Jezikoslovni zapiski 21 • 2015 • 2 _ 99 Helena Grochola-Szczepanek J^ZYK POTOMKOW POLSKICH OSADNIKOW Z DERENKU NA W^GRZECH CoBiss: 1.02 Jezik potomcev poljskih kolonistov v Derenku na Madžarskem V prispevku so predstavljene glavne značilnosti jezika potomcev poljskih kolonistov na Madžarskem. Avtorica analizira, koliko slovniški in slovarski pojavi ustrezajo poljskim narečjem. Podlaga za analizo so intervjuji z govorci poljske skupnosti na Madžarskem, posneti v letih 2013-2014. Ključne besede: poljska skupnost na Madžarskem, podhalsko narečje, spiško narečje, mešani kod, jezikovne interference The language of descendants of Polish colonists from Derenk, Hungary This article presents the main features of the language of descendants of Polish colonists in Hungary. The author analyzes grammatical and lexical phenomenon to determine similarity with Polish dialects. Interviews with respondents from the Polish community in Hungary form the basis of the analysis. They were recorded in 2013 and 2014. Keywords: Polish community in Hungary, Podhale dialect, Spisz dialect, mixed code, language interference 1 wPROWADZENIE W 2014 roku ukazala si$ publikacja pt. Slownik gwarowy mieszkancow Derenku i ich potomkow, b^d^ca prac^ zbiorow^ trojga regionalistow pochodz^cych ze Spisza (Kowalczyk - Kowalczyk - Lukus 2014).1 Slowniczek jest rezultatem rozmow, jakie autorzy odbyli z bylymi mieszkancami Derenku podczas kilku wi-zyt na W^grzech w latach 2013-2014. W slowniczku jest okolo 1300 alfabetycz-nie uložonych wyrazow oraz okolo 200 dlužszych form wypowiedzi, wyražen i zwrotow. Hasla podane s^ w zapisie ortograficznym z zachowaniem najwažniej-szych cech wymowy gwary derenczan.2 Ksi^žka zawiera takže przewodnik w dwoch wersjach j^zykowych: polskiej i w^gierskiej, zawieraj^cy m.in. informa-cje o badaniach oraz zarys dziejow Derenku. Do ksi^žki dolqczona jest plyta CD z plikami audio. 1 Projekt pt. Slownik gwarowy mieszkancow Derenku i ich potomkow zostal zrealizowany dzi^ki mi^dzynarodowej wspolpracy Stowarzyszenia Borsod-Torna-Gomor-Egyesulet w Edeleny na Wogrzech i Stowarzyszenia Rozwoju Spisza i Okolicy w Lapszach Nižnych. 2 Okreslenie derenczanie przyj^to tu umownie na grupQ informatorow, wsrod ktorych s^ osoby urodzone w samym Derenku oraz innych miejscowosciach po przesiedleniu. 100 _ Helena Grochola-Szczepanek • J^zyk potomkow POLSKICH osadnikow z Derenku ... Glownym celem artykulu jest proba scharakteryzowania j^zyka mieszkan-cow Derenku na podstawie materialow zamieszczonych we wspomnianej pracy. Naležy zaznaczyc, že analiza skupia si$ jednak nie na slowniczku, ktory jest juž pewnego rodzaju interpretaj faktow j^zykowych, lecz na samych nagraniach dzwi^kowych, ktore stanowi^ pierwotny material zrodlowy. Istotnym celem badan jest wydobycie cech gramatycznych j^zyka nagranych informatorow oraz charakterystyka slownictwa, ktorym si$ posluguj^ w celu okreslenia stopnia za-chowania gwary podhalansko-spiskiej. 2 SK4D NA W^GRZECH POLSKA WIES? Derenk to niewielka sredniowieczna osada položona w polnocno-wschodniej cz^sci W^gier, w historycznym wojewodztwie Torna, okolo 1 km od granicy ze Slowaj (obecnie wojewodztwo Borsod-Abauj-Zemplen). Jej nazwa pochodzi od slowianskiej nazwy deren, deryn, dren, drenka 'deren', co pozwala domniemy-wac, že jej pierwszymi mieszkancami byli Slowianie. Historia derenckiej osady jest scisle powi^zana z zamkiem Szärd lub Szäd, do ktorego naležala jako po-siadlosc krolewska, pozniej kolejno rodu Bebekow, hrabiow Csäki, ksi^ž^t Es-terhäzych. Po wyburzeniu zamku przyj^la jego nazw$, stajic si$ szadvarskim dominium. Od 1986 roku wies trafila do maj^tku Andrassych, a od 1936 stala si$ wlasnosci^ W^gierskiego Skarbu Krolewskiego. Panujqca w 1711 roku epidemia cholery spustoszyla zamieszkal^ przez W$-grow osad$. Wi^kszosc mieszkancow zmarla, a pozostali uciekli w obawie przed chorob^. Przez kilka lat Derenk pozostawal miejscem calkowicie opuszczonym i wyludnionym. Dzi^ki spontanicznemu osadnictwu oraz zorganizowanej akcji osiedlenczej prowadzonej przez Esterhäzych, do Derenku przybyla ludnosc po-chodzenia polskiego i zamieszkiwala w tej miejscowosci od 1717 do 1943 roku.3 Wedlug ustalen historykow, osadnicy pochodzili z terenu Podhala i Spisza, a glownie z trzech miejscowosci: Bialki Tatrzanskiej, Bukowiny Tatrzanskiej oraz Czarnej Gory (Remiäs 2009). W latach 30. XX wieku wladze w^gierskie podj^ly uchwal^ o utworzeniu terenow lowieckich wokol Derenku, a tym samym zdecydowaly o wysiedleniu calej wsi. Ostateczn^ akj przesiedlencz^ zrealizowano w 1943 roku. W Derenku zamieszkiwalo wowczas okolo 450 mieszkancow. Ponad polowa wsi, pi^c-dziesi^t rodzin (ok. 250 osob) zostala przesiedlona do požydowskiego folwarku -Istvänmajor, o ktorym zacz^to pozniej mowic jako o »polskiej wsi na W^grzech«. Po dwadziescia rodzin przemieszczono do osad Andrästanya i Sajoszentpeter, dziesi^c rodzin - do Büdöskutpuszta. Osady Andrästanya i Istvänmajor byly 3 O zaludnieniu osady przez Polakow maj^ swiadczyc dokumenty Archiwum Panstwowego, ktorych fragmenty z 1719 i 1723 roku podaje M. Hemmert. WystQpuj^ tam nazwiska polskich osadnikow m.in. Bubenik, Juhasz, Koczur, Kovacs, Krakovszki, Mlinar, Remias, Vargha (Hemmert 1971: 86). Jezikoslovni zapiski 21 • 2015 • 2 _ 101 wczesniej wyludnione, powstafy zatem dwie nowe mniejsze polskie miejscowo-sci, jednak mniej odizolowane od srodowisk wjgierskich niž Derenk. Pojedyncze rodziny osiedlily sij takže we wsiach: Emöd, Körtvelyes (obecnie na Slowacji), Lädbesenyö, Martonyi, Szendrö, Szögliget, Vatta (por. Remiäs 2009). Elementy zabudowy z Derenku zostaly przewiezione na nowe miejsca przesiedlencow, a pozostalosci wyburzone przy pomocy specjalnych služb. W swiadomosci przesie-dlonych mieszkancow i ich potomkow nie zaniklo jednak poczucie wspolnoty. Do tej pory spotykaj^ sij w Derenku podczas dorocznego odpustu przy malej kaplicy wybudowanej w miejsce wyburzonego kosciola. 3 Derenk w badaniach Na temat migracji ludnosci polskiej na poludniow^ stronj Karpat oraz polonii wjgierskiej powstalo wiele prac polskich, slowackich i wjgierskich historykow, etnografow oraz jjzykoznawcow. Wsrod opracowan historycznych wažne miejsce zajmuj^ monografie Tibora Remiäsa, zawieraj^ce mijdzy innymi wnikliw^ analizj ksi^g metrykalnych mieszkancow Derenku z lat 1724-1942, dzieje osady od sredniowiecza, a szczegolnie lata 1717-1842, kiedy mieszkali polscy osadni-cy (Remiäs 2004; 2005; 2007; 2009). Zagadnieniom migracji ludnosci polskiej na teren Gornych Wjgier poswijcone s^ prace Mieczyslawa Maleckiego (1938) i Marka Gotkiewicza (1962). Badania etnograficzne dotyczqce m.in. zwiqzkow kulturowych pomijdzy Polakami, Slowakami i Wjgrami, struktury osadnictwa polskiego, stanu gospodarki, kultury materialnej, spolecznej i duchowej przedsta-wia dwutomowe opracowanie Potomkowie osadnikow z Polski we wsiach Derenk i Istvanmajor na Wqgrzech (Kantor - Krasinska 1981). Pierwsze wzmianki na temat jjzyka mieszkancow Derenku odnajdujemy w pracy Ndrečie troch slovenskych ostrovov v Mad'arsku, w ktorej autor scharaktery-zowal badan^ mowj jako gwarj podhalansk^ (Štolc 1949). Wažn^ publikaj do-tyczqc^ jjzyka derenczan jest opracowanie Marii Hemmert pt. Gwara polska wsi Emöd-Istvänmajor na Wqgrzech (Hemmert 1971), bjdqce niepublikowan^ prac^ doktorska, jej maszynopis znajduje sij w archiwum Uniwersytetu w Szegedzie. Sy-tuacjj polskiej gwary we wsi Istvänmajor oraz wplywy jjzyka wjgierskiego autorka przedstawila takže w pozniejszych artykulach publikowanych w polskich czasopi-smach (Hemmert 1971; 1972). Zbadany jjzyk autorka okreslila jako gwarj polsk^ z przewag^ cech spiskich. Wsrod opracowan jjzykoznawczych warto wymienic monografij Wieslawa Stefanczyka pt. Jqzyk Polonii wqgierskiej: ujqcie typologiczne, w ktorej autor omawia glownie zagadnienia morfologiczne i skladniowe (Stefanczyk 1995). Tematyka zwiqzana z polsk^ gwar^ na Wjgrzech byla poruszana takže w artykulach m.in: Zenona Stiebera (1950), Janusza Reychmana (1956; 1964), Kazi-mierza Dejny (1992), Elžbiety Artowicz (1997), Bubenko-Greszko (1998). Jak wynika z badan, mieszkancy Derenku (pokolenie starsze i srednie) po-slugiwali sij na co dzien polsk^ gwar^ jeszcze w latach 60. ubieglego wieku (por. 102 _ Helena Grochola-Szczepanek • J^zyk potomkow POLSKICH osadnikow z Derenku ... Hemmert 1971). Najdlužej polski charakter j^zykowy zachowala wies Istvänma-jor. W latach 90. XX wieku liczba czynnych užytkownikow gwary ograniczyla si$ do najstarszego pokolenia (por. Stefanczyk 1995). Jak wynika z najnowszych ustalen, obecnie jest okolo 20 najstarszych mieszkancow, ktorzy s^ w stanie po-slugiwac si$ polsk^ gwar^ (Stefanczyk 2013: 481). Mlodsze pokolenia posiadaj^ tylko biern^ znajomosc gwary. W codziennej komunikacji dawnych mieszkancow Derenku i ich potomkow dominuje juž j^zyk w^gierski. 4 CHARAKTERYSTYKA NAGRAN Material dzwi^kowy zawarty na plycie CD dolqczonej do slowniczka to okolo 2 godzin nagran rožnego typu: spiewu, spiewu z muzyk^, rozmow, opowiadan, dia-logow i monologow. Nagrania podzielone s^ na 11 cz^sci tematycznych: [1] Drenka Polska - spiew [2] Drenka Polska - spiew i muzyka [3] Inne teksty i piesni w wykonaniu informatorow [4] Charakterystyka wsi Derenk, žycie mieszkancow i ich potomkow [5] Gospodarka wsi Derenk i Andrastanya (rolnictwo, hodowla, pasterstwo, go- spodarka lesna, praca zarobkowa poza wlasnym gospodarstwem rolnym) [6] Obrz^dy i zwyczaje rodzinne (narodziny, wesele, pogrzeb) [7] Swiat dziecka - szkola, zabawy, tragedie [8] Obrz^dy i zwyczaje doroczne, zabawa i magia (andrzejki, wigilia, Bože Narodzenie, Wielkanoc) [9] Wiara, wierzenia, medycyna [10] Problemy derenczan zwiqzane z przesiedleniem i aklimatyzaj w nowym srodowisku [11] Pozostale materialy Dwie pierwsze cz^sci zawieraj^ piesni w wykonaniu zespolu artystycznego Dren-ka Polska, prowadzonego przez potomkinie mieszkancow Derenku. W repertu-arze zespolu s^ piesni, ktore byly znane i spiewane jeszcze przez samych miesz-kancow Derenku oraz nowsze, powstale pod koniec ubieglego wieku. Warto przy-toczyc kilka charakterystycznych tytulow piesni: Dejcie ze mi dejcie, Idzie diabol od Jurgowa, Niedaleko Corna Gora Jurgowa, Od Krakowa, Syroko je tota woda, Tancuwala by jo. W cz^sci trzeciej zawarte s^ piesni, wiersze oraz inne teksty w wykonaniu informatorow. Kolejne cz^sci (4-11) zawieraj^ wypowiedzi informa-torow na tematy, ktore nosz^ odpowiednie tytuly, np. Opis domu, gospodarstwa, Praca na gospodarce w Derenku, Požywienie, Pieczenie chleba, Krosna -przygo-towanie, praca, Wrozby andrzejkowe, Psoty Teresy w szkole. Przy tytulach podane s^ dane o informatorach oraz czasie trwania každego nagrania. Wywiady zostaly przeprowadzone z 20 informatorami w 5 miejscowosciach: Andrastanya, Ladbesenyo, Istvanmajor, Emod i Sajoszentpeter. Jak wynika Jezikoslovni zapiski 21 • 2015 • 2 _ 103 z wykazu informatorow, 7 rozmowcow to osoby urodzone w latach 1922-1940 w Derenku. Pozostala grupa rozmowcow to osoby urodzone pomi^dzy rokiem 1945 a 1959, czyli juž po przesiedleniu do innych miejscowosci (Kowalczyk - Kowal-czyk - Lukus 2014: 75). Nagrania s^ dose dobrej jakosci. Niekiedy wyst^puje nakladanie glosow oraz užywanie wyrazow w^gierskich, czy wr^cz przechodzenie na j^zyk w$-gierski, co utrudnia zrozumienie wypowiedzi. Wszystkie nagrania, poza fragmentami niepewnymi i trudnymi do zidentyfikowania, zostaly odsluchane i zapisane w wersji ortograficznej przez autork^ tego tekstu w celu analizy zyka derenczan. 5 CECHY J^ZYKA DERENCZAN W nagranych rozmowach z bylymi mieszkancami Derenku z latwosci^ odnajduje si$ cechy charakterystyczne dla gwar poludniowomalopolskich, a szczegolnie -podhalanskiej i spiskiej. S^ to m.in. mazurzenie, archaizm podhalanski, wymo-wa samoglosek nosowych i pochylonych. Uwidaczniaj^ si$ takže wplywy j^zyka slowackiego oraz w^gierskiego. W zapisanych nagraniach uwag$ zwracaj^ liczne wahania dotyczqce okreslonych cech, cz^sto wyst^pujqce nawet w wypowiedzi jednego informatora. Przyjrzyjmy si$ zatem dokladniej poszczegolnym cechom j^zyka derenczan. 5.1 Mazurzenie Jedn^ z glownych cech j^zyka, ktorym posluguj^ si$ nagrani informatorzy jest mazurzenie, czyli wymowa spolglosek dzi^slowych sz, z, cz jako przednioj^zykowo--z^bowych s, z, c, np. borsc 'barszcz', cekali 'czekali', koloc 'kolacz', kurcyntka 'kurczqtka', na omse 'na msz^', nie kupis 'nie kupisz', oci 'oczy', pešnicki 'pio-senki', slozyla 'zložyla', wcora 'wczoraj', wyscyryla 'wyszczerzyla'. Gloska sz bywa wymawiana jako srodkowojzykowe š, np. šli 'szli', šlimy 'szlismy', štuchali 'tu: dotykali', štyracec 'czterysta', štyrok 'czterech', w kaštelu 'w kasztelu'. Wyst^puj^ takže gloski cz, sz, Z, ktorych obecnosc naležy tlumaczyc jako wplyw j^zyka slowackiego lub w^gierskiego, np. aposztoli 'apostolowie', czol-no 'czolno', iszli 'poszli', Pilatusz 'Pilat', szablicka 'szabelka', szafel 'szaflik', szalata 'salata', sziatry 'stragany', sziednol 'usiadl', szionka 'szynka', szpule, sztoiek 'krzeslo', taszka 'torba', zarla 'jadla', zena 'kobieta', zupki 'strzechy ze slomy'. W licznej grupie wyrazow wyst^puj^ wahania w obr^bie szeregow sz, z, cz i s, z, c, np. cerešnie / czereszienki 'czeresnie', fszelijaki / fselijaki 'rozmaity', koszol / kosol 'kosil', ne mozes 'možesz' / mozem 'mog^', penaze /pieniaze / penadze 'pieni^dze', priszli /prišli 'przyszli', seš / szest 'szesc', sitko / szicko / szitko 'wszystko', sztiri / štyry 'cztery', szumna / sziumna / siumna 'pi^kna', w 104 _ Helena Grochola-Szczepanek • J^zyk potomkow POLSKICH osadnikow z Derenku ... Miszkolcu / Miskolcu, ielony / zielony 'zielony'. Niekiedy wahania dotycz^ jed-nego szeregu, np. wyraz czwartek wyst$puje w trzech wariantach: cwortek, swor-tek i scwortek. 5.2 Archaizm podhalahski W j$zyku derenczan zachowala si$ pierwotna samogloska i w kontynuantach daw-nych praslowianskich pol^czen: *sz'i, *i'i, *cz'i, w ktorych spolgloski dzi^slo-we cz, i, sz ulegly nast^pnie mazurzeniu (w j$zyku ogolnym w tej pozycji y od XVI w.). Samogloska i nie zmi^kcza tu poprzedzaj^cej spolgloski, np. chlopci 'chlopcy', cija 'czyja', ciscie 'czyscie', jak oboci 'jak zorientuje si$', jynzik j-zyk', mocidlo 'sztucznie utworzony zbiornik wody do moczenia lnu; moczydlo', nojraci 'najbardziej', ociska 'oczyska', odpatrim 'odpatrz^', parobci 'kawalero-wie', piyrsi 'pierwsi', pri 'przy', porwozi 'powrozy', pridz 'przyjdz', rouzicka 'rožyczka', spywajynci 'spiewajqc', Zidzi 'Žydzi'. Taka wymowa rozszerzyla si$ takže w wyrazach z pol^czeniami: sy, zy, cy, np. cifrowana 'ozdobiona wzorami', koloci 'kolaczy', sin 'syn', sinowie 'synowie', wlosi 'wlosy'. Po spolgloskach sz, i, cz, rz, ale przed r nie wyst$puje i, lecz y, np. cyrwony 'czerwony', syroki 'szeroki', wyscyryla 'wyszczerzyla'. 5.3 Akcent inicjalny Informatorzy akcentuj^ zwykle pierwsz^ sylab$. Možna mowic tu o zacho-waniu akcentu inicjalnego charakterystycznego dla gwary podhalanskiej i spiskiej. W podtrzymaniu tej cechy na pewno pomogl j$zyk w$gierski, w ktorym takže wyst$puje akcent na pierwsz^ sylab$. W nagraniach slyszymy zatem przyklady: kr/acunske 'božonarodzeniowe, od wyrazu Kracun 'Bože Narodzenie', M/aria, d/o_lasu,p/otrepaly 'potrzepaly',p/o_poledniu 'po po-ludniu', w/ybralimy 'wybrališmy'. 5.4 Wyst^powanie spolgloski r w miejsce rz oraz r frykatywnego Jest to cecha konsekwentnie wyst$puj^ca w mowie derenczan, np. buric 'tluc', drewo 'drzewo', dobre 'dobrze', do ryftora 'do wojta', gwaric 'gwarzyc, mowic', hrynu 'chrzanu', jarec 'j^czmien', marec 'marzec', na krizpribiyli 'na krzyž przy-bili', okurone 'w$dzone', oltar 'oltarz', ore 'orze', orechami 'orzechami', otwor-cie 'otworzcie',po bruchu,pogryb 'pogrzeb', predali 'sprzedali',pridz 'przyjdz', priszli 'przyszli', popatrij sie 'popatrz si$', pri weceri 'przy wieczerzy', redke 'rzadkie', retiazka 'lancuch', rezali 'rzezali, ci^li', strelila 'strzelila', tri 'trzy', strigi 'strzygi', tristo 'trzysta', wreciono 'wrzeciono'. Zast^pienie gloski rz przez r jest wyraznym wplywem j$zyka slowackiego. Gloska rz pojawila si$ w nagraniach w czterech nast$pujqcych wyrazach: jaworze, prziprawic 'przyprawic', dobrze, na dworz (ale na dwore 'na podwor-ku'). Dwa pierwsze przyklady pochodz^ z piesni, a dwa kolejne z wypowiedzi informatorow. Jezikoslovni zapiski 21 • 2015 • 2 _ 105 Poza tym twarde r wyst^puje normalnie w gwarze derenczan, np. chory, z cu-krem, drewiany 'drewniany', grod 'grad', kradli, kuri 'kury', na drugi rok,portki, rajbali 'prali', role, rombac 'r^bač', skarol 'pokaral', skrobala sie 'drapala si$', sikiera 'siekiera'. 5.5 Realizacja glosek l i l Gloska welarna l brzmi zasadniczo jako dzwi^k nieco zmi^kczony, posredni po-mi^dzy l a l, np. bylo 'bylo', maly 'maly', priwionzala falat plotna 'przywiqza-la kawalek plotna', widziala 'widziala'. Wyrazniej l zaznaczylo si$ w wyrazach: clomiana 'slomiana', galynzie 'gal^zie', oltar 'oltarz', oscielyly 'poscielily', po poledniu 'po poludniu',pyndzialek 'poniedzialek', zapolyly 'zapalily'. Cz^sto wy-st^puj^ wahania, np. byla / byla, kolo, ale dookola, mlode / mlode, skola / skola, wlozylak 'wložylam' / wlozyli. Gloska l wymawiana jest neutralnie glownie w wyrazach w^gierskich, np. langos 'placek', Laslo 'Wladyslaw', lewes 'zupa', grekokatolikus. W wyrazach polskich slychač zarowno neutralne l, jak i zmi^kczone l', np. chlyb 'chleb', ale chl'eby, kowol 'kowal', ale kowol'u. Warto zaznaczyč, že zarowno gloska l jak i l zmi^kczone nie s^ znane w j^zyku w^gierskim. 5.6 Wyst^powanie glosek g i h/ch Gloska g jest zachowana w mowie derenczan, np. drugi, glowa, gwarili 'gwarzyli, mowili', nogi. W wyrazach slowackich wyst^puje gloska h, np. bohata 'bogata', hore 'w gor^', hruby 'gruby', huszki 'g^si', uhle 'w^gle', zohrada 'zagroda'. Gloska h realizowana jest dzwi^cznie w naglosie, np. herbet 'grzbiet', hlopci 'chlopcy', hejza 'dom, chalupa', hetka 'gdzies', huncut 'lobuz' oraz w srodglosie, np. betlehymki 'szopki božonarodzeniowe', pohnul 'pachnial', truhla 'trumna', uho 'ucho', wahinka 'wanienka'. Palatalne h' wystqpilo tylko w wyrazach hibaj 'chodz' oraz hipnol, prehipla (od hipnqc 'skoczyč, podskoczyč). Wyglosowe -ch realizowane jest jako -k, np. dwok 'dwoch', na krosnak 'na krosnach', trik 'trzech', w biolik 'w bialych', w cornyk smatak 'w czarnych szmatach'. Naglosowa grupa chc, chw brzmi jako f np. fciol (sporadycznie - jako k: kciol) 'chcial', fce 'chce', fala 'chwala', takže w srodglosie grupa cht wymawiana jest jako f np.plafta 'plachta'. 5.7 Samogloski pochylone Gwara mieszkancow Derenku zachowuje kontynuanty samoglosek pochylonych a, o, e. Samogloska a wymawiana jest jako gloska o, np. bioly 'bialy', downe 'dawne', godol 'gadal', pleciyniok 'rodzaj chalki droždžowej'. Gloska o brzmi jako dzwi^k posredni pomi^dzy samogloska o i u, np. oni, piecone 'pieczone', zrobione 'zrobione', zwoniyla 'dzwonila'. Pochylona samogloska e realizowana jest jako y, np. dziywki 'dziewki', spiywali 'spiewali', gniysc 'gniesč'. Wyst^puj^ takže jasne samogloski, np. dobra, gadas 'gadasz', jemu, taka, temu. 106 _ Helena Grochola-Szczepanek • J^zyk potomkow POLSKICH osadnikow z Derenku ... 5.8 Wymowa samoglosek nosowych Gloska nosowa q w srodglosie realizowana jest jako pol^czenie samogloski ustnej y + spolgloska nosowa m, n, np. cielynta 'ciel^ta', dziywcynta 'dziewcz^ta', ga-tynzie 'gal^zie', kolymbka 'rodzaj kolyski, w ktorej spalo niemowl^ podczas prac polowych', myndzi 'mi^dzy', myndlica 'mi^dlica', pamiyntom 'pami^tam', pryn-dli 'prz^dli', zakrynciyli 'zakr^cili'. Wjtkami s^: bedem / bede 'b$d$', bedzie / budzie 'bedzie', mieso / miyso 'mi^so', petnac 'pi^tnascie', piac 'pi^c', wiakse z wiaksymi 'wi^ksze z wi^kszymi'. W wyglosie q pozbawione jest nosowosci, np. babe 'bab^', sie /szie 'si$', slome 'slom^'. Gloska nosowa q realizowana jest w srodglosie jako polqczenie samogloski ustnej o + spolgloska m, n, np. monke 'mqk^', powionzala 'powiqzala', priciongli 'przyciqgn^li', swiyklonce 'blyszczqce', zakonsic 'zak^sic - zagryzc'. Spotykamy takže realizaj q jako a lub u, np. w miesiacu 'w miesiqcu', penaže /pieniaže / penadze 'pieni^dze', susiedowi 's^siadowi', za muz 'za m^ž', wuski 'w^ski' W wyglosie -q brzmi jako -om, np. chustkom 'chustk^.', kefom 'kef^-szczotk^.', dajom 'dajV,podpazuchom 'pod pazuch^, pod pach^', takom 'tak^', tancujom 'tancujV, zbyrkajom 'zbyrkaj^-dzwoni^'. 5.9 Mi^kkosc spolglosek Spolgloski mi^kkie: k', g',p', b', v', m', n' zachowuj^ zwykle mi^kkosc, np. kiedy, kniaziowi, Margieta 'Malgorzata', miesioncek 'ksi$žyc', oblockiem 'obloczkiem', pieniaže 'pieniqdze', Remiasz, szickie 'wszystkie', takiego, wiecor 'wieczor', zaswieciol 'zaswiecil', z Belgium 'z Belgii', ciynske 'ci^žkie'. Wyst^puje takže twarda wymowa, ktor^ možna uznac za wplyw j^zyka slowackiego, np. katolicke 'katolickie', ked 'kiedy', makem 'makiem', syroke 'szerokie', take 'takie', takego 'takiego', w nedziele 'w niedziel^', welki 'wielki', welkego. 5.10 Uproszczenia grup spolgloskowych Grupy spolgloskowe ulegaj^. uproszczeniom w naglosie, np. dzie 'gdzie', dzies 'gdzies' oraz w wyglosie, np.pus 'pusc', ses 'szesc', klas 'klasc',plys 'plesc'. Obok tego wyst^puj^ takže realizacje calych grup spolgloskowych zarowno w naglosie, np. gdzie, gdzies, jak i w wyglosie, np. isc, jesc,priniesc 'przyniesc', wlysc 'wlezc'. 5.11 Spolgloski protetyczne W nagraniach nie slychac elementow protetycznych w naglosie typu Jewa 'Ewa', lokno 'okno', huzda 'uzda'. Raz tylko wystqpilo zjawisko labializacji w wyrazie wlojna 'wojna'. 5.12 Fleksja rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, zaimka W koncowkach fleksyjnych w miejsce -ch i -w wyst^puje spolgloska -k w na-st^pujqcych przypadkach: D lm rzeczownikow, np. chlopcok 'chlopcow', sinok 'synow', w Msc lm rzeczownikow, np. na krosnak 'na krosnach', w Kosicak Jezikoslovni zapiski 21 • 2015 • 2 _ 107 'w Koszycach', w smatak 'w szmatach' oraz w D i Msc lm przymiotników, li-czebników, zaimków, np. biolik 'bialych', cornyk 'czarnych', na nik 'na ich', ónyk 'tych', tyk, dwok 'dwóch', trik 'trzech'. Rozszerzenie zakresu užycia koncówki -ów (przy przejsciu -w > -k) obser-wuje si$ takže w D lm, np. bratók 'braci', ciastók 'ciast', nicielnicók 'nicielnic', deskók 'desek', dzieciók 'dzieci', smatók 'szmat'. Nieregularne wyst^puj^ koncówki -a i -u w D lp, np. do roka 'do roku', w dóma 'w domu', ale do lasu; podobnie koncówki -owi i -u w C lp w jednosylabo-wych rzeczownikach rodzaju m^skiego, np. bratowi / bratu, a takže -ami i -mi w N lm, np. bratami 'bracmi', ale dziecmi, z krowmi 'z krowami'. 5.13 Fleksja czasownika W czasie terazniejszym i przyszlym formy koniugacyjne maj^ koncówki: 1 os lp: -m, np. bedem / bede 'b$d$', chodzim 'chodz^', gwarim 'gwarz^, mówi^', idem 'id$', mom 'mam', nie možem / mozym 'nie mog^', pamiyntom 'pami^tam', spiy-wóm 'spiewam', widzim 'widz^', wiym 'wiem', wybierem 'wybior^'; 1 os lm: -me lub -my, np. boime sie 'boimy si$', idyme lub idymy / idemy 'idziemy', uwidime 'uwidzimy', zabijeme 'zabijemy'. W czasie przeszlym w 1 os lp wyst^puje koncówka z glosk^ -k, np. nakladlak 'nakladlam', poboskalak 'pocalowalam', lapiólek 'zlapalem', gwarilak 'gwarzy-lam, mówilam' lub forma równa 3 os lp, np. (ja) kosol 'kosil', zarosol 'zrosil', sie gniewala 'gniewala si$', sie narodziyla 'narodzila si$', spiywala 'spiewala', sie wydala 'wyszla za m^ž', wlela 'wlala'. Koncówka z glosk^ -k jest ruchoma i niekiedy w wypowiedziach wyst^puje z innymi cz^sciami mowy, np. jagek (jak + ek) huziala 'jak kolysalam', jok (ja + k) sanuwala 'szanowalam', fsek sie skrobala (wsze 'zawsze' + k) 'zawsze si$ drapalam', jo wtedyk (wtedy + k) widzol 'wtedy widzialem', tagek (tak + ek)plakala 'tak plakalam'. Podobnie w 1 os lm wyst^puj^ formy w dwóch wariantach: gwarilimy, jedlimy, musielimy, wyspalymy lub tožsa-me z 3 os, np. (my) gwarili, iszli, priszli, spaly. 5.14 Przyslówki, przyimki, zaimki, modulanty Wsród przyslówków i zaimków wyst^puj^ charakterystyczne formy, m.in. zakon-czone na -o, np. kielo /kelo 'ile', telo 'tyle'; -k, np. tamok 'tam' (obok takže sta-mac / tamac), tutok 'tutaj', požyczone z j^zyka slowackiego, np. daco 'cos', dafte-dy 'wtedy', dafto 'ktos', dakedy 'kiedys' oraz inne, np. hetka 'gdzies, daleko', ka 'gdzie', nazod 'z powrotem',pokla /zakla 'zanim, dopóki'. W przyimkach w, z wyst^puje tzw. e ruchome, np. we siórcu 'w fartuchu', we plafte 'w placht^', we skole 'w szkole', we welki pióntek 'w wielki piqtek', we wodzie, ze babciom. Znajdujemy takže zjawisko podwajania przyimków i zaimków, np. ze z kosami, ze z malutkóm 'z malutk^', ze z nami 'z nami', tota 'ta', toto 'to'. W nagranych tekstach wyst^puj^ charakterystyczne modulanty: ka, ta, np.: 108 _ Helena Grochola-Szczepanek • JrçzYK POTOMKÔw POLSKICH OSADNIKÔW z Derenku . Dzis ka wysmiejom takiego. A potym ka ludzie jezdziyli zas drewa rombac. Ta sie zesli do gwary. Kie my posli tam do skoly rano, ta tra bylo sie modlic. 5.15 Charakterystyczne konstrukcje i pol^czenia wyrazow Zachowan^ konstrukcje jest pluralis maiestaticus, czyli užycie liczby mnogiej, kiedy mowa jest o osobie starszej, np.: Rano moja mamka stanyli o tretij. Moja mac mie wyniesli na slonko. Ociec tam kosiyli kolo niego. Stari ociec mali takie biole gacie. Obok tego funkcjonuje formy w liczbie pojedynczej typu: ociec siednol, matka niesla. Wystçpuj^ takže polqczenia wyrazowe, majice okreslone znaczenie. Oto kil-ka przykladow: ■ czasownik znac + dowolny bezokolicznik w znaczeniu 'umiec, potrafic cos robic', np. moj hlop, to juz takznol spiewac 'umial spiewac'; on nie zno ciga-nic 'on nie potrafi oszukiwac', ■ czasownik lapic siq + dowolny bezokolicznik w znaczeniu 'zaczqc cos robic', lapiolek sie plakac, ze moja mac be w telewizjom; mamka lapiyli siq gniys ciasta, ■ rad / rada, rade / radzi + czasownik widziec w odpowiedniej formie osobo-wej w znaczeniu 'lubic', np. bars radzi mie widzieli, tego rada widzim, ■ miec najracy 'lubic bardzo', np. bo jo cie Janicku nojraci mom. 5.16 Leksyka gwarowa i zapozyczona Jçzyk mieszkancow Derenku pozbawiony wplywu polszczyzny literackiej, za-chowal wiele archaicznych nazw, ktore funkcjonuje do tej pory takže w gwarze podhalanskiej i spiskiej, np. bywac 'mieszkac, dedina / dziedzina 'wies', dogwa-rac sie 'porozumiec siç z kims; dogadac siç', dziywka 'panna', miano 'imiç', krzesnomatka 'matka chrzestna', krzesny 'ojciec chrzestny', miesioncek 'ksi^žyc', narobiac 'robic cos stale' (z dziecmi narobiali), narodzic sie 'urodzic siç' (jo sie tam narodziyla), na zadek 'do tylu', odpytuwac 'žegnac siç' (parobek sie odptuwol od frajerki), odziewac 'ubierac', odzieci 'ubrani', parobek 'kawaler', raduwac siç 'cieszyc siç', rajbac 'prac', siurc 'fartuch', statki 'krowy', swiekier, wydawac sie 'wychodzic za m^ž' (ona by sie wydawala), wadzic sie 'klocic siç', zwyki 'zwy-czaje', zawrec 'zamknqc', zapowiqzac 'powi^zac' (hebojcie mi zapowiqzac statki), zawarty 'zamkniçty', zbyrkac 'wydawac dzwiçk; dzwonic'. W tworzeniu form zdrobnialych zauwaža siç udzial charakterystycznych for-mantow dla gwary podhalanskiej, np. -iczka, -ucki, -yczek (malucki 'malutki', wo-dzicka 'woda', wiyrsycek 'wierch'). Jezikoslovni zapiski 21 • 2015 • 2 _ 109 Wsród czasowników charakterystyczn^ grup$ tworz^ formy zakonczone na -uwac, np. frystykuwac 'jesc frystyk, czyli sniadanie', maluwac 'malowac', plot-kuwac 'plotkowac',porusuwac 'ruszac czyms przez jakis czas', raduwac sie 'cie-szyc si$', zakukuwac 'zaglqdac'. Wielokrotnie w wypowiedziach informatorów wystqpil czasownik onacic, b^dqcy zamiennikiem zast^puj^cym inne czasowniki i przybierajqcym r0žne zna-czenia, np. sztiri dzieci odónacol 'tu: wychowal', wopno onacic 'tu: gasic', to fse bylo wyonacóne 'tu: uzgodnione'. Niektóre leksemy w gwarze derenczan nabraly nowego znaczenia. Takim przykladem jest wyraz zdrówkac. W gwarze podhalanskiej i spiskiej wyraz ten oznacza 'mówic >na zdrowie< przy piciu alkoholu', natomiast w mowie derenczan - 'pozdrawiac', np.: Kazdemy treba zdrówkac. Ked starego raz esce uwidimy, a nie bedymy zdrówkac, tak na drugi dzien dostaniymypatyckiym. Innym przykladem zmiany znaczenia jest czasownik niesc, który oprócz podsta-wowego znaczenia, wyst^puje takže w znaczeniu 'wiezc', np.: Kie bars chory byl, wolali orwosia, abo na woz go polozyli i niesli na wozie. Ociec niesli drewa na wozie. Konopie odniesli potym ka do stympók. Od wyrazu sonki 'sanki' zostal utworzony czasownik sónkac sie 'jezdzic na sankach': ked my sie iszli sónkac. W zbiorze leksyki, któr^ wydobyto z nagran dužy udzial ma slownictwo za-požyczone z j^zyka slowackiego, np. bohata 'bogata', boskac 'calowac', cizmicki 'buty', dafto 'ktos', frajer 'narzeczony', frajirka /frajerka 'narzeczona', haicek 'gaj', haluszki 'kluski', huszki 'g^si', hudobna 'biedna', lym 'tylko', omsa 'msza', szablicka 'szabla', sziumna 'ladna'. W grupie slownictwa znajduj^ si$ nazwy zapožyczone z j^zyka w^gierskiego, np. bardo 'element warsztatu tkackiego', barsiun 'aksamit', baciar 'hulaka', gróf 'hrabia', hotar 'granica', kielcik 'wydatek', siuhaj 'kawaler'. W wypowiedziach informatorów zwracaj^ uwag$ wyrazy o rdzeniach w^gierskich, do których doda-wane s^ polskie koncówki, np. atelepituwac, otelipituwal < letelepítése 'przesie-dlic', za estergajosza < esztergályos 'tokarz'. Zebrane slownictwo nie wykazuje dužego zr0žnicowana pod wzgl^dem lek-sykalnym. Tylko nieliczne desygnaty maj^ warianty leksykalne, np. dziewcynta / dziywki, familia / rodzina, gadac /gwaric, lendelski /polski, madziarski / uherski / wegierski, mac / matka / mama / maminka, stary ociec / dziadek, stara mac / bab-cia, sziuhaj / parobek, spiewanka / pesnicka, wydawac sie / isc za muz. 110 _ Helena Grochola-Szczepanek • J^zyk potomkow POLSKICH osadnikow z Derenku ... 6 PODSUMOWANIE Analiza gramatyczna i leksykalna nagranych rozmów z byfymi mieszkancami Derenku sklania do kilku ogólniejszych konkluzji. Po pierwsze, j^zyk derenczan z cal^ pewnosci^jest polsk^ gwar^ poludniowo-malopolsk^. Nie ma powodu rozstrzygac, czy podhalansk^, czy spisk^, gdyž rož-nice pomi^dzy gwar^ tych trzech miejscowosci, z których przybyli osadnicy, s^ marginalne. Za podhalansko-spisk^ genealogía przemawia wiele przedstawionych powyžej cech j^zyka derenczan, m.in. mazurzenie, archaizm podhalanski, akcent inicjalny, wymowa samoglosek pochylonych i nosowych, obecnosc spólgloski -k w zakonczeniach fleksyjnych rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, zaimka i czasownika oraz bezokolicznikowy formant -uwac. Gwara derenczan obfituje w leksyk^ charakterystyczn^ dla regionu Podhala i Spisza. Odnajdujemy tu wiele starych formacji, funkcjonujqcych po dzis dzien w gwarze podhalanskiej i spiskiej, np. dziedzina, miano, ka, krzesnomatka, podnozaje, parobek, swiekier, zazbyrkac. Po drugie, wyniesiona gwara przed trzema wiekami gwara podhalansko-spi-ska i pozostajqca pod wplywem j^zyka slowackiego i w^gierskiego stala si$ swo-istym kodem mieszanym. Dužy wplyw na gwar$ derenczan mial j^zyk slowacki ze wzgl^du na bliskie s^siedztwo i latwe nawi^zanie kontaktów ludzmi mówiqcymi podobnym j^zykiem, w przeciwienstwie do niezrozumialego j^zyka w^gierskie-go. Tym, co dodatkowo zbližalo polskich osadników do Slowaków, byla religia katolicka. Mieszkaj^cy w okolicy W^grzy byli przewažnie wyznania kalwinskie-go. Rezultatem kontaktów z j^zykiem slowackim jest m.in. konsekwentna reali-zacja gloski rz jako r oraz zapožyczone slownictwo, np. haluszki, lem, zahrada. Wplyw j^zyka w^gierskiego na gwar$ derenczan na wi^ksz^ skal$ rozpocz^l si$ dopiero, gdy zostali przesiedleni z Derenku i znalezli si$ w otoczeniu W^grów. Naležy dodac, že w gwarach poludniowomalopolskich wyst^puj^ takže zapožy-czenia z j^zyka slowackiego i w^gierskiego, o których wspominalismy powyžej, np. bardo, baciar, gróf, retiazka /rzeciazka, rezac /rzezac, ryftar /ryftorz, sziuhaj. Warstwa slowackich nalecialosci, a takže wplywów j^zyka w^gierskiego zarówno na gwar$ derenczan, jak i na gwary poludniowomalopolskie wymagalyby doklad-nego zbadania przez j^zykoznawców slowackich i w^gierskich. Po trzecie, warto jeszcze zastanowic si$, jak to si$ stalo, že taka etniczna wyspa przetrwala tyle lat w w^gierskim otoczeniu? Na pewno sprzyjalo temu przede wszystkim peryferyjne položenie wsi. Derenk byl miejscem izolowanym, položonym w okolicy lesnej, z dala od osrodków kultury w^gierskiej. Najbližsza w^gierska osada Szogliget byla oddalona o pi^c kilometrów na poludnie od wsi. Odosobnienie to sprzyjalo kultywowaniu j^zyka i obyczajów wyniesionych ze starego kraju. Po czwarte, warto jeszcze wspomniec o swiadomosci narodowej mieszkan-ców Derenku. Najstarsze pokolenie derenczan zachowalo derenck^ swiadomosc, wypelnion^ konkretnymi doswiadczeniami zwiqzanymi z tamtym miejscem. Jezikoslovni zapiski 21 • 2015 • 2 _ 111 Polskie pochodzenie dla bylych derenczan nie bylo poczqtkowo takie oczywiste. Kiedy mowili o sobie, cz^sto užywali nazwy toth 'Slowak lub Slowianin', bo tak byli okreslani przez mieszkancow okolicznych wsi. O nasileniu swiadomosci pol-skosci možna mowic dopiero od lat 70. ubieglego wieku dzi^ki upowszechnieniu badan historycznych na temat pochodzenia osadnikow z Derenku. Literatura Artowicz 1997 = Elžbieta Artowicz, Zbiorowosc polska na WQgrzech i jej jQzyk, w: Jgzyk polski poza granicami kraju, red. Stanislaw Dubisz, Opole: Uniwersytet Opolski, 1997, 145-161. Bubenko-Greszko 1998 = Waleria Bubenko-Greszko, Polska gwara Derenczan na WQgrzech, Lödzkie Towarzystwo Naukowe 99 (1998), 215-219. Dejna 1992 = Karol Dejna, Interferencje slowackie w polskiej gwarze na WQgrzech, w: Slowian-skie pogranicze j^zykowe, red. Kwiryna Handke, Warszawa: Instytut Slowianoznawstwa PAN, 1992, 23-28. Gotkiewicz 1962 = Marian Gotkiewicz, Migracje ludnosci polskiej po poludniowej stronie Karpat, Rocznik Naukowo Dydaktyczny WSP w Krakowie 1 (1962), 127-189. Hemmert 1971 = Maria Hemmert, O polskiej gwarze wsi Istvänmajor na Wogrzech, Rozprawy Komisji Jqzykowej Wroclawskiego Towarzystwa Naukowego 8 (1971), 88-111. Hemmert 1970 = Maria Hemmert, Gwara polska wsi Emöd Istvänmajor na Wggrzech, Szeged: Uniwersytet w Szegedzie, 1970 (maszynopis rozprawy doktorskiej). Hemmert 1972 = Maria Hemmert, O wplywach leksykalnych jQzyka wQgierskiego na dialekt polski wsi Istvänmajor na WQgrzech, J^zykPolski 52 (1972), 369-373. Hemmert-Udalska 1990 = Maria Hemmert-Udalska, Teksty gwary polskiej mieszkancow Istvänmajor na WQgrzech, Rozprawy Komisji Jqzykowej Lodzkiego Towarzystwa Naukowego 35 (1990), 111-116. Kantor — Krasinska 1981 = Ryszard Kantor - Ewa Krasinska, Potomkowie osadnikow z Polski we wsiach Derenk i Istvänmajor na W^grzech 1: zarys gospodarki, 2: kultura spoleczna i duchowa, Krakow: Uniwersytet Jagiellonski, 1981. Kowalczyk - Kowalczyk - tukus 2014 = Anna Kowalczyk - Julian Kowalczyk - Elžbieta Eukus, Slownik gwarowy mieszkancow Derenku i ich potomkow = Derenki Lengyelek Goral Lengyel Magyar Szotära, Edeleny: Stowarzyszenie Borsod-Torna-Gömör-Egyesület, 2014. Kraszewski 1992 = Piotr Kraszewski, Polacy na WQgrzech, w: Polonia w Europie, red. Barbara Szydlowska-Ceglowa, Poznan: Polska Akademia Nauk - Zaklad Badan Narodowosciowych, 1992, 551-558. Matecki 1938 = Mieczyslaw Malecki, J^zyk polski na poludnie od Karpat, Krakow: Gebethner i Wolff, 1938. Remias 2004 = Tibor Remiäs, In memoriam Derenk I: a derenki lengyelseg nyomäban: a temetöku-tatäs redmenyei az egyhäzi halotti anyakönyvek alapjän, Miskolc-Budapest, 2004. Remias 2005 = Tibor Remias, In memoriam Derenk II: a derenki lengyelseg kapcsolatrendszere a häzasultak gyhäzi könyvei tükreben, Miskolc-Budapest, 2005. Remias 2007 = Tibor Remias, In memoriam Derenk III: a derenki lengyelseg nyomäban az egyhäzi születesi ill. keresztelesi anyakönyvek alapjän, Miskolc - Budapest, 2007. Remias 2009 = Tibor Remias, Derenk: polska wies goralska (monografia historyczna), tlum. Konrad Sutarski - Ewa Slaba Ronay, Miskolc: Dominium, 2009. Reychman 1956 = Jan Reychman, Jeszcze o gwarach polskich na WQgrzech, J^zyk Polski 36 (1956), 304-305. Reychman 1966—1967 = Jan Reychman, Dzieje Polonii wQgierskiej, Problemy Polonii Zagranicz-nej 5 (1966-1967), 47-62. Stefanczyk 1995 = Wieslaw Stefanczyk, Jgzyk Polonii wggierskiej: ujgcie typologiczne, Krakow: Uniwersytet Jagiellonski, Instytut Polonijny, 1995. 112 _ Helena Grochola-Szczepanek • J^zyk potomkow POLSKICH osadnikow z Derenku . Stefanczyk 2013 = Wieslaw Stefanczyk, Mniejszosc polska na WQgrzech. Stan i potrzeby badan, Konteksty kultury 10 (2013), nr 4, 479-488. Stieber 1950 = Zenon Stieber, Polska gwara na WQgrzech, J^zyk Polski 30 (1950), 177-180. Štolc 1949 = Jozef Štolc, Narečie troch slovenskych ostrovov v Mad'arsku, Bratislava: Slovenska akademia vied a umeni, 1949, 431-439. pOVZETEK Jezik potomcev poljskih kolonistov v Derenku na Madžarskem Članek obravnava glavne značilnosti v jeziku potomcev poljskih kolonistov na Madžarskem. Avtorica v njem ugotavlja, koliko se slovniški in slovarski pojavi navezujejo na poljska narečja. Derenščina je samosvoj mešani kod s prvinami treh jezikov: poljščine, slovaščine in madžarščine. Podlaga tega koda je podhalsko-spiški govor. Na podhalsko-spiški izvor kažejo naslednji slovniški pojavi: mazurjenje, podhalska arhaičnost, začetni naglas, izgovor zoženih in nosnih samoglasnikov, prisotnost soglasnika -k v pregibnih končajih samostalnika, pridevnika, števnika, zaimka ter glagola in obrazila -uwac v nedoločnikih. Na leksikalni ravni nastopajo stari izrazi, ki jih srečujemo tudi v južnopoljskih govorih, npr. dziedzina, dziewka, miano, ka, krzesnomatka, podnozaje, parobek, swiekier in zazbyrkac. Na govor, ki so ga pred tremi stoletji prinesli z malopoljskega juga, sta vplivali slovaščina in madžarščina. Nasledek stikov s slovaščino je med drugim dosleden prehod glasu rz v r ter izposojenke kakor haluszki, lem, zahrada. Vpliv madžarščine je razviden na leksikalni ravni v besedah tipa atelepituwac, bardo, hejza in hotar.