ačlu:mouenmr:ut fint 8C ipfe m medio terre:8C iilic quiefcant:qtiia nulla eft differentia
inter locum totius 6C partismifi gp  locus totius continet ■ locum partis uidelicet partis que in
ačhupartes autem potentia non funt fn ubbnegj mobiles'nifi potentia ex his itagjteuincitur
tetram per naturam quiefcere in medio:8Cconftatque huiuscaufafit:acdubitatioqua titubat
antiqui ioluitur.lTDixit SC teftimonium perhibetterram locari in medio eamg? quiefcere de
nsonftrationesgbus mathematici hocoftenderefolent.G.ruaoneflet in medio oporteret boe
afeero trium modorum contingere.f.autfit estra axem aut in axiad alterum poilomm dedi
nansaut arnbobus his modis fimul uidelicet ut fitextra axem Sc declinansad akemm pollo
rumrSi autem hanclocatam dixerirausextra axeramon eflent tempora aftenfusftellarum de
orizonte orientali ad medium celi equalia eemporibns illarum defcenfiis de medio celi in ocd
dens.fi uero locata eflet fuper axem ad alterum poilomm declfnans non profdnderet femper
oiizonris'circulus citculnm zodiaci in onsni dimate in duo dimidia:q> fi ita efletnon equaren
tur nodes in aliis dimatibus.f.tempore duarum equatioimm fi autem hec ambo fimul efle di
xeris.uidelicet fi ipfa terra exifteret extra axem SC declinansad alterum polk>rum contingeret
ntieppredičta inconuenientiaambo fimul.

C"Capnt feptimum.

Is fic prehabitis nune fpbericefigure terramefledemonftrat:quibufdam propofi
tionihus pofitis quarum primaeft que ex partibus terre obtinet grauitatem quo
ufqp perdngat medium munduSecundacp deconditione partis maioriseft peL
leie minorem qtioufcp SC  ipfa applicet medium.Tertia q>  pars pulfa non Ipargit
fed eongregaturuetius medium quatum fieripoteft:quemadmodum itidem plu
res antiquorum affirmant.Et hoc quia quu vmaginemur eius partes a principiogenerali i om
ni parte:8C de omnibus partibus orbis delčendere ad medtumrunacpiegi eamm iuxta quatita
tem fueindinationispeteretipfum medium.Si ergo pofiierimus terram fecudum hanc difpo
fitfonem feruauerimufip ptopofitiones quas,nunc tulimus condudemus oportere neceflario
fphericam formi terra lufcipete in medio SC hoc ga fierifiop poteft quin partesgraues unde

quaqp defcendentes fint namero equales &equalesin magtiitudine.i. ut quod cadit de his a
quocuq? pundo orbis equale fit numero:quatitate:SC ordine:aut ut cadens de his cx una parte
maiot lit cadente ex parte alia.Quod fi cadens de his ex omnibus partibus uidelket de omni
pundo orbis cifetequale numero:magnitudine SC  ordine.-cruntg? bmnespartes petentesce
trum na ut alie alias peilant equaliter:mamfefium quidem erit g? luperficies partium delcen-
dentium ultimc:uidelicet ex qu,bus renouatur luperficies terreniidames erunt a centro diltan
tia equali:quod quidem pvopnum dl fphere.i.g> linče exeuntes de centro ad fiiperficiem circu
ambientem fint equales.Si autem poiiierimus harum defcenfum de aliqinbus partium ee ma
iorem aut minorem:fequeretur uti<£ex Iioc eius figuram efie (phericam 8C  in medio terre ne
cefiario:8£ hoc quia maior coartat nunorem quoulqp ipfum extrahat de centro ita ut totu effi
ciatur mediuin in  medio mundiientg? tena circularis ncceilariomnde fi cogitatet aliquis aditi
fphere terre in uno eius laterum quantu eil emldem terre dimidmmrita ut centrum terte non
fit centrum totius moueretur ipla tena quouf<gp eius centrum efficeretur centrum tonus: SC  tuc
quielčeret per naturam quia quod querit portio una.fi fiate i medio ldem querit tena fecudum
fe totum.Si igitur terre aptitudo efi ut fi Jubiret generationem fieret quidem fiecundum hanc
figutamrmanifefium efi iuremerito ei hanc figuram copetere licet non Jiibeat generatione iecu
dum fe totum. Nam ex quo conllat hanc efie figuram fue fubfiantie accomodatam nil refert
in eo quod ex hoc fequitur fine earn genitam poliierimus fiue non genitam:ideo nil obefi no
bisin dodrina hancponere genitam.licet appareat hoc falfum efie 8C impoffibile. Siquidem
nos non poiuimus hic ipfum impoflibile quatenus impollibile: led ex parte qua efi poflibile.
Quaproprer nil nobisaccidit inconueniens utendo hoc ipfo fecundum hanc uerificatiois fot
matmcrebo.n.hunc dodrine modum exercere folent fiapientes:quemadmodum nos uariis in
locis protulimus.Et differentia inter pofitionem nofira qua terra generali dicimus Sc  inter id
quod de hoc pofuere antiqui:efi g> nos ponimus g> quia generantur partes graues potetia gra
uef<y fiunt adu ideo mouentm per naturam ad medium:Iuxta autem antiquorum fententia
dum generatur erit eius nsonts ad medium ex coartatione circularis inotusimolenter cuius fal
fitas m prehabins confiat.tr PollcJ. terre rotunditate naturali ratione declarauerit eande nune
mathcmaticis rationibus fulcire fiatuit:dicens:indicat terre figuram efie rotundam umbra p
leindenscorpus lune in edipfi lunari fecundu linča circulare que quide umbra non nifi circula
riseorporis efie potefi.Et ipfe in fignu affert ofiendens liane umbre dilpofitionem non fecudu
£pparentiam;fed re ipla exificre hoc q>  linea feparans:in lunari edipfi non copleta: inter par-
sem luminofirm lune:SC eclipfatam iemper apparet couexa econtrano linče que jeparat inter
fariem eius illiiminatam a Tole SC  faciem non illuminatam qua folis radius format lunarem:
hec fiquidem linea uarium:iuxta apparentiam.-afpedum demontirat: Sc  hoc ob diuerfitatem
aerisqui hancipfam nuncredam:nuncarcualem ofiendit linea autem in edipfi lunari fefiem
per fecundum eandem dilpofitionem obtuituf offert:quod uticp confiare nobis facit hirnc in
tuitum non efie apparentiam fed rei exifientiam.quaproprer rotunda fit terra concludendum
necefiario.tTEfi 8C  aliud preterea fignum hac coplete fphericitatis tenere figuram eamq? par
ue efie magnitudinis demonfirans q> quando modieum tranlferrimut ad polum meridiei ap
parent nobis ftelle in fuperiori orbe que non uife erant prius fielle.n. appaventes in regione al
fareadindatent in argvpto 8C  chobara que tamen nec in orientali nec occidentali feptetrionis
plaga latitare uidentur Sahil quogjno apparet in hac regione nofira que efi inlula andalofic:
nifiait fertunin ipfo monte nomine febul.-apparet autem in tetra alcharchi:que efi poit littora
marisquod mediat inter nos 8čillosuocatum dechacetiam uidi ipfein terra metoch anno
quingentefimo quadragefimo očiauo comptus nofiri fiellam linam nuquam antea in hac no
fira regione confpedam 8C  hoc in monte dido hafdech : 8C  exifiimarunt hancfuifle Sachil.
CEclipfes quoq? lunares prius fe ofiendunt plagis orientis qua occidentis:quod fimiliter hu
ius fphericitatem demonftrat.fTIamgj dixerunt homines t .ntam efie terre paruitatem ut lo
cum ubi efi pofitum efi famofum fymulacrum herculis: quoo: ut ipfe opinor: idolum eft uul-
go didum vdolum enchdis:propinquum afierunt efie ad extremum terminorum indie.-adeo
ut exifiimant hec loca eandem regione exifiere fui fentetie ueritatem approbantes per hoc q>
elephantes generantur in terra indie & in ultimo accidčtis.f.in extremo aufiri in quarta meri
dionali occidentis ubi ethiopica 8C  barbarorum regio tenetur hec retulit Arifioteles 8c  mihi
relatu efi ore in illius plage defertis inueniri elephantes.Dixerunt igitur amboru locom: uide
licet indfe Sc  propinquoru locoru:naturam ee eande. qd ex altero duoru contingete oportet.
ant quia unus ideq? locus :autquia propinquat unusalteri. ITQuod et almagefii cultoresde
huius rotunditatis mefura enuatiantaudelicet ea ijigenti quačuor miliarium milia occupare

i

Mi

'.V . " * U


XXX

ritaiitureius pamitate demonftrat.id infuperoileditquia hanccetefima fexagefimaqp portio
ne folis mefurari ftatuunt ex hoc itag? Jermane oftenfa dl figura terre eiufg? locus SC quies 8C
que caufagetis denicj? fit huius didionis Hanina abfoluitur fit itmuno coditori laus& bene
didio m fempiterna iecula amen.

C Didio tertia.

]Ec didio continet fummas odo.C~Pnn.-ra ueluti totius didionis exordium ellan
ea.n.C6memorat quod in fuperioribusexpofitum eil de partibus mundi: SC qd
iliperell dicendum.CSecunda antiquornm iententias de generatioe Sc comiptio
ne tetum natutalium enunciat.tTTdtia deilruit fermone dicente parte daifmdi
uifibile per propofitioes naturales.-alias a propofitionibus mathematicis quas in
phifico auditu explicuit:CQu3rta exponit genetationem non omnibus led aliquibus natuta
litim corpomm inefle pofte.fu Quinta icrutaturiaiuias generationis incompofitis Sc iimt qui
bus dicitur elementa.CSexta montirat geuerationem in fitnplicibus eflecorporibus uidelicet
elementis SC hoc iecundu pattes fecundii tOtalitate autč minime.CSeptima infinuat elemen
torum generatione non efle ex aliquo corpore imo.-netj; ex non corpore led generatur ex aD
tertitrum.C Odaua antiquorura iermones de mutua eletnentorum generatione refellit.

CSumma prirna.

-. Ixitquia inprehabitisdequito corporecircularitermoto fermonem Fecimus ex

ponendo que fit eius natura:& natura partfu.l'.ftellarii:8Creliquas huius corporis
difpofitfonesmtpote ipfuin necgenitum efleneccorrupribile 6C id genus: iiipje
modo de fimplkibus mundi partibus quas inhoc libroconfiderare. ITPropoiiii-
musreliquaquemouenmrin redu:uidelicetigne:terra:aerč:8Cqua 8£ omniaacci

dentia torum exponere quod ideo faciendu duxi: quia omnia entia nature.-funt corpora: aut
adionesrpafliones ue:queeirdem corporibus infuntrcorpora aute bipartitauidelicet fimplici
a ut corpora quattuor:aut compofita SC corpora aninraltum:8C plante.ac plurimu namralis co
fideratio ell de corporibus fimplicibusrSC qtiia de fimplicibus cofideratio prior dl cofideratio
ne compofitoru in prehabitis aute huius libri tradatu fecimus de quinco ex fimplicibus coipo
ribus iccirco teliquu huius libriell alia fimpliciu corpomm examinare uidelicet que mouentur
ifutfum SC que mouentur deorfum SC omnia que hecconiequuntur accidentia.

CSumma fecunda.

Voniam uero peculiare his corporibus accidčsgeneratio SC comiptio dl fiquide
neceife e aut nulla pronhs dari generatione Sccorruptione: aut fi datur quide in
his.f.elemetis primuiSC in compofitis propter ellementa.iccirco primu antiquoru
de generatione SC cotmptione opiniones refert.Dicens priiči qui drča theoricam
fcientia pbilofophati funtunterfe SC nobifcfi in hac intčtione aduerfantur. fnter
le quide:eo q> alii aflerunt nullu proriiis inueniri in rebus generatione led quod fenliis indicat
lblu:inquiunt:apparentia dl non rei ueritas.SC horu cefor'fuit parmenidesSC qui eius ueiligia
fequuntur alii huius oppofitu uidelicet omnia generari: quafi his e iludio cotradicentes: affim
mant quom quida ipfa generabilia biformia elfe dicunt.f.autgenitum non corruptibile. aut
genitumcorraptibile.quidaueroeomcontendunt nileffein rebus unotemporis momento
permanens quia omnia generantur corrupunturoi.at folu fuppofitu fubiedu manet: quod uti
<jt fubiedu quidam horu afleruntefle aqid:quid.i aerem:quida terravmnonulli ignem alii ue_
ro aireruut corpora generabilia generari ex fuperficiebus non ex corpore prorf is autem renue
tes generationereatn quide venuunt ex eo q> opinantur nil inueniri preter fenfibilia: SC nil ee
fcitum preter hec iplarnegant.n.eflfe uniuerfalia:8C affirmant’cu hoc oportere ut res fcita fit p
manes non tranfmutabile ex quo indudi funt funditus alteratione auferre SC motu: contrant
tetes fenfui dicendo alteratione SC motum efle iecundu apparentiam non rei exiilentia. iccir
čo opinati funt fenfibilia non re uera exfilere nedum alterati credetes hec ipfa habere fubtlan
frias ntinčj uariabiles.ipfe igitur hos laude dignos cenfuit ex eo q> hic fubflantias in uariabiles
efle affkmantreofde uero contenit ex quo id ftatuunt in his rebus nature:quia hec entia nam
ralia ideo natnralia funt cp  principium in fe habent motus:unde confideratio in entibus non
tranfmutabilibus alterius.f. mathematice fapientie eil.fumma igitur prifcomm opinionu de
corporum generatione comiptioneqp heceil.SC ipie fermonem afferentium omnia generari
refellere policemr nune uero aggreditur deilmereiententiam dicentisgeuerationem fieriex
fuperficiebus:quod ip timeo didum efle legitur.

CSumma tertia.

Vmma hec in duo profonditurpritnimi oftendit tmpoflrbilium que fequutitur
dicente generatione fieri ex iuperfiaebus aha efle naturalia:alia mathe matica: SC
q>  mathemadca confequunturnaturalia:8C non conuertitur.f.utnaturalesccntta
didiones aptande fint rebus mathematicis.eiulcp propofitum eikcomemorare
hic quod proprium attinet rebus nature.C"Fars iecunda indicat naturales contra
didiones:que huius opinioniscenforč l'equuntur. <T Fars prima. Dixit dicentes autč corpora
coponi ex fuperfiriebus SC  in cas refolui dellruit multa que mathematice facultatis indf.gator
fupponit.Si.n.refoluerentur in iiiperficies corpora confequens effer ut Jiiperficies refoluerenč
in lineasj: Sc  linee in punda.quapropter iequeretur corpora confici ex pundis quod compluea
mathematicoru obrnit fundamenta.ut pote omne linea dhiidi in duo dimidia SC  9 magnitu
dinum alie funt ratior.ales alie in rationales:8£ id genusimpoflibiliu ia in prionbusemmiera
torum que hi cogerentur admittere.nucautč nititur in hoc confiderationč facere fecundu en
da naturaliareo q> omnia inconueničtia que hec opiniocomittit in mathematiciscontingut
etui opifici lcientie de natura ipfa autč falfa que contingunt opifici in icientia nature non con
dngunt indagatori mathematico.Dixit Sc  huius caufaeil g? corpus mathemabcu deficit a cor
pore phifico:nam mathematice fcienric profeflor confideratcoipus fecundu abflradum a
materia.-Sč accidentibus materialibus:ficut albedo SC  nigredo.-Ieuitas 8C  grauitas: hifgj fimilia
naturalis autč opifex fpeculatur decorpore quatenus annexu dl materie SC  accidetibus mate.«
de & ideo dicimus mathematicu corpus deficere a corpore naturah Sčcontineri inipfo.Si.n.
corpus naturaiecontinet madiematicucorpus SC  aliquid additu: naturaie aut non continet' a
mathematico conuenit ut quicquid accidit corpori mathemadco accidat SC  naturah non aute
contmgit mathematico quod coutingit naturah ičribicauia pundus:ex quo cogunttir genera
re corpora:fi acceptus fuerit matliematicus non emergeret id inconueniens:quod fequeref' fi
acceptus fuerit huiuičemodi pundus naturalis uidelicetcum materia cogerčtur.n. pundu diui
fibilč dicere queadmodu ex fequetibus apparebit quuq; ia enunriauedt modu contradidicnis
qua in huius opinionis cenfores llatuere ppoliiit nune idipm per agerere nititur.

C Fars Iecunda.

=fl Ec parsduo continetcapita. CFrimu impoflibilia enumerat que huius fcietie  fe
d datores comitantur. C Secunduper modueuidčde explanatquod in prima de,«

; monllratior.e accipit.f.gj omne corpus mobile in redu m graue eh aut leue: SC  ex
1  indefetranffertadopommitatč motus naturalis omnibuscorporibus.deinceps
' J  notificatquomodo hunt hi motus medianteaerc.f.naturalis Sc  uioletus:& aet
ipfe neceflarius dl ds  aut quafi neceflanus.C" Primu caput trescontradidiones explanat.

CTPrima contradidio.

Ixit dicamus impoflibile efle corpora:ut in timeo fcribitimcoponi ex fupficiebus.
€~Guius demonilrado hec dl. Si corpora compofita eflent ex iiipficiebus quiiqj
fieri no poifit ut aliqua duo inueniantur.quoi£ neutrum graue eft aut leue SC  qua
do illaiunguntur grauitatč leuitateue obtineant.at punclo nec grauitatč nec le
uitate ineifecontingit.-nil igitur ex rebus naruralibus graue aut leue cenferi pote
bt.-aut fi grauitatč eis indfe aflferu ris.-falfum erit aliquod corporii componi ex fupficiebus hu
»us autč codirionalis fylogifmi:ud confeques:p fe ueru efleconilat: SC  idipm priici affirmant
Ariiloteles tamen negociatur circa hoc:euidetie caufarin his que inferius.ied confequčtie uert
tas e mox dicendis eluceflet. Si.n.poluerimus corpora coponi ex fupficiebus. qmigp fuperficie
rum ad corpora proportio fitueluti habitudo linearu ad iupficies:£c pundoru ad lineas confe
quens erit fuperfiefes componi ex lineis SC  lineas ex pundis:quapropter Sc  corpora compofita
cruntexpundis.quiaigiturpofitumeil pundum nulla tenere grauitatč fiuefe iundusfit fi
uecupofitus manifellum erit lineas que conficiuntur ex pundis nullam fubiregrauitatč leuita
temcp:q> fi linee nec graues funt nec leues nec fe iunde nec compofite fupficies autč conflatur
ex lineis planu uti® erit nec his grauitatč uel leuitate ineč pofle:quapropter nec corpora que
ex fupficiebusconitantgrauitatč ullam leuitateue haberepoffent.hac itag; legereuincit' luu
ius:in hoc fyllogifmo:continationis ueritas antecedčdsautueiitatč uidelicet pundu neegra
uč eile nec leue tribus rationibus monllrat:quatu due utuntur propofitionibus acceptione di
gms.-terba uero propofitionibus iungidirquibus ipfi ueteres acquieičunt:ut fieri folet in cona
didtonibiis quenon re ipfaied ad hominč uerificatur. IT Prima demontirano hocpadocon-
flruimr.Si omne graue grauius efle potell re alia:8c alia leuius:8c omne leua efle pordi ieuius
altero SC  alio grauitismccefle erit omne graue SC  leue pofle diuifionč fufcipere: at pundus di«-
uifionem fubire non ualet.coniequens erit pundu pec graue efle nec leue & hec dcmonllratio

XXXI

duobus conftat fylIogifims quorfi unus dl conditionalis: alt« cathegoricus in figure iecunda.
cathegorici quide due Junt propofitiones quamp le conilat uiddicet punctu non elle dimlibi
le.Secuadaucroplyllogilinuconditionale exponltur uiddicet omnegraueant leueefledi
uifibileconditionalis aute i'yllogiiinus quo hec ipla propo oilčditurdupucčconlideratiouem
expollulat prana ad pofitione amecedetis conditionalis uerificanda leainda ad cotinuatione
interantecedensconditionalis 6 Cconlequčsapptobaudacontinuatio uero per le mamfellae
Si.n.ponamus omne graue polle ellegrauius re alia ipla res alia huius grauioris:pars erit necef
fario:quapropter omne graue erit duuubileddem contingit SC  leui.Ventasautč antecedentls
conditionalis in hoc ypotltetico iVliogilinouiidelicet q> omne graue poflit grauius elle aliquo
alio:SC alio leuius SC  omne leue leuius elle polle aliquoSC grauius allo ab Arillotele uti pet le
manifeila aflumitunei in conuertibilč affirmans.uideUcec fi necefle ell omne graue grauius ee
aliquo alio SC alfo leuiusmonconuertitur tamen:quia non omne grauius aut leuius conuemt
efle graue.-aut leue.quia aer grauior ell igne non tamen ell grauis:SC aqua leuior ell tetra non
ramen leuis.Sed eiUlčemodt eitunciatioconucrtiturquando in eadč Ipeciefačla fuerit copara
tio fecuudu q> in ipla lpecie aartantur fecuudu magis SC  minus 1 puta tena grauior ell aqua: Sc
ipla in fe qmde grauis elhambo.n.hec grama funt lic SC  ignis leuior ell aere Sc  iple in Je leuis
elhamborii fiquide leuis natura ell.Si aute coparationč in eade lpecie fecerisnon ex parte qua
differunt fecundti imgis SC minusln ipla eade fpecie.Sed ratlone pmi.xtionis illius Ipeciei cu
aliquid decontrarietate exillete in lpecie illfcontraria tune non ueraeritcomparatio uerbi ca
aqua leuior dl tercamihilominusnon leuis dl aqua quod ideo ellquialicetaliquid leuitatis
mixta jfic aque 1'ecundu q> non attingit grauitatč terremo tamen propter hoctralfertur SL  exit
fpeciem grauis ad fpčm leuis,S: ide ludicium ell in omnibus quedicuntur fecundu cbpaiario>
nem quod.n.fimpliciter tale eibalicuius rei tale elbnonautem omne alieuius tale (Impliciter
dl tale.CNec dicendu eibueru elle $ omne graue grauius elle poflit aliquo alitic fi accipi pol'
fet adii quadiq; dara porttone terre aut aque:portio alfqua mmor.Sed quia hoc fieri non pot:
quia minima pars terre SC  aque aerisicC ignis terminata ell: ideo no uiderur admittedu cmne
graue grauius elTe aliquo aliornec leue leuius hoc.n.uidelicet diuilionispriuatio contingit ipfi
graui SC  leni p acridens:ex eo q> graue ell terra SC  aqua:leue ignis:5C aer.-non aute ex eo q> hoc
graue Cit SC  hoc leue.quod uticp per le apparet mamfellum.l.q> ad graue Sc  leue (equi tur čopa
ratio SC  diuifio tjuatinusgtaue SC  leue: 8 C hec ipla iequiturdiuifiomspriuatto: fecundu 9  unu
eom ell graue aliquod terminatum ut pote terra aut aer.ide contingit corporbaliifg? magnitu
diiiibus.uiddicetgr in infinitu illoru abit diuifio 1'ecundu 9  corpus SC  magnitudo lerminatur
aute illoru ptitio ex quo lenlata deraonftratagj corpora exitlunt quamobre quod in hoc i‘yllo
gi Im o ell poflibile:pofitum quide ell 1'ecundu 9  poflibilemo aute fecundu q> impoflibile.uide
licet aifumptii hic e grauecapaxe diuilionisquatinus graue elbno quatinus ignis fit.aut tena:
Sed ad poifibile alTumptri fecundu ($  polTibile no comittatur aliquid impoflibile. qutiqs poli
tum fit fn hoc l'yllogirmo ipfum antecedčs uti propofitio poflibilis quatinus poflibflis uideli
cet graue iiifcipere diuifione fecundum g> graue.-iungamusd ipiam propofitionem ambigui
f.punčhim graue eč aut ieučbllatu ex hoc erit Impolliblle uiddicet punčhi elTe diuiftbilč. at
impoflibile non l'equitur pofitione poflibilis:relinquitur ergo hoc conlequi pofitione dicete
punčhim graue efle aut leuem:5C huius generis demollrationis plurimu Ariilo. in hac ičientia
u ritni. C Hitre quoq? apparet error themilhi quo Arillotele incufauit g? hic fecerit propofitio
ne poflibilerSC conclufione necelfaria.quod.n.Ariflo.pofmt ell omne graue aut leuepolTibile
elle ut diuidatur ačtu fecuudu 9  graue uel leue hoc aute impoflibile ell punčto conduditex
hoc punčlii elTe nec graue nec leuerno ex ipla propofitione poflibili:Sed infctt poflibilitatem
quanda alicui rei:SC eade aufert a re alia ex quo fequitur rem una auferri ab alia. C' In demon
ilratione aute Tecunda geminis propofitionibus fungitur: prfma ell omne graue delimr ee SC
folidu:SC omne leue rarti.Seciida propofitio ell defu ee cuius copačte funt partes: leue uero cu
ius non copačte partes funt:qua qufde propofitfonč iuxta antiquoni pladtu poluit aflerentes
n.partesdari indiuifibiles fentiunt hoc de graui SC  leuimon q iple hec cenfuerit apud Ariilo
tele namqj in predicamento qualitatis non gcitatfs ranim denliimqi collocantur. cnmq» poli
tum fiieritipfum denfum SC  rani efle prout ipfi crediderint.eritconlequens aliquod graue eq
le elTe alicui leui: quod plurium dl partiii quam graue: fi ergo punčhis grauis ell & aut leuis
oporteret omnino hunc defum eflfe aut rani:q fi denfus fuerit aut rarus erit dfuifibifis 1  lecefla
rioidenlus.npunčtus pluriu dl partiu:qua pimčlus l«ifs.C Tertia demonllratio hec dbunum
qu odm dimim dl neceflario:aut molle: 8 C nil aliud ell dunl nifi quod non cedft prdfcnf.mol
le uero quod ccdit,cedere aute SC no cedercdeu pelli 8 C no pelli fubeunt diuffionč: Ccdere fig

dem ml aliud dicit qua in profundo eoncauitatč fufcipere.-SC quod fic fe habet corpus «h necef
farioiomne aute corpus eh diuifibiieiun euenit C punctus eh grauis ut lit quoq;dmifibilis.hec
igitur ratiocinia liint quibus Ariho.moiihrat puiidu nec graue efle nec leuč.& hoc unu eh eo
rum que in antecedete huius ijdlogiimi conditionalis poiuit:ex quo lequitur corpus naturale
nec graue efle nec leue SC  quia in huius Jjdlogilmi antecedete pofitii etiu etat impoflibile efle
aliquid habens grauitate 6 L  leuitateifecundu quatitate coponi ex rebus non habetibus grauita
tem SC  lemtatetmodo p modu euidetie hoc latius exponere uoluit.poteh.n. aliquis contede
re afiereregrnil prohibere ex non habentibus grauitate fieri graue:quead modu ex matcria 6C
forma quoru neutni eh corpus.-corpus efficitunideo dixit fi omnecoipusgrauc.quo maioris e
inagnitudiniseoK maiorisgrauitatis.-necefieerit utpunda: ex quibus corpus graue conficit"
grauitate obtineant:quippe fi omne corpus graue ex quattuor:uerbi caulapundis confedum
grauius eh corpore alio tribus dumtaxat pundiscopofito.-co g> id piurium eh partif: qua iliud
pofituqi eh omne pluriii partiu grauius ee al 10  quod ex paucionbusioportebit idipm grauius
che in proportione alicuius reigrauisiuicklicet pundiquarti: queadmodum albius altero in
proportione alicuius rei albe albius fit oportet. quapropter fi graue aheritur corpus Sc  idipm
conhitui ex pundis u tiq» grauitate inefie fatearis oportet.quod iu ia impoflibile efle mamfe^
Hum appamit.fTfnfuper ficaufa qua queda coiporiigrauiora fint quibulda:ut in thimei libro
legimriehct fupficieru multftudo SC  paudtas:confeques eet grauitate quc<ji tenere juperfides:
alioquin earti multitudo SC  paucitas non eet cauia excehiis corpoiu mutuo in grauitate SC  le
uitate & fi lupficiescaufa funt qua aliqua corpora leuia funt fimpliciter ut ignfs: SC  alia fuupli
citer grauia ut terraconuenitut queda pudoru fmtfimpiiciter grauia SC  quedam fimpliciter le
uia quod falfiim efle prehabita infinuant.

Contradidio lecunda.

:  X inde in eande opinione.fi aflerentč naturalia corpora ccnfici ex /upeificidus
rurfus duplici ratiocinio iuehitur:quoru pnmumeh tale fi naturale corpus exiu
perficiebus conflaret id quidem altero duoje modorum excogitari polTetiaut pet

i j’ cotinuatione fuperficieru lup adinuicč aut iecundu modu applicaticnis extremi

tinius extrerr.o alterius.-at ex aoolicatibe earum adinuiccm no relulrat coreus led

unius extremo alterius.-at ex applicatioe earum adinuiccm no relulrat corpus led
fupetfides.Si autem per modum continationis ex hisinnotiai etui corpus non ehetquod re:-
fuitit exhoc::iuxta illorum fententia:elementum:neq? ex elemeto.-arbitrant.n. elementa ex
quibus fmnt corpora efle figuras quinq? quas ultirnu euclidi uulumims docuir.at ficn non pot
ut e\  fuperfirierum continuatione adinuiceitamctfi admiflerimus ex hoc fieri corpus: eucniat
unuex hiscorporibus quinq? que illi putant efle elemeta utduodecim bafiu: SC  uiginti bafm
eorpus.Si ergo ex his nen innouatui aliquod horucorputu SC  corpora funt huiuičemodi quin
ex hisc6pofiracoiequenserit:quod ex liipficiebus conficitur corpus eh no elemetum: ncep
cx elemeto hec quoqj coditio č iux ta pofitione adtierlarmnon iuxta rci ueritate in fe.

CContradidio tertia.

Ertia contradidio hac legecontexiturfi corpora componidixerimus ex ftiperfi.-
ciebus:cuiulij? aute compofiti quum mos fit in aliquo tčpore reiolui ad fimplicia
oporteretaliquo tepore nil dati nifi pčida. fiquide in alquo tčpore refc lui necef
fe eh in fuperfides corpus:6č fuperficies inf neas lineafip in pnnda itide lequeret'
de tepore fi quis ipliim ex inhantibus confiari cenliienc uidelicet ftuuru eflet tem
pus in quo nil preteriti nilgtfuturi temporis inueniretur que omnia falia Junt Sc  inopinabilia
quot aute impoffibilia huius opinionis uiru fequantur cnumerauit iam prius.C Exinde dixit
in fimile inconuenies prompere eos:ut pote pprhagorica lčola:qui mundu SC  naturalia corpo
ra exnumerisconhituunt.uidelicet quiacoguntur unitates graues admittere leuelim Sc  indiul
Ubile eflediuifibile hee igiturlumma eh eoru qmbus hic Arih.platonč redarguit.lT Exculan
di aute prouincia qua pro platone themiflius accepitiailerens platcne per liipficies ex quibus
corpora conflari dixit uoluifle fupficies terminantes primasdimefiones tres.l.latitndinčdon
gitudine:& profunditatč:que funt principium formaru cadetium in materia prima:quibus tet
minantur iple dfmenfiones tres:K eas faciunt efle in adu:no tollit quin ineuiandus fit plato
Si.n.intellexerit hanc intentionequa audiri placuit themihio.-nihilominus non iufle lua fot
mauit eloquia fiquidem fieri nequihet hunc illinc trahere intelledum: nifi id iuis traditionu
bus Arihot apeniifletj dariufip edocuiflet.Si autem non intenderit eius fermo aliud quam ei
Ariho.afcnpfit.-ficut SC  ipia fuomm uerborum feriesdemonhrat adhuc magis eius error inua
luit.lTEt hoc infuper nemo prefumit nifi qui fupeificies iiibhaptias efle exihimat.

CCaputfecundum.

XXXII

■  Vumex prion ckmonfltatione oflederit omnecorpus mobile ih rečhtm graue
efle aut leueiraodo euidentie caulaexplanandu accepit SC  quia in huius oilenGo
nem indiget propoGtione d fcete orane corpus naturalc 6mplex necellario habc
re motu naturaletad hanc prmsenodandam accingimr: SC  primu d nas fuper hoc
deraonllrationes ilatuit .Beinde exponit ctiam q> ueteres dicetes athomos ante
rnundi fabncara per rafiniram niotos effe in uacuocogutur naturalem motum admittere: qd
& platonč quoq? conlequitur:ponente ekinentorum motum ante mundi innouatione non
Gufle iecundu ordinem ledpoileruisteda&u in ord me.C'Demoniiratio prima fic flatuif' pri
mmu quum omnia cotpora appareant mota Geti non potell quin eorum motus uiolentus Gt
ant naturalis.Si uiolentus habeant quoq? naturalem oportet Gquidem uiolentus contrarius
dl naturah aut ratione pamsuut tatione uelocitatis:aut quacuqp alia decaula 8C  ideo fuit cui
qicorporumnaturaliuraunusdutaxatraotus natoralis.-motus ante extra naturam complu -
tes efle qucuntquaraobrera orani corpori fimplici naturalisdebetur motus necellario. iTDe
monllratio.Secundacui trespropoGtiones preaccepit.priraa ell omnecorpus mobile motu re
do ima habet quiete.Secunda orane quielcens quieldt quide per naturam aut uioleter.tertia
quicquid alicubi quiefcit p naturam illuc quoq; natura mouetur 8C  quod alicubi quiel'cit uio-
lenter eius latio fit illuc uiolenta.exinde quarti propoGtionc enunciat.uidelicet omne natura
le corpus tangibile SC  mobile conuenit obtinete quiete natura 5č G eius dl p natura quies 8C
p naturam quoq? ei infit raotus oportet.Didu.n.ell orane quiefcens alicubi p naturam idipm
illuc ferri natura.omne aute naturalc corpus habere quiete per naturaconflat ex hoc g? G non
dTet ei qmes narata.-eflet ei quies uiolenter: Sc  Gt uerbi cauia terta quiefcens in medio uiolen
ter:SC nil elTe quiefcens nifi uiolentia:quod igitur ipfam terram ui pellit ad quiete Geri no pot
quin idipfum quiefcensGtautmotum:queadmodu empedocles caufam quietis tene giratiuu
turbine aiTignat:Si igitur ipfum uiolenter mouens quiei’cit reuertitur quellio de hac ipfa quie
t::uiolenta ne Gt aut Iecundu natura SC  hoc in infinitu:quod fieri no potell.9 G ponamus ipm
uiolenrans mouemfcildtandu eil quis na Iocus Gt in que uiolentatu ipfum moueri conliieuit:
Kcur nam uiolentansudiplum uiolentauerit:quippe G in rečtii mobile corpus moueri no pof
fitininGnitum omninomotuqueprohtbuitamobili uiolentans in proprium quedalocum
nergere oportetrdum non adeil prohibensq> G eius motus in peculiarč tendit locu eius utiq?
qnies ibidera nararahs erit neceflario:8C G eius quies ibi dl nawraliseiulquoq; motus natura
lis Gt oportet quaobrč reuincitur omnecorpus naturalemobileeflefnatuta. 4TQaumqrdecla
tauerit omne corpus natutale habere motu naturalc modo oftenditeandem diipofiiionem
oportere admittere leucipom Scdemocritum alTerentes athomos motos fiiifle ante mundi in
nouationem per uacuum terapore infmito uidelicet q> fateri cogiltut in rebus effe motum iti
dem cenfere oportet platonem dicentem antemundi lltuduram elementa inordinatum exer
čutile motum qaem exinde mundi faber in ordinem redegit. 6C primum id quod democritil
leucipumcp fequitur explanandu accepit.Petimus.n.inquiens ab his an una queq? in diuifibi-
lium partiu moueatur a le ipia aut ab alio.Si a fe ipfa ergo fatentur dari motum fecundum na
turam.-Sic G quedam mouentut ex fe quedatn ab alio idem contingit. Si uero dixerintomnia
moueri ab alio.-in dno uticp inconuenientia prorumpant necefle erit:quorum unum ell q> ali
cui infit motus uiolentus SC  non motus fecundum natura:quod.n. ab alio mouetur uiolenter
mouetur neceflario lecundum inconuemens ell q>  mouentia ab extra non necdTarioalčendut
ad mobile per naturam SC  principium in ipfo:quod iam in phiGco auditu demonflratum dl:
q> G admitmhtmobile per natura iam fatentur SC  moram naturalem. CTDixit idem inconue-
niens lequitur dicentes elementa moueri antegeneratione mundi abfcp ordine: nil Gqnidem
inter illorum fermone SC prefentem hunc femione difcdminis uidetur: quum ambo ponunt
partes natmalesnon moueri fecundu naturammiG q> hi ponunt heccorpora homogenea: pla
to uero llatuit hec elTe elementa quatwot (ple tamen hunc fermonem: uidelicet d (cente ele¬
menta mota fuifle ante mundi llnnSutam mora inordinatorpeculiari ratione refellit dicčs Tut
ius opmioniscenfor alteru duoru auGigere non potell .f.ant fateatur hunc quem modo čemi
muselementorum moram fuifle ante generationč mundi naturale aut uiolenram. Si uiolen
tum:confequens erit ibifuifle mobile per natura alioquin Geret in infinitu progreflus ut i phi
Gco auditu ollendirar q>  G mota fuiflent non uiolenter: nil utiq; aliud fuiflet ille motus Juifi
motus fecundum naturam:Sč quies fecundil naturam.Si ergo qnieuerint fuis in Iocis SC  in ca-
dem mota fuerint pet naturam mundus itacp extiterat ante quam etat. Siquidem nil aliud e
humstuundi eflemiG exillentia partiu fuarum in proptiis locis:quo circa ordo qui nune dl mu
di fui? ante inuentione fui ipGus.CDeinde alio ratiodnio hanc deftruit fententia inquicns G

*nw miuidi genituram abfqp ordine mota futflent elemento:hbc altero duoru modorii contf
gifie poterit.i.g> ex illocu motu potuillent generali animanria aut piate.feu quoduis cčpcfito
rutn:aut g> Iioc fieri nequiuetit:quod ii hoc fieri potuifie aftirmant fuiilent inuente nuind! par
tes ante eile irmndi:SC hoc eft impoflibile.Si autem hoc fieri non potuerit: non aliunde qui-
dem hoc fuifiet mfi quia habuerint naturam 8C uirtutem eiurceinodi opera prohibente:qucd
fane nil aliud eil quam inuenrio illorum motus iecundum ordinem. IT Deinceps tcrtium ie«
tulit fermonem:quo redarguit dicentes infinita eile tlementa:& hec ipia moueri in infinitum:
ollendens illorum quog; pofitionemcomitari hec mota fuifie ante mundi fabricam fecudum
naturam 6C ordinem.če eius fermo hac lene conteximr:Si fuiflent ante mrndi genituram infi
nita elementa ex le mota in infinitumifieri non pofiiet quin forma mouens ipfa :ut pote graui
tas aut alia formarum quefuntprincipium animalium:fuifi‘et eadem in omnibus hispartibus*
aut multiplex:Si multiplex aut finitaraut infinita: Si autem forma fuifiet una cnuiiiim utrip
motusfuifiet unus.Se licet mota fuerint motu inordinato nihilominus partes ornnes fuiilent
mote motu uno in IpeciciSC in eundem locum:quo pačto nune mouentur cmnes eiufdcm ele
menti partes eodem motu:adqi locum eundem.ficut: terra:aqua:aer: Sc ignis fi autem plin es
extitiilent forme finite tamen:fuiiVet& illorum motus finitus SC temrinatus:quapropter Sept
dinatus:qma in terminatum uergens locum Sč  finitum.fiuero forme quibus mouebantur fuif
fent infinite ipecierinfmitegi motionis: fuiilent quidem duobus Iris modis infiniti motus qd
quum lta fuerit omnes quidcm ipccies iiibeuntes genus motus proportionate erunt motori
Sc motui quo mouent uidelicet tj ipliim motorem lequentui:ita ut fi motorum finitus fuerit
numerusjfinimserit numerus ipecieru mctuumrSC fi motorum numerus infinitus Sc ipecierum
motuum quoq? infinitus numerus erit[demum quomodocuq» motus penatur naturam fecjui
motorum necefiario finiti funt SC terminati: quapropter Se  alia ex parte erunt habentesordi
liem:quiqp ordinem aufert iam ordinem ponit.-aut hunc eunde quč modo perpendimtis: que
admodum dicere cogitur fečla primaiaut ordine aliurn ut horum fententia fequitur.C~ lile igi
tur exponendi modus magis quadrat Arifto.iermoni in hoc loco:quam queuis alia explana..
tio que cogitari poteil SC confideratioe quidem laic opus etl quam cxade iam tradauimus tibi
hunc librum Iecundum fingulaeius tierba enodauimus.C~Exinde quartum feimone aggredi
tur quo corripit eum qui non ordtneiordine ancedere cenfuit.Dio.mus igit'rem abrip ordine
diffinitione efie reru exeuntiuuiarn nature.-Sč res ordinata diffinitio eil eorum que inueniunt
iuxta uiam nature quaobrem quod inell fenfibilibus iecundum curfum nature eile quidem ha
bet aut in plurimo temporis aut fempenSC quod eil extra naturam efie habet in pauciori tem
ponsiSC faifum utiqp erit rem extra naturam infinito tčpore exillere quod lane inccnueničs ad
mittere teneturqui entia ante mundi genituram infinito tempore abfqp ordine moueri llatuit
heedemum funt impofijbilia que fequunturquoičuq; dicentes ante mundi generatione extiV
tifle motu ideo laudibus prefert eos qui generant mundu cx rebus' antea quielčentibus: eo g»
milili horu impoflibilui iplos confequitui :qualitcr fenferunt anaxagoras SC empedocles.anaxa
goras.n.putat omnia infinito quieuifi’e tempore que poilremo mouit itelledus. empedodi ue
ro mundu quandoq? generatione quandoqp corruptione fubire placuit: aflerenti generatione
eiTe congregatione SC corruptione fegregationeriegrcgationilg; caufam pofuit odiu.-ccngrega
tionis uero caufam dixit amore SC  hoc totu effinxit:ne cogeretur ante mundi innouationem
reru motu adnrittere 8C.n.nonullos tempore priores empedocle protulifie legimus rr.tidi geni
tura fada efie ex rebus ante coniundis quiel'centibul'qp:que exinde ciebantur ad motumrSČ le^
gregabantur.-affirmatesnondignilefieex legregatis motirip rebusprocreari mundum: quoiu
utiq* opinione fulcitur empedoclesieaguprout ipfiuifum efirad coplemcntu reduxit:adiicien
doodiii SC amorem.ponendocu mundi genitura efie rerum congregatione amore: pcfiquam
fe gvegate fuerint perodium. tTPatefado igitur omnia fimplicia naturalia moueri motu na
turalirSC non omnes motus efie uiolentosmec extra naturam: nune monllrare uoluit id quod
ab exordio propofuit uidelicet omnenaturalecorpus graue efie aut leue: Se  hoc per redučlio*-
nem ad impofiibile ad quod duabus propofitionibus utitunprima omne corpus grauius: eo,-
dem tempore longiusprolčinditfpaciumquam minus graue corpus.Secunda eil quotiensduo
corpora quorum altetum grauius eil altero mouentur eodem tempore per fpacia diuerfa erit
grauitatis proportio ad grauitatem proportio fpacii ad fpacium:his pefpečlis dicendum. om^
ne corpus mobilein rečhitn neceflarium graue efie aut leue :alioquin eius contradičlorium
efietadmittendumuidelicet aliquod corpus moueri admediumquod non efi graue quod fi
ita dlet oporteret id/pfum'neceffario moueri difiantia terminata in tempore terminato.Sitqp
huiulčtmodi mobilc ad tnedium non tenens grauitatem Uttcra.a. 8C tempus quo fuum facit

XXXIII

tnotum.b.d.SC {padam perquod mouetur.h.j.fitgj aliquod graue corpus quod moueatur in
te napore.o.d .per fparium quoddam:erit utiq? lpacium illud maius quam.h.$.fi quidem pofitu
dt grauius longiori moueri ipacio in tempore equali 8 C  lit eiulčemodi corpus littcra:e.6i fpa.-
ciura.h.j.K.quumq5 diuiferiraus ipliim corpus in partes duas:erit proportio.e.ad alteram pat
tium ficut proportio totius lpaca.h.5.K.ad lpacium .h.^. quod totuis eit pars:& confequens
<ritq> pars.grauis mouebitnr fpacio.h.j.in teinpore.b.d4t in eodcm tempore tam pofitum e
moucricotpus nong;aue:5£ pet idem Ipacuun.-mouerrtitut itaq? in equali tempore duo mo-
bilia corpora pet idem lpacium quorum uuum graue eit:& non graue aitenun.:quod falfum e
SC impoilibile.nullum igitur non graue corpus moueri poteit ad medium.,eadem argumenta
di ferie raonltramr nullucorpus no leue moueri a medio. IT Quumq? monitrauerit omne cot
pus ieue eč aut graue per adimflionem raotusnaturalis: docere uoluit itidem inferri ex motu
uiolento corporisnaturalis uidelicet ipfum effegraue aut leue:quemadraodum ex naturali mo
tu ho: iequitur idq? fimiliter peragit deducendo ad impoifibilerin cums coltnidionem rurfus
geminas propofitioues affirmat prima quando duo funt inobilia quorum utrulibet mouetur
aliquo motore uioleatenSC horum urnim grauius elt altero tune leuius mobile eodem tempo
te  mouetur longiori fpacio q in eodera tempore eodemq? mouente mouetur mubile grauius
fecundapropofitio cit proportio (pacii ad lpacium in eode tempore elt ficut proportio gra
ttitatis ad grauttatera.hoc itante dicendum omne corpus mobile a medio motu uiolento gra
ue elle necefifatio.cuius ratio elt fi dareturcorpus mobile a medio uiolentia non graue: conue
niens quidera dlet id ab aliquo moueri motorenn tempore finitoraut fpacio fimto: aut mfini
co:ponamufq? ipfum finitum SC fit corpus illud a.SC eiufcemodi fpadum.g.h. fitq? tčpus .v  5.
ponamus rurlus aliud corpus hns grauitate.f.httera.b.moueri. in tmporee. P.j. Ipacio aliquo
ab eode mouete:pala utiqj erit id tpe illo minori moueri fpacio q fpaciu.gdi.fitq? Ipaciu illud
g.d.SC diuidamus ipm.b.mobile iuxta proportione fpadi.g.d.ad fpaciu.g.h. erit utiq? pars.b.
motafpacio.g.h.in tpequo mouef.b. totu per fpaciu.g.d. SC ia habitu dl in eodem hoc tpe
motam fuilTe parte cuius nulla eit grauitas p idem lpaciii:quod qiude ell ipofiibile.f. duo dari
corpora quom unu graue dl aiteru grauitatis exps mobilia eode fpaciorin eode tpe.-ab eodem
mouente.id autč moueri motu infinito conllat falfum effe Sc impofiibile. quapropter nullate
nus moueri poterit.CTDemollrationu itaq} quas conllmit in oftenfione oe corpus graue efie
aut leue lunama hec dl crebro aute repetitu iam ell drča id genus demonihationu folicitudine
no  fieri nifi cu negantibus ea que p fe ipa appareut nunifdta aut quoru adeo orbata dl natura
ut tal ia depreheudere nequeant.€' Quuq; hoc liquido conlliterit declarare accepit quo padlo
fieri lolct motus namralis SC  uioletus.dicens quonia res que niouenf' fecundu natura funt quo
ru motus princigiu eit in ipfis SC  que mouent' uioleiuer funt quora rnouens eil ab extra:nullu
aute inobiliu h. te ipfam diuifione aufugere ualeticouenit ideo ut motus he due fint fpčs tantu
1 .naturalis aut uioientusmaturalis quide ut motus terre deorfum: uiolentus ut elus motus liir
iiim SC  unufquifq$ horu motuu ipm aere expofcit:quo medute fiat motus.naturalis quidc ad
iuuatur aere p motus prindpiu quod aer /ple iulčipit a mouente naturali: eo q de aeris more
eit ut q.r fuldpit moril a motore ipfum fufceptu motu tpe quoda retineatdicet feiiingat ab eo
moaens:pinde ac fi tune temporis moueret' ex fe:K qit mobile natutale mouetf per principiu
qd in iplbradiuuaf' fimiliter aere ita ut magis feruet motu eumq? fortiore conilituit q ex  folo
fuo principio motoreq? haberi potuit.uiolentii quoq? motu aeris intercelTionein exigere ma
gis apparet manifdtu:nifi.n.hec aeris potetia eet:qua fufcipit motu euq? aliquo tpis fpacio let
Hat:quoufijj ipetus feu uigor ille que a rnobili fulčepit euanefcat fieri 110 poffet: ut motus pdu
raret uiolentus nifi qua diu rnouens tangeret ipfum mobile.unde n 5  aliunde motu pagit fagit
ta poft fui fepararione ab arcu: nifi per aere qui:a corda arais fulčipit ipfam motione Sc  iagitte
pitat motor:quiefcentecorda:quoufqp motus que a corda fufcepit difpereat fuit aut tališ aeris
difpofitio:qa eius eit SC  grauis fimul qn.n.is locu obtinet aque tune leuis e(t:qn uero locu occu
pat ignis tune grauis dt in fuo at loco naturali nec grauis elt nec leuis SC  tune d potentia ineit
fufcipiendimotionisprineipium :SC  furfum:8C deorfum:iccircoorganum fiiit motus naturalis:
SC  uiolenti naturalis quidem eo 9 ei patrocinium facilitatemcp miniltrat uigl en ti autenvoufa
eimm impetumepinfert:fiquidem motauiolenterneoueuntcontiuuaremotum feiunfto 'ab
eis motore nifi propter liane aeris naturam eodem paeto fe habet difpofirio in aqua Iscct mi^
nus habet ad hoc uirtutis quam aer ex hoc deniq? collige omne corpus mobile motu naturali
aut uiolento graue efTe aut leue:SC cum hoc explarwtum dt quis modus fit motus uiolenti: SC
quis modus fit motus fecundum naturam.

CSummaquaita.

; F: i

■ Vumq? uetemm de genetatione placita comtnemoraučrit modopropriam de
j hoc ientetrtiam apetite uoluit q> quibuidam inquiens entium infit generatioap
' paret quidem 1‘enlu qui uero generationem abftulerunt: no aufercbant eam a len
j fibilibus.led a rebus quas iplrcogitarunt efle lenfibilia.at non omnia generatio^
'* neifuldpe ex mox dicedi* mnoteicet.omne.n.gnabile:aut corpus elhaut in coipo
te fi ergo omnia generantur pofl liiurn non efle necefle erit corpus iecundum fc totum genera
ri fimpiiriter.uidelicet generari ex non corpore.quapropter conueniret corporis generatione
precedere uacuum in quo eius fieret generatfodocus.n. neceflaria rei generande conditio efl
tieri fiquidem non počeli quin corpus generetur a corpore in adu: aut a corpore in potentia:
aut anon corpore omnino:q> fi ipiirm poiiierimus genitum a corpore fequeretur ipiiim in ge
niti locum efle locum corporis a quo fitgeneratio:ficut amphora locus efl aeris qui couertitur
in aqua fi uero genitum dlet ex corpore exiftente in potentia aut priiis ex non corpore ieque
retur neceflarioibi efle uacuum leparatum quo loceturcorpus:quod eflimpoflibile: cum hoc
Cj> fallitm efl generali corpus ex no corpore fimpliciter.falliim quocp efl generari coipus ex cor
pore in potentia.f.ex materia abfcp forma:fiquide expoliari non potefl materia forma: alio*
qnin quod non efl haberet efle ačtu Sc  hoc etiam impoflibile.

<TSummaquinta.

fj Ec iuma tria continet quefita.CTFrimum monflrat copofitotu corporu efle princi
j! pia arcp elementa.C"Secundu oftendit principia Sc  elementa efle finita.IT Tertifi
huiulčemodi principia efle plura uno.CTQuefitum primum. C~Pofl qua explana
uerit non omnibuscorporibus inefle generatione.-fed in quibuidam:determinare
.nune propoi’uit:quibus nam corporibus infit generatio:8č que generationis caule
fint.dicensqmi rei compofite cognitio fit ex cognitrone elementorrmi principiorumcp gbus
quum in fint res ipfa componitimdignn efl de principiis generationis compofitoijt eoruq? ele
mentis ičmtiniu facere:& primfl air condecens fit talia principia efle ornimi copofitop: gene^
rabiliu nec ne:qj fi hoc cenfendu fuerit examinandu er it quid hec ipfa principia fint:SC quotipe
igitur a manifefla nominis elementi fignificatione huius inquifitionts exordiu iumpfit8čdi-
xit ornniii fuiflecofenfum elementu appellari:id:in quod polirano: & perfe omnia copofira
lefoluunč.-iplum ueriiin in Ril aliud refoluitur.contendunt autč an id ipfum infit ccmpofitis
potentiauiel adn.fi.n.ccmpofitioait multis ex ueteribus uiiiim cit:dlet congregatio: eflet uti
elementu exiflens adu.fi uero compofitio mixtione refultat quemadmodu peripatheticis
placuitrerit elementu in copofitisrpotentia uidetut aute predida diffinitio accomodata fit
elemento ex hoc g>  očs homines tam de artificialibus:q de naturalibus:& fimpliciter entibus
fermonč facientes prememorata intentione elementi minine infinuant. quu igitur elementri
fit id m quod ultirno corpora refoluunf’ per fe non fecundu accides concludit' idipm fimplex
efle corpus.quuqjde naturalnacorporu difponibus appareat comm refolutio in aliquid hmoi:
cjuemadmodri refoluunf aialia:5C plante in corpora homogenea:£č homogenea inaqua:teira
igne:5č aere.hecaute ulteriusin nullu corpus refolui iudicamusiconcludendu erit in compofi
tis naturaliu corporibus eč aliqua elemeta.gč qa elementu efl in quod ultirno naturale corpus
refolult.oportet ut idipm fitex quo oia corpora generant :SC  corporibus infit potčtia uel adu
iccirco n5 ueru efl oč ex  quo aliquid generat' illi fit elementumifi fecunda hac coditionč ad
ieceris.uidelicet ut ps fitgenitiipotentia uel adu.undeicoftat ex trabe generari igne. non aute
trabem ex igne:d ; cimus tir trabis elementu ee ignčmo aute trabč elementu proftiimus ignis
eo q>  ignis n5 refolurf’ in trabe.fed trabs ipfa in igne: SC  quia trabs non ineft igni tanqua pars
eius nec adu neqp potentia.Ex hoc itaqp iermone apparet compofitis corporibus talia inefle
corpora uocata demeta.fimplicia at dari corpotain huius libri principio patefecimus. €TQue
fitum fecundu.pofl qua explanatum nobis ex compofitoru corporu inueniri elementa: modo
finita fint heoaut infinita examinare nitit .atquonia dicetiu hec ee infinita due funt hereles:
una anaxagore exiftimantis elementa efle fimilium partium SC  infinita:fecunda fuit democri
tis feda:8č lencipi aflerentes athomoseIementa:5čhecquidem infinita: ideo primum cu ara
xagora diflerere uoluit 8C dixit:duplici ex parte huic fede error iniugit': primo quia flatuerint
oia fimilium partium corpora efle elementa: fecundo quia hec ipfa infinita affirmant g? autč
errauerint in ponendo otum elemeta efle ptes fimilares iudicare non efl difficile.-fenfu.n.appa
ret homogenea in alia refolui:ficut fitcarnis ofliuma; refolutio in tetram: rgnem: aquam:6č
aeremmos autem iam antea tulimus in nil aliud refolui elementum:hec igitur fimilium par^
tium corpora elementa efle nequeunt.illortim quo<j? error: quo hec ipfa iudicant infinita. con
flat:ex eu q? nulla hic caufa eii cogens hec dicete ifinita.fiquide exada aflignari potefl ca oitin*

xxxiiii

eoram quc apparent in gcnerabilibus ponendo h ec ipfa finitamullo prorfus urgente dicere m
finita.-ut accidit empedoclufle namg? elementa ftatuit finita: nihilominuscaulas omnium ge
nerabiiium per hecad amuflim enimciat.nec his dicerefas eft ideo elementa cenfenda efle m
finita:quia res generabiles funt infinite:hi fiquidem admittunt alfa fieri ex aliis: que non funt
emblem fpeciei cum re genita:fic»t os ex non ofle:8C facies ex non facitriccirco nil prohibet ali
qna efle infiuitarum difterentiarum a rebus habentibus differentias finitas: quapropter magis
cor.gmft iilis finita dicere principiaquam infinita ut denuj? in fumma dica ut condecens eft fic
fe habeat dilpofitio in principiis Fmius artis fpeculatiue: quemadmodum in aliarum fpeculati
uarum artiurn principiis cenferi lolet.Sč.n.iruthemarice facultatis indagator fingulis mathe-
maticarum artium:principia flatuit finita quibus fulciuntnr omnia quorum in arte illa caula de
pofciturieodem fane modo talisrin hac arte habenda lex efl. ITSimilares quo^p partes no ee
infinitas ex moxdicendis oftendif.fimilarium quippe partiudifferentie ipfa fenubilia funtdn
de anima autern libro expofitum eft fenfibilia efle finita:eo q> continent' contrariis que finita
funt.fi igitur ponamus fimiliu partiu efle elementa oportebit iiec ipfa efle finita. CTQuumrjj
fermone contra anaxagoram SC  omnes qui elemeta homogenea infinitacp putant compleue
tiriad fecundam uidelicet democratis:8C leucipi opinione refellenda fe conuertft.aflerunt.n.in
diuifibiliacorpora efle elementa:8C Iiec quidem infinitatunde cogebantur renuere ex uno eo
rum fieri pofle plura:quia unu illoru indiuifibile efle flatuunt nec ex pluribus lllorureutra
fiat unum.f.continuum:fiquidem opinantut ex his paitibus fieri magnitudinera iecunducon
gregationem SC  amplexum ideo uiliim his eft oportere in compofitis corporibus dari uacuum
SC  ipfe primo enunciat hanc opinionem Gmilem efle opinioni pytagorici conuentus omnia
generantis ex numeris hi namrjj licet in hac re fuam intentionem no propalauerint hec tame
fententia:illorum uerba comitatur neceflario nil.n.differt corpora ex indiuifibilibus unitatu
bus:aut excorporibus indiuifibilibus componere:fecundum.n.tttran^pfententiam corpora ex
indiuifibilibus rebus conficiuntur.fic SC hi haud fecus omnia di&rete quantitatis efle SC  contiV
nuequantitatis naturam auferricoguntur adraittere:quemadmodu SC  illi qui omnia conficiut
ex numtris. ITHorum opinionum confenfu expofito:8c g> utrarumg? confequens fitunum:
modo comtnemorat que nam fuerit illorum credulitas:qua inducebantur hec indiuifibiliacor
pora infinita aflerere,6cdixit quiaeiufcemodi homines arbitrantur indiuifibiliahec corpora
dtuerfificari inter fe p figuras:figuras autern exiftimant efle infinitas condudunt hec ipfa corpo
ta efle infinita dixithicumhocquod homm indiuifibilium corporum diuerfitatem ponunt
efle per figuras:que tamen fit cuiufgs illorum figura minime enunciant nec ahati quattuor fim
pl icium propriam figuram ftatuunt:eo q> opinanturiiec quattuor fimplicia componi ex ipis
indiuifilibus:quemadmodum pluribns antiquorum placuit: ledufo igne: cui peculiarem efle
fphericam figuram putantmon quia compofita fit ex elementis habentibus figuram: ideo no
aferipferunt partibus ex quibus:uerbi caufa:fiunt aque figuras alias a figuris quibus conficitur
terra.fed ftatuerunt homm corporum quattuor: diicrimina efle: ex hoc quod alfa maioribus:
alia mmoribus partibus componuntur.dicuntcp horum efle generationem ex altemtram:qua
do feparantur a corpore unde fit generatio partes proprie illius corporis fiue maiores fine mi
nores:quouf« remaneat partes peculiares corpori genito puta eft:maiores partes proprie funt
terte:8C minores aque:quumq? de terra ablate fint partes maiores minotibus remanentibus tra
fit terra in aquatn:8č quando ab aqua feparate funt partes minores:8C remanent maiores nu>
fusconuertitur in terram aqua. €~Ouumgj homm fermonem de his indiuifibilibuscorponV
bus.*8C credulitatem eorum qua cogefiantur hec dicere infinita SC  quid fenferint de differentus
fimplicium corporum quattuor que:iuxta illorum fententiam: compofita funt ex his indiuifi
bilibus corporibus queipfi exiflimant efle elementa: quum in quam hec omnia comme /
morauerit: modo in conuenientia que eiufcemodi fententias fequuntur oftendere nitti ..
tur SC d ivit: primus in quem prolabuntur error efl: qui contigit anaxagore. uidelicet fen
fibilium differentias efle infinitas: fi enim corpomm differentie funt finite oportet Sej  prin^
cipiorum differentias finitas admittere SC  tališ igitur utrifque hominibus communis er^
tor eft huic uero prefertim contingit permulta dočlrinalium principia:pluraquehuiusna
turalis fcientie fenfata diruere dočlrinalium quidem queis obrnit fundamenta funtuelutt
in infinimm partirf magnitudinerp : quod liquido geometer fumit fundamentum dum
omnem lineam datam induas medietates diuidi petit.atin phificoauditu omnia que in
hac partehunc fermonem comitanurfalfa:exadaoratione explicuit deincepsueroeaincon
uenientfa que hunc fermonem iuxta huius fcientie confiderationem fequuntur infinuat.
hac enim ftante opinione impoflibile eft inueniri alterationem nec in qualitate: nec in

E ii

augmento SC decremento.SC dixit ipfa illoru pofitionn qua ag ab aere: SC quattuor fimplicia
ab inuicem differri rtatuunt pp partium magnitudine Sc paruitatem ex quibus:ut inquiut:hec
jp la componuntf :8C perdifferentia hopj partiu abinuicem SC fegregatione minoje a maioribus
h ec in qiia liloijc politio propriu luum 1'ermone refeilit fi.n.aque;uerbi caufa: SC aeris elemeta
partes funt indiutfibiles:8C aque aeriJgs diuerfitas eft pp partiu paruitatem SC magnitudindeo
rutngs reciproca generatio fit per fegregatione puaru partiu a maioribus:lequit' neceflario has
ptes elle chuifibilesmam eas dicere mdiuiiibilesifimulgp maiores SC minorescontradidionem
iplicat SC fortius quide admittedo horu generatione mutuo:fiue per modum altcrationis fiue
per modu Jegregationis.tTQuod autem in horu excui"atione themiiiins affert: dicens illorum
lermonis efle imel ledu q> aqua uerbicaufa.-generat ex aere:quodqp maiores eius partes mino
ribus feparant':no q> exeant 8C legregent' ab inuice:fed folu leparant': queadmodu rob uini cf
ficiturqna groflioribus rnuib partibusfeparant' ptesfubtilioresmullius eft uigoris:hoc.n. leg
tur illoru opinione ponedo mutua partiu generatione fieri p fe.g? G eoru'poiitione iecudum
alia hanc intentione fuiifedixerit:adhuc unu fequeret' inconuenies non minus priori quii.n.
ptes minores que feparant' Gnt infinite qn femotu fuerit ab his id quod deus femoueri uoluit:
adhuc eflet refiduu earu infinitu iccirco non conuerteretur in aere aqua:quod totu eft ipoifibile
<TDixit SC  quia haru partiu differentias ftatuut per figuras fequitur has efle finitas: eo q> figure
funt finite:ofs.n.figura autredarum linearum efl:aut circularis quaru unaqueg? aut Juperficia
liseritaut incorporata:acfupficiales planeue figure refoluunt' quidem in triangulum:incorpo
rateuero feu folide refoluunt' in pyramidem.quod palam in fphera aliifg; Jolidis redarum h'
nearu figurisconflat:partit' SC.n.fphera in pyramides odo:SC cubus in fex.fic SC fingule folida
tiim figuram quinqp comemorataru in libro euclidi.fi igit' figure oes rcfolutioe abeunt in figu
ras finitasripfe uticp finite fint oportet quapp Sc corpora: quu ex his figuris eflentialia eorum
fiunt dilčriminarfmita efle necefle eft.ITThemiftii aute fermo quo retulit hoc quide efl contin
gere in figuris habentibus ordine.uidelicet equalium latern Sc angulorii figure uero quam no
efl ordo infinite inquit funt Sc huius opinionis cultores harum partium nullu dari ordinč fla
tuunt.his inqua fermo nil refert:quia eiuičemodi corpora fortmtur quide figuras quatinus cor
pora funt naturalia.uidelicet q>  uices gerunt differentia^ elfentialiu ex eo g> hec ipfa exiflunt
elementandeo condeces eft ut eo^c figura teneant ordineuinde plures antiquoru dicetiu quat
tuor elemeta rones fubire elementi eo q> funt figurata: ftatuunt illis figuras habetes ordinem
uidelicet.figuras quin<p quas eudidi liber oftendit dixit fimplicia autem corpora efle finita ui
detur ex eo q> omni fimplici corpon ineft motus fimplex:8c omni motui fimplici corpus acco
modatur fimplex quia igitur.fimplex motus tališ eft difpofitiois:8C finiti funt motus:fimplicia
jgitut corpora neceflario erunt finita.at motus efle finitos ipfa locorum finitudo oftendit: que
admodum huius libriprincipium docuit.

C Quefitum tertiuui.

1  Vum<j 5  manifeftiim factuna fit finita efle elementaimodo hec ipfa unum fint aut
Ji pluraexaminarepropofuit.Etdixit:quofdam etiam antiquorum unum pofuif-
j Je elementuirufed equale hoc unum fit uarii uarie enunciant .Alii enim id unum
aflenmtexelementisquattuorquorumhiquidemterram:illi aquam:irti aerem:
SC nonnulli ignem.alii uero non dicunt hoc efle unum ex quattuor elemetis: fed
aliquid medium inter duo ex his elementis quattuor aut inter aquam 8C aerem:aut inter aere
SC ignem quidam uero pofuerunt hoc unum ex elementisjinter mediisddlicet aquam aut ae^
remopinantesexunohoc elementofierigenerationem interdum per eius condeniationem
quandocp per rarificationem:8C hac lege alia ex hoc uno prodire elementa ftatuut. Ičilicet ora
nesilliquiinterduoelementorum : medium dicunt efle elemetum ut aerem aut aquamaut
corpus aliquod fubtilius aqua 8C aere groJTius.qui uero id pofuit ignem cenfuit ex eo fieri ge-
nerationem condenfatione folumific qui idiplum afleruit terram per folam rarefadionermfie
ti generationem effinxit.CHorum igitur fic expofitis opinionibusad eafdem nune refellen
dosaccingitur.SCprimumdicentisid efle unum ex inter mediis: aut aliquam naturam me.-
djam interduo ex intermediis:qui SC generationem percondenfationem rarefadionemg? in
de fieri exiftimant deinceps propriam adicit contradidionem in dicentem ipiiim elementum
efle ignem:quia cundis aliis corporibus fubtilior eft.poftremo communem omnibus redargu
tionem liibnedit.<rExorftis igitur inquit quicuncp elementum pofuit medium feuaquam:
feu aerem.-aut aliquid fubtilius aqua:SC groffius aere:ex eodemcp condenfatione SC rarefadio
ne alia fieri elementarhunc fateri oportet ante id quod ipfe aflerit efle elementum, almd ele^
mentum exiftere quod quidem hac Jeric monftrabit'.quum is unu ponat elementusex ec qi  pet

XXXV

tondenfatione SC rarefadionč generatione emergere cjuiig? pofitu fit generatione fierf aut uia
copofitidnis ex elemeris:aut p modu relolutiois m ipla:opottebiccp nu aliud elle condeniatiu
ne quam parcu': elementi cougregationem c 6 pofmoneqi SC iplam rarefadionč mi aliad tile
qua partiu tefolutjone quod quu ita fuerit corpus rani in quod ipm corpus intennediu refolui
tur ptiirs ell ipfo corpore mtermedio:quocirca dabit elementu pnus elemeto [cer medio: quu
ergo lubtilius corporu lit ignis erit elementu ignis.q> fi ignis no fuerit liibtilius corpouuerit uti
tp aliud liibtilius corporu ipm elemetu.unu igit ipoflibiUuque horum ophuonem conlequtt
Cit hoc.CNec quod. putauit themifiiusdices lioceosconlequi inconuenies fi iplam condela
tionetn eflecompofitione: 8 C tarefadione refolutione ftatuerentrfed fortalTis:inquit:id ipi no
admittunt ueru elle potefl hi fiquidč ponunt condenfatione SC rarefadionč duasgeneratibes
Contrarias p le ideo confeqtičs erit neceflario una efle copolitionč £C  aha refolutione hec itagj
una ertcontradidionu:qua proprie horu opmio obruit.CSecundacdtradictio eh ii generatio
eetconde(atio:SC rarefactioradmifetimulcp lilis utrčgpgenerationč eč compofitione tantum
honcompofitione:SC refoiutionerutdiximus prius cogerent' neceflario dicere condenlatum
coraponi ex partibus magnisrSC rarefadum ex minoribus SC.n.quu condenratum fitcraflum ra
refadu uero fubtile.-ponamufcp ghatione ee copofitione,c61equens erit neceflario grofliim ee
quod cdponit' ex ptibus maiunbusrSC iubtile ex minoribus a!ioqui non daret difterčria inter
copolitionč que efl condenlatio 6 C eatn que efl rarefadio quod quu fuerit ita erit alioru eleme
to£ diuerfitas in lubflitia iuxta diucrfitate habitudinis ptiu adinuice uidelicethabitudine par
tiiimiioru ex qbus generač corpus ctaflumrad ptes minores ex gbus generat corpus lubtilius:
quu ptiu natura fit eade quuqp hoijc lubllitia fequatlpportionč determinata: qliicuq* pportio
ipfa fueritmt pote pportio dupla oportebit haija re^ fubflantia efle relauua eritq; res una SC*
eadčraerrac ignis:ignis qdč in relatione ad aligd aiius partes medietates lune partiu ipfius.-aer
uero in relatioe eius ad aligd cuius partes duple funt ad ptes ipfius:eade naq? ps reiata .d unu
erit dimidiu:relata uero ad aliud.-duplu hoc igit' efl lecundu ipolTbile quod tioru pofitionč co
mittaf.^TScias aute oportet.hec ideo hos feg incouenientia qa no pofueriit codenfationem
iplam in gne alteratioisrfi in fubflatiareo g? gnatione ex uno fen corpe opinanf undecogeba.
tur unu eo>« ee codenfatione SC altersa rarefadionerdicere aut ex cotranis čopom ptibus ucruqj
ttil aute aliud ibi elt:quo aduerfari queant ptes fecudit g>  ptesmfi magnitudo Sc  puitas. HTPer
ada cotradidione in predidos le modo ad incouenientia quecomitant' dicentč elementu ee
igne exponeda coiiettit dices qui aut pofuit elemetu ee ignerno promit in hoc incouenies.qd
ideo dixit qa hi exiflim:ites fola condelatione fieri generatione: rarefačtione uero minic) in
pfata inconuenietia duo.uidelicet ekmetu ante elemetu exiflere:aut g elementom fubflantia
in numerali quada pportione cofiftere:neqnaqua plabunt' q> aute non comittant incoueniens
dicens ante elementu dari elemetu.efl ex eo 5  ignis fubtilior č  omnibus corporibus aliis: nec
fitcudutga non admittut duas generationes contratias gemina tn alia incouenietia hop: quoqj
fermone coleqiumt dicetes.n.elemetii igne in bifotme fentetia ptmnt:unaquide igni tribuic
figuraialiauero rninime figuraqu.\igniafeributhiqui eiineflehgurac 6 tendunt::pyramidalis
figura efl hanc aute fiu opinione duplici collruunt argumento primu ga eiulčemodi figura ue
locior e omnibus figuris 8C  magis penetrabilisrignis igitur quum 8 C ipe penenabilior fit omni
bus altis corporibusrSC uelocior in refolučdo codecens efl ut penetrabilior figura adaptetur .ef
fet autem idipm ualidu argumentu fi acddetalis hec figura elTentialis effet elementoflTSecu
du uero eorum ratiociniu efl quia:inquiunt:dignum efl omnia corpora componi ex ignereo q»
omnibus corporibus fubtilior efl figure autem ex pvramidali figura conficiunt':confentaneum
utigsjefl primam figuramm inefle corpori primo.SC irridendi:iocandiq? more hunc fermonem
ueliiti teflam figuli .CThemiflius autč horum fauet opinioniralTerens inter hunc fertnonem
Sc eum quem Arifto.ipfe uacuum aflemit in prima huius libri didione flatuit nil efle diferimi
nis.dixit.enimquiamotusfimplexpriorefl motuum condecens efle eiufdem motus rnobile
alirsmobilibuspriasexirteredico SC nosg> fecundumhunc eundem fermonem: utin fronte
apparet.-fuit eius didum aflerens q> quia celefte corpus fiiit corporum principium conuenieiis
etat huic adaptari principium figurarum uidelicet figuram circularem.at re ueradiuerfitas inter
eiulčemodi duosquos ipfeaffignauitSChunc q iem hifaciunt fermonem efl exeo.-g? morus
eflentialis difpofitioeflcorporinaturalirfimiliterScfigura elTentialis efl corporicelefliquia
per fe rnobile efl figure autem inuentioelementisutdeincepsmonflrarur noconfeouiturea
neceflario. CQuumq? enuncianerit fententiam fede dicentis elementum efle ignem: nune
liane ipfam diruere proponit dicens :quia hi per folam condenlarionem generant corpo.>
ta ex  hoc elemento coguntur dicere,alia corpora fieri ex compofitione partium huius elemeri

E ii i

/

adiniiicem ea compofitionis lege ut inde condenfatio emergat que:pro illorum fententia :rci
genit forma elhideo alteru duoiu fateant' oportet;aut ipm incoueniens in quod mdiuifibilm
partiu cenfores piecipitant :aut ante elementu dari elementu:8C erit m infinitu progrefliis: qua
re nec dabit"' elemetu primu quo autč pačlo hoc fequat' llatim enucio ptes nJ<p igms k unde aiia
corpora pcreant autptibilesdixeris: autnon:fi non lam fateris partč indiuihbilč fi partibiles
funt abllgp hoc 9 abeat diUifio in ptč indiuifibilčiante igit' lila partč alia dicis parte:Sč hac qui
de pti bile:qua rurfus alia ponis priore:6č hac quog? diuifiois lulceptiuaiSč fic in infinitu abibic
dilpofitioan finitatp erut elemčta:fiquide femp pars minor elementu ell paitis maioris: eo 9
in e,i refoluit' quapp coponis fpčs erut infinite.€'Exinde lermone afferr quo monllrat fieri no
pofle ut fimpliciucorpore quatuor:ekmentu lit pars indiuifibilis: ncdu ignis £č dixit hoc, fieri
manifellu qu feccrimus fuper hoc ferutimu naturale fi.n.hec quattuor corpora cofeda efient ex
Idiuifibilibus oporteret unuquodcj? ex his genitu corpus in quatitate SC magnitudine adequa
ri alteri:quia eius partiu magnitudo ril eadcbfi igitur eiufcemodi ptes equales funt magnitudi
ne indiuifibilheedegi numero:eo 9 infinite:ut his placuitrfunt numero opominu eilet uniuer
faliu elementOKC corpora equalis,ee magnitudinis nos autaliterdiuidicamusfeniiuloge.n. rna
ior ell aere ignis.-Sč aer aqua:8č Ii ec maior tena.hoc fic plpedo repetit dicens fi elemetojc ma
gnitudinesi maioritate minoritate^diuerfificanf’ 8C copofita funt hec ipa elemčta ex ptibus
indiuifibilibus couenit eiufcemodi partes uariari in paruitate SC magnitudine-emntg? minoris
magnitudts elemetirptes minores:8C ptes maiores erut elemeti maioris.qučq; tter elemčta ma
ioris moliš fit ignis eius udcp partes erut maiores.quia igit' qd minus ell teriet partč in le ptef
ue maioris:cdfeques erit ptes ignis efle diuifibiles.Et hinc infup fequit' fermo que prius expo
lili uidelicet fi elemetoijc partesfoludiffetunt in puitate magnitudine<p: 8č eiulde lunt lublla
tie neeefle erit runi eoni in relatioe ad re quada efle ignč.-Sč idipfum relatii ad aliud efle aere fic
de aliis quoqi elementis iudicandu erit.C'Ad hoc aut quo igni adaptant figu ra pyramidis ipe
relpondet:ex hac illojc pofitione cocludi ptes ignis no elfe igne :eo 9 ollenlum lam ell oem
ignis ptč diuifione fulape:pyramidis atfigura nequaq in pyramidales figuras ptitione fufcipe
le ualet:at:iuxta illo^c fentetiatnecefle eil cuiufgt ignis portiuncule figura pyramidale aicribe
reali! oio feqmt' ignis ptes non efle igne quia pyramidis ps pyramidalč effigieiut in euclidi li
broollendit' minimeferuare pot.9 fi ps ignis no ell ignis eritergo nec elemeturnegj ex eleme
to quod utiq; falfum dl SC impoflibile.f.dari corpus quod nec elementum:neg$ ex elemento.
CTQituqr ,ppria cuiufij? herefisdicetis unu ee elementucotradidiui ič  pfecerit c 5 em mo cotra
didione fubnedit dices qui ponut unu ee elementu utigj unu dari motu cenfeant oportet: ol
nagj corpori naturah ineft principih motus naturalis.8C quo maioris magnitudinis corpus ipm
extiterit:eo uelocioris erit motus:fi igit' unu ečt elemetu oiurn corporu ide dlet motus 8C qua
tenus ex hoc illo compofitu eflet maius eatenus rnagis appareret eiufcemodirin copofito' ipfo
motus.atin cotrarium nos edocet fenfus: uidemus.n.alia corpora ferri furfum:aliacp deorfum
quu igit' fimplex motus fit plus unorerunt utiqj Sc fimplicia corpora plus uno.ex hoc itag? fer
mone conuincitur dari elementum plus uno.

C~Summafexta.

Ognito iam non infinita efle elementa plus tamen uno:ex quo conduditur hec
plura efle SC finita nuc fcmtari uoluitan hec ipfa generationis comiptioniligp fuf
ceptiua fint aut fempiterna exillant atque perpetua.que quidem difpofitio quum
motu erit quotq; fint numero SC que illorum natura fit patefadum fuerittuc ex
adam de his noriciam pollidebimus dicamus.igit' fieri no pofle ut eterna fint ele
mentamec ut aliqtia illorum partio fit perpetua eo 9 eorum unumquodqprefolui: SC ex ma,
gnitudine redigi in pamitatem ex multitiidineg? in paucitatem lenliisrin aere:aqua aliilq? ele
mentorum intuetur 9 fi Irec fegregari difloltrig? fenfusconcernat fieri non poterit quin eiulče
modiedudiorelblutio^ihabeatin infinitumraut finem quendam pertingat fi finem attin^
gitiaut eiufcemodi finiserit percorruptionem omnium partium elementi.aut quiapenienit
refolutio ad partč incorruptibile fi ad pte incorruptibfle.-fieri no pot qn hec ipfa ps incomipti
bflis ptibilis fit aut no.at falfum efl refolutionč progredi in infinitu.eo 9 oporteret 8C conrpo
fitionč ipfam abire in infinitum.fi quidem compofitionis tempus conuenit ut maius fit tenv
pore vefolutionisiautei cquale:aut minus fi igitur SC compofitionis SC refolutionis tempus ef
fet infinitum: neeefle quidem eflet aut rem componi SC refolui fimul tempere eodem;
aut'dari infinitum tempus ante tempus infinitum adu.fi autem refolutionem ad indiuilibile
peruenire dixeris in prememorata rncouenientia proruas neeefle eritrfi ad diuifibile id neceli,
fario corruptionem fubibit eo 9 minor omnibus pars erit SC  ideo rnagis fulčeptiua conuptio

XXXVI

nCs qtum part« relique qm'ppe quod cormmpitur aut a coritrario fuo comimpitur.-S: hoc qu*
dem perferaut a firmli ilbiiSC hoc lccundum accidens uidelicet quando conti ngit inter hec con
trarkcasper maius 8C minusquemadmodum lucerna dybano furnoue impoiita extinguitur.fi
fgitur duabus, his difpofiriombus prouenitcorruptio palara erit q> quo romor res fuerit eo i*'
ciiuisfidčepuuafit corruptionisquamobrem cocludcndumeilfingulisin partibus corrumptio
nis iuičepuua efie elementa.

CTSumma leptima.

i Vuracppatefadura fit hec pati generationem comjptionemgj fecundumfingu

j laseorumpattesmodoinquirenduduxitexquonalilurufiatgeneratio SC dixit;

! necelle ell horn generationem ex corpore:aut ex non corpore ii ex corpore erit g
dera hoc ex corpore alio autex alterutris .at falfura eil horu generationeefle ex
iio,>corpore:aiioquin uacuumoporteretadmittereeo tj omne genitum autge,-
necatut in loco ubi nullu locatur corpus aut in loco quem occupatcorpus: impoflibile aute ell
id genetati in loco quem occupat corpus fequeretur.ti.duo corpora eode i loco confitlere quu
^»jhoc fieri nequeat relinquitur ut eius generatio fiat in loco ubi nullum adell corpus at locus
ubi non eil corpus uacuutn ell neceflario,quum igitur uacuum inueniri fit impoflibile ptes ele
uientigeucrari ex non corpore quoq? ipoflibile efle conuindt.hec autem generali ex corpore
preter quatuor elementa fimiliterfieri non potell:quippe hoc corpus prius efle eUmentis ne,,
ceileeutaion igif aufuget idipiura corpus qui prodhutatem.f. grauitate leuitatemue teneatr
uel no fi nornuilu haberet motu ut fuperius explanaui quaptoptcr non erit eiuičemodi corpus
naturalcled raathematicu:tj fi id mathetnaticu efle admilftfisprorius in loco efle non poterit
fi.n.eflet in loco dlet ibi aut quiefčens:aut motu fi quieiče^:aut uiolentenaut per naturam fi
uiolenter ergo mobile illinc per naturam:quapropter non mathetnaticu: led naturale corpus
erit fijtccirco fieri non potdl ut corpus mathematiaim fit in Ioco:quia contingeret neceflario
iplum efle unu elementom quattuor q> fi non eil in loco non generabitur ex co corpus:liquide
gemtu SC  id ex quo fit generatio opoi tet ut fint ambo in loco uno. CPreterea fi no eft in loco
nullum habebit elle extra animamedu g> ex eo aligd generet' Sc  hoc ga fi necelle e oe corpus
extra in tel ledu ee i loco oportet:iuxta couetfione cotradidiois:qd no e t loco no ee extra itel
ledu corpus qd at no e extta itelledu corpus:ex eo nrttil generari pt quu igit' fieri nequeat gna
ti  elemeta cx n corpemec ex corpe alio ab ipfa:coieques erit horu gnatione fieri ex alterutris.

CSumma odaua.

lErfpe&o elemeta gtiari ex fe mutuo ad gnatois modu nuc ferutadu acdgi&SC eflit
ficies fit nec ne id qd de E ienlerut atiq.fTDixit biptita de E antiquoru dati fniam
pria e epedodis:8C detnoctitifgs opinatiu elemeta latitar i fe iuice: gnationeg; nil
aliud ee qua exitu SC  fegregatibes eoru ab iuice iecuda opinio platoi alčripta poit
M  elemeta gnati ex fe mutuo p refolutione triaguloru ex qbus copofitu ell elemetu
q<J corrfipit :i triagulos ex gbus ghat genitu elemčtu het.n.hec opinio fudametu: 9 plures an
tiquoruumcuiqj cieraetoru aliq adaptarut figura:ex figuris folidisqum<p: compofitisex fupfi
ckbus K equaluim latern trangulis:quas euclidi liber trad id it  ut pote igni atttibuunt pyrami
dem figura.f.qua continent trianglih quattuor equaliu lateru: 5 £ terre adaptanteubu 8C  aque fi
gutam uigtnti bafiumraen uero odo bafium figura quia igitur eiufcemodi figure refoluunt' in
triangulosrtrianguli uero non in aliam refoluuntur figuram atiium fuit platoni elementa con
ftatet ex trianguTis:triangulos uero non tranfmutari ad inuicem SC  in fumma quicug? cogitat
elementa propriam fortiri figuranveomcp differentu ftatuit perfiguras:eunde credere.oportet
hec fieri ex fe mutuorfiue lecundu prememoratu hunc modu:fiue fecundu alteratiotič: quead
modum a figura in figura tranffert' aera.CQuu igit' antiquoru de reciproca elementom gene^
ratione:deq; eorund^e eflemialibus difFeretus opiniones tot fint:inqulfitione nune de Iiis face
te accepit SC  quod in horu contradidione enuciat capita tria abfoluunt.ITPnmum contradicic
aflfereutibus geuerationem.lTSecundiim inuehitiucontra ponentes elemetorum compofitio
nem elfe ex triangulisfln eofqp hec ipfa refolui.€"Tertiura uniuerfaliter refellit.dicentes:eflcn
tiales d ilferentias quibus d iuerfificantur el ementarefle figuras.

CCuput primum.

Ixit empedodes aute SC  democratica feda:exqtlo aflerunt generarione fieri per
latentia fateri coguntf nulla re uera generationem inueniri unde geneiationis cau
fam traderet opinantesupfam generationem prorfus infcii tollunt SC  auferunt a
| rebus genetatione.iuxta illoru placitum.imaginaria quidem:no re uera:generatio

1 ell quippe d in fc inuicem latent elementa:6C ex inde abipuicč exunt Sc  fegregan

E liii

tur nulla ibi I rc erit generatfo generatur.n.quod efie acquirit polt eius non efie: latitans uero
iam ell led ipm non concipit ienfus:hos inluper:inquit uaria lequuntur inconuenientia čc  ties
proprias in horum deilrudionem cotradidiones llatiHt.IT Prima contradidio hac ferie depro
initur fi aque uerbi caufa latitarent in aere: mouerentur utiqj aque deoriiim: ficut mouentur
quando Tegregantur SC  exeunt aerem.i.fic illis inefiet grauitas quando latitant: ficut quando
iam de aere e.cauennt at grauitas ipia innouatur dum ieparantur ab aere: non igitur cenlendu
efi latitafie aquas in aere.huius autem pofitionis v cenforescaulam:qua aquis adhuc latentibus
in aere no infit grauitas:eiTe d iamt q? dum latitant fparle funt in aere:quando autem exeunt
grauitatem pofiident.fed iile imaginarius fermo ell fi.n.aque adu exillunt in aere 6 C  graues uti
q 5  erunt adu eo q> ipla coniimdio SC  cpniundionis priuatio nil operatur in ipfa grauitate ne-
eius priuatione. CSecunda contrad idio hec ell corpora pei mixta quando feparantur abin
uicemmon repletaliquod illorum locum maiorem loco quem repleuit dum etat pennixtum:
nos autem uidemus aeremquando feiundas fueritabaquis locum occupare^maiorem loco
aque.unde condudituraquas non per mixtas fuilTe aeri Sc.n.fi huius caufa non ell inuetio ua-
aii quam ponunt audores latentie.i.fi caufa qua aer generatur S C  maiorem occupat locum du
ell extra aquasno ell uacuum:manifeltum erit fi ipfe ibi latitaflet impofiibile efie ut poli eius
exitum repleat locum maiorem. led replet maiorem ergo non latitat in aere aqua. ČTertia
contradidio ell.fi elementa latent in fe mutuomecefle erit definere finiricp exitum corporis la
tentis.de cot pore in quo latitatmt nil relinquatur rei que ibi latitauerat:qd quum fuent gene-
ratio ceflaret lieceflario.huiusautem conlequentie uis apparet ex eo q> impofiibile ell in cor-
porefinitoefiecorporainfinita putafiaqueexirentdeaeredefincretillarum exitus necefia.-
rio alioquin in terra finita exillerent aque infinite:quod falliim ell K impofiibile quaprcpter
impofiibile erit ut elementorum exitus fit femper at horum femper ell exitus:non igitur lati
tant in fe mutuo. conclude itagj elementorum generationem non efle exinuicem per modu
fegregationis Sc  exitus.

C" Caput lecundum.

Ixft pollquam oftenfum fit elementa non generari ex alterutris per exitum & fe
gregationemmec hoc ipiaccrtam uendicare fibi figurammt fecunda leda uoluit:
relinquitur mutuam horum generationem fieri altero duomm modorum aur per
mutando pprias formas &C  trifferedo eas ab ima in alia queadmodii uariatu figu
raru fuičeptrix hec cere portto elt rfaut p[ refolutione formaru in triagulos ex qui
bus forma conficitur ut platoni placuit.fi igitur liorum generatio eet 8C  permutatione: £c  truf
mutatione eornrn ad inuicem lequeretur elementa componi ex partibus non fubeuntibus pti
tionem uidelicet partibus predidas habentibus figuras:fi.n.diiufionis lulčeptiue eilent eiuiče
modi partes lequeretur elementi partem non efle clementum:neq} ex elemento eo quod fi-
gura:quam ipfi adaptant igni.f.pyramidalis impofiibile ell .ut refoluatur in figuras pvramida
les:ne<p fpherica figura lecundum omnem eius partem relolui potell in figuram fphericam: fi
militer aeddit terre SC  aliis elementis quapropter nec pars terre eflet terra:nec pars ignis.ignis:
omnia denuj; pollerius enumerata impolfibilia que fequuntur opinionem dicentis elementis
propiasineflefigurashancipfampofitionemcomitantur hec autem fieri ex inuicem per mo
dum refolutiois fupficieru in triagulos ex qbus coponunt aitig; č  ipoflibile: 8 C prinul icouenies
quod hanc fequit' fniam:ell elementa non generari ex alterutris SC  hoc quia trianglih' in quos
rtfoluitur cubusrfunt alii a triangulis equalmm laterum quibusconllat figurappramidis: alie
q$ predidamm figurarum quinq?:2č hinc huius opiniois uiti fola terram pomitn5 traiferri in
aliud elemetorummec alia elementa in ipfam quod tame.f.terram non trafmutari: cotrarium
ell fenfuimidemus.n.terram SC  alia elementa tranfmutari adinuicem.arbitrantur aute lili ho-
mineš in rebus fenfatis dari principia: 8 Ccaufas quas non comprehendit fenlus.-nec teilimoniu
aliquod perhibet fenfus de illis: quinimo eas renuit atqj refellit. aiius fane caufa ell quia non
querunt proprias rerum caufastfed quafdam hereditarias a prioribus auditas opinioes uotsq»
infequuntur.at conuenit naturalium rerum principia etiaee res naturales:& diuinamm rerum
principia res diuinas:mathemat(caliumq? principia mathematica: denigj opus č  ut principia
8c  caufe quas in hocgenere'inquirimus proportionate fint Sc  pprie:quemadmodu in demon
llrationis uolumine ollenditur eiulčemodi.n.dixit uiri 8C  indicauit platonem:quia plurimum
mathematicis difčiplinis obledantunremm naturaliu mathematica principia llatuunt: qiiii<j?
hunc ipfi fermonem acceperint: 8C  eundem exinde femare uoluerint obtigit illis:id quod con
tingere folet:cuiq?:qui ptopriam fententiartutari conatur:is.n. quomodoci:q; contmgat id p
agere nititurfiicet falia enimdee: SC  uanilo q impofiibilef^. ac luipfius dellmentes opinione

XXXVJJ

fermones enuciet a:8C multa que concipit fenfiis relinquat: hi demu ad fuascogitationescon
ientauea reddere ieniata:moliuntut:non at conformes reddcre cogitatioes JeaJatis .Et .n. dc
omtuum rerum principiis iudicandum eli:ex lpfarum perfedioe 8C fine: rernm aute naturaliu
artifirialiuragj perfediones funt res ienlatedceirco de principiis enuciandum fuit ex diipofi -
tionibus ienlatts non de fenlatis percaulas SC principia pofita:quemadmodum prefatis homi
bus contingirmegantibus fenfata trahentibul<p hec ipa ad id quod falla fua opinio prefinxit.
CHoc igimr Tuma ell eom qbus horu hoiutn errores:5C mide in eiulčemodi falacias lpi pni e
rint ipeexpofuit:nunc ueru inconiieniemtaque eorude opinionem fequutur enumeratdices:
pnmum quod hos leqm'tur impulfibile eihterram dumtaxat efie elementum fi.n.iola hec no
reioluitur tranffermr<p in ah'ud:ipia ioia erit elemenninnelementi.n.pprium eli non tranffer
ri in aliud.CTSeamdiim in quod iii prolabuntur impofiibile elt:g> quando reciproce tranfmu
tantur elementa per refolutionem triangulorum:que erant elementi corrupti: SC eorum com
političnem in eleraento genitortuncoporteret illic lupereife triangulos inter generationem
aque SC aeds:čC hoc quia ex odo triangulisgignitur aer.-fiC ex uiginti triangulis aqua: necefie
erit in generatione aeris ex aqua iiiperfluere tmngulos quattnor. fi antem quis diceret ex his
auattuor triangulis generari ignem:fequeretur non fieri ex aqua aer:quum: SC  ex eadem aqua
uuiul fieret igms.-led huiusuanitatem fenlus inlmuat.CTTeitium inconueniens dl g> iequere
tur corpus eifet ex non corpore: qnia fi generatio ell ex fuperficiebus erit omnino ex non cor
pore:SC coniequens erit ibi fuifle locnm uacuumiut habituin ell prius.l

<T Caput tertium.

VumqjcompIeueritimpoflibiliaconlequentia dicetem fimplicia corpora copo
niex luperfkiebus nunecomemorat falla que comitantur ponentes proprias ac-
comodari figuras eleraentis:SC q> eflentiales clementorum differentie funt figure
dicens quod horum fententi.1 lequitur ell non ponere fiilceptiuutn efie diuifionis
quod quidem contudidorium elfe conllat eius quod mathematici fapientes fup
ponunt:quc tamen conllantilfime uaitatisdemonllraciomurup potiflimarum fcientie funt.
Renuunt autem corporum diuifionem abire in ifinitum SC  femperne ipla eorum fuppofitio.
peat;SC hoc ga ponetes quibufcun<j duobus elementis aliq figuramm: ut pote piramidalem
cuius Gngule partes partiri j nequeunt in figuras piramidis uel figuram fphericam qux nondiui
ditur in alias figuras fphericas fequitur eos alterum duorum:aut iguem indiuifibilem admitte
re lecundum q> iguis in partes igneas fibi equales: quia pyramidalis figura in equales fibi py -
ramidales figuras partirinon poteh: aut annuant huncelTediuifibilem :Sed nonhabentem
figuram pyramidis: SC  confequens erit hunc non elTe ignem:quapropter partes ignis non eriit
igais:alterum igitur horum duoram impoffibilium euitare non poflfunt.f. quin renuant coiv
porum partitionem:aut annuant ignis partes non efie lgnem. Et hoc imuna eft impoftibiliu
conlequentium ponentes elementa differri figuris.-fiue credant ea čopom ex fiiperficiebiis fiue
non.<TSequitur hos rurfus aliud impofilbile.-figurarum.n.alie funt qux quum inuicem com.-
ponantur totum locumradimplent SC  nil ibi loči relinquitur:alie uero fic le habent. ut quado
componuntur ad inuicem non totum implent locum:8C aliquid ibi fuperefi uacui.he autem di
fpofitiones.infunt figuris iuperficialibus feu planis SC  figuris corporeis feu folidis. figure na
plane eqnalium angulorum SC  latern replentes fuperficič funt tres.f.triangularis: quadrangula
ris:8C iexagonaIis:Quintagonalis autem:alieq? equaliutn latern SC  angulonim figure non re
plent fuperficies. Solide uero equalium laterum SC  angulorum replentes funt duetantum:
uidelicet pyramidis:SC cubus.Figure autem plane non repleut locum nifi tres: quia quum co.-
gitauerimus infuperficie punčhtm fuper que pfeinduntur due linee rede innouatur ibi anguli
quattuor equalesquattuor angulis rečtis: quapropter figura aliqua compofitarum figurarum
replens fuperficiem necefie eft ut eius anguli fint aut quattuor redi: aut quattuor rečtis agulis
equales quumcB componuntur ibi quadrata quattuor obuiabunt ipfi anguli quattuor fup pun
dum illum pofitum in fuperficie.uidelicet:qiua eiufcemodi pundus comunis erit quattuor an
guliš SC caput eorum:replebunt igitur fuperficiem hec ipfa quadrata necefiarioteo q> fingul i an
gulorum quadrati funt redi fimiliter fit quum pofitus fuerit eiufcemodi comunis: SC caput an
guliš fex triangulorum equilaterum equali«mg? angulorum:qufacuiufq? horum triagulonim
angulus ell due tertie redi eritepcongregatum fex angulorum equale quattuor angulis rediš
SC  ipfam fuperficiem adimplebunt.fimiliter replet fuperficiem exagona figura:quando pudiis
in fuperfide poniturcaput tribus equalium laterum 8C angulonim ex 2 gonis:eo q>  quiuisangu
lomm eius uale: unum redumSC tertiam redirunde totum ex hts tribus aggregattim equale
erit quattuor angulis tedis:qui fuperfide implent.pentagona uero heptagonag? figiuaiac alie

cqualiu laterum angulommg? figure fuperficiem replerc ncqueunt: illorum angulorum

aggregatii aut minus etit čjttuor agulis rečhs:aut plusmerbi cauia petagonus qa finguli angu-
lomni m eo ualent redum:& qttintam re&i:ideo pentagoni tres non replent iuperficič: quat
tuor uero pentagoni plus ualent g anguli quattuor:qui replent liiperfidem: quattuor quintas
anguli redi. Sic quocp impoffibile dl quinqp equalium laterum angulorumg?triangulosre^
piere fuperficiem:quia aggregatum ex lllis minus eil quattuor angulis rediš.® At foiide equa
iium laterum:SC angulorum figure:eammdue tantum replent locmn.: alie uero tres minime:
namjil in aere cogitauerimus pudum lup quem le interiecent linee tres in latitudine: longitu
dine:5C pfunditate fitqj quelibet.aliam profdndens iecundum angulum redu: euenient odo
ibi anguli corporei qnorum fingulus e trium angulorum redorum:£c ell angulus figure cubi:
aggregatum igitur ex angulis eiufčemodf figura^ corporalium: quando pmidus illc cmniu ca
pur pofitum fuerit:erit anguli odo:cum angulis cubis aut quod eis equiiulet repientes Iccum
ipfum nceiliirio.*5i nil ibi relinquetur uacui.quod autem his plus minufue euenerit: nequaqua
locum ipfum replerc poterit.hoc itaq; tramite confiderando non reperiemr ex quinqp corpo
teis figuris repientes loctimnifiprememorate dne tatum .uidelicetponendo pundumillum
captit cuborum odo. Gc quum eandem flatuamus caput figurarum piramidalnim duodecim
eo qdiex pyramidalium anguli:equales funt angulis quattuorcubicis: anguli.n. pj ramidaliu
figurarumcorporearumfuntexduobusangulisredisianguliueroctibice figure: iunt extri-
bus: Iccirco tres anguli Pyramidalis figure :aequales funt duobus angulis cubicis: quia infL-
mul fariunt fex angulos redos: Gquidem pyramidalium angulorum proportio ad quattuor
anguios cubnelt Gcut proportio angulorum trianguli equalium laterum 8 C  anguloru ad quat
tuor angulos redos:eo 9 trianguli angulus ualet duas tertias anguli redi.quucp hac lege tres
alias figuras confideraueris.uidelicet figuram uiginti bafium:S£ duodecim bafiurn: SC  cčlo ba
fium comperrum nobis erit illarum angulos non replere locum.uidelicet. ut ex omnibus ag-
grcgatum equalefit odo angulis cubisrled maius aliquid emergetaut minus ut pote folidi an
* guli uiginti bafiurn figure ualent tres redos SC  tcttiam: ex gbus impoffibile eit aggregari duo
decim redos que ualent quattuorangulos cubos.fi eiufccmodi uiginti baGum angulos pofue
rimus quattuor excedčt quattuot angulos cubos per unum redum Sc  tertiam:Si autem accepe
rinms tres dlet aggregatum illorum decem anguli redi SC  Gc deerunt equalitati angulorum
cubicomm redi anguli duo. CEodem argumento in odo bafiurn SC  duodecim bafiurn figu^
ris conllare hoc poterit.quamobrem qui elementis peculiares dTentialeiig? inefie figuras con
tenduntcogunturadmittereduascorporeas equalium laterum Sc  angulorum dati figuras q
apte nate fint replere locunuprerer figuram pyram:dis SC  cubi:quam prediximus replere locu:
eo q>  quattuor funt elementa.in eudidi autem libro montiranim cit nullam iblidam figuram
dan fextam:preter figuras quincp:nedum repletiuam loci.unu igitur impolfibiliu que Ariilo.
infert hoc dl :SC  nil ell in hoc abilrufum ei: qui fe parum in geometrica facultate exercuit.
ITQmimq? ddlruxerit figuras inelTe elementis: modo eifdem non efie efientiales figuras ex
propna elementorum fnbllatia:8C quatenus elemeta oilčdere uititur. Et dixit indicat hec no
peculiares tenere figuras hoc q> hec ipfa femperiuxtaccntinentis tangenti l ep figuram figura
11 ppendimus:8C clarius hoc apparet in aere Sc aqua.quapropter cen fendum dl his non elle fi
guram peculiarem.ajioquin corruperentur elemeta cornipta figura cuius oppofiui indicat fen
fus:uidemus.n.aquam permanere aqua: Sc  aerem aer licer uarias figurarum cffigies fufcipiant
quum igitur Gc elementorum fehabeatdiipofitio clarumdl hec unamquamque figuramm
fufcipere pofle quod utirn elementorum rationi congiuere uidetur quippe fi aliqua figura his
addita fuerit uariarum figurarum hec fuičeptiua dfe non poffent quemadmodum dilpofitio
dl materie:que quia omnium formarum fufcepttix dl ideo nullam ibi adiunxit propriam SC
propter conuenientiam inter horum naturanvSC naturam matetiedunt hec corpora omnium
compofkorum elementa unde poffibile fuit generationem fieri ex alterutris. ex hocdenicp
conciudendum q> quia hec figuramm funt materia oportunum fuit hcc nullam fibi propriain
expokei:e.4TEll 8c  alfa huius ratio.-fi. n.proprias tenerent figuras impoffibile cet ex eis fieri
carnem.SC os:nec ullum homogeneum coipuscontinuum : nam quando conflantur figure in
unum non prouenit ex eis corpus continuum:excipiendo geminas figuras quas commemora
uimus fuperius: neque ex fuperficierum compofitione innouatur corpus continuum fed ex fo
la comp!exione permixtioneque refultat. Si igitur elementa proprias uendicaret fibi figuras
non poiTet ex his fieri corpus continuum quapropter nec inde puenire generatio. Dixiticcir
co qur horum fermonem confiderat. eumgs fepius reuoluit hoc fuo fermone generationem
auferre iudicabit Sc  quo magis ntuntur hanc ipfarn oftendere eolonginsab lpfarecedunt.

XXXVIII

CEtpoilf deilmmit efletitialeselementoramefle figurasmunc fermones Sc figna quibus
cuicp elementom«* propriam figuram llatuunttefellere propoiuit »Dixit,igitur hguras quas
ipliadaptautelementisprorfusnonconuenrunteorumfitui :neceorum qualitatibus;ne<j
eonuu motibusificutopinaatiurdicentes dari figurasdiuilij? rei aflignantes caula.Et hocqma
eorum alii teferunt ignis figuram elle Jphericam:quia dl uelox in motu.-calefaciensiSC urens,
Alii propter lus difpofitiones huius figuram ppramidakm atfirruant:exitlimant.n. hutuiče-
modi figuras uetocioris dTe motus q figure aiie:qiua non replent ex locis nifi modiculum; co
gitant in iuper duas predidas figuras conueniri calefadiobeo <j fpherica figura quiacaula exi
Žit ideo ipfa elt ac fi herec angulura imiun fic ; 8 C pvramidis riguraunum obtiuetangulu acu
tumnguis autem:inquiunt:urit perangulum eius. Hec igitur funt ratiociniaquibus lnnitunc
ponentes iguis figuram pvramtdem aut i'phera.Quumqp iam hi llatudinfignem uelocem ee
moru: 8 C tnodici liarusaiimcp tenere urend imune imam illomm rationum ddlruenda afiiim
pfit: montira tq? motus ueloritatem deilruerepofitionem qua igni propriam adaprant figu¬
ram d icens.-fi igui accdmodanda e (Tet una ex duabus h is figuris propter uelocitatem iiii mo¬
tus eiTeteius motus circularis:quia uelocitas duabus hicformis indl quando mouennirin cic
culum.Exmde deftrait huius figure inuentionem eč feni exparte modicitatis lili llatusidicčs
fi caufa modiritaris in igne eifet una hauim duamm figurammquiade terra modicum loči re
plent:elfet<jt caufa llatus terre figuracubicaioportet tgnem Sc tertam quando funt i locis fuis
natnralibus cubicas figuras for tiri.SC quoriens loca liia exiuerint figuras iphericasjihios fiquide
uidemus tetram ignemcp: SC rdiqua elementamoueti quando lunt extra locafua naturalia
fuifcp in locis quielčere:5c qao ptopius ad loca proptia aecedunt eo fortiotis hecelle motus.
CQuum<£ ex uelocitatis motaš paraitatifg? fui tlatusgemias has figuras igni competere de-
llmventmodo dellraitid entide Tanonecombutlionis: dicensifi igniseflet combutliuus cale
fa&iuafijj propter angulos qui ei infunt condecens uti<p efiet omnia alia elementa caiefadi-
uaconbuiliuag; dicere: quiaomnia angulos polTident:quemadmodum odobafium: uiginti
bafium figuretfed hec ipfa in ipfo comburendi munere ab muicem diuerfa exiflere. At ora
ntum elementom ul dTe comburendi falfum quidem ell SC impoflibile.C~Dixit SC aliud infu-
per huius Ggnum ell. Si cotpora Client urentia ex hoc q> fint angulatia SC mdiuiflbilta oporte
ret SC corpora quanta utlma adraittere: eo q> 8 C his:iuxtaillorum fentenriam indiuifibiles an
guli infunt:q> fi ipi  hoc renuerintroflendantrobfecroicut naturalia corporaurant: mathemati
ca autem minime: nullam profedo manifellum dilčrirainiseaufam dare poterunt. IT Aliud
preterea huius fignum ethfi ignis pyramidatis elTetraut lphericus:lequeretur hunc ipfum rem
quam comburit 8 Č fegregat in partes igneas fegtegate in pyramidales figurasrSC fphericas hoc r
autem falfum eil SC innopinabileifi.n.difpofitio fic fiierit fepararetqueque figura 6 C diuideret
tmumqaodcp fecundum figuram fibi fimilemmnde culter omnia que incideret fegregaret qui
dem in cultros.Dixit SC admiratione dignum etl 5  iili hanc figuram adaptant igni ex eo q> fe
pat SC dilTipat qnum tamen potiuscogregetg fegreget 8 C dilfipetinnatum fiquidemell igni
aggregarefitnilia SC fegregare diiTimilia:quaproptereflTentialis eius adio eilcongtegatioracci
dentalilcp ef etl fegregatiorfi igitur fcgregationis caufa dl figura congregationis caufa erit ei
pet fubllantiam conaeniens.n.fui(Tet hos fufficiente in hoc fermonem adducere.C"Exinde ip
ie aliud adiecitargumentum.uidelicetquumcalidurn cotrarium fitfrigido 5 C  humidum ficoj:
fieflentiales horum differentie efienf figure conueniretcalidi figuram contrariari figure frigi
de:SC humidi figuram contrariari figure fici: At nulli figure contraria ee potdl figura. CDixit
ideo nullns illoram temptauit figuram affignarefrjgido:quum tamen iutlum fuiflethospro
priam omnibusqualitatibus figuram atfignatfe aut nulli.<TDixit nonnulli de hacfrigidi uirtn
tute fermonem:facere iiolentes: 8 C innuit platonemirei conrrarium eniitiant: dicentes frigidu
elTe rem magne portionis:quia non tendft in profundum nec pertranfit meams fed continuat
SC obrurat.Qaod fi hoc ita fuerit oporteret calidum dTe rem paruam:quia tendit Iprofimdu.
8 C iuxta fui fubtilitatem paruitatemqp penetrat meatus. 8 C fi nature frigidi calidi^funt huius
difpofittonisreritconttarietas exillens in eis propter paruitatem 8C  magnitudiueminon pro¬
pter figuramait hi in hoc fermone otlendere conantur.-G.n.maiores partes minoref™ eiufde
funt figure ut pote pyramfdalis aut fphericefecjuereturpvramidalem maiorem non elTe igne:
qua propter non eritcombrflioniscaufaait hi opinantur ipfa figura.<TEx hoc itaqp fermone
reuincitur elementomm differentias non efle ratione figuremec hec ipfa fibi prorfus figuram
uendicare propriam: fed illorum differentie ex propriis quidem funt paffionibus uti humidi
tas.SC ficitasicaliditas SC frigiditas: 8 C pet eorum adicnes fiait calefačtio comburtio infngida
tio humedatio 8 C perefiendalcs eorum potcptias uti grauitas SC lenitas: conilat itncp 5  quu

harfi reta noticia coprehenderimus innotefčere-nobis unuquodg? elementom per id qd ei id
araufTim accomodaturide grauitate autem: leuttategp i mox fcqueti didione ttadabimus dc
al lis autem horum differentiis in de generatione Sc corniptioe libns fermonem pollicemur,
Sic denigr huiusdičhonis intentio abloluitur: fit oranium coditori lausgloria 8c benedidio
per iempiternaičcula Amen.

I ITDidio quarta.

' Ec didio continet futnmas tres.C Prnna de antiquorum fermone circa graue:8C
I lene inqumt: CTSecunda cauiam infinuat qua queda ex fimplicibiis Ieuia fint. SC
j quedu grauia.CTTertia ondit qd graue equid leue:8C q fint corpora qbus grauita
^ te leuitatccp inefle aiferimus:quotqj fint numero: SC eorfi accidentiu cas enficiat.
CSumraa prima.

Ec fumma in capfta tria abioliutiu. UPiimutn huius didionis propofitum mon
hrat.CTSecundum lčrutatur de grani SC leni: SC qnotupliciter eptum unuquodcg
fignificet:SC antiquos iolmn de altro horum fermonem fcciife oikndit. ti T ci>
tium lfima antiquorum ueterum.l.SC mniorumlementiedegraui BC  leui ccmrne
morat:SC eorfidem fallatiam dfminutio nam^p infinuat.C Caput primu.C Dixit
quod in iiacdidione ohenderetnitimur iiint intentiones duemna quidem ut declaremus qd
graue fit Sc leue SC afferamus id quod illorum naturam defignat.Secunda ut cauiam dicamus
qua nonuulla corporum grauia fint.-nonnulla uero Ieuia. CDixit conueniens quidem fuit in
hac icientia de graui fpeculari.SC ieui:co g? proportionem habet.confideratio de his cum con
fideratione de motumatura fiquidem de principio motus enunciatur fecundum prius: aut de
ipfo motu fecundum poherius:8c quia graue leueg? appellamns id in quo cft principium na.*
turalis motus in loco:aut ipfum mobile motum naturah in loco: grauiras aute Sc leuitas funt
quidetn dno nomina:queautprincipia defignant quibus hec: ipa corpora mouentunaut ipos
motus quibus mouentur.ldeo iulhun eratut cofideratto de his naturalisponeretur. Sc m gre
co idiomate.-ut Arillo.loquitur:grauitas SC Ietutas funt duo nomina fignificanti3 potentias g
bus hec corpora mouentur ipforum uero corporum motus nullimnut inquit:nomen effertur.
arabiča uero lingua uidetur horum nominum ufuseife in contrarium. nos autem hic utimut
his ut emfcemodi potentias denuncient.dixit5Cquia degraui:SC ieui fpeculatio natuvalis eh:
ideo de eis facerelermonem prifci naturales omnes:non tamen complete.-nec rede horfi de-
derunt differentiam licet alii aliis propius ueritatem tetigerrnt.Dixit dignum igitur eh ut ho
mm opintones' afferamus eafdemcp minus fufficientes efiedoceamus: ex mde nolitam fen
tentiam explanabimus. ’

CTCaput fecundum.

p= =- ^ -- p Ixit graue Sc leue utrumg? biformem conceptum refert: aut fimpliciter aut cum
r  telatrone.SC hoc quia euidens eh quedam corporum tnoueri ad medium: qutdd

f MfeSm  a  medio:8Cque a medio contlant moueri furlurn quibus utdicimus:SC quod mo
rj uetur ad medium apparet moueri deorfum.-idcp graue appellairms.Si eigo hic in

Pve=!=skU  uentum eh furfum per naturannSC fimpliciter:cieorium<q; per naturam SC abfolti
te.-non m relationexonuenit adeife fimpliciter 1. ue 8C fimpliciter graue. Sed dari per naturi
fitnplidterg? mundi iurfum SC deorfum nonnulli naturaliutmceu plato: recui'ant:dicetes quo
nam pado cenleri poteh i rnundo furfum deoriumgr abfolute quum circulare: Sc omniqu 2 qj
uniforme celam exihat:quamobrem non aliter inquiunt ei aičribi poflimt hec nifi ipium rete.-
ramus ad hominem ita ut pars que capiti nohro obuia č furiiim erit:8C ; que pedibus deorfum:
SC fieri poteh utparsque in occurfu eh pedum nohrorum eadem obuia fit capiti hominu quo
rum pedes ab oppofito latere obuii funt pedibus nohris. Dixit acceptabilis utiq; hic illoi tun
eifetiermo fi mundus nullum haberet on-ontem mediumgp determinatnm per naturam:8C
differentia in eiTe.atquia in rnundo orizon mediumgrdcteiminatum concernimus:'quomm
utrum licet unum eh numero: qtmni(p contrarium fit orizonti medium ficut contrarietas eh
duorum rede linee extremorum:que quide maxime aduerfantur.-couincitur furfum:deorfum
<j? fimpliciter adeife in mrtndo:que quum affuermt:aderit utiq; fimpliciter graue:!eue<p abfo
lutum.<rDixit SC tehimonium perhibet mundi ori-ontem effe iurfum:^ homines huc iptn:
furfum appellare folent SC licet celum folum dimidium fphere exihiment :  nihil tamen hec
illorum e.viitimatio prohibet quin furfum admittant: nam haud iecus crederent dari furfum
ficonicii effcnt celehia corpora ee fpherica undigr qttemadmodum cum huius lgnoratia. quo
habito dicamus fimpliciter leue elte id quod fuptemum petir mundi qttod fimpliciter eh fur
furn.SC fimpliciter graue quod ad mundi pergit mediu deorfum^ Gmpliciter.at leue:graueqr

XXXIX

feomdutn relationem ambo quidem de duobus uniusgeneris entibus profeitmtur: que in e*
dem uerguntpaiteimied unutn uelociusfeituraltero: SC  uelociori diciturgrauius fiambo de
gtauiujgae fueruitraut lemus fi ambo Gntdegne leuium.fT Dixit Sc  uniuerfa pnlcoium fčola
iolum de humiinod i  gtaui SC  leuiXque fecundum reiationem proferuturriermonem fecenlt:
quemadm odumex iplis tliomtn eioquiis colligimus.

C*Gaput termini.

'—* Ntiquorum aitem d e gram' lententias ipfe retulitetiam tres:quanmi una.eft opi

nanos fublfatiam grams SC  leuis iuparrium multmidine SC  paucitateconfiltere:

funt.n.exprioribus:qui;intergraue6tleuedifferenttamaflignates:dicuntgraiie:

3 C leuecorapom«x partibus conuenientibus in forma: led graiieexpiuribus ex

paucioribus uero leue.SC  ilte fuit platoins in timeo leimo: proinde ac fi dicerejit
magnara pkitnbi portionem gtauiorem ee parna: nifi g? fermo illorum non fltde rebus finu
lium pattuim:quemadmoduraportio elf plnmbi maior SC  minor.-fed de rebus non fimilium
partium ceu plumbum SC  trabs:qnod ideo cenient, quia omnia ex rebus fimilium partium.i.
eifdera in formaconllare arbitrantunlicet appareantdiuerla. CDixit hunc illonim iermone
ienlus ipfe refellir.-cum hoc 9 caufaguam alfignant: fi ipfam admifierimus: cauia quidem elf
grauis & Ieuis:gtauitatfs latern 8 C  leuitatis minime modusautem quo fenfus horum delituft
tentemiam df quetn mox ipfe enikio.uidemus.n.ignem lenem Temper mota furfum fiue tna
gna fint paraa ignis portio lit fic SC  terram non minus glebulam quam eius rnagne moliš par
tem tend tre deorfum:(i igimr leuis cenfendas eifet ignis ex eo 9 ex paucioribus t triangulis co
fečhis fitrSč terra grauis quia ex pluribus tn'angulisconftet:[confequens dlet maioris qiiantita
tis ignem moueri deorfum:minoris uero furlumtcuius uti<j? oppofitum fenfus ifinuat: maior
fiquidem ignis uelocioris elf motus in furfum quam minor: SC  terra maior iielorius pgit deor
fum quam minor.CR.utfus aliud ex hoc prouenit impofifibileifi.n.gtauitatis: SC  leuitatis cau
fartriangulorum eifet multitudo SC  paucitas fequetetur: aliquam magnitudinem aeris grauio
rem efle aliqua magnitudine aque.f. quando in ipfa aeris magnitudine plures admittatur trii
guliquatn in magnitudine aque:quod fimiliter falfum ee fenfus diudicat: nuqua.n.aer fuapte
ad locum profidicit' aque.hec itagj.ut Arifto.fcribit :[fuit horu de grauis Ieuifcp natura expla
natio.CAliis uero anriquorum emfcemodi fermo non placuitmec huicaflignationi caufe:i 1-
loram ratio acquiem'itdixit Sc  licet priores hi fuerint tempore illorum tamen fermo neoteri
corum more loquitur.uidelicet quod diltinčlius:8C maiori indagine rem tradant.illi uero tam
SC  fi iuniores extiterint prifcomm tamen ueftigia fequuntur.uidelicet paucitate inquifitionis :
SC  eo 9 qua(i in oppofitum fenfus dicetenttfi.n. compofita equalia magnitudine funt ea q ex
priraariis equalibus numero partibus compommtur:fitq? leuitatis SC  grauitatiscaufa paucitas
partium:8č multimdo apparet autem fenfu aliqua equalia magnitudine grauiora efle interjfe
confequens elTet equalia eife non equalia.CDixit qui ex fuperficiebus componit cotpora: ui
uir ilfe.-affirmare non potelf leuitatis SC  grauitatis caufam efle partium magnitudinem in gra-
ui:8c paruitatem in leui:quemadmodu quibufdam naturalium placuit: eo 9cenferi no potelf
unam gtauiorem effe fupficie altera: lic<t una ipfa maior fit altera.qui autč ex indiuifibilibus
corporibus corpora conficiunrihanc quidem pofirione fufcipere ualent:jabfq? hoc 9111 ipfum
inopinabile ptorumpant in quod fequitur opinionem dicentis leuitatis Sc  giauitatiscaufam:
paucitatem efle partium SC  earum miiltitudinem.poterit.n.huius fententie cčlor afferere ideo
raultis in rebus minorisquantitatis re gtauiorem ee re quantitatis maioris: quia hec modice
magnitud inis resconfečfa fit ex partibus ma ; oribus: maioris uero magnitud inis res ex parti¬
bus quantitatis min oris: SC  licet hi dari nequeant caufam in fimplicibus.f. quapars minor fit
grauior poiTunt tamen huius caufam alfignare in compofitis.fumma igitur eomm quibus pla
tonem corripuit minus rečte grauis SC  leuis caufam tradideritmec completam de hoc ingfitio
nem fecerit hec elf. C~Sectmda uero que hanc platonisj aliquantulum in fufficietia excellit de
mocritisScleudpi fententia eff.alTerunt.n.leuitatis grauitatilcB caufam efie uacuum quod per
corpora di'lTunditur.f.9 uacuum tranfifert corpora futfum.&: plenum deorfum:ideo affinnant
aliqua corpa uideri maiora:funt tamen leuiora:eo 9 fua magnitudo cx uacui multltudine re
fultatmo autem multitudine pleni.'SC fecundum hoc nihil prohibet ut equalie fint corpora
in partibustfint tame alfa aliis leuiora: 8Cquia hunc fermonem non fequ;tur inconuenies qd
alium comitatnr fermonem magis’fufficiens huiufcemodi fermo uidetur.exinde huicopinio
ni refiltere hunc que modo explicabo argumentandi modrim intendit.fi peromne coipus ua
cuudiffunditur SC  uacuu leuitatis caufa aflTeritur:8č gra».itatiscaufaplenu:fieri non potelf quin:
hanc infequendo opfnionemslpfum leue altero quattuor mod 09: difFiniant:uidelicet:quia fit


id in quo plusdl de uacuo.-SC graue contrarmnuaut in  quo minus eft de pleno iit granc in co
trarium;aut in quo plus dl de uacuo qua in graui:& minus de pleno. uidelicet determinando
ipm minus.6C plus uacui S C  pleni in uno corpore:p relatione ad alterum corpus:non aute refe
rendo uacuum qnod in ipoad plenum quod in eodemiauc diffiniat pet relationem; leuitatis
in ipo ad grauitatem que in eodem.ita ut leue dicaf in quo plus eil de uacuo quam de pleno
quadi proportione terminata:8c graue cotrariu.fi igif diffmiant leue quia fit in quo plus e de
uacuo:l"equeretur aliqua terram leuiorem efle aliquo igne:fi.n.in aliqua ignis portione ell qua
titas unauacua.-potetl quide tante magnitudinis terra fummhut plus contineat de uacuo qua
ipla portio ignis:8Cconiequenserit eiuičemodi terram ferri in furfumiSi aute diffmiunt leue:
ga'fit in quo minus ell de pleno:poterit utiejj tantu iumi ignis.ut plus habeat de pleno:quam
eade portio terre:6Cconiequens erit iplum igne rnoueri deorftim.g> fi leue diffmiunt: quia fit
in quo plus eil de uacuo 6 C  de pleno minus prommpent in ambo impoflibilia: que predičtos
diffiniendi modos fequuntur:eo q> hec diffinitio ex primis duabus diffinitionibus conficitur:
fi.n.non poiiierimusdeterminatam proportione pleni ad uacuu in corpcre graui :ncc leui nil
prohibebit quada d ari terra plus habetem de uacuo: 5 č de pleno minus:qua in aliqua igne: 8 C
erit terra leuis:fimiliter ignis effici poterit grauis. rurfus falfum quod iequitur diffinientem k
ue:qma fit in quo plus eil de uacuo panter iequif’ diffinientč graue.-diffinit.n.is graue:quia dl
jd in quo plus ell de plenomndeconcludit’ quandam dari terram leuiore igne. 6" Itidem leg
tur diffiniente graue diffinitione compofita coptraria diffinitioni leuis compofite ex plus de
uacuo: 5 C minus de pleno.qui uero leue grauegj diffinit per relationem uacui i eo‘ ad plenum
is fane inconuenientia prememorata aufugere poteilun aliud tamen impofiibile prolabi co^
gitur.f.gj non maior fit uelocitas maioris magnitudinis ignis quam minoris:quiain utrifijrp
portio eil eadem:fimiliter contingit terre:& maior terre portio no mouebit uelocius quž pot
tio minor quum igit' hec omnia iunčla ftierint in unum coniequens erit impofiibile efle ut ua
cuumcaufa fit lems SC  grauis. CDixitiamcp lequitur hanc illoijc fententiam fi uacumn caufa
ell motus furfurn q> uacuum aptu natu fit rnoueri furfnm 5 fi hoc annuerint dicentes uacuum
mobile eile iiuiiim.-Sc plenu deoriu cogent' caufam exponere qua uacuu pergat furfiun Sc  ple^
num deoriiim:6c undelit g? ambe he nature in nullo corpomm abinuicemTeparentur: quum
tamen illoij: aptitudo.fit diuerfarunius quidem ut moueat' furfum alterius ut tedat deoriitm,
ITRuifus fi uacuum dixerimus rnoueri opoteret ei dari quo moueaf’ locmerit igit' loči locus:
aut erit locus non locusicaufam itaqj motu3 uacui complere non pofiiint: nec ipm admittere
pofilmt immobile:quum idipfum caufam motus enuciant: hec igit' lunt inconuenientia que
leuis SC  grauis caufam uacuum Sčplenum aflerentes fequnnt' .<T Tertia opinio efi eorum qui
caufam.leuis:grauifqp ponunt pamitas corpoje SC  eorum magnitudo:arbitrates id efle leue qd
BC  pamis corpufculis conilat:graue uero quod ex maioribus: SC  fimilis eil horum opinio opi-
liioni prime:in eo 9 de graui Sc  leui iecundum relationemmo graui SC  leui fimpliciter fei mo
njm fecerint:& hocquia quicuqj in horum caufam no aflignat geminas naturas ?  in quiditate
SC  forma contrarias.-fed cam dicit ee ppter magis SC  minusi 116 poteft loqui de caufa grauis 8 C
leuis fimpliciter: 5 C ideo magisconueniensell in hac parte fermo pončtiu hopc caufas plenu
SC  uacuum :pofiiint.n. hi de fimpliciter leui 6 C  graui■confiderationem ponere: dantes hamm
que opponunturrnatutarum caufas oppofitas: nihilominus nec hi quid cm de graui magis SC
magis leui congruu fermone habere iialent quemadmodu f  nec illi de graui ieuig? fimpliciter
SC  fermo ponentiu leuis Sc  grauis caufam partium paruitate SC  magnitudinem magis dl fuffi
ciens qui fermo ponentium ho^ caufam partiu multitudinč: SC  paucitate:queadmcdudixi^
mus priusreo g? qn petimns ab his unde fit q> aliqua fimplicium corpo^: fint maiora fimul. SC
leuiora:refpondent corpora leuioraconfečlaefle ex partibus minoris magnitudinis: licet fint
numero plures: que autem grauiora funt componuntur ex partibus maioribus licet fint
numero pauciores.qui uero horum caufam per folam multftudinem paucitatemq; afiignant:
hanc dubitationem euadere nequeunt.uetumtame quu confidetaueris iudicabis hos idem in
conueniens comittere quod SC  primi fermonis fenfore fequit:fi.n.maiomrn: minorucp partiu
namra fuerit eadem:confequens eflet eiufdem nature efle elementa:fed differre folu iecudum
magis SC  minus.quod fi admiferis non eflet hic leue nec graue fimpliciter: SC  quum aggregate
elTent tot partes minores ut adequent maiores eflet illarum indinatio ad idem: unde contin
geret maiorem ignem grauiorem efleaqua.SC terra minori. ex his deniq? colligecorniptione
omniu opinioniiquas plequfbant'antiqui de gram' Sc  leui. Dixit SC  nonnulli hominil ex ue
tcribus admiferunt quide uacuu:fed de nHllatenus confiderauenmt de graui, leui:ut pvtha
go ‘SC  empedoclcs alii uero quos nune tulimus de hoc fermonem fecere.

XI

C~Summa lecunda.

Ixit poftquam antiquomm opinionu dc graui & km' cormptio fnotuit dfgnura
! cit ut nos liloij: naturas explanemus.prius caufam finalcm enuciando qua no nul
lacoipopc tenduntlurfum nonulladeorfum: potillunu.n.de grauis kuil^dilpo
* mone cx P ete ndu hoc elt.Dicamus igitur huiusclfecaufam in timpliabus iplmn
pprium auufcp corporis locum petere:unuquodqj.n. fimplicium mouet' ad iocu
iiui cuaueutentem co q> uieima perfedio hic fibi elt. rationabiie liquidem e huius motus cau
lam candem elfe cum caula alio^ motuu.quu.n.hfc ad fint motus tres.uiddicet. motus in lo
co gtams Sc  leuis SC  elt ipia tranllatio.-motus in qualitate cui didmus alterationem: SC  motus
in maguitudine didus augraentatio SC  diminutio: dequibus apparet nullu eop: cč ex aliquo
conringentemec in aliquodcontingens: nee homm mobiie mouenig? ee quomodocucp iors
obtulentded conltant:Heri ex cotrano determinato in contrarium deremunatumiut pote qd
tranlinutatut ex nigto traultmitatur quidcm pet le in album: aut in aliquod mediu mter albu
SC  nigrum.fimiiiter motus in quanto tranlmutatur quidem dequanto terminato inquatum
tcnmnatum.condeccns igitur elt candem dilpofitionein hisquelecundum locum funt moti
bus naturalibus crcdcre.l.quia in loca ferantur determmatara motoribus tenrunatis:& rnobili
bus terminatis:quuq} hcc ratafuerinufint^j furfim SC  deorfum inucnta per naturam: SC  Iior:
mouensfit generans ipm lcuc Sc  grauermobile autcm res que grauis clt:& quc kuis potentia:
quoulčp exntat grauis aut leuis ačtu compkto.l'.quado elt lecudii perfedtone ultima lit autem
fecuniutn liiam perfedionem ultima: quado aetu elt in loco fibi proprio: q> fi hoc totum lic
fuerit apparebit iocum ultima homm corporum perfedionem Cxilt<re: SC  eadem obtinet ha
bitudinem ad corpora quara SC  ultima forma reigenite: quia ipfe finis elt motus exeunris de
potentia in adurn perfedum. Et fecundum hanc intentionem cenfendum caula motuu ele
mento^t lit ire fimile ad fuura fimilemon ficut quidamarbitrautur.f.ignem petere Ignem. SC
terram terrarhoc enim fieri non poteil:alioquin partes terre mouerentur ad tetram ;quocmicp
loco fuerit etiam fi polita eflet liulum quemadmodu ad magnete ferrum. C Apparet nul us
caufam homm corpomm motus elfet petere ipfum ubi in fimill: ex hoc locus quo tendit
unuiičuiulij pars elt locus totius:quum ergo partes culufcp eorum moueantur ad ul turni con-
poris circumambientis ab extra: erit quidem locus cuiufgt homm corporum quattuor ultimu
corporis contmentis ipfunj ab extra:ad quem partes feruntunčt in eo quiefcunt. quia lgit cor
pora leuia mouentur furfum SC  in eo quiefcunt: grauia uero deorfum ad medium Sc  ibl quie,-
fcunt erit utiqj continens corporis leuis ipfum Iurlurn: SC  continens corporis grauis ipfum me
diiim eritcp Iurlurn uti forma leui SC  ipm leue eiusueluti materia: fic SC  mediti fe habebit uti
grauis forma:8C graue ipm ueluti materia medil fi ergo locus limilis elt forme SC  quod in loco
relidet uicem obtinet raaterieconfequensacorpus lene SC  graue moueri ad id quod fe habet
ueluti forma:8C hoc elt ultimum corporiscontinentis ipfa:ideo h ec corpora adinuicem afiimi
lantur:8C nil refert G ipara fimilimdinem accipimus furliim aut deorfum:fi.n.exordimur deor
fnm comperimus terram alfitnilari aque:5C aquara aeri:aerem<p igni:pari lege fi hanc difpofi
tionem liimmamus furfum habebimus gdem ignem limilem aeri: SC  aere aque SC  aquam ter
re.alfimilantur autem uicinia hec corpora adinuicem quia alia ab aliis conrinentur. que SC  ipo
rum funt ubi:extrema uero.f.ignis SC  terra non afiimilantur adinuicem: co q? loco diltant: SC
neutrum continet alterura:deniqj lupertoris loči habitudo ad locum inferiorem elt habitudo
pfedionis:ad perfedionem fuičipiens: SC formet ad materiam:fic utiq; fe habet difpofitio in
habitudine locomm mutua:fiquidcm in predkamento pofitionis haud lecus inuenituraliqd
uices gerens materie SC  forme quemadmodu in predicamento ubi SC  reliquis: quapropter ap
paret rinalem horum corporum motus caufam effe ipfum ubi fibi deilinatum inquantum fu
mile.-Sč huius eifedricem aut materialem caufam elfe ipfam inclinarionem:queadmodu caula
motus egrotantis a langore ad fanitatem nil aliud elt quam natura corporis fanitatem fuičipie
tis:6C famtatis prefentia que fufceptiui fanitaris perfedio elt: kdrco qui fcifcitatur cur corpora
quedam pergant furfum quedamjdeorfum: querit perinde ac fi petierit cur egrotantium ani-
malium corpora mouentur ad fanitatem potius quamad longitudincm uerbicaufa:faut bre>
uitatem.demum homm triu motuu uarietatis due funteaufe prehabite. uidelicet natura mo
bilis:8C erusad quod elt motus:ex eo.n.cpillorum confillentiam eiufcemodi caufelargiantur:
grad um obtinentes propriamm differentiamm: conueniensclteafdem caufas efiequibus ipli
motus uariantur:differentie.n.conltituentesipfeeedem funtdiuidente*:fed differunti modo
eo gj motus in loco diuerfus elt ab aliis motibus quia mota in loco mouentur quidem in lo^
cocx lc.-alia uero mobilia non iimemuntut mota cx fe;fed quadiu monetur illomm agens: Sc

mouejis:quemadmodum in alteratione.*augmento 8C decremento. licet exirtimarf poflit hec
quocpeandem dilpoficionem polfiderecernimus.n.corpora compluia quando modiculam
altetationem fufcipmnt ab extra:ipfamet exinde longe plus in alteratione proficiunt: uti con-
pora que ad exačtam fanitatenvaut urnima egritudine mutant' modica motrice caufa prelen
te.attame fi aliis motibus difpofitio hec ine.-poilenus qujdem SC no tam exade hoc erit ficut
in motibus fimplicium in ubi.caufa uero qua hec fimplicia moueantur in loco ex it quando
ablatum ell prohibens:fiue llatim poli eorum generationem fiue in quouistempore aho:e;gj
leuis SC  grauis iubiečtum perfectum ell SC  propmquum elementomm fubllatie nigredis 'uero:
SC  albedinis fubiečtumrfubie&umg? egritudinis SC  fanitatis longius diilat a iubllantia rei fula
pientis fanitatem SC nigredinemiSC a pfedione: t fignum autem grauitatis leuitatifo? itibie^
dum perfečhim fit:ell duplex.primutn q> ei perfecuor motibus indhuidelicet.tranilatio in lo
co.hic.n.moms generatione poilerior ell Sc  ineflejprior nam quibus.motusgeneratione polk
rionell in effe prior.Seeundum q> hic motus ei competit per le. ideo dicitur gtauitas leuitafigj
eiTe aut ipla elementorum fubllantiaiaut ei propinquiores quam reliqua accidentia que his in
funndiuerfitas igitur natutavum mobiliutmSC diuerfitas naturarum mouentium:ac diuerfitas
ipforum motuufinis.caufa ell qua fpfi motus uarientur in fe:quum.n.hec fimuiiunčta fint mo
uentur mobilia in peifečhonemun quam naturah impetu feni confueuerunt: diimcdo nihil
adfit quod prohibeat. SC quemadmodu he eedem caule cunji genitorum deteiminatam cam
fant formardeterminatam qualitatem:8C quantum determinatunupanformiter oaufe he funt
ut derermmatum ubi pertingat. hec igitur fumma ell eorum que Arillo.edoautcirca caufam
qua fimplicia heccorpora mouentur hec furfum illa deorfum . CThemillius uero Arillotele
in hoc iermone incufat:exillimando adhuc fuperelfe de diuerfitate horum corporum motus
pprias caufas reddere.8c non fufficit uniuerfales corporum caufas exponere queadmodum mi
nus fufficienter refpondet interrogatus cur laborans fanus euaferitdicens qiiia fanus erit pete
tia:aut quia de eius more ell ut moueatur ad fanitatemmil aliud fubnečlendo:ut pote dicen-
do quta putridum hutnorem pepulit natura per crifim.-aut quia llupidum membnim in caluit
SC  id genuscaufamm propinquaru:que in‘huiufccmodi difpofitionibus afiignari folentffic di
gnuiminquit:fuiffctdehorumrnotuum caufis refponfum exhibuiiTe. Tu autem ficonfideras
iudicabis forte themflliiim i hoc hebetari:quia.n.hi: quorum caufas querimus fimplicium cor
poram motus funtiac fimplicium fimplices caule funt: conuenies ftut has fimplices caufas fim
plicium rerum eife proprias: contrario modo quofe habet difpofitio in rebuscompofitis de
quibus attuUt exempIurnThemillius:compofitorum quippe propriecaufe funt resadditecaui
fis fimplicibusiiniiierfalibulcj? neceflario iccirco in fimplicibus non inueniuntur caufe nifi uni
uerfales tantuir.rSC he quidera proprie illiscaufe exillunt:cotnpofitis uerc:SC fiirplices uniuet
fale fue Sc  proprie caufe accomodantur. unde ad illorum noticiam non fatis ell caufas uniuer
fales exponere SC ,pprias negligere.Sc hoc Guicuqp parurn in his exercitato ligdo conilare pot.

ITSumma tertia.

'ji Eptem continetcapita.fTPrimum diffinit quid gtaue Sc leuelfirhpliciter. CTSecu
dum caulas affignat qua aliqua compofitorum corporum fint leuiora inuno lo^
co quam aliud corpus Sc grauiora eodem corporein loco alio. CTTertium expla
nat inuenta dfecorpora fimpliciter grauia čC  fimpliciter leuia Sc  que talia fint cor
pora iuxta prehabfta fundamenta.CT Quartum caufam pilendit qua grauedadu
til fimpliciter:8C fimpliciter Ieue 8C docethanceandem ee caufam inuentionis grauis 8C laiis
fecundum relationem.SC proprias illorum tradit differentias que is infunt ratione mateneio
SC  formarum quibus hec fimpiiria corpora quattuor diuerfificantur. ff  Quintum enunciat q>
hecduo grauia elementa grauitatem habent I loco fuo:SC ibi nulla ine eisfeuitas. CTSextum
caufas quas de graui SC  leni fimplidter aiTignauit declarat: SC q> materi e cuiufcp illorum intui
tu foluuntur dubitationes contingentes his qui illorii eande materiam efie cotendunt:qučad
modum arbitrantur ponentes plenum SC  uacuum . ITSeptimum infinuatq> licet grauis: SC  le
uis caufe non fint figure:quemadmodum patefačlum ell prius:grauitati tamen SC leuitati ali,-
quid patrocinii he ipfe miniilrant:8C in hoc huius didioni finem impoiuit.

fTCaputprimum.

Ixit nollra intentio dl leuis SC grauis commemorare differentias’: quibus he due
jnature diuerfificantur:8C accidentium illis contingentium caufas exponere. i quo
rum enodationem primum illorum diffinitiones que per fe apparent manifelle
ponendas duximus. dicendo fimpliciter leue ee quod omnibus corporibusfuper
eminet fimpliciter graue qd omnibuscorporibus fubllat, fimpliciter appello id

XLI

quod no dfcitut in relatfone ad quodcU£j Cxtremo£: fioitde aqua dicftnr 3 fi Inifs refpe&u*
terre 8 C  grauis relatione aerisrfic grauem.didmus aerem reipedu ignisdeuem reipedu aque*3
autem homra he diffinitiones fint ex le quidem conftat: 3 autem entia exillantquibus emice
modi diifinitionescongmunt:8C que talia fintcorpora paulopoll enitefcet.Ieuc autem Scgva
ue:que dtcuutur lecundum relationem diffmiuntur 3 alicui corpori iiipereminens ert:'& alicui
fubrtansiuti aqua que fupereminet tetre SC  fubftat aeri:8C igni he igitur difftttones funt quibus
Arirto.diffmiuit graue:8C leue.CTThemirtio autetnjuifum ert inconuenientius hop: diffinitio
nem alTignari pet motum in furfum SC  deorfum quam:per fupereminentia 8c fubliare.-eo 3 ia
exiiht graue SC  leue licet non lubftet gtaue:neg? fupereminet leue quum ergo Arifto. ut uide-
tur:8C m ptehabitis SC  pofle his duabus diffinitionibus hec defcripferit dubi tandum efhfi fim
piiciter graue omnibus corporibtis fubftans eil ergo ante quam fubilatmt pote tetra: non erit
ipfum corpus graue:3 fi non fueritgrauemon erit in eo inclinatio: SC fi ei inclinatio 116 ineft
non erit:mobile in locum quo fubftat: eodem argumento dubitatur de Ieui.ideo dignius: in
quit: e d diffinire fimpliciter leue per hoc 3 eft mobile furfum :.8C fimplidtergraue mobile
deorfum:8ceiufcemodi quidem diffinitio:inquit: non euanefcitdum graue omnibus corpori
bus lubftat SC omnibus fuperemtnat leue: quia in proprio loco nec grauitatem obtinent nec
leuitatem:feddumtaxatdumextranaturaliafualocafunt grauitatem: leuitatemg? habe-
redicuntur. duobusdenicpipfe huic diffinitionideičriptfoniue renittitur primumex hoc3
diffinitum inuenitur non inuenta hac d iffinitione auemadmodum ignis inuenitur leuis prius
quam omnibus corporibus fupereminens exillat: fic SC  grauis ert tetra SC  nondum omnibus
fubftat. fecundum ex hoc 3 hanc diffinitionem fequiturhis grauitatem Sc  leuitatem inefle
dum funt in fuis locis naturalibus quod falfum eft.fi autem diffiniantur fecudum 3 ipfe exco-
gitat uidelicet per motummon uidenturgemine he ambiguitates emergere: fiquidem graue
SC  leue aufertur ab eis quando ablatus ert motus:quo exiftete exiftut SC  hec: ficut mos ert dria-
rum conftituentiumrSC accidentium confequentium:quibus rem conftituimus loco differentia
rum hec fumma eft eorum quibus themilhus hic Ariftotelem redarguit.CNos aute dicamus
prefcriptas diffinitiones conftitui ex genere SC  differentia quatum neutra a diffinito feiugi po
teft quia pars eft diffiniti ut in porterioribus oftenditur 3 autem pprie rei adicnesconftituat
loco differentie in rebus ubi no appareret differentie fecudu fe totumti in palme diffinitionem
dicimus ipam eife arbore dadilu ,pducentem:quod SC  ibidem ortenfum eft .Qučadmodu igi-
tur huiufmodi diffinitiones fieri folet ubi primu pfedug; diffinitionugenus naheri no poteft:
SC  qn tuc loco differentie adio aftumit non eft intentio 3 hec ipa inueta fit ačhi:fiquide inter
du inuenta e adio qnqj tninime differentie at SC  quod illaij: officio fungit' fepari gdč nequnt
alioquin non effet palma:palma nffi dum daftilop: frudum producit: n intentio effct in eius
diffinitione dadili produdio adu: quod falfum efle conftat: fed ponitur loco nacuralis diffe-
rentie: de cuius more eft ut tališ illinc adfo proueniat: fiue hec ipfa adio proueniat abea
femper fiuen5 femper.quapropter fermo Arirto.afterens leue effe quod omnibus fepeminet
corporibusrintedit cuius pcliuitas eft fupereminere.-no 3 fit fuperainens adu: qneadmodsm
palme d iffinitione efferendo quia fit producens fradu dadilommmon ert intentio 3 dadilo-
rum frudu producat adu:alioquin 110 effet palma nifi tempore produdionis tantum. ex hoc
itaq? reuincinir no uerum effe hoc diffinitum exiflere SC  eius no inueniri diffinitionemmt exi
ftimauit themirtfus.arbitrari autem fupereminere SC  profundari uon effe differentias grauis SC
leuis:eo 3 elementis non ineft fuis in locis grauitas SC  lcuitas:fed proprias illorum differčtias
effe motu quia ineft elemetis in locis in qbus grauitate leuitatecp obtinent:arbitrari inqua fic
uacuu eft SC  fermo deIinquens:eo 3 natura de cu ; us more eft pfundari fub omnibus corpori-
bus aut oibus fupeminere du in his fuis locis pftat eft ipfamet natura de cuius more e moueri
iftucqn extra hec loca fuerit SC  una eade exfrtens:abjq? aliqua diuerfitate motu obttnet aliqui
bus in locis:SC in aliis quiete.fi ergo p graue 6 C  leue intelligimus natura q eft ipfa grauitas le-
Uitalro quo na pado cenferi poterit hanc n5 inefTe elemetis exiftentibus in locis fuis ratmalt
bus:uaute p id intellexerimus motu no natura unde manat motus uerificabit'’ elemeta no ha
bere leuftatč grauitateg? in locis ppriis.i.no habent motuifed ipfe no uoluit hic p graue Sc  le
ue ( put appdlationem habeant a leuitate:5C grauitate dida de forma unde prouenit motus:fi
cut in huiiis didionisprincipio commemorauimus .Conclude deniq? SC  hoc3 diffinitio qua
Arifto. terminauit graue SC  leue non cogit dari in elementis aliquid quod non eft:8c id fe^
cundum inconueniens fuit quod themiftius huic diffinitioni afaipfit. catifa autem qua
grauitas SC  leuitas interdum mouet interdum non: eft quia quandoqi graue le«eque in po^
eentia eft furfum SC  deorfum: ideo mouet iplUm lecundum 3 in potentia eft qn uero funt in

proptus locis adu tune no mouerimotus.n.pfedio dl tri inpotentia diffiniuitaute Ariflo.ui
huius didicnis prinripio ipm graue SC  leue:qa eiulčcmodi utffmitio magis apparet indic cle
mčtis čjdifnmtio iecuda:& ca collituit demonllrationis principiu ad hac detenptione lecuda:
anteceflit uero hcc diifinino defčriptione priore eo g>:quu iuenent a natura q diffinire uoluit
geminaspdireadioes^ua^una er inedumučta eiliuisin locis naturalibus.ufdelicet fupemi
netia SC  pfundatioriecunda aut du i pter naturalibus locis fuerit: id  pccdeic fecit  diffinitione
pok  fecudu q> funt i locis naturalibus no at fecudu id qd accidentaliter ds inč  extra loca lira na
turalia.iccirco diffinitio expofito hic pfedior č  diffinitione priarccouerfo eius qd putauit tlie-
miflius.ex his ita^ colligc Anilo.lermone ueridicu SC  themillu cotranitetia comipta exiflere.

V  Caput iecundum.

1  Ixit quu copofito^ corpor^ diuerfitas in grauitate Sc  leuitate ex ipa primo^ cot
poru leiuu grauuiqj paucitate SC  multitndine pdeat: dignu e primu de primis gra
uibus:leuibufqj corporibus Ičrutimu facere: quatinus cxmde diuerfitatis in leuita
tc grauitateg? copofito^ caufas attingere ualeamus.qučadmodu dignu efTct exi-
flimanti cauiam grauis 6 C  leuis [ corporibus ee uacuu Sc  plenu ut enunciet quid fit
uacuum SC  plenu fiquide pcognolčere naturas fimpliciu caufa e cognitionis eorum que in funt
compoiias.-eo q>  nil inuenit" mcopofitisqn eius caufa fit in fimplicibus. CDixitcaufa.it qua
aliqua corpora in uno loco^c grauiora funt aliquo alio corpc:& i  alio loco leuiora funt eode:
uti trabs cetum talentom ponderis in aere quide grauior etbplumbo duoi*: talentop: pčderis:
que eode plumbo leuior eft in aqua: huius in qua caufa e quia onrmbus primis corporibus ine
grauitas fedufo igne:6C omnibus ine leuitas iedufa terra terre aute inell grauitas i locis tribus
icilicet in loco tgnis:aeris:SC aque:que SC  quoquomodo grauis efl in loco iuo proprioumde no
abfonum efl dicere hanegrauitatem obtinere in locis quattuor.aqua uero grauis eflduobus in
Iocistantum uidelicet in loco ignis:8c aeris.grauitatem quog? habet in loco proprio. aeri au«
tem eil grauitas in loco ignis:& quadam ex parte i loco iuo proprio.at igni nulla prerfus nec
extra locum nec in ipfo fuo loco grauitas ine.-fed tribus in locis leuitatem fibi uendfcat: fčilu
cet in loco aeris:aque:8č terre aeri uero ell leuitas in loco aque:8C aque in loco terre. omnibus
itacp inell leuitas fedufa terra.His ilantibusconiequens erit quicquid compofitorum predo
mim'o:ex parribus terreflribusconilat grauitatem obtinet in locis tnbus.nec poterit id in uno
loco grauius efle aliquo corpore:5C in alio loco leiiius. in quo autem principatum obtinet aet
magis quam aqua Sc  terra:illud utuji in loco aeris graue efl:8c in loco aque leuis: quemadmo
dum trabs grauisqufdem efl in aere: quia continet in fe terram SC  aquam: que graues funt in
aereriridem leuis ell in aqua:quia continet aeris portfonem e.vubcranttm ad portionem aque
SC tene.SC  ideo hoc compofitomm genus in uno loco grauius efle potefl Sc  alia: in alio uero
loco leuius:ficut trabs centum talentorum ponderis in aere quidem grauior efl duorum talen
torum piumbo:& fdem plumbum grauius efl in aqua trabe.cuius:apd Ariflo.caufa efl <j trabs
in aere quidem.ex tribuscomponitur fdlicet.terra aqua SC  aere: que quidem in aqua confeda
eil’ex duobus tantum.quapropter hec ipfa in aere grauior efl quam in aqua. CSed fam duhu
tat in hoc homo quemadmodum dubitauiteontra Atillotile themillius dicesitam SC  fi admi
ierimus illi terram:8C aquam graues elTe in aere: quo nam pado dicere poterimus aerem gra,-
uem dTe in loco fuo proprio: fi enim eflet grauis eflet eius in eo quies uiolenta: 8C  complura
alia ex hac pofitione refultant impoflibilia que themillius enumerat. Dicamus igitur Arillo.
fetmonem 1 : enunciantem aerem grauitatem obdnere in loco liro proprio non efle audiedum
ficut intelligitur fermone aflerens aere teneregrauitatem in loco ignis: fed per grauitatem in
nuit ipfam prodiuitatem:8C paflionem que in eo : efl ad moueri deorfum modico quccunqi
patrocinio euenfentericcirco: SC in  proprio fibi loco quoquomodo grauitatem habet magis q
kuitatem:eo g>  magis indinatur recipere motum deorfum: quam motumfurfiim Sc id  maior
apparet uiolentia in motu eius quam in motu fuo deorfum nobis autem indicium facit 2 eri
in proprio loco grauitatem inefle hoc quod de inflatof utre exiflimatur. uidelicet: quia gra^
uiore!linflatusquam non inflatusin aere at Themillius addudum tellimonium recufat:
aflerens inflatum utrem in aereeodemmodo fe habere ficut non inflatus .mihi uero hu^
cufque fors non obtulit huius rei experfmentum .icilicet inflati utrisin aereequalis efle
grauitatfs cumutre non inflato: manifellum. enim eflet quod aet in utre moueretur in fuo
loco deorfum uidentur fi poluerimus hunc in fuo loco non habere grauitatem: op  fi in loco
fuo moueremr deorfum uiolenter:retardaretut utrfs inflati rnotus neceflario :8C  hoc quia tan
ta aeris aui in utre porrio obftaculo eflet partibus terreflritus: SC  aqueis que inflato utri
in funt in fuo motu deorfum at quoniam aer confentit ut aliquid graue moueat iplura deor^

Klil

Tum quia;m©tio aeris m Ioco fuo cleorfum fit quicJem cum a!iquo.graui aggrauante: ko  ex eo
g> in fuo loco habeat grauitatem ad mouere Gcut ei dicitur grauc in ioco ignis: a!ioqmn flarec
ui proprio ioco uioientenSC ideo congrueret ei efle aque Sc tene: cum aiiis incoimenientibus
que hancipiam politionem i'equetentur.fecnndum hancergo intentionem audienduseft eius
farno enuncians otnnia elementa in liiis Iocis haberegramtatem: pietet ignein quod quum
ignoraueri themiitius mulu inconuenientia Ariiioteli afcripGt.CSed intelligendum eii quod
dicere aerem habere grauitatem in loco proptfo: SC in  loco ignis equiuoca appellatione dicit'
itnpendit.tr Itidem tenendura eii in alio elemento cui in proprio loco grauitatem impendit
hocautem in fequentibnsadhuclatiusexplanabimusiiiperlati6isuero trabis iiiper aquacauia
no n cit trabis figura SC  planities quemadmodum putauit themiltius:alioquin non mouerctur
trabs de aquarum profundo ad ruperficiem:quia cuius aptitudo eit moueti a profundo ad eope
fuperficiem proptum moueri in aere deorfum:quod quidem ideo eit quia eius in aqua motus
furfum fie propter exuberantiam elementi cuius procliuitas eit moueri in aqua iiirfum qnale e
aetrmouetur autem in aere deorfum propter exuberantiam elementi aptinati in aere moueri
deorfum quale eit aqua SC  terra SC  ob ipfius aeris:qui mobili ineit confenfum Sc  paucitate eius
prodiuitatisad prohibendum illorum motumdeorfum:8C hecex trabis diipofitio inflatique
utris:5e olei.-trabs qufdem perltat fup faciem aqnarum: quia pars aeris exuberans in ea non eit
apta nata moueri in aqua dcorfurmled furfumrin aere autem hec ipfa fiiit grauis propter tene
ftres:8c aqueas partes que in ea:cum eo quod ineit de aeris confenfu ad receptionem motus de
orfum:quem Arilto.grauitatemcognominareuoluit.fedquare trabs SC oleum grauiaGnt in
aere SC  leuia in aqua:llue in fuo loco naturali fuerit aqua:Gue extra indiget examine:& nos de
hoc alias fcrutinium facere policemur.cx hoc itacg fermone patet quid fit gtaue Gmpliciter: SC
Cmpliciter leue:8C grauc ac leue fecundum relationermSC quare aliq Gnt grauiora aiiis ubique:
alia uero grauiora Gnt aiiis quibuidam in locis SC in aiiis locis Ieuiorag? autem hicGnt cor^
poracontenta fub gram SC leui:8C que Gnt illa corpora mox dicenda inGnuant Sc.n. ex per fe
manifeitis eit graue efle quod mouetur deorfum: SC  leue quod fertur furfum: G i  ergoi furfum:
deoriumque determinata funt: SC  mobilia quiefcunt in locis fuis namralibus confcquens
erit quod mouetur ad extremum loči deorfumprofundetur.fub corporibus omnibus:SC
quod fertur ad extremum loči furfum fupereminet corporibus omnibus: G igitur tena eit
ipfum quod mouetur ad extremum loči deorfum ipfa utigj terra eit que profundatur fub om
nibus nullum Gquidem concernitur profundius deicendere corpus Gmilitcr apparet ignem ma
gis quam omnia alia corpora moueri furfum ideo SC omnibus fuperfertur quumq; res ita fe fe
habuertt tetram quidem Gmpliciter grauem condudimus.G.n. inea aliquid eifet leuitatis fub
ea aliud daretur corpus Gc SC ignem Gmpliciter dirimus leuem:eo q> G aliquid in eo grauitatis
fuent eifet uticjt aliquid fupereminentius igne.at ipfum medium deorfum efle terminatum
in ante habitis iam patefecimus.G.enim interminatum id dixeris eifet coiporum illuc tende
tium tnorns in Gnitus quod faifum eit SC  impoflubile:eo quod motus generatio quedam eit: SC
omnis generationis dari eit complementum: quod G complementum eifet impoifibile :8C
ipfum generationis principium quoq? impoifibile Gt oportet quia fgitur motus non attingens
terminum caret fine 8Ccomplemento eiufdem igitur motus principium erit impoflibile:quod
G huius principium eit impoifibile SC ipfe uticp moms impoifibilis erit neceifario SC  quum po
fuerimus motum deorlum efle ad finem:quemadmodnm apparet de difpofitione mobilium:
que quidem undiquaqt mouetur motu equali:SC fuper angulas equales:apparebit hec ipia mo
neti ad punčtum qui mediu obtinet mundi:quumgj terminamm lit medium crunt tenninata
SC cvtrema.uidelicet ipfum furfum:8C quta mobilia ad extrema fimiliter illuc mouentur undi
quaq? a medio.-motu equali fuper angulos equales ideo cognofcitur hec ipfa moueri a medio
ad finem ultimum circumambientem nniuerhim:quumgj manifeitum fuerit terminatum efle
mediu SC idipm centru efle nvjdi:ficquoqp apparuit terminatae(feextremaapparebit mobile
ad cen trum efle qitod omnibus corporibus fubllat:SC quod fert' ad extrema efle quod corpori
bus fupereminet necdicčdum č  aerem ferri ad extremu ipfius furfum:5C nullu ibi exiitere ignč
qi.fi hoc adtniierimus iequeret' ignem no moueri I aere:qa moms ignis 1 aere idicat ipm igtie
fiipferri aeri:8C q> aeris locus fit ei extraneus:'qdq? eius locus naturalisfupior fit aeri:SC hoc qa
locus que petit i fuo mom ignis altera triu difpoiitionč aufngere nequit:uidelicet gp ci  aliud in
Gt corpusraut non:aut illic Gt ignis ačtmfaliitm autem eit illic aliud dari corpus: quia nullum
preter elementa quattuor corpus admittitungj G ibi eet unum ex elementis: quemadmodtmi
nonnulli exphilofophantibusnoflritemporis opinant'aflerčtes aeton pertingere cocauum
t alis lune :Gitcret quidem ibi uioknteneo non cit aptus jiatus aer huc locum attingere quo

cfrca erit ibi ufoieriter.quumqi palam fuerft ignem effe fimpliciter Im m 8C  limpliciter graue
eilc tetram apparebit ex hoc aerem SC  aquam leues elle Sc  graues Jecundum relationem: aer g
dem kuis dl reipečtu aque:grauis uero ad ignem:aque autem Jems cit reipeclu terrargrauis in
relariune ad aerem.ex Iioc detnq? lermoat collige dari torpusfimpliriter leuefic limpliciter
graue:8C cotpora mtermedia quc leuia Umt rclata ad ea que rnfchus; grama uero ad ca que fu
penus:& que fint eiulčemodi corpora explanauimus.

ITCaputquartum.

_Vurng? compcrta fit horum duorum corporum inuentio. uidel icet  lcuis SC  gra^

i uts fimplxriter:6C leuis grauij^ fecundum receptura incepmcauJas afterre qmaco
j cluditur naturam corporum mediorum intet ieue SC  graue limpliciter effe natu<

■ ram fimilem nature medii.fi.quia de eisuerificanturambo extrema fimul quibus
dicimr graue relatis ad leue fimplicitcr eiidemqi dicitur ieue .elatis ad fimplici..
ter graue SC  nil refert eiulčemodi inter media fmt lurum corpus aut plus unorlicet iple poluit
hic Irec effeduo:eo q ollendendum hoc lčiuit in libro generationis SC  corruptionis.iple igitur
adhocduoraticciniai{atuitprimum:quumduoloci m quo hcccorpus mcuetur extrema in
ntaxima fine dillantia.-Sc horum excremorum unum fit ipliira medium quod eii deorfum: ak
terum uero fit extremum quod cit ipiimi iurium conuenit ut iitrlum contrarium lit deorium:
SC  iiiperemincns contrarium Gllenti m profundorcums.n.pcrfectio dl ubi contrarium: iplum
quocp contrarium fit necefle dhcontrarium autem dl locus furlum limpliciter loco qui eil fim
piicuerdeorJum:& corpus quod locatum eli unius eorum cotrarium eifcorpori locato in alio
conueniensigitiu fuitlocum qui intet hec extrema contrana habere naturam mediam inter
naturam horum duorum locorum que inuicemcontranantur; quaptopter St  corpora locata i
hoc loco intermedio media erunt inter corpora que maxime contrariantur: ita g> de unoquo
qi  inter mediorum corporum grauitatem fimul 8C  lemtatem affirmare fas fit grauitatem qui<
dem intuitu fiuperioris leuis limpliciter leuitatem. uero relpcčlu inferioris.uidelicet grauis fim
pliciter.hec una dl caularu quibus idudmur has naturas: admittere uidelicet ipla diuerfitas lo
corum.CSecunda aute caula hamm naturamm inferens diuerfitarem eft id quod llatim enun
ciorin omni.n.predicametorum genere elt aliquid gerens uices materie;8C aliquid uices gereiu
rorme:quod quidem in iiibllantia conllatnii qualitate uero gradu forme obtinet ačtio ab iplo
habitu proueniens SC  habitus iple gradu obtinet materie in quatitate aut eqnale modu habet
forme SC  in quale materie:at in ubi iiiperius le het ueluti forma inferius aute ueluti materia.-in
fitu quoq» id quod continet habet modli forme:Sč cotentu modu obtinet materie:& quu tališ
fit dilpohtiocorporisgrauis limpliciter eumeorpore limpliciter leui:quia Ieue continet graue
oportet ut unius ad alteru lit proportio materie ad forma.St hec ipla pportio no folu cenlen
da dl inter hec duo corpora led SC  mter eoru materias:eo q dignu dl ut le habeat materia ipi
us leuis ad materia grauis ueluti forma fiquidem proportio materie ad mareria dl ficut habl
tudo forme ad formam:8c habitudocompofiti Sc  his corporis ad ipfum ccmpofifum corpus
nec dl intentio noftra dicere horum corporum materias duas effe numeroded duas effe in ha
bitudine:quafe habentad unamquaq; formam.uidellcet ad formam grauis SC  formam leuis:
licet fint idem fubiečlo:quemadmodum materia lanitatis SC  egritudinis que idem eft 1‘ubiedo
SC  due in habitudinead receptionem lanitatis Sc  receptionem egritudinis.conuenit.n. eadem
homm corporum effe matenam:ex eo quod conuertuntur alterutrum: SC  fecundum habitudi
nem Sc  preparationem que in eis ad recipiendum formam ex formis horum fimplirium plu-
res quumqt res ita fuerit Sc  manifdlum fačlu fit rnutuam h are duagc natura^: habitudine effe
fetundu habitudine forme ad materia neceffarium erit ut corpora inrermedia eanderu habeat
habitudinem ita ut relata ad fuperius obtineant locum materie: St  relata ad iferius locurr. for
me ubi caufa aqua refpedu terre le habet ueluti forma:quia tetram circumambit: SC  relata ad
aerem uices gerit materie quia ipia ab aere circumtegitur: eadem dl diipofitio aerisiad aquam
SC  ignem:8č homm corporum intermediomm materiarumad materiascorporumque inex
tremo.CHis itaqj fic perlpečlis conftabit horam fimplirium corporum naturam in  naturam
triformem abfolui duonmi.lčilicet exttemomm SC.eius  quod intermed iiim: SC  unamquamq?
harum naturamm diuerfificariab alia fecundum naturam eius SC  formam non autem q>fint
omnia eiufdem nature SC  folum diuerla fecundum rnagis 8C minus ut opinatus dl plato: SC
antfquomm plures:dicentis leuis SC  grauis cam eč plenil 5 C  uacuum nos autem quum has po^
jiamus naturas omnis procul ablata ell quellio SC  tollimtur omnia inconuenientia conringen
tia his qui has eandem aut geminas tantum naturas effe contejidunt Hanc autem mtermedia
naturam effe prius caiff^m nune dičtu clhaut minus non enodatur hicncchuiiis explanatione

-Ir

xlhi

Arifto.hic intendit.fed in libro generatiots 8 C  corruptionis oftenfimieft hanc biformem etia
tantum Sc elementa fecundum cj elementa eflequattuorex hocdenigjfermone apparet ho
tum elementorum natnras efie diuerfas Sc eis tres debete naturas quepluribus conttariorum
in luntuidelicetduorum e.\tremomm:8c med 11,

CCaput qmntum.

;  Via in prehabitis pofnit heccorpora habere grauitatem in fuis locis: 8C in locis
fuperioribus id explanadum hic accepit dicens unumquodq; corporum pater me
diorum uidelicet aer Sc aqua grauitatem tenent in loco fuo proprio SC in  loco ds
luperiorhignis uero nuHam prorfius obtinet gtaui6atem.q> autem aque SC  aeris fit
grauitas in loco proprio apparet ex eo 5 aliqua aque portione attrada deorlum
continuo SC  perfacile hanccomitamr aer SC  tranlFertur ad locum aque:itidem accidit aque cum
terra:quotiens fiquidem portio terra pellitur deorfum fiatim SC  facile tranlFerunmr adeunde
locum aque:quod nequaquam contingere potefi igni:dixit at his non accidit in proprio loco
leuitas nifi pulfione.-eo quod aque non tranfFerunturad locum aerismec terra ad locum aque:
nec aqua ad locum terre nifi uiolenter:fimiliter apparet hec eadem dilpofitio aque SC  aeris in
fiilula attrahente per quam mediante aere trahitur aqua: 3 C per uala quorum caleFadis orifici-
ctis  abforbent aquam:8C hoc ideo fit quia quum aer per igneitatem in ipfo genitam petat fur,-
Fum uafis lecum trahit aquam:propter non dari pofle uacuum.dixit Fed hoc no accidit aqicum
ipia terra: eo quod aeris fuperficies contiguatur fuperficiei aque contiguatione que uix fe -
pararipotelhfed nonfic Fe habetdifpofitio in Fuperficie aque cum fuperficie terre. €"Hecigu
tur fumma dl eius quo Arillote.docuit hec tria elementa grauia elTe in loco Fuo proprio.nos
autem iam diximus non elTe intellfgendum hec omnino grauitatem obtinere in locis eius p
priis alioquin quum in loco in quem tendit corpus fimplex ibidem quiefcat elFent hec in locis
iiiis uiolenter': quod fanefalfum SC  impoffibile fed ideo dicit hec grauitatem tenere in loco
fuo proprio:quia perfacile fuidpiuntmotumdeorfum per atradionem corporis inferioris ne
reiinquatur uacuum Sc  non aičribitur his in propriis locis leuitas: eo quod uix recipiunt mo^
tum ad loca que Fuperius nifi uiolenter.confiat eni q>  quotiens aque portionem iubtrahimus
mox aer euacuatum aque locum replet:abfq? aliqua uiolentiarFed quum aeris partem abfluleri
mus non replebit euacuatum aeris locum aqua:nifi quoquomodo uiolenter idem iudicium eft
aque cum terra.CThemirtius uero dicit eandem forte cauFam efie qua aqua trahitur ad loaim
aecis:SCquaadIocum aque trahitur aer: SC  fit uterep tranFferturad locum alterius uiolenter.
CSed eius minus rata iententia eil quia fenfus iudicat motum aeris ad locum aque faciliorera
efie quam motus aque ad locum aeris.-SC idipfum quo diuerfificantur uocauit Arifiote. grauia
tatem SC eam aflemit inefie aeri in proprio loco.*aque:8C tcrre.CThemifiius autem contradid
cit quod dicimr decaufa attradionis aqite per uascalefadum:dicens fi hufus cauFa eflet motus
aeris Furfum:quando caleFcit oporteret hanc atradionem non inefie nifi quando in principio
uas obuiat igni:nos autem uidemus quod nifi prius obturetur os uafis iam calefadi igne:SC ex
inde auferatiir id quo obturatum fuerat nequaquam attrahere poterit aquam:falfum igitur:
inquit:efidicere aerem quimuafeert nonmoueri Furfum in principio iui obuiationis igni
SC moueri pofiremo quando ablata efi de uafis orificio dauFura SC applicatum efi aque.C~Sed
latuit themifiium q>  aer in orificio uafis calefadi r  moueatur Furfum in uafequando inuenitur
corpus replens locum euacuatum : unde fi non cbturatur os uafis quam primum obuiat
igniintrat tunede aerequiforis eilSC replet locum quem euacuauit aer motus ad fuperio.*
ta uafis calefadi: 8C ideo non attrahit tuncaquam uafis orifieio admotam:fedclaufo ori^
ficioillico pofiquam calefadum fuerit remanetqufdem aer quoquomodo uiolenter in fun
do uafis: quia nullum adefi corpus quod repleat id quod euacuaretur ex aefis motu Ilir -
fum: iccirco ttanfFerri non poteft: quum nec uacuum dari queat. quando autem dauditur
os uafis :8C prius quam eius calor euanefcat deponitur claufura fertur tune aerqui in ua..
fe'ad uafis Fuperiora: eo quod prefens efi corpus replens euacuatum locum aeris uideli^
cetaqua SCattrahitur aqua:uafij? ipFum ingredimr necefiario.fimiliter contingit uentofe qua
medici ad fanguinis attradionem utunmr .ex hoc itaq? Fermone reuineitur ipfum graue trifor
mem conceptum ofiendere primo fimplicitergraue Feaindo graue Fecundum relatlonem :SC
hoc bipattite aut refpedu corporis fppereminentisraut in relatione ad locum fuurn propnum.

CCaputfatum.

m

Vurrujs oftenfum hec elementa diuerfificari per drias pprias ;aut propias mateiias
! enunciatuq? fttquid lie lple diffetentie iint. monflrare nuuc uulmt g> gcugj hanc
deelemčtis credulitate noacceperitcogat admitterenullti eoru moueri ltmp Tur
r fum.-Sč nullfi Temp moueri deorfum:quod tamen fenlus infinuat.cernitnus.n.igne
py !  feni furfum fine magne quatitatis fuerit fiue pame:fic £C  tetram magnam patu.up
uidemus moueri deoriitm:qui igttuv elementdmm naturam unam autgeminas dumtaxat tč
dixerit:hancambiguiratemeuaderenon poflet.fi.n.horum unam tantum naturam poiueri-
nuis hoc fecundum alteram duarum intentionucontingere necefie crit uidelicet ep hanc ipatn
natura cenfeamusgrauem per fe:SC  leuitatem ei copetere per accidens: ut »on nulli triangulo
rutmaut partium paruitatem catriam efle leuitatis aflfirmant: led triangulos iplos SC  partes in
fe  graues enu»ciant:& ut alti quidam omniagrauia efle contenduntfled ea differre fecundum
magis Sc  minus iuxta mixtionem uacui cum pleno:Aut dicamus unam hanc naturam leuem
efle ex'fe SC  grauem per accidens quemadmodum fuit fententia dicentis omnia efle leuia pro
pter uacuum.eis in mixrum:fed hec ipfa uariari fecundum magis Sc  minus iuxta pleni paucita
tem quod imifcetur uacuo.fi igitur dixerimus omnia grauia efle per fe SC  leuia per accidens fe
queretur grauia quidem lemper moueri deorfumdeuia ueromt ignis SC  aermon Temper moue
ti furfum.-led quodda eomm mouereturdeorfum:8£ hocquia.ficaufa quaaliqua:uerbi gtatia:
ignis portio mouetur furfum eet Teu partium paucitas feu uacui mixtio 8c  iam dan' potefl ma
gne quantitatis ignfstcuius partium multitudo in duplo excedat partium multitudinem que
in modica portione terrerdaretur ergo aliquid aptum natum moueri furfum mobile deorfum
quod impoflibile fefle conflat.fimiliter fi leuitatis Sc  grauitatis caufa eflet permixtio uacui :un
de in minoris quantitat,is tetra minus inueniretur de uacuo quam in tena maiori: conlequens
eflet minorem terre portionem moueri fi deorfum SC  maiorem furfum eodem pačto fi horum
corpomm naturam pofuerimus leuitatem propter uaettum 8C  eis contingere grauitatem iuxta
eomm diuerfitatem in leuitate fcamdum magis SC  minus propter imixttone pleni cum uacuo
feqtteremr inconueniens.uidelicet nec leue Temper eflet leuemec graue Temper graue econ^
uerfo eius quod fequitur qit3ndo ponimus ea eflentialiter grauia:& hoc quia fi grauitatis terre
caula eflet q> plus habeatde pleno quam aer:6c ignisrinueniri poflet minor terre portio rai-
nus habens de pleno quam aer maior: eflet igitur minor tena leuis SC  grauis maior. Qui aute
horum natttras ponunt duas tamen contrariantes.-licet non comittent in conueniens circa ex
tremarcomitteretamencogunt in qdinterextremaeflmedio:opinant.n.aerč Sc aqruefleex
tena SC  ignetno q>  aer fit ex portione ignis maiore & terre portioe tninore &C  aqua ex minori
tetra ignis SC  minore terre:q> fi hoc fuerit lequeretur in multo aeris plus efle de terra:quam in
modice quantitatis aqua:eflet ftaqp multum aeris grauius: quam modieum aqtte. fiirulirer
concluderetur multum de aqtta leuius efle quam modieum aeris: nifi forte dicat proportione
ignis ad tena J aere SC  aq ee terminata: tuc.n.hec fcouenietia euadere.poflent: fed i aliud ipol'
fibile prolabuntur.f.q> maior aeris portio non fit uelocioris lationis furfum quam aer quanti
tatis minoris:quemaemodum prehabita tam enunciant.ex his itacp colligitur. Arifto de graui
& leui ac eorum natura fententiam nullam pati inftantiam rationis nec fenfus.

<T Caput feptimum.

Xplanatis his de natura grauis SC  letiis:his oflenfog? cam tranflationis homm cor
pomrn non efle figuram: fčmtati accepit de caufa qua quedam corporum grami!
propter figuram uidentut fuperferri aquis:5C cum eadem figura non fupereminent
aeri: ut pote ferrum: SC  es quando funt latioris figure SC  concaua intus fti,-
pereminent aquks fecundum aliamuero difpofitionem petut profundum. CTlpie
uero primu circa hoc democratis diifla commemotat:eadeqp refellit dices democrati uiium efl
cattfam qua latioris figura corpora litpernatent aquis efle uapomm de aqua exalantium multi
tudinem q fupernatantis corporis defcenfum prohibet: quum autem non fuerit corporis figu
ra lata non obuiant ei uapores nifi modici:qui a corporis 'grauitate uincunmr: SC  flatim petit
fttndum. Arifto.uerohancdeflmitcaufam inquiens fi uaporum exalantium aptitudo eflet
fuflentari corpora lata-.idem cemeretur fieri I aere uerbi caula cum latioris figure ferroded hoc
quum non appareat uana eittfcemodi caufa uidemr.at democrates hanc inflantiam coniečUs.
dixit q> uapores afcendentes de aqua exeunt quidem 6C non fparguntur que uero exalant in
aeredtfleminanturddeo prohibere nequeunt.fed nec hoc tollit repugnantiam: eo uapores
que in aere plttres funt quam uapores in aqua: SC  eodemmodo exalat ubigt. C~Atiflo.autem
hrtfus cattfam afleritq>aquadifficiliuspartiri potefl qttam aer. 8d latioris figure corpora maio
ri corporis inquo mouentur portioniplus obuiant quam corpora minus lata: SC  uixpro^


XLIIII

ičindere ualent latioracorpora Id in quo mouentur tjuam minus lata : qm'a latioracorpora
uehementiorem e^pofamt uim ad proičindendum corpus in quo fciuntur gcorpora non ia
ta.tocirco gtauis potentiaq inlation ferro impotens eilpartiri natura aque eagp proičindere:
ideo fuperemin« aque:aerem uero ob facilem eius pollibilitatem &C  aptitudine ad luldpien.
dam pratitionetn naletgrauis potentia que in latioti ferro hunc iprn fcmdere ideo iupercmi
nete in ipfo nequit.que autem latam non habent figuram fua grauis potentia ambo hec cor.
pora perfacile fandere ualent.SCfcfendum 5  hoc plurimum accidit eri 8C  ferro qnando latitu
dini quedam iunda eliconcauitasut in cuprea peluu contmgit autem hocconcauis corpori.
bus:ex eo:qj nunquara defcendunt nifi habeant grauitatisque ualeat fcindere id quod obuiat
eis:ualeat<p aerem inconcauitate corporis exillentem ttaheEe quouiqj eius iuperficies q  tagat
fuperficiem totiusconcauitatis.-fitfub fuperiori fuperficie aque. 8 C manifelhim e!lg>fuperficies
aeris non mouetur ad intra aquam nifi uiolenteniccirco indiget in fuaprolirndatione uittute
potente fuper ambo hec fimul.uidelicet.ut fcindataquam 8C  trahat aerem fub luperficie aque.
cg  fi ipfum corpusgraue aptum natum eil fuperferri aquis quemadmodum trabs: St cum hoc
concauam obtinet figuram uix ad profundum trahiualet; 8 Cideo coplura pondera farrinafgj
ferunt naues. Exhac itacp didione explanatum eft quid lit fubflantia grauis SC  leuis fimphci
ter: 3£ fecundum relationem:5C plures in eis accidentium caufe inotefcunt.

EJCPLICIT AVEROIS LIBRI DE CELO ETM VNDOEDITIO

cvivsconditorilavssitetbenedictioin SE.
CVLAAMEN.

averoisindvodecimvmmetha

kl  PHIS1CE PR'OHEMIVM.

Voniam nec Alexandri: nec pofteriorum in aliquam huius fcientie
dictionem glola:e.\pofitioue reperta eit.nifi in hanc dičlionem cuius
quafi due ter tie partes glofe Alexandri:& completa Themiltii para.-
phrafis mi hi ablata ell ideo in fingulis articulis AIexandri fententia
recenlere jatum foiecenitii :,SC  quod themiilius r Sc  nos appoluimus
aut dubitauimus adicere.C~Alexanderigitur in hancditionem exor
fus.inquit:quod hcc dičlioidefcnpta per litteram lamech.-irilicct duo
dccima iirttera alphabethcontinet dl ultimum huius fcie SC  finis :jin
alits.enim dičlionibusdubitationes: SC  earudem iblutiones tradidit
quod ipie in his:que deinceps 1 unt:duabus dičtionibus adimpleuit.in quibufdam uero tračlat
de rebus confequentibus ipiiimens fecundum g> ens: in hac autem dičtione de fine entium
fecundum 3 cntia:quiquidem principium ell Sc  prima fubllantia : cuius iecundum ultimum
ueritatis exiilentia ell ollendit.enim tališ conditionis dari fubilantiam: quidqp hec ipfa I ubila
tia lit explanat.8t hoc dl quod demum in hac atte depolcitur. due namq? fequentes dičtibes
nihil pnmariaintentione enunciant: nec quicquam propriis ratiombus demonllrant. led nil
aliud quam eomm:qui entium principia formasinumerolg? ilatuuntifententiam refellere mo
liuntur.licet idem facere aggreflus ell in dičtione fignata per litteram alcplunaiorem: de hoc
tamen in duabus hicdidhombus iermonem conlumat. In 1'uper hanc ultimam efle dičlicnu
quibus huius fcientieconfideratio lit eius in principio dičlionis tertie nec non SC  aliis in locis
uerborum feriesinfinuat. Hec fumma ell eorum quibus Alexander ptefentem hanc dičtione
apperuit.fTNecabibnum ell huc quoqi alferre ea que ad fummariam aliarum huius fcientie
dičtionum intelligentiam alexander prepoluit. Dicamus igitur quoniam preiens eruditio ipe
culaturdeente fecundum 31 ensiipeculari autem huiuimodi:exigit confiderationem de prtiv
cipiis entis iecundum. 9 ens:de<^ dilpofitionibus confcquentibus ipfum. hec fiquidem due
fciendi genera omms ipecuiatiua ars complečlitur iccirco Sc  hocf.-cui infillimus: negocium prib
mo m duo partiri necelfe ell.At.quia prilci de remm primordiis falfaquedam enuncianticode
cens quoqp erat hec ipla illorum dičla obruere:quo fit ut tertia huius fcientie portio emergat.
Tres ita^ huius artis partes collige.-unam de primis principiis entis fecundum q> ens: alia de
confequentibus entis Iecundum g? ens:tertiam de falus fermonibus: qui de entium principiis
traduntur.ftTRuiius tx  q UU  omnis Ipecuiatiua facultas in duo abfoluitur: quorum unum con
tinet modum confiderandi illius artisiSč quas caufas:8č unde fumendum fit exordiutn:& quo
ulqp procedendum:quaue legefabricande fint diffinitiones: que omnia propriam huius artis
confiderationem concernunt fecu dumgenusdepromit SC  ptolequitur quicquid in hacarte
comprehenditur quo circa primo in duo hanc artem plcindi uoluit: quorum unum exprimic
partem logicalem huic arti propriamialterum ea quorum hic fcičtiam petimus. & fic due am
phores funtpartes:quarum una rurlus i attiores ičinditur partes tresr.unde quattuor huius lete
tie portiones refultant.fTQuoniam uero in hoc prefens indago aliis avtibus preferttir :cp  ipfa
fuimet principia porrigit :ideo ubi hoc ipfum peragitur: quafiquintajhuius Ičientie portio,ex
cipitur.lTInfupcr ex quo hec fcientia partes entis confiderat: una autem partium e ipfum ens
intelligibileroportunum etat de huiusgeneris entium principiis fpeculari: & faifis circa liecco
gitationibus refillere Adlto.igitur in fingulis his generibusconfiderando exačliorem qui fieri
potuit dočlrine ordinem exercuit. ha cj in prima dičtione defignata per litteram aleph nuno
rem commemorat quantum difficultatisrfacilitatifcp hec Ičientia contmeat: aflerens id quod
finguli hominum in hac fcietia referunt:tam S C  fi pufilum quoddam fit nihiloininus:quu om
nia illorum dičla incumulum redačla fuerint erit quod colligitur quantitas haud inodica.
C Quutuq? ad huius fcientie opificem fpečlet confiderationem caufarum attingere: fiquidem
harum gratiacetera entia ptofequimur: ideo.& ipie in eadem dičlione fermonem terminat
ad caufas.*pollquam commemorauerit formas:deniqp finem facit in enunciando potiores cau-
fas errorum contingcntium in Ipeculabilibus.-prelertim circa prinripia:quales:icilicet enorutu
caufedunt falfe hominum exiilimationes pullulantes:quas inde in fpeculabilibus ipfi fide acci
piendas llatuunt. <TQuumq? confideratio de caufis expollulet prenofcere quot fint prima il
lamin genera:qui due de eis tradunt prioresudeo indičlione cut afcribitur littera aleph maior
commemorat quid de caufis quattuor cognouerit antiquitas: oilčditg* hamm genera eife qt
tuor:alTetens a? fi perfpečta fuerint alionim dičla de caufis iudicabitur eadem: ipla. qitattuor

XLV

caufaram genera innuere deinde illorum rationes d e reram naturalnim: diuinammcpcaufis
afTett:6C eacum uorutuUasdeflruit.-preferrim illorum:qui tradantdiuina no autem qui!tradat
«aturalta:quomm confuratio atrinetad negocium de natura: quos autem ex iliis redarguit:
funt qui prinopia ponont entiam mathematfca SC  numeros. nec /pfos quidem tradates dim¬
na ad atnulTim tbirefeilitried ex parte:reliquum autem redargutioniscompletin didionibus
duabus: que hancipiam fequuntar: defcripris per heteram. mem.SC .nun. <TQuoniam uero
cutufque; examinis Idenuam perfede aflojuimur: quando primo iduerimus probabiles fer-
mones:qut SC  aftnmutiSC deitomntreo <p nifi predubitatum fit de re:nequaquam: quatum de
Ičientia rei poli eius iguorantiam atttngitur:quantum ut de eadem prefeitum fuerit diiudicari
potenc:Icarco iuflum etat in ordine dodane feorfum didionem facere: qua primo topicis ra
tiociniis fingula huius kientie quelita examinarcntur.refidium uero in aliis huius libri didio
r.ibusabloluere.hoc ita® agitut in certia huius libri didionedektipta per litteram beth. con
decens autem etat hancuidionem pofleriorem efle didioneprima: SC  iecudarfic priorem aliis
didionibus quc eana iequuntur.-quia in  duabus didionibus primis etiam topiče tradat hic da
ti cauias; SC  tuillmucaulanina genus abire in infinitum ideo liane prima SC  fecunda pofteriore
efle lieuit ptiotera autem aliis huius libri didionibus hancefle oportuit:eo q>:id quod alie di
diouesoflendunt.aUetamduamiudifpofitionum continet.f.autipfasdubitationes:quein
hacdidione recenientut: aut noticiam earum retum: quas dubitationum folutio depokit.
CQuoniam uero biforraes eiufcemodi dubitationes funtmam quedam de modo confideran
di hums fcientie dubitant :j3C quedam dequefitis que hec ipfa fcientia examinat:ideo qui mo
dum confiderandi in hac fcientiaollendere nititurrprimo dubitationum attinentium ad mo-
dura confiderandi folutionem concipiat necefle efl:ex hoc.n.faciie modus confiderandi huius
fcientieeliquekit:perquem lane modum hec arsmocatafapietia: ab aliis artibus iecernit. qua
propter dubitationes de modo confiderandi huius kientie primo foluere oportuit. At quia
confiderandi modus reuincitur ex noticia habita de propofitionibus maximis:opere precium
fuit in primis contendere cum eo qui eiufcem odi propofitioes perimit: quo fit ut duo hec in
quarta huius didionedefignata per litteram gimel enodari uoluit.f. urnim quo peculiarem
huic kientie confiderandi legem explanet:alterum:quo primum principiorum:que nobisco-
flant natura infinuat:uidelicet.<j affirmatio uel negatfo de quacunqj re una affirmanda e:hec
enim propofitio cutufgj confiderationis prindpium extat: SC  qui hanc renuit nullum pror-
fus nec aiferentemincc deflruentem fermonem comprobare potefl.fTQuumqp hanc in illa di
dione intentionem expleuerit iuftum erat uarietatem difpofitionum quas i  nac fcientia no-
mina deiigrunt rtarim fubnedere:cui negocio quintam huius libri didionem deflinauirieaop
priorem aliis didionibus collocauit:quia quod in ea oflenditur ad fingulorum quefitorum de
monflrationem preconcipi necefle efl:quando quidem cuiufcg quefiti nome multiplex figni
ficatum potrigit: quod ad accommodatam huius kientie intentionem diflingui necefle ril.
C"Quumcp SC  hec in hac didione abfolucrit condecens erat de rebus in hac fcientia compre-
henlis.uidelicet.de caufis entium perquirete.6C qu(a entium genera funt tria.f.que per accides
que in anima:que extra animam oportunum erat eniti ipfa entium genera precognokere. SC
•quod ex entium generibus potiori intentione perquiritur:efle ipfum cui extra animam inuen
tio ell.hec orania examinat fextadidio quecontinuo quintam didionem fequitur,ITEt quia
in hac ipfa didione intentio ell ens per accidens:SC ens in anima difcernere: ab eo: quod uere
ens ell:quod uticp innotefcere non potuit:nifi ei: qui prenouerit hanc artem fpeailari de ora
m ente.-iecundum cj ensudeo in eiufdem didionis capite recolligit ea:que iam J quarta huius
libri didione ipfe expofuit:uidelicet hanc artem fpeculari de ente fecudum ens: eam® alia
a raatheraatica:naturali<j} facultate frieatiam exiflere:que quidem non reiterationfsded com
tuemorationiscaufa SC  alitet quam prius refumere (latuit: SC  hec quo<pin ipfa fexta didione
defignata per litteram he. C"Quum® explanauerit ens per accidens:8C ens in anima ee entia
iraperfeda:8C fcrutaitdi imamo rit de ente uero extra animam exiflente: moxad huius en
tisexame accingitunSč quia huius entis principium rit lubftatia: ideo conatur oltendere: que
Ont prijicipia fubftatiecSC primo de principfis fubflatfe:qtie generationem cormptionemcp pa
titur.-docendo horum principia efle materiam: Sc  forma: formam autem efle fubflantiam uia
diffinitionis patefieri cenfuit.uidelicct.quia apparuit fenfibiliumdiffinitiones inuere fd quod
ipfornm fenfibilium fubflantia rit:quum igitut ipe eedem diffinitiones formas inlinuent: con
€incitur SC  formas efle fubflanriam.qdqp eiufcemodi forme: SC  id cuiushe forme funt urnim
8cidetn exillunt8C$ fecundum hocnon erunt accidentia fubflantia: nec opus efle feparatas
formas quc fubflantie fint fenfibilium:qiieuc fcienriam rerum conferant effingere. oflendit in

'

fuper eiuičemodi generabiles comiptibiIefque fubflantias generari a fiibilaritia corrcptibili
libi ipecie SC  genere untuoca:que SC rti  generans eil arq?cormmpens: ipm uero generabile 6C
corruptibile compattu eil ex materia SC  forma.foime autrnec genetaticni: nec cormptioi iunt
obnoxie:nifi fecundum accidensquu conuincmir g? platuni SC  forme: tam SC  C exmennt: ad
gcnerationem tamen nullam prellant ope. ulkndit preterea unmerialia noii efie iubllanttas
exiilentes extta animarlicet de fubllantris fignificentiformas uero ee fubflantias r.o 5  copačle
Gnt ex elcmento:fed tertia liibflantia cenientur. 8c  inter eiuičemodi iublbnms differentiam
ailignat.ptimajg quoqi liibltantia^ differetia enunciat: & pattes formales diibnguitra parti-
bus materie. que omma examinantur in didione fcpttma fignata iittera uau: Sc  odaua figna
ta lirtera ;ain.VQiuimcp m duabus his didionibus explanata Gnt prindpia fubftantie i enfi
bilis quegeneratione Sc corruptione fubire apta nata efl:exinde uniueifiaha entis led $  ens co
comitantia Ipetulari luliii erat: 6 C primo inquirit de potetia 8C  adu: eas iprimarias partesion
dendo:monltratqs priore efle potetiam adu:& hoc in nona huius libri didione fignata p lit
teram hes.if Exinde in decima didione cul afcribitur tes tradat de uno:SC multo.-de eodem:
de firaili:de contrar/o:SC id genus liniuerlaliu que confequunt' entia iecundu q>  entia. <F Dein
de in.xi.luiitis didione ipeculatur de motu:de in infmitoialia ex pte g de hisconfiderat nam
ralis.&C quia intenditport hanc undecima didionem defcriptam lutera fed confiderare de pri
mo principio fubflantieienfibilis: quod potiiTmui finaleg-, huius fcirntie ppofitu erat ideo in
huius didionis principio coaceruatim repetit dubitationes comemoratas tertia didiee figna
ta Iittera Bes: fic 8c  eas folutiones: qs priores didiones mfinuant:quoq; mutilatim enunciat:
SC fermones qui fequuntur ad auferentes principia fciendi.hec omnia tradatnr:abfoluunturq$
in didionibus precedentibus didioni deld ipte Iittera lamech: fupp. que numerari deberet d i
fiio decima tertia:didio autč fignata per Iittera chaf:fupp.que duodecimedidiois locu tenet:
nodum puenit ad nos.At didio cui deputata eil Iittera lamech:SC nti n me infiftimus potiiTt^
mu de primo ienfibilis iubllantie principio nitit .primu aute ofum fubilatia^: principia deda.*
rat.-initium faciendo de principio Iubllantie generabilis SC  cormptibilis: SC  ea quecirca hoc le
ptima:SC odaua didio expofuit breui fermone refumit.exinde oflendit principu! fut llatie pri
me:3c idipfum (iibllantiam efle: 8 C quot modi principii ei congruant demon(lrat.Quumq;de
uniuerfali principio exame abfbluerihreumiturad reludandum centra falfa op i ni res de prin
cipio uniuerfi SC  hoc in duabus didionibus fignatis Iittera mem 6 C:nun. CTEx his den ; cp quic
quid očs huius Arillo.ičientiedidion^scopleduntur ad nutum mtueri licet. qdg?mhii in eis
in ordinatum repertum eil ut falfe opinatus eil nicolaus dama(čenus:qui fe exadius hanc tradi
d ide fcientiam q Ariito.in quodam fuo uolumine preiiimpfit.iTNos aut fuma indagine atqt
amore profecuti finnmus hac fcientiam :SC  iamante:huiusuiri in hac fcientiadidionescopen
dio perilrinximus:in eruditionem eorum:qui non ad amuflim Ariflo.uerbis ftuduerint :SC  ad
epilogi inilar his qui eius uerba penetrauerint. C" Ab ipfo den ; qi alriffimo:qui folus fcietiam
tribuit: 8 c intelledum opem depoičimus ut nobis uirtute elargiatur ad huius didionis expoG
tionem:ruxta uerborum feriemrperficiendam: quemadmodum dei patrocinio i prehabitis di
čli.Oif.bus idipfum adimpleuimus.

F I N I S.

C^ImprefTum Mediolani Apud Leopardum Vegium Anno Domini.M.D.XI.
Die.iiii.Menfis.Decemb,

REGISTRVM.

A B C D E F. OmnesiuntquatemipreterF qtiiciltemus.


.F, -Jv