JOANNIS ANT. SCOPOLI

PHIL. ET MED. DOCT. S. C. R. ET AP. MAJEST.
PHYSIC! CAMMERALIS , CHYMLE AC ME¬
TALLURGY PROFESSORIS, ET CAES. REG.
S0CIETAT1S AGRICULTURAL STYRLL, G0-
RlTIjE AC GRADISCY SOCIj.

RES NATURALES

NOVITER DETECTS AUT ILLUSTRATE

IN ITINERE GORITIENSI

VOLUNTATE AC FAVORE

CMS.  REG. SOCIETATIS AGRICULTURE COMITATUUW(
GORITLE ET GRADISCE SUSCEPTO

VEC1MA OCTAVA SEPTEMBRJS MDCCLXVl.

Kj

i Ki

.a'-’ 4 *- V
•' * -11

.0.0 .T00Q .Q3M T3.JIH
■■■:■:'■ ■" :' ;' A ! 'A ’ .) ■  < /. i

/ • !  l r 4GS<? Hviu.llJJJAT'

:•«.) ^JiuyjuouierA -i c/^nuoon

. . . }• .. .■. ..A'.;.. . . -:l.i l'l>l

r,  V-

* , <r -r  r

r:i

g

&taji  • .ui u ft. " i

t.  r-i . i. \> <-J

v. o v a  -i p a

..

* *1

d 0 V

■ r
.

' - ':rv'- v a.v:; a 5  a  « .c .

oT € iir.'.‘ 2 ua- v ;• 'iA v-i .>

.Vi.VdV • • -,.

0i«OSt2«1

3

lS^===‘ -i^=!r‘ i _»__sz = =**%3

J AM fere claufum Faunae Floraeque noflrae theatrum
erat eo tempore, in quo noviter inftituta ac pro-
mo-vendse pubiicae fejkicati unice intents Societas
Agricultural , me Idria eumdem in finem evoca-
vit. Midffima Regio bine in montes elevata, illinc ve-
ro in amcenam planitiem extenfa, non unius Anni mo-
ram ab eo exigeret qui Rerum Naturalium faltem no-
tabilium hiftoriarn dare vetet. Mihi brevidimum dua-
rum hebdomadarum tempus officiornm meorum ratio
unice largita fuie, ut ideo quaedam duntaxati fugitivis
oculis intuere ac celeri pede percurrere debuerim, odo
deftitutus, quod accurate poftulant obfervariones.

Decima oftava Septembris , Idria difeedens , vidi
in tophaceis udifque locis M. Ortese Astrantiam
floribus pediculatis  , feminum angulis dato-plkatis  (i),
folis foliis in quinque lobos profundae difeftis diverfain
ab Astrantia foliis digitatis feptennis , integrity den-
tdtis  (2),  ut didici ex fpeciminibus Helveticis hujus
Afirantia  a Cl. Willicchio  commmnicatis. In fylva
mentis ejufdeui rudera adhuc erant Scopol/e Carnio-
lic<x  (3), & Cacali/e alpince  . Linn-ei  , quam poft
Scwenkfeldium  ad Tuffilagines retulit Cl. Roye-

A 2  NIUS

-L-l" — -

(O FI, Carniol. p. 337,. n. 4.

(2) Enirni. Hdv. p 440.

( 3 ) Jac<juin.  Obf. Bot. I. p. 32. Tab. 3, quain iconem ego
delineavi & Cl. Vito donavi .

nius  (4), ac bene qnidem (i Generis carafterem con-
ftituic Calyx cylindricus, unico fquamarutn ordine fa-
ftas, nec aliis ad bafim auStus . Frequens etiam ibi¬
dem eft Tussilago fcapo fiibnudo unijloro, foliis cordu-
to-orbkulatis crenatis ,  Amiciflimi Linn/ei  (5) ab om¬
nibus Botanicis recentioribus cum Tussilagine alpi-
na minors, folio rotunda.  J. Bauhini  (6) non bene con-
junfta, cui folia craffa, fuperne Hneis depreffis exara-
ta, fubtus tormentofa, nervofa: nervis craftis, ramofis:
ramulis anoftomofantibus; eorumdem margo reflexus ,
minime dentatus; unica ligula foliacea in medio fcapi
uniftori ; corollae quadrifidse ; anthers ftylo iongiores ;
femina non ftriata; quibus notis prior Tussilago  ca¬
ret , bine fylveftrh  a me dicenda, htec aucein dpitia  .

Sylva htec magnam Mufcorum & Lrchenum co-
piam alit, nempe confervas' arbores ,  Ufneas Antiquo¬
rum, aut funiculos rigidos atque ramofos; Terras ve¬
getables ,  cruftas inorganicas , feu Lichenes leprofos
Linn; Corallia Florae,  cruftas fquamofas , Coralloides
Dilleny ; nec non Fucos Terrejlror  , aut coda laci-
niata, qua; Lichenes Puirnonarios Michelius appeilavit.
Hos inter amplijimus  nofter, feu Lichen foliaceus re¬
fens lobatus , fupra cinereus , infra rofeus tomentofus ,
fcutellis rulrris  (7), quern Michelius dixit  Lichenem
pulmonarium arborentn maximum, inferne obfeurum , dc~
fuper e glauco-cinereum, receptaculis flonim rubris, fe-
inittibus nigrkantibus .  Unum folium fcutellas rufo-ru-

bras

---r—r—==============

(4) Tiijfihgo cauls rantofo.  Lugdb. p. 15.9.

(5.) Syit. Nat. p. 1214.

(6) Hilt. Plant. III. p. 565.

(7J FI. Carnioi. p. 102. n. 33.

5

bras planiufculas, aliiid vero cefpitulos efFert fuligino-
fo polline adfperfos, qualem Diceciam egregiis figuris
expreffit ante omnes diligenciffimus Michelius . Ad
putridos truncos frequens edam occurit Lichen cruft a-
ecus, Aeruglnofus, Jcutdlis albidis  Cl. Jacquinij, quern
ego jam pridem obfervavi & dixi Lichenem cruft a -
ceum , tuberculis feftilibus plants, crufta vermiformi  (8).
Nihil haec crufla aeruginofi , nec fcucellas albidas per-
petuo geric , uc ideo ex deferipdone CL Jacquinij
hunc Lichenem nnnquam adgtioviffem, nifi eundem in
ejus Herbario confpexiflem.

In aridis ramis arborum & truncis non rari ibidem
occurrunc Lichen-Agar k'l Michcliani;  quos e Regno ve-
getabili pepulit III. Linn;eus. Verumtamen cum Gen¬
us hujus perpetuus cara&er fit receptaculum fphaericum
aut cylindricum, ex apice poliinem nigrum feminalem
effundens , ita eandem in alia Editione Florae Carnio-
licae Avernam vocabo, enjus fpecies erunt i. Aver-
na digiiata , Lichen-Agaricus . Michel. Gen. Plant.

р. 104. Tab.  55. fig.  1. 2. Avernam clavatam .  Li?

chen-Agaricus. Michel. 1. c. Tab.  54. fig.  4. 3. Aver¬
nam tubcrojajn.  Lichen-Agaricus. Michel. 1. c. O. 2.
n. 1. 2. Tab. 54. fig. 1. 4. Avernam corticalem  . Li¬

chen-Agaricus. Michel. 1. c. Tab.  54. fig.  5. ac forte
& Ceratofpermum 2. Tab. 56. fig. 1. Hall. Helv.  p.
90. n. 8* Tab. 2. fig. 9. 5. Avernam fragifiormem . Li¬

chen-Agaricus. Hall. 1. c. p. 91. n. 10. Tab. 2. fig.. 10.
6. Avernam Miniatam.  Lichen-Agaricus. Michel. I.

с. p. 105. O. 3. n. 3. Hall. 1. c. p. 91. 11. 13.

In

--:- ^ ===^========r====^

(8) Ibidem p. 78. n. 10.

6

In cavis arboribus ejufdem fylvs ,  hyemafi fomno
expergefa&us, fuam familiam propagat Mus Glif.  Ce-
leberr. Linn&o ignotum animal (9), donee a me ,
u na cum Certia mm aria  , dono datum, acceperic &
defcripferic in alia edenda Editione Syjlem. Nat,  Memi-
nerunt de eo Plinius , Mathiolus , Valvasorius ,
ac nuper etiam Steinbergius (10), cum icone lepi-
da ftrigis Bubonis crepitu roftri hsc animalcula in fu-
gam agentis , qunm Daemoni nexio cuidam adferipfit
Valvasorius. Mus hie fnpra fufco-cinereus eft, fub-
tus autem albidus; Eft & illi cauda pilofa longitudine
corporis, nares pilofe, oculi nigri , fets dus fuperci-
liares, inyftaces feptem longs utrinque inter ocuios &
nares, palatum plica antica cordiformi, lingua fcabra,
auriculae fubrotundse, Sedes antici tetradaffyli, poftici
pentada&yli. Vi&itat fruftibus Fagi; Coryli , ac ferni-
nibus. In Pratis circa Schwarzenberg  ubi crefcit Gen-
tiana corollis quadrifidis margine ciliatis  (11);  caule
nnifloro, bifloro, multifloro, ob debilem radicem fere
proftrato. Campanula caulc angulato, foliis hnis ova-
tis ferratis glabris, germinibus decagonis  (12), in faxo-
fis ac fterilibus locis habitans , & foliis caulinis conge-
ftis, duris, dentatis , nec non diametro floris medio in
loco majore quam ad os, ab omnibus Linifoliis omni-
no diverla. Saxifraga TndaBylitcs  Linn, facile con-
fundenda cum Hypnoide  Ejusdem, qui nift Halleri

opti-

' -----  == =!;■-■■-

("9) Syft. Nat. p. 62. Glirem veterum me ignorare aegnofeo.

(10) Von dem zirchnizer See. Cap. 5.

(it)  Linn.  Sp. Plant, p. 231. n. 19, FI. Carniol.  p- 297. n. 1.

(12) FI. Carniol.  p. 261. n. 5;

7

optimam determinationem ad banc locum citaffet, nnn-
quam fane hanc Hypnoidem  ex definittone Linnaeana
adgnofcere potuiflem ;  Ut ergo Diagnofis diftarum ftir-
pium jam clarior evadat, pono Saxifrage Hipnoidis
carafterem fpecificum in caule vifcido , fimplici ; foliis
cuneiformibus cridentatis; pedunculis unifloris ; Trida-
pdylitis  aut:cm in caule ramofo , foliis ad bafim ufque
dife&is, & pedunculis unifloris alarib-us. Crefcit & ibi¬
dem , ac alibi paflim certis fynonymis etiamnum de-
flituta Gypfophylla muralis  III. Linn®i . Ita tunicam
minimam  . Lugdun. cum Diantho faxifrugo  noftro
non bene conjunxit. J. Bauhinus. Rajus non diflin-
gnit a Saxifraga veterum ,  quae Silenes  fpecies efl: .
Haller us Saponariam fuam o&avam ait efle Caryo-
phyllum fydvcjlrem jlore  minimo C. Bauh , quern ta-
men Bauhini Fratres ad Betonicam coronariam , feu
Bianthum faxifragum  retulerunt. Viciofa efl: etiam Se-
quierij fynonymia , uc probabile omnino fit Dian-
thum faxifragum  & Gypfophyllam muralem  . Linn.
elle unam eandemque plantain, cum nuper etiam Ami-
ciffimus Willichius, Tunicam calice Into.  Hall.  (13),
a Diantho faxifrago . Linn, haud diverfam efle affir-
maverit.

Supra Vicum Schwarzenberg  fylvam ingreflus vidi
adhuc rudera Sisymbrij foliis lirato-ferratis fcabris ra -
dicalibus  , caule fubnudo ramofo  (14),  quam Loese-
lius (15) dixit Erucarn fylvejlrem, foliis fubafperis in

or-

Ci 3 )  Enum. Helv. p. 3 gr.
(14O Sp. Plant, p. 658. n. 8 .
05 ) FI. Boruf. 68. Tab. 13.


orient fparfis , Bocconitts  vero Nafturtium montanum ,
Bur fee Pafiorir folio , loculis angujhjjmis  (16). Verum-
tamen calyx ere&iufculus, & fruftus ftruftura clarc do¬
cent* * Plantam Arabis  potius quam Sijymbrij  fpeciem
efle . Copiofa ibidem eft eciam Jungermannia Epi-
phylla , quae autumno bifidis ac puichre virentibns fo-
Jiolorum adfeendentium lacinalis tota crifpa videtur ,
verno tempore autem , his depofitis, ex antiquis laci-
nis longas, fiftulofns & dorfales fetas educic , capitulo
viridi fpbericq terminacas.

Sylva relftla in confpe£tum veniunt nudi & rupi-
bus calcariis nbique afperi montes, quales tota Kartf-
chia Carniolica, miro lane fpe&aculo, nbique profert.
Calcarius hie , juxta me , vulgaris eft politurae inpa-
tiens aut indignus , particulis indiftin&is , non fplen-
dentibns, nee. granulatis. Facile fatifcic ac pollinem te-
nuiflimurn aquis communicat, qui in antris Kartfcbiae
fubterraneis ftala&ites conftituit albos , rubellos, poly-
morphos. Inter eos Lapides ubique fparfa eft Humus
atra , fobolis onalyfeos naturalis Vegetabilium , fapona-
cea ilia fubftantia dives , quae aqua foluta Plantas fu-
ftentat & alit . Non ecquidem ignoro Scheuzerum
affirmantem, fe in altilTimis alpibus Helvetiorum, atram
Huntum collegiffe , ubi nulla Planta crefcit, ut ideo
alia origo hujus Terrae ftatui debeat , Diluvij enim
aquae terreftribus tot corporum diflolutorum particulis
onuftae hoc in omnibus fummarnm alpium cacumini-
bus, fedimentum depofuerant. Principia hujus Terrae
funt particular oleofe cum falibus alcalinis fixis auc

vo-

L  I *

• l ;

Q gl 'JL ----— =

Cl6) Muf. Tab. 83*

voktilibus in faponem unitre, inflammabiles ali& ac bi-
tuminofas, nec non terreftres organicae corporum vege-
tabilium ant anifftalium . Prim as demonftrat trituratio
Machine Gareyanze, coftio in olla Papiniana, color fa-
lis eflentialis inde nati fiavicans, nec non rubra tinftu-
ra reflifieato Vini fpiritu eft ea parabilis . Aliud prin-
cipiuni oftendic odor terras in acre libero exuftse , co¬
lor niger in loco natal! , '& olea empyreumatica igne
elicitat ubi in vafe claufo validiori ignc hanc Humum
tra&averis . Organicam quoque Terram Humo hnic
ineffc docet Nitrum, congruis additamentis , inde paf-
fabile; & terra cupellationi idonea inde fort! calcinatio-
ne produfta.

Humus haec copiofam gerit ibidem Saturejam
montanam  Linnsei  (17), quam ex Mathiolo  repetic
' 8 c  pingit J. Bauhinus  (ig), floribus modo rubris &
approximate , modo vero remotioribus & pallidiori-
bus. Folia angufta, carinata, duriufcula , punftata &
ad oram exiguis corpufculis proniinulis afpera ,  diftin-
guunt hanc fpeciem ab altera , quam in Rupeftribus
locis circa Idriam repertam voco Thymifoliatn  , ob ali-
quam foliomm cum Serpillo limilitudinem . Iifdem in
montibus vidi nunc etiarn fpicas fruftiferas Planta-
ginis alpintz.  Linn.  capfulis difpermiis, qux , ut ar-
bitror PLantagines Linnceanas  g. 10, ac forte & 9. 11,
13, comprehendit, cum habitus, folia, flos & fruftus
in omnibus idem fint.

B Infra

qg*i*= = === = = - .... - . === = == ^ ==M^a

( 17 ) Satureja pedunculis dichotomis lateralibus folitariis ,
foliis mucronatis . Spec. Plant, p. 5 <5 8. n. 6.

( 18 ) 111 .  p. 275,

TP

I13.fra Vottguelb  erant Lapides faeti Spato pyramids
li , prifmatibus ccelitis, apice trigonis ac pillide rufis ,
Wallerius  non bene huic Spato addidit Synonymon
Brufoe Selcnetic# ; Hec enim Gypfl  fpecies ed cum aci-
dis non cfFervefcens & in gradu caloris aquae ebulien-
tis fatifcens in calcem aqua indurandam, dum Spatura
nodrum longe majore gradu ignis tranfit in pulvcrem,
qui addita aqua cum calore & fume eff'ervefcit , cum
acidis fermentat, & cum fabulo & aqua lapidcain du-
ritiem acquirit. Inter Prard  & Vottguelb  0 ecu runt ftrar
ta qusedam. horizontalia & obliqua Schijli  argillof>cal-
carii, quo Domicilia fua incolae tegunt contra injurias
furentis Aqnilonis. Ridiculum eft Schijli  Genus a Lin*
~nieo  conditum ; nam non omnes Schidi fatifeunt in
calcem, & Ardefia tabularis  dat in igne fcoriam nigri-
cantem , qualem & argillae quaedara larg untur. Anima-
Jium Plantaruroque carafteres oculis manifedi font, in
Regno vero Lapideo Chymia ed: unica clavis qux
Rerum Clafficas Genericas & fpecificas notas pace*
facit.

In Agro Goritienfi admirntione digna funt ftrata
Ten# varia, & modo perpendiculari, modo obliqua,
modo vero horizontali dire&ione donata . Inep.ta ple-
rumque Minerarurn produftioni eft yaga haec diftorta,>
ac devia , montium ftru&Ura. Sola Galena  cexturae cha*
lybeae hie quandoque nidulatur incerto-penitus & paf-
fim abrupto curfu , quatn in fuperficic Montis flave-
feens Terrac in variis Carnioli#, Carinthise , ac Styrise
locis, tnanifeftat. H#c ipfa Terra in confpeftum quo-
que venit hinc inde in Montibus fupra Prard,  nec
non in M. Dull , qui cum fylva Virenbaum  connexus
Goritiaw.  ufque protenditur, & ubi Pyrites cnbici , te-
ftacei, fnbrotundi , aliique haud obfeura figna pnebent
latentium Minerarurn. n )

II

Civitas Goritiends ad orttnn Solis habet colies de¬
nies, quos condituit modica Homo ce£ta Argiila ru¬
bra' ctii calcariae & arenarias particulae plus minus im-
mixtae hunt fob hac apyra Terra jacent drata hori-
zontalia lapidis Galcarii, Scliidi, & Arenarii. In aliqui-
bus locis fufca Argiila occurrit, cui exiguae & eubicae
Pfritis pallide flavi particulae adhserent, cnjus fatifcen-
tise rribnenda ed ochra ilia, martialis,. quae uno in lo¬
co, prope viam publicam , nna cum aqua e colle pro¬
fit. Diflra Argiila rubra Martialibus molleculis inqui-
nata, ideoque derilis , non earn calcis & arenas copiain
fovet, quae ad margam condituendam necelbaria ed .
Uc tamen Incolae, & tam lata Terras fuperficie , utili-
tatem aliquarn hauriant, nihil praedantius, me Judice,
fane forec, quam ubique plantare Quercus atque Ca-
daneas, reliQris frutuum adhuc vigentium cefpitulis, uc
juniores Arbores dictae a vi folarium radiorum , ac
ventorum impetu, tueantur.

Per totam Agrum Goritienfem , vidi ubique fpar-
fos aggedofque lapides ovales, fubrotundos & leviga-
tos, quales ad omnes ripas aquarum rapidarufh padini
exdant. Nullum itaque dubium ed planitiem illam ali-
quando inundatam fuifle, unicus enim impetus furen-
tis aquas poted abrepta fragmenta lapidum calcarioruin
& marmorum mutuo atterere & laevigare. At inquient
nonnuili, quid Nobis hoc fcire juvat? utinam loco la-
piduin fertrlis tetra foret! Sed quaefo Vos , optimi Ci-
ves , nunquam credatis , ita iniquam Patriae Vedrae.
fuiffe Natnram, quae dum campos forte olitn deriles ,
optima liumo e montibus fecum abrepta tegit, Calca-
riis ac fabulods particulis ubique didufis argillam mir-
tat in margam, nee non cretaceam & aquis imperviam
foli naturam indratis fatis corrigit, ea benebcia Vobisprae-
ftitit, quibus felicitas vedra etiamnum innixa ed.

E 2 .  Gori-

12

Goritia Tergeftum iter faciens, vidi deniro Tima*
vi fontes, quam denominationem fluvio Brentae: tribuic
Cl. Vandellius  (19),  quod jam pridera Blondus
Flavius Forliviensis, ac Bernardus Ramazzinus,
fcriptum reliquerunt. Dum auteni Virgilius de Ti-
rnavo verba faciens, llliricos finus & Liburnorum Re*
gna, ab Antenore una cum Fluvii ejuldem fontibus
fuperata fuiffe dixerit , ckre patet Tifoavum fluvium
eum effe, qui e Terra; vifceribus in Kartfchia Auftria*
ea profluit, ex qua in' Vetus- Illyricum unicus Anteno-
ri adieus patuit.

Ad viam prope S. Jo an tie m de Duma , vidr ite-
rum novam Carpini fpeeiem , quam voco Buinen-
fem , facie Qftryse Michelij, fed ftrudura amentorum,,
tam ab Ojlrya,  quam a Carpino  Dodon^ei omnino di-
ftinfftam. Frequens ibidem eft Clematis viticella  ge-
rens femina (2-5) rotundata & compreffa Aspara¬
gus Corrudu  (20), feu Sylveftris Mathtoli (21), ex
quo dnas fpecies diftinQras condidic 111. Linnjeus ; Sca*
mos a Leucantha  (22) fruticolo caule inftru&a , An-
dropogon Gryllus  (23),  nec non aliud Andropov
gon,  quod voco arondinneeum r  a Linn/eo non dum
nominatum, etft diligenciftimus Scheuchzerus eum
optime deferiptum ac delineatnm , vocaverit Gramen
arimdinaceum , pankidatum, locuflis partim jnuticis, par-

tim

&ggg=== =- ' j- - . . . — rejjggffi

C^sO De Therm Fatav. cap. 1. de Patavio.

(2.0) Clus.  Hilt. p. GjLXXVIt..

C.2-l). Diofcorid. p. 349.

Q22j Scabiofa corollulis quadrifidis asqualibus*, fquaitjis calyr-
clnls; ovatis- obttills, foliis pinnatifidis. Linn.  Sp. Plant- p. 98 .

(23) Avena EUofibus poglamys. Fl. Carnioi..  p. 20^..

23

tint atijlath  (24). Copiofns quoque ad eafdem via5
eft Carthamus lanatus  , Scolymus hifpanicus , Cen¬
taur c a Calcitrapa  cb femina nuda. Rhaponticis adnu-
meranda, ncc non in Muds Arcis Duinenfis Cappatis
fpinofa .

In Vico Bdflek copiofus erat Arenarius Cos, in
fcdptis meis Metallurgicis ita vocatus , nec non Spa-
*rtiM aliud pyramidalc  ferrugineo colore tinftum . Vi-
cinos colles habitat & Fetrao rafut  nulla pun.fta al¬
ba in fafcia ea nigra gerens, quae a bad roftri utrin-
qne nata, fuper "Ocnlos extenfa, per aures defcendit &
ad badm coll, junSta cum focia , albam gulam fepit,
In collibus fupra Tergeftum paffim fpontanea occurric
Punica Granatum ,  unico ftylo donata, Stipa lana-
ta,  CiSTus falviaefolius , aliaeque Planta , quas in Edi-
tione alia Flora Carniolica; numerato.

Tergefli paucaturn horarum mora non coneefflt
ut Naturalia qusererem & obfervarem. Solum fefe ocu-
lis noftris obtulit Gramm arrenfe  , Polypody panicula
crajjlore  Barrelliery, quod 111 . Linnaeus Cyriojuris
accenfuit , etfi fpiculae etiam quadriflorae ac Habitus
Doam effe demonftrent . Vidi & Jpic Terrain Vuzzola-
nam,  quarn Egregius Cronstetjp vocat- Calcem Mar-
tis terra incognita, aqua indurefcente mixta  (25), eam-
que Minoris Martialibus adnumerat. Cum vero Mine¬
rs Jetti titulum ii lapides dumtaxat mereantur, qui e
centennario ad minimum decern Ferri libras congruis
additatnentis largiuntur, Terra hsc autem talem ferri

CO-

rr——~... . .

* . V.'..

(24) Gram. p. 509. .Tab. XI, fig, 12. 15.

(25) Mineralog. p. 193. . s-is V

14

eopiam non contineat, ita earn non Mineris Ferri, fed'
iis Ferris adnumeravi, quas fponte & abfqne u!Io ad-
ditatnento in igne flaunt,, aut in fcoriain vet vitrifor-
mem mafTam mutantur..

Goritiam reverfus Cormontium adii ibique in Pa-
lude copiofam Turfain primus inveni , quam breviter
defcribere, operae praetium exiftimo , Turfa , Lithan-
tracL adfinis eft Humus, aut ATegetabile , bitumine pe-
netratum . Bituminis nomine intelligo fubffantiam in-
flammabilem in igne cum fumo & odore deflagrantem .
Materies haec in foflili carbone 'inhseret Argillae , &
tunc exuftus carbo relinquic maffam. fqoriae fimilem ,
aut Vegetabile corpus aggrefla eft:, unde cinis poft
cremationem obtinetur/) Sicut ergo Carbo Foflilis du¬
plex, nempe piceus, & lignofus , ita & Turfa modo
cccnofa eft, modo veto fibrofa, Prima fpecies eft Hu¬
mus Animalis aut vegetabilis bituminofa, nunc in for¬
ma flcca in fuperflcie terrse pofita , tunc vero in fun-
do aquarum ftagnandum habitans , unde in Regioni-
feus nonnullis propriis retibus inde excrahi folec. °Alte-
ra fpecies eft congeries radicum r  foliorum, ftinitum tc
qui pro ratione copiar bituminis additi colorem quo-
que fufcum aut nignum exhibent , & in igne vix u!-
lum aut inlTegnem odorem fpargunt. Inter Turf as fi-
brofas minus bituminofas referenda eft quoque ilia ,,
quse prardiftas Paiudes inhabicat, & quam Batavi Hey-
Turf, Germani vero Heydetorf, appellant .

Adtulerunt eadern die Porpitas ac Aftroitas ; qui-
bus Mons quidam, non procui a difla Palude , abun~
de fcatet. Circa Porpitas (qui modo utrinquae plans ,
modo unica aut utraque facie modice convexs' font )
arbitratur Vahisnerius in Difs. Manufcripta , quam
legi apud Humaniffimum Virum D. Jo. Ant* Lib. Ba-
ronem de Meftris,, effe opercula Helicis marine petre-

I?

fn&a. Verumtamen quis nnqnam in opercnlis concha-
rum vidit ftrias elevatas a centro ad periphaeriam ten-
dentes & concentricos circulos ubique fecantes. 2  Non-
rfe & Conehse ipde in eodem loco inveniendae foreot,
nbi earum opercula tarn copiofa reperiuntur ? Non funt
ergo opercula Helicis , fed Madrepora fanplex  , orbicu-
daris plana; Jlella convexa aut plana  (26), feu Lapillus
numifmalis Calceolarij (27), quem in litore Maris
~ Ciothlandiae collegit Bromelius, fodiiem vero in Hel¬
vetia ScHEUCHUERUS , qualia fpecimina in Hungaria
Sc  Carinthia lefta in Mufeo Graecenfi Soc. Jefu, nunc
etiam adfervantur . Inter Adroitas Cormonenfes , feu
Madreporas alias, feqUentes Inprimis notatu dignae oc-
currerunt, 1, Madrepora fimplex, turbinata (28), feu

Colurhellum driatum (29): driis longitudinaltbus, non
vero tranfverfis, ut habent leones Linnaeanae. 2. Ma¬
drepora compofita, corporibus proliferis e centro plu-
ribus, undique coadunatis, della convexa, centro-con-
cava. Linn. (30); lateribus driatis. 3. Madrepora

compofita, ramofa ram is diehotomis longitudinalis te-
nuiterque driatis, della terminata plana difformi. Spe¬
cies haec proxiina ed Milleporte Linn- Amccn. Acad. 1.
de Cor. Baith.  Fig. 21. 4. Madrepora compofita., ra-

mis finVplicibus coadunatis , dellis difTormibus conca-
vis ; P lures dellae funt ill corpus rotundum ; conve-
xum, fubtg productum & quafi pedicellatum coadu-

11a-

~ C'

0 ^===^ ==!-^-^ .  . .:-

(26) Linn. Corall- Balt. Amoen. Acadern. I. Tab. 1. fig. 2.

(27) Muf. 328-

(28) Linn. I. «c. mini. 1.

C29) Helwinc.  Lith, Angl. 59. Tab. 5. fig. 13.

( 3 e) L. c. .

i6

natae. Prion's (4) Varietas ovalis. 6. Altera va-
rietas (4), ftellis concavis, rutundis & affabre conftru-
£tis. 7. Millepora ramis vagis, puij&is fparfis. Linn.
magnis, parvjfque, g. Ejufdem (7) Varietas poris mi-
noribus obfoletis . 9. Madrepora poris angulatis . In

hac pori trigoni, tetragoni Si  pentagoni func, fuperli-
cie inferna virgofa & obfcure punflata.

Montes Cormontip proxinii conftat flratis variis la-
pidis calcarii, argiilaa & fchifti margaqei , qui pluvia-
libus aqois humefitatus fenfini fadfcit in lamellas irre-
gulares, ac tandem in pollinern , qui ab aquis in pla-
mtiem translatus , Agn ejufdem fcecunditatem pluri-
nium protnovet. Prndenter itaque Agricolae folent ibi¬
dem prope vias pubiicas excavare folks, uc aquae trau-
feuntes hanc margam ibidem deponere debeanc, laetifi-
candis agris aptiffimam.

In folds ejufdem Agri crefcit Scirpus  nofter glo¬
wer atus , feu Scirpo ~Cyperns ’, pankuki glonmata, e fpir
cis imbricatis compofita,  Scheucuzeri (31) , Linnteo
haftenus ignotus , cui culmus pedalis & altior, .qqdus
& flexilis ;• fpicse oblongse, fetitles , terminales , in ca-
pitulum cpngeflse ;  fquamis ovatis , concavis ; femen
trigonum vallatum ariftjs eo vix longioribns , rigidis ,
(5-7).  Ultra capita I qui floraie protenditur culmus
modo adfcendens modo vero horizontal^ . Ibidem in
udis erat Gentiana perfoliata  Linnaei , quae inpatiens
fyftematis iexualis oflendit praeftantiam Generum Na-
turalium , qutE non numerus , fed proportio Geome-

trica

C3O Gram. p. 404. Tab. JX. fig. 14. folio fub panicula ni-
sais crcfto. .

17

Crica & Harmonica partitim Boris & fruSus in prim is?
Conftituit, E marga foffarum fundo inftrata prodeuntes
copiofiflimi vermiculi rubri in agmina diftributi , cor¬
pora fna fub aquis agicabant. Animacula ifta (2-5)
lineas longa, fetacea , admoto digito fefle intra lututn
recipiebant, totaque macula evanefcebat denuo erru-
ptura , quamprimum digitus retra&us eflet „ An hie
Lumbricus  terreflris minor rubicundus  Sloanei (32) ?
An Gordij  nova fpecies, feu Gordius ruber gregariusl
certe nulias afperitates, nullofque annulos, meo micro-
fcopio, in his vermiculis obfervo.

Pofl tridui moram in Vico Cormons, Medeam pe-
tij, eadem die rnontem ejufdem nominis adkurus. Erac
hie Ornithogalum autumnale minus cceruleum  Tourne-
fortij , cui Linnjeus folidam radicem & flores race-
mofos attribuit , cum tamen ilia tunicata hi vero fpi-
cati fint. Corolla quoque non patens, filamenta Jatiu-
fcula fru&us perenni ilylo terminates, lunt totidein
not#, quse Plantain hanc reinovent a Scillis  & Antheri -
cis  adjungunt. Vidi etiam ibidem, hoc tempore, raro
fane exemplo, florentem Sesleriam meam , feu Grcb'
men glumis varils  . C. Bauhini (33),  Scheuchzer
(34), Halleri (35), aliorumque, quod Linnaeus (36)
dixit Cinofurum braffeis integris,  etfi braQreas nulias ha-
beat, jAcquiNius vero Airam foliis plants  , fpicafub-
ovata denja , licet nec verum Airce  carafterem, nec eas
fpicas plerumque poffideat . Sesleri® Genus retinue-
runt Adansonius, & novus liluftracor plantarum Bal-

C di

5 ^

C3 2 .) J am - 2 - P- 189.

(33) Prodrom. p. 21. cum icone.

C 34 .) Gram, p 83. Tab. 2. fig. 9. A. B.

(353  Enura. Helv. p. 230. n. 1.

(30  Spec. Plant, p. 72. ri. 5. FI. Svec. 2. 89.

*33

i8

di Montis, verumtamen poft repetitmn nec perflin&o*
rix  inflitutum examen Graminum indigenorum. Pian-
tam hanc nunc voco Pleum cceruleum ,  ob pedunculos
in fpicatn digeftos, calycem biglumem , ac petalum
unum aut utrumque ariftatum, quae notae Piilei  Genus,
juxta me , conftituunt.

Altera die in eodem Monte inveni novarn Bromi
fpeciem , cui Culinus bipedalis , diffufus , vix lineam
craHus; Folia brevia, refra&a; Panicula trinncialis, ri-
gida, laxa, racemis patulis & paucifloris; Spiculas ra-
inulis adpreflas 2-3-floras ; Calyces biglnmes >  mutici ,
petalis breviores; Petalum exterius bifidum , ex eniar-
ginatura brevem ariflam efferens; Pecalum interius mu-
ticum & bipartitum. Erat & Origanum vulgarc  fqua-
mis ftrobilorum rubris & amp-lioribus. In fepentrionali
latere ejufdem collis pa Aim degebat Laserpitium mi¬
nus  Rivini, feii Laserpitium e Majfilia  J. Baubi-
NI  (17)1  qtiod Gallicum  Linnieus appcllac. Huic cau-
lis fnlcacus, fcaber ; Folia bipinnaca, ladufcula, incifa >
margine villafula \  Semen quatuor alis munitum y  de
more Gentis. Quaeflvi etiam ibidem indicatas a S-cripto-
ribus nonnullis Mineras Anri, fed nullum cuniculi aut
putei fignum, nullam lapidis vitrefcentis (qui  veraNo-
bilis Metalli matrix efl), nullaque Pyritis, fldiffimi Mi-
neraruna omnium comitis, particulae , aliquo in loco
vifa efl. Sed darn Mineram Auri voco , nollim quis
credat, me in ea cfle fententia, dari Aurum minerali-
fatum; nam fulphuris mineralis aftio in aurum nulla
efl, nec notum corpus aliquot , quod vices alcali fixi

ge-

(37) Hid. Plant, III. *>. 137.


. 1 9

gerens, poflit fulphar introdacere in corpus Aun, de¬
que mineram facere (38).

Eodem in Monte vifus a me fuit Tetrao pedibus
nudis, macula nuda coccinea pone oculos, cauda ferrugi-
nea, Jlerno hrunneo.  Linn. (39), feu meiius Tetrao
gula caudaque rujis , pettore cinereo nigro-punttato ;
quern nodrates Carnioli Jerebiza ,  Itali vero Pernice
vocant . Circuinvolicabat etiam Gryllus  ( Mantfs )
thorace fubcarinato elytrifpie viridibus immaculatis  (40),
folius Africa incola di£tus ab Egregio Linnjeq , ac
optima a Roeselio  depi&us. In omnibus quoque vi-
neis & hortis ubique dridor audiebar.ur Grylli  no-
ftri pdlucentis  (41) , ac verfus Sepcentrionem erat Ter¬
ra rubra, colori idonea , de qua , otium nactus , alio
loco plura dicam.

Vifis hifee locis Lucinicum adij, ibique in Paludi-
bus eandem Tnrfam inveni , qua in in Cormonendbus
antea detexi. Vicinis in collibns floridam quoque repe-
ri Ophrym coxallorhizam . Linn, quae attenta fabrica
machine ftaminiferae ad Ophrydes  minime pertinet ,
liec Orchidi  aut Serapiadi  adjungenda videtur ;  nani
1. Orchidis  caraTer eft ftylus fixus, antice biiocularis:
loculis claufis & foventibus ftamina totidem , quibus
fiiamenta bad attenuata funt & impodta propriae la-
mellulae , tanquam receptaculo ; 2. Serapiadis'  dylus

antice loco facculorum habet foveoias biuas infculptas,
quarnm quaelibet fovet antheram fedilem ;  3. Ophry -

dis  eflentia confidit in antheris laminae propriae adfi-
xis , quae inter dyli labia , linguae adinftar collocata
ed. Cum itaque Ophrys corallorhiza  gerat dylum bila-

bia-

-- - —. r ;.a g

(38J) Mmeralifatum corpus eil illnd , quod ablque addita-
iTento terti] corporis cum mincralifante magis adfinis, rcduci non
poteft.

20

biatum; labio fuperiore bilocnlari : loculis apertis; la¬
bia inferiore fuftinence antiieras flavas , bad connatas ,
breviffime pedicellatas : pedicellis apici labjj iuferioris
adfixi *, ita voco Neotiam  , quale nornen huic Plant#
Linn/eus jam pridem impofuit.

Noil procul Lucinlfcp reperitur Margce fpecies ,
quae, de more taiium tferrarum , cum acidis minerali-
bus effervefeit, in aqua vero fatifeit in poilinem vel
tenues lamellas, cum fibilo quodatn, quae efficit aer,
diffolutionis tempore, e terra hac bullatim errumpens.

In ripis Lifoncij inveni fere inuumeras niarmorum
varretates , Bafaltis nigri veftigia in filice nlbido , Mi-
cam Argyritem argillje immixeam, nec non indicia au-
riferae arente, nigricantis, nitidas, vel atro-rubrae. Plu-
rimas particulas ex arena hac adhuc cruda extrahic
magnus tarn chalybeus quarn naturalis , longe plures
autem ex eadem uftulata . Obfervanc nietallici aurum
arena* purins elTe auro fodinarum , nec in aliis fluviis
reperiri, nifi in illis , qni frequentes naves ac ligna
vehunt . An ergo aurum hoc in arena natum 2 An
phlogifton vegetabiliuin atiima metallorum eft? Quare
in omni arena aurifera latet ferrum? Laudabo ilium,
qui mibi ad haec quaefita refponfum dederit non nud#
imaginationi fed folidis experimentis innixum .

Haec funt notabilia, quae in hoc Itinere vidi, quae
VobisEruditiffimi Sodales deferenda elle cenfui. Parcite,
quaefo, commiffis erroribus, quos nemo evitavit , qui
obfervatione Rerum Naturalium feftinare voluit aut
debuit. Conabor forte alia occafione , fi majora Deus
mihi dederit otia, yoluntati Veftrae plenius fatisfacere.

Goriu.®  1781. Twis Valerii de Valeriis Ime. R. Socieiaxis
Agrarije  TyxoGRi ex Biblioe.