< '5 . ' •* t. * - ' R.P. Honprati Fabri e S. J. EUPHIA^’ fe Vir in Qut | Cum Conciu^i Univerfa Philofo propugnatis Nobilit , Emditus , 4c PerdoBut Dominus JosEpHus Mar- tinuzi, Carniolus Labacenfls P) dftdt R.P.JOANNE BARBO- I.AN, i Societate Jesu, A A. LL. & Philoibphi:« Dodorc, cjusdčtnque Profcflbrc enierito la&aei Anno M. DCC. XXXII. In Archi-Ducali & Academico Lycato utiiitati publicadedit« d i y o ANTONIO THAUMATURGO Tam te , bonorum , falutis , Thjlofopbite mete Duci, Patrovo, Cujus imperio ipft Natura paruit D D D. ■,a ^ /V r #A J V > ."v.r 5, 'i v f , • &>> -4 A v // ► i h r CONCLUSIONES. | i T - Ogica eft fcientia fimplietter fpteuža- tiva.i.Ejus objefium materialemen- — J tu operationes, formule ratio veri,vel falft. j. Attributienis diferetio tviient veri k falfo. 4. Conceptus formalis diflinliionis rta- lis confflitin negabilitate iuerum f.Nonda- tur diftinliio formalis tx natura rei, ntc vir- tualis intrinfeca. 6- Datur pracido objefiva in fubftituto.l, N ti Hum datur Untverfale for- maliter tale a part e rei 8. Sedfit per intelte- Hum.g.Veritas aut faldtasformalis trobentar Jeral,um &• objeli um, 10. Datur deterrni• nat a veritas de fut ur is contingentibus. it. Nulla propadita pot e/l trandre de vera in fal- Jam, aut vicifjtm, 12. Sola prami[]a evidentes neceffitant intelleHum ad afjen/um conclujto- nis. r Pofjibilitas eft rebus intrinfeca, im- p offibilitas extrinjeca 14. Datur materiapri- ma fenjit Peripateticoj lternforma fubfiantia- les, ttiam abfoluta. Etiampartiales. 16. Jpfa elementa vulgaria conflanl poteatia (S* aHu \j. Farma mixtorum non viventium prebabiliusfunt refpefliva. 1 8, Modi non /unt entivates juperaddita. vp.Dantur caufa črta¬ ta rigorose agentes. 20. In dijians agere non pojjunt, 21, Sifuppbnatiir rigorofaforma pro¬ du Hi o, duplex aftio totalis eft pojjibilis. 21, Item prodal,iofui ipjtus quo ad/ecundum ejfe. 23. In bac Juppodtione Deus det er min at ad in¬ dividuum. 24 Nori daturpotentia obedientialis ad quentltbet ejjeiium. 25. Omnis ulito črtati- m* v a repugndt creatura. 26. DEU S efjentialitir eonnel.itur cum en at urn pojibihbus. 27. Re- plicacio, (S* penetratio corporum /upernatu- raliter ell po jibilis 28- Res vi folius replicatio « js is nori pnte/l plus. zg.Vacuum afiu n on dat ur % necmetus vacui. 30, Impeditur per pravit a- tern, eiaterium aeris. 3 1 ,Continuum com - ponitur ex parttbus intrinfice indivifihiltbus % eKtrin/ece extenjh. 32, Infinitum categore- maticuvn abudaturpro fiatu po/Jibilitatis.sj, Repugnat projlatu eaiEentia 34.. Mundus ab a terno ejje non pot uit. 3 c. Terra quiejcit , Joimovetur , 3 6 A/ira m oven tur al.ive ab in- trinfeco. 3 7. Elementa mixtis perfeHis fenfu tnetapbyJicoinfunt. 38. Nul/um elementum eji pojltive leve. 39. Impetus tum cangenitus , tum imprejfies eji qualitas abfo/uta. 4 o. Quahtates at.iveeline impetu, & motu cor¬ porum exponi non po/junt. 41. IVo« tamen /«- .peraddunt /pecialem qualitatem abfolutam. 42. Effelus, elelirici , magnetiti, fympatici babentur abejfluvijs fubfiantiahbus. 4 3, Rrf* refacuo per dilata‘ionem porarunt inEenfibi- lium, 4 4, \ntenpo qualitaturn ah iv ar um , dempto impetu , collec. tonem partium fiib * Jlantialium,earumque aBivitatem majorem, 4y. Er ut a non funt mera automata .4,4 .Aninih brutorum e/i /hbfiantia ac.ucfa. 47. Divijlbi • /u. 4S. Perceptio [enjitiva in organi s lenfurnn ineboatur , cerebro perficitur. 49, Anima rationalis natura fud eji[piritualis, imtnor- tališ, ©"• ijicorrfsptibilis- so.Etctfientia D El iemcnJirtCi poteji, Cui Hcnor, & Gloria. F I rifi hoi run |ing 'me P« pei tas mi &! , ali s-PR/EFATIO r AUTHORIS A D "n. INGENIOSUM IciuS cit % in - ’«/» um ' us ' |i||||||T aliquam inftituti mei rati- 1111111 onem sponam , mi Lc* /«- ftor, nihil arduum , & mi« t»t. rificum, nihil grande, & magnificunu ■ici hoc loco aggredior: licet enim pue« rum inftituendum.non fufceperim,fed ^ ( ingeniofum Adolefcentem ; eum ta. ,bl men perinvios, fublimefquc tračlus, m. per inaccefla viarum, per inania fu- peraetherea minimč duco; fed per tri- bl ’ tas j&facilesfemitas,&ni fallor,tra- mite re&o: isenimium,cuiobliqu£e, >r~ & longse ambages difplicent: fi tamen El , alia commodior viaoccurrit,illam ini, )C P« LECTOREM. PRjEF ATI O. V. Ufi. H I per rac llcet •, nectibi, nec ulli mor- talium leges imponereftatui: utlibe- rioremPhilofophandimodumlaudare foleo, ita neminem hilce meislitera- riis inftitutionibus adftringi.voloj iind Jicet confiliis meis non acquiefcas, aegre non feram,dum tamen faniora fe- quaris: modo isevadas, quemteeffe percupio, quacunque tandem via,& methodoillud obtineas, Stribiame " optatum finem confequaris, perinde & eft; huc ego fpečto , de mediis pariim j follicitus. Totum opus in tres libros « diftinxi: in primo, ago de iis tum ani- ‘ mi, tum corporis doribus, qua? vel natura comparataafunt, velextrinfe- cusEuphyandro acciderunt; in fecun- do vero de iis, quas ille fibi proprio ftudio coinparavit, ut vel inde ad lite- ^ rarum ftudia capeflendahabilioreva-* v dat ; in tertio denique, de omnibus difciplirtis, quibus navare operam de- s bet: ftylum adhibeo non omnino bar- a barum, fed facilem, & planum , pro- ut res tulit: iilum autem ordinemini- vi , qui accommodatior vifus eft; ali- d orum PRiEFATIO. rum fenfa, &fententiasnunimecon- gefli: necenim a me refcire vis, quid alii fentirent- fed quid ego dereifta literarialentiamj quid faceres, Ea fum indole: meras nugas fcribo, fed me- as; quidaliifentiant, apudeosfaci- leinvenies; quid ego,apud me :quod certž arrogantias tribuas nolim , fed potiusoblervantise, ac modeftiaj, in rebus alienis tra&andis. Brevitatem laudabis, ut fpero , utpote qua? cum claritate conjun&a eft: rem hanc prse- termodumamplificare potuiflem j fed fruftra effettanta libri moles; viarum compendia mihi fummopereplacent. Csterum Euphyandrum hoc opus in- fcribo, boe eft , virum ingeniofum : fic enim te, tuique fimilescompello; fifortčhic libri titulus tibi, velcuipi- am difpliceat , alium accerfe : nec enim denominecontendam. Aiiud eft:, quod mihi opponi pof- fet: de viro fcilicet ingeniofo, ab eo difputandum ,acdiflerendimi non ef- fe, qui mediocrivix ingenio pollet: fateor me talem cffe, confciustenu. itatis PR^EFATIO. itatis mcsehoc tamen non facir, quin de optimo illo ingenio, jure meo age- re valeam; quafi verdilliotnnes,qui de militia egregie fcripferunc, milites ipfiextiterint; derenautica, nautaj; deruftica agricolse ; deDeo, Divini. Sspe fit,utraucus artemmuficam pro- be calleat, & podagra correptus, fal- tatoriam; licčthicfaltare, iiie cane- re non poflit. Denique non deerunt forte aliqui, qui cum excellens inge- nium fibi vendicent, aIiquot tamen ex iis partibus careant, quas in Eu- phyandro defidero ,ftatim mihi litem intendant; fed neminem judico, ne- que hic examen ingeniorum inftituo; quifque fuo gaudeat, non contradi- co: utnemini quidquam detrahere, ita nec affingere animus fuit. Sed ad rem vemo. Vale mi Lcčlor> & Mufis vaca. d 3 1 m co\ j co, ni cu ad fii lo\ & fot Ji a P I pf ta ; cr fa LIBER r «•<( * )*•» cfotfo ^ dbdb^ fecsa^cžjcfocfc di?cfocfcc£> ^:>cp utcunque ; Ifa/tem eum res 'breviter exponanh iečlorit animum , dr patientiam mimme fatigabo. CAPUT primum, De interiori corporis habitu. T Iquorem illum, qui per venas , & arterias cor- ' poris noltri fluic, in quatnor humores Philofo- | phi optične diftinxerunt, fanguinem fcilieet, pitni— i tam , & utramque bilem , fiavam , & atram ; lice« enim fuccum illum , quo venae turgent, communi fanguinis Domine appellemus, hoc tamen non fa- A c>«> % Etifhydndri cit, quift lini dumtaxat ex iilis fingulari jure idem nomen tribuamus :vit vero funt quatuor hnmores, ita & quadruplicem humorum habitum diftingui- ' jnus pro iingulari fingulornm exuperantia, fangui- neum fcilicet, biliofum, phlegmaticum , & melan- cholicum Forro quis horum ad facultatem inge- nii magis conferat,acerrima inter Philofophos con- ‘ troverfia fuit: funtqui pritnas melancholia- tribuant, ^ alii vero fanguinnbilem alii creteris praeferunt, ipfa demam pituita fuis patronis non caruit: fed ut di- eam, quod res e!l, linguli fua vitia, & fuas landes ha- bent ; & ut aliqua in fingulis probari, ita & non- nulla vitio verti pofTunt, Melancholicus acri pollet ingeliio , laborls pa- »iens eft , res alti penetrat , inexplorata indagat, parturit inopinata, facile diuque meditatur, (ludiis i »enacius adharret , & longa mentis ruminationeV sjuarfitas invenrt, & digerit veritates ; fed multi- > palici laborat vitio ; vix mediocri pollet memoria, fimulacra enim licco cerebro non ita facile impri- muntur , taedio non raro langnefcit , fibi ipfi in- Jenfus , & gravis , tardior eit in conceptibus for- imandis , ita uni fpartae addičlus, ut ab ea divel- li non polITt, hinc niulta limul complefli non va¬ let, nec animum ari difciplinas omnes applicare, quod tamen ab Euphyandro noftro delideramus, Biliofus alacriter reen aggreditur , & citb perficit, facile in venit, difficultati non cedit, multo igne ar- det , & luce fplendet ; mordacitas hujus humorrs- animum vellicat, follicitat, & quafi fcintillas eli- i cit, uno verbo igneus eft illi vigor , cnjus foecun- da vis, multa, & nova ex tenebris in lucern edit; , fed huic fua vitia non defunt,caeco impetu fertur in prarceps, judicio in multis peccat, multa pet in- ; advertentiam omittit, eaque incautum fubterfu- jiunt, quae omittenda non efTent, creca rabie cor- iifitur, ubi fufceptae r«s pto vole aon fuccedunt; ; crra- liber T. Caput 1. ^ errorum fuornm amantior eft, quam ut, ab iis li. berari pollit , aliorum contemptor minime feren- l dus i liberalior fui aftimator , in ipfa rerum fuper* ficie, & čute fatui ad inftar ignis difcurrit,non Ve¬ rd alte fcrutatur , ofla lingit, non frangit, ut inte- riorem medullam guftet; aut certe fi frangit, non • terit, non coquit, non digerit: hinc non rarb im- maturos, & agreltes fručlus producit, quibus mi* * turandis calor certe non defuit, fed tempus. San- guineus, temperatior elt, nec enim tanto ferturima petu, quantn biliofus ; nec tanto , quanto melan- cholicus i rigore obdurefcit ; mira facilitate muliš vacat , eodem femper mentis tenore incedit, non , repit humi, non fertur in ardua, fed medium tra- fium obtinet , tardio nunquam afficitur, quia illa . i omnia fugie , quae taedium afferre polTent ; li plus a?quo difficultas obiiitit, animum ad alia prudens , i convertit; fed cunfta haec mediocritatem non fu» , perant, in qua tamen Euphyandrum noftrum fifte- . re non patioriquem non modb mediocriter dočtnm* . fed omnibus difciplinis inftru&illimum elTe dclide- . to. Pituitofus denique docilis elt, & facile duci, , ac flefti fe finit; hinc non parum fub esimio do- . ftore proficere poteft, telici memoria gaudet , nec , bono carec judicio; fed Euphyander ad majora na* tus elt,multum elt, bene doceri, fed res fcire line , Biagi(tro,& TO dfaSetOJUlhoV majus quidpiam eft. Itaque cum finguli humorum habitus fua vi- s - tia; & fnas laudes habeant , Euphyandro noftro nullnm animi vitium , fed laudem omnem ioefie * Velim ;quare nec melancholicum, nec biliofnm ef- ’ fe jubeo, fed id dumtasat habere melancholias bilis,quod ad literarum Itudia capeftenda plurimum juvet; ea lit melancholia,cujus frigiditatem fuo ar- " , dore bilis accendat; liccitatem pituita humore fuo ' diluat; & nimium aulleritatis rigorem, fanguis len- 5 tore fuo caltigtt ; ea lit bile , cujus nimium ardo- ' Ai re* 4 Euphyandri rem fua frigiditate phlegma extinguat; catcnm itn- petum,fua tatditate mdancholia filtat; & nativam acrimoniam,fanguis dulcedine fua leniat: ea (it pi- tuita cujus inertiam flava failjs fuis fttmulis excitet> atra vero fiuiditatem fua (iccitate contineat; & fan- guis fuo metle infulfum faporem condiat; eofit de* mum fanguine i cujus levitatetn atra bilis fn£ gra* vitate compenfeti & flava fuo impetu debiliores vi- res extollat; uno verbo cnjuslibet habitus prrtroga- tivas habeat , imminutam exuperantiam , auitam vero defe£tionem;fittemperatus,fed quolibet tem¬ peratur* genere; excellat denique,at fine ullo ex- cellentis: vitio: tiec eft,quod aliquisGeometricam quamdam,& accuratam humorum temperiem, feu conjugationem defideret; nam res Phyfica, qua)em hoc točo traftamus,tam accuratse proportionis pa- tiens non eft : quisquis proxime accedit, vel non procul abeft, proeohabetur,quimedium qu*fitum attingat ; adde> quod Chimaera forte eft, quam in rerum natura nemoinveniat. Itaque, ne tam arčlis ftringamur anguftiis,harc humorum conjugatio,feu proportio,fuam extenfionem,&latitudinem habet, snec,ut ajunt,in individuo.vel indivifibiti pofita eft, fuos gradus,& diftin&as rationes compiečlitursmul- ti enim Euphyandri efle poflunt, quamvis inter fe diflimites fint, & unus alio ingeniofior efle poteft. Pheenicem minime defcribo , nec Ciceronem, vei Ariftotelem , fed hominem , cui multi fimites efle queant; modo igitur cujuslibet humorum habituj, feu temperamenti , ut vocant , vitia caftigentur, quanfum res Phyfica ferat , ille eft habitus , quem in noftro Euphyandro defideramus. C A P U T II. De indole anitni. E X interiore corporis, ac humorum habitu, aa* fcitiu indolcs j hoc eft» vit ^usedam, feu pro. penita liber l. Capftt 1J. $ petifio ad certos motus appetitus , animfgue affe- dtus; fic qu*dam indoles ad latitiam , & hilarita- tem nata eit; ad triftitiam alia , fic nonnullis foli- tudn, aliis focietas,6r cclloquia placent;aliqui ad iram, alii ad defidiam naei effe videntur: funt qui* bus lautiores epulae, aucupium, venatio, ludus,lu- dicra,feria, atque alia hujufmodi plurimum arrident ; hi voluptate tabefcunt,illi fordefcunt avaritia,alii fuperbia intumefcunt; uno verbo pro varia indole, vatii vatiis delediantur:utautem redlamindolemEu- phyandro nofhoalIignemus,il)a dumtaxat tribuen- dacft,quae ad omnium ftudia literarum aptifiima: qusenam veto aptiliima fit, non ita facile didiu eft. Erunt forte qui Jxtam , hilaremque indoletn cstteris praferant ; fed fine vi aliqna , literis non famulatur,quippe latitia diftrahit animum , quem litera: , ut fic loqnar , maximopere contrahunt. Prsterea fallendi temports occafionem hilarioris in« dolis adolefceus fžepifiime eaptat , item confabu- landi , atnbulandi , Si c. otium amat, ludicris, & jocis deledtatur , nec animum remittit , ut deinde majore vi, ac nervo (ludiis operam navet, fed ne aliud majoris operas negotiutt! agat, nec relasatio- nem , ut ajunt, recreationis, fed occupatinnis, ac negotii loco habere videtur: adde quod hujufmodi indoles leviš eft , ut plurimum , & fcurrilitati ob« noxia ; fed minus Mercurii, plus vero plumbi, Eu- phyandri cerebro inefTe velim, quem tamen triftis, ac moeftae indolis effe non patior; nempe trillitia, non ofia mod6 exficcat, ut facrae teftantur litera;, veriimetiam quidquid ineft optimi,ac generofi fuc- ci,penitus exugit; atque adeo animum contrahit, ut tantam difciplinarum amplitudinem tanta: an* gullis capere non pofiint: folitaria indoles nonnul- la quae placent , plurima , quae difplicent , habetj fecefllim quidem , & otia mufa? amare , & quaere- re dicuntur, & vix mediocrem in literis progrefflim A 3 quif- 6 Etiphjttndri cjuifpiam facerepoteft, nifi longa,& diuturna me- ditatione profnndillima fcientiarum arcana pene- traritjut vero meditationem focietatis publicasru- mor, feu frequentis converfationis diftračlio pluri* mirni turbat ; ita eandem folitudo juvat, nutrit, defendit: itaque meliores, ut ajunt lingulis diebus horas Euphvander meus folitudini concedit , in quam fc redpit, ut in tutum quietioris animipor- tum, in qua fe, fuasque animi vires colligit« refi- eit, & liberiores cogitationes caftigat : non tamen folitarium , & aufterum Eremicolam efle velim, rjuippe nim a folitudo efferat homioes, & inhuma- aum quidpiam condliat: adde quod in Dočlorum hominum congreifibus, academiis, colloquiis, vir ingenioJus plurima difcit , qust; m;oquam alias in mentem veniflent ; refpondendi neceliitas ea ple- tumque fuggerit, feu parturit, quae folitaria mtdi- tatio nunquam excogitafiet: imo fcire tuitm nibil eji , 1-1 ip tt fcire boe [dat alttr ; ipfa collatlo errores aperit , fi qui forte latent ; veritates , fi quse forte adhuc obfcuriores lint, abunrle illuftrat; uno ver- bo excitat atiditor (tudium , tc congrefiu obftetri- cante, vellicatus animus eos foetus parit, quos re- vera nunquam in folitudine peperiflet, Quod vero ad alias fpeilat indoles ,avara, literis minus apta eft ; illa enim aureas dumtaxat literas amat, & praeauri pondo, cartera nullius momenti, vel ponderis efle ducit; fordida mens pretiofam iilam fcientiarum fupelleftilem capere non debet; are gra- ves cur* ad majora,&ardua afliirgerevix poflunt. Negotiofa omnino difplicet, quisquis enim totum fe negotiis dedič, nihil amplius illi eft, cumMuiis & litteris negotii. Vir negotiofus totum animum foras exp!icat, atque expromit, nihil refidui eft in- tus,quod difeiplinis concedat , qua tamen totum hominem, & totum animum volunt. Voluptaria ad rem noftram ineptilHma eft , voluptas enim ejc homi- Liher T. Cdput 11 . 7 homine 1 fuem, & canem facit; gnid porrb s fue, nifi grunnitum , a cane nifi vomitum expedtares? eadcm etiam animum frangit, quem infradlum ef- fe liter* poftulant; eguidem trabit futt ijuemsut volupi/ts : nec Euphyandrum nolirum fyrene,ac voluptate fua carere volo , fed honeftam, & Archi« aiedeam efle defidero: & vero hoc unum otnni af- feveratione affirmo,nu)!am efleinter humanas vo* luptates,qua? cum ea eonferri podit, qua Euphyandri animus perfuuditur. ubi novas euplora* vias,nova natura; aperit arcana,novasque invenit veritates. Indoles vcnationi, vel aucupio plus *quo de* dita , bruta quidem irrationabilia , non vero ra- tionum momenta captat ; exercitationes ill* iun- oioderat* corpus , & animum plus judo laxant; laxior vero animus res folidas, earumque pondera non capit: de ludo nihil eft, quod dicam; (i enim provinci* nomine venit, non ver6 modic* rela- sationis loco habetur, jam ludus non eft, fed res feria. Quod certe ab Euphyandro noftro valde alienum eft : idem prorfns de diurnis conviviis, comeffationibus,compotationibus,didtum e(Te ve¬ lim. Nnnquam Baccho cum muliš bene con venit; quidquid aliqui ex noftris Poetaftris sbganniant, atque ruflentur: immodici vini faligine cerebrum obfcuratur; quisquis demum vivit, ut bibat; non vicilfim bibit, ut vivat , non modo Euphysndri > verum etiam hominis ingenui nomine dignus non eft. !taque illa indoles inEuphyandro placet,quse nec in exuperantia nec in defedtione , fed in me* diocritate confiltit ; aliquot horas literis folitarius conceday aliguot curando corpori;paucas relaxan- do animo ; de omni relaxationum genere infra di¬ cam; aliquoc,dodtis congrellibus,nempe cutn vi- tis dodlis fepius agere , vix ac ne vix quidem di* ci poteft, quantum profit : moderata qu*dam in¬ doles iaEuphyandro laudatur t qu» nec nimia 1*- A ne tenuitatis vitio occurratur) & dociles •, id elt) qu* facile fleili polGnt, ut nimii rigoris inccmimodum fugiatur ; liber* denique , ac folutse ab omni ob- ftruitionum iaipedimento , facile magnus motus imprimitur>& producitur , feu propagatur : igitur tališ fibrarum conftitutio . feu conditio optimam ctrcbri conflitutionem facit. Aliud erst, quodin prarfata conftitutionedelide- ratur)fcilicet) tališ plexuS)qui neque rarior, vel ex- plicatiorfit, neque dealior, vel preliior, ut lic loquar» feu fpitGor; Iienimlaxior, & explicatior eft.longio- rž funt fil>r* fegmenta,nullis aliis fibris fečta ) vel interrupta;atque adeofelicilfima quidem erit memo- rii)fed non modicus erit judicii defečfus; nempe in laxiore lilaminum plexu < iongiora funt filaminum in tertextorum fegmenta; fed in longiore fegmento, continuata phantafmatum imprelTorum feries lon- gior eft. Hinc felix , flc minitne intertutbata me- moria> utpote quae a filaminibus intertextis dum- taxat turbatur) S i confunditur ; id tamen vitii eti cum felici memoria conjunftunj) quod multacon- fiderationi fubdusantur) quw > ut refiuin de rebus judlcium formetur > in menrem venire-debebant; fi vero fpilfior plexus fit t maturum erit judicium, fed labilis memoria; nempe fegmenta fibrarum in- ter utrumqne tramitem interjetta) St quibus limu- lacra infunt) inde breviora evadunt. Hinc brevior phantafmatum continuatorum feries ; hinc crebra interruptio ; hinc durior memoria : itaque nec sk- quo laxiorem , nec jufto denliorem , ac fpilliorsm fibrarum cerebri plexum effe voIo 5 ut reciamvCe- tebri coallitutionem habeam)qualem in Euphyan- A d dr* IS Euphydndr» dro deSdero j Ut fcilicet utriufque viti* extremita« tis caftigentur. Nec eft quod aliquis,ut jam fufnt citp. 2 . monui,unicam illam,ac Geometricam me« diocritatis proportionem defideret , quam optare quidem, fed minime obtinere poffurrms; fed in hi- fce rebus l’hyficis , illa mihi mediocritas placet, qu;e ad Geometricam propius accedit : nec enim res perfedlilfimas in hoc rerum (tatu habemus; in quo iila major eft perfedtio , qure minus imperfe« ftionis; 6t defedlus compledlitur ; itaque ut extre* mitatum vitiis variis modis occurrit natura, quo- cunque tandem modo vitium abigatur, inde qua> lita nafcitur perfedlio : hinc multi egregiam cerebri eonftitutiontm habere poflunt , quamvis illas in- ter fe dilfimiles efle contingat; fic varia eft oris, & Vultus fpecies; omnes pulchri erunt, licet intet fe diliimiles, Ted ad alia tranfeo. C A P U T IV. De memcrid. ^flfi Euphyander inftrudtiflimam, ac tutiffimam ' interioris cerebri penum habeat, in qua rerum fcitarum,ledlarum,quovis perceptarum fenfu; om« nium denique prarteritarum cogitationum femina afleruet; fruftra illi tot labores, atque fudores, tot ledliones, vigilias, drftudia imperarem, itaque felici eum memori* pollere necefie eft; hoc eft fideli fi« mulacrorum cuftode; iimulacrorum inquam, feu phantafmatum,ut vocant, quae proprio revera no« mine forma; fine materia appellari poflunt, redVe ordinatorum,feu compofitorum ; fed ut rem pauld altius repetam; fuppono duplicem memeriam efle, alteram fcilicet, qua; rationi & eledlioni fubjicitur, aliam vero, qua: motu quafi neceflario fertur; pri— ma eft, qua phantafma rei qua;fita: , St prius co- gnitaefacile excitatur,& hoc redte vocant, in me- moriam aliquid revocare J quod revera quomodo fiat Liber I. Cuput JV- 13 in noftrahypothefi phyfica, ea facilitate expiicamus, qua nefcio, an major excogitari pollit; nempe cum mensi & fenfus intemus circa eadem objedla fimul operentur,excitatis fcilicet permotom, phantasma- tis, ceite pro diverfa excitatione, diverfaellopera, tio; & diverfa excitatio, pro diverfo motu, atqui cuin fibras cerebri continu« fiut, & communi qua- dam tramite contexta;, um motus imprimi nequit, nlfi multis fimul aliis imprimatur, cum hoc tameti difcrimine, ut illi major vis motus imprimatur, a qua in alias traducitur; atque adeO quo longius ab ea motus origine, ac principiodillant, minus revera motus excipiuut: ex hoc aiitem motuum difcrimi- ne, excitationum, & operationum varietas proce- dit: hiuc fenfus unam,vel alteram dillindhm ope- tationem elicit, plures tamen fimul indiilinčlas, & valde confufas; diltindlam quidem circa illud fimu- lacrum, quod excitatur dillindlo, & majore motu il- Jius fibra;,cui ineft; confufas vero,circa illalimula- cra, quae modico,& infenlibili motil excitantur. Quia vero fenfu agente, mens Ita agit , ut di- flinčta mentis operatio dillindlo fenfu relpondeat, de eodem fcilicet objedlo, vel iimulacro ; & indi' ftindla, indillindto; quippe mens, atque fenfus ea- dem attingunt,dum fimul agnnt. Inde fit, ut mens, qu* ratiocinii facultate pollet , fefe determinare pollit ad cognofcendum dillindle, quod priiis con« fuse cognofcebat; in eo enim ratiocininm pofitum eft, quod ex eodem confuse cognito , idem dillin- dte cognofcatur; ex multis autem confuse cognitis, illud eligit,quod libera voluntas jubet; & vero fa- cultas humani ratiocinii, ex libertate hominis or« tum ducilj hinc bruta, qua: libertate agendi peni. tus carent, minime ratiocinantur, hinc ubi ratio* cinium impeditur, libertas ligari dicitur. l J orro ubi mens diilinčlam cognitioDem elicuit, circa idem objedlum, vel fimulacrum,circa quod prius contu- A 7 fam. 14 Euphyitndri fam i & indiftindlam habebat, ftatim fenfus circi idem, diftindlam operationem produsit; ex diltin- čto vero fenfu , diltindlus, & magnus fequitur mo- tus, illius fcilicet libra, cui prafatum fimulacrum ine/t; hinc aliud principium, vel centrom motus; hine nova motus in novas fibras propagatio ; hinc »ova excitationum , & operationum torba, tum in fenfu, tum in mente; huic fuccedit alia,atque iti deinceps pro arbitrio mentis,qu» hoc modo veri- tates venatur, meditatur, fpeculatur phantafmata, ut ajunt, rerum conjugationes, habitudines,con- nexiones invenit; uno verbo priora relegit veftigia, cognita recognofcit,quod mente exciderat,in men- tem, & memoriam rcvocat, &quod in imo cere- bro fepultum latebat, fub afpečlum , atque in lu¬ cern educit. Itaque ubi fibra cerebri ita funt com- polit*, ut facile motum a vicinis excipere polfint, nullo fcilicet obftručtionum obice interpofito, nul- lo nodo motili viam obltruente; tune certe felix eft illa memoria,quam rationabilem vocarefoleo,cum rationi, & ratiocinio fubdita fit. Hac eft illa ju- dicii memoria , qu® in hoc prafertim ab alia dif- fert, quod nunquam judicium fallat, fed idempo- tius plurimum juvet , illfque in omnibus obfequa- tur: quanam vero effe debeat ad hunc efFečtum, cerebri conltitutio, & ratio fibrarum , ex didlis, ut puto, manifeltum e(l,fi enim fibra: tenues fint, fo- lidae, dociles, <5c liber* ,eariimque plexii- nec plus scquo laxior,nec plus judo denfior fitiadde li vis tenacitatem quandam, vel uliginem, de qua infra cnj> feguenti; ex his haud dubie,ea cerebri conlti¬ tutio elt.& fibrarum ratio,ex qua memoria ratio- nabilis felicillima procedit. Alterius generis memoria longe minoris, faltem Hieojudicio,taciendaelt,quia fcilicet, ut plurimiim cum modico judicio conjundtaelt; inquo veio po¬ lita fit, & unde procedat,ex didtis caj>, ). perfpicuum ett; Liber I. Cafut IK 15 cft ; nempefi rariorell fibrarum cerebri plexus,feg- menta intercepta longiora efle, necefle elt; hinc lon- giorem fimulacrorum imprelTorum feriem continent. Hincfacileuno traftu.nullo fcilicet interpoiito,vel intercurrente obice, relegi po(Tunt,nempe ejufdtm fegmenti partes,quibus fcilicet fimulacra ordinatim difpofita infunt,cont1nuatum,&propagatum ir.o- tum fuccellivo fluxu excipiunt; igitur quid mi- rum, fi deindc eodem ordine,eadem fimulacra ex- citentur, ac proinde eodem felicis memoria: teno- re recolantur. Cur autem rarior ilie fibrarum ple- Xus judlcio non parum oblit, dičtum clifufra ; ne- que hic repeto: hinc poeti telici memoria pollent, fcilicet hujus fecundi geheris ; quia molliorem ce¬ rebri medullam habent, & laxiorem ; atialogiam clariilimam habes in reliqus carnis habitu; fic vi- tulina tenerior, Si mollior eft , quam bubuia ; fic recens palmes , vel furculus, teneriore, & laxiore ligno conlht , qu’am truncus, & anrofa quercus: hinc fenes,ubi ad decrepitam aetatem pervenerunt, nulla fere valent memoria,quia cerebrum illis cou- trahitur , Sc premitur; non negarim tamen docili- tatem fibrarum necefTariam elle ; unde li plus a> quo ficcentur, & obrigefcant, quod revera fenibus accidit , quid mirum , fi vel inde memoria maxi- mum accipit detrimentum. vjnoinodo vero res memoria; mandemus,r'» trtici, clehomine fuse,acex profefibdifcullijsoc loco dum- taxatindico,fuppofitis fcilicet meis principih: uem- pe ubialiquid vellegimus,vel audimus,cerebri fibris fimulacra rerum leitarum, ut auditarumimprimun- tur; fimulacra inquam verborum, Si vocum, qua- rum fignificationem callemus; hoc elt fimulacrum rei cum fimulacro verbi conjunflum habemus, fin- gulari fcilicet ftudio, quod adhibemus, cum idioma- *i difcendo lncumbimus; procuramus autem , dum memoria: aliquid tnandamus, ut fimulacra illa ordi- tratim. 16 Buphyitndri natim,&in continuata ferie defcribantur,vel im. primantur; unde aliquid meditationis, & rumina- tionis accedat neceflfe elt Cogita qua;fo duas fibras in longtim dudtas , & quafi parallelas , in modum fcalae difpofitas , fufsque gradibus dillindlas , hnc elt tenuiffimis fibris hinc inde adhserentibus,& tan- tulum tenfis, quibus limnlacra infunt; & quia duše ills fibr* primarie identidem cum aliis etiam pri- mariis decuffantur; ille qui memoria: a!iquid man¬ dati diligenter procurat, in hujufmodi decuffatio- nibus,phantafmatum feriem colligare,ne forte ag- gere illn feries interrumpatur. Porro quia fenfus fi¬ bras ilias ad Iibitum non movet , nec etiam ipfa mens, faltem immrdiate; multo ltudio, ad hoc, ut redte componantur, omnino opus elt, quod revera ftudium in eo politum elt, qubd mens cognitionem diltindtam eliciat , circa iiiud iimnlacrum circa quod , confufam dumtaxat prius habebat ; nempe ex illa diftiadta cognitione mentis , diltinčlus fen¬ fus nafcitur, circa idem fimulacrum; ex hoc vero magnus illius fibrae motus , cui fimulacrum inelt; ille autem motus tremulus elt , aualis elt motus nervi tenfi pulfati. Porro ilias tenuillim* fibrs ex primariis , ad inftar teneraj lanuginis luxuriantes , citilfimo vi- brantur motu; cx quo fit ut aliis occurrentibus fa- cile adhser.eant; habent enim aliquid tenacitatiSi atque ita componantur , ut inde ordinata phanta- fmatum feries confequatur; hinc ii , qui fibras il- las minus tenaces habent, vel breviores , & rario- res , tes memoriae difficilius mandant ; led de his fuse, ac ex profefio , loco cituto adlum elt. Ica— que talem memoriam in Euphyandro defidero.non qua librum integrum memoriterrecitate polfit; fed qua ledta,& audita ita menti adhaereant, ut dein- de ineditando , ac ruminando cum opus fuerit re- vocari , ac fufcicari valcant; illa judicii oiemoria liber I. Cafuti', \J in primis placet, qua facile ad mentis nutum, quas in cerebro fparfa, & confufa funt, colligimus, & di* ftinguimus ; ille fibrarum plexus, neque plus aequo laxior, neque plus jufto fpilfior; fibrae illa; tenues, folids, dociles, libera?; tenacitas illa ; lanugo illa, villis optična: conditionis; hnc eft nec brevioribus, nec rarioribus, quam par lit, inftruita, Cundta hsc inEuphyandro luum locum habent, quem non lo- quacem Pfittacum , & Garrulam picam , quae me- morig! prius mandata effutit inconfiderate,fed prn- fundi judicii virum , qui ea , qua: fcit,ubi res po- iiulat, tacere fciat. CAPUT V. De Judicio. Ule ille eft domefticus Herus , qui revera fi do- * mo abfit,ipfi domui male confultum eft: h*c eft primatia machinse rota, qua fi machina careat, reliejuis motus non deerit, fed rečla ratio compofi- ti motus : & vero nifi reiftum judicium cogitata componat, & fadla, mulca quidem in mentem ve- nient,fed adeo incompofita, ut meram natura im* petam, non vero rationis dučtum, feqni videantur. Porro judicium eft facultas rečle judicandi , reite autem judicamus,cum verum ii fa!fo,iuftum ab in- jufto , bonum a malo difceruimus, feu diftingui- mus; hinc facultas rečte difcernendi, ac difponen- di, judicium eft; ac proinde dus> fuoe judicii par- tes; prima eft diferetionis, altera difpofitionis; per illam res difcernimus, per iftam refti difpcnimus.* prima errorem a mente , altera vero ab opere ar- cet; una prafiucet menti,ne erret; altera operi, ne peccet : illa nofcic , quid agendam fit • h*c agic, qua: agenda novit ; per illam , ut par eft fcimus; per iftam reifte operamur ; uno verbo , redtum, ac bene compofitum judicium hominem facic, cujus omnes partus cum refta ratione confentire debent, hinc S 8 Euphjandri hinc licet multi fe memoria , vel iogenio parom valere ultro fateantur , imo , & ultr& aflerant, io fcientiis humanis, fe parurn , vel nihil verfatos ef- fe, neminem tamen vidi hačtenus, qui judicio la- borare fe ; fateretur , quo fane omnes abunde in- ftmčti efTe exiftimant , licet plerique fmgulis rečti juditii partibns pcnitus careant : hac in parte ne¬ mo alteri fponte cedit, imo vix ullus elt, qui fe in hac omnilnis aliis fuperiorem non reputet: hinc ut vides plena fallaci* res elt, in qua , ut facile , ita plerumque homines delinquunt; ut fua cuique pla¬ cent, propter fe, ita in fuis quisque iibi placet,nec fua cuique placetent, nili fe in fuis videret, fib/que in fuis placeret. ltaque maxime , ac enixe curandum eft , ne hoc vicio Euphyander meus laboret , quem reve- ra ingenii potita , quam Judicii penuria laborare velletn. Quare , ea lit cerebri conltitutionc, ex qua reftum judicium fequi folet , modo arte, ac ftudio natura: habilitas perficiatur;adeb longa non fint fibrarum fegmenta , fed multiplici decnflatto- ne interrupta , lit preffior , & fpillior filaminum plexus,ut fubinde tramitis intertexti fegmenta fe- liciorem illam memoriam caftigent,nec caco im- petu ferri patiantur ; ut enim de re propolita re- fte judicemus non tantum una,fed plures phanta- fmatum feries,ac linese relegenda; funt, & decut- renda-, ne quid incautos fubterfugiat; hinc plura cenfenda, conjuganda , difcutienda, inter fe com- paranda, posideranda funt; non tamen illurn fibra¬ rum plexum tam preflum , & fpifllim elTe velim, ut filamina inde vel rigida,vel minus docilia eva- dant ; nempe ille p!exus judicio quidem confulit, fed nimiam conciliat tarditatem, quaj fummum in Euphyandro vitium eflet ; uua elt in cunčtis rae- diocritas, quae pretium facit; urnim eft medium, quod foli Beati tenuerunt, Porro quanti momenti fit, Lih er 7 . Cafut F. 19 fit,in re literaria, judicium,literati omnes fciunts & vero nifi , quis verum a falfo difcernere facile queat,quod certe judicii eli,vix mediocrem in li- Seris progrefium faciet; illa veri, & falfi commixtio- ingenii peftis, iino horrendum monflrum eii, qnod ubi fefe in animum infinuavit,& fedem in eo fixit, nihil ab eo,pra;terexrrema omnia fperandum eil; quare primiim, ac potiliimum caput ell, ut is, qui animum ad fcientias appfcat , verum a falfo di. fcernat, nec fibi facile imponi patiatur; fi enim ve¬ ra dumtaxat admittit, cum ex vero , verum tan- tummodo fequatur, magnos haud dubie in fcien- tiis , felici ratiocinio , progrefius faciet ; tanti ell, hominis animum veri tantum capacem , & pa- tientem e(Te. Et vero., turpe eil, nltro peccare , fponte fal- li, & illudi , falfis duci imaginibus : idolom cole- rt; quid plura ? Euphyander noller is eiTe debet, qui fibi facile imponi non finat, qui probe fciat, quidqnid domi eil ; qui nihil nifi exploratum , & bene palpaturo admittat , qoi difcernat verum a falfo, utile ab inutili , pretiofmn a vili , bonum a malo; nempe virum frugi Euphyandrum effe deli- dero ; nec enim in malevolam animam fapientia introibit; & vero infignis judicii defečtus eil, an- gelicum ingenium , cum diabolica vohmtate cnn- jungere , tantam vjm luminis a fupremo luminuna Tatre,qui lucern habitat inacceifibilem,fingulisfe- re horis escipere , & nunquaro grati animi ocu- los in fontem illurn bonorum omnium convertere; omnia fcire, prseter Deum, qui, & fcientem crea- vit, & fcire ded t. Porro mirum quantum , judi- cio peccent , qui prsefata difcernendi facultate ca- rent: hinc nonnulli, viri lice* ingeniofi, vel repu- gnantia loquuntur, & fcribunt, quod imprudentif- fima: caecitatis eft , vel Provinciam viribus impa- rem fufcipiunt, quod eemeritatis; vel de iisagunt, 20 Euj)hyandri gua; ipfi prorius ignorant, quod imprudentiae; vel ea refutant, qua: non intelligune , uc ve! ipfi ultro fatentur, quod andabatamm; vel fibi ante pngnam, vičtoriam , vel ante vidloriam triumphum gratu- lantur,quod ridicnlae vanitatis : vel conliaoter af» ferunt, fe impugnafle. ac evertifle, quod ne vide- runt quidem , nedum atcfgerunt, quod proilitutsa fuperbi® ; vel operam fuorum prsecones illos ac* certunc,qui in eadem cum illis nave, & caufa ver- fantur, quod fummae injuftitise; vel quod furiofas dementias, cum argumentis, & rationibtis careant, probris dumtaxat convitiis, farcafmis, & contume- liis pugnant, quar certe difputandi,ac difierendi ra- tio, lixis, calonibus , & mulierculis infimse fortis condonari poteft , non tamen iis, qui pro dočtori- bus. & fi fuperis placet , doilorum apicibus ha- beri volunt. Cunfta hrec judicii, ac prsrFata; difcernendi fa- cultatis defeftum manifeitum efle luculenter often- dnnt, qua revera , qui pollet , non modo verum a falfo, & bonum a malo difcernit, verum etiam carco Silo interioris perturbationis arilu abripi fe nori finit , nec adeč carcutit, ut repugnantia , ab* furda, abfona , proferat; cum h*c non modo aii- quid de alterius, semuii fcilicet,exifiimatione, mi- nime detrahant , fed aufrorem iplum ridendum omnibus , & exfibilandum exhibeant: ab exemp!is ablHneo , qn* tamen , mi Leftor , pafiim reperies. Caetertim licet hic Judicii defečlus fit , hoc tamen non facit, quin aliqui, quamvis alioqui refto jtidi- cio pollentes , hocce peccati genere delinquant; nempe interior animi perturbatio craflam nebulam oculo mentis obducit; hinc error, & judicii defe- čtus ; igitur licet ea , quae a natura nobis innata funt, atque infita , ad hoc vitium arcenduin, plu- rimiim conferant, arte tamen, & fiugulari fiudio, atque opera opus elt , ad tumuituantium paffio- num Liber 7. Cafut K 21 tirnn motus componendos , Ted hac de re Jib. pro- ximl- fequenti agemus : hnc urnim reftat , ut non nihil de altera Judicii parte delibemus , qu& expeftationem acciduntinrenii acumina vulgo vo- cantur; non tamen in hifce minutiis vir ingenio- fus fiftit, majora fpeftat, & cogitat, acumina illa fcintillae dumtaxat ingenii funt; fcintilla contentus Euphyander efTe non debet, fed majorem lucis ap- pulfum expečtat, ut feliciter , ac ubertim deinde refundat : & ver6 fi fcribit , nova excogitabit, & fua , non aliena in lucern edet ; nempe aliena de- fcribere , non eft ingenii, fed potiiis laboris; pau- peris eft , nihil , quod proprium fit , habere , fed femper alienis uti ; in cotigefta farragine , & quaft in cumnlum collečta, plus fudoris,quam artis po- fitum eft ; portentum eft , eundem foetum faepius nafci, & in lucern edi ; eadem apud varios legere cogimur , eandemque & repetitam , fen recodtam multorum voluminum crambem 1 & hsee eft peffi- ma multorum annorum occupatio, h*c pala-ftra a plerffque trita , & decurfa ; hsec fabula toties afta, quae certe utrum femper placuerit, lečtorum judi- cio relinquo Non rarb repetita placent, at toties repetita naufeam afferunt ; idem vultus tot lanris deformis mihi placere nunquam potuit ; & nifi aliud in lucern edat, vel edere valeat; ingenii f«. tum efle negabo:itaque inventio, ingenii opus eft, eaque felix, & facilis; nempe vulgaria, communia, vilia invenire, nec ingenii, nec oper* pretium eft; nt enim fcilicet facile cuivis occurrunt, in quos etiam Liber l. Cdput VI. 23 etiam invitus impingit; ita fmaragdi, & adaman. tes rariores funt, a paueis , ab iffque raritlime inveniuntur : abfurda quoque invenire, nullum fere nifum adhibet , fed ultro fluunt, Si affluunt ingenii opes : ii fcribit, ca- iamus currit; fi loquitur expedite dicit; fi medita- tur, fpecies vocata llatim adfunt ; nullus fimula- crorum tumnltus i nulla formarum confufio;equi* dem nonnulla fontt qua: non modo vulgi captum fuperant , verum etiam iliorum hominum, qui bo¬ na certe i fed non eximia ingenii facultate pollent, in qnibus plus laboris atque opera: Euphyander po- nit,dum ea diutius,fdque aliquandoper plures an« nos difcutit , Si confiderat , tales funt , abftrufae quaedam phyficorum efTečtoum cauia: ; talia, re- condita qua , da-m Geometri* problemata. Hinc funt,qui diu refračtionis rationem,reflexionis no¬ te , luminis rem , & Uiffufionem ponderarunt; cuo I.iier 7. Cdput Vh 2f quo eventu,vidsrint do&i, & judicent; contra ve¬ ro quisquis mediocri dumtaxat ingenio valet, plus fudoris,quam operiš emittit; /tringit caput arčtius, ut vel gnttulam boni fucci exprimat; multiim, diuque laborat, & farpe frullra ; hinc non modico tadio afficitur, nulla fyren animum delečlat, qaia operationis facilitas, & felicitas, feu perfečlio laeti- tiam operanti conciliant , ut ex noltris principiis phvficis conllat ex qujbus habeo ; illum de fua operatione gaudere. qui bene . & facile operatur. Si bene quidem,fed difficulter operaris, efTet quod de facilitate operationis gauderes , nifi de difficnl- tate dolendum efiet ; li facile, & male , cum im- perfečta operatio fatis magna operanti fit poena, ell potius, quod de uno doleas , quam quod de alterS gaudeas : Bornim enim , ut ajunt, ex integra cetu - fa, nuilum vero ex minimo deftčlu e/f; igitur, ut nullus defedfus, nullum vitium operationis (it, re- fte, & facile fiat, necefTe elt; & har duas funt in- fignis ingenii partes, ut fcilicet bene, & facileope- retur , quarum altera feorfim plerfsque , utraque fimul paucis hand dubie conceffa ell: Ram avti in ter ris , - Pauci, quos itt/uus cimctvit Jupiter. Porro licet res literaria fingularis , & potitTima in¬ genii probatio fit, vir tamen ingeniofus talem fere in omnibus fe probat; fi rem politicam tračlat, no¬ vam rationem excogitabit , qua Refpublica melius adminillretur ; fi ceconomicam , novum modum rei domeltica: amplificanda : fi mercaturam , n6- vas inibit vias , ad majus , & certius lucrnm fa- ciendnm : fi mechanicam , nova organa excogita- bit, ad perfeelionem operiš artefaili: fi nauticam, aliqua in veliš, nonnulla in forma , vel materia teformabit fi bellicam . novum pugna; genus, B nov* £6 E uph)'4»dri nova ftratagemata, novam rationem expugnandi, &propugnandi arces inveniet. Igitnr in ocnni ar* te i vir ingeniofus ingenii fpecimina edere poteft. Sed unde ranim illud ingenium , cum ab anima ipfa non derivetur ; nempe anima omnes sequalis perfečtionis funt, ut jam fupra ftatui,igitur tx una dumtaxat cerebri compo/itione ingenii ratio pro* cedit , quam fuprr, jam defcripfimus ; in ona fcili* cen fibrs- apta fint , & expedit* ad excipiendos. traducendosque imprelTos motus, hinc tenues,do- ciles, dučliles , foiidas tamen , eiTe necefll- elt, ju* fto tramite intertextas; nempe inde accidit, ut fa- čile, ac cito multa rerum fimulacra excitentur , & multa: fibrarum linea;, vel feries percurrantur; un< de fane faciiis juxta , atque felix inventio confe* quitur ; unum dumtasat periculum elt, ne nimia operationis celeritas, alkjuam imprudentise Jabem eidem afpergat ; unde forte illud , fejiiva leme; itemtjue illud, f/tt cito,Ji [at tene: itaque cumpra:- fata agendi facilitate maturam confiderationem eonjunčtam effe delidero;multus enim error inčo* gitantiam ac nimiam fellinationemfaepe,ac fapius obrepit j fed de his fatis. C A P U T VII. De aliis animi dotibus, PTfi fere omnes animi dotes,quibus Euphyander ■*-' nolier prarditus elt pramiliis capitibus" com- prehendantur, nonnullas tamen , qua(i appendices paulo explicatius hoc capite complečtor , quaium ptima elt, quadam animi tenacitas , qua quis fa* čile animum ad fcientias capeflendas applicac , ifs- que paulo tenaciiis adhatret. Sunt, qui a literarna) Ituoiis alienum animum gerunt; vix de literis co* fitare valent, fine horrore,ac taedio; <5f fi forte co* gantur, vel a parentibns, vel a magiltris, sgre om* ainb hans proviaciam fufcipiunt ; quod autem pet liher L Cdput Vil. 27 pet vim extorquetur , nunquam * aut rarh bene fuccedit: quid vero caufa; fit, vix dici poteft; funt forte , qui ab exterioribus objeftis diitrahuntur; hinc his militia placet ; mercatura illis , aliis me- chanica ; funt qui politicis totos fe tradiderunt; alii rei nautics; indoles fua quemque trahit, Itaque , ut veram fateari qusdam congruitas, & confonautia defideratur; qu*dam enim optime cadunt, & congruunt , alia vero nunquam bene quadrant. In rebus proportio quardam eit,& ana- logia, fine qua inter fe refte convenire non pof- funt: lic quadrata rotundi? : curva reiftis : plana convesis non congruunt: pari modo , iiters qui- bufdam non placent. - nempe abeft congruitas illa, & confonantia : proportio & analogia : fibrarum habitusi & confenfus ; quod fcilicet illarum affe- flionum , illorumque motuum , qui ad iiterarum ftudia capeilenda imprimi folent, minus capaces, & patientes fint Ciariilimam anaiogiam habes in organo guftus, & olfaftus; nempe huic unus fapori vel odor placet; illi alius, cujus organi fibrae capa- ciores funt : idem prorfus accidit in organo fenfus interni, cujus fibrae his, vel illis rerum fimulacris, & motibus excipiendis aptiores funt , quam aliis; igitur non mirum eft, fi nonnulli animum ad lite- ras minus propenfum , alii vero valde propenfum habent, Hinc altera dos animi , & facultas: qua Euphyander carere non debet : id eft , habilitas quadam ad difciplinas omnes acquirendas : hinc nonnulli rei ceconomic*: alii politične: alii me- chanicar : alii nautic* : alii belltcae : alii denique rei Hterariae nati efte videntur : hinc certe varite habilitates , nec enim: —— ■ ■ " Omniti pojfumus omnes, Neque Omnis fert omnit tellus. B a Ego 2 S Eufhyandri Ego ultimatu hanc » quse ad literarum ftudia per- tinet, Euphvandro noftro deiidero , quem fane , ut habilem ad"omnia efle gratulor,ita minus habilem efle ad literarum ftudia capeflenda non patior: imo talem efle deiidero, qui natur* quodam inltinSlu, & duftu doftus evadat,& cui potius a natura in- fita fdenria, quam arte, vel ftudin comparata efle videatur. Et vero nifi natura ipfa magiftra fit, ea- que optima parens , non prava , & iniqua nover- ca, magnus in literis progreflirs fperandus non eft: ^ fi enim: .. .... Labor improlus omniit vin cit. Improbum tamen laborem nemo non fugit: uno verbo invita Minerva , in literis lauream adipifci, expeti fane, at fperari non poteft. Porro funt r qni nonnullarnm difciplinarum vaide capaces, ad alias vero prorfus inepti funt; novi alicjuos, qui Geome- tricis dim delečlentur, Phiiofophiea ferre non pof- funt: alii totos fe rebus phyficis tradunt, in meta- phyficis vix tyrones: alii rebus fcholafticis, & liti- giofis diligenter vacant, Geometricas delibare vix poflunt, figuras noltras quafi retia > & vincula ef- fent, odio plufquam Vatiniano profequuntur : Eu- phyandrum his anguftiis liberurn efle volo,& erga omnes difciplinas aeque propenfum , ciim omnes animum perficiant, & locupietent. Sed ad tertiam dotem venio , quse eft firmitas quadam animi, at- que indoles longioris !aboris,&ftudii patiens. Non- Dulli levioris indolis , & armatur* homines alacri- ter certe animum ad fcientias applicant, fed ihtim mutato confilio pedem referunt, non quidem la« bore territi , cum enim ingenio non mediocri in- ftručti iint, modico fane fumptti iis ftudiis incum« bunt, fed natur* , atque indolis levitate ab infti- tuto recedunt. Hinc multa incipiunt, nihil perfi- ciunt; illi pr ofr.it 6 non abiimiles,qui hoc difticho defcribitur; ViV Liber l, Caput Pil. 35 Vir Jimplex ,fortdJJe bonus, fed Prator ineptus, Dicit j (tp.it , perctgjt, plavim a , pauca , nibil. Oritur autem id vitij genus , vel ex modico visi* narum fibrarum pruritu, vel ex priorum defatiga- tione 1 vel ex e ventil meliore fperato , vel ex tri* pudio fpirituum , & fubtilioris fangninis : denique hoc vitium tale eft, ut inEuphyandro fninitne fe- rendum lit , qui certe nifi fufceptam provinciam profequatur, nihil ab eo fperandum eft, quod tan- to nomine dignum lit. Quarto loco alactitas qua> dam eft, qua quisque, modo ingenio polleat,pro* vinciam ,aliquam fufcipit,fufceptamque profequi» tur brevi , & plurimiim rem literariam promovet, Morofitas illa,quam nonnulli prafeferunt, ad in- ftar eft tujufdam remora;; tnoras autem,& remo- rasEuphyander nefcit,qui folisiEmnlus,perpetuo agitur motu, in quo tamenquietem fuam invenit; vir morofus libi , aliisque gravis eft , nec fine ti- dio vivjt,quod animum pellime afficit,& ab ope¬ re fufcepto non retardat modb, fed etiam revocatj cum tamen alacritas illa , de qua hoc loco fermo eft, non modo laborem , pondusque diei. ac zltus demulceat. & ieniat, vix enim laborem fentit,qui alacriter laborat ; veriim etiam non mediocri vo- luptate animum perfundat, tardium , & naufeam arceae, vires addat, & nervos intendat ; unover- bo ventrem pigrum odit fapientia, triftem, & mo« rofum vultum ferre non poteft , alacres amatoret in deliciis habet, non plorantes , & ululantes He* raclitos, non ridentes, vel potius ridiculos Demo* critos, non grunientes Epicuros, non morofos, & fuperciliofos Stoicos, non mordaces , & allatrantes Cynicos,fed alacresPeripateticos, qui ab ipfo mo« tu hoc nomine vocati funt. Sed ad quintam dotem venio,quae eft facilita« quadam meditandi, qua revera pauci valent j di- B J cere 30 Ettphjandri cere tamen aufim , hanc fer'c totius rei fumtnam, & caput efle; nempe cum unius meditationis ope« ram iotelligendi facultas adhibeat,ut res novas in dies cognofcat ; nifi facile illa uti poilit, gemina difficultate premitur, objedli fcilicet, & organi ;hoc ell tum ea, qus rebus ipfis ineft, quippe lux om- nis i veritas omnis fuas tenebras habet ; tum ea, quam ipfa intelligcndi , ae meditandi ratio facit. Porro hiec meditandi facilitas in quibufdam miri- fica elt, qui line ulla vi, & libere propodtam ma- »eriam difcutiunt, dividunt,penetrant, nihil in ea intačlum , & omiffum relinquunt , rerum caufas sequo,& facili paffu venan tur, fine rumore.ac tu- multu,longe iis abfimiies, quorum meditatio fuin* ma capitis contentio elt; hinc fane plurimum de- fatigantur; cum tamen alii, etiam poli multas me¬ ditationis horas alacres , & tam dulci labore re- creati potius, qu'rm fradli efle videantur. Ha:c au- tem meditandi facilitas ex fibrarum expedito , & mimme impedito plexu procedit; analogiam habes in quibufdam equis,qui & fi celeri paflu incedunt, equitem tamen nihil, aut parum agitant, cum ta¬ men alii vix lento paffu incedere pollint, quin fef- forem multum fatigent. Ultima demum ex deiideratis dotibus , animi tranquillitas eft ; de acquifita fermonem minime facio, fcd de innata, & a natura infitajcum enim vehementes palflonum motus humores,ac fpiritus nollros non parum perturbent, & humorum mn- tus cerebrum pulfent, phantafmata tumultuose ex- citent, ipflimque adco intelligendi facultatem ma- gnopere perturbent ; animus prnlefto inde ineptus ad literarum (ludia manet; illa confuiio rečlam fi- mulacrorum feriem interrumpit; ill« procellse ho- minem terrent ; illae tenebrre omnem lucern ex- tinguunt : hinc nativa qu*dam mentis , & animi tranqui!litas Etiphyandro competit, ne fruilra hoc nomen Liber 1 . Caput Pili. 3 j nomen gerat. Hxc autem procedit ex moderata, ac temperata indole; & hstc, ex tali organi rationejfi enim organum prsrdiiftorum motuum,quod in ve- narum, & arteriarum fibris colloco , afFedlione ab interno fen/u tradučta, ita determinetur, ut in ve- hementes motus prorumpat, prodata mentis tran* quillitas abell ; contra vero adeft , ubi pra-dičtum organum moderatos , & bene compofitos motus exerit, 111 appofita ratio rečte demonftrat. CAPUT VIII. De viribus Corporis. T TT fanam mentem,ita fanum corpusi & mini' me fračtas corporis vires Euphyandro meo in- efle defidero; nonMilonem quidem, aut Hcrculem efle velim , noiim tamen efie Therlitem , nec adeo pe&oris artfti , ut vel esiguo labore frangatnr : ea corpus inter,& animum iorietas, is confenfus eft, nt fana mens in fano corpore habitet, quo revera, fi forte hoc infirmum eflet,uti nequiret;eo tamen uti debet , ejufque operam adhibere ad fcientias libi comparandas j nempe ita mens a corpore in iuis operationibus,& hoc vicillim a mente depen- det, ut nec animus,dum illi ineft,quidquam line lilo agere , nec corpos fine animo vivere podit. Praeterea tanta eft partium, & organorum corporis humani confenfio,& connexio, ut unum male af- fedtum efie nequeat,nifi ejufdem affečtionis (enfus ad relipua, contagio quodam derivetur: hinc dum extremi pedes dolorem fentiunt, dolet caput, que- ritur lingua , oculi lachrymantur ; una pars aegra eft, & totum corpus argrum decumbit:itaque tum cerebrum animo famuletur in literarum ftudio,& cum ad cerebrum totius corporis affe&iones tra* ducantnr ; ibi enim centrum fibrarum eft ; quid mirum,fi ab iis obfequiis, qus animo prfcftare de* bet, & a debito famulatu diftrahatur; prsefertim B 4 cum 32 Euphjandri cnm fenfibilibus plurimum afficiamur, & veherfien* tes fenfus , & niotus a morbo imprelfi lotum ho* minem ad fe convertant. Denique iidem fpiritus, qui aliis facultatibus ferviunt , fentienti famulan- tur; eadem caloris vi cerebrum incalefcit,qua pul- mo , jecnr , ventriculus , aliaque organa , quibus alia: facultates infunt, ad fuos ufus fovcntur; atqui longa meditatione caput incalefcit . & ut ajunt, milita vis fpirituum confumirur : igitur fi debilis« & minus vegeta corporis indoles fit , id cerebrum confumit, quod aliis facultatibus cedere debuerat: Hinc fračlae vires, proliratum corpusi ventriculus cibis coquendis impar , &'c. igitur Euphyander ea corporis indole fit, qna:, & naturalibus, & anima« libus facultatibus, & operationibus iufficiat; qu» tranquillum fomnum admittat, & cibum ingeftum digerat, & vifcera, nec plus aequo ficca , nec plus julto laxa tribuat; qua? longioris meditationis pa- tiens fit , & hsec carteris potentiis nullum affera* detrimentum ; corde fit vegeto, molli jecore, mo- dico fplene, Iibero pulmone , aluo, tenera potiiis, qu'am difficili , atque tenaci ; renibus temperatis, cum tali fibrarum plexu , qui fero quidem , non vero craffiori materia: liberum tranfitum prarbeat; ampliore lit cerebro, in quo per dutlus a natura » prarparatos excrementum pituitofum refte perco- Ietur ; hinc forte ii , qui diu ftudiis vacant, mul- tiim fpuunt; quia dum meditantur, quafi pulfatis cerebri fibris , mnltam pituitam motu lilo excu- tiunt, laxantque meatus, quibus illa percolari, & per dudhis a natura ad id muneris dellinatos ef- fluere folet , hinc multa vis fputi : quod vero ad alia fpeftat, negligenda elTe arbitror, nec Euphyan- drum de iis follicitum efle volo : igitur live pul* lum.live rufum colorem praiferat; five carfios, fi- ve nigros ocuios , ( non negarim tamen in ipfa ocnlorum acie , ut plurimiim ingeniuoi micare ) ljLer /. Cap ut PIIL 3 ? five nafum aquiJintfm,fivequemlibetalium,(quan- quam explicata; , & patu!* nares ad bonam cere* bri conltitutionem non parura conducunt, } five inacilento, five pingui fit vultu, five procera.five parva itatura , five longiore , five breviore collo, five has,five illas. in vola lineas defcriptashabeat, de his inquam, alifsque hujufmodi, Euphyandrum meum follicitum efle nolo ; quid enim hsec ad Euphvandrum } Scio nonnnllos , qui fecfis fentiunt , & ex his plurima indolis , & ingenii ducunt argumenta; fed ut ingenue dicam , quod fentio: mers funt nuga-, res plena erroris, & fallaciasdicererminfani^nifi mollius loqui placeret : itaque quisquis eo morbo laborat,per quem animum ad ftudia litetarum ap- plicare non licet, eum revera Euphyandum efle non nego, hoc efi,virum ingenio praeditum,non tamen eum , quem in hoc opufculo defcribendum fufcepi. Hinc qui vel phtyfi laborat, vel epilepfia, ▼d paralyfi, vel podagra,vel calculo, vel alio mor* bi genere , quo ineptus ad ftudia capeffenda effici- tur, Euphyander meus efle non poteft; meum di- xi: fcilicee operofum , non otiofum ; alacrem in navanda ttudiis opera , non vero languentem, Sc fatifcentem : nullis parcentem laboribus, ut finem fibi propofitum con(equatur, non fračhim minimo labore, & polt horam literarum ftudiis impenfam, femimortuum ; novi ego aliquos ingeniofos homi- nes, quibus per vi m morbi minime licet vacare iiteris, & mufis; Euphyandros dicerem habitu»iit vocant,non veto ačlu;quibusre£ta quidem cerebri conilitutio non delit,fed abfit bonacorporis habitu- do, quam illae, quae cerebroinfuntfacultates defide- rant forro de tuenda fanitate hoc loconon ago ; res artis eil,& induiiri*,de qua libro fequentl ex profeflo agam; hic enim de his dumtaxat fermonem inftituo, qua- vel a natura inaatafunt, velextrialecus acce- duat, B } CA- 34 Euphjdndri C A P U T IX. De Fortunis. T^E interioribus corporis,& animi partibus,qui» bus Euphyander meiis inftrudlus efi"e debet, hadtenus adlum elt ; reftat, ut de tjuibufdam aliis exterioribus agam, quibus carere non poteft ; illa autem ad quatuor capita facile tevocari poffunt, hoc eft ad fortunas, parentes, magiftros, & tem« porum rationem: de fortunis hoc capite agam,qui- bus !i forte homo , quamvis alioquin ingeniofilh« jihis omnino careat , nihil ab eo expedlari poteft, quod ad rem literariam maximopere conducat ; nempe follicitus erit,ut ea libi compatet, quae ad tuendam ^itam , alendu'mque > ac tegendum cor- pus necefTaria funt; his autem curis anxius, & di- ftradlus,animum ad literas applicare nequit;intet iftas curarnm fpiuas, vel mendicato vivere , vel in fudore vultus panelno vefci dumtaxat poteft, at- qui rebus mechanicis occupato,vel impeditotem- pus , vel otium deeft , quod literarum ftudiisJtii- buatur. Scio,Biantem omnia fua fecnm portafle, & alium Philofophum maximum auri pondus in mare projecifTe , ne animo potius , quam corpori oneri eflet ; fcio Epidtetnm , fub habitu , & vita fervili magnum Philofophum egiffe ; fed quid Eias lile , aliusque Philofophus ad literarum rem pro* movendam contulerint, prorfus ignoro; Epidletus multa integerrim* vit* exempla nobis reliquit, & gravillima moralis phiiofophiae pr*cepta,ab Ariano difcipulocongefta, & in lucern editajfed £uphyan- drum non modo virum probum, qui fadlorum in- tegritatem , cum didlorum gravitate redfe compo- nat fed etiam optime dodfum , & omnibus difci- plinis inftrudlum elTe volo ; qualis revera effe non poteft, ft rei domeftica , & annona difficultatibus prematur; 13 vel mendicato vivere, ut dixi> vel pa¬ sem Liber T. Caput IX. 3f nem in labnris , fudorisque fni mercedem lucrari tantummodo valeat : non tamen eft, quod aliquis putet, exc!udi a me religiofos homines , qu: certe laudabili, & fančlo vita: inftituto, mendicato dim« Caxat vivunt, unde mendicanrium nomen duxere; utpote, qui praedidtis curarum Tpinis iiberi.ad rerie campani fonum, & fignum, ut vulgo ajunt, pran- dere , & coenare folent ; de rebus temporariis mi« nime foiliciti, corpore, & animo expediti , uni fer- viunt seternitati, & frugali menfa contenti, eoque veftis genere , quo & corporis nuditas tegatur, & farvitia frigoris arceatur.Deo libere, & muliš vacant. Porro non dubito , quin militi inter iftos Eu- phyandri fint, qui certe omnibus fortunis carentt & nihil habent , licet omnia pollideant ; igitur de aiio mendicorum genere loquor , quos vitas necef« fitas a Ihidiis, ac literis revocavic; auos rei dome- fticie cura ita occupat, vel impedit,utde aliaPro« vincia cogitare non valeant , ne dum illam fufci- pere; natura-raras animo ingenii dotes concefTerat, quas cum fortuna invidiflet, fortunarum penuria otiofas, atque inutiles reddidic , & ftylum forte in aratrum ; libros in glebas , culturam denique ani« mi, in culturam foli commutavit. Itaque, ut fu« perfluis Euphyandrum abundare in votis non eft, ita illum neceflariis carere nolim ; nec in iis , vel acquirendis, vel confervandis impeditum eflejnec divitemCroefnm efle de(idero,nec pauperemIrum; faupertattm , & diviiirts tie dederis mihi ; ut enim magnis opibus opprimitur , ita iniquiore penuria deprimitur ; amplillima: fortuna: fno pondere anf- mum obruunt, nulla- vero plus aequo diltrahunt, & in defperationem adducunt; utraqueextremitas dilplicet, quia vitiofa eft, vel ad vitium vergit. Quanquam Euphyander ftudiis ita immerfus, addiftusque e(Te non debet, ut omnem aliam cogi« tationem exdudat; rarum eft Cujacii exemplum, B 6 qui 36 Euphytindri qui, cum fingulis diebus, lludiis Jurisprudentiae de« cem , & quatuor horae tribueret , ipfo nuptiarum die,feptem duntaxat dedit:fedde diiigentia,quain Euphyander adhibere debet, librofeaumtizv. pio- feflo agam. Hoc loco,hoc tinum a(Tero, prarfatas rei domeftica; anguftias, & fortunariim penuriam, masimum ad rem literariam impedimentum efle, ac mukos in rnfticorum grege, vel operarum nu¬ jnem inveniri, qui, fi forte iis melior fortuna, vel benigna, fauftaque ftella , uc ajunt, affulfiflet, En. phyandri , & dici, & efle potuiflent: e Republica eflet, fingulorum membrorum indolem , & vires probafle , eosque , qui apti ad iiterarum ftudia ef- fent,literis dutntaxat, & Gymnaliis addicere, alios- que minus aptos ab iifdem removere,&inaliisar« tibus exercere; fic longe plures fingularum artium peritos haberet, ac proinde artes florerent, praefet. tim militaris, quae tot , & tantis vitiis, hac tem- peftate laborat, uc non militia, fed merum latro* cinium efle videaturfic decem iiiorum m!llia,qui jnilitari difciplina inftručti eflent , ejrisque legibus obftridti, triginta millibus eorum,qui fine ulla di« fciplina vivunt, praferendi eflent: fed quod hujus inftitnti caput eft, Gymnafia tot otioiis,ineptfsque ad ftudia adolefcentibus carerent, qui aptiorum lo* cum fruftra occupant; aureum pro literis , & lite- ratis fa;culum prodiret ; in dies res literaria mirifi- ce promoveretur,popularium errorum tenebrae,qui ]am dudum regnant, abigerentur: uno verbo»lite« rx ac literati in prctio eflent , led cenila hKC de- fiderari quidem,fperati tamen vix poflunt. CAPUT X, De P/trentibus. T"^Uo funt potiflimum, quae liberi parentibus fuis accepta referant: primum eft, quod vitam & lucern ab iis acceperuot j alterum vetoi^uod primo vi* Liber L Caput X, 37 vix cedit, educationem & inftitutinnem compledli« tur: de immortali anima non loquor,quam (upre¬ mo rerum Auiftori debent ;porro tum omnes ani- roas ejufdem, & a?qualis perfedtionis e(Te,pro cer- to habeam , vir ingeniofus , pro ipfo infufse anima: beneficio .plus Deo non debet, quam quivis alius; nempe *qualis anima a-quale utrique beneficiutn fuit, fed haec quid ad rem ? Ad Parentes redeo t quibus cum vitam & corpus F,uphyander debeat, iifdem ingenium, aliasque animi dotes profecto de¬ bet : equidetn licet in Parentum libertate , ac vo* luutate non (it, aut faltem in poteftate, ingenium liberis tribuere, tribuunt tamen non voluntatis ele« ftione, fed natura necelfitate ; fi enim parentibus Hberum eflet filios ad libitum formare, Natura cer- te tot monftra palfim nonederet; fed, quod in il- los optime quadrat, nefciunt,quid faciunt; mafcu- lus in votis eflet, aderit foemina; (ilios exquifiti in- genii, maturi judicii, alifsque tum corporis , tum animi partibus praditos fummopere optarent.ciun tamen ftupidi,ne dicam ftlpites, futnri fint ; igituc in poteftate Parentum non eft , liberos ingenio,vel jndicio inftrudlos in lucern edere, & li tales in In- lem edant, natur* beneficio tribuendum eft ;quam- quam beneficium non eft, quod neceflario fit.nec gratia agend* ab eo, cui licet bene vertat , & in bonum cedat , ciim tamen a benefico animo pro- fedlum non fit.fed ab ignaro fui operiš, gratitudi- nis argumentum non eft. Hinc fi,quod antiqui Philofophi fioxerunt,Deus agens neceflarium , non vero liberum efTct, gratia; illi profečto agend* non eflent ; imo Deus colen- dus non eflet , utpote qui , nec noftris precibus quidquam concedere, nec votis noftris refpondere valeret: hinc candide aufim aflerere, fi proprie lo- quamur, a liberis,pro eo,qud valent ingenio,nuU las Parentibus gtatias agendas efle , quse <3c gratum H1 ani- 9? Eupbj/indrt animum in eo,qui beneficium accepit, elle fuppo« nunt, & beaeficium in eo, qui contulit, Hoc ta- men noti facit, quin Parentibus liberi quidquid in« genii ineft, acceptum referant, cfnn revera ab iif- dem acceperint, quod quomodo dat, non adeO dif- ficile diftu eft: nempe cum in fubftantia fperniati- ca totius corporis organizationis , ut ajunt , feu eompofitionis principium , & initiutn fit i ex quo deinde fingularis fibrarum plexus , prsefertim in omnibus parenchymatis ducitur , & confequitur: certe tališ fibrarum plexus ir tali organizationis principio prorfus dependet: fic tališ planta eft, tali— que fibrarum plexu in ligno, cortice, fbliis, fiori- bus , fručtibus : quia ex tali femine , hoc eft. tali organizationis principio nata eft. Prsterea tale eft primum illud organizationis principium » quia a tali corpore , & tali facultate, in talibus circum- ftantiis itn afFefto, & comparato procedit: ut enim planta definit in femen.cujus organizatio primum initium eft, unde fimilis deinde planta n?.fcitur,idem prorfus deanimalidicendum eft,quod definit infe- men, id eft, in principium fimilis organizationis, Porrolicet in fingulis corporibus hnmamspar. t'um & parenchymatum plexus parum differant, aliquidtamenin fingulis, fingulare eft : Huicenim v. g. plexus renum prelfior eft, illi rarior; iile fibras cerebri dociles, hic pertinaces habet, Hinc mot- bi quidam a Parenticus ad liberos , jure quodam hasreditario traducontur, ut podagra, calculus, le« pra, Sfc.cujus certe tradučtionisaliacaufanoneft, nifi ea, qute petitur ab illo primo initio organiza« tionis, quod fubftantia: fpermaticar ineft, & a tali fibrarum plexu Parentum derivatur- Procedunt autem morbi ut plurimum a corporis conftitutio« ne,feu,quod idem eft, a fibrarum plexu; e,g. cal¬ culus concrefcit ex craftiore materiainreuibusper- colata ; autem in rcnibus petcolatur, quia pleius Liber I. Cap ut X, 39 pl«xus fibrarum Iaxior eft, quid clarius ? Eadem eft pro aliis morbis ratio 1 pro iis fcillicetqui traduci folent : Itaque li vitia ex incompofito fibrarum ple¬ su nata a Parentibusin filiosderivantur; certe noa video, cur virtutes etiam traduci nonpollint, v. g, corporis, nervortimoue firmitas, re&us cerebri ha- bitus;ac proinde ingenium , judicium & reliquat dotes, de quibus fuprii egimtis. Hitic fortes-naf- cuntur fortibus , nec generant degeneres aquilse columbas. Hinc fatpe obfervatum eft, nonnullas efli familiasingeniorum alcrices, & feminaria; q.uif- quis enimex iis nafeitur, ingenio vaiet, & mufis, ac literis natus efle videtur; in Manutijs, Sadole- tisi,Scaligeris • Picis, Mirandulanis, Puteanis, Tua- an s, luculenta funt nobis exemp!a; abaiiis abfti- ^eo , ne forte aliquid invidiae conciliemus. Hoc tamen non facit,quinaliquandofeciisac- cidat: nempe tuults accidunt circumftantiae , qua- rum varietas effe&um variat;prm cutn utri- ufque parentis ratio habenda fit : Hinc ingeniolus parens nonnumquam liberos gignit , quos non homines , fed ftipites appeilare foleo, inepta, & infana capita , quibus prater exterioretr. formam hominis,nihil humanimi inefle videatur: Igiturut ex ftolidis Parentibus folidi , & exqui(iti ingenii proles a!iquando procedit, fic ex truci milite Au- guftinus; ita ex ingeniofis ftupidi, & ftolidi liberi nafeuntur. In Thoma Mor. luculentum exemp'um habemus , qui cum inrer dočliilimos, & maximo ingenio praeditos fui temporis merito če jure habe- retur, filium ex uxore fufcepit , vix farne mentis, & ad literas capeffendas ineptilfimum; unde cum Thomas virfacetus eflet, per joeum dicere folebat, uxorem fuam proiis & infantis cupidillimam , enm tandem iniantempeperifTc, quiquoad viveret , in- fans, če puer futurus eilet. Itaque licet aliqando liberi Patentibus, ia dotibus ingenii diilimiles fint, ul 4® Eupbyandri ut plurimum tattien fimiles efle videmus; & Augu« ftinus Adcodatum genuit, cujus ingenium , noa modo ingenium Patris adaequabat, verum etiam vel ipfo ultro fatente, ac ibupente Augutbino, fu* perabat. Sed adinilitotionem & educationem orationem converto, quam liberi fuis Parentibus debent, & protamfingulari beneficio,obibridi mancnt,h'fque immortales gratiae agenda; funt , nili turpiffimam ingrati animi notam fibi jureinuri velint. Educatio, vel inibitutio pueri & adolefcentis ad inlbar novae Cujufdam natura elb , cujus accelfio, (i bona elb , prioris vitia caibigat : (i vero prava , prioris virtu- tes expungic : prima illa inibituend* vitartindura, ita animus imbuitur, ut colorem deinde mutare non pollit , prima illa limulacra, ac imprelTa; af- fediones ita cerebrum occupant > ut in hoc dein* ceps primas obtineant: fibr* illae rediš, & ratio- ni confentaneis motibus affVefcunt. Hinc ad eof- dem dociles evadunt; contravero indociles ad op- politos & contrarios motus;hinc boni habitus, hoc elb , afcitas habilitates bene agendi, Porio cundba haec ex illa inftitutione confeqvuntuc: hinc meo judicie, pro reda educatione liberi Pa¬ rentibus plurimum debent; hinc Parentes proli , fibique, ac fu* familia; confulunt, li ea,a qua pat elb, diligentia, liberos rede educari,ac inlbituicu- rent; & vero vix natus infans , & in lucern edi« tus Parentum cura , & iulbitutione indiget , pro reda fciucet corpufculi conformatione;nempead- hibita fafciarum opera, cunda fere corporis vitia calbigari, vel arceri pofTunt; orocurent igitur , ne vel frons plus *quo )unetur,vel excavetur;neoc- ciput in cucullum, vel comim turbinetur, vel ca* pitis vertex in pyramidem faftigietur; Ve! tempora ulovom contrahantur atque fublidant Mollem cerajn in manibus habent, in quam omnem Liber T. Cap ut X. 41 srninem formam adlibitum inducere queunt: hinc nafus reite formari, os, & labra componi, lunari fupercilia, genre aptari, crura, brachia, digiti, om- nes artns, pečlus, dorfum,& humeri eo, quopas eft, modo, accomodari poffunt, Prseterea refta inceffus ratio, rečtus loquendi , edendi, ridendi, geftuumdenique&motuum omninm modus indui poteft: prima jaciuntur veritatis,ac virtutisfemi- na, & prima rerum fimulacra mollioricerebroim- primuntur, qua: deiude altiiis infita perfeverant ; arcem illam Capitolinam fibi vendicant, & quid- quid deinde admittitur,non civitatisjure,fed hof- pitii nomine admitti cenfetur : hinc alteram quafi naturam in prima illa inftitutione agnofco,quam nifi Parentes diligenter procurent, & deformes fe¬ tus Iambant, fcorpiones, & viperas in fimi foveut; natura; vitia non modo non caftigant, verum etiam nutriunt : hinc fi ve! Parentum incuria, ut fsepe fit,velpenuria,puenprimisiliis honefta; inltitutionis rudimentis careant, vix ulhim inter illos Euphy- andrum invenies; pennriar vitio libenter ignofco; incuria: tamen ignofcere non podlim ;immogravif- fimis poenis reos parentes illos accufo, quorum in¬ curia , rečta illa liberorum inliicutio omifla eli .‘prae- ftaret non genuifie , quam genitos minime inftitu- iffe; prsefertim fi commode fieri pollit; in choreis, in aucupio, in venatinne , in rebus amatoriis, in ludicris,obfcoem'fque fcenisliberos exercent,de li- teris, & virtutibus, aliffque exercitationibuS, qua; nobiles magnopere decent, altum filentium ; fed a Parentibus, ad inagiltios gradumfacio, C A P U T XI. De Magi[Iris. Q Vid & quantum fcimus, vel nefcimus, ma- gillris noilris debemus; pauti enim funt aVTO^i^dmuAoS « qui fibi debent omnia, qu* ' fcinnt, 42 Eu.phy4.ndn fciunt; quod fimus , parentum donum eft; quod veri) fdamus, magiftrorum beneficium ; utri vero parti plus debeamus, non leviš controverfia eft; funt qui parentibus , & natur* primas tribuant ; alii vero magiftris, & arti. Certe utn'fque pluri- mum debemus; nempe ars naturam fupponit, & indruit; natura vero artem excipit, atque fuden- tat; ut fciaii revera debes efle, frullra vero efles, Iiifi fcires. Igitur utrftque multumdebemus;pluf- ne his, an illis, fcire parum intered, ne dum dif- putare : porro eximium magiilrum Euphyandec nancifeitur, vel parentum diligeatia, vel Cafu Pa- rer.tes hoc unum potillimumcurare debent, utexi- mios liberis fuis magiftros , ac Pra-ceptorts inve- niant; ntc enim pueris optio datur; & vero ridi- culum ed, tautam diligentiam adhibere, ut genc- rofum eqvum, omm'que vitio carentem tibi com* pares , & tanta incuria moderatorem , & indi* tutorem egregium tuis liberis accerfere ; quod pro his dumtaxat dico, qui fub Parentum potedate funt; quifquis enim fui jurišedi eaque prudentia, qua de rebus reitum judicium ferre valeat', parum fanus revera eflet , nifi optimnm magidrum eiige- ret:ex hoc quippe delečlu, optima vit* in pode- rum agendae ratio prorfus dependet j multi enim funt, qui fialiosinferiorisnots, atque ordinisma- gidros habuiflent, vix ullum in literis progreflum feciilent , cum tamen maximum fecerint; contra vero ii non defunt, qui rum nihil (ere (ciant, fi meliore ufi efTent magiftro, viri dodillimi evafiffent: igitur hoc caputedmaximi momenti, quod ad Eu- phyandri rem & utilitatem plurimirm conducit. Qu«nam vero fint oprimi magidri partes , de- finiendum redat ; ego quinque dumtaxat delidera- rem: fcilicet valetudinem non male afifečlam, ho- nedos, pi»batofque moreš, fcientiam , rnethodum, diligentiam, fanitatein in eo defidero; nempe do- • cere, Liber 1 . Capnt xh 45 cere> ut pat eft, res ardui negotij e(Te videtur, nec non laboris, ab eominime ferendi, cujus viresper moibum fračtae fint. Adde quod multiplex eft segritudinis contagiofse genus,quo ii fortemagifter iaboret, maximum certe periculum eft. ne in dif~ cipulos traducatur; utpote qui !axiore, actenerio- re fibrarum plexu conftent . qui ve! minimam au- ram afflatam facile excipit, &a contagiofo habitu afpirato facile imbuitur : licu« vulgari proverbio fertur: ovisfeabiofa totnm gregetn inficit , Si mi- niuia fcintilla maximumaliquando incendiuin ac- cendit: fciomagnam Virginum Deo facrarum mul- titudinem phtyii exaruiiTe, in celebri monafterio, quod una illarum initio in eummorbum incidiflet, ex qua ad alias tetra iiia peftoris , Sc puiinonum iues tradufta eft : quod verb ad honeltos proba- t6fque moreš fpeftat , non elt dubium , ouin iis Euphyandri magitter effe , ac praftare debeat ; fie modicnm fermentum totam maflam corrumpit, iti corrupti moreš totum animum. totiimque homi- nem corrutnpunt. Haec fraus illorum hominum fuit, q\ii mata- rnm fe&arum principes extiterunt ; nt fcilicet eos haberent. & mitterent emiflarios , ad homincs in fraudem inducendos, qui bonas artes callerent, la¬ tinice nitiae dicerent, iffque alioquin bonis ille- cebtis multam caperent priedam. Venenum faci¬ le glifcit. & per Penas fluit ; vel minimus viperse morfus. non modo partem illam . quam dens ve- neficus confixit , male afficit, fed totum corpus. atque adeo cor ipfum. temporis ferl momento fu- bit . ac permeat, Porro venenum fub mellea crufta , vel aurea braftea facile latet ; fic angnis grata Si amoena regitur viriditate; magifter tn dif- cipulorum benevolentiam fe fe infinuat, ebqueab iis habetur loco, quem alioquin rar* illius auimi •dotes Koftulant; igitur > ut eum difcipuli maximi faci- 44 Euphyandri faciunt, & maxime diligunt,ita ejus verba,&fen- fa perinde, atque alicujus numinis effata, & ora- cula excipiunt. Addequod erga res novasjuven- tus , ut plurimum valde propenfa elt ; prarfertim fi doilo quodam, & ingeniofo apparatu & modopor- rigantur; denique medlem ceram in difeipulis in- venit, in quam ad libitum quamlibet formam in- ducere potell; uno verbo , nihil ell,quod iis,pra> fertim fi arte valeat, perfvadere nonpoilit. ltaque pudeat nobiles aliqnos , & ingeniofos adolefcentes, qui cum proEnphyandris haberive- lint> Epicurum Socrati, Democritum Ariftoteli , Machiavelum Salomoni , Machometem Chrilto grarferunt; quo animo, quo fine, quo fručtu,qua confcientia, viderint ipfi; nifi forte, quod ut plu¬ rimum accidit, ca.’cutiant. De Magiitri fcienda, nihil elt, quod dicam, cuin res ipfa per fe loqua- tur; quis enim doceat , qua: ipfe nefeit iimmbper- fpicuum elt , te fcire, fi facias, ut ea, qu£ fcis, alius fciat; malim autem magiftrum pauca reve- ra fcire , atque adeo pauca docere, qnam mnlta docere, qu* ipfe nefciat, ouse certe ab illo difei- pulus non difcet , cum ea dumtaxat vere difcat, qua; magiller vere docet, & apprime tenettimmd finilter ille falfse dobrina; illapfus deterrimaingenii peltis elt, & pelfimum, fi quod aliud elt, rei lite- rari* virus; ut ja mjupvii oltenfum elt, Et verb licet Euphyander a magiliro pauca difcat, ex his tamen perinde quafi jatlis principiis, foelici, & mi- nime operoforatiocinio,aliafereinnumera proprio marte deducit. Vorro cjuamam difciplinrea magiltris Euphyan. dro habenda; fint, intertiobujus opufculilibro , fu- se, ac ex profe(Ibexponam :quodfpedtatad metho- dum docendi; tu eam vjdebis in noltra methodo, ne alibi dieta frultra hic repetam : methodus mathe- matica,five ana!yfim,five fiynthefim adhibeat, opti- Liber J. Cafut XI. 45 ? optima omnium& faciliimaeft, qua fcilicet ex jac- tis exp'icatifque principiis, conduliones, &propo- fitiones deducuntur , ac demonftrantur , & quaft totiaem uniones ivel adamantes in dodam catenam conferuntur. Porro Uidem habes , qu* a magiftro pr-emittenda lint, qu* poftponenda; qu* accura- tius,quae faepiusinctilcanda ;quaefemel domtaxat indicanda. Habes medum, quo docenda, lento priiis igne , tarduque calore coquenda, prarparare, acdelnde tradere debeat; tu vide lis. Creterum quod attinetad publicos profeiTores, qui frequen- tem fcholam inftituendam fufcepere , lili commu- nia dumtaxat tradere debent; cutn lingularia , & nova majorispartis captum fnperent; & verocom- munitasi ut lic loquar, rerum commnnium tandum- modo capaxeft; lingularia, &magisardua apaucis capiuntur: igitur docenda puhlice communiai lin« gularia vero privatim in lucern edenda; li enim communia,nihil nili recodam crambem lečlori por« rigis. Denique quod ad diligentiam magiftri per- tinet ? non eft dubium, quin ea lingularis efTe debe¬ at, tum in przparandis, tum in tradendis pr*« ledionibus fuis ; quod revera , *on modo maxi- m* diligentiae , verum etiam maxim* prudentias eft; eft modus in rebus, ffquepotilIimum in reli— teraria tradenda , & adolefcentibus inltituendis, qnorum diverfa indoles , renimque tradendarum ratio , diverfum modum , & induftriam poftulat. Sunt,qui multa ledione,alii longa duntaxat me- ditatione,alii multa explicatione indigent, ut di« fcant; funt qni mnltum magiftri labnrem , & ope¬ ram ; funt qui modicam, omnes tamen multam induftriam , & diligentiam poftulant , ut docean- tur : und verbo , ut co redeat , unde profeda eft oratio, magiltrorum curs , vel iucnriae difcipuli* quantum fciunt,vel nefciunt, faltem utplu- rimiun debent- CA- 46 Euphy 4 ndri CAPUT xir. De Temporum ratione. E 'Uphyander a-ternitati fimul, & tempori fervit; 1 hinc temporum rationi plurimiim debet; hac nempe, fi benigna eft, & propitia ad rem literariatn plurimum conducit ; fi vero iniqua , & maligna, non parum nocet ; quaedam tempora ita literis ac literatis floruere, ut aurea & dotta farcula non im- merito nuncupentur; quadam vero ita barbaris, tum moribus , tum hominibus dehoneftata, & ut ita dicam efierata fuere, ut literas & iiteratos om» nes ptofcriberent, & fuis finibus arcerent Hinc Mufse cumApolline fuo in montes, ac folitudines, ferarumque receptacula fe receperunt. ciim ferinos Civitatum moreš ferre nequirent; multi fane in ea tempora inciderunt, in quibus cum Barbari & bar- baries regnarent , nihil nifi barbarom pra; fe tule- te, qui tamen alias eximiis animi detibus polle- bant: imo non defuere inter Principes, qui rem li- terariam perdere , ae penitus extinguere tentarunt, quorum alii Philofophos, alii Mathematicos, Rhe- tores alii , alii Medicos ex civitatibus fuis expule- runt ; centra vero extiterunt alii, qui literas & li- teratos in pretio habuerunt, cum in rebus huma* nis nihil pretiofius efle viderent, difciplinas omnes amarunt , foverunt , pro viribus auxeiunt ; viros eximia dočbrina iniiručtos, maximo etianr Itipendio propofito,undiqne conquiri jufferunt, & accerfitos magnis honoribus, & prremiis cumularune. Quid plura, Mecoenates Itudium excitaut: Leo X. & Clemens VII. liberales artes , ac difciplinas magni fecere; hinc antiqua illicolatinitasin Vrbem rediit; Roma paulo ante femibarbara , cultilTima evafit; eruditi omnes accefiere ;priftinus (tyli cul* tns rellitutus binc Bembi, Sadoleti, Mori,Nigri, alifque viri omui literatura: genere prsttantitlimi. De liber J. Cdfut Xfl. 47 De Faurentio Mediceo nihi! elf. quod dicam. qui otimium dodtorum hominom fui temporis libera- lidimus Mecamas fuit , novamque Florentiam in veteres Athenas commutavit: in Galiia Carolos, & Franclfcos habemus qui ad promovendas&am- plificandas literas,nulii labori .induftriae nulii, nul* lifqne fumptibus pepercerunt. De magno illo Car- dinali Richeljo recenti & jucunda memoria tene- nuis , illnm non modicam pra: (e tuliffe erga lite¬ ras prnpenfionem , eaque obtinuiflii utmulti ver- naculs noiira; linguae nitorem conciliarint ; alii Poefiin nollram mirifice promoverint, & rem tum Comicam.tum Tragicam eo adduxerint.ut innu- merae, qu£ illius tempnre prodierunt, Tragcedia:, vix antiquis cedere cogantur ; alii varias Incubra- tiones.omni eruditione refertaSiilyli elegantia de- coras.rerum argumentorumque inventione jucun- das ediderin:; uno verbo: date nobis Mecoenates,& multosForatios habebitis. Porro quid deSerenif- fima hnjus freculi Heroina Chriftina Suecia Regina dicere non poflem ? qua? prreter formam & fexum nihil plane fisminenm habet, atque adeo propen* fa eit erga literas < quas tanto animi ardore hačte- nus coluit, ardorique felix refpondit eventus, nec non erga literatos , qnos in pretio femper habuit, fufvqne beneficiis impense profecuta eft; certe do- čii omnes ac eruditi facere non poffiint . quin bo- rtalem illam Minervam fuis laujibus in coelnm efFerant; hnic officio niuiquam deero, qui polarem illam Iteliam dudum fufpicio. Qnid de Sereniifimo magno Etruriae Duce. illiusque Germano Sereniifi- mo Leopoldo S. R. E. Cardinale , qui tnirificis. & magnificis modis.rem literariam omnis generisim. pense hadtenus promoverunt , eaque prarftitcrun* in hunc finem.quibus omnium literatorum gratu- lationes, & elogia fibi vendicarunt. Csetfrum Principibus viris facilior modus non eft. ^ qllO 48 Euphy 4 ndri quo finim lili nomen , landefque fuas immortali commendent memoris, qnam fi literatos homi- nes* qua meritis, qua beneficiis fibi devinciant * qui deinde tum gratum fuum animum,tum Prin- cipis fui magnificentiam literis confignent* & pof- teritati committant; & vero quod Principes puti- dum qnemdam adulatorum gregem luis faginen« beneficiis, hoc nnum dumtaxat confequuntur* qudd & in fubditorum odium incurrunt, qni au- iicas illas fanguifugas ferre non pofTunt , & apud ingratos animos fua beneficia deponunt, qui non Principis , cui tnrpiter adulantur , fed fui dum« taxat, & male parti quitilus amore ducuntur; uti- lius profečto eflet , honon'que ipfis ac immortali gloria* verteretur, fi,quod ii profuse in canes, fcur- ras, hillriones, & palpones efFundunt , non qui- dem avara parfimoniareconderent< fed liberali ma¬ mi dočlis & eruditis hominibus elargirentur, qui deinde accepti beneficii non immemores, liberalil- fimi Principis nomen in cselum efFerrent ; neque hic prrecipuus hujufce liberalitatis fručlus eflet* nempe hoc incentivum pr*fentitfimum eflet* ad excitanda ingeniorum ftudia * multorumque ani¬ mos accendendos,quialioquin veldefidia fordefce- rent* vel alterius lucri fpe ad alias artes fefe con- verterent; illa profedtb temporis ratio in votis eflet* & fummopere optanda, ad rem literariam promo- vendam ; multi Alexandri expetendi funt, ut mul- tos Atiftoteles habeamus, imomulti Ariilotelesop« tandi, qui multos Alexandrosdoceant* & faciant* Contra vero illa temporis ratio timenda eft * quae literis & literatis iniquiorem fe praebet; quas dodlos homines ex Principum aula profcribit, eof- que iit ineptos & inutiles ad rem publicam juvan- dam traducit; qua' ignorantia, otio, feritateactu- multu afcitis, ferinos inducit moreš, cundta pro- pagat vitia , omnes virtutes estuibat, ipfam de- naum lih er J. Cafut XII. 4 g i!i mum humanitatem ex hominum coetu exulare co¬ li« git. Adde,fi vis beilorum vaiiationes , civiJium E, tumnltuum procellas , Barbarorum excnrfiones , a- valtos terrarum motus, iuundationes, &diluvia, f« pelles, & contagia , excic!ia, & ineendia ; cunčla i« h*c iethales funt literarum & literatorum plagae; at h-& humana focietate, multa multis credere pat tft, Iren m fides humana ex hominum coetu exn- )et, de humana focietate adtum effe videtur: Deus hominibus fuo pr*luxit exemplo , qui oppignera- tam fidem nunquam fefeliit , nee fellere potuit; hinc pellima funt illorum- eonfilia , qui Regibus, ac fupremis Piintipibus aučfores- funt t ut oppignera- tam violent fidem ; prsefertim fi h*c regio diplo¬ mate firmata fis aiultum inde au&oritati regia dctta- i i s { t c r t a r i \ x n X 'd t! P f< n d n c P n a t: c a h d f< fi P Liber IT. Cafuti. yi detrahitur i lubditi enim regio exemplo i juratam fidem tacile vioiant ; igitur in re civili , human* focietatis elt, ut unus altreri fidem habeat, & fervet; at vero in re literaria, fecus accidit; licetenim au- ftoritas rnagni momenti fitjfi tamen omni rationis prsiidio caieat, non video eam efle, cui Euphyan- der aflentiri, ac fefe dedere jure debeat: hinc jura- te in verba tnagiftri non debet i nili veritas ipfa magilha lit; necThomiitis,necScotiftis plus aequo addidtus efle ; amiti omnes fint veritatis amato. res; oainium certe fečlarum capita fufpicere ac ve* reri poteli, non tamen vilis ad inltar mancipii, fer- vire ; prafertim cum de illornm mente , ut pluri- mum dubitetur; hinc tam multi dottillima in Ari- ftotelem Commentaria fcripsere,qui tamen inter fe nullo modo conveniunt ? quis magis it D. Thoma diflent ; at , quam fubtilis Scotus ? quis magis ab \itroque alienus , quam Ochamus ? Jicet hi tres a partibus Arillotelis fe (tare profiseantur : lic multi fcripferunt in magiltrum fententiarum, vel infum* mam D Thom* , qui tamen inter fe toto ccelo difcrepant. ltaque Euphyander libertatem animi retineat, nulli parti fe mancipet.ne aliquando errori fetvire eogatur; in eo femper llatu lit, in quo de rei pro- pofita: veritate libere judicet ; uni rationi det ma« nos, efque demonftrativ* ; omnem aliits fultineal aflenfum, fciatque, ex aflenfu probabili, fi falfum «fle contingat, qualis revera efle poteft . multipli- cem errorum fylvam fobolefcere ; prseoccupatum animum humanarum fcientiarum, teterrimam pe* ftem efle ; & ut res adminiftranda; julliti* praeju* dicium fugerei ac timere debent.ita humanan* di. fcipfinse praeoccupationem. Igitur e re noitra ell, fi Euphyander praefatam illam animi libertatem pneferat , ut liberius ph lofophetur ; nec ullo alio viaculo teaeatur , oullfque necellitatis legi fubfit, C a 52 Euphyandri nifi fortl- illi, qna ex praemillis principiis certis, & evidentibus, conclufio neceflario confequitur : vi* deat tamen, ne dum Ubere illum philofophati vo. Id carpentarium illum, nefcio,quem imitetur, qvji librum a fe edituin liberae Philofophiae nomine in- fcriplit ; cum tamen ille libellus ( nec enim ma* gnumCodicem facit') erroribus,calumniis,& con* tumeliis imo,& damnatis propofitionibus fcateati cloacam dicerem , li paulo amplior efTet ; unum cit, quod in homine illo mirari fatis non poffum j cum enim a veritate , toto coelo aberret, res om» nes a fe difcuffas pro demonitrafs venditat : Ari* ftotelem , quem pallim carpic, & pungit, fibi pa* rem non efle,parum abell, quin juret; vel inde au* ram fcholalticam captat,quod cum Arillotele con* grediatur; fed 6 bone, (latuam, vel umbram exi- mii illius Phiiofophi, petis, corpus illius, & men* tem minime attingis, ne dumlaedisl Epicnreis qui* bufdam haud ablimilis, qui ineandem arenam de* fcendunt: lic Achillis umbram Therfites eciam ag* gredi auderet,& Pygmeus liatuam Herculis. Sed inquies , Arilloteies non pla«et; non cibi» črede miht, fed palati vitium elt ; li forte intelli* geres, haud dubič piaceret. Non nego, Ariltote- lem hominem fuifle, nec line futs divvis, quamvis ii rariliTmi lint,& fcio,mone6que,ab eodifceden- dum efle,quoties vel divina fides imperat, vel ma* niielta ratio cogir,vel evidens experimentum con* trarium evincit; imo nolim ut placitis Peripateti- Cis alfenlum pra>beas, li nn!!a ratio auftoritati ac-‘ cedit: dico tamen, fdque omni affeveratione , in* Bumera propemodiim effe in Ariftotele , quae cum redta ratione confentiunt. Idem pro rebusTheo* logicis de Angelico Doi!ore,Scoto, Alenfi,Bonaven¬ tura , alusque magni nominis Theologis dicen* dum elt : uno verbo , ita libere philofophandum, Ut enoti, laitioni, ledtarum djllidiis minime let* viaft Liber 11. Cap ut 1. $ j vias,led utti duntaxat veritati,quam,quodde vir. tace dicitnt, etiam in hofte amabis; (it amtcus Pla¬ to , & Ariftoteles, fed magis amica veritas; pecudis eft non hominis , aliornm duntaxa,t exemplo . ia prieceps errorum ferri , & fatfionis jure delinque- re; Dii meliora Euphyandro meo , quem ab his vinculis iiberum efle volo: hoc eft libetum animo, ea fcilicet libertate,quas de reomni propofita libe« re judicet; judicet inquam,fed eo judicio, quod rem čfca ratio fugellit, & felix demonftratio conclulit: Iiberum etiam ab iis cupiditatibus efle velim, qu« nunquam (iae anxietate, ac perturbatione animum efle finunt; immodica fpes, & ni mi us timor Eu* phyandrum non decentj illa enim dum plus aequo extollit,capiti vettiginem conciliat; hic vet6, dum plus jufto animum depriroit, eundem in pra:ceps, nec non in defperationem agit : pauca fperare in rebus humanis, & nihil pr^tet Deum timere, fa* pientis eft, eoque femper efle anioni ftatu, & fcitu, quo nulla illum perturbatio , vel cupiditas detur- bet; nullus timor, vel ansietas difiiciat. Praeterea alia quaedam animi libertas eft , qua Euphyandec fi valeat, ftudio.-um (uorumDomimis eft, nec ita uni fpartse addidtus, quin eam abjice- re, & alteram fufcipere poflit: illa mentis , & ant- mi tenacitas , qua intelligendi facultas fufceptas Provincias ita mordicus adharet , ut ab ea diveili nequeat, in pierfsque laudanda eft; nam inde flt, nt tenax ille animus magnos in ea facultafe pro- greflus faciat , & illa , ut ita dicam pertinacia , id tandem obtineat,quod nunquam alias obtinuiffet, hoc tamen Euphyandro vitio vertitur,quem ea ii- bertate animi efle volo , ut prout res feret, huic, vel illi facultati, & difciplins operam navet; no. vi^aliquem, qui hoc fe laborare vitio cum segerti- me ferret, illud aliquando mihi , eo, quo eft animi candore, fignificavit, cum enim ex profeflb,ac ia- C j ftitu. 54 Euphjandri ftituto (tudiis Theologiris operam navaret, fi forte a!iquando de aliquo problemateGeometrico folven- do cogitaflec , & quafi aliud agendo , animum ad hanc materiam, vel tantulum appIicnifTet, in ejus deindi pntellate non erat, pedem referre,&Theo- logiam repetere ; nec modo midtos dies , veram etiam htbdomadas , imo , & menfes Geometrije concedebat, a qua divelli non poterat , quantura- vis maximum animi nifum adhiberet, nifi vel opta- tum finem obtineret, vel infigni aliqua rerum mu- tatione affe&us , & tommotus eflet ; tune enim mutato fibrarum tramite , fa&us fui compos . ad fuamTheologiam facile redibat: itaque licet exhoo tenacioris animi vitio , aliqua commoda oriantur« quia tamen longe plura ex eodem incommoda pro« eedunt, Euphyandrum illo penitus carere velim , atqne adeo illa poilere animi iibertate , qua & a fediarum fačtionibus, & a cupiditatum anxietati- bus, nec non prarfato ilio tenacioris animi vifco liber evadae. C A P U T II. De dpphcatione ad ftudia. V is omnis,& virtus fruilra ell, nifi ad efFečhim exerendum admota & applicata fit: Sic ferrum quod nunquam ex vagina educitur) inutile elt, & brachia, quamvis nervofa & valida, fi continue de- cnfiata fint & otiofa ,ad Reipublica: vel Patri® nti- litatem, & commodum, nullo modo conducunc: Euphyander hop unum a fe obtineat oportet, ut ad iirudia iiterarnm animum facile applicet; quo enim frudtu & fine, eximio pollet ingemo, nifi iiiius ope¬ ra utatur: figilium quidem cum molli cera in ma¬ mi elt; nifi tamen illud huic imprimas , nihil re- vera figillo munitum habebis: anima noftra ad in- ftar tabulse raf* eft ; nifi figna rerum & iimulaera infintj nihil profedlo fcimus; ut vero iafinc , im- pri- Lilev Ti. Cap ut IT. J J primenda funt ; ut den que imprimantur , animus ad res ipfas applicandus eft: multi funt , qui licet ingeniofi , & iaboris ftudifque patieutes fint ; mi- num tamen operi admovere nefuiunt; vel enim re¬ bus aliis exterioribus diftenti atque diftračti , ani« mirni ab iis divellere nequeunr, ut adliterarum ftu- dia etindem applicent , vel continua deiiberatlone occupati, vix unquam conc!udunt,quid fibi agen- dum , quid omittendum fit; unde ducendum ini- tium; quse via ineunda,qu3e provincia fufcipien- da, quid mane , quid vefperi, quid pomeridianis horis faciendum, qus: Iaboris, & ftudiorum men- fura; qua; ratio, qua; tnethodus, quid pramitten* dum , quid poftponendum ; quid mujoti , qtiid mi- nori diligentia difcntiendum fit; iade perplexitas, & vacillans animus , qui revera dum ita affečlus eft, fefe ad ftudia applicare nequit. Igitur Euphyan» drum meum talem efle volo ; ut in ejus poteftate fit > ad literarum ftudia facile animum applicare, facile >nquam,ne forte fi difficile, difficultas illum a ftudiis avocaret; fed de facilitate agendi paulž> poft aftnrus fum, qui tantum hoc loco, de appli- catione ago,quse certe quanti momenti fit in re li- teraria. vix dici poteft ; nempe intelligendi facul- tas optimum inftrumentum eft , cujus operam fi rečte adhibeas , nihil fere eft qund ab ea fperare non pollis ; cogita fi vis , efte ad inftar fpongia;, qua: vix aquam tanglt,cum illico totahumore im- buitur; aut certe ad inftar Cameleontis, qui colo- res omnes fibi appolitos ftatim itiduit ; vel potius ad inftar nitidi fpeculi , quod admotam imaginem fubito exprimit,atquc refleftit; ceram mollemfa- pra vocavi , cui fignum facile imprimitur ; & ta- bulam rafam , qus nihil nifi penicillum expe&at; una duntaxat applicatione ingeniofo adolefcenti o- pus eft, qua fi careat, nullum in literis progrefiuat faciet. Con. 56 Euphynndri Contra vero li ea non delit, rem Hterariam mi« rifice promovebit; quid porro (ianimum ad litcras applicare ,adeo notumeft,utalia eaplicationenon indigeat ; liber* voluntatis opus eft, cui ciimre- )iquae facultates & potentiae fublint, in ejuspote- ftate eft ,iifdem ad libitum uti , earumque operam adhibere, neceflarium fcilicet, ad intentum finem confequendum; imo intellečlus feipfum determi- nare & applicare non poteft,fed imperium volun- tatis & nututn expečtat: hme- tam illam afpicimus , optauimque finem obtinen- dum: tempusbreve elt; igirur curfu 1 eoque ce™ deri opus eft. Quis autem in fladio non currat?quis teftudi- neo greffir incedat? itadium ingrefius , nifi thefes fuas ludibrio, acfefe oroninm fibilis exponat:hinc vulgOi barbare licet, curfum Philofophicum 1 vel Theologicum appellamus ; hoc elt, diffinitum il- lud bienniitvel triennii tempusdegendse & traden« dae Philofophia:, qu6d fcilicet huic operi non pe- detentim , ied curfim vacare debeamus;illudenim abfolvi non poteft , niffi multa diligentia,& felti« natio adhibeatur : quod ramen biennio, vel trien- nio , totam Philofophiam comprehendimus, non, ita fane accipiendum elt , ut tam brevi tempore perfečlus, & numeris omnibus abfolutus evadas 5 utinam peračto biennio in amplillima > & nobil f« fima illa facultate, tolerabilis Tyro evaderes 1 cui fcilicet vixtota vita quantumvis longa fufficeret ; hinc forte curfus philofophicus appellatur > qu6d illo biennid, vel triennid , curfim dumtaxat , St leviore manu res Philofophica difcutiatur. fed de hac ex profeflo , libro fequenti agam: itaque in hoc ftudiorum,& literarum ftadid; alacritercurri- tur, fine mora« & remora: hinc forte ltudium>( 5 £ fiadium, una dumtaxat vocali diiFerunt , quod fcilicet, utrumque diligentiam, & celeritatem de- fideret; hoc quidem in corporis curfu , illud vero in animi motulporro quid fic illa diligentia, quam in Euphyandro defidero,non dirficile intelligitur; eft enim fervor quidain > & ardor animi 1 quo in* genio* Žiier II. C4put III'• S9 geniofus adolelcens , non modi provinciam ala« criter fufcipit, verum etiam fufceptam ftrensepro- fequitur: adde faltem mediocrem rerutn Sllarutn curam, qu* ad literarum ftudia pertinent;nempe dare operam debet, ne quid ommittat, & prite- reat, quod faciendum fit. Alacritas illa liberiorem , & capaciorem ani- Kiam reddit, & quafi exp!icat, utfcientiarum the- fauros larg6>&aperto finu excipiat; illa verbcura, & mediocris follicitudo tempus otiofo fruftra fluere non finit,nuli,imque diem fine linea elabi permittit; hoc autem unum cura; potillimum eife debet; tempus enim prrecipiti curfu incauto iluit , & in- cogitanti perdita labitur hora : multa certe homi- aem a literarum ftudiis avocant atque diftrahunt; & nifi diligenter ille procuret, ut fit fui temporis arbiter , maximum periculum eft , ne maximam illius partem inutilem traducat ; odi certe fordi- dam temporis ufuram , fed liberalem illius ufum probo, & laudo. Ut ergo mulca funt , qua; animum diftrahunt, amici , ludus , colloquia , negotia, curae , volup- tas, Scc. ita fingulari ftudio in id occumbat opor- tet, ut iis omnibus literarum ftudia pra:ferat;non quod aliquando animusremitti, & relaxari nonde- beat, ut dicam paulo poft, fed quod illa ftudio- tum, & literarum Provincia, fingularis, & potif- fima efle debeat, cui reliqua accedant, non ut ab illa hominem avocent,fed ntfeffum. & defatiga- tum recreent: ut vero diligentia binas illas partes compledlitur, ita duo vitia funt , qu«e illi oppo- nuntur , primum eft , quidam animi torpor, SC ftupor prsefat* alacritati oppofitus, quo mens fui vigoris oblita, quafi obrigefcit, & in ftipitem de- generat; vix oculus aperit fomnolenta , vix femt)- vet ftupida, & proftrata, vix fefe erigit: otio eti¬ am immortalishominis animus afvefcit, & torpet: C 6 igicut 6o Euphjandri igitur vetemum excutiat,nativam caloris vimfu- icitet, igneum illum vigorem excitet , quem ipli natura indidit : alterum vitium diligentiar oppoli« tum eft incuria qu«edain & negligentia , qua & tempus inutiliter teritur, & fallendi temporis oo cafiones captantur, & fomno,ludo, confabulatio« nibus liberalius indulgetur; his fefe opponit dili- gentia, qua: otium fugittempus bene col!ocat,fe ut po- tius divin* fidei articulis renuntiarent , quam lis opinionibus,quas fačlionis nomine tuentur, &qu* ut vel ipfi fatentur , probabilitatis fines minime tranfcendunt : hoc vitio Euphyandrum meum la- borare nolo, quem certe unius veritatis amore te- neri velim, non tamen erroris, vel opinionis,quas in errorem facila degenerat; veritatein amet, pro- fequatur, excipiat, teneat, errorem nunquam ad- mittat, aut li aliquando admilit , Ulico extrudat£ quod verd fpeilat ad opiniones , quamdiu illarum verieas, vel faifitas perfpicua non elt, utraqne enim fubefle potelt, omuem qu*fo ftiftineat afienlum, nihil de re iudicet,doneč probata lit; alioquin mi- nifefto erroris periculo lete exponit; cateriim dr¬ ča verilatem, 15, iit par eli,feie exerceat, ampliiii- ma erit exercitationis materia ; nec opus eric ina* nes opiniones accerfere, CAPUT VI. De fml it Ate Agendi. OOc aJterum »rumna literaria lenimen , Sc fo- *■ ■Matium eil;quisquis enim (acile agit,*grenon *S't, modo tamen fcultra> & line fruttu non agat; nem* Liber TL Cverum etiam, ad obtinendailla com« moda» & media, qua: ad eandem plurimum con« ducnnt; illa enim primo loco tardium levat; hoc eli, gravitfimum dioturnsroperationispondus,quo certe literarnm ftudiis, nihil magis timendumeft; cum aDimumab iis avocet; utpote qui pondus il« lud excutere , & ab illo tfcdio fefe liberare nativo quodam inftinčlu, pro viribus conatur: porro illa facilitas mirificam animohilaritatem conciliat ,quo totus imbutus , atque perfufus , non modo tsedio non afficitur, fed cum fvavilfimo voluptatis fenfu literis, & mufis vacat. Adde quod , illa hilaritas animnm explicat,iit ampliote finu fcientiarum thefaurosexcipiat, & vim iilam fpirituumexcitat» quorum opera , & minifterio , res literaria tri- urophat. Secundo vero loco praedi&a facilitas ftudiorum dirficultatem expungit, qus aliquando conftantio- ribus terroremincutit;quam multienim funt)qu.i prarfenti difficultate territi , pedem retrahunt , & fufcepta; Provinci® renunciaoti qnam multi labo- re, & continuo ftudio fraili, oneri fuccumbuntja ftudiis recedunt, muliš & literis valedicunt : ter- rores illos , agendi facilitas abigit , fcopulos com« planat, difficultatesfubigit, animumque ita difpo- nit, ur ftrenue , & alacriter fe gerat, eosque in li¬ teris progreffus faciat, qui vel omnem fuperant ex- pettationem. Quid Liber Tl. Cap ut n, 69 \Juid porro lit illa facilitas 1 noti difficile dičlu efti imo dicere fuperfluum tfle videtur , cum res per fe ipfa pateat; ille enim facile ltudet , qui ea , qu» 1 egit, ilatim intelligit, res bene definiti diitin- guit, dividit icomponiti comparat, difcernitji in omni fitu collocat, & confiderat; qui facile medi- tatur caufas exeflečtiSi effečlus per caufas cognof- cit,facilem ratiocinii modum: ac viam teneti citia capitis contentionem , anxietatem animi, tardium < & naufeam cordis; nunquam non paratus , St promptus ad ftudia , eodem femper auimi firn , vultu alacritate ; in his prteriičfa facilitas polita elt: quomodo veso illa acquiri, & qua via ad eam per- X’enire pollit , ex multis, duas dumtaxat indico, ufum, & methodum; tifus multiplexefti perfona« rum fcilicet, rerum, & itudiorum ; a peritis per- fonis multa dicere pofliimus, quae literarnm liudia plnrimum facilitent: pra-fertfmque ab iis homini- bus , qui non tantiim fcholalticas tricas tenenr, fed ad intima fcientiarum sdyta, lingulariopera, & iludio penetrarunt : illorum certe hominum ufu * & confvetudine , non modicam in iifdem ftudiit facilitatem tibi comparabis: rerum ufusetiam ne- cetTariuselt »ut fcias, quo quamque modo tračlare debeas; nec enim res omnesuno, eodemque modo fciri poffunt, vel debent. Rerum feries prselertim cognofcendaelt, ne forte a poilremis,vel mediis. non veroab iis , qus primo loco funt » incipias ; nempe idem notionum ordo efle debet, qui re¬ rum , ne tumulose, & fine ordine rerum fimula- era imprimantur. Denique Itudiorum tifudifces, quomodo facile ffudere debeas; fic adtonm ufu Se lrequentia, ha- bilitas eomparatur , fic fabricando fabri fimus > St tximii opifices, operando; porro in ipfoitudiorum nsu , dabis operami ufi probe difcernas varias ha« bitudiaes, & afleiticaesi ^uasiludia poit ferelin- quunt) 70 EuphyAndri qiumt, v.g tsdium, capitiscontentionem,Iapfum viriiutii nimiamanimi teofionem, vel alacritatem ( hilarem animum, integras vires , la;titiam,& vo< luptatem ; ut fcilicet eum deinde ftudiorum mo- dum adhibeas, ex quo praedidta facilitas confequa- tur ; quod vero fpedtat ad methodum , illa haud dubie ftudia multiim facilitat: fcd quia reselt, quas paulo accuratius tradtari poilulat , de ea fingulari capite feorlim ago. C A P U T VII. De Methodo. D E Methodo> parte prima noitr* Logic;* pau)6 fufius a me adtumeft;hic fingularia capita in fummam contraho , quantum prarfentis inl/ituti ratio poftulare videtur,& ut remhancfummatim, & uno fere verbo exponam , illa mihi dumtaxat methodus placett eamque dumt.axat probo , qua ex jadlis piincipiis ceteris & evidentibus » certar ac evidentes conclufionesfaciiiratiociniodeducun- tur: Quis enim vel in dubium revocett quinhac methodus omninm optima /it; illam autem Geo- metricamivel Matilematicam voeare /oleo.quod eam fcilicet , & nullam aliam Geometra 1 adhibe- ant: quo eventu, nemo profedlo eit. qui oefciat: illi enim,«pinor, res propofitas fciiint, atque de- mondrant; quod licet inter fcholallicos non nemo haud ita pridem negariti ejus lant ignoranti con- donandum fuit, non taonen imprudenti*, cumde iis judiciumtemere ferret, qua- ipfe nefciret. Csteriim negari non poteft , quin methodus Geometrica omnium optima iit, & feofusacmen* tis expers jure cenferer fi hac de re difpntationem jnftituerem > vel qu*itionem moverem •, illa au» tem ut dm ex principiiscertis&evidentibus,cer- tas & evidentes eomplexioues deducit: dico ex ssrsis & evidentibus , non vero ex prcbabiHbus« Liber II. Cdput Vil, 71 mi- hi valde mirum accidit, qnafi vero in iis quoque certa jaci principia non poiiint,licet vari) fint cer- titodinis gradus : de quibus paulo poft agam : an forte res definiri non po{Tunt?an defunt primail- Ja Principia metaphyfka? an experimenta phyfica> eorumque conjngationes f an bypothefes Phyficie ex certis experimentis dedudte: dilputabis forte de definitionibus; hoc urnim eff, nequid diilimulem* quod mirari fatis non poflum ■, an forte aliquid ad- ftruo,dum rem definio 1 an contendo rem iliam in ternm natura exiftere ? quid altud intendo »nifi ex- ponere , quid tali uomine lignificetur » vel a me intelligatur ? quo revera fačlo.oppignerofidem me- am , nunquamiilud in alia fignificationeameufur- pandnmefle; calcnlumefTe puta» qui veri nummi I0-6 ponitur: annon mihilicetcalculis ad libitum titif led inquies>etiasn Thcologi dc definitionibus pl uri* j)S Eupbjandri plurimum difputant, v. g. de definitioneSacramen- jj ti, & in hoc non laudo: Katio eft j quia difpuurt c( non pofTuntdedefinitione, nifi nlnrpent nomendc* j n finiti,fed ufurpare nomen non debes^ nifi fcias, ]i ; quH nominis", hoc eti quid eo nomine intelligas, x ; utperfpicuum eft: equidem prarmifta definitione, bi v.g. Sacramenti , vel in ea conveniunt omnia Sa- di cramenta, antiquae fcilicet & nova I.egis , vel non m conveniunt; fi prlmum, dices definitum a te effi p] Sacratnentum ingenere,ut vocant. quod fcilicet) g t tum antiqua, tum novacompleftitur; fi veropra- p t milTa definitio Sacramentis dumtaxat nov* legis $\ competit ; hoc tu ipfe monebis, ubi Sacramentutn q t definis: fi autem ex prsjmilTa definitione fequitur vi plura, vel pauciora Sacramentaeffe, quam ab Ec- ta clefia ponantur , jam hoc contra te inferam :quod v; fi concedas, vel definitio tnutanda eft. exqnahoc a f fequitur, vel Placitis Ecclefiaremintiandnm,quod ad impinm eft: igiturdiiečte non peto tuam definiti- ft onem, fed abfurdas conclufiones , quas ex illaae- ge ducis : fed quid in his hseres , cum certnm fit, m Geouietricam methodum, omniumoptimam eflei nt eamque in omnibus difciplinis tradendis adhiberi p; polTe. Porro quod pertinet ad alia methodi capita , fc: de iis fuseaitum eft, quantum res poftulabat in I. de p.noftra; Logica:, ibi autem habes fingu!ari'aqu:e* fo dam prarcepta, eaque familiaria, Srlacilia, quiboS li' »utam fcientiarum methodum complexnsfum: Ve« ba reor autem, ne nimia fimplicitas & facilitas nonni« ge hil contemptus ingeneret: illa enim eft multorum cf indoles, uteadumtaxatinpretiohabeant,quadif« ti: ficilia funt & ardua, nec non fupra hominis cap* qr »um: ego vero a natura ita cnmparatus ium, u« le in rebus fcilicet humanis , ea pluris faciam , quas fimpliciade faciliafunt.* abftrufs ifiae difficu!tates f & teeebi* erroreoi ut plurimum teguat ; Veritas it Lilcr 17, Cuput Vil. ;0 ' Ip luce degit , ve! potius ipfa Iux eft, quam ubi ltt oculis aJmoves . illico eam vident, yuidquid lit, * £ ' in noftra methodo fingularia quaedam, eaque faci- ■ s ' Iia & fimplicia prsecepta invenies ; qu* fi ad pra- ■ s i xim reducas inutilia non efle, tuo periculo proba- e ' bis: ibi habes methodum docendi, difcendi, legen- a ' di,, meditandi, concertandi, difTerendi, &c. item 3n methodum definitionis, divifionis,ratiocinii, com- ® plexionis>, ablfračtionis: ibidem difces a prioribus, ■t' fimplicioribus , facilioribus , univerfalibus ad alia *• procedendum effe : Item quando Analvfis, quando > |S Synthefis , quando utraque adhibenda fit. Item ■n. q.uis fit finis-cujuslibet difciplinar,quis fcopus,qu* ut via , qu* clavis , quae principia, qu:e impedimen- e* ta, & ausilia, tu vide fis, hic enim defcribere non ^d vacat; iis utere , fi e re tua funt': unum interim ° c affirtno, fi methodus abfit, nihil fperari pofle , quod od ad rei literariae amplificationem conducat; fed cun- ti* fta penitus confufa, indigelta, vel tumultuose con- e* gelta manere j ferri in incertum ; Andabatarum t, more pognan ; vocibus , & tumultibus mifceri, ei nonfirmari rationibus; uno vetbo nihil,faltem,ut :ti parelt, fciri, Utrum vero fingulari methodo'fingularibus di- 1, fciplmis opus fit , libro fequenti dicemus , in quo I, de iis agemus; carteriim nomine methodi ,ne,qua- t' fo, inteilige , ve! Jullanam arlem , five majorem , us five minorem , five longam, five brevem , vel Ca- e« balam, nefcio,quam, vel figurarum feriem, ad fin- li* gendam firmandamgue memoriam , vel fuperfiuos m charafteres, qui Necromantia-potius, quam fapien- if» tia: famulantur ; fed brevem , & facilem viam, p- quam quisquis inibit, modo iis animi dotibus pol¬ ni leat, qnas literarum Itudia poftulant,maximos haud. X dubie in iis progeiTus ■ eum fačturuin :S| effe, polliceor. 74 EupkjAndn C A P O T Vlir. i De jltttu , Cr conditiom ver fona. ] S Unt qui literatos homines , ut viles animas , & t Reipublicar inutiles traducunt: utpote qui, nec. g ret bellics ,.nec politic* , nec oeconomica; idonei £ iint; Mattem,ajunt , nunquam Mufis vacafle,nec literis Jovem;. Apollinem imberbem e(Te,ac lucidis j pugnare fpiculis, non ferreis; Mufas framinas fnif- E fe ; literis denique & Itudiis animos hotninum c emolliri, & vires fraugi, eruditofoue homines, rit p plurimum timidse indolis efle,atque adeo armis in- v eptos ; fi quifpiamex Turcar.um , vel Scytharum p fece h*c diceret , facile condonarem , fed hsec a rl vjro ingenuo, humano, politico fpargi, & dičlita- „ riquis amabo ell, qui ferat ? Jovem adulterum c , trncem , ac ferum Martem prsedicat , imberbem p Apollinem parvi. pendit, & Mufas, ut foeminei fe- c xus ludibria pro nihilo habet; fed,mi homo, dex- f ( ter Apollo multum ignem cum luce gerit: Miner- E va fapientiam cum bellica fortitudiue conjungit;: h Mufis fbemineum fesom.Poeta affingunt, ut Mu- r , lic*, atque poefeos dulcedinem > vel hoc fymbo- 2 | Jo exprimant ^ In. Turcarum.Republica, hffic tua placita bene j; fonarent, apud quos fcilicet, lege cautum ell, ne p, quis literarnim ftudiis operam navet; at vero apud p, Gallos, vel Italos,aliasque nationesingenuas,nun- dl quam perfuadebis, e. Republica efie , literatos ho- ec mineš inutiles videri; an non forte nobilior, & ma¬ jor cleri pars in id praefertim , ac potilfimum in- d; eumbit, ut humanas , divinasque difciplinas fibi t ri comparet? quafi verh-EminentifiimiCardinaleS, qua de omni eruditionis genere probe inftrufti funt, c*- } ai teriš r ut dignitatis gradu , ita meritis, & virtute j u non emineant : im6 fummos illos Pontifičes , qui q u Jiteras pr* catcris coluerunt,fingulari honore pro- Is , liber 11. Cafut VUL 75 fequimur, ut Leones & Gregorios : de Illuflriflimis Epifcopis, nihil efl 1 quod dicam , quibus ex officio incnmbit, C.hiiftianum gregem faiutaribus dočlri- nis pafcere } hinc Auguflinos , Ambrofios , Gre- gorios , Bafilios , Chryfoflomos aternis laudibus extollimus. Quod vero fpečlat ad iilos , qui religiof* vit* inllitutum amplexi funt , quis amabo ecs ab opti- marum difciplinarum cultura prohibeat, vel ar- ceat ? ciim plerique fane hujus inllituti hominesde literis fiat bene meriti; imo felix illa tranquillioris vita: ratio, qua vel frtiuntur,vel frui pofTunt, nili per iilos tlet , ita prorfus aecommodata e/l ad lite— rarum lludia cape/Tenda , ut vix aliam ad eum fi¬ nem magis idoneam efTe crediderim: idem fere di- cendum e/l de alio deri Ordine 1 qui Canonicos* Parochos , alio;que inferioris Ordials Sacerdotes compleftitur; nili enim ii literis,& fludiis vacent, forte periculum efl , ne ad alia, eaqne minus ho- nefla diverticula animum applicent : malim ego in hoc Ordine divini verbi pracones , quam venato. res; Thenlogos, quam ceconomos; oratores, quam aratores; Geometras,quam agricolas; Philofophos, quam Mercatores ;uno verbo Ecclefiaflici viri con- ditio, five is regularis,five,ut ajunt, farcutaris (it, five in dignitate conflitutns , iive omnis exper* pralatur* , ea profečto efl , qu* ad literarnm ftu- dia tum magis apta, tum ab ipfa rei natura magis comparata efTe videtur- <>pidpon:o de iis dicam, qui pro tribunalibus jura dicunt;quis eos ignoranti* Patronos efTe credit,qui tranquillitati, & fecuritati public* patrocinantur ? ut de omnibus caulis rečle judicent, an forte naturam il- iarum,atque indolem ignorare poflunt? reila rerum judicia veras earundem noticnes poliulant; adde, qu 6 d,fiexemplis agendum efl, innumeros fere ex iis iecenfcre poltem, paria fere funt paciSi faellfgue intervalla ; fi bel! ic* jande dumtaxat valent, quid qu*fo tempore pacis ačluri funt?quis autem eos in otio fordere, quis ve- naci,aucupari,ludere pcrpetoo patiatur? nihil pro- feftb e(t,in quo meliiis, & utiiius fuam operam col- Jocent, guam in bonarum difciplinarum Itudiis, ia Philofophia, in Mathematicis,in Hiltoria,inGeogra- phia,in Politica,inTheologia, ut faltem res divin* fidei probe intelligant: nec periculum ett, ne inde, vel timidi, vel molliores evadant,iit communi, ac vulgari errore circumfertur ; nam ut fingularum virtutum fines, & Indolem Philofophus fapieoter co- gnolcit, ita & prudenter lingulis virtutibus adhibet media: hinc ciim optime difcernat,quid temerita- tem inter, & fortitudinem difcriminis interfit, ea profečto temere non profequitur, qu* nonnulii per errorem fortitudiniadfcribunt, cum tamen temeri- tati tribuenda fin*. Itaque,ut vides'Euphyander melis varium vit* ftatum« & conditionem tenere poteil; cum etiam inter Prindpes vi ro s, ei locus non defit,inter agri- ■colas,mercatores,artifices, gregarios milites,vix lo- cum invenit: qu6d morem aucere pofiit,nemo am* bigit; quod caslibem vitam agere, dubitat nemo; quamquam, c*teris paribus, ab uxore; atquea do- mefticis curis liberum efTe, meliiis eil; utrhm vero religiofi initituti, vel ab omni voto folutus;dubium ell,& vix definire aueo; utrumque excedit, & ex- ceditur ; fi primum, multis curis liber eft, quibus alioquin fubjaceret: ii alterum, fui juriš eft, & ,u ‘ temporis arbiter,quo tamen alioquin careret; uter- que ftatus ad capeffenda literarum ftudia,fuis com- tnodis gaudet>& premitur iucommodis; hinc plus curarum, & libertatis; inde verb minus; quidquid fit,quifquis religiof* vit* inftitutum aoaplefti vult, alium finem fibi proponat, necefie eft,quam litera¬ rum itudia;nec illud amplečti dpbet,ut meliiis ftu- D 3 deat, 78 £ uphyitndri deat,fed ut melius rival. An veto inter fbeminas Euphyander locum invenire polfit,erunl forte qui dubitent*. ego vero non dubito,qui medincrem dum- taxat in literis progreflum foeminis permitto, quas fane fexus infirmitas altius afliirgere nunquam ha- ftenus permifit: fi forte paucas Heroinas eicipias, quarum finguias vix lingula fatcula ferunt. De ficiis & amicis. Orno focietatis,&confuetudinisnon modo ca- pax & patiens, verum etiam amans eft; & li- cet Euphyander is fit, qui fuo fucco vi vat, hoc ta- men non facit, qttin fuum cum aliis participet, & alienum fuo admixtum non parum gultet. Et ve¬ ro cum res iiteraria toties difcuti, eiaminari, ac ponderati poftulet, multorum manibus terenda eft| vnlgare diftum eft, plus videre oculos,quam ocu- lum; & nonnuila uni fcilicet incauto, excidere,qus plures attentos fubterfugere non pofTunt : Itaque aliquos ejufdem inftituti homines Euphyander ha- beat,oportet,ii non ingenio,doflrinaque pares , fal- tem paulo inferiores ; nec enim ii, qui vix medio« critatem attingunt,ad rem iilius faciunt; igiturde- iečlus habendtis eft, & is paucorum ; turba enim tomuitum conciliat,& vix aliquando fieri poteft,u! niulti inter fe bene conveniant; porro delečlus ma¬ turi judicii opus eft: quifquis enim,cui daturoptio, optimum non eiigit, judicio graviter peccat, neqoe delečtum habet,fed delidlum admittit. Scio duplex genus amicorum e(Te,primum iilo- rum eft, quos vel cafus dedič, vel fympa*hia qua* dam nobis conjunxit, nullo praeeunte dc)ečlu,qnem ratione, non natuia diligimus; alterum illorum,quos raeionis dudtu elegimus, in quibus eas virtutes co- gnofcimus,quas,& exiftimatione,& amore noftto dignas efle judicamus: iare Iiteraria,hujus fccundi C A P II T IX. Liber IT. Caput TX. generis amicos defidero , quornm aeceflione , non natur® & indoli,fed arti & ftudiis confulimus; in re civili,naturse & indoiis ratio pntillimum haben- da eft, in quafcilicet amicorutn opera uti m ur , vel ad honeltas, jucundafqne animi relaxationes, vel ad 'crnfilia, vel ad rem politicam, ve! cecouomicam: in 'literatia vero,fecus accidit , in qua iilorum dom« taxat operam adhibemns , ad fludia promovenda> quclri opus eft ; excitat amicns lludium ; multa iili in mentem venient, quorum nunquam ipfe meminif- fes/ a te multa difcet, tuque ab illo; hinc uterque commnni dočtrina do£lior,& communibus opibus ditior evadit; quod tuutn eft,non amittis, & fit al- terius;quod iliius eft, nrm perdit,&tuum ftt: uter- que acquirit,neuter perdit: uterque ab altero acci- pife, & neuter pauperior manet : fic Jucerna lucer¬ nam accendit, quantum habet donat,& eandem to- tam fe in aliam transfundit , & quidquid habebat prius,intaflum fervat, hinc maximum uniiis lucrum, finealterius jačhiralfic duoCherubim fefe invicem magis ac magis accendunt: lic geminus focus, infi- nicam propetnodum vim lumini colfigit: quid plu- ra, vix čredi noteft, quantam ex hoc amicorum & fociorum deieflu Euphyander utilitatem reportet, quibus revera fi careat, potenti fane admimculo.ca- ret. Itaque dabit operam, ut tales inveniat, quales decet, & juvat,eiufdem indolis,a-tatis , & inftituti, fi fieri poteft : fin minus, neque enim hoc necefia- rium efle puto , communia faltem utrique (hidia fint,communisfcopus, & finis ineadem uterqued.e- fudet arena ; fimilem habere procuret , fi poteft; nam iimilis fimili gaudet, & amicitia fimiles inv«* nit,aut facit;fi tamen non prorfus fimilem , faltem minus difiimilem ; cum oinnino diflimilia & aloga inter fe convenire non pollint. Hinc ca ve, ne illum amicum habeas,qui nuilo amore dignus eft, cujus vitiofa indoles, profligata vita,perditi moreš; quantumvis enim ingenio pol- leat,periculum tamen eft,ut fieri folet, ne ftudio- rum communio, & focietas, moram etiam&vitio* rum communionem, & focietatem connečlat. Ad- de quod vix fanus intellečfus efle poteft, dum vo- iuntas infanit: vix integrum cerebrum,dum cor la- borat;vix pura natura, cum fordida& impura vita: fi modicum fermentum totam mpflam corrumpit: liber 11. Gaput lx. Sl tjuid fi maxima , & potiilima pars infečla jam & corrupraeft: praterea illorum amicitiam negliges? qui vel rei domeftic* difficultatibus premuntur,nam cur* amicorum communes funt: vel odio multo- runt configuntur, nec enim e re tna eft, in novas inimicitias incurrerc,vel tua opera, quafi vile man* cipium effes, abuti potius, quam n ti veilentinec enim domino vel hero , fed amico & focio indi- gcs: uao verbo dabis operam,ut amicos habeas, fcilicet paucos, qui tibi utiles elTe queant, & tu illis: at citra ullam , vel tui, vel lllorum jait uram ; qui- que amari honori dncant, tuque ab iis diligi ho* norificumcenfeasl l J orro fi pr*fentibns fruipoffis? longe utilius eli: quamquam cum abfentibus, pet literas agere, neque Inutile, neque novum erit. C A P U T X. De iuxiliii dccerfendis. IN noftra methodo tum communia, tumiingufa* ^ ria capitaexpofuimus , ex quibusliteraria auxi» lia ingeniofus adolefcens accerfere poterit , qu® ho c loco repetenda effe non puto ; tu vide lis, Sc «tere,fie re tua funt: hic quatuor aperio , vel in- dico, quae magni momenti efle , nemo fane infi- cias ibit : primum eft , ut Euphyander optimum aliquem Mecoenatem , aut plures Mec*nates, fibi conciliare procuret, quorum opera & aučloritate? remliterariam non parpm promovebit ; quantnm- vis juriš & bon* cauf* habeas, aliqua fempcr? tum Patrom induftria,tum Judicis gratia tibi opus erit: uni eidemque rei mu!tiplex larva induci, & obduci poteil, hominumque judicia ab affečtu po¬ tius, quam aratione proficifcuntur Itaque liter* ac literati optimatum gratiam defiderant, quorum auftoritate & imitatione fit, ut in pretiohabean* tur , alioquin rudis plebecula , vel indoftum vul* |us res i etiam pretiolillimas pro nihiio habet: quod« D $ nam? S® Euphjdndri nam, amabb, a porcis, de margaritisjudicium ex* peftares ? vel ab agrefti homine de adatnante? Me olim rufticenus Elvetius pretiofillimum , vel potins omni pretio majorem adacnantem , inter farcinas & vafa Caroliultimi Burgundias Ducis, poftfiifnmeius exercitum, invenit , etimque pro quarta nummi parte vendidit, Igittir ut liter*, & literati eo lo* co fint, quireveraiisdebetur, Mecamatesfibi con* cilient, hoc eft viros nobilitate, virtute, meritisj, rebusque pra-clare geftis illullres , quorum aučlori* tate, optimarum artiumftudia, meritum hoc eft, fuum dignitatis gradum obtineant ; fi enim harc Provincia viltfceret , maximum inde res literaria caperet detrimentum; contra vero»fi cum iis ho« noribus conjunčta fit , ad quos merito , & jure I Mecoenatibus efFertur, nihil intačhim,uihil inten* tatum Euphyander reliaquet : ut iis , imo ionge inajoribus dignillimus evadat ; quidquid virium, & lucis ineft,quidquid laboris,& induftri*,id to. tum Mecsenatis gloris ferviet, refque literariae pro* movendae; adde fi vis, operam, & lucubrationum editionem, qua aliquando in lucern prodire neque* unt, niii Procerum , & Mecsnatum aučloritas obftetricetur. Alterum fubfidium a libris petendumeft, quo* rum, ut magnam copiam laudo , ita neceflariam e(Te, non judico, nonnihil dele&us habendum eft; maxima enim librorum pars , fi nonfuperflua,pa- rum tamen utilis efle videtur ; fcribimus indotti, dočHque poemata; & prurigo fcribendi fcabies qu** dam eft, quse ut plurimum male fana corpora cor* ripit; & vero qui/quis omnes libros evolvere , ac legere aggrederetur , ille certe ad optatum finem nunquamperveniet, nec eum referret frudlum,qui exantlatis laboribus par eflet. Igitur delečlus lib.ro* rum habendus eft , ne plurima falfa, & indtilia Euphyander legere cogatur , qui eos dumtaxat in fingulis Liber II. Caput X. »3 fingnlis facultatibus habere curabit, qui de iis ac- curatiusagunt; quid delingulis cenfendum (it, non definio, cum mihi tantum minime arrogem ; Eu- phyandro meo horntn judiciumre!inquo,n'eunum e recentioribus imitari videar, qui cum meram rapfodiam fcriberet, & recočtam crambem centies apponeret, pafsfmque fuos eo,quoerat, animi can- dore, errores recantaret, omnes ferehujus tempo- pnris aučbores fua cenfura confixit;fed quiste,mi homo,conltituit Judicein,a tun judicio facile appel- labunt, quotquotimmeritb confixifti > nec enim fu- premo jure tuliiti fententiam, Sed ad rem noltram recieo.ac dico , delečlu librorum habito, non pa¬ rom inde fublidii fore, multaenim palUm Euphy- ander in feleibis libris inveniet, qua: ad rem fiiarn appolite, acfoeiiciter convertat. Aliud eit fubiidii genus, quod Euphyander ab opibus accerferepoteib; non quidem,ut iis ad vo- luptates, adfuperbiam, ad oftentationem,adava- ritiam utatur , fed ad literarum (budia promoven- da; ad immodicas rei domeltica: curas abigendas, ad deletbum optimorum 1 brorum cujuslibet facul« tacis habendum ; ad experimenta probanda; quas omnia, iine muitis fumptibus , & magna pecunias vi fieri non poffunt: & vero hoc ultimum experi- mentorum caput , quae in rebus phyficis multuns. locum habent, non modicasopespoibularet, ut fci- licet ad praxim recens inventa reducantur,in re Nautica, Bellica, Metallica, Hydraulica Pnevma¬ tika , Pyrologica , Magneticai &c. Quamquam Euphyander his fumptibus facile parcet , quos in aliorumgratiam, non fui, qui res illas navit,fac&- re qnidem poteli, nihil tamen eft, quod ipfum ad id operiš coget, cum inde nec dofbior • nec fapi- entior evadat: nonnihil fane admirationis , & po- pnlaris aura; a plebecula captabit , fed hipe tumi- dum guidemjnon eruditum facit j hiac fcientia in« D 6 fiate 84 Ettpbjundri fare dicUur! fi autem viri Principes jubeant, & fumptus abunde fuppeditent , nihil obltat , quia iis morem gerat , fuamque illis operam , & indu- ftriam impendat: non negarim tamen, fi forte Eu- phyaader ea elucubretur , qua: publica Inče digna fint, illas opes necefiarias efie, quas fcriptorum li- brornm editio deliderat: licet enim Bibliopola: il- ios fumptus in nollra Gallia facerefoleanti raro ta¬ men accidit,ut typi vetufcate detriti fint, peffima charta, innumera menda; qua;omniaoptimisalio- quin libris pellimum nomen afpergunt ; iit autem occurratincoriiodis, Iarga pecunia opus eft, ut res ad optatum exitum perducatur. Poftremum fubfidii, genus in diflertatione, & dočlis colloquiis , feu congrellibus pofitum eft ; quamam verbfit concertandimethodus, primapar- te noftrae I.ogicas abunde expofuimus ; nec enim clamofas illas lites ulla rarione probo, qus non ve- ritatis, ledcontentionis ftudio fulcepta?, in odia, & fačliones definunt, quas nemo fapiens unquam probabit , itaque , ut hsec diflertationis , vel ul! melius dicam ,concertationis ratio mihi maxime difplicet, ita Dočlorum colloquia , dočtique con- greflus fummopere placent , in quibus certe Eu» phyander plurima difcet, eaque dicentisab oteex- cipiat, quae nec in libris editis inveniftet, necun- quam aliiis in mentem venillent : illa interrogan- di, refpondendi'que alterna viciflitudo, rarosiit plu- rimum , & exquifitos ingenii partusproducit: hinc Plato , & Ciccro fub hac co!loquiorum , & dialogo- rum forma, dodirinam fuam polteris.tradiderunt; quid k Socrate Philofophus non difceret ? quid a Craflo, vel Antonio eloquentia: candidatus ? fedut h ase breviter indicafle fatiseft, itailla Euphyandro» fi faepius ad praxim reducantur, magno ,im& maximo fubfidio erunt. CA- 8 5 Liber 11. Caput XT- C A P U T XI. De impedimetitis arcendis . U!ta funt haud dubie impedimenta fciendi , de quibus in citata methodo palfim egimus. v. g. bellum , morbus, itifortunium , rei domefti- cae cura, mercatura , lites > hoftes , cupiditates« Judus, Dočlorum hominum penuria , prima edu« catio, vitiata indoles > obtufum ingeniuni) pravi confvetudo, perditi moresi animitorpori delidia, nimia populorum credulitasprceoccupatusanimus, prarcipitatio, tricse fcholaftica?, falAc hypothefeS, clamofus fačliof* diffeitationis modus > fečlarum multitudo, principiorum neglečlus, pertinax con- tradicendi animus, ambitio,rei fcholaftica; odium* artis fyllogiftica; ignorantia, Adde aiia fingularia, guiin lingulis difciplinis fingillatim; &palTimIoco citato expofuimus: quare his omilfisi qua: confu- les > ii e re tuafunt; quatuor dumtaxat impendi- mentorum capita perftringo, a quibus Euphyan- der libi diligentercavere debet. himum fečlarum quarumd^m fačtiones com- plečlitur, quae optima alioquin ingeniaita facinant, velefTerant, utea viliffimorum adinftarmancipio- tum > perfpicuis erroribus , & anilibus fabulis fer. vire cogantur;literaria,feu potius fcholafticafačlio infolentem tumultum refcrt; ut enim in populari tnmultu, nulla legum,nulla Principum ratiohabe- tur, nec in examen adducitur* quid jure fieri pof- lit) quid injuria , fed cunčla mifcentur tumultua« lio motu; infontes plečluntur, rcfquetriumphant; ita in fačlione fcholaftica , non ratione , fed coa- Vitiis agitur; nullus ett modeftia; i nullus obfer- vantias,ac reverenti* locus, Andabatarum more pognatnr; nam paflio« vel perturbatio rationis lu- men extinguit; imo menti fuum eruit oculum ; li difputetur« clamof* vociferationes argumentorum D 7 loco 8 6 Euphjrtndri locofnnt; fi fcribatur, modo ftylus prebral & con» vitia chartaeimprimat, optimus liber,Pra;Io,& In¬ če dignitlimuselt: quid plura, vir etiam ingenio- fus alicui faftioni addiftus,vix fui composmanet, & fni juriš amplms non eft, utpote qui pra^diftaj faftioni, &feft*, non modo quidquid ingenio va¬ let, addixit, & confervavit,verum etiam fetotum, fuaque omnia mancipavit. Hinc acerrimum con- tentionis (ludium ; hinc pro nugis , & tricis ali- ' quando , imo pro rranifeitis erroribus , perinde * atque pro aris, & focis pugnatur; hinc fenola tre- mit , tnmultuatur academia , fcinditur in partes fcholaiticum vulgus, pra-la fudant, fatyr* , pun- gunt, apologia: cum foenore tela repercutiunt ,totus orbis fcholafticus commovetur,: in his tumultibus vincere, gloriofum non eft , cum juftis arm.s non pngnetur; vinci tamen, probro , ac dedecori ver- titur, in populari arena , quam virtus ipfa non tingit : his faftionum impedimentis Euphyander, fi fapit , fefe minime ingeret, vel implicabit; unius dumtaxat verltatis amoreducetur, quam etiam in holie amabit; fi qua in re veritas Thomiitica elt, non propterea llabis a partibus Thomiftarum ; fed tolle, quod tuum ell, 5C vade ; (i forte Scotica , aut Nominalis; non ideo fubtilis Scoti , vel aeris Ochami caftra fequeris;fed rofam ex illo fpineto, ve! rofeto excerpe, & abi; illam animi libertatem intaftam ferva, quam tibi fub hujus initium libri expofui: fervire Deo , amicis , & mufis , honori- fieum , imo regium e(t ; fed faftionibus, feu til« multibus fcholailicis devovere fefe , ingenno ado- lefcente, optim&que ingenioprorfus indignum. Aliudeft impedimenti genus , quod etiam pro viribus vitare, aefugere debes; ideft falfa,&pro- babilia dumtaxat principia , ex quibus nihil un- quam dedneere poteris,quod probabiiitatem fupe* ret, & ad certitudinem accedat; ha;c autemteter- Liber TL Caput XT. 8 ? rima rei literariar pelfis eft . quar jam dudum in gymnafiis, & fcholis fcedillime graflatur; fed quia. jam fupra fuse hac de re aftum eft,plura mthi de illa dicenda nnn funt , ne jam alibi dičta repetere videar: quanquam res ifta inculcari fatis non po- teit ; nempe harc fumma rerum & caput eft , & nifi hoc impedimentum diligenter fngiaSi hoc tibi prardico, fore , ut nihil uDquam fcias ; nec enim ex probabi)ibus.& falfis,fed ex certis,& evidenti- bus fcientia procedifitaque nihil fuppones unqua m, qund certum non (it; nec ibi diu fubfiftes , ubi nihil certum invenies ; nec tibi erit fatis , de re gualibet problematice, hoceftiin utramuuepartem difputare, nifi forte tolerabiiis caufidicii non vero legitimi Hhilofophi partes agere veliš. Sedad aliud impedimentum orationem conver- to , fcilicet ad immoderatas cupiditates » quibus animus implicitus, vix altiiis affiirgere poteli; nec aliam ab ea fyrenem amare, quar čarni, & veneri placet; fi gemmam in čarno illo calu aliquo, por- cus inveniat, eam certenon magnifacit, necpro- pterea ex čarno illo roftrum amovet; Adolefcens Veneris, & voluptatis amantior, virgines Mufas, puram veritatem , intaflam,illibatamque fapienti- am diligere non poteft : his retibus, & vinculis irretitus ad ftudia literarum capeftenda liber non eft; luo guftui fervit, non profedftui; nullas literas ?mat, nifi amatoriar fint ; nullum llylum pra-ter amoris fpicula ; nullam nifi amandi artem ; nul¬ lum nifi amorum libram ; nullam nifi cupidinis fcholam; aureum pomurn Veneri, non Minerva' de- dit; quid plura < ad literas ineptus eft i quamdiu cupiditatibus fervit; nam intelligendi facultas a fen- fibus abripitur : voltintas ab intemperanti appcti- tu mifera raptatur : ratio difiramina furdo canit; fapientia veritatis pulchritudinem coeco oftendit; aliorum exemp!a arčliflime ligatnm non movent; amico- ■ 88 Euphydndri amicorum conlilia foedo amore fafcinatum non tangunt; fuperiorum imperia indomitumi & efFre- natum cohibere non poffimt Dii meliora £uphy- andro meo,qui revera , nifi fuiscupiditatibus im- peretmon vero ferviat,lapientia: fervire nonpotefti nec ea libertate animi efle , quam bonarutn difci- plinarum (India poftulant. Ultimnm denique impedimentum rixas, odia > & immoderatam invidiam complečlitur; truculentum Martem nunquam Moliš vacafle, manifeilum ell: quifquisfacile, ac fa-piiis rixaturi tranquillam, 8C pacificam vitam non agiti quam resliterariadefide- rae, qua; haud dubie armis togam prsefert. Adde fi vis non contemnenda pericula, aliosquerixarum fručhis ; cundta ha;c vir literatus cavere debet : prsrterea qnifquis in multornm odia incurrit, per- petuo foliicitus ell, curatque, nequid finiltri ac* cidat: vix aliam meditationnm , & cogitationnm materiam adhibet; mens imbutafellejiterariasdul* cedinis patiens non ell; denique multornm invidia non param infefta efti ha?c ubi livorem fuum ali— cui afpergit, famamilliusinquinat, exiftimationem minuit; dens ille caninus veneficus eii,lethalfsque illius viperffi morfus. Euphyander pacificusdegatt officiis , & pro fuo captu , beneficiis omnes fibi demereatur ; neminem unquam lingua , vel (iylo pungat; fačlionibus, contentionibus, litibus nun* qnam fe ingerat ; fugiat multorum invidiam , quo ad ejus fieri poterit; imo fi res aliquando itapoltu- let, non modo abomni oftentatione,& jačlantiaab- ftineat, fed illam ingenii lucern aliquantulum tem- peret, qua?, licetinnocenter,invidorum oculos pet* ilringit; dandum aliquid invidiae; fi tamenilla ul¬ tra infultet,nihil aliud reftat,nili, ut vulgare carmen occinas; Rumfatur, guiftuis rumfiturtinvidid. C A- Liber 11. Capat XII. 89 C A P U T XII. De opinionum deleflu. T Ubrica res elt, quam in hoc capitetračlamus& ■*—' difcutimus ; cum enim eum me elTe non pu- tem, quiregulas & prcscepta cuiquam prasfcribere valeam; nec mihi tantum arrogem , ut de variis opinionibus.,quae paifim & docentur in fcholis ,& libris inlucem editis publicantur , rečlum judici- um ferre podim, quisenim me conftituit librorum judicem !ut libros aučlorumque fententias cenfura configam: difficileprofečlo mihi vifum e£t definire, quis & qua]is opinionum delečlus habendus fit; quia tamen neminem invitum, ac repngnantem in- ftituendum fufcepi; non eft,quod multum res ifta mihi negotium faceflat , vel plus jufto follicitum teneat, ut qui noftra hsc pro iis dumtaxat fcribo, qui fponte,& ultro etiam non vocati, nec moniti eadem in fuos ufus convertent: aliunde forte ma¬ jor diflicultas effe videtur; ex eo fcilicet, quod om- nis delečlus fupponat aiiqtiid,quod aflumendum fit; ii enim omnia rejicienda funt, certe nullus delečlus .ampliiis rellat ; atqui de omni opinionum genere. jam fupra £uphyandro indiximus, ut nulli prorfus opinioni, hoc elt fententias tantummodo probabili aflentiatur; igitur omnis opinio rejicienda elt, auc faltem nulli opinioni adharendum ; ac ptoinde nul¬ lus opinionum delečlus habendus elt. ltaque non tam ex meo, qulim ex aliorum fen- fu qua;tlionem hanc riifcutiendam fufcipio: & qui- dem conltanter afllro,nulli prorfus opinioni, in re fcilicet literaria , aflenfum prarbendum, fed conti* nendum,ac fultinendum efle, doneč rei veritas me- lius elucefcat; igitur nullus opinionum delečlus ab co habendus ell,qui nulli prorfus opinioni adharre^t; quia tamen fcholarum infortunium obtinuit, ut maxima magiilrorum pars in varias opiaiones de- fcendat, 90 Euphya.nd.ri fcendat, quas ubi probabilibus argumentisconfirma* vit, fuo muneri feciiTe fatis exiltimat; aliquot pto deledu opinicnum, regulas perftringendas efle pu* tavi; prima ell,faciliores difficilioribus, carteris pa« ribus, prseferendas cfle; nempe illa; fententiar, quas difficultitibus 3axatis fcilicet pot ris. erumpit ; nam pr*ter<]uam quod, ven*, & arteri* tnrgent,ac proinde fanguis, qui per illas fluit - fiqua datur porta, katim effluit, perpetuo cordis motu , quidquid fucci veniš, & atterriis ineft, li patetexitus, extruditur. lt,'rque Jnulta,& longa corporis agitatione, carnis plexus, ita laxatur, utdenfior, fanguinis portioperapertos meatus, effluere quidem non pollic , rarior tamen df tenuior, quam fpiritom vocant, nullo negotio effluat : hinc iis, qui multum , dhique laborant», copiofo vičlu opus dl. Quantus autem fit ftudii Hterarii labor, iis judicandum relinqno , qui fuo periculo aliquando probarunt; longa ilia capitiscontentio,tot,actan- ti fibrarum cerebri motus, copiofi fanguinisappul- fus, tanta fpirituum( fic enim vocare liceat) dilli- patio, caputpr*tct modum incalefcens, exhaukas ieliqui corporis vires , non modicum, faltem in nonnullis pituit* effiuviumg cunčtah*c meo,fal¬ tem judicio, reftitui, ac repar^ri non poflunt,nifi copiofi alimenti fubfidium accedatrhinc quod vulga» ti ertore circumfertur,eos fcilicet,qui literis operam navant, cibi parciores efie, quo loco habendnm fit, eorum judicio relinquo, qui rem hanc propriisex- perimentis edotti funt: difficile, črede mihi, non ek, aliquem cibiparcioremelTe, qui vitamotiofam degit, $ui ad literarum ftudia , noa corpo* i ris, fed mentis, & ingenii nifum , & operam deli* 1 i derari; quafi vero hominis animus quidquam pof- i fit, nifi fedula:,& operofoe corporisfacultatesaccf ' dant:fed inquies, temperantiaetiamingemofoado- 1 le (cen ti prode congruit ; praefertim cum tanta ci* j borum copia,non modo ventriculum, led ipfum r quoque animum pene obruat ; temperantiam in r adolefcente, qui literis operam na vat, fummopere 1 iaudo; fed hsec exuperantiam caftigat, quam non e probo; eam cibi copiam praefcribo, q.ua- neceftaria 1: elt, ad eas corporis, animfque vires , qoas litera* h rum-ftudia defiderant,ut fciiicet meliusfuccedant; a fed. ut majorem veto , ita nec permitto minorem; ti necefTaria, non ad otiofam, fed ad operofam vi* v tam alimenta volo, qui tamen inltanter fupetflua fi prohibeo,- Porro cibus nec plus aequo exquifitus, vel cpi- mus fit , nec liberalis ant vilis ; licet enim omni cibo corpns hominis nutriatur, negare tamen non aufim, aliquos cibos tfle , fi non ineptos prorfus, faltem minus aptos ad illam fanguinis tenuitatem, quam literarum ftudia defiderarent. Ego certe gu* las adulari nolim,. ea tamen aufteritate, ac feveri- fr tate erga Euphyandrum efle nnlo, ut illi omni ex* fo quifito cibo interdicam , qui revera fi apponatur, rt libenter eo vefcatur, non ad gular irritamentuffl, fr quod certe hominem dedecet, fed ad operofar,iX p 1 ftudiolae vitsefubfidiutn; fi tamen exquilitusabeft, communem adhibere ne dubitet: nam communis illa vitae ratio mihi fummopere probatur: ciborum aliqua varietas non dilplicet ; cum vel inde inge* *p fti ventriculo cibi meliiis coquantur; fuperfluani f 11 tamen non probo: vini forte aliqui$ deledtus haben- in d ut lil er ll Caput XIP; CjJ dus eflett nec enim omne vini genus ad rem lite* rariam facit; fumofum non permitterem, quia ca¬ put latdit; non dulce, cujus tenacior uligo meatus obihuit; non acerbnm , vel acidum, quod intefti- na offendit; fed tnaturum , & mite, quamvis ge- nerofum, quod facile litim levat, ventriculum fo- vet, ac benignos fpiritus fuppeditat. Caterum fobrietatem Euphyandro valde commendo : nem- pe turpe eft , hominem ingenuum crapula: fervi. te ; hoc vitii genus nervos hebetat, cerebrumque debilitat ; imb totum hominem omnium ludi- brio , & libilis metito exponit ; non tamen eft. quod honeftas, & moderatas compotationes pro- hibeam , qute ut hilariorem , ita & alacriorem hominem efficiunt ; imo & amicorum inter fe animos conjungunt arftius, & devinciunt; hoc fal- tem honefta: relaxationis loco lit,quam ut feverior virtus non prohibet , ita fapienti* , ac literarum ftudia permittunt, CAPUT XIV. De fomni modo. ATOderatus fomnus fatigatum caput recreat, fef- fum reficit corpufcnlum , & longo labore fra&as Vires reftituit. Multiplex autem, & varius fomni modus eft ; nam longus eft, vel brevis; ra- tus , vel frequens ; continuns • vel interruptus: funt qui longiore indigere videntur , ii fcilicet,qui cum humidiore lint cerebro , multum tcmporis in fubigendo illo humore confumunt , quod per fomnum duntaxat fieri folet ; ali! coutra ficcioris cerebri btevi fomuo contenti multam noftem in- fomnem ducunt. Nifi tamen fomnus moderatus iit, id eft, nec plus jufto longius excurrat, nec in majores, quam par lit, temporis anguftias adi- E gatur, 9<$ Eaphjandri gatur, haud dubie non mediocriter nnccre poteft! ut enim, ii longior, & nimins eil , caput gravat, nervos laxat , totum corpns emoilit , multiplici diftillationi viam , & meatus aperit ; ita ii bre- vior , & contračlior eft , caput afficit , non refi- cit, 5r ftuporem, feu torporetn quemdam in mem« bris relinquit , quem revera , fi iongior eflet , ex- cuteret : longiores ill* vigili* adeo corpus , & fanguincm extenuant , ut febrim non raro accen- dere videantur ; contra veri) largior Ule fomnus lion modo dimidiam nobis vitam eripit , vertim ttiam , dum corpus plus *quo faginat , novuffl menti pondus impnnit : hinc non mediocris ca* pitis gravedo , membrorum tovpor, & totius cor* poris gravitas. Itapue cum in primis Euphyan* drum , ita corpore , & animo expeditum efle , ne- ceffe fit , ut bacile , ac din graviiflmis literarum itudiis fedulam operam navet , eum fanč , nec fomniculofum , nec vigiliis exhauftum , nec fati- fcentem efle velim ; nolim eum in medios dor- - mire dies , atque adeo pretiofiflimam temporis partem , antclucanam fcilicet , & matutinam,in* utilem i!li fluere : nempe hominis vita tam ar> člis , & angultis terminis concluditur , ut tan* tam temporis jačturam graviora iiudia ierrq noa polflnt. Adde quod ars longa eft , & vita brevis ; hoc eil: humana?,ac Divin* disciplin* longiores funt, quam ut modico temporis intervallo obtineri ab ullo queant. Ut autem fnperfluo fomno indulge* re vitium eft , quod rei liteiarire non parum de* trahit ; ita neceflario parcere , non modo inutile, i led noxium eft : inutile quidem , quia mens inde < ad ftudia inhabilis rellat; hinc qui nofte intem* * pella parum dormiunt, per totum diem, qui no* e čtem eicipit , dormitant, vel potius dormituri* p Matj prsefertim vero ii ad ftudia literarum ani* d aiuffl Liber 11. Cdput XfF. mum applicent, Natu ftatim palpebrae decidunt, caput labat fomno , & vigiliis grave ; rem fane lidiculam ! quam innnnnullis mirari fatis noo pof- fum : cutn natur* facere fatis nolint, & necelTa- rium fomno tempus minime tribuant , ut plus temporis deinde luppetat , vel ad literarum Itudia* vel ad res agendas , neutrum revera obtinent : nec eniun corpas julto , ac neceffario fomno reficiunt, nec res fuas agunt, eo faltem modo , moderato lomno corpofculum abunde re- fici queat, Imo nnnnulli aliquando , ubi res po- ftulat , urgentqtie temporis anguftia:, infomnes noftes ducunt, ut mnfis vacent, & fomni penu- tiam cibo deinde compenfant ; ciim uterque ho- minem recreare foleat; uno verbo, cum eadem om¬ nibus regula efle non poffit ; nempe alii longiore , alii breviore fomno indigent: ut vigiles Argos no- lo, ita nec torpcntes glires ; fed eam fomni men- furam , eumque modum, qui animum alacriorem ad capeflenda itudia poft (e relinquit I quod ubi aliquis fuo periculo probavit,eum deinceps,& non alium fomni modum adhibeat. De tim p or e ad Jludia magis opportuno'. Uodlibet temporis minutum literarum ftudiis concdTum , atque. impenfum, bene pofitum, & collocatum eft ; & revera funt, qui quavis ho« ta, facile Muiis vacant , nec ulium prorfus tem« poram difcrimen fentiunt , ad ftudia femper ac- cinfti , atque parati; five jejuni, five bene pafti; five per fnmmam vim aftus , five fsviente brn- ma ; nofttique dir,que, Novi aliquos, ita a naturi C A P U T XV. E 3 com- 103 Euphyandri .comparatos, vel proprio marte inftitutos, qurbus cmnis hora placebat, oame tempus ad capeflen- -da literarutn ftudia opportunum erat, eodem fem- per animi vigore, atquetenore, omnium horarum homines; qui eadem alacritate ftvlum ponant, (i tes ita poftulat ; & fumant , fi per otium licet: quia tamen omnes eadem indole non funt , nec cmnin pojfumus omnes , multos palTim invenies > quibus omne tempus ad literarum ftudia opportu- sum, vel commodum , non eft. Sunt qui jejuno duntaxat ventre literis incumbunt ; hinc ubi ma- tutinas horas in ftudiis collocarunt i reliquo die ab iifdem abftinent ; nifi forte, quod pauci facere folent, toto die impafti maneant, & in etena tan- tummodo cibos fumant ; quod utrum ad rem li- terariam , & fanitatem conducat , non deerunt fane, qui negent: nam literarum ftudia non mo- dicam tuin animi , tum corporis alacritatem , ve* getas vires, multamque fpirituum vim defiderant; fed his omnibus tanta eiborum penuria magnopere adverfatur ; cum fcilicet c* nihila n-ihil fiat , ut communi proverbio fertur. Igitur ea parcitas alimenti, quas otiofam vitam, faltem utcumque, fuftentaret, ad operofam nullo modo fufficit, lit perfpicuum eft ; pralertim fi ho- mo gravioribns ftudiis , & difciplinis incumbat, quas majores vires haui dubie poftulant : fi ati- tem majorem alimenti copiam uno, eodemque paftu , ventriculo ingeras , tantam molem ventri- culus co.juere non poteft ; hinc muita cruditas, chilo indigefto ineft ; hinc muita obitruftio. Igi¬ tur opera; pretium non eft , ut fi, liberiore , & mag is expedito cerebro , nativum cafarem obrue- re, & diuturna inedia tempus metiri: ciim vix Inde proficere poliis , nnde tuae vires deficiunt. Sordida illa teniporis ufura trifte revera foenus re- pendit, alHiitse fcilicet valetudinis , nec non cu. jufdaOl Liber IT. Cdput XK IO5 jufdam cacochymia?,qnar uberrimam plerifque mor- Lis , matcriam fuppeditat. ltaque Euphyandro meo auflor efle non polTum , ut hujufmodi vičlus, & vit* rationem adhibeat : trita via lon- getutior eib ; matutini prandii, če vefpertinse coe- nas tifus apud nmnes nationes invaluit ; in his, quse ad comninncm vitam peitinent , fingtiiarcm effe non patior 1 ne vei inde parum refti jtldicii noinen , ac notam reportet ; fiugularis exterioris vite modus nondtim mihi placere potuit ; ut qui, ex reguiis Ariilotelis , & Chrilli 1 non parum fu- fpečlus ell. Sed ut ad rem nodratr. redeamus : funt, qui fumpto cibo Muliš vacare non poffimt ; quia ven- triculi fumus cerebrum petit, atque ita gravat, ut iaboris literarii patlens non lit. Ego piani fidem illorum dičlis adhibeo ; ignoro tacnen , qua via fumus ille ad cerebrum pervenire queat ; nullum caminum hadlerus a ventiiculi foco ad cerebri la- quear duetu m elTe comperi ; equidem multus fan- guis totum cerebrum rigat , cujus fubtiliores par- ticulae , qua; faciie per venas , & arterias fliuint, feu difcorrunt , fuo appulfu cerebri fibras leviifi- mc vellicant , imo , & fomnum conciliant : hic tamen excuti faeile valet; n fi forte vitiofam con- fuetudinem homo contraxerit , qua fiat, ut bene paftus , ad (tudia literarum ineptus lit ; quo fane vitio , nili liberet fefe, quod re ipfa prarftare po- teft, illum ego Euphyandri loco habere non pof¬ fum , cum fieri nequeae, ut pauca: ill* hora:,quje ante matutinnm paltum fuppetunt, ad id operiš fulEciant , quod literarum Itudia poftulant. Ita- que, ut Itatim fumpto cibo , Itudjis animum ap» plicet , non jubeo ; non permitto tamen, ut toto illo tempore , quod refiduum eft , ab iifdem abfti- neat, led remilTo , ac relaxato tantulum animo, *- quum ell , ut muliš vacet ; im6 novi aliquos, qui E $ bene 104 EuphyitnJri bene pafti, quam jejuni ftudiis alacrius operam na« vant : nempe illa vis fpirituum , qnam recens ali* mentum fuppeditat, cerebrum mirifice recreat; ac proinde magis aptum , & vegetum prseftat ad fua munera obeunda. Ut plurimum tamen matntinum tempus ad id muneris opportunius ell, quod.innumeris fere con* ftat experimentis : tnnc liberiore , & magis expe- , dito cerebro fumus ) per nočturnam qnietem, non modo refečtre funt vires , recreatum corpufculum. purgati humores ; verum etiam fedatus phantaf* matum tumultus, & ordinata fimulacrorum ferieS reftituta : fic aqua turbida, ubi diu quievit prifbi- na: limpiditati reftituitur, fubfidit limus, admixta terra , vel arenula fundum petit. Idem prorfns nočturna quies obtinet: ceflat enim cogitationum tumultus; motuum appetitus tempeftates quie* fcunt; nubes,& fumos fomnus abigit , Si tan¬ dem optata ferenitas redit. Igitur matutinum tem* pus pomeridiano anteferendum efle videtur; fuum tamen vefpertino , fcilicet ante coenam , pretium non detft .• tnnc enim , co£to alimento , natura vegetior eft, frequentfque benignioris fanguinisap* pulfu , cerebrum mirabiliter recreatur, fuamque operam induftria mens fpontei ac ultro impendit, & prarbet : dixi ante coenam ; cum polt illam, ftudte in multam nočtem protrahi , & exeurrere minus probem , antequam fcilicet dormitum eas: multi enim probarunt, inde futura; quieti non pa. rum detrahi : nempe cum multa cerebri agitatio- ne > graviora pnvfertim ftudia conjunda funt; h*c autem agitatio tam cito pacari non poteh, fed eas in mente procellas cxcitat , quse dum nočlurnum fomnum impediunt , non parvum capitl , tntfque homini afferunt detrimentum. Porro qu£e anni tempeftas ad rem literariam magisconducat) difficile dihu eft; fingula ut fuis eom* Liber 11. Cap ut XV. loj commodis juvant , iti fuis intommodis nncent. Veris temperies nonnullis fummopere placet ; fed ca tempellate major dl humorum motus , turget corpus, nec modica cerebro gravitas accedit. Au- tumnus nonnullis arridet; fed tune temporis hu- more melancholico abundamus , corpus exnccnm dl: hinc minus dociles nervi ,& multip!ex obftru- ftio. dEltas fuis caloribus animos ftimulat ; fed pet fummum arftum corpora languent, vires deficiunt« natura citra fpem , & fručlum operata , in fudo- rem abit, Hyems denique fpiritus , humorefejue continet, & dum fefe contralait cerebrum ,difper* fas cogitationes , & dillipata phantafmata collige« te videtur; fed frigus iners muham pigritiam con« ciliat, contradlum frigore cerebrum multam qui- dem pituitam exprimit, fed nih.il amplius capere poteft : tnrpent artus, membra rigent, totum cor¬ pus contremifcit Igittir tempeftates omnes, ut fua commoda.ita & incommoda habent: Ccelum qui« dem ferenutn aptius dl : nempe ferenitas naturam ipfam exhilarat ; turbidum & pluvium, praefertim flantibus aullris , minus commodum : nam majo« ris mundi vitia in minorem mundum derivantur; varias Cedi affedtiones natura probe fentit,pr»fer- tim hominis cerebrum , cujus mollities iis exci« piendis nata efle videtur. C A P U T XVI. De Commodiort loco. > T , Rita parcemia efl . communi hominum ufu probata , & ab omnibus nationibus,qua»cuI- tis funt moribus , recepta : ftudia literarum, non fori , fed Mufei efle ; hinc antiqui Poeta- fuas Mufas in montis Solitudine collocarunt , fufqup Apotlinis oracula in fylvis ; hinc vulgareillud: Carmina JeceJJumfiviltntis > <3 otia qu»runi. Es nec %o6 Euphy4tidrt Nec ullum fanedubinmeft , quin fecretiora con* clavia ad rem hanc commodillima fint; imo 3c sedes ill* oppottunae, (ju* a rumore popularis vut- gi remotse funt : ut enim rnmor , & murmur ci- j vilium tumultuum aures ferit ; ita cerebrum con« čutit , animumque ftudiis addiftum diltrahic. Et vero funt, qui ferre non poffiint clamorts illos, vel muliercularum , vel puerorum in vico publi* co vociferantium ; ac proinde in iis cdbiculis li« teris operam dare nequeunt > ex quibus * in pu- blicum vieum , per feneftras , patet profpeftus ; alii conira , vel in ipfo foro , ac in mediis nun- dinis, ftudiis faeile dant operam : ita enim dum Muliš vacant, colligunt fe Te , ut a rebus exte«, rioribus minime diltrahantur. Novi aliquos ita fcholari murmuri afluefačlos , ut eo quoque tem- pore , quo publica fcholarum area islitis clamo« ribus perfonabat , in gravilfimis ftudiis attentilTI- mi verfarentur. Sed quijijua fuos fatitur manesi & fingulorum genio , & indoli , aliquid indulgen- dum > modo tamen vitium non lit i nec ea rigo* ris feveritas adhibenda eft , qua: rei literaria; gra- villimo potius oneri , quam honori« vel utilitati futura eflet. Csterum licet comunis omnibus regula prafteri« benda non lit, in dubium tamen revocari non potefti quin mufseum, feuConclavefolitariumereilloruni iitifaltem ut plurimum, qui literis operam navant; i hincplerique adeum finem obtinendum folitudines captant,iniis libenterconfident,acagerrimeferunt,li | aliquando illas obturbentur. Nolim tamen Euphy- andrum meum Eremicolam elTe , ac in ipfas vel ■ Libani , vel Carmeli folitudines fe recipere ; volo enim hunc hominem aliorum hominum, fociorum fcilicet , amic8rumque confvetudine uti ; volo j illum adire dočtorum , ac eruditorum colloquiai oalo detnum illum inter feras diututa&ta vitam s* geiei Liber Tl. Cdput. XVI. I07 gete , ne iode ferinum , vel inhumanum , aut faltem inurbanum aliquid referat. Itaque reftat, us duo difcutiamus : primiim efl , utrum ruri, vel in civitate ad prarfatum illum literarna! finem, Euphyandrum’degere vitam oporteat? Urbana profečlo habitatio aliquid commodi, nomiihil incommodi habet : commoda elt ad librorum copiarn , ad Dočlorum hominum collo« guia , ad agendum,conferendumque cum fociis, & amicis ; incommodam tamen mulca efficiunt, fcilicet civiles tumnltus , vulgi rurnor, frequen- tes amicorum , aliorrimque ad fallendum tempus acceflus , ptivaca , & publica offieia. Sed his fa- čile occurritur quifquis enim humanas , vel di- vinas difciplinas aggreditur , popularcs tumnltus facile fugere poteft , & amicorum accetlibus mo- dum ponere, Plurimi funt, ir'que viri dočliflimi, qui cseteris hac in re praluxcrunt ’. unus Archi- medes ad inftar omnium efle poflet, qui dum Sy- racufa: ž viftore Matcelli exercitu diriperentur, domi tjuietiffime Geometri*: vacabat, nec holtem a cive , militem a fervo , Romaaum a Graeco, difcernebat. Si autem ruri habites , tua commo¬ da, non tamea fine incommodis fenties, adcom- moda pcrtinent, gratšilimus feceiTus, folitudomi- ainse obturbata , quies pacifica, pretiofum oti- um , pnrior , ac defecatior aura; fed nonnulla* qua ratio pollularet , defiderantur : dottorum fci¬ licet co!loquia , licerarli congreflus , librorum, 2- micorum, ac fociorum communitas; h*c tamea aliunde fuppleri queunt ; nam ut multis libris Eu- phy ander minime indiget, ita feleilos , & ue- ceffarios fecum habere potelfc : & fi a »ivitate lon- gius non abfic , fed non procul in villa , vel fub urbanis hortis j amicorum & fociorum acceflus facilis erit: nihil etiam vetat , quo minus in pro- 1 tajam civitatsm fe conferat , ibi per aliguot dies E S fub- 108 EuphjtOidri fubfiftat, Sc cum dodtis f Sc eruditis hominibug interim agat : hinc, ut vides, milica habitatio, ni- hil Are habet, in quo urbana; priferri queat ; hinc excedit , inde exccditur ; fuperat , & fupe- ratur , & in alterias optione , vix lucrum , vix jačlura eft. Alterum caput 'controverfia? eft , circa variam Jocoram ac Cceli rationem •• utrum fcilicet regio calida i quam frigida ad literatura iludia tnagis conducat! an crallior, vel magis tenuis aura ? an planus terrarum tračlus , vel montofus ? equidem Ccelum in cerebrum hominis magnum imperium exercet : Sc nonnulli tračlus vix mediocria inge* nia nutriunt, Igitur paluilrem, Sc craffiorem au- ram Euphyandro fugiendam c (Te arbitror: harc e- nim caput gravat , cerebrum afficit > & totum vitiat corpus ; fubtilior vero oerebro quidem pla* cet, fed pulmoni nocet: hsc tamen iageniutn acuit i animum excitat, longiorem fomnum ex- cutit i vel potius impedit ; hinc hotno vigil , Sc alacer. Igitur ut utrlque melius confulatur, cor- pori fcilicet , & animo ; pulmoni , & cerebrol mediocrem aeris tenuitatem, moderatam cralfitu- dinem eflc vellem. Pari modo , tantam caloris , Sc frigoris exuperantiam cafligarem: hinc forte ufti /Ethiopes, & algentes Lapoucs , vel SamoiediviX mediocri pollent ingenio : temperati terrarum tra¬ člus optima ingenia ferunt , ut Grsecia , Italia » Gallia , Hifpania , Germania t nec enim Euphy- andros omnes fub eodem climate nafci oporte* : nec ipfa Geometrica latitudinis mediocritas, qua- draginta , & quiaque graduum hoc fola privile- gio gaudet. De montofis , Sc planis locis majus dubium nonnemini efle poffet : non tamen ali* cujus momenti rem iilam efle judico , modo coeli ratio habeatur : quod nec plus a;quo tenue , nec plus j uit o craffum » Sc denlum efle peltulat : pro- fpeftus Liler 11, Caput XVII. lop fpeftus aliquid facit , & ferenitas : nempe fub udo femper Ccelo vivere 1 trifte eft : amceni colliculi pjacent : vaftae planities profpečlum minus jucun- de terminanr. Sed in hoc quifque fuo genio in- duigeat , quem nimia- legum anguftise , ut nimis contrahunt , ita minus capacem , & expiicatum relinquunt ad rem iiterariam excipiendam. C A P II T XVII. De Corporis cura . TTT nimia , 8c immouerata tuendae fanitatis cu* W ra vitiora ; ita moderata , lauiabilis , & ne- ceflaria eft : nolim quidem Eophyandrum meum medice vivere , ne mifete vivat ; ita matutinam auram fugere , ut nullam diem , nid poft folis or- tnm , videre poilic: ita vefpertinam timere 1 ut conclave, poft folisoccafum , nihi! penitus externi luminis admittat ; nolim eum , vel aftum > vel trumam, quidquid ir minus elemente ccelo eft , tanta čuta vitare , ut de fua , vel Reipubilcac fa* lute agi videatur ; ita cibortim delečlum habere, ut nec Brallicas edat , quia bilem atram gignunt; nec Cepaš , vel Porros, quia ilavam ; nec pot- cinam , qnia pituitam j nec legumina , quia fla* tus; nec lentem , quia oculis nocere dicitur; nec cafeum , quia calculis materiam fuppeditat •, fo- lem intueri , ut capitalem , & mortalem hoftem; imo nec illnm videre , nec ab illo videri velle > quod implacabilis odii fignum eft ; in eo Concla- vi nunquam habitare , cujus profpečlus adfepten* trionem , v*l ad occafum fpečtat, qubd fcilicet maligni afpeiftus efle putentur: nolo,inquam, Eu- phyandrum adeb ferupulofum , & anxium fuas fanitatis confervatorem efle ; utpote cui anxietas »Ha , feu nimia follicitudo magis noceret , quam illud ipfum , quod tanta ipfe follicitudine arcere, ic fugete procuraret. No!« j 10 Euphjdndri Nolo tamen Tu* vit* , & fanitatis , foarum- que virium prodigum efte» in pericula temereru- ere , nudum in medio gelu jacere > vel fub wfli- vo fole diu fudare : nempe iilius fanitas pretio- fa eil i & vix fcio , quid pietinitus fit. Igitut vo- 10 , ut commode habitet; laute vivatt quantum perfon* conditio poilulat * camque veftium rati* onem adhibeat f quam pr*fens itrum llatus per- mittit. Itaque , eam eorporis ciiram habeat,qus Dec anxium teneat, nec incautum fallat ; ab iis abllineat , qu* a!ioquin valetuJinem non medio* criter afficerent. Hinc nonnnlla illi facieuda lunt, aliqna omittenda , ut debitam eorporis curam ge- rat ; qu* ad vičlus, fomni, habitationis modum pertinent , jam fupra non peritrinxi modotverum etiam , quantum res ipfa poltulabat , iuculenter expofui. De veilibus , & domelUca fuppellefti- 11 , nihil eil , quod dicam: ut enim neceflaram volo , & qua , fine gravi incommodo , Euphy- ander carere non potell ; ita fuperbam ( & fuper- fluam non valde curo ; conditionis tamen , & ilatiis perfon* ratio habend3 dl : ut natura pau- cis contcnta vivit , ita fi bombycina delit » lanea fatis commoda eil; fi argentea non fit, ilanea, vel srca uti poterit; fi ablint pretiof* pelles > vili* ores adhiberi pofiunt ; cibus bene conditus inva- fe llaneo non difplicet , & lanea ftragula com¬ mode frigns arcent; delicatulum Adonidem Vene* ri permitto ; fed cattis Mufis , magis virilem Apollinem. Quod vero ad medicorum operam fpeflat,eam adhibeat , fi *ger decumbit : nam fummae im- prudenti* efiet , ea non uti ; fi autem bene fe habet i caveat ne propinatum fano medicamen* tum , morbum accerfat ; nec enim medicamen- tum fani > fed segri eft. Et hoc eil divin* veri* tatis oraculuna ; benevalentibus medico opus non f I n P J m tii dt v d Je di re fi be ne fe< P' *P ut te m q<- rb R< in fe n; *v< lo P’ til Ec ra ar ai re U liber II. Caput XVII. HI non e(Te. Meminetis popularis illius Epita- phii: guiJio , per •vola ftttr megfio optime hic ho- mo fe habebat: ut melius haberet , medicam po- tionem fumplit , qu* (latim »grum ledbulo . ac ! deinde vita fundbum tnmulo affixit Vegeta natura qu'dquid noxiiineft, facileegerit, nec medicamenti opera adhibenda efle videtur^iomnis^gritudoab- elt; nam pericuium eft ,nealexipharmaca, vel amu¬ leta ,qu*adhiberi folent, ut futuromorbo ,qui non dum elb ,occurrant,pra?fentem morbom faciant: de relaxatione,acrecnitIioneanimi fequentiproxitm c o • fite dicam. Csteriim alacrem, atqne hilarem animum ha* beat; corpus >&conclaveab omni forde mundum: | nodburnam auram in cubicalo diu fcetere non finat, fedlibrum per fenellrasa^olandi locum, & modom praebeat: fi per fummum »Hum feneltra- patent,dum ipfein Mufaoliteris vacat • rapidumfubeuntis, abe- untisqueaurarfluxum,iitinfalubrem vi- tet: deaura ferotina, pro varia locorum temperie> magis vel minus foliicitus elle potefl; funt enim ali- qui terrarmn tračbus, in quibus noxiaelt; inaliis ve¬ ro minuscurandatidemde fole didbum lit; folenim Romanus, piafertim fermentecanicula, peitilens elb; in Gallia,caput tantuium afficic, accitra malignam febrim , & vitse pericuium : matutina aut vefperti- na ante coenam ba!nea,dum aquatepida elb, & fer- "vec aeftus, maxime probo: illa enim exuperantem ca- lotis vim temperant, &dumca?tera arefcunt, cor- pus humečbant: ignem in cubiculo excitari, non- nulli volunt; ego minus probo: multus enim ex namma halitus auolat, qui noibumfcco.nclavis au- re adin:xtus, caput Jajdit ; noilem tamen Euphy- andrum eo adduci,ut nunquam propius ad ignem accedat; nam fajviente bruma, ignis corpufculum reficit,&quali torpentem frigore animum recreat. UamncameacavejnefcUicet , quod fieri lolet, ignis pigri- 1 1 2 Euphyandri pigritiam conciliet : turpe eflet ingeniofum adolc fcentem in cinere diu fordere. Adde,quod diuturm ilia ignis mora fances arefcunt,guttur raucefcit,fitis accenditur; quid porro ab eo,qui moderatam con poris curam habet. cavendum i & omirtendum (it, experimentis potius , quam praeceptis cognofcitur, Fuge nimiam capitis contsntionem , qua; ut pluri. miim lanitati noxia eft; longiorem defatigationent, quas vires capitis, & corporis exhaurit ; nirjiiun: ardorem in literarum ftudiis: feftina lente. Mediocrem diligtntiam amo;nimia, & immo- derata difplicet: ftudiorum lima firmiilimas etiam vires cito frangit ;long® vigiiiae fnmmopere aocent; continuus,&vix unquam remifTus ftudiorum labor immaturam fa-pe mortem incautis attulit, Pratter- ca cave,dum literis vacas,ne vel caput nimis aper- tum fictincaiefcit enim ftudiorum vi, & Jaxantut pori,atque adeo ambiens aura facile fubit,& diftil- lationes provocat; vel pedes vehemetttiore frigore rigefcant : hic enim extremoium artuum rigor in- teftinis, ventriculo, & capiti muitum detrimentum afFerre folet; corporis , fen peftoris curuiras, dura vel fcribis,vel legis,pulmoni perntciofa elt; imo,& oculis lucern® flamma ; utrique facile occurres in- commodo. Dum infirma eris valetudine, parce la- bori , & gravioribus faltem ftudiis : atgrum enim Corpus auimo atgerrime fervit ; vivere non liceti quomodo laborare,ac fudare liceret;ot ofam tametl dncere vitam , nili forte graviore morbo correptuS decumbas, nec animum ju vat, nec corpori quadrat: quifquis enim otio invitus torpet, fanitatis causiti fanitatem fuam impenfius affligit, & ipfum otiutn morbus eft,illi praefertim, cui res Jiteraria cordi, & otiurn acerrimi hoftls loco eft. r da til qu m & tir lit Pr m hc di žh 'Pr til ct de jo V fu ne cfi it; P* fc di Pr at Pr le al 8 CA* liber-11. Cap. XVI IT. II? C A P II T XVIII. Ve remijjione , ©f relaxatiene animi. IN hoc ultimutn hujus fecundi libri caputquafi ad •* farcinas, remilimus,&congeffimus liberalia qua> dam cb eftamenta,qua: ad relaxationem animi per« tinent;hrec autem ad fex praecipua capita reduco: quar funt confabulatio,ambulatio, ludus, cantus,ve- natio.fpeftacula.Quod ad primum fpeftat.jucunda-, & amasnae confabulationes animum maxime rcfici- unt; nempe de rebus amcenioribus ultro, eitt6que liberius agere,citra contentionem mentis, & vocis; praefertim fi nonnihil puri falis,& honefti joči ad- mifceatur,mirum quantum diuturnis ftudiis Murn hominemrecreet,& tenfum eaput relaxet;hic acute difta, grata proverbla,nonnulla ludicra.modo hone- Ita fint, jucundae hiftoriola;,inopmatarefponfa,eaque prompta,grat* amphibologia?, & ironis.locum po- tiifimum habent. Urnim cave,ne ullo verborum a- culeo quempiam pungas ; ne obftinatius cum aliis de re propofita contendas, ne de rebus arduis, per joeum minime difentiendis, fermenem mifeeas; ne qua:ftiones fcholafticas moveas, quje hujus loči non funt, fed Academiae; ne quafi ad Populum concio- nem habere videarismec enim concio,confabulatio eft; hinc ut femper ac perpetuo loqui, puerile eft; ita plus a:quo taciturnum efle, melancholicum. - Nonnulla hac de re, in fummula noftrae Philofo« phiae, part. s. cap. de artifie. kabitudmum n.z.ac 3, fcripfimus in hunc fere modum:illa mihiconfuetu- do placet, <}uam virtus honeftat, doftrina illuftrat, profequitur honor, jucunda reereant colloquia , & naodici fales condiunt. Priiis audire, quam )oqu» prudentis eft; femper loqui,vel loquentes alios in« terpellare,loquacis, & garruli; fermonem tumultuose alio transferre, inconfiderantis; farpius ofeitare, ru- ftieum eft; huoiile, verbis obfolttis uti; de re fin- 114 Ettphjitndri gulari perpetuo loqui, fterilis,&importuni eft. ReS[ c fuas perpetuo pra-dicare, & extollere, putidi ; hoc, r vitiurn fenlbus familiare eft , utpote qui laudatorel temporis afti,(e,ac fua pro vitje exemplaribus pro* ^ ponunt; frontem plus a:quo contrahere , ori conti*j P Due manum admovere, barbam pettere,fcalpere ca* v put,iaquieti animi;perpetuo filentiofermones alio« a rum condire, Melancholicum ; eadem femper for¬ mula uti, ridiculum ; contemnere, qux ipfe nefciii fuperbum;de re qualibet contendere,fcholafticunh I Alterum caput ambulatio eft . quse corpoii re- F eteando, relaxand6que animo aptiffima eft ; porrJ L ambulatio, ronfabulatione , & colloquio condiendi 1 eft,ne fupplicatio efle videatur. Ut autem bene fuc* 1 cedat,tria funt potiliimum, quorum ratio habenda 1 eftrtempus fcilicetjocus,modus. Matntinum tem- * pus tronnullis ad ambulandum commodius efle vi- 1 detur;aliis vefpertinum; mihi utrumc,ue;modb tce- 1 Inn) ferenum (it : nam relasandi animi gratia de- ambulare, dum vel ningit, vel pluit,velpaulo vehe- 1 mentior fiat ventus , enormis imprudenti* efleti ' Utrum vero diuturna ambulatio efle debeat, pro- 1 denti Euphjrandro judicandum relinqno : li enim j quotidiana eft, vix illi horam concederem ; fi femd in hebdomada adhibeatur, plnres horas ultro con- 1 donarem, Ambulacra vero amoena fint;manemon- tes; fero fontes; fylva; per sftum jucutida; funti grata pratorum, agronimque viriditas, florum vs- rietas,murmur aquarum , faltuum ptofpečhis ;~un» verbo is aliquando eft locorum, & tradlnum lituSi qui ambulantium oculos mirabiliter recieat Modu* ambulandi is profečto non eft, quem curfores, ant viatores tenere folent; in hoc, juniores praflertim non raro peccant, qui nifi multa milliaria confece- rint, ambuiafle non credunt: fnmma illa corporii defatigatio,fi forte alicui profuit,multis haud dubis nocuit: oec ad run literariam ullo modo eonducih oc res; :o» ti* :a* :i$) W\ re* rri da IO da n* /ir S* le* ie* e ti ii* a id I n* i n- d 30 , ]Si lis ut m e* iS >ie it, 0 liber 11. Oput OT/. IIJ cui omne defatigationis gcnus adverfatur: fi tamcn ratio locorum ita poftulat, vel cceli intemperies, vel ciborum habitus, vel frequens in corpore obftru- ftio, aliquoties per annum longiores ambulationes permitterem; porro pro conditione perfona; currus, vel equus adhiberi poteft; quamquam pedibusire, animum, & corpus juvat. Qjiod ad ludurn fpeftat, hic ad relaxationens animi nonnihil facit; femper ludere pellima occu- patic eft. Ludi autem infiniti excogitari poffunt;ii prafertim placent,qui aliquam ingenii,vel corporis dexteritatem poftulant, v. g. ludi utriufque tudicula, majoiis fcilicee •> & minoris,pil*,difci ,latrunculG- rum,taleo)arum,metularum,brevioris, vel longio- tis globi; ludus alea nuilatenus placet;quia minus cautum animum fapius abripit ; nempe fortun* potius,quam vittuti homines ut plurimum credunt; aleatores autem male audiunt : fatius eft, aliquod luctum ludentibus preponi; modieum tamen,ne fi majus fit)inde vehementius ludendl ftudium accen- datur. l'orro lude, ut animum reeress , vincendi quidem, & lucrandi gratia; fi tamen fecus accidats primmn faltem finem obtinebis: hinc iram, & ri- Xas,qu«,inter ludendum oriri folent,facile vitabis; cum id prafertim confequaris , quod in ludo, tibi propofueras; animi fcilicet relaxationem. Cantns non parum reereat animos,prafertim fi muficorum inftrumentorum liarmonia accedat : in hoc varia eft hominum indoles, varius genius: fingulis a!iquid indulgendum efie puto; quot capitaitot fenfus; qunt homines, tot guftus : funt qui muficam effiictim amant; funt qui nihii,aut parum curant: neutrum improbo; utrumque laudo; hic animi, vel corporis habitus ab educatione profeflus eft > nnn ab ipfa natura inftitutus. Idem de venatione diflutnfit,cui pifcatioaem, & aucupiutn annedio, cujus amore nonnulli adeo fiagrant, Ii6 Fuphfctndri Liler II, Ca p ut XVIII\ flagrant, ut cibi , & lomni, ac fui memnres non fint, ubi de venatione agitur. Ut autem immode- ratum venandiltudium caitigandum elt, ita mode- ratum condonaripotell. Et vero non modo in vena« tione, animus remittitur; verum etiam corpusre- creatur : nempe exercitatio illa humores ibrdere non finit,torporem excutit,obftručlosmeatusape- rit; lino verbo , dum modema fit, valetudini ta- end:e inutilis non elt. Spečtacula , mod& illa honefta fint« Euphy- andro interdicere , nec volo , nec debeo : quid enim animum magis relaxet, excogitare non pof« fum. Illa tamen frequentia non fint ; alioquin plus aequo animum didraherent; cum iishomines plurimum afficiantur:illi enim falli, ac fibi impo- ni gaudent, rident in ludicris, in horridis timent, fientin lugubribus; mira eft haud dubie fpečlacuio- rnm v is ,qu«efletum in rifum , & rifum in fletum > temporis fere momento convertit , ira accendit, eommiferatione demulcet , expečtatione animos fufpendit. Caeterum ad relaxandnm animum, hone« ftas comeflatianes aliqnoties per annnm Euphyan- dro facilecoacederem; hic enimpaulohilariorami« corumconvičhis,roodo intemperantia, & ebrietas abfint, amicos exhilarat, & communia nutrit liudia. Vulgare proverbium eil, femelin annoridere Apol« lioem. Auftera etiam virtus harc minime prohibet, nifi forte frequentiora, & immoderatafint;hincpra> terillam, quam Euphyandro relaxationem unius,vel alteriusetiam hora: finguiisdiebuspermitto,aliam- que paulo longiorem in hebdomada; tertiam libera- liorem , antumnalem fcilicet, ultroconcedo,utvel indealacriorevadat,& novisinflruftus, atque re* fedusviribus jieerarumftudiarepetat. Sed dehis, at v el proprio f.bi mavtt comparavit ; in hoc vevb libro de iis difciplinis dif- putabimus , quas idem Euphpander majsre Jaltem ex parte capejfere,ac tenere debetapnim, & idoneum | hominem haclenus defcrippmus, & illa omnia ex- pofuimus , tjtiikus tuni a natura, tuni ab avte in » Jirudum ejfe oporubat , ad literarum Jiudia capef- fendn ; nune autem en tradimus , tpuafcire ; illa ftudia exponimus,quibus ineumbere', artes illas, & difciphnas rtetnfemus , quas 'Ule f.bi comparare de¬ bet ; nec difctplinam, vel artem indicdjfe contenti, modum etiam breviter aperiemus,quo facilms eam difcere pojftr, imb quid , & cpuantum in fingulis fa¬ re , & quoufque rent bane promovere debeat, bre- !' viter exponemus, caput primumT" De Stylo . /"''Um ea, qu» in hpc libro trailaturi fumus,pau- 7* lo majoris momenti fint, ac proinde accura* I' tius difeutienda ; finguia capita fuis numeris dilfcin- guemus,ut res magis perfpicua, &dittinfta fiat. I. De populan , ac vernacula lingua hoc loco noa ago, quamquam Euphyander ita inftitutus efTe debet) ut ea plane) ac tiitide loquatur> & feribas; obfoletum dicendi modum fugUt ( quo tevera inge- F nui i T ll8 Euphjttndri 1 gtnui homines non utuntur ;non exprimat literas, vel fyllabas putidins )uxta ufitatam nonnullarum provinciarum confuetudinem, & dialečlum, quales funt in Italia ,Calabri, Ligures, Infubres; in Gallia, Cantabri, Provinciales, Arverni. Ut rulticum , & agreilem ftylum, etiam vernacutnm odi, ita qu;e- dam mihi fuavitas placet, tum in dicendo, tum in fcribendo ; nempe certa quaedam vox eft , inquih j Tullius, Romani hoc eft patrii , generis , orbiftjue r propria, in qua nihil offendi, nihil difplicere, nihil t animadverti podit, nihil fonare, aul oltre peregri- g num; neque foliim rufticam afperitatem, fed etiam { Peregrinam infolentiam fugiat, oportet: non afpere dicat,non ruftice,non hiulce; fed prefse, & arqua* t l)iliter,& leniter;vocis fonns ita fimplex,& reclus a lit, ut nihil oftentationis afferre videatur; hinc fot* ( ie nobiles qu*dam foeminse pure, ac nitide loquen- ] tur, tum quia,ut ajebat CraiTus apud Tullium, fa- f cilius incorruptam antiquitatem confervant, quod t ’ inultorum fermonis expertes,ea tenent femper,qn* r prima didicerunt; tum quia lingua flexibi!i valent, f & ciim ab aliis artibns, ac literarum ftudiis abfti* r aeant,hanc unam Spartam potiffimum ,ac iingula* c riter adornant. r 2, Prster indolem, patriarh, educationem, non* a nolla funt, qu* ad purum dilucidtimque fermoneffl t conducunt; Patria certe plurimum juvat,nec non 1 primus ille linguae tifus, & motus ; hinc qni vel > Aurelia:, vel Gergoviae nati funt in Galliis. nitidifli- i me,ac leniilime vernacula lingua loquuntur; h' 85 1 antiquis annalium monumentis traditum eft, anti- j quos Francorum Reges procurafTe, ut fuis Jiberi* 1 nntrices Cabilonc accerferentur, ut fcilicet reftuffl 1 loquendi modum pueri ab iis acciperent: hinc ut < Cicero bene obfervat, ille fuaviter loquendi modus J in latino fermone Romanorum fuit, Atticorum ve* 1 ti) in Gnečo, ita, ut cruditiffimos homines Afiatico« > 5 qui* Liber 7II. Cafut 7. n 9 guivis Athenienfis indočlus, non verbis, fed fono, & fuavitate vocis fuperaret. Pra-.terea illorum ho- minum confuetudo, quorum purus , ac dilucidus ferroo eft,ad rem hanc noti parum confert ; ufu* quoque benedicendi linguam format, & perficit, quifquis demum in eorum libris, qui pure fcripfe- runt, ftudiose volutatus,ad imitandum fefe accingir, id brevi confequitur , ut eandem fermonis ratio- nem tenere pollit ; facilis enim ett dičtionis imita* tio; fed hsec ut omittere non debui ; ita nec Ion« gius a me producenda funt; ea breviter indicaffe* & obiter perltrinxifTe contentus. 3 Quod vero fpedlat ad eas iinguas, cnas ideč> mortuas vulgus appellat , quod nec iis quidquam accedere, nec decedere , aut detrahi podrt, qualis Graccorum, aut Latinorum lingua eit, latina farni* liarior efTe debet; igitur Euphyander latine dicat,& feribat; ut enim moribus,& vita, ita fermone,ac dietične barbarum efle nolo, Mirum, qnantum pu¬ ra^ nitida latinitas illos aučtores commendet,qui fuas lucubrationes in lucern ediderunt; & licet au» reo illoCiceronis *vo latine loqui vix aliqua laude dignum eflet;nemo enim, aitCraffusapudTullium, nemo unquam eit oratorem,quf)d Jatine )oqueretur, admiratus: nam fi eft aliter; irrident, neque enm oratorem tantummodo, fed hominem non putant; hifce tamen temporibus adeo pauci funt , qui pu¬ ram, ac nitidam habeant latinitatem, ut latine loqui in fumma profečto laude ponendum fit;hinc fupe- riore feculo,Sadoleti, Bembi, Oforii, Manutii, Lon- goiii,Mureti, Mafeii,aliique quam plurimi purilli- ma- latinitatis gloria cum florerent; masimam inde Jaudem retulerunt, magntimque fui defiderium do- čiis omnibus reliquerunt. Hujufmodi hominum pe- nuria noftrum hoc feculum fatis laborat; quia for- te HMecsnates defiderantur,qui optimas artes fuo patrociaio foveant ac promoveant; Leo decimut F a Vonti- 120 Euphyctndri l J ontifex maKimos , Francifcus primus Galliarum Rex,LaurentiusMedicus,nonnullfque alii nunquam fatis laudaii pofiunt, quod fcilicet liberaliores difci- plinas mirifice promoverint,& eximios illarum cul- i tores liberalilfimi Frincipes ocnni benefkiorum ge- | cere cumularint. 4. ltaque illud apud omnesconftare debet,quod J convelli nullo modopoteft,ut redle Sadoletus mo- St net; in ornni fcriptorum (iudiorumqne genere, !a- 1 tinam linguam, qua nec gravior ulla eft, nec prre- ! clarior, prtecipue ab Euphyandro eXco)endam efle; prsterquam quod nobis ah eis viris majoribus no- ftris tradita eft,quorum admirabilis,incredibilffque fapientia: neminem poteft omnino poenitete;inqua qnidem, ego fpero, illum, atque opto, unk cum cas* teris artibus optimis , quibus deditns efle debet, affidue verfari; quis enim non videat , graviffimaS ctiam diftiplinas,Mii!ofophiam fcilicet,& Theolo- giam, minus apte munus tueri fuum, fi k copia, & fecultate dicendi deferantut: at levia ifta funt,in- sjuies, ( funt enim nonnulli ufque adeo rudes* u« hsec quoque ftudiofis bonarum artium hominibus objicere non vereantnr) quafi vero leve cenfendum fit,ciim quis,quod facit,id apte,ac venufte,ac fiue iabe ulla,macu!aque fieri; quod fi decor, aut nitor ab oratione,& ilylo removendus fit,cur non idem *tiam a moribus illis, qui in geftu , & omni motu «orporis,ipsaque vocis,atque vultus cnnformatione ];berali,bene inliitutos homines ab agreftibus difcer- ■ nunt?an quifquam eft, qui reprehendere jurequeat, r quod ouis fine forde,& corporis,ac vellium hone* ftiore cultu incedat; fed de his fufius, cap. 3. S. Hinc nonnullorum errorem caftigabis , qui barbariem plus sequo extollunt, terfumque ftylun» šn infimasGrammaticorum fcholas detrudunt; lati* Oitatem rei Theologicse, & Fhilofophicas prorfus in* 1 Vtilem videti volunt; Sophift* gauieuti coadonan- i dan r Liber Ul Citput 1. 121 dam efte; di/Terenti tamen Theologo , minus qua- drare ; quid ille dicat, noti quomod6 dicas curan- dum; res,quas, vel dicit,vel fcribit,in examen vo- carMpfum tamen ditendi modom minime confide- randum; mod6 ab aliis, ea qua? ipfe fcribit, probe intelligantnr ; de reliquo param follicitum to e, Hatc haud dubie in vuigus fparguntnr in eornm gratiam,qtii a-tati noftra: propinquiores, omnia in« conditis libris referferunt, quoS, ut damnare non pnlfum , quis enim me Judicem conftituit; ita, & illos fummopere laudo, qui in Omni ftudiornm, & librorum genere liberalem diiftionis modum tenue- rotit : iD Theologicis Petavius ad inftar omnium efle poteft; cujus fane oratione nihil jucundius au« ribus accidere poteft, utpote qu Feguillnnus,Bembus,Jovius: Buchananumappella- j Tem, nili religionis proditae, ac defertse causa infa- j snem illam poileris tradidiffet. Inter PhilofophOs, habes Gailutium ,Ga{Tendum , atque adeo ipfos Co* nimbricenfes, quorum ftylus a latino alienus non eft : denique inter politioris literatura homines, ^ plurimos recenfere poflem : utrumque Pontanum, Scaligerum, Liplium,CaulIinum, Ceiotium , Hein- iium, Milliaum, Magnefium,Bidermanum : omitto alios,quos iongius efiet recenfere, de qnibus infra. 6. Latine igitur & plane Euphyander dicat-Ja¬ tine quidem,(i ulitatis verbis,iflque ledtiliimis uta- tur., & ea dumtaxat efferat, qua nemo jure repre- hendat: ea autem lic cafibus, temporibus,genere, & numero confervet,ut ne quid perturbatum, ac di- fcrepans,aut prapofterum lit: plane autem dicet,fi verbis proprie demonftrantibus ea,qua lignificari, ac declarari volt, utatur! line ambiguo verbo, aut fermone 1 non valde longa continuatione verbo- rum,non valde produdlis iis,qu* (imilitudinis cau¬ sa ex aliis rebus transfcruntur : non difcerptis fen- tentiis: non praspofteris temporibus : non confulis perfonis: non perturbato ordine : quod certe non- nullis familiare eft,quorum oratio ita confufa, & perturbata eft, nihil ut lit primum, nihil ut feenn- dum , tantaqoe infolentia , ac turba verborum, ut oratio, qure lumen adhibere rebus debet,obfcurita- tem,&tenebras iifdem afferat Et vero incredibilis > eit nonnuilorum in dicendo obfcuritas , qui non modi obfcura, verum etiam ea,qu.e per fe ipfa cla- , ra funt.obfcure proferunt: ipli luči tenebras afper- j gunt,atque obducunt:vix ipfis conllat, quid fibi ve- ; lint: verbis utuntur impropriis: is elt orationisple- j xus,qui fenfumpotiusfub amigmate recondat,quam i vel legenti, vel audienti aperiat 1 miram rerntn con- fulione® v Liber UT. Cdput I. 12 g fufionem in mente iJJos habere necefle eft,qui tan« tam earumdem perturbationero in charta prarfe* runt: ingenue dieatn,quod fentio, vix iram,& fto« machum centra hujufmodi hominescontinerepof- futn,qui fuas tenebras,fit vecare foleo,in puhlicam kičem edunt, & cum omnibus feribant, ita tamen fcribunt , ut vix a paucis jntelišgi queant : quod quam abfurdum fit, prudeatibus confiderandum rc- linquo: quamquam, quid fentiam, fatis expofui. 7. Ea eft in nonnuliis expreffionis felicitas, ea orationis perfpicuitas,ffque ftyii nitor,lit (iatim p!u- ra quodammodo intelligas, quam ipfi dicant; quot verba,tot lumina, qua: illico audientium, vel le- gentium animcis perfnndunt; propriis utuntur ver. fcis, eoque orationis plexu,qui katim rerum expref- farum nativam imapinem ob ocnios ponit ; ita ut nec quidquam feiicius exprimi,ncc luculentius ex« plicari , nec ijluftriu« repra-fentari pofle videatur; nulla in eorum feriptis ambiguitas , nulla obfcuri« tas, cundla diiucida, & perfpicua; hinc fant: noti* nullos Decumani erroris merito argues,quibus nulla oratio placet, nifi obfcura; nulla dščtioinifi ablirufa; nullus diftionum plexus,nifi perplexus;nullus fen- fus, nifi ambiguus In hoc numero aliquos efle mihi compertum eft,qui curn alioquin latinitatis peritif. fimi fint ,obfcun'tatem tamen impenfiore kudio af* feikant,obicure loqui in laude ponunt,quafi is ora- culorum ftylus fit; Si quod abftrufum verbum , fi qua recondita formula , fi qua eft phrafis inaudita, illico adhibeot, & non intelligi gtoriofum putant: ego contra facilem loquendi modum , nitidumqus ltylum in pretio habeo; de numero,& ornatu citp . 3. cx profefio dicam; loquimur enim,ut intelliga- niur j eumque kyium caeteris anteponendum efle puto,qui majorem facilitatem,&claritudinem pra> fert; modo tamen latina,& ufitata verba fint,i'fque verbomm plexus 5 qui nihil afperum, nihil agrefte, F 4 nihi* j 24 Euphy acpudoris, dubioproculomnim** jsiffl® i Lil er ITI. Cdput II. 129 jimeres eft:exempla tum fuperiorum 1 tum etiam polleriorum temporum piuritna fuppetunt; Arifto- teles fummusille Philofophus, de (jaoin/rii, mulit non levem operam dedit ,eisque multis verfuum millibusdonatas dimifit: Empedocles ita Philofophi- am cum Poecica conjunxit, ut jure utrovis, imo utroquenomineappellari pollit; Aratus, & Manli« us Aftronomiam cum Poefiitacopularunt,utfum- mtis uterque Aftronomus, & Poeta elegantillimus haberetur;quamquam, ut ait Cicero, conftatintec dočtos Aratum,ignarum Aftrologiae,ornatilIimis,at- que optimis verfibus de Caelo , ltelh'sque fcripiHTe: Tallius verfibus etiamlulit, difpari liceteventu; in fandtis Patribus idem Poeticae Itudium fuit 1 ut in Nazianzeno, Profpero , Sydonio , Paulino ; fed ut ad polleriora tempora defcendam < Jovianus , Pontanus, Sannazarius, Fracaftorius, Policianus, Scaligeri ge- mina dicendifacultate folutafcilicet , & Poetica flo- ruerunt: Bucananum in fcenam vocarem. nifimu- fas apoilafia fua polluifletde illo tamen dicere au- fim.neminem forte histemporibuspuriusfcripfilfe, & vixifle impurius. 4. Ad nolfcra tempora venio, qu* fummosetiam Theologos , Poetas vidit; Leo Sandtius, viracerrimi ingenii,fcenam aperit , quem alii turmatim fequun- tur, Alciatus, Giattinus: Milliaeus, qua vena eflet, Mofesipfe fuistabulisconlignavit ;Bidermanusip(o Apollinis ore locutus effe videtur ; Jovini nativa fvavitas mirifica ; Magnefii majeftas admirabiHs, Boirai fubtilitas (ingularis; hi tamen omnts, licet non eodem gradu >Theologiexliiterunt: De Petavioi nihilelt, quoddicamiquemfcilicetgensomniSi & omnis stas, & linguae omnes celebrabunt ; hic enim non modo fummusTheologus,eximiusMathe- jnaticus , raros Philofophus, veriim etiam Orator egregius,& exqui(itus Poeta fuit ;aliosprsetereo,qut utroque dicendi genere, (oluto fcilicet, & Foetico F 7 floru- 130 JEuphjdndri floruere linter quos forte Stephonius Principetn io- cumtenet, ad quemproxime accedunt Famianus, Guiniflus, Cafimirus, Caullinus, Ceiotius, Mam- brunus, de KulTieres, Rapinus,alii'que qpampluri? mi,quoslongius eflet recenfere. f Porri) Poeticum ftudium, 6 nonomninone- ceflarium ,faltem non parum utiie eft tnempe men- tem excitat , acuit.aptiorem admajora ftudia ca- peflendarelinquie, &divino quodam fpiritu afflat: hinc faepeaudivi, Poetam bonumneminem , ( quod a Democrito,& Platone infcriptisreliAumeiTedi- cunt) fineinflammatione animorum exilterepoiTe, &fine quodam afflatu,quafi furoris I hinc Ennius apud Tullium fanftos Poetas fuojure appellat,quod quaii,inquit , Deornm aliquo dono, atque munere Commendati nobis efle videantur: & vero Cadeftis cujufdam caloris illapfum Poeticum illud ftudium fecum afFert, quonbi animusincalefcit, ignem con- cipitillico, & multam lucern ipargitlhinclumina, & acumina, hinc prompta cogitatio, hinc expli- cata fimulacra, & vila, hinc celeres animi motus» &C nutus, hinc divino quodam ceftro, vel enthu- fiafmo mens percita , plurima parturit, qua; nun- quam aiišs, neper fomnium quidem occurtiflent: hinc demum entheus,hoc eft, divinofpirituplenus, fcecundumpečtusconcutit, & novoquodam mira- culo, cui Mofespraeluxifle videtnr, Caftali* fluunt aqua? , & ex ubere vena, fuis quafi pedibus, non invita poematacurrunt. 6. Neque id dumtaxat commodi ex Poetico Au¬ dio referri poteft; fed etiam aliud, quod revera fin- gulare eit: quid enim amabo ad rem literariam ma- gis confert, quam exquilita ratiocinii facultas,& in- dita ad ratiocinandum habilitas? hanc autem Poe¬ ticum ftudium non pariim ju vat, non mediocriter promovee: nempe cum in condendis verfibns,mul- tiplcx rerumrac verborum analyfis,multiplex ana- logia, Liber 111. Cdput 11. 131 logia, & con‘|Ugatio adhibeatur,& cum in ratiocinio« perpetua fere analyfi , & rerum conjugatione opus fit: inde fane mens ad ratiocinium magis idonea, & habilior evadit, unue analogiarum, analyfeos, & conjugationum, vel ut param Latine dicunt,com- binarionum artem fibi comparat: igitur quod niten- dendurr. erat, amoenuin illud ftudium , quo mufis vacamus,non eft prorfus inutile ; cum fcilicet ex eo non contemnenda ratiocinandi habilitas acce- dat, & arte illa analytica,qua: ratiocinii faeultatem adeo perficit, animus inde inftrU&ior evadat: qund quanti faciendum fit in re literaria,nemo eft,faltem inter candidatos, cui perfpečlum non fit. 7. Ut autem corporis exercitatio ad fanitatem tuendam, augendamque commoda,& utilis cfi' iti Poetirum ftudium fanitati mentis, hoc eft alacritati animi, habilitati,& habitudini ,qua fcilicet ad litc- rarum ftndia capefienda expeditus eft , non parom Conducit: ut enim exercitatio illa,& motus.mern- bra torpentia excitat, articolos expedit, mufculos explicat,nervos folvit,torporem excutit,tct>um de- nique corpusiti afficit, ut inde homo agilior,& ex- peditior evadat : iti ftudium illud Poeticum, (eu fetvor, & ardor, iti mentem explicat, & animum expedit, ita implicatum exolvit ingenium, ut mens inde habilior ad ftndia reftet ; animus paratior; promptius ingenium ; homo denique in opere lite- rario majori cum lacilitate > « miri- 152 Euphjindri mirifice afficimur; habet enim ars Poetica aigaiSa* tem,atque in ea latent arcana Philofophiar: illa vi¬ ješ animos excolit , nofque ab rerum humilium ftu- i dio deducic ati egregios moreSi ad excellentem ma- gnarum rerum cupiditatem vocat, uno verbo mira- bilem (uavitatem praefert,& vocibus apte initiuita oratio miram infundit auribus anhmTque jucun- ditatem. j 8 . Addo urnim, quod nonnullis forte mirum vi. debitur, Poeticum ftudium eo faltem fine adhibeti pofTe, ut a gravioribus ftudiis Euphyander ita quan- doque ferietur,ut tamen otiofus, vel male feriatus , non fit ; nempe inde animus plurimiim relaxatur, •unde amama quadam, & jucunda exercitatione oc* cupatur; quid pcrro jucundius ,& amaenius mufa- rum cantuJcujus mirifica vi,& fuavitate, non ho- mineš modo , verum etiam ferae ipfse capiuntur; imo rupes, & arbores novo tripudio geftire viden- tur; quid inquam acuto Epigramroate , leni ode, flebili, vel potius ridente in !acrymis elegia,gravi Foemate gratius auribus accidere poteft ? quis de- mum gravioribus ftudiis defatigatus, ac feflus, ul grave cogitationibus caput recreet , & cogitabun- dum, atque adeo melancholicum animum exhilaret, cum muliš tantujum diverfari,& canoram pulfare che!yn dedignetur? opera; quoque mercenari* , & conduftar, cantu aliquo labores fuos demulcent, & fudores diluunt; quidni ergo mens operofa, & gra¬ vioribus ftudiis fatifcens verfibus , & cantu re- creetur? * 9 . Urnim tamen velim,ut pauci potius,&boni, quam multi, & mali fint verfusjhi numeri, non na¬ mero, fed fententiarum pondere, acuminum vi, La- tinitatis flore, verborum deledtu, rerum varietate, & novitate cenferi dsbent : ita verfus verfui acci- dat. ita iententia fententiis, verba verbis, fyllabae fyllabis congruaat, ut nihil durum» nihil mancunu nihfl Liberlll. Caput JI. 133 nihil fuperfluum, nihil afperum, nihil plane hiul- cum, vel putidum lit ; Latinitas pura efie debet, verba propria,formula rara,locutio nitida quidem, fcd illuftris, dociles pedes, mollior fluxus, acumen inexpe£tatum quidem,fed e re ipfa natum, non ve¬ ro aliunde per vim extortum: uno verbo ouidauid ingenii foluta oratio in longiore verborum plcxu Sc fluxu explicat, & amplificat , hoc ipfum numeris Poeticis adftridta in paucis verfibus contrahit; hinc quidquid exquifiti,& eximii in multis paginis folu- tse orationis inelt,hoc ipfum in paucis numeris ha- bemusJ hinc apud Poetas plus dočlrinae,acuminis, eruditionis, & ingenii occurrit, quam apud orato- res: nempe id uruim potiliimhm Poeta; procurant, ut nova, ut pulchra, ut inopinata, ut fubtilia,& in- geninfa inveniant,& fcribant ; quod tamen non adeh follicitos oratores tenet: hinc inventio Poetis tribui folet. ro. Porro ut fundere verfus Euphyander difcat, pr&ter puerilem illam inltitutionem , qu* elt de fvllabarum quantitate,& metrorum ratione ac mo¬ do, leftio Toetarum , & ufus ad rem hanc valde conducunt: in lino Virgilio, quodadmiretur, habe- bit, Statius, nefcio, quid Divinum legentibus infpi- rat, prsfertim fi a natura ad artem Poeticam com- parati funt; nafcimur enim Poehe.fimus Oratores; quamquam multum artis, & lludii res Poetica de- fiderat; Claudianus Tyronibus familiaris elt ,utpote qui fefe in animos facile ingerit; fi tamen ii mol- liores lint:eit enim facilis, mollis, fuavis,non tamen ejus Latinitas adeo pura elt, Ovidius, ni fi forte ali- cubi negligentior fit,& incuriofus, is elt, quem qui- vis imitari fe poiTe fperat , nemo tamen unquam aflequitur. Propertius, Tibullus , Catullus, Latini funt, & floridi. Horatius in lyricis principem lo- cum tenet. Lučani fententias, & Juvenalis prš¬ ela« difta feiiges,ltyli tamen modum minime am- plečte- 154 Euphy*ndri plefteVis. In tragicis Seneca (iivinus efl; Terentius, & Plautus in Comicis eximiifi vero ad polteriora tempora defcendam, Jovianus Pontanus is eft, qui 1 cum antiquis conferri pollit: Fracaftorium, Sanna- zarinili, Bucananum optimorum Postaram ioco ha- beo. Milliseus in Poeinate; Boiratus in elegis; Bi* dermanus in heroiois, & epigrammate ; Magnefius in verfione; Cafimirus in lyricis. in plerffque Jovi- . nus, Famianus, Guinifius, Stephonius in tragicisj * cui fuccedunt CauiImus,Celotius, Giatinus,Jofeph, Simonis; Mafculus in Lyricis, Donatus & Pultha- rellus, Mambrnnus, de Buflieres,alifque in Poeinate, ftrenue profefto fe gefferiiBt. ii. Praiter iečtionem ufum adhibe, idemtidem muliš vaca, nec longa, fi me audis, faltem initio Poemata fcribes, nifi res aliter poftularet, fed bre- viores quali fylvas,odas, eclogas, elegias, epigram- matatlegi aliquando bre ves lucubrationes, vix cen- tum,imo panciorum carminum, quas certe longif* fimis Poematis prarferendas efle putabam ; utpotei qu* tanta cura, & diligentia compofitas effent, ut quodlibet metrum fuo pretio non careret: in iis pu- ra Latinitasiilluftres metaphorae, rara acumina,nu- merus elegans, inlignis, & dilucida phrafis, nobilis verfuum ince(Tus,aut pedum curfuSi & fluxns,no¬ va^ felix inventio.res prteclara?,& inauditae;uno verbo, nihi! mancum. nihil fuperfluum, nihil fic* cum.nihil puerile.fed lucida, & optima cunčla: in hujufmodi brevioribus Poematis, cave, ne vel in iongas,& fuperfluas defcriptiones excurras,vel fty- > lurn A fi« ti c mn adhibeas, vel idem fub varia verbo- rutn larva repetas & multiplices ; cave etiam, ne, quod tamen aiiqui laudi vertunt, & enixe procu- rant.ne, inquam, Poefarum fabuias ad naufeam uf- que accerfas ; funt eniir«,qui fe Poetas effe non pu- tant, nifi Mufarum,Apollinis,Heliconis,Pindi,Par« nalfi, Pcgali,CaftaIia: timoh«,Pyeridcm, Tempe* 1'enei) Liber Tli. Caput 11 . 135 Venet, & fontis Caballini, in fingulis fere verfibos, mentionem faciant ; alium profedlh loquendi mo- dum hsec sttas defiderat, & probatinec video,cut res quafque egregias, nameriš adltridla oratione,ele- ganter , & ingeniose defcribere , Sc exponcre non pollimus, nifi huiufmodi fabelias , qus rem potins obfcurare,ac foedare videntur,accerfamus; quod ta¬ lilen falvo aliorum Judicio didlum fit. 12. Quod pertinet ad Poefim illam , qnae iin- guam vernaculam adhibet , feio mnltos ingeniofos adolefcentes in hoc fcribendi genere , prsrftantilTi- mos elTe ; neaue rem hanc Euphyandro minus di- gnam efle putarim,quem in qualibet arte cx iis fci- licet,um dumtaxat, & planom ltylum , venim etiam ornatum, figuratum , & numerofum expedlo : per- fedlum, & abfoiutum Oratorem vix orbis terrarum habuit; 136 Euphyandri habuft; nifi forte Ciceronem eo loco habeamus,qui fane in ea facultate, li non fupremum apicem atti- git,ca?teros tamen omnes fuperavit. Imo fi eidem Tuilio credinius ,perfeftus Orator omnibus aliis di* fciplinis initručtus cffe debet ; habent enim omnes ill* artes, qua: ad hnmanitatem pertinent,comtr,u* ne qnoddam vinculum, & quaficognationequadam inter fe continenttir; nec modo arte, eaque optima . informatum e(Te oportet 1 fed a natura ita compa- ratum, ut iis omnibus , tum animi, turn corporis partibns valeat, qu* ad id muneris rede obeundi a viris fapientiilimis deliderantur: itaque fcio,aliquos e(Te ,qui cum totum vit* tempus iis ftndiis tribu- ant,otio(i tamen non remanent ; & cum tota vita nihil velint aliud agere; habent tamen aliquid,quod agant: ipfa enim rerum tradtatio, vel agitatioquo* tidie ex fe aiiquid gignic; libet autem femper di- fcere in quaiibet arte: hinc Divino pene confilio, vel inltin&u fadtum e(Te puto,ul noonnlli fingula* ribus artibus totos fe dederint , atque in eis omne vit* tempus,atque a-tates fuas confumpferint; hinc enim accidit, ut ea invenerint, qua: aliis deinde in promptu fnerunt , & ut alii longioribus labonbus parcerent,diutius ipli laborarint. 2 . At nolim Euphyandrum meum huic orato* ris facultati totum fe dedere ; funt enim alia, ea* que plurima,quibus operam navet; nolo tamen il* ltim hac arte omnino carere, qua nec ntilior, nec jucundior, nec praltantior uila e(Te videtur-i ciim enim de fummis etiam rebus perpetuum illi (ilen* t tiiim non fit,imi) licet aterno (ilentio fefe addixif* fet,de iifdem fcribere, & fna commenta in lucern 1 edere pollit; fummum revera vitium eflet, ornater & apte de iifdem loqui nou polTe, & arteilla egre- gia carere, qua homines ad ornate, & apte dicen* dum informantur, Et vero cum hoc in fumma lau- de ponaturj cur eam Cbi non comparareti ciim id liber TIT, Caput TU. 137 tam facile obcinere poflit; cur hanc fibi gloriam.St dccns invideret? cur moreš. & vitam ornaret 1 116 orationem incomptam ,incultam, & inornatam re- iinqueret? res pra-claras fcire, honeitum,& jucun- dum dl; nihi! enim animum seque deleftat,ac re- rum fcientia, prafertim fi res illae prteclara, & ar- dua: fint; at res praclaras,quas tu ipfe teneSj non ) nitide, non prsdare , non ornate fcribere , parum certe decorum eft : ut veftis, & habitus conditioni perfona congruit, ita & oratio, qure res ipfas veiHti rebus iplis difpar effe non debet ; prteclara fcribe , fed prseclare; pulchru, fed puichre; ne vili oratione res ipfre vilefcant; ne gemma in luto fuum nito- rem , & opipara obfonia in fordidis vafis fuum pre« tium amittant. 3 ,Hinc fi res ipfe, quas in lucern autores edunt, qnid piaceat, quid difpliceat, fentire pofTent; fub eo certe male futo, & fordido verborum habitu in fce- nam, & puhlicam lucern adduci, aegerrimš ferrent; ut enim fepe accidit hominem ex habitU) & culto corporis cenferi; iti non raro evenit, ut res ipfe 1 ex ipfo verborum, quo fcilicet teguntur,apparatu» cenfeantur j hinc res a!iquando communes,& tritas magni facimus,quas fcilicet magnificae diilionisin- volucrum , & ornamentum illufirat ; contra ver .6 fingulares, Sc feleftas contemnimus, quas fcilicet* vel dičVionum barbaries foedavit)Vel inculta oratio deformavitr nec tantum rebus ipfis,quae tračlantur fit injuria,fed ipfisquoque aučtoribus, quos agreftis, 4 & horridus fty!us agreltes * hoc elt.ejufdem farinas homines efle ortendit; fic enim qualis quifque ell, j talem fermone fe prodit. Hinc non raro exterior corpori^cultus illtn« nir 3 > fifjnnm. vp! arpnmentum j }> communia fingulariter §xprimas,aliquam laudem inde referes, majorem tamen referres«fi res exquifi. tas cum exquifita ditlione copulates; fi bona bene dicis 138 Enphyandri diciS)btne habetutrumque; fi bona, fed male} vel mala , fed bene ; in altero tantnm: fi mala , fed malt, in utroquepeccas; fed quia , ut ajunt , bonum ex integra canfa eft, malum ver 6 ex minimo defeitu, procurabis, ne velinre, vel in mododelinquas. 4 . Praeterea , quid quid foedum eft , puhlicam lucern odit;hinc homines cultis moribusinftituti il- la coram & palam agere verentur,quw aliquid for¬ didum, & minus honeihim praferunt; fic dumal* vum purgamus, fecedimus;tegimus fordes noftrasj qnod vel ab ipfa natura , imo ab ipfis animantibusdi* dicimus, qnorum aliqua: foeces egeltas pulvere, ac terra obruere folenr: igitur fi quid in natura,fi quid in moribus fordidum, acimpurum eft ,enixe tegimus, ac diffimulamus; neque nos pudebit, noftrae oratio* nis fteces in publicam lucern edere,& oculis omnium fubijcere ? quod facis fordidum , tegis; quod ditis fcedum, ac impurum,aperis, atque oftentas;quis hoc amabo capiat ? fordida ačtionis, non vero tor* didse dičtionis te pudet; cultis moribus vis efle, barbarusltylo,& oratione haberinon curas;fiquod impurum elt in ačlione,fugis,autfaltem tegis; quod indičtione impurum, ac fcedum eft , fugiendum, tegendum,& eodem jure fupprimendum efiet; quid* quid enim fcedum eft, ut dixi,publicam lucern ve* retur, 5 , Quidfit autem ornate, & apte dicere, ufus te,atqueprarcepta docebunt; pra-ceptaleges,apud Rhetoricos; quamquam unus Cicero in fuisRheto* ricisaffatim ea fuppeditabit ;librum fifa:pius vol vas, nativam eloquenti& crebras 140 Euphy.wdri fententiar, fed ex ahdito eruts, & quali e reipfana- tae ; ornatus verecuadus lit , tiansiationestamen,feu metaphora- paulo ausiaciiisadhibcnda^modbaptae fint, & rem leiiciter exprimant; hsec enim unica pene, ac fingularis hujus orationis lans elt ; quod is, quiea utitur; mentem fuam, & fuafenfa facile , ac dilucide , qnafi in natika quadam tabula, vel imagine repraefentet, & iniplis legentium oculis, čcaudien« tium auribus, vel animisdefcribat. 7 , Mediocre dicendi genus paulo ornatiuselt; nnmeros adhibet ; molliore greffli incedit; iliultria accerfit orationis iumina, nontamenaltiusaffurgit; nobiles adhibet figuras, tum fententiarum, qu«elitas, & exquifitas venultates,elaboratam concinnitateai, &quoddam deleitationis aucupium; nempe hnjus orationis fingularis fere charačierelt, venuftas, & deleftatio; hincin Epididticis hic dicendi modusfu* nm locum potilfimom habet; in cjuibus fcilicet* non docendi, ac inltituendi ; oon movendi, atqne volvendiauditores , fed deledtandifunt, & recrean* ilirhmc, ut nervorum, &forenfiscontentionispa* rumjita luavitatis, & ornatus plurimiim habet; huic enim omnia dicendi ornamenta convenitint; figurar,metaphor2e, acumina,Iumina: ellque pidtum quoddam , & expolitnm orationis genus, fuis di- tlindtum numeris ,& circumfcriptnm periodis,quod revera omues verbornm , & fententiarum leporcs colligit, non tamen fine cauto dcledtu. 8 . Ultimtim denique elt magnificum, amplunit grave, copiofum, tonans, &fulminans >cujustan- ta vis elt, ut tradlet animos , ac perrnoveat, huc illuc fledtat, obltinatammentem perfringat,irrepat in fenfus , quodlibet perfuadeat , lacrymaseliciat> nfum, Itomachum moveat, omnesinanimo motus exscitet: hincnon umina orationis adhibet, fedinl* mina; non moiliores ornatus, fed graviores; non v ulgares figuras,fed illuftres; hincfrequens interroga* sio Liber lil. Gaput Ul. 141 *io,& Apoftrophe, non parca ironia , antithelisplu- ritna, fupplicatio, repetitio, admiratio, introdučlio, multiplex fufpenfio, non rara exclamatio ;hic con- fertaargumentorum tela , crebra fententiarumlumi- nat feu fulmina ;hic faces, ftimuli, increpatio,alu- «jue id generis graviifima , & magnirtca ornamenta locum habent: hinctamen eXulat moHiorornatus, qui ad inftar muliebris mundi efle videtur; dulcior abelt orationisfluxus ,&lepos ; exulant caiamiftri, flores , & diligentiore cura concinnata venultas; nempe hoc dicendi genus ftellas, nonflofculosha- bet; virilem Minerva; fpeciem 1 nonlafcivam Vene- tis formam; non pigmenta , & fucos, fed nervos, Vivumqne colorem ; ornatum caput,non fertis,<5c rofis» fed inaurata galea , folidioribiis gemmis, & adamantibus diftinčla ; lino verbo: non molli, & luXatogreflu , fed graviorecothuinoincedit. 9. Ha;c tria funt dicendi genera, in qua? orato- tius omnis ornatus cadit; fed cauta prudentia ad- hibenda eft, ne quid contradecnrum fiat; nempe, tit Tulliusait, eloquenseri», qui parva fummifse, mediocria temperate, magna graviter diccre, &ad id, quodcunque decebit,potešit accomodai e oratio- nem, quar profeil6 rebus ipfis par, & aequalis efle debet. Quam enimindecorum eflet, &ridiculnm,de flillicidiis ampliflimis verbis , & magnifice ; de majelfate populi Romani exiliter , & fummifse di¬ cere; in lučhi pubiico , narrare ludicra ; in publica iartitia, lugere; in re dubia, exultarej lafcivire in feriis; gravitatem affedtare in jocis: lic farpe con- tradecorum peccatur, cujus pr Liber lil. Cdput lil. 145 ic deleftum habuiiTe , nifi eadem refte difponas; difpofitio autem,feu compofitio nuiltiplex eft: v.g, di&ionum feu verborum inter fe in locutionem; incutionum in membrum; membrornm in perio¬ dam, &c. Hsec autem verborum, & membrorum difpofitio,feu ftruitura parum artis defiderat; mul- tum ingenii, & I.atinitatisjfed prudenti* plurimum: qua fcilicet probe diftinguatur, quid bene,quid ma¬ le fonst;quid claudum, & mancum; quid inutile, ac fuperfluum: quid longius excurrat ; qnid angu- ftias patiatur; quid demum gratum , vel ingratum auribus accidat: iea enim verba collocanda funt,ut nullus hiatus, nulla vis; nihil afperum , nihil va- cuumi nihil exuperans eiTe videatur. ia. Rerum ipfarum compofitio multam pru- dentiam poftulatjita, ut ex primis media, & ex his poitrema,quodammodo nafcantur. Exordia,vel iai* tia acuta fine, & illuitria, e re ipfa nata , non per vim aliunde accerfita; verecunda, plana, crebrisfen- tcntiis di(iinčt:a;fed line ornatu exquifico; unover- bo talia fint , ut orator auditorum animos ftatim occupet. Narratio brevis, clara, dilucida, familiari quodam ftylo contexta Gnnfirmatio firma, inge- niofa,varia; firmifiima rationum momenta primo, & portretno Inčo pnnantur. Refutatio fit ingenua,, fincera , nihil,quod falfum fit ,adverfario affingens, fuis tamen nervis armata, & honellis condita fali- bus: in utraque orator ftrenue (e gerat,nervosad- hibeat, omm'fque generis ornatum,atque adeo ora- toriam omnem fuppellečlilem: hic multainterroga- tio, repetitio,inftantia, antithefis,objurgatio, ali;ique id genus locum habent. 13. Quod vero ad argumentationem fpečlat , quis, amab 6 ,modd in dialeitica tyro fit; illius fpe- cies non tenet ? quis modum , quis ufum ignorat ? De Amplificatione idem dičlumelto. Virdodtus, & acri ingenio, nullo fete negotio orationem explicat, G a atque 144 Euphy 4 ndri itque diiatat,qua verbis,qua fententns, qua varns circumlocutionibus; adjunčlis fcilicet multis rerum jpfarum appendicibus: illud enim quafi fermentum quoddam eft, quod, ubi femel incaluit,res i p la s , vel potius ipfam orationis mafiam amplificat. Scienti affatim materia fuppetit; & ingeniofo forma: pru* dentia tamen opus eft , qu* orationem plus aquo lafcivientem exundantemque coerceat; quod reve-, ra incommodum ab iis prafertim fugiendum eft, qui multa fciunt, ac feraciore funt ingenio. De Peroratione nihileft, quod dicam ; in qua profečto vires omnes exerit , & nervos adhibet eloquentia; hic lamentatio, miferatio,planftus, ira, Fulmina, ra* tionum conglobatio, ante diiftorum brevis repeti* tio, fupplicatio, obreftatio, exclamatio, denique ma* gni & veheuientes motus defiderantur : hic tamen fuus eft lenitati locus ; mirum quantum vox illa flebilis,& lenis, prafertim fi res, & verba confen- tiantdn auditorum animosalte penetrat; hic etiant Philofnphia fuas partes agit : ciim fieri non podit, i ut illos animi motus excitemus, quorutn caufas,& ortus ignoramus. i 14. Neque hac meo judicio fruftra expofui: ] nam ftepe accidit, ut Euphyander illud vita genusi < & inftitutum amplcftatur , cujus fit vel facras ad I populum conciones, vel forenfes ad jndices habere, 1 Qua ciim ita fint ,eloquentise ignarus efle non de- 1 - bet ; praefertim cum eam fibi comparare facile va- 1 leat,modo ab ipfa natura , & Philofophia reliquis 1 partibus inftruiius fit. Nonnihil lečlionis, & exer* ' i eitationis adhibere poteft : legat Ciceronis Rhetori* 1 ca,in quibus artem omnem fine arte, & pracepta 1 fine praceptis inveniet; ex hac enim leftione eam 1 fibi formam eloquentia in animo finget, quam de- i inde facile , fine ullis Rhetorum praceptis ad pra* 1 sim reducet; non deerit quoque aiiqua exercitatio, I qua priflium narrate tjuidpiam, & defcribere inči* t piatj liber 111. Caputlll, 14 J p/at; tnm deinde breviter ratioeinarii & orationem amplificare;tum detnum ornare,6r gravioribns co» thiirnis incedere podit. Si vero Euphyandri ratio* nes non feraot, ut vel facrutn, vel Forenfetn orato- rem agat ; eIoquentia tameri inutilis non erit: cum enima fcriptione abftinere nequcat!fi ornate, & eleganter feribat; non modicam inde iaudem accef* furam (pero. Cseteiiim prarter unum Ciceronem nullum alium hujus difciplina;,& oratorije artisina- giftrum accerfendum eiTe exiltimo nempe ilie vit eloquens e(Te non poteft , cui Ciceto vel non fapitj vel non fufficit. 1 J. Unum rienioue ad calcem hujus capitis fnb« neftam 5 quod fingulari obfervatione dignum eft; nempe , non modrca oratorum pars hujus temporis hoc vitio laborare videtur 5 ut ii fcilicet in publicis concionibus non plenam, planam , vegetam , nervo¬ zam virilem eloquentiam , fed inanem nefcio quam & exuccam loquacitatem, verbis ad fpeciem elegantibus confpicuam, exquifitis locutionum for- roulis comptam , affečlatis & parum appofitis figu- tis ornatam , obtufis jngenii luminibus diftinčlamt perpetua fere Apoftrophei Ethologia, profopopoeia quafi perfonatam adhibeant. Tota quidem Oratio fatis leniter flnit; periodi currunt lafcivientibus pe- dibus, molliore grelfu,&plufquam fcedaineo inceflu; res verbis ferviunti&depravato verba palatojcun- tta demnm prarferunt meretriciam quamdam ve* nuihtem, non virgineum decorem ; vox ipfa verbit afTečhtt confentit; uno verbo, non germanos Ora- tores, fed difertos hfitacos appellarem; utpote qui ciacinnis Itudent & calamiftris: nihil in eis roboris & nervi ; nihil verar & apodičlicae artis 1 cum ta* men toti fint in arte; nullus argumentorum,ratio- num, (igurarum, fententiarum deicilus ; ea fibi pro- banda proponunt, qu.ae cum falfiffima fint, probati nequeunt ; perpetuo jaftant a fe demonftracumi G 3 quad 14 ^ Euphy4ndri quod ne probabile quidem , aut verifimile oilen- fum; ltylum fuum a quibufdam recentioribus, qui vel Heroicas fabulas , vel quaepiam alia venufie fcriprerunt, mutuantur,tanta profefto afFe&atione, ut vel ipfius affedlationis perfonam induifTe vide- antui-. Hic ftylus in libris quidem,ad relaxandos a gravioribus curis animos, utcumque tolerandus ef- feti non tamen in roftris, vel facris pulpitis ad do- ( cendos homines & commovendos : rifum tamen interdum potius,quam ftomachum movent. Toti funt in exordiis , quae fingulis quibufque periodis inepte multiplicant , nec non multiplici orationis foae diftributione; infignes hic videas titulos, fine re; multa dicenda proponunt, nihil dicunt; mulca probanda,nihil probant; pollicentur ultro fe multa confefturos,nihil conficiunt; de multis & mirabili- bus ratiocinari fe velle pr*dicant,de fingulis nihil J multa dicunt, perfuadent nihil; imo multa bona, nihil bene ; denique loquaculos quidem, garrulos, detnus hec,etiam difertos, & comptos loquutores, ut cum Gellio loquar;nunquam tamen eloquentes, roitris & pulpito dignos oratores appellabo. Eu- phvandrum igitur meum monitum velim , ut in Rhetorica fuaab hoc vitio abllineat. C A P U T IV. De Geographi/t. I. |Ndecorum,& turpe eil hominem,terreftris hu- * jus globi non modo incolam , veriim etiam moderatorem, fuarum aedium latibula, & varias re- giones ignorare; nefcire, quo ipfe Ioco vivat; ubi majores vixerint; ubi heroes, ac viri de Republica bene merici nati fint; quas olim fedes Cymbri> & Teutones tenuerint; quas Hunni, & Sclavi; quas Vandali, & Gothi; unde Parthi, & Turca alias eru- perinc; unde Tamburlanes cum fuisTartaris;unde Bulgari,&Longobardi; unde Regina Saba Hierofo« lymam Liber III. Cdput Ifr. 147 iymam profe&a fit; unde tresMagi venerint; quas oras Clalfis Salomonis peteret; quot Regna magnus Alexandcr fubjugarit; qua:nam Proviaci*Romanis olim fiibeflent; qua;nam modoTurciS)qu*namHi- fpanis fubjiciantur ; uno verbo: turpe eft Euphy- sndrum res prseclare geftas in Europa, Africa , Afia. America, a fortiiTimis viris,apud hiftoriarum,& an- naiinm fcriptores legere; nefcire tamen illorum Io- corum iitus,afpedtus,confinia,ali4que hujufmodi, quse ad Geographiam fpečtant. J. Qpis autem noa videt rem Hiftoricam fine Gengraphica inanem penitus efie; nam pstinde eft, atque fi multos colores, tametfi vivos, ac vegetos, rrnlio tamen ordine, nu!!o fitu, inter Te diftinftos, nec varie coilocatos afpiceres; aut c*fos,& affabre fcuiptos, ac eiaboratos lapides nomerares,quos nul- la ftručtura componeret, nullus ordo connečleret, nulla proportio copularet; fic omnino apud hifto- ricos multa legis, eaoue prreclara; fed ea fuis locis, ac regionibus minime diftioguisjnempe hic terre- ftris globus terum geftarum haftenus, atque geren- darum deinceps aropla fcena, & vaftum theatrum eft ; aučlores nofti, & vocem audis, fed theatrum non vides,fi hsec Geographise difciplina in te defi- deratut; hinc enim multum adtoribus dignitatis, multum varietatis adlioai , multum denique voin- ptatis fpedhtnribus accedit : fi non modo quid aftum fit, veram etiam , quo quidque loco aftum fit, fciant: quod Geographico dumtaxat ftudio ha« beri poteft. 3. Ieaque Euphyandrum, quem in hiftoria ver- fatuni efie defidero in Geographia rudem efie non patior : prsefertim cum, quod omnes alia optim® artes facere folent , hoc Geographia; ftudium non mediocrem fane voluptatem fecum afferat : quid enim amabb jucnndius,quid am & Hircocervos reponebant ; at hifce noltris tempo* Liber 111. Cap ut Ir. 149 temporibus,res aliter fe habet,& Geographia longe facilior eft, poftquam novus orbis, India-, Syri® in noliram cognitionem venerunt, & de reGeographi- ca multi copiose, & accurate fcripferunt ; Ptolo- mius, & Strabo inter antiquos palmam tulere; ad noltra tempora propius accedunt Apianus, Orteli— nus , Gemma, Mercator, Cluverius, Bertius, Philip- pus,Brietius nofter accuratillime, l.eander Albertus, & pez ca:teris nofter Ricciolus majore,ac jufto vo- lumine, nonnullique alii,qui 1 15 non integram Geo- graphiamialiqnam certe illius partem,fcilicet topo- graphiam,non fine maxima laude, tum verbis,tum probe delineatis mappis, feu tabnlis,explicarunt. J. Plurimum fane juverit , quotundam verbo- rum definitionem,& expIicationem praemittere, v.g, quidfit illa globi proje&io in planumiquid longitu- do, quid latitudo, quid meridianus, quid parallelns* quid major orbis,quid minor,qusnam circulorum fphara: appellatio,& ratio,quis ufus,& fitus , quid poli, quid axis ; quamquam hsrc ab Euphyandro rudi Minerva initio accipienda funt; alioquinnon- nihil Mathematicse adhibendum eflet, v.g. ad Ioco- rum dillantias , verafque menfuras in planifphaeria demonftrandas. Et vero duplicemGengraphiam di- ftinguere foleo,hiftoricam ftilicet, & demonftrati- vam: ha:c ultima nnn modicam Aftronomiam,3c Geometriam defiderat, de quibus infra afturus fum; hillorica longe facilior ell, utpote qu* vel ipfis pue« ris duodennibus familiaris efie queat. Vidi aliquan- do, nobiles, & ingenuos pueros, ciim in fabulam forte incidifient, v. g. Italia:,Germani*,Galliar,Hi- fpani* ; leviore virgula , quae longioris indicis loco eiTec,illam llatim in fuas provincias,delineatis fci« licet extrema virgula, confiniis diftinguebant; 3C fingularum Provinciarum praeipuas urbes,& arces, fiuvios, montes,lacus ,fodinas, & quidquid alicujus nominis erat, eodem indice defignabaut; ut vel G $ inde 15 ° Euphyrindri inde eonftet,maxima: facilitatis rem efle, cum duo- dennis pueri vires non fuperet. 6. Itaque initio totum terrarum orbem in glo- bulo, vel in planifphaerio contraSum,tibi anteocu- ios pone,eiimque in continentem, & aiaria primum j divide ; tucn continentem in Frincipes partes: fci* licet Europam, A liani) Afričani, Američani, & tra- (Sum auitralem incognitnm : fingulas deinde partes, ) in fua Regna, & Imperia diftingus : v. g. Europam in Infulas Britannicas,Hifpaniam,Galliam ,Germa- niam,Italiam,Gr«edam,& reiiquum Turcici inEu- ropa Imperii, Hungariam, Poloniam cum Litlinania, Rulli«, 5: Mo/covia; partem,Suecormn,& Danorum Regna, & quidquid versusPolum arSicum excurrit, diftribues: videbis,quid Turcae in Afia, quid Perfa:, quid Arabes, quid Indi, quid Syri, quid laponcs, quid Tartari, & Mofchi teneant ; in Africa, quid Turcat,quid Nigrit:r,quid Cafres, Cit vocant, qnid iEthiopes,quid Arabes, &Mauri: in America quid Hifpani, quid Lufitani, qnid Galli, quid Batavi,quid Angii, quid Barbari : Montes, & fluvios Principes obfervabis: in Europa, Danpbium, BoriRenermRhe- num: in Afia, Volgam , Obim , Euphraten, Tigrin, Indum,Gangem: in Africa,Nilom, & Nigrum: in America fluvias Amazonum, Argenti,& fandti Lau- rentii omnium revera maximum : habes Alpes in Europa: Taorum,Caucafum , Immaum, in Afia: in Alrica Atlantem, & montes Luna.*. 7. Praterea fingula Regna in fuasprovincias di, I vides,defignatisrečle confiniis: infingnlis Provinciis, urbes , & oppida alicujus nominis invenies , item fluvios, montes, lacus, fodinas, &quidqnid lcitu dignumefle putabis. Ut autem facilins pr*dičta,& oculis luilratadelineatio, fen tabola menti, & ani- fflo adhrereat, rem priuspaulo negligentius aggrede* rej tum deinde quafi gradatim ad extremas tninu- tias pervenies; ihtuecoaunodumPiovinciarum or- diaeffl Liber TU. Capttt 1P. 1 51 dinem in Regno , & Civitatum in Provincia. Nonnnulli dnčto abextremisinitio ,perfpiram ver- fus Regni ceutrum , & meditullium accedunt; v. g, ita Hilpaniam defcribunt, utaBifcaia, feu Canta- bria initium ducant: cui deinde fuccedunt Afturia, Gallarcia , I.ulitania, Algabria , Eftremadura, An- dalufia , Granata, Murcia, Valentia, Catalonia, Arragonia, C.aftilia vetus, Caftilia nova : recentia Domina ufurpo , quia antiqua hifce novis Provin- ciisvix conveniunt, quare ab his abftinui, nc ali« quam Griticis materiam fubminillrarem : deinde lingulas Provincias in fuas urbcs, fluvios, montes, atcjuealia huiufmodidillribuunt; in urbibus con* liderant Populi frequentiam, antiquitatem, lunda* torern , nobilitatem, Clerum, Academias,Templa, Xcnodochia,Monalteria, munimenta, commoda* velincommoda, fingulareseventus, longitudinem, latitudinem , Carli falubris , vel inclementis ratio- nem:&c. 3. Porto inqualibetProvincia, vel Regnoplura funt confideranda, v.g. folifertilitas, vel llerilitas; an frumentiferax, vini, olei, leguminum ;anpla* ca, montofa, licca , humida, paluftris; an fylvas habeat, fodinas, aquas, animalia; an frequens in- colis, velexhaulla; an viribuspotens; an dives;aa homineshabeatmoribus cultos,& liberalibusdifci- plinis, vel mechanicis aitibus inltruttos; an viros f iu gi; an fraudulentos: an urbanos, humanos ; an feros, crudeles, barbaros: quibus illi virtutibuspol- ieant;quibusvitiisobnoxiifint; qua religione, qua todole, quocultu: quxnam lit vidlusratio,menfar, v eltium, adium,habitationis,ac reliqua:vitatjan armis, an Hterisprsdlent; a quibus ortum ducantt quid ab iis praeclare gelium (it, beliique, domique; anvarii PopuliRegnumilludtenuerint: licprimhm Celt* Hifpaniam, tum Parni, tum Vandali, tum Go¬ thi , tum Mauri , a Gothis demum expulfi, te- G i nuerunt; J 53 Euphydndrt nuerunfc: q\jsenam (it Reip. forma; hinc Regnm, ac j Frincipum feiies , & tabulae Genealogicse; pro his | confule mtindum Daviti. 9. Neque his contentus eris: eft enim aliud quod fcias, v.g. quae bella profpere, quae infelici- ter gefta; quantosannuos reditushic,veiille, Prin* cepshabeat; quam magnum exercitum confcrbe- ( repoffit, quot pedites, quot equites parare; quae* | namlintRegnileges,in re bellica,civili, Principom elečlione, velfuccel!ione,in adminiftrandajullitia, inacie inltruenda, inarcibus muniendis; quot,& quinam fintRegniordines; quae illorum jura,flrfo* lennesritus; qua vis, & audloritas Procerum ;qtiis P.egii, puhlici, fandlioris coulilii modus; quxnam Aulae ratio ; quis virtuti locus,nobilitati, Pietati* dodlrinse; quinam fiat amici, & confoederati; qui jurati hoftes; qutc confinia diligentius munienda;quas vedtigalia, quis exadlionum modus,quodpondus; quaenam (intea, quorum Princepsfibi jus vendicat; quas juriš argumenta ;qnaenamobfequia Rex a fub- ditis exigat, qu»nam officia rependat; qua! comi- tiorum forma,quis finis, qu» audloritas, qn*fre* quentia;denique, ut vides, jejunam , & incultam Geographiam e(Te nolo, fed multis ornamentis, qu* rev»ra illi maxime congrunnt, amplificatam, & audlam. 10, Nonnulla funt. quas non exiguam cautio* nem poftulant: primoquidem loco Geographorum lapfus;quis hoc crederet ? etiam diligentiifimi faci* le in errorum cautes impinguntjmultis exemplisrem hanc confirmare pollem , duo feligo: primom ell Cluverii, lik. f.introd. Geogr. cap. 9. qui Goam ce* ieberrimam illamlndiarum Urbem in Infula Indiflu* vii collocat, cumtamen iilaabindo vaide remota iit. Alterum ell GerardiMercatoris in Atlante,vel Hondii vel Petri Montani, qui,cum depolitico Rcgni Galliat ilatuagit, fereinitioconllanteraffirmat,de- ferendi liber ITT. Caput IV. Ijj ferendi Regni arbitriumpenesordinum comitia fem« perhačlenus fuifle, &etiamnum omni jureefle;quod q»iima veritate alienum fit, nemofere ia fiuropa ignorat. Rrarterea dicit, filium Regis deroortui annis 24. minorem creari nunquam potuifle; item Kegis filios a Fopulo fatpius repudiatos fuifle ; item tresordines Regni efle,fcilicetnobilitatem,populum, v ulgus: Ecclefiallicum ordinem excludit;item pe- nesiftosadimendi Regni facultatem omnibus tem- poribus fuifle ;haecabhomine finitimo, & incon- fini Belgio dici, & fcribi, & in lucern edi, adduci ounquam poflem, ut crederem; nifi propriisoculis cre.iendum eflet ; quid qua,fo in minutiiSi ac mi- nimis errabit, qui in maximis tam fa-de labitur ? quid inobfcuris, fi vel in ipfa meridiana Inče caligat, & in media luce lucnlenter hallucinatur? virum Demo- cratiae, vel Ariftocratiae addičtum, imo<& fufpečtas fideieffe, exiis, quae contra Reges impune blaterat, & in laudem Rupellanorum congerit, manifellum elt: imononmodicamin hoc eodem compendiori- dendi materiam habes, dum hicaučtor Ludovicum nonum , di vitem cognomine dičtum efleaflecit; nili fortetppomm mendum fuit,acdivum dicere voluit: hjnc optandum eflet, ut Ualli res fuas fcriberent, ne ab exteris f*darentur. n. Secundo locoobfervanda eft, velpotiti s ir« ridendanonnullorum Geographorumadulatio, qui, ut Regumfuorum, vel popularium gratiam captent, patriam in figura, & imagine amplificant, cum rem ipfam augerenon poflint; & cum veram lucern af- fetrenequeant, majorem faltem umbram projiciunt: quod quam pueiile fit,fapientilflmishominibns con- iideranduin relinquo; omitto putidas laudes, quas 1'atriae afperglint, putidasdico, quiarever'aputent, licet Authoresillosnonpudeat AmoremergaPa¬ triam impense laudo;at li fnrteimoderatusfit,mul, tapeccat,qu 156 Euphjttudri vifum, ad inftar majoris cujufdam fluminis efle vi- detur,in quo States hominum , & res omnes cor- pore* feruntur,& brevi tandem abforbcntur nau- iragio; fed immortalis hominis animus, ono qua(i intuitu longiliimam hujus fluminis tračhmi afpi- citi&’ lingula quali fixis auibufdam punčtis affigic. Cogita furgentes arbores in ripa: ita, ut quslibet temporis ačli pars cum iis rebus conjunčla fit,quse t cum illa fimul extiterunt. 4. Ego fane non modica voluptate animi pet- fundor, dum praeteritorum temporum memoriam recolo, ac mecum ipfe cogito , quo anno ab orbe condito Troja everfa« Roma conftručla lit, olyra ■ piades coeperint, aut Nabon«flaris »ra; Alexandet Darium ad Arbellas vicerit, Seleucidae regnarint, Antiochus coelefti ulcere correptus fit,Carthago de* ftručba , Romanus exercitus ab Annibale in Can- nenfi pugna profligatus , Chriftus Dominus natus, aut moituus in cruce ; quot annis vixerit Julius C*far, quot Auguftus, quot Titus, quot Trajanus, quot Pius,quotConll:antinus,quotTheodoiius, quot Carolus Magnus, quot reliqui optimi Imperatores} cuo tempore vixerit Ariftoteles, quo Tullius, quo Virgilius, quoHlinius, quoSeneca ,quo Plutarchus, quo Hypocrates, quo Galenus, quo Archimedes, quo ApolloniusPorgeos, quo Ptolomeus,a]it'que huma- narum difciplinarum facile principes ; quo Bafilius, Nazianzenus, Cyrilli,Clementes, Ambrolius, Augu- ftinus, Hieroaymus, Gregorius, Chryfoltomus, Ber- nardus , aiii'que Eccleli* Dočtrres, & Patres; quo Moyfes, Samuel, David, Elias, Ifaias, Daniel ,aliique facri vates ; quo Arius, Macedonius, Neflorius,Pe- )agius,Mahometes, aliaque id generis monftra; de* nique quatndiu lleterit imperium A(Tynorum, Me- dorum, Perfarum , Grscorum, Romanorum , &c, Quamdiu regnarint Vandali , Gothi , Longobardi, Mauri, &c, H*c & alia hujufmcdi, hominis ani¬ onom Liber TIT. Cdput V. 157 anm praeTertim gravioribus ftudiis exhau(lum , & fefliim mirifice recreant. j. Nec eft,quod aliquis forte putet, Chronolo- giam rem inanem,& inutilem elTe,ctim revera po- tius ntiliilicna , imo, & necefiaria cenfenda lit, tuni ad hiftoriam , vit dixi, capeffendam, cujus qua-dam forma, & regula eft: quid enim aliud eit hiftoria, (i Chronologiae fubfidium abfit , nifi rudis qu*dam, indigeftaque moles , & confufum quoddam chaos, quod multa certe continet,fed tumultuaria uuadam opera in cumulum quali congelta ; tum ad rem po- liticam, usumque prudentia: politicae,cui varia tem* porum intervalla multa fuggerunt,qua- ad rem pu» blicam adminiftrandam non parum ccnferunt. Fre- quentes illže rerum publicarum vidliitudines certis quibuldam annorum periodis continentur ; & vix *iiqua in Republica perturbatio, vix ullus tumultus nafcitur; vix ulla mutatio accidit, quam aiia fere fimilis non prarcefferit, cujus vis, & curfus fi rečte intelligatur (mtelligetur autem Chronologia; opera, & ftudio, ) nullum dubium eil, quin ex prsedičta prarteritorum tempnrum fcientia , pr*fentibus in- commodis,& periculis occurramus. 6. Sed quid tandem eit Cnronologia, feu tem- porum doilrina 'i certe vix ullam definitionem po- itulat, vel explicationem , cum res per fe ipfa da- rillima fitrnempe Hiftoria res geltas docet;Chrono- iogia vero anoorum feriem tradit, quatenus res fin- gula; fuis temporibus congruunt: iit enim Geogra- phia iocorum, ica Chronologia temporum ratioaes confiderat : neiiipe,iit C.hronologi rečte obfervant, & pra carteris Fetavius nofter,qui dočlorum judi- do, in hac re, omne tulit punčfum , tempus plu- ribus modis confiderari poteft : aut enim naturam lllius, & indolem, caufas, & principia, proprietates, & affečliones demonftramus , & hoc eit inllituti Metaphjfici; nam Metaphvfica rationum univer- falium 158 Euphyandri falium attributa demonftrat, quod fane /it. 9 . Mt- tctpb. abunde praftiti; aut cum fonis ita conjungi-, mus , ut difpari eorumdem intcrvalio temperetur, fic autem ad muficam potiilimum refertur; ant ut motoum coeleftium n>enfuraeft,atqueitaadAftro- nomiam pertinet;aut in tempore id unum fpcčta- mus,quod fcilicet ad civilem humani generis iifum traftationemque conformari poteft , v.g. in accom- modanda rebus geftis praeteritorum annorum ferie, fic autem ad hiftoriam ; vel in obfervandis variis luna- afpečiibus,& lic ad agriculturam, architetio- . nicam , rem medicam : vel in componendo, cum plenilunio sequinoftio verno,& fic ad calendarium Ecclefiafticum pertinet. Igitur tempus,quatenus ad prarfatum ufum accommodatur , uberem fane ma- teriam huic difciplina: Chronologicar fuppeditat. 7. Multa autem funt Euphyandro in hac parte difcenda, v. g. quae diverfa fit annorum ratio, eft enim Tropicus ffque dierum ;6j. bor. f. minut, fere 49. Julianus , dierum 967. hor. 6. BilTextilU dierum 366. lunaris dierum 374. hor. 8. min. fere 49. i£gyptiacus dierum 367. Vorrb Tropicus drči- tur, quSd a folftitio, vel a>quinočtio, ad idcm fol- ftitium,ve! aequino£iium Soliš revolutionem dicat; Julianus a Julio Ca:fare,A quo inftitutus eft, nomen duxit; eftque major tropico , 4 fere min. hor* I Junaris dicitur, quia la. menfes lunares fynodicos, feu fyzygias compleftitur; Juliano utimur; Arabes lunari fimpiici utuntur: hic autem cum folari mi- nimfe implicatur. Pra;terea duple* eft ratio menfis, nam alius eft periodicus, qui conftat 27. diebus, 7 . hor. Sc aliquot minutis, quo fcilicet tempore luna fuum orbem conficit; alius eft fynodicus ,qui con- ftat diebus 29. hor. 12. min. 44. paulo plus , quo tempore Luna Solem denuo aflequitur, ilh'que con- jungitur; & hic duplex eft: Attronomicus fcilicet, ouem expofui, & Civilis; Civiles autem menfes altemi Liber III. Cafut V. 159 alterni funt dierum 30. &29,quod autem reiiduum eft 1 intra aliquot annos in diem accrefcit, qui ca- teris accedit. S. Pra:terea, fcire debet variorum cyclorum ra- tionem; cyclus autem eft ceita qua-dam annorum periodus; ptimus eft cyclus aurens, vel luna-, an¬ norum 19, cujus auftor Meto fuit; cum enimmo- tum luna cum motu folari tum Grad primuro, tum deinde Chriftiani ad Pafchalem celebritatem componere deberent , hunc cyc!um adhibuerunt) quod eo elapfo ,neomeni* in eofdem anni dies re- currerent , quod licet in prima enneadecaeteride fuecedat, quia tamen annis 19. vertentibus, aqua- tio motuum utriufque fyderis accurata nqn fit, neque luna ad idem diei pundtum revertitur, unde primiim erat progrefla, fed bora r. min. 27. paulo plus, priftinam epocham antevertit, non modicus error in canones , feu tabulas noviluniorum inve- ftus eft; unde aliqua emendatione opus fuit,ut re- vera adhibita eft a Gregorio 13 Calendarii Romani reformatore : porro in hac periodo , feptem menfes intercalares , vel emboiifmsei erant 1 alter cyclus folaris eft , annorum 28. quo utimur ad literam domiuicalem habendam , quique ab annc- biffeKtili exordium fumit, literis G. &F. tum E. D. &c. hoc verfu comprehenfis. Gaudet Freincas equo , Dacus cane , Barbnrus Arctl. Cyclus indiflionis eft iy. annorum, porro iingulis annis fui funt cycli, vel numeri, v. g. anno ib$^. aureus numerus , vel cyclus luna: eft 2. folis ir. indiftionis 7. denique Periodus Juliana eft quidam orbis annorum, ex tribus illis cyclis contextus, fci- licet 7 980. cujus audtor Scaliger fuit ; didta autem Juliana , quia Juliaaos annos adhibet; cujus ufum apud Chronologos invenies, qui vel ia eo fiftujaris 160 Euphyandri eft, quod fingulis annis, fuam cyclorum conjugatio- nem,quafi fingularem Charailerem tribuat. 9 , Ha-c difciplina aliquid Arithmeticae, & mo- dicum Aftronomia: defiderat ; ut fcilicet adhibita 1 faltem cnmmunium regularum praxi,& cyclos cu- 1 juslibet anai invenire, & medios motus Soliš, & 1 Lun« ad calculos reducere podiš; addita deinde, ' vel detračia «quatione, ut verus locus habeatur! , imo ad rem hanc , medii motus , quamvis non 1 «quati fatis effe videntur; nempe fupponitur de- 1 .feflio fyderum, tali menfe, die,& aliquando hora; ; igitur nec parallaxis curanda eft, nec refračtio, nec ' locus verus , qui a medio non procul abeft ; cum 1 jam id habeatur,cujus gratia,tot calculi adhibcndi eflent. Cateriim, ut dicam , quod res eft ; cum J apud aučlores hujus ar:is Chronologic« , omnes j fere, quorum vel Hiftorici ,vel Aftronomi memine» ' runt, Soliš, ac Lun« defečtiones difcufias, & ad Cal* culos redačtas habeas, v. g. apud Petavium ,tom. I. f l. 8. Lansbergium in Tbifauvo , Ricciolum in novo \ almtige/io, & c. huic labori,&oper« parcere poteris. ' to. Praterea diffimulare non poflum, quin ubi . de longe remotis temporibus ag tur , fi non fallita* j tis, faltem dubii fufpicio aliqua fubefie podit; cum enim pr«fixum tempus , & ftatuta dies indagetur ex tabulis Aftronomicis, ill« profečto tantam fidem ' facer« non poffunt , cum fnis erroribus fcateant: hinc Ptolomaic« ab Alphonfinis cadigat« funt; Al* phonfin* a Prutenicis: his autem fuccefleruntRu* dolphinae, Danic«,Frifi«, Lansbergian«, Parifin«, qu« certe , licet aliquot fsculis ionge a vero non abiint , fi tamen illarum ufus ad antiquiflima illa tempora traducatur, quo eventu id fiat, affirmare non poflum ; non negarim tamen , rem fuccedere i pro votis pode, quantum fcilicet res Chronologica podulat: modo fcilicet Soliš, vel Lun« aliouot de* fečtion^* fupponantur ; dico aliouot: nam unica vi* Liber Ul Cap ut V. 161 vixfufficitiUtrescertodefiniri queat; eodemquip- pedie, poit aliquot annorum revolutiones , altera defeiiioaccidsre poteli:quia tamen aliunde habe- mus qii£efitam diem tam vaftis , laxi'sque terminis minirne contineri ;haud dubie, licet eodem menfis die diverfisfcilicet annisdefečtio contingat, facilt in* de unum diemab aliodifcernimus. ii. Itaque hujusartisprincipiaad certasclaffes redoci poifunt. Primo loco eli Hiftoricorum fides : lic Tucidydes afferit primo belli Peloponnefiaci anno, folem defcciiTe poli meridiem: item očlavo. itemque ultimo ex Xenophonte; Lunam vero dc- cimonono: lic Ciirtius, Plinius, Plutarchus fcripfe* runt, ante Dariicladem ad Arbellas> Lunarem defe- dlionem accidifTe , 20. Septemb. hora 2- nočiis, &c. Secundum locum obtinentqu*dam poiiulata, v. g. KramChriftianam abhincanno milJefimoi fexcente- fimo, quinquagefimo quarto ccepifle : in hunc an¬ num taies cyclos cadere, feutalem Cyclorum con- jugationem , ac proinde talem annum efie periodi Julianar : tertium locum cedo levi faltem tinčiurse , Arithmeticae, & Aitronomiar: nec enim Chronolo- gumiltarum difciplinarum rudem omnino efle opor- tet: quartolocofubneiioillulirioresaliquotEpochaS) de quibus periti omnes inter fe conveniunt : v. g, primum annum Iphjti ,qui eft 393 8. period Jul. ann. I.urbis,3951. vel62. aeramNabonaflari. 26. Febr. ann. 3967. Imperium Cyri, ann 4154. vel s$. Ale« xandri viitoriamad ArbellaS) ann. 4382. Seleucida- rum a?ra: initium ann. 4402. Cladem Perfei. ann. 4 f 4 d.*ramChriitianam ann. 4714. mortem Augu- 1 ann.Chriltianafaerae 14. aeram Diodetiani ann. 2S4. Nicamam fynodum ann. 32y.mortemConitan- tln * > ann. 337. Imperium Valentiniani ann. 364, Hegiraeinitium, 16.Jul.ann. 622.ha:funt Epochse : •juas Euphyander adhibere poterit tamguamcertas tegulas ad rem Chronologicam obtinendam, atque 1 connettendam. 12. Au« 162 Euphjdndri i 2 . Aučlores pro hac re non defunt: fed intei cseteros Petavius nolter eminet,qui rem hanc Chro nologicam copiofiilime, &doftiffimeduobus tomis de dodtrina temporum expofuit ,tumin uranologiai tnm in fecunda parte Rationarii: tam in eo libello clariliime, quem lydium lapidem Chronologicum in' fcripfit •' porro pili illius verbisltare veliš, ArithmC' tiča - & Alfcronomia faitem mediocriter inilrudluSi ad illum accedes: adde fi vis alios, ut Genebrardumi Gordonum, Salianum : quamquam hi hillorice duni' taxat proccdunt; adde alios,quos h3bes in urami' logia Petavii: adde StoeflerUm, Campapum, Pauluffl pitacum, Clavium in calendario , Paulum Middti' burgenlem , Jofephum Scaligerum , in Hbris it tmendatiom temforum ,fed einendatum : adde Vit' tam pro calendario, &Guldinum. Porro ut rude® in hisEuphyandrum eflenonpatior ,ita nonprvefcii' bo , ut fefe totum calcuiis Altronomicis dedat;is fit, qui ubi res feret,arte illa uti poifit, & li res etiafl poiluIat,pau!6altius in ejusarcanapenetrare,& diffi' cultatesdifcutere: porrb ad fuos ufus breve fibi coni' pendium annorum ab orbe condito conficiat: hac tJ' men methodo , ut non abobfcurisillisinitiis incipi' at; fed a noftristemporibus, quae clara funt, verfd mundi, Si temporumortum afcendat- C A P U T VI. De Hiftoria. I. T Pftoria eftresgefta, fed ab aetatis noftrae Bit' * ^ morja remota ; vel potius facuitas , & difct' plina, qua; resolimgeitas compledlitur, &abherw ca fabula, quam nos vnlgoRow.iws appellamns,it eo potillimumdifcrepat, qubdhilloria res veraspr®' fepuatur; hinc fabula lečtoris animum non min* 1 ! quamhiftoria retreat, pra-fertim ciim fičba licet'’ E ' rifimilitudine hominis auimus potius, qnam n 0 ' verilimiii veritatecapiatur. Port? hi(toria,cujusftf di T tii ti P P 1 ci n d P r: 1 ti Ji n 2 0 a h h a P ii 0 t c t c a f a c € 3 € 1 Liber TIT. CdputrT. 165 dioTullius ardebat, & cui totum fe dabat) eodem Tulliotelte, Hdelis tcmporum telfcis eli, lux verita* tis 1 vita memoriar, magiltra vita , nuntia vetulta- tiS) ad quam fcribendam Atticus Ciceronem ira- pensehortabatur 5 quofciIicetillam tračlante, effici poffet, ut ia hocetiam genere Grecise Roma noa cederet: addebat autem Ciceronem non folum ec- rum Itudiis,qui literisdelečtantur,fedetiamPatri* debere hoc munus , ut ea, qus falva per eumeffet , pereumdem eiTet ornata ; tune enim hiitoria lite- ris Romanis aberat: non dum Sallultius, non.lum livius, nondumTacituS) nondumalii politioris li¬ teratura; homines fua hiftoriarum moaumenta in •lucern ediderant: Unus Catfar rerumfuarum Com* mentarios feripferat , qui> ut apud TuHium Brutus aflerit, nudi funt , redli, & venulti, omm ornatu orationis, tanquam vede,detrafto; Ted dum voluit alioshabere parata )Undeiume.'eut,qui vellentfcri- bere hiitoriam ; ineptisgratumfortaiTe fecit, qui vo- Juntillacalamiltris innrere ; fanos quidem hommes a fcribendo deterruic : nihil enim cit in hiitoria, pura , & iiluftri brevitate dulcius, nihii foite ad imitandumdiffidlius. a. Et vero initio hiitoriam feribere , fummi oratoris non etat; hocunumdumtaxacdefideraba- tur, non effe mendacem; cum nihil aliud hiitoria effet, nifiannaliumconfcflio, ut apud Tulliumte- ftatnr Antonius: nempe Pontificis maximi erat res ornnes iingulorum Annorum literis mandare, & in album referre , fine ullis ornamentis, & orationis tuco ; hinc prifci illi, tum apud Romanos , tum apud Grsecos hillorici linam dicendi laudem, dum alii intelligerent , quod ipfi dicebant, brevitatem eift putarunt; fed deinde hiitoria multum lefe ere- sit, majoremque vocis fonum adhibuit; nempein ea & natratur ornate; Si Regio farpe, aut pugna dc- fciibitur j interponuntur etiatn conci ones »& horta- tiones; 164 Euphy velaudire cupiunt j iplipu' 1 eri Liler ITT. Caput Vi. l6$ non eri fabtrlis recreantur; fed praefertim nobiliores quar- tusi dam foeminae , quibus per otium domefticum iicet, sgm legendishiftoriis fuaviliime incumbnnt, easque fe- shi- lici memorial mandant; ut velindefeveriores quof- i vi- dam fcholailicos pudeat, qui hujusdifciplinar,&fa. pro- cultatis ignari funt, & regnorum ortus, progreflus, tur; & finespenitusignorant: at nefcire, ut Tullius mo- 1 res 1 net, quid antequatn natusfis, acciderit, id eft fem- aliii perpuerumeffe; aliquid minus dici poflet, cum ipli oria, pueri fabulofis etiam hiftoriis deleiientur: fi enim t, ni vokiptasell, quam magnarum, &variarum rerum ; m afpečius animisnoftrisinfundit; nullapulchrior fpe- efti cies,nullagratior, nulia prorfus hiftoria jucundionin ),n( quafcilicet,vitles, lit intabula pičla ftratagemata,ar- ipfi tes,in(idias,rpem potiundi, amittendi metum, ca fes i ra- exercitus , urbes captas,imperia deleta, aliaque id ge. , nus:qus dum noslegimus,haurit animus voluptatem ifiiii incredibiiem; nec fatiatur,doneč ad exitum pervene- turi rit, Quomodo enim prajftantilfimi illi tmperatores, Sc in CjrrusiPjrrhuStAlesanderiThemiftocleSjEpaminon- tdi- das, Caefares,Conftantini, Caroli, curo eorum fafta turi commemorantur , animos noftros afficiunt, expe* ■,yel ftatione fufpendunt, gaudio perfundunt, corripi- nnis nnt metli; in Grama , in Romana , in univerfa hi* uod ftoria, qus , & bellorum magnitudine, & rerum, ita- ac fortunse varietatem uberrimam exemplorum, in ltu, omnigenerecopiam fuppeditat. i® 4. Paeterea non jucunda modohiftoria,fedeti- am honreiia,& ingeniofoadolefcente dignillima res dici eft: nempe resgefta? narrantur inter fummosReges, ami potentillimas Civitates , bellicofiilimas nationes. juis Caufe porro bellorum funt, quse funt humanarum ulta rerum maxima:: imperium, falus, gloria ;quae po- ;, e tmntnr m armis omnia , & ii confilio ducum, a vir- tate tute militum,ab ipfafortuna, & cafu pendent Quid :an* amab6,majorem dignitatem praefert?Siautem fer* pu* motiibusdeleitamur; ii libri, quibus hilloria con- er< H fignati 1 66 Eupbyandri fignatacfti nobis fuppetunt, in quibus nihil tcmere.l nihil incompofite narratur, fed omnia graviter>& fuo quidqne ordine, & loco Si confvetudine claro« rum virorum; ver(amur,inquitManutius, dum hi<. lloriatn traibamus,cum Regibus, cum Rrincipibus virisunagnis in bello Ducibus, fapientiiHmis reruoi publicanimmagillratibus: vultusipfosi& lineamen- ta tum corporis, turnanimi, eorum ) quo*> nunquan vidimus, qua(ipr*fentes intuemur; res ipf qu* funt ejufdem generis , rečlum filum , & norma® adlionumi & vitarcornponit. Nec aliud cltpruden- tia j quiin eventuum obfcrratio , reru'mque prat' feat;*®i fe fe ne cr iil ir ci ei ft rt te h; m bi In di fp ni ei te ei bi & ereJ A ar O' hi. ibus rum len. J IB :1 af. roti' jtift olu- aftro inv adv, ; rti idiot liilffl nnes re de neffl naa' t ind( fsri-j rboi cena ferre ope- e di* infifc apn“ n in' qn* na» den- prK' itaffli lihi r ///. &*/>«/ P'!. featiiim,acfuturarum ex.pr fertim fi anis Hiftomrn ita tradlet,ut, dum eventa notac, animumadciufas referat, ratioaem guferat; curhocfadVum; iUudomilTiim? 1 cur haecpro votis, iilsevero contrafpem fuccefTeiinc, Porto ufu maxi- mererutn quaeritnrprndentia: nfus autemeft, vel cirm ipfi esperimur, vel ciint aliorum periculo,quid eveneiit, obfervamus,noftrispericulisparcere pof. furnir s; cnnimodius ergo , ac tutius, eveatis aiio- rumexaminandis,prudeatiacomparatur. Qnod cer- tehiftoriarproprium bonumell: inqua anteoculos habemns variš fortunae vicillitudices , Regnorum mutationes, virtutes honiinum , & vitra, ex qui- bus, trna; vitanda nobis, qu* rnlomagnoillum animurn tribuerei quemnunquam s, habuit, casque Henrico magno expeditiones, quas i- nnnquam fufdpere decreverat, adfcribere, * ir. Quar hiftoriens de fuo additi prasfertim 5 ■ recentior elti modicam fidem faciunt: fine tefte ni- S hil volo tale: imo qui ex manuferiptis, literis , & * feriniis Principum , feu optimatum rerum illarum ■ copiam hauriunt, ex quibus fuos deinde hiitoria-— H * rum 17 2 EuphydnJri rum libros componunt, non adeo integrae fidei cen- del fendi funt, ut pro oraculis habeantur: nam multl ]j n farpe adulatio fcriniaPrincipum occupat;multa fratil eX i irrepit; multa falfa pro veris jačlantur Si quis tameo a ii utriusquepartis manufcripta haberet, & nullo ipfe no prasoccupationis vitio laboraret,nec ab nllis partibus n j ftaret; vix majorem in hiliorico quires iifefcriptas nonvidit, diligentiam, renimquecertitudinemde' liderarem, or 13. Argiimentum negativum contra hiftoricos t i ; firmumaliquando, alias verofatisinfumutn eft. - licet jo enim nullus aučlorrerr. illam , dequaagitur, eo tem- jj pore literis mandarit, quo illa gefta eft ; fi tamen r c aliqua traditio fuit, non leve eft fidei. ac veritatis ti indicium, & argumentom. Et verdcurn aliquisau*. tr £tor, vir alioquin prudens, & diligens . integerd- mar fidei, & vita;, nonnihilaflerit, quodtamenne- o moanteillum fcripfit, ex iisfciiicet, quorum opera ji adnos perveneruntj non leviš certe credendi ratio a eft , vel aliquam tune temporis traditionem fuiffe. h quamdeinde tempus extinxit ; vel aliquem aučto* a rem illud ipfum literis mandaffe , cujus tamen opera f cafualiquo periere; quis enim nefeitinfinitam fere li* j brorum vim.temporum injuria,pra;fertim cum Ty* t pographia artasillacareret, aeternaoblivionefepul* ! tam eile: fi vero prarfatus aučtor in plen'sque aliis 1 erraflevifus eft, vix hoc, quod fine tefte adftruiti aliquam meretur fidem: quisquis tamen hifce no* ftristemporibusaliquidtalefcriberet, utfpurius au* ftor rejiciendusefiet. 14. Siquando hiftorici omnes aliqua inrecon* Veniunt, vixillaindubium revocari poteft ; nifita* ; menille,quiprimusomniumeam literis mandavit, j fufpečlafidei homoeflet ;cum facile fieri potuerit,ut omnes ab illo deinde acceperint, Prarterea fi retn illam talem effecontingat, ut hiftoricoprorfus indif- ferensfit, v. g. quod tali anno, & die, luna folito dc)iqu'° Lih er TU. Caput Pl. J73 ' cn ' deIiquio defecerit, vel marinus aeftus prselcriptos ™ limites tranfcenderit; qubd flumina fupra modam alli exundarint, vel terra folitis motibus concufla (it, nEB aliaque id genus , quorum ftndio hilloricus teneri P 1 non poteft/ li res,inquam,hujufmodi eft,non eft fa* ™ ne, quod jure aliquis illam adftruenti fidtm detre- ' tas ftaret: ubi autem plures aučtores difTentiunt,omnis " c ' aflenfus fuftinendus eft , nifi prius circumftantiae omnes ea, quapareft,diligentia, & folertia, difcu- ;? s tiantur, quas egoTzrpra num. 10. appellavj. lila de- ■ ct num pars.cuicommunistraditioaccedit, longetu- *’ tior eft, & majorem meretur fidem: comunem por* e . a rotraditionem dixi, non lingularem gentis , & na* t,s tion's alicujus: nam Populus multas fabulas unius traditionis nomineaccerfit, & hiftoria: admifcet. if. Totius hiftoria: corpus resgeftae, ac perfo- 1E ‘ nae, cumadjund.lisappendicibus,componunt. Re- ! 2 mm delečtus , connexio , analogia; Perfonarum atas, conditio, moreš, indoles, expeditiones, aliaque hujufmodi ab hiftoricis cenfentnr. Hujus corporis anima ipfa veritas eft / finis lečtoris eruditio, & in- ? ftitutio: nempe hiftoria vitae magiftra eft,& altera. prudentiae regula. Porro inter hujus corporis par* [' tes unam principom, &primariam efle oportet;ta¬ le eft in corpore caput: v. g. in hiftoria rerum Gal- s licarum,Regnm feries; in hiftoria veroEcclefiaftica. ’ fummorum Pontificnm vita Principem locum te- netihuic autem principi parti ita aliae accedunt>& fubjiciutitur, ut fnam quaii vitam,fplendoremque fuum ab ea accipiant. 16. Si quid autem uni hiftori*,ex alia admifce* *nr(multa enim eft rerum, Regnorumque connexio) id fobrie, & leviore qua(i digito delibandum eft: lic mult* rerum Hifpanicarum , Gallicarum hiftoria: admifcentnr: lečlor hnjufmodi acceliiones negligere debet, aut falcem modicum iis adhaerefcere, ne fua cum alienis confundat. vjuod autem ad nonnullas H $ hilto* 174 Ettphy4ndri hiftorias,mifcellancas, & promifcuas attinct,ego il*J las pro confufarerumcongeftatum,indigeftarumque farragine , non pro veris hiftoriis habendas efie ju* dico: quod vero ad hiftoriam univerfalem pertinetj fingularis quadibet fuas in ea partes obtineat,eoque loco fit, quem rečla ratio rerumque magnitudo po. ftulant: hinc S quis in univerfa illa hiftoria, fingu* larem alicujus civitatis, vel modicK regionis hifto* riam, hiftoria: potentiftimi Regni, & ampliflimi Im« perii anteponeret;is revera efTet,in quo prudentiam defiderarem. Nonnulll eo ducuntur affedtu,utTer* fytem Achiili, Pygma?um Herculi,fungum unius no* čtis annof* quercui conferre , ac comparare non vereantur. I7.1n Hiftoria qua?dam epifodia fumopere pro* bo>in quibus fcilicet, non res propria:,fed alienar de- fcribantur, atque narrentur; haec enim ni fallorNar- rationis ratio rerum perturbationem prohibetde&o* n'fque tardium plurimiim levat, Nec eft,qubd ali* quisputet,Epifodiuni ft&ionem efle,cum tamen ab omni fidlione hiftoria prorfusaliena Struna dunta* xat licentia fcribendi opus eft , ut Seri folet in iis concionibus,quas hiltorici viris pnncipibus,a!iifque Imperatoribus adfcribunt. Porro quam bene Epifo* dium in hiftoriam cadat, vel ex iis fabulis heroicis perfpicunm eft, vu\go Romam, quas nonnulli Rečen* tiorescum fumma Iaude,&arte in lucern edidere,in guibus Epifodia fuum cum nitore locum obtinent. i S. Nonnulla funt in hiftoria leviter perftringen* da, & vix extremo digito indicanda: u: funt pervi momenti res ; alia vero majoris momenti majore cora,ftudio, & diligentia pertračlanda funtjnechi* | ftoriae molesannorumcurfua?ftimandaeft:necenim j fiaguli aoni sequalem rerum geftaruin copiam fup- peditant;im6 aliqni fteriles ita funt. ut vix aliqnid habeant, quod, hiftoria dignum fit Hinc hiftoricutn iUum caftigabis,qui ia hiltoriafcribenda, ita fegellit, j ut Liber m. Caput rh 175 ut lingults annis,fingulos hiftoria; fuae libros,a:qua- lis moliš, indifcriminatim tribueric; quod fanefieri non potuit, cum eo rerum delečim , quem hiftoria poftulabat. 19. Adcerta qua?dam capita ea reduces,quae ex hiftoria leligis, v,g, in hiftoria rerum Gallicarum, in primo capite,feriem aunorum Principis collocabis; in fecundo bella, pugnas,vičtorias, jačturas,& lucra repones ;tertium Principes všros.&Regni proceres, Sc res ab iis prarclare geftas, item eximios qnofquc in qualibct arte continebit; quartum locum fingula. res eventus,pra:clara opera, & arte fačla, rara fena- tus cotifulta, regia decreta , egregii libri in lucern editi obtioebunt. Jo, Ur nomina meoti tenaciiis adhasreant, in album ordiae quali alphabetico referenda funt,&'ea fepe, ac farpius legenda; quod fane temporis fere momento fieri potellr mirutn quantum haec indu- ltria,quantulacumque lit, ad ea menti alitihs impri- menda juvet, & conferat: quanquam longe major diligentia in rebus , quam in nominibus memorise mandandis, adhibenda eft. Jt. Hiftorici fides ex multis capitibus haberi,& probari poteft. I. fi invidiam aliquam prae fe ferat, 3 C alterius,vel Ccriptoris, vel nationis gloriam sgre fe« rat; 2. fi ftudio principibus, Sc optimatibus gratifi« candi ducatur, & foed* afientationis vitio laboret. 3 . Si pra:mii fpe , quod hujufmodi hominibus fatis famdiare eft , ad fcribendum lefe accinxit. 4. Si a Principe, vel alio quopiam ex proceribus, ad fcri¬ bendum indučtus eft; J. Si multas opes cumulavit, atque congellit; 6,Ex ipfoftvlofidem hiftorici pro- babis; funt enimqui panegyricos potius quam hi- ftorias fcribunt,& ftudent potiiis fententiarum acu- tnini, quam veritati ; 7. Si aliquot exemplis fidem fuam foedavit; S, ut extraneum non defidero, qui res noftras. fcribat, iti nec valde probo ex noftris H 6 quem- I?6 Eup'jydndri ejnempiam, res fui temporis fcribere, 9. Affečtushi- ! ftorici obfervandus cit: aiiqui enim odio flagrant, ' alii mctuunt;hic in videt, ille fperatlnno verbo vi. dendumeli,necupiditas fctiptoris aliquam fcriptio- ni maculam afpergat ; 10, aliquid palatri aflerere, idemque clam deinde negare tnalam fidem evincit. In hoc Procopius foedillime lapfus ell; duplicem,& bifulcam linguam haberei viperinum eft: fic enim fub fidlo timore non vera hiiioria , fed libeilus fa- mofus latet , ut an^uis in h ir la. 22. Narrare deinde, qux ex hillorico recens le* geris, ad tnajorem inciilcationem plurimiim confe- ret; imo fi tacitus eadein animo recolas, non con- temnendum inde referes frlidlum : nempe accidet, nt illa mentalis relečlio rerum imagines, quas prior ledlio impreflerat, menti altins imprimat. 23. Antequam totum hiiloria: corpus inftrnere, Sc componere incipias; opera? pretium efTet, levio- rem umbram, Sc rudiorem delineationem perfedlai imagini praemittere ; mirum quantnm prima illa velitatio ju vet; igitur breviarium quoddam hifto- rix prsemittes, v. g. epitomen Turfellini, rationa- rium Petavii,flores Hiltor. de Bulliere, Breviarium Petavii, varia Chronica Eufebii, Hieronymi, Pro- fperi,Genebrardi,CaHiodori,Palmerii utriufque,Her¬ manni) Gnalterii, Marcel lini, Ifidori,Bedx, Nicepho- 1 ri, Goldoni, Tornielli, Adonis,Bellarmini,&c. Ale- xandrinum non omittes & c. prima enim illa tin- 1 dima imbutus, perfedlam deinde plenioris hiiloria Cognitionem a(Tequeris. 3 4 . Quifquis ingenio valet, & prima illa tinčlu- ra inllrudlus hilloriam legendam fufcipit;curfim,& j raptim eam legat fine ulla fere longioris meditatio« nis cura; uno fcilicet tenore, & tradlu ; nempe re¬ rum illarnm feries , fi forte interrumpatur, minus lucis, & facilitatis relinquit: iit enim figna illa me- »orise čudita, uiii in catenam quandam cocant, hotni- Liber III. Caput VI. 177 i- hominem fallunt; ita res ipfa: minus apte animo ad» :, hajrent, nifi continuata fibula, & ferie copulentur. i« 2J. Non eodem omnes animo , & fine hifto ias 1- vacant: funt,qui primariarum familiarum genealo* , gias duntaxat inquirunt ; alii fingularia qu*djm apophtegcnata feligunt; alii fententias,& acute di- Č čla; alii fingularia fačla; alii mirabiles, & infolitos 1 eventus; alii mera; curiofitati, alii vanitati ltudent; • quod ad me fpečtat, tibi aučlor efiem hiftoriam le- genti, ut ad finem alicjuem honeftum hoc ftudium referres , v, g. ad inftituendum animnm , imbuen- diimque tam praeclaris cognitionibus ;ad formandos tuos,alioriimque moreš; ad judicandurn>quid in re dimili,& pari cafu agere debeas &c. 26. Hiftoria duplex eft: Ecclefialtica, & profana, Prima duplexeft:antiqui fcilicet,&noviteftamenti. Hiftoriam antiqui teftamenti habes in fcriptora , & Jofepho; utere ad hunc finem annalibus Saliani,aut faltem fatis copiofo compendio, quod idem aučlor edidit; rationarium Petavii,& PraefataChronica, fi vis,adhibe. Qood verč pertinet ad hiftoriam Ectle- fiafticam novi teftamenti,illarn habes in annalibus Baronii,&Spondani:ultimi hujus epitome omnibus placuit: habes prsterea Pontificum vitas apud Pla- I tinam, Onuphrium,Ciaconium, Anaftafium,& mul- tos pailim religioforum ordinum annales , itemque Ecclefiarnm hiftorias,Epifcopatuum,fančlorum vi- rorum: habes hiftoriam Calliodori, Nicephori, Ca« lixti, Socratis,Sozomeni,Theodoreti, Evagrii,Eufe- 1 Bii; fed ut dicam,quod res eft: Baronius, & Sponda- nus fufficere poffnnt; necenim Euphyandro id penfi j imponam,ut omnes hiftoriasEcclefiafticas evoluat, pttffertim cum aliquae nimiam illorum temporum credslitatem valde oleantjalis certis partibus plus aequo faveant;nonnullae nulla teftium,vel traditio- num fide nitantur: uno verbo innumeras repetitio- h{S toties recolendas illi obtrudere nulo ; unum ta- H 7 men 178 Eupbjitndri men indico, no^um Agiographi* opus, quod Gy>, ganteum vocare foleoition eflc omittendum, cujusj S. Majora volumina jam exftant, (tudio& opera PP. Boliandi & Efchenii elaborata ; adde aliud magme moliš opus,hi(toriam fcilicet Coucili Fridentini,abl Emineatilfimo Card. Pallanino fcriptam & editam. 2 7- Quod vero ad profanam hiftoriam fpečtet, illam quoque in annalibus tum Saliani,tam Baronii' breviter expo(itam habes; ut tamen fontes adeas, tibi auftor fum : illi autem funt Herodotus, Thu- cydides,Xenophon, Juilinus, Arrianus, lPiodorus! Siculus, Dionyfius Halicarnafieus, Florus, Livius, Polybius,5aJluftius,Ve]]eius,Tacitus; Lacuna? au¬ tem explebunt Cicero, Plutarchus, Curtius, Corne- Hus nepos, fElianus ,Paufanias ,Diogenes, f aertius, Solinus,Strabo,Suidas,Dio,GelliuS,Valenus maxi- ] mus, Photius; hos fequunturHiftoriae Auguft*fcri- ptoresSuetonius,Spartianus, Lampridius,Trebel]ius, Herodianus, Lartus, Capitolinus , VopifcUS, Viator, Ammianus; his accedunt Eutropius, Paulus Diaco- nus, Fandulphus, Rufus, Varnefridus, Jornandes, Orofius, 'Zofimus, Marcellinus,Procopius, Zonaras, Nicetas,Gregoras, Agathias, Curopalates,Theopha- nes,Cedrenus, ldatius,Otho Frilingenlis: pro rebus Gallicis adfutic Gregorius Turoneulis, Aimonius, Eginardus,Guaguinus. Philippus de Commines, Pi- thaeus,Paulus A5milius,Bellefore(iius, Peguillonus, Thuanus, Duchefne, FroilTard, Duhaillan, de Serres, Dupleix,de Bulliere;adde Mefaraium,q;ii poiiremus fcripiit. Albertus Krantzius Danicas, Sueeicas, Norvegicas habet; Beda, Rogerius.Matth^us Pariš, Polydorus Anglicas; Boethius Scoticas; TurcicaS Chalcondilus Baudier; Mariana H fpanicas; Luit- prandus lacunam fui tempotisim^et; Morinus opus hiltoricum non contemnendum fcripiit ; Kamianus Strada optimi hiltorici partibus defungitur; itemqne Mafifejus in vitaS, Ignatii,uterque antiquioribusiorte non iy i lUSf J p. 12 ab t- lii >> H IS s, liber lil. Cap. rT. 179 non impar. Adde Polfinum , & Bartolom , utrum- Golrzium, Galliam Metal* Jicaai ' Liber 17. Caput PTT. 181 licam ; in altera, plures quoque verfati funt, v g. Natalis comes, Gyraldus, Poetarum commentato- res, AugullinusdeCivitateDei: hicfane liber mal¬ tam eruditionem continet, 1'raterea natutalem hi- itoriam, eruditiocompledlitur; in hac Plinius na¬ meriš omnibus abfolutuseft ; de Plantisprarter lhe- ophraftum, & Diofcoridem, Dalecampius diligen- ter, & copiose fcripfit; de pifcibus , Kondeletius; Aldroandus de variis, ea certe copia, & diligentia, quamnemohadlenusa(TecutuseH:; de re metallica , Agricola ; de follili Caefius , Cato , Columella , & Domus milic* auilores de agricultura. 4 . H*c autem ab Euphy.rndronefeiri,eumque a vili Grammaticodoceriquis ferat ? leViora funt, in- quies ; fateorgravioris iludii non efie ; non tamen proptereacontemnendareselt; cum etiam leviafu- umpretiumhabeant; qua!i vero levioris armatura: milites inutiles fint; fumus quoque, etiam fi levif- iimusfit ,fuo ufunoncaret: imo ignisinter elemen« ta ultimum locamnon tenet, quamvis alioquin le- villimus. Praiterea hiitoria, & erud tio in eodem gradu, & ordinepolita:funt; neutra enim ad gravi- oresdifciplinaspertinet- Ig tur,ut Euphyanderfine pudore, & verecundia hilloria: incumbit; ita fine probro eruditioni vacare poteft: nec eft , quod ali- quis dicat , praedidtam exercitationem Gram- tnaticum quidpiam,autP*dagogicum olereiGram- maticus enim , & Predagogus fuas virtutes, & fua vitia habent: modo vitia fugias , illudque prader- tim,qubd inanisoilentationiscausa vanam eruditio¬ nem affellent, virtutesampledti juvabic. J-Nec elt,quod tanta librorum vis Euphyand- tum deterreat: cunitaenim faciliafluunt; nulli hic occurrunt nodi , quibus folvendis diu inliitendum St,nullifcopulicomplanandi, nulliobicesremoven« d' i hicnihilabditum, nihil abflrufum , ninil quod fumcnam auimi contentionem defideret, fed omnia plane 18 2 Eaphyindri planeamaena,&plana ; fcio ,ncmnulIoselle, qulin hoc difciplinagenere inultosannos, imo, & totum vita; tempuscolIocant.Efl eoimCritica resfatisam- pla, &vaila; fedriolo, Euphyandrum inhujufaio- diminutusfenefcere: optandumquidem dl, ut mm- nullife totosreicriticadedant, nempc indealiorum quieti , & itudiis mirifice confulitur ; nolo tamen EuphyanJrum eum tfi , qui intracriticas fines fe contineat; utpotequi admajora natusell, &gravi- oribus difciplinis vacare debet. 6 . Eruditione profana minimeconteatusadEc* clefiallicam anitnum applicet; prarfertim fi forte ip- fe Ecclefifticus fit: ha-c autern eruditio Ecclefiallica muha comp!ečlitur,fcilicetantiquas Ecclefia: Tradi- tiones, conflitutiones Apoltolicas, facrosCaaones, antiquos ritus, varias Liturgias, generalia>& Pro* vincialiaConcilia , Haerefes, & Ha;reiia:chas t juriš- dičtionem Ecclefiailicain, ea qu« pertinent ad Divi¬ na officia, ad Hierarchiam Ecclefiailicam,ad diver- fosordines, & gradus, adceremonias Ecclefialticas, adLadnos, ad Graecos ritus, ad Chrillianam rem, ad facras veftes., ad Ecclefia; miniltros , ad iingulo* rummunia, ad Sacramenta, & Sacramentalia, fy- naxes , & Cantus, templa , & fančtuaria, aliaque hujufmodi , quse tanquam appendices Ecclefiallica: Hiltoria; annexa funt. 7 - Neqne res hac tantam difficultatem habel, quantam prima fpecie priv fe ferre videtur; habes in tabulis Chronoiogicis Bellarmini, & Gualterii dige- ftasharrefes in paucislineis,-5t unofereafpeitu, vi* des ,quid fenferint SimonMagus, Cherintus, Papi- | as, Carpocrates , Marcion , Montanus , Orig.nes, Donatiila, Novatiani, Manichad, Sabellius, Ari- us , Macedonius , Eunomius, Apoliinaris, .lo.iui- anus, Pelagius, Neftorius, Eutyches , Maifilienfes, Armeni , MoBothelita:, Iconomachi, Gra-ci, Be« rengarius, Abailardus , Vaidenfes, Albigenfes, Be- gardi» lihtr TIT. Cafut VIL 18 3 11 gardi 1 WiclefTus , Joannes Hus , Lutherus, Ana- 11 baptiflas , Calvinus, alifque, qui ex his prodiere. 8 . Scripferuntautemcontra Marcinnem TertOl- ' lianus; Novatianos Gypriamrs , Pacianus; Aria- ’ nos Athanafius, Hilarius, Ambroiius; Donatiftaj 1 Optatus, Auguftinus; Eunomium Bafilius 1 Nazi- 1 anzenus; Pelagium Hieronymus, Angultinus, Fnl« ! gentius; Maililienfes Profper, Maxentius ; Mani- charos Auguitinus; Origenetn Hieronymus, The- ophilos Alexandrinus ; Neliorium Cyrillus Alex- andrinus; Eutychen Leo, Calfianus ; Monothe- litas Sophronins,& Maximus; Iconomachos Da- mafcenus, Studites; Armenos Theorianus; Gr*« cos Humbertlis Cardinajis , Anftlmus, Beflarion; Berengarinm Lanfrancus; Abailardum Bernardus; WicleiFum Valdenfis ; Hullitas dEneas Syiviusj Lutherum Eckius, Cochlarus, Pighius , Cathari- nus; Calvinum Horantius , Malderus, Bellarmi- nus, Gualterius; Janfenillas Martinonus, Anna* tus, Petavius, Dechamps; contra varios Irena?u», Epiphanius, Philaftrius, Theodoretus, Vincentius Lirinenfis , Cuido Carmelita; contra impugnantes PontiHciam poteftatem, Pelagius Alvarus , Turre- cremata; contra impugnantes ordinesreligofos, S S. Thomas, & Bonaventura: in uno Be!larmino,quod te fatiet, invenies; cui, fi vis,adjunge Valentiar*, Becanum, Canifium ,Gretferum , aiiosque Rečen- tiores, quipa(Hm occurruntjfed pra: cfrteris erudi- tiliiinuiE Petronium minime omittes, 9. Concilia, & facros canones in promptu ha- bebis .• Canones Apoliolici Ciementis v:tiati funt; quinquagiota primi magis (inceri i Coalfcitutiones Apoiiolica ejufdem j multutD depravatie Quod pertinet ad traditiones Ecdeiiafticas, milita in Bel- larniino,Becano, aliifque habes; in Perronio, Fian- cifco Turriano , Gretfero, Canifio , Serrario, Sir- »ondo, multam eruditionem Ecclefiaiticam 5 Alcu- mus, 184 Euphynndri T aius , Remigius Antifiodorenfis, Rupertus, Hugo defandln Vidlore, Guillelmus Durante, Amaiarius Fortunatus dedivinisofticiisfcripferunt;idem Hogo, de Ceremoniis, Sacramentis , mylteriis Ecclefia?;Ber- no, & Scortia de MifTa,& pertinentibus ad Miflam; Hncnbertus Card. de aZymo , & jejunio Sabbati; Aimo de memoria rerum Chriftianarum i de digni- tatibus Ecclefiafticis A zor, Barbofa; hicfuse de E- pifcopo : de Hierarchia nonnulli, ut D- Aliter, Cel- lotius; habes pallium Marci Pauli, Saufleii Panopli- am , Arcudius deritu Grsco accuratiilime fcripfit; de Papa, & Concilio , Jacobatius, Joannes faber, Vidtoria, Benetus, Georgius Scholarius. Bellarmi* nus, Petrus ab Aliaco, Pelagius , Alvarus; Litur- gias variashabes in Bibliot. Patrom, 10. Ad eroditionem quoque librorntn, audln- rumque notitia pertinet; pricno apud Hieronymum habes librnm delcriptoribus Ecclefialiicis; de eadem materia Eufebius Caefarienfis ante Hyeronimum fcripferat; poftillnm ver6 ,Gennadius Maililienfis, Ilidorns Hifpaienfis , Photius, Tnithemius; Pafle- vinusinfuo apparatu fcriptores pene omnes vete- res, & recentiores ordine alphabetico recenfuit; idetn fuse praeiHtit, magno voiuminejuftinianus ;.Ale- gambe fcriptores noilrosdiligenterenumerat. Porro magni laboris, & negotii res ifta non e(t; fi quis enim per a!iquot dies, cum amanuenfi, in Bibiiotheca in- ifrudliffima verfetur, omnes codicesfacile lulirabit, & recognofcetaučlores; modo alacri,patienti tamen animofit. it. Prsterea quia Euphyandmm Chriftianum inflituo ,fcire illum velim Sandlorum virorum vi- tas, & ačla, quaein unum quidem, fed pauloma* jus volumen , Heribertus nofter, ex Hieronymo, Ruffino , Theodoreto, Paliadio , aliffque audloribus congeflTc, Habesapud Surium multa hujusgeneris; adde, fi Vis, Lippomanum, Sauffejum, Bollandum, alios- Liber lil. Caput ril. 185 a 1 i 6 sq«e rerum fortiter, &pie gelfarum fcriptores; adde Galliam Chriftianam, item ltaliam facram , & varia Martyro!ogia. Non nego, a!iqua efieapocry- pha ; unde aliqnem rerumdeledlum deliderarem: i quanquam in rebuspi*fertim piis, atiquid fimpli- > ci majorum nolhorum credulitati concedendum eft; unde nonnullorum indolem mirari fatisnon pofTum, qui argumento duntaxat negativo piurima pi* ■ memori* monumenta impugnant« qu* foia paren- ■ , tlim traditione tenemns j definant , qu*fo>piam > Chriltianoium fidem in judicium vocare.ineamque qu*ltionem decernere 1 doneč teftes oculatos produ- cant; quid,qu*fo,illorum intereft; qnafi vero ptoba- bile non lit , qund tam multi audlores adftruunt, omniumquepopulorum confenfus firmat; fed h*c mittamus, ne cuifortebilemmoveamus. 12, Unum reftatad facram eruditionem , ut pio- rum etiam librorum Euphyander ufnm habeat,in quibus totidem fpiritualis, lit vocant, & Chriftia- n* vit* magiltros haberepotelt: quod certeab Eu- phyandri inliituto« non modo alienum non elt, fed cum eo mirifice confentit. Eorro inter libros pios» viris dodlis , & ingeniofis commendare foleo con- felliones S. Auguftini> contemplationes Idiot*« S. Bernardi tračtatus , pr*fertim de confideratione, Opufcnla Bonaventur* « Libellum de iroitatione Chrifti; Salviani opera ;habes pr*tereamultos Re- centiores,qui vernacula linguafcripferunt: aliquos tantiim appello,ut Caulfinum , SufFrenum < Grana- tenfem , RodrigueZ!Sanjureum » Haincuvium, de Sales, de Ponte ; Drexelius , qui Latine fcriplil» non paucis placet. 15 Hicfere funtilla capita. exquibusEuphy- andri eruditioderivaturl unum tamen vitium eft> quoaliquieruditi laborant ; van* fcilicet dodtrin* oltentatio: videres enim ex iisa!iquem in frequenti eorouaiquafi alterum Pal*monecn. feu tumidum t puti- 186 Euphyandri putidumaue eruditiouis affečlatorem , urnim liti e- mditi nomen , & aučloriratem infulse vindicares tjuocertenihilineptiusaudiri, vel excogitari potelt, Hoc vitiutn Euphyandro fugiendum e(t» ne fuas thefes ludibrio exponat. Aliud quoqoe vitium, fen periculntn ell.nefcilicet eruditi illi, tuto Theologia: prarfidio dellitnti, in rebus fidei, & facris Dogmatis multa peccent, fuS duntaxat eruditione contentil ab exemplis akftineo; quanquatn Erafmus, Yalla t j Scaliger, &affi bene multi luculenta hujusrei Cefti- j monia , & exempla fuppeditarunt; malim eerte cuffl ignaro. quam eum illisfemidodtis agere. qui,cumfe fa ti s, fuperquefcire putent, aliud quidpiam doce-, rinolunt: imbi quod jam olim Luthero, Calvinoi & Ianfenio familiare fuit, in Theologiam Scholafti- cam arciter invehi folent Šiite gradum.mi homo:! quimaleagit, lucern odit : Theologos odiiii, qoi tuoserrores palam faciont, tuas h*rcfes refellunt* & abfurditatesaperiunt: magiftros odidi, ne doce. aris; ftholam fugis, qnia ferulam times ; tuameru- ditionem laudo, modoilla fefe fuis finibus contineat! errores tamen probare non politim , qui haud dnbie, ex mera theologia; ignorantia derivantur ; fed hstc infra iterum refricabo. C A P II T VIII. De Geometru. l. /"'Eometria lmeamenta.to-mas.intervana.ma* * gnitudines confiderat, & nuili prorfus mate- < rise addiita elt, fed qaantitatis abftračiat, ut vocanh paffione; demonftrat: in iiac autem difciplina, pri- ma li dederis. danda funt omnia; nempe Geometr® perfuadcndi neeeliitatem adhibent ; nec fe modo perfuadere profitenuir, veriim etiam cogere : hinc digna exquifito ingenio , ac proinde Euphyandro meoprovincia clij dignum magn-o animo theatrinni digna fortillimo pugiie arena; djgna demum, fnma virtute liber lJl. Cafut VITI. iS; virtute palaltra ; hic onus non impar humeris fu- ftinet, &par vi.ibus argumentom habet, eoque mu- nere defungitur, maximis aufis *quali: non cit hic iibere vagandi campus, nec ludendi losos: vagari li- cetin hiiloria; ludere in Poefi: in Rhetorica libe- riiis agere ; magna, feria , ardua res eft Geometria, cui totus animus dandus elt, & maximo (ludio in. cnmbendum: fertilis quidem gleba eft; fed ut pin- guior tfliita majore labore colitor ,& (udore dum- taxat fubigitur,non tamenfinefpe uberrimi fručtus. a.Porro Euphvander magnornm hominum ex- empla,qui Geometrica ftudia coluerunt, ante ocu- los habet: Socrates, Piato, Ariftoteles tria funt, & prima antiqoitatis lumina,quibus Geometria cordi fuit,quique illam pofteris, fummis revera iaudibus donatam ,reliquernnt : pr* crtteris tamen Divinus Plato,qui non modo illam utilern effe dicir,ad alias artes facilius addifcendas, verum etiam omnis hu¬ man* eruditionis viam appellat, & omnes alias di' fciplinas fine Geometria viles efle contendit : hinc primo loco, tyronibns explicandam efle prarfcribit, quhd fcilicet aliis difciplinis exponendis facilem viam iternat: hinc idem Philofophus neminem in- ter fuos auditores' ageometram admittebat : fub- nečterem alios, Pythagoram fcilicet, Hippocratem, Enclidem, Archimedem, aliofque fere innumeros, quos antiquitas fufpexit,qufque Geometriam fum- nia cum gloria coluerunt. 3. Deum ipfum fupremum Geometram efle,& femper Geometriam tradtare,non infulse idem Pia- to afleruit , & nonnolli recentiores fufius explica- tnnt; ut aui cunfta numero, pondere, & menfura definiat : in natura luculentum hujus artis exem- plum habemus: nec in ipfo Numinis cultu defide- ratur cujus olim formam Deus homines docuit, dum iis labernaculi dimenfiones , & fymmetriam, Altarffijue, & factorum vaforum hguras, variafque pro- 18 8 Euphytindri proportiones prsfcripfit Natura vero mirabilisGet. metra eft; in motu gravium,& luminis difFufione, eas proportiones fervat, quas vix accuratillimi GeO' nietrae definiant; in fioribus,in fruftibus, in femt nibus tam varias omnium fere figurarum rationes. & fymmetrias oftentat, ut nulla pene arte iliaa opifices imitari polfint; imo nativo quodam illiai inltinčtu , apes fuas cellulas exagonas fabricant; Aranea,fuas telas texunt; Bombyces, fuas tornaol fpharrnidas; & aviculse fuos nidos miro certe arti-j ficio conftruunt : uno verbo, fuos omnes eifečtus certis quibufdam proportionibus ita implicuit , & involuit , ut fine multa Geometri« proportionuoi fcientia,exolui,& explicari non polfint. 4. Quod autem in fummo apud omnes honore Geometria fuerit, in dubium revocari nequit, prte- fertim cum omnis generis, & conditionis ho mineš in ea prarclare verfati fuerint. Vis nobiles: Ouidu- ba!dus,& Candala infignes Geometra; fuerunt; fed quid auos duntaxat numero ; cum hifce tempori- bus , nobiles fere omnes Galli Geometria operam navent: Principes etiamnum viventes appeliare pol- fem,non mediocriter in hac diiciplina verfatnslif ter fančlos Patres, habes Bafilium, Bedam Gtome- trica iacnltate inltručtilfimos: inter Cardinales,(> fanum, & Alliacenfem: inter Pontifices ,Gilbertu*i feu Sylve(lrum 2. inter Medicos Fracaftorium , Vif tam, Mydorgium: Bartolum, Fermatium inter Jurif‘j peritos: inter religiofi inftituti homines, inmimeri« habes ; ut Francifcum Maurolicum , Cavaleriuit; Grimbergerum, Clavium, Laloveram, Gregorium fančto Vincentio,Tacquetum Guldinum; Viventd minime appello. j. Porro quantiim Geometria utilis fit, vix dici, aut explicari poteit; primo enim Joco explicat , & acuit ingenium ; nempe itudiis Gcometricis adut' tum,fines fuos ita producit,& fphatram diktat,n* reli' reli con veri m 01 fptc ingi jus Hin ftio: taxa qua adh tli, fpic nec beri Gale dem dem mu! ep ti aiiae ant; tem ptaei anii pro| nen apu ven cert adn neti exte det: »ti r Lih er M. Cafut PllL 189 3ee. rfliqua deinde majore,& ampliore finu excipiat,& coaiprehend 2 t; priterea ita hominem inllitnit, ul venim a falfo inde melius difcernat , quod quanti momenti (it, ad rem literariam promovendam,per* fpicuum eft: nempe cum vera duntaxat proponat, ingenuam veritatis fpeciem in mente relinquit, cu* jus alpečtu, veritatem a failitate Ita tim difcernimus. Hinc homo ad literarum (tudia capelfenda, inltru- ftior ,& habilior evadit: ciim enim ratiociniodun* arti- j :£tu! , a nun nore p ra- linči' 1 i d u* ; fed nori - :ran pof* ; in- ime- ,Co> tuifli Vie- uril* leroS. iu* im ifltii dicii , * (Iue< t,u' reli' taxa« eas difciplinas nobis comparemus; Geometria, qua; perfečtum , & fmcerum duntaxat ratiocinium adhibet, fincere ratincinari nos docet. Non tamen (It, quod nonnemo dicat, pereipi fcilicet, ac per- fpici non pofle demonltrationis vim,fine Geometria; nec fine illa veram fciendi methodum unquam ha* beri; in cujns rei fidemGalenum citat;cum tamen Galenus de Dialečtica etiam loquatur, cujus opera demonltrationis moduin,& vim perfpicimus. Equi- dem Geometricam methodum illam vocare fole- mus,quas res demonltrat; quia Geometrae res luas cptime demonltrant: dubium tamen non ell,quin aiiae quoque difciplinse demonftratioaem adhibe- ant; ut Lngica faitem,& Metaphylica: in hnc au- tem a Dialečtica Geometria difcrepat, qnod illa fuis pr*ceptis, & regulis ; hwc vere) ufu fuo duntaxat aniinum ad rečte ratiocinandum probe inllituat, 6. Prseterea cum Geometria vera tantummodo proponat, eam tuti , & inofFenfo pede lultramus; nempe illa paralogifmos profcribit, fi quos enim apud Geometras invenias,illud certe artificis , non ^eroartis vitium eft; res dubias minime curat,quia certas, & evidentes prolequitut ; nullas opiniones admittit, quia unius duntaxat amore fcienti* te- netur; deinde hominis animum fupra res humanat eatollit, illique fuam immortalitatem facile perfua- det: cum enim illa ab omni materiae contagio libc- “>& legregata fit; quid mirom, It animum »b ea* I dem jc,o Eufhydndri Jem abltrahlt, & avocat, eiimque fuae conditioniii & incoiporei llatus quafi admonet : denique cnn hominis ingenio valde confentit,eaqne illi proponiti qu* nativa quadam vi, modo fe applicet, afltijui pottil: hinc Socrates apud 1-latonem, in Menoneiil refert Tullius, ubi de dimenlione Geometrica qna- drati, pufionem quemdam interrogafTet , ad ea lit file iaitio refpondit, ut puer; fed cum faciles inter- rbgationes adhibuifTet Philofophus ; eo gradatin poer pervenit, qoafi Geometrica didiciflet: ex quOi ni fallor, non quidem, ut ille volebat, rerurn praete- ritarum recordationem inferre , ac deducere pofiii- mus,fed nativam quandam, & mirilu am Geometri* cum immortali hominis animo confenlionem, 7 . Equidem perfečluui , & abfolutum , ejufdefl fcilicet auitoris, totius Geometri* corpus defidera- tur; varii, varia fcripsere, & multa,multi; fed ne¬ mo limui omniai Euclides elementa; Archimedeii de fph*ra,& Cylindro,circulo,& parabola; Apol- loniusconica; Pappus Alexandrinus varia; ex Re- centioribus vero , multi Geometriam fumma cuffl laude tra&arunt: Clavins in eiementis,& alibi paf- lim; Leotandus,&Mydorgius inConicis;Gregorini a Sanito Vincentio in fua quadratura ; Debilli in Glavi Geometrica ; Geraldus , & Vieta in variisl Commandinus in Elementis; Cartefius in fua Geo- metria: Torricellus in lib. de Sphaera, cylindro, & parabola; Richardus Blancus de feftionibus hemif' phsrii : Tacquet milita edidit, itein Lalovera : <> ! Fermatio, & Robervalle nihil dico ,quanquam fu®' mos effe hujus fseculi Geometras fcio, quorum M’ men opera,fi qu* forte in lucern ediderunt,noa vi¬ di: unus appellandus reftat , fcilicet Bonaventura Cavalerius,quem hujus farculi Archimedem vocar« foleo: jure^an immerito, viderint *qui rerum »fti* matores: quantum enim Geometriam nova lila Biethodo ptomovctiljvei ipii minus ocuiati clariiB- m m V ea ali re 1 .tu lit; de; me de ber lit, do I.C gen alic me lior mo cet prii vel mei cuc can dur fub; din qui mir prir ipfa fc&m lis, um nit) :»oi ua< lic tet« tim lUOi jte* (Tu. tri* lem era- ne* des, sol* Re- :uffl P» f< rioS i in 'iis| eo- ,« nif" de im- ta* vi' uri tar« iffr liber UL Cafut mi. 191 aieperfpiciunt : fcio, methodum illam nonnullis mioiis probari; quid tum? aliis enim, mihique, ne quid dillimolem fupra modum placet , & quifquis tam vel intelliget, vel diligenter difeutietmifi pravo aliqun, vel invidis, vel pratoccupationis vitio iabo- ret,in hanc fententiam ibit. Equidem paulo obfcu- rior eft,fateor ultro: &longe clarius exponi, & pro- poni potuit: ego vero dabo operami ut juxta illam methodum 1 fed faciliorei & breviore modo expo« litami integrum Geometri* corpus aliquando pro- deat 1 addo alios pratftantitHmos hujus temporis Geo- metras, Borrellnm fcilicet, Vivianum, Stephanum de ADgelis, Riccium &c. S. Ut autem Euphyander aliquid a nobis ha- beat,quod ejus ftudia Geometrica promovere pof- fie,prseter ea pauca, qu«e jam habet in edita metho- do,- tum iib.i. cap. i. ari. 4, tum lib. 6 .cap. 1. ari, l.& 2. quae hic non repetolnonnullahoc loco fug- geremus,ut & confilii 1 & inftituti mei crafliorem aliquam defignationem haber« polEt. ltaque Geo- metria quantitatis abftraftatiUt vocanti vel exten« lionis feorfim fumpta; palliones,& proprietates de- monftrat. Eft autem extenfio triplicis generis ( fcili¬ cet, vel unius dimenfionis,vel gemin*,vel trina;: prima eft linea; fecunda fuperficies; tertia corpus, vel folidum,veltrinedimenfum: corpus enimGeo- tnetrieum a corpore phyfico maxime diftinguitur; cum etiam inane , quod fpatium imaginarium vo- tant, pro corpore Geometrico haberi pollit. Igitur dum corpus Geometria appellat , ne qusfo cogita fubftantiam aliquam impenetrabilem , fed trinam dimenfionem terminatam , quam in ipfo inani, ne quid Geometric* puritati obut,accipere foleo. Unde mirari fatis non poiTum dupiex hominum genus: primum illorum eft , qui rem Geometricam cum ipfa compofitione continui Phvfici confundunt,cum tamen haec ad illam nullo modo pertineat: live I 2 enim J9* Euphydndri enim continuum componas ex punčtis Mathero 111 ticis infinitiSiCumGalileo; vel atomis, fen corpufnj n ‘ lis,cum Democrito; vel punčtis Phylicis cum aliia B11 vel pareibus infinitis cum Ariilotele , divilibilibm, £n ačtu,vel potentia in infinitum, ne vocant: perindi eft ad rem Geometricam , in qua meram extenl»| P? jiem confidero, fi’’e fimplicem, live compofitam.ili B1S vifibilcm ačtu, vel potentia,ut vocant, in infinitum,; ‘ ,ni linam Zenonis Hypothefim,Geometria non adiira tit, qua fcilicet ex punčtis Mathematicisfinitisqiiai' titatem compouit: qnia concipi non potell quanti’ tas, vel exteofio, qua: divifibilis in infinitum nos fit; ačtu fcilicet, vel faltem potentia: unde fi Air gelus in coniim perfeftum fefe conformet , certi non minus in trinedimenfo illoconico,omnes fečlic nes, & palfiones conicas demonftrare poiTum, quait in quolibet aliolnec e(l,qufid dicas a Geometra i’ vidi,& fecari conumjcum tamen Angelus fetariil dividi non pollit : fed quifquis ita loquitur ren hanc, meo judicio, non capitrnec enim Geometra Phyficam lečlionem , aut divifionem adhibet; M Geometricam, cujus etiam Angelus capas ell 1 ne que in hoc ulla difficultas elt. 9 , Alii funt,qui Cavalerii, methodum non prO' bant,quod indivifibilia, a qnibus Phyfica abhorret inducere videatur; poterat haud dubie Cavalerius nulla fačta indivifibilium mentione , fuam nova# methodum explicare; fi enim lineas, & fuperficieS vel plana, Sc fiuxum punčti appellaflet, quis amab« tepugnare,aut contradicere potuiilet; cum,& line* & plani in communi Geometria mentio freque»‘ tilfima fit : igitur hujufmodi ferupulis Cavaleriol facile occurrere poterat) hoc tamen non facit T quin ii de Geometria male feotiant, qui ad l J hylicam iP Jam traducunt; nempe fi animum advertifienrjv'' difient illico, rem novam in Geometriam a tavale - lio n00 induti, cum »lia indivifibilia non induca' 1 sin alii Cia j illu pun čtis ex i Ant vt! fi lir tinu cet i tenti fi qu feris illart fiuet curv i tft,i relin tem prim tranf fit; ( tnovi fuper in di cyiin culai; thtmi. pufciij Liber Ul. Cafut VTU- I93 nili iitie*s,& fuperficies, quas omnis Geometria ad- tnilit. Porto nihil aliud line* nomine intelligo, imo n a bilibul lerindl tcafiii'! litini,! idnA quaj' uaoti' n not li An- cert! ečtiO' quau ra " ariiS • re» aetHi i« : n v pr o« »rreti irinSi va® cieft tab« it*i ieo- rini IliB il- vi¬ tle ;a(t ji li I IjJ nihil alind inteliigi poteft ; nili fiuxus punčti : S enim punčlum m o veri intelligator, veftigitim ali- fjund imaginarnim , id eft, quod reveta concipere polTumiis , motu illo imaginario relinquitur 1 om* nis latitudinis, & profunditatis expers: hoc autem lineam voco ; tieqoe nomen novam eft, quod ab aliis quoque Mathematicis ufurpatum fuit , tefte Clavio/. 1, Etena, def. 2. Nihil porro eft veftigium illud, niti infinitorum punčlorum feries , a genitore pundto reiičla. Quod autem linea conllet ex pun- ftis,ex def.g. patet; litea enim rečla illa eft, qua ex *quo fua interjacet punčla, ita, ut nullum pun- ftntn intermedium vel attollatur, vel deprimatur, v »! huc,aut illuc deflečlat,ut habetClaviustnempe li linea eiečla ita in aliaui moveatur,ut eam in con* timio illo motu fecetjhaud dubie,cum femper fe- tet in putičio , & fiat fečliones infinita;, faltein po- lentia, etiam punčla infinita faltem potentni erunt; liquid in ea linea prarter infinita illa punčla admi- feris.fublatum cenfe: nam lefiduum duntaXat,ideft, tllam punčlorum feriem confidero: igitur punčlum liutns lineam gignit: rečlam quidem,fi motu rečloj curvam, fi curvo fluit. to, Porro ut pumftum flueos gignit lineam, id tftiVeftigium quoddam ex iufiuitis punčlis poft fe telinqnitjita linea fluens fuperficiem gignit: fic au¬ tem linea rečla haec duobus modis moveri poteft: Plimo ita, ut omnia illius punčla *quali motu in tranfvetfum moveantur, & fibi femper illa parallela liti fecundč) inaeouali. Si primum, duobus modis »overi poteft: primo in eodem piano, & lic gignit fuperficiem planam parallelo-grarr.matis ; fecundo >n divetfo piano, & lic gignit fuperficiem curvam; cyiindri quidem, fi extrema linea; moveantur cir- tulaii motu. Porro, ut linea eft veftigium punčli I 3 fiuen- 194 Euphya»drt fluentis,ex infinitis lincis conftans; itii prsefata fii' perficies eft veftigium line* fluentis ex infinitis Ir neis conftans : fi vero illius punčla ina:quali mots moventur,fdque circa extremum immr.bile ; cto bus modis res fieri poteft: primo,in eodtm piano. & lic gignit circulum;vel in diverfo,ita ut tamu extremiras mobilis defcribat circulum , & lic gignil fuperficiem coni: hsec eadem gignitur ex motu » anguli circa axem; &Cylindri,ex motu rečtanguiili quod filinea curva fupponatur, v.g. circulus limo’ vetur motu rečto in tranfverfum,gignit Cyliandri- cam; li inaequali circa diametrum imobilem, gignil fphsericam: pari modo fi parailelogramma movti' tur in tranfverfum , motu ;equali, gignit paralleto pedum; fi circulare,gignit Cylindrum; fi triangularo vel polygonum,gignitl J rifma; ficirculus circa axeffl. gignit fphairam ; fi triangulare gignit Conum ;» rečlangulum,gignit Cylindrum. Porro funt ousedaa line*, qu* refultantex fečtionibus, ac proinde '’0- cantur fc&iones; v, g. fi Conus fecetur a piano pa; rallelo bali, fečtio erit circulus; fi a parallelo alta' later; iparabola: fi fupra parabolami erit ellipfis,# infra erit hyperbola ; fi Cylindrus a parallelo talil erit circulus; li ab inclinato ( erit ellipfis; omnisfe' člio fphaer® a Planoi circulus eft. II. Itaquei ut linea tiihil eft aliud, trifi orno' 8 ^'ua punčla continua ( fcilicet infiaita; ita fuperficies nihil eft aliud,nili omnes fu* line* parallels -con, tinuse infinitse ; & corpus, omnes fus fuperficies,™ omnia fua plana: v.g. planum circulare conftat & omnibus fuis lineis rečlis cuipiam diametro parallf lis, &inaequalibus; vel ex omnibus fuis circularibus concentricis. Porro tot funt rečla:,quot punčla' 8 femidiametro ; fic guadratum conftat ex omnibus fuis lineis rečtis alteri laterum parallclis , qu* f un ' tot, quot punčla in latere ; ve! ex omnibusOnoW°' nibus inaegualibus extimo parallclis , qui funt tot' quo Vsne : mili &is Cut fup ci.i ina drl rib f«f on ex bo’ jn fci ru dc ci P' P a i i i I Liber UT. Cdput PTIT. I pj quot punčla in latere; vel ex omnibus fuis qnadri lineis,iosqualibus, qu* funt tot, qunt punčta in fe- milatere: reitangulum vero oblongum ex lineis re¬ diš *qualibus alteri laterum paralleiis : pari modo« Cubus conitat ex omnibus fuis planis quadratis, rei fupcrficiebns cubicis; Cylindrus ex omnibus planis ci.cularibus arqv.*alibus, bali paralleiis, vel redtangulis in!equalibus axi paralleiis; vel fuperficiebus Cylin* dricis; fimiliter fpharra ex omnibus planis circula- ribus insqualibus paralleiis , vel ex omnibus fuis fuperficiebus fphaericisjfuperficies vero fphaTica ex omnibus fuis circulis inaequalibus paralleiis; Conus ex planis circularibus, vel 1 'arabolicis, vel Hypcr* bolicis, & T c. 12 In hac rr.ethodo,ratio prarfertim habetur civ jufdam line*, qnam menfuram figur* voco ; quia fcilicet metitur numerum,vel linearum, vel plano¬ tam^ quibus figura conitat, h*c autem aliquan- do eadem eft cum altitudine figura; lic quadratum conitat tot lineis arqualibus paralleiis bafi,quot funt pnnfta in altitudine quadrati; item Cy!indrus to* planis circularibus aequalibus, quot funt punfta in ate, vel altitudine Cylindti; aliquando non sft ea¬ dem : lic Cylindrus tot conitat fuperficiebus Cylin- dricis insequalibus,quot funt punčla in femidiaine- tro balis : igitut fcmidiameter bafis eft illius men- fura: lic circulus tot circulis , feti peripheriis in*- qualibus concentricis, quot funt punčla in femidia- metro: hinc eadem figura pro diverfa analyfi,feu Etnefi,fecundum quam accipitur,diverfam menfu¬ ram habere poteft : ut autem hujus menfu* ratio habenda elbita obfervandum,eam it a accipi debe¬ te inter duas parallelas, quibus vel line*, vel plana« ex quibus conitat figura,continentur; ut vel line*« v el plana prsedičla in menfuram illam perpendieu- lariter cadant: vocentur autem illae lineae,& plana« dementa figur*: quia fcilicet ex iis conitat, & in I 4 ea £uphyttndri vero, fi funt plana, vel fuperficies: igitur elementi in menfuram perpendicnlariter cadnnt : five men> fnra,quae femper eft linea reda, intra figuram litij five extra: itaque qua:libet figura habet tria princi- pia intrinfeca, fcilicet elementa fua tanquam matt- ^ riam,eorumdem formam, & pr*didam menfuraUi ^ hoc eft fundamentnm menfurabilitatis,utficloquarr tanquam primam proprietatem figura;: forma auteffl £ , illa n hil eft a)iud,nifi elementorum ratio, & mo- ^ dus: v, g fi lines iilae,ex quibus conftat figura,funt B sequales, haec a;qiiaiitas elementorum eft forma ii- 1 gurs : fi vero ina-ouales , & continue decrefcunt, j j; illa ratio decrementi eft fotma 1 t 13. Hinc, ut vides, habeo principia intrinfeca, ^ & direda, per qu* proprietates figura; demonftrari j, poflunt,eaque prseferenda extrinfecis, & indiredis! ( hxc enim funt principia cognitionis, illa vero rei: ( hinc principia cognitionis longo lemmatum,fuppo- ( fitionum, & propofitionum prsmitteadarum appa- , ratu indigent, longoque, & difficili ratiocinio : ut 1 , videre eft apud Archimedem,& Apollonium: cum tamen principia rei rem ftatim explicent: hinc Ca- , valeriana methodus, modo adhibeat cum elecnentis rediš etiam curva,tum in lineis,tum in fuperficie- bus, & fuperfluus ille apparatus ttanfitus redi, & j obliqui,indivifibilium laxorum , & prefTorum, nor¬ ma:^ regulse, fenfus collečtivi, & diftributivi au- feratur , qui occafionem minus cautis errandi , & »muliš 1 illum impugnaodi prabuit: & habeatut t tantiim ratio menfurae pra;fcript;e,& elementorum: illa inquam methodus eft omnium optima,non he* terogenea, ut non nemo fciipfit, fed direda, & pro- pria: cum principia direda, & intrinfeca adhibeat: & iliius opera , non modo illa omnia demonftrare j po(Tumus,qua: antiqui demonftrarunt,ac longe fa- cilius, verum etiam innumera propemodum nova, eaque f undi en ti nen« fit, nci. ate« ara,| uar,! :em no- Linj nt, -3i ari is! ;i; o« a* il n i- | is | : # Liber lil. Cap ut Pl 11 . 197 eaijue mirifica facililate. ut videreell inCavalerio, Tsrricello &c. 14. Figurarum autem analogia non a materia, hoc eftab elementis, fed a forma petenda ell, ve! potius a formarum fimilitudine: forma vero. rit dixi, eltmodusille ,quo plana, feu fuperficies, & line*, hocellipfa elementa procedere cenfentur ; primus modus ell fimplicilfimus : cum figura refolvitur in elementa sequalia 1 ad hanc autem claffem varta figurarum genera reducuntur , ut parallelogram- ma, paralleiepipedum, Prifrna , Cy)indrus . Cuneus parallelepipedi fubduplus, Cuneus parabolicus, fo- lidum genitum in revolutione hyperl>olae a feg- mentis applicatarum . comprehenlis io£|r hyper- bolam. & afymptotum > & alia multa : porro US llabeas quainlibet figuram hujus primsp clallis , du- cenda elt bafis in menfuram: reliquas clalTes conllitu* unt iliae figura; > quae refolvuntur per Elementa in- «qualia , & continue decrefcentia quia vero inse- qualitas multiplex ell, etiam claflesrnultasefie opOr- tet: igituradfecundam claftemreducoomniatrian- gula , Conoides parabolicum, circulum refolutum inperipheriasconcentricas, Cylindrum infuperfici- es Cyiindricas,Cuneum in planabafiparallela ,qua- dratum in 'normas , vel gnomones polygonum in polygona concentrica, fuperficiem Coni incirculos parallelos. i$. Tertia clalTTs ell Coni refoluti in plana cit - cularia, ut autem elementa fecundar claffis decre- frunt in ratione altitudinum, ita elementa hujus claf- fisdecrefcunt induplicata altitudinum: adhancau¬ tem , prster Conum revocantur Pyramis , triline- um parabolicum refolutum in lineas axi parallelas, teliduum cylladri , detrailo hemifpha-rio ejufdera altitudinis , & bafis, Sphsera refoluta in fuperficies concentricas; Conus in fuperficies conicas. Quar- taClalfiseft parabol* tefolut* in parallelas axi; ad I y hanc 19 ? Euphjdndri haoc reducitur hemifphaerium refolutum ; in pla* na circularia parabella bafi ; itetn Spha-rois ; Py- ramis cum bafi quadrilatera , refolnta in plana pa- rallela alteri facierum J refiduum Cylindri, detra- člo Cono i eiufdem altitudlnis, & bafis; refidiiua prifmatis , detračla Pyramide ; genitum a fečtione quadrantis, cujus corda eft parallela axi; genitum ab inferiore fedlore ejufdem quadrantis; genitum a triangulo circatangentemangulum revoluto; &in- numera propemodum alia. Quintam Claflem facil Conoides hyperbolicum ; fextam folidum paraboli- eum, genitum a femiparabola, circa applicatam re- voluti; feptimum genitum a triiineo parabolico, re* voluto circa parallelamapplicatis ; Odtavam i qua* drans refolutus in parailelas radio , item quadratis cylindri in rečlangnla parallela ; nonam fuperficies hemifpharrica; decimam Conoides parabolicum re¬ folutum inparabolas parailelas axi ; omitto alias claf- fes, de quibusinGeotnetrianoftra ex profeiToage- mus. 16. Inqualibet Clafie figur® ejufdem generis,& menfura: funt, ut bafesjfi verodiverfa menfura lit, funt incompolita menfurarum,&bafium: utautem rečtangulum eftad triangulum ejufdem bafis,& men* fur® ; ita prifma ad Cuneum ; cylindrus ad Conoi¬ des parabolicum; & ut prifma dl ad pyramidem, & Cylindrus ad Conum, ita rečlangulum ad triline* n m parabolicum ; & ut prifma fublata pyramide ell ad refiduum, item Cylindrus, fublatoCouo, efiad refiduum, ita rečlangulum ad femiparabolam, & cy* lindrus adSphaeram: hincfacilis parabol® quadratu* ra: hinc ut habeatur figura prim® clallis , ducatuf bafis intotam menfuram; infecunda , ducatur in fubduplum menfur® ; in tertia ducatur in fubtri* plum ; inquarta, ducatur in j .menfura:: in quinta, diverfimode , in fexta, ducitur in J^.naenfura:; in oftavai Liler III. Cap ut vlil\ '■ eflava ) nefcitur; in nona ducitur major circulu* t* infemidametrum; indecima, nefcituradhuc : hinc .* facile demonftratur , cylindrum efle fefqui alterum n hemifpharii ejufdem bafis? & altitudinis; item fu- e I perficiem curvam utriufqne efle sequalem; item fu- a perliciem sphara efle quadmplam majoris circuli. a H»c?& innumerapropemodum alia ? ex jačlisprin- ■ cipiisi juxtahanc novam methodum facile demon« • ftrantur; tantum indico > nec enim de his agendi * hic locus efle videtur. ’ 17. Rrteterea menfuraeft curvain nnocafu> fci- ■ licet in fuperficie hemifphsrii: eft enim arcusqua- i drantis majoris circuli; nontamen bafis? id eft?peri* 1 pheria majoris circuli ducitur in točam meufuram? ■ fed m partem illius *qualem femidiametro ? cujus ■ praecila proportioadarcum quadrantis nefcitur: po- ■ teli autem hare figura infinitasaliasanalogas habere? qu* fingularem claffem conftitunnc: in quadrante vero circuli menfura? & bafis a?quales funtfemidia- i metro ; ducitur autem bafis in fubduplum arcus quadrantis? cujus ad radium proportio nefcitur: in 1 hac autem clafle plures etiam figur* analog* funt; porro his praefidiis? & hac methodo inftrudlus Eu- phyander facile poterit demonftrare,idquefinelon- go demonllrationum circuitu, tum ea ? qu* apud antiquioresGeometraslegeC, Euclidemfcilicet, Ar- | chimedem, Apnll*nium? Pappum? Serenum,tum Recentiores , Clavium? Cavaleriumi Torricellum, Mydorgium , Vietam? Chetaldum ? &C. in«6 quod caput eft omifljsillorum demonftrationibus, exfuis principiiseorum propofitionesfaciliiis demonftrabic. Et vero hocunumpr* c*teriscur*efle debet Geo¬ metra?: utresfacilitet? & quantum fieri poteft, con- trahat; nam longailla figurarum, linearum, & cha- radterum feriesanimum valdeimplicat, 16 iS. Nec 800 Euphjtndri 18. Nec eft, quod aliquls putet, planas, & fo-i lidasfiguras ad eandem Claflem non pertinere-cum planum ad folidum nullam proportionem habeat; quis enimhoc dicat ? dicotamen figurasejufdem alti- tudiniS)& rationis efie, iitbafes, v. g. duo rettangula, ( duos cylindros, duos Conos; nec enim bafis cumfi¬ gura comparatur; feddicitur figura efie ad figuram, lit bafis ad bafim, pari modo dicitur efie rečlangulum ad triangulnm, ut cylindrus ad Conoides paraboli- cum: & cylindrusadConum, & redlangulum ad tri- lineum parabolicum. Caiterum Arithmeticaitacum Geometria conjunčla eft , ut una fine alia ftare non polTTt: quare utrique fimulincumbes,ea certe diligen- tia, quam rei gravitas, & diificultas pofiulare viden- tur> nontamen Euphyandro aučlorefie poflum,ut totum huic facultati, atquedifciplina:fe dedatinem- pe alia multa funt ,quibusoperam fuam,fumma tuni laude, &magno)ucronavare potell. Itaque eum ta- lem in rebnsGeometricis efie cupio,ut< quidquid Geo- metricum ab aliisdemonftrandum fuit, fi resita ferati intelligat, & nova ipfe aliqua, fi res poftulet, proprio marteinvenire , & demonltrare polfit: uno verboi ®t probe fciat,quibus terminis hasc difciplina defi- niatur; quibusprincipiis> &fubfidiis gaudeat;qu» iaciliorfemitaineunda; quis trames tenendus, qu* j vertenda elavis ; quis clavus figendus; quid omit- tendum, qnid diu verfandum; quat methodus, quis ordo, qui libri; qua: figurarum analogia, < 5 f clailisj quis modus cujusiibet problematis folvendi; atqu« alia hujufmodi, quae jam fupra indicavi , brevitet expolui; talem Geometram efie volo, non prorfuS Tyronem , nontamen italludiisGeometricis imer* fum , ut ab iis avelli non polfit; fed ita in iis verfatum, ut, cum res feret, facile illam expediat, CA- Liber UT- C*putTX. loi C A P U T IX. De Philofophia. I. r^Pera? pretium erie nonnulla de Philofophia '- J ' in meditim afFerre , quae ad rem Euphy. andri faciant : illud porro genus Philofophia: am» pleiiatur oportet. quod & mentem illiiis pracia- re inllruat , & illius ingenlo dignum lit : ut au- tem multa fedtarum genera antiquitas habuit,quae ad quatuor commode referri poterant 1 fcilicet ad Academicos , Stoicos . Peripateticos , Epicoreos; ita noftra ha:c tempora diverfa Philofophorim*ge¬ nera tulerunt , quae ad quatuor etiam capita revo- cari pofTunt, fcilicet adScholaiticos. Democriticos« Pyrrhonios,& Peripateticos fegitimos.Scholafticosil' losappello,qui probabilia dnntaxatconledtantur,& de requapiamin utramque partem difputare.&quidquid voloeris propugnare foient : Pyr>honii ab iis lon- gilitme non abfunt , nifi quod nihil penitiis fciri pofTe obltinatius contendunt; crim tamen illi , li- cet ipfi nihil fciant, & mera opinandi libertatedu- cantur > tanta acrimonia omnem fcientiam e rat- dio non tollant. De Democriticis , & Epicureis hujufce temporis, nihil ell profedlo . quod dicam. ciim fatis perfeipli noti fint; Peripateticos demum illos voco i qui placitis Ariliotelicis . non fucatis. & depravatis , non corruptis. & in contrarium fenfum detortis ita adharent < ut tamen ab eo di- fcedant , fi quando vel Divina fides jubea«, vel perfpicuum experimentum cogat , vel evidens ra- *io perfvadeat. a. Ut valde probo nltimum hoc Philofophia: genns , & ; n a |,i s omnibus aliquid vitii rcprehen- do. ita nullnm aliud Euphyandro commendare poffum: nolo tamen illum in aliis ita peregri- 17 nuna S02 Euphydndri num efle , ut lingularia cujuslibet fundamenta ig* noret , & quid quis dicat nefciat : nempe voloil- luna in Scholaftico , & litigiofc illo Philofophi* ge- nere optime verfatum efle : ne forte ab iis ,qui nihil aliud magnifaciunt , ut rerurn ignarus, parvi ■fiat ; volo etiam , ut Democriti , & Epicuridog- naata , vel fomnia apprime teneat , eostjue libros ’ diligentet i curfina tamen evolvat i qui de iis ege- runt ; inter Recentiores , Gaflendus in hocgeaerei I & leriptorum mole , & caftigato dicendi modo palmam tulit: de Pyrrhoniis non adeh laborandum elt , ciirn nihil adltruant , nec difficile (it illorum ičtus declinare , & tela retundere : qnod autem Peripatetici reliquis praeferendi fint , vix in dubi- um revocari potell, 3, Democritici, vel Epicnrei e retua nonfunt, nec ab iis quidquam difcere potes ; quia nihil de- monlirant; inducunt ea corpufcula, quaenunquam esperti, per otinmipli fomniarunt, hamatas,&un- cinatas atomos comminifcuntnr, ut indecorporuffl moles concrefcat; fed profedto alius corporum ple- xus eft ,& cunftahaec fineratione nmnino excogi- tarunt ; imo innumera funt , quorum ipfi nullam rationemafferre queunt,nifi forte aliquid ridiculum audire veliš ; nullnm habent motuum principiutni fenfuum,rarefaftionis, compreflionis, diffufi luminisi reflexionis, rarefa£tionis,colorum,operationum men- tis, facultatum animalium, motuum appetitus, li¬ he rtatishominum, ratiocinii, illius nifus, quo tam enixe natura vacuum fugit, accenfi, & extindli ignis conica? flamma;, &c. nullam Logicam ipfi admit* tune. Et verfi non admodum Eogicis prsceptis in- digent,cum nihilpenitusdemonftrent; nullam quo- que fciunt Metaphyficam : hinc prorfns ignorant, guidiic Caufa, quidaftio, quidfubltantia ,quidac- cidensi Liber lil, Caput IX. 263 ciden* t quid locus, tempus ,extealio, motus; hinc licet de motu locali copios'e,& eieganter differant, motum tamen ad fua principia reducere nefciunt; imo ex negledfu , vel ignorantia Metaphyfica- in Phyfica nihil habent.quod pro certo afFene polirat; hinc ubi principiaMetapnvfica defunfcomnes fcien- ti* deficiunt,quae a Metaphyfica fua priacipia ac- cipiunt, vel ad Metaphyficam fua reducunt. if. Pyrrhonii,Philofophorum nomine digni noa funt, cum ignorantia: potiiis, quam fapientia: parses agere videantur; quid enim ab iis difceres,qui ni- hil fe fcire profitentur ; equidem ego longe malim cum iis fentire,qui nihii fciri pofse fentiunt, quam Cum iis,qui tam abfurda,& ridicula defenduntiita- que reftat,ut, fi quid in Philofophia cum retta ra* tione confentiat,i!lud -ab iis expečfes, qui partesPe- ripateticas fequuntut ; in hoc tamen cautius agen- dum eft, nam etiam nonnulli fuastricas hoc illuliri nomine tegunt, ac infigniunt; hinc nomen Peripa* teticorum libi vendicant. licet toto Casio differant; illi enim ex principiis ja&is luas propoliticnes de- monftrant, hi vero vix ex probabilibus fua conclu- dunt; illi uni dumtaxat evidentia: fefe fubmittunt, hijmera opinandi licentia ducuntur;illi res prarcla- ras,& fcitu dignas exponunt,hi fabulas,& tricas; illi nnlla praroccupationc dudti de rebus fincerum judicinm ferunt , hi animum prseoccupatum cum habeant, quid mirum, fi faede labantur; illi unius veritatis amore flagrant,hi contentionis, & aeternas litis; illi unam lucern amant, & qu*runt, hi tene- i>ris ultro fefe involuunt,ut errores melius lateant; illi demnm Ariffotelem ducem fequuntur,& clarif. fimtis illius fenfus explorant, hi vero Ariifoteli plu- tima affingunt , quse nunquam illi in mentem ve- nerunt. S- Porro Peripatetica Philofophia in his prarfer. tim polita elt, quod cx principiis Ariifotelicis fuas demon- 804 Euphytindri demonftrationes conftruat; Principiis inquam,qn* ab omnibus fine uila controverfia admittuntur,qua- le eft illud metaphyficum univerfaiiifimum:«)«;™- eličlcria non pojfunt Jtmu/ ejfe , ant pmu/ rum ejje; nec enim de iis ago,quar in controverfiam vocan. tur, & a fcholaftfcis A;iltoteli affinguntur, v. g de materia prima, de qualitatibus, de fpeciebtts inten- tionalibus,de continui compofitione, de compofito Phyfico,de caufis,atque alia hujufmodi.de guibus nunquatn Ariftoteies fomuiavit ; agnofcit quidem maceriam primam.non tamenullam entitatemphy- ficam,fed »eram. <5c puram potentiam, quae neciit ens, nec quale , nec quantum; agnolcit qualitatesi non tamen ita,ut omnes fint entitates phyficae; fed qtiae adduci folent, ut interrogato qua!e refpondea- tur; v.g. fi qu;eram ii te , qualis fit ille hotno, re> fpondere poteris,efle nobilem, principem, divitem, pauperem, fidelem, 3cc. an forte hite entitates phy- ficas important? agnofcit formas fine materia, non tamen entitates iilas, pet medium difiufas; compo. nit continuum ex quantis, in infinitum divifibili« fcus potentia , numpiam tamen fomniavit conti¬ nuum efle adht in infinitum divifibile, in ea fcilicet, quas aftu infunt, fed potentia, nec infinitas partes ailti exiftentes agnovit; compofitum l'hyficum,id eft corpus naturaie defcripfit , couftans fcilicet eX materia, fonna, & privatione, non tamen formam itn intelligit, ut vulgo creditur , hoc eft entitatem quandam phylicam abfolutam ,qu« faltem per mi- racuium feorfim exiftere poifit(aon loquor de ani- uta rationali)fed meram rationem refpečtivam,qua! dat efle rei,id eft qua corpos eft hujus efle, generis, rationis; caofam efficientem ponit, quar fit princi- pium motiis, non tamen talem efle vult, quas per veram affionem temper aliquid vere producat, ut patet in his exemplis,quae ipfe adducit:icaque veri Peripatetici Ariftotelis verba accipiunt, juxta nati- VUIHl Liber ITI. Caput IX. 2 05 vum, Si literalem fenfum; & ii quando ve) divina fidei. vel novis experimentis, vel evidenti rationi repugnet, ab eo cum bona venia difcederc non verentur. 6. Cumigitur veri Peripatetici ex principiis com- niunibtis fuaspropofitiones demonltreot.illam me- thodum in tradenda Philofophia cateris antepono, qu* per ferietn propofnionum ex jadtis principiiS demondratarum progredirur ; h*c eft illa metho- dus Geometrica,quam omnibus enixe commendare foleo, & quam in Philolophia adhibeo ; ut autem tota Philofophia quinque partibus conftat , Logica fcilicet, metaphyfica, phyfica,Theologia naturali> & dočhina morum, ita in omnibus, methodum illam adhibendam efle cenfeo: in Logica cunila Geome- trice dtmonltrabis; habes enim certa,& evidentia principia, ex quibus pe.fedbum, & abfolutum hu¬ mani ratiocinii artificium demonttres; pr* carteris autem artificium confequenti», quod, mihi črede, tibi neceflarium eft.ut foias, quid ex quolibet fequi podit, quid ex terminis , quid ex propolitionibuS omnis generis, quid ex qualibet fuppofitione. quid ex qnolibtt fenfu &'c Habes deinde artificium En- »hymematis,fyllogifrm catcgorici ,utriufque analy- feos, inveniendi medii , fvllogifmi hypothetici. difi- -undtivi.copulativi, expofitorii, modalis. Adde pro- prietates demonftratioois.& affedbiones fyllogilmi; sunfta h*c faltem majori ex parte apud Ariilote- lem legere poteris,quia tamen digelta non funt, fed valde incompofita, doneč aliquid melius occurrat; habes Logicam noftram analyticam)quam Moufne- rius in propolitiones digeftam evulgavit. 7. Nonnulli erunt, quibus res exucca,& arida e(Te videatnr; fed quid veritate fuccofius. quid de- monltratione pinguius animo ede podit, non video; arida res erit Geometria, ve) Arithmetica; fi pura, Si abftrafta , ut voeaht , veritas arida cenfeatnr ; quid- 206 Euphyandri quidquid (it, apud omnes conftat, humani ratioci- mi facultatem ea vi podere , qua mens unum ei alio refte,& direčtb concludat; dubiumtamen non eft,quin mnltus pateat errandi campus,nili ars cer- tis, & demonftratis regulis naturad facultati fnccur- rat. forro ars ida, qua; animum inltituit ad refte ratiocinandum,e(l I.ogicarnon ida,qua; de univer- falibus duntaxat, de ente rationis,de relationibus, de habitibus fuse difputat, quid enim h*c ad Lo* gicam ; fed ida, quse artificium ratiocinii demon¬ tirat; ntrum vero noftra hnjufmodi lit maturo Eu- phvandri judicio dirimendum relinquo ; nonnudos •appedare poflem maximi ingenii viros,qui eam ve- rar, & legitima; logica; loco habeant; jam adas ad- duxi pro hac caufa teftem omni esceptione majo- rem , fcidcet d, Antonium derez > uuem immatnr* morte extindUim,adhuc lugemus de quo perho- norificam mentionem fecimos in epiftola adMouf- nerium ,ina. appendice nodrse metaph. quanqnam infra viri merita,quse ftylum elegantiorem poltula- rent, fed nonnudis non placet; ello: non tamen illi tinquam,quid difpliceret, lignificarunt; non merho- dus,qua;Geometrica e(l;non veritas,qtiae demon¬ tirata; non rerum,& demonftralionum copia,qu* potius laudari debuit; non brevitas, qna? rem non obfcurat, & innumeras repetitiones refcindit; non obfcuritas , (i enim gradatim procedas , nihil eft, quod (latim non intedigas; non perdita, & !ufa ope¬ ra, nemo enim unquam Logicam ea forma tradide. rat; imn fcio,multns elie,qui,cum illam (ibi farni« Harem fecifTent, non mediocriter inde in(lru£li fue- runt ad adas difcipdnas (ibi comparandas ; igitur non video, quid in ida difplicere podit, ličen forte multain iis,quibus difpdcet, non parom difpliceant. 8 . Metaphy(ica Logicae fuccedat oportet; Me- taphyficam autem vocorationum univerfalium fci- entiam; mnlti idam fcholallico , & litigiofo modo tradi- Libtr IJT, Caput IX. 207 tradi<)erun& ; ego Geometricam methodum induxi in Metaphyficam noltram demonftrativam,in qua» Bili valde fallor, affedliones rationum univerfalium, ex facilibus, St fimplicibus principiis demonftravi; fed ocnnibijs non probatur; quis unquam omnibus placuiti multi camen non mediocri dočirina, ex- quifit6que ingenioprasditi hominesiliam probarunt; ' & ne multos appel!em,quod mihi facile faitu effet, tmns ad inftar omnium erie P. Martinus Efparla, in Collegio Romano facrseTheologi* Profeflor, vir fane & facilis, & fubiimis ingenii,acerrimus in refutando, in propugnando firmillimus,qui & fublinva ad vulgi Scholaftici captnm ita deprimit, & communia, ad Dočtorum guitum ita extollit, ut plebejus infimis, Dočtoribus vero fubiimis efle videatur ; Ule autem Hitro mihi non femel fignificavit in decimo libro, qui eft de extenfione , ita rem propofitam demon- ftrari', ut evidens, & perfpicua illi eflet; at fi quid difficnltatis toti volumini infit, decimo libro pras- fertim ineft: hinc quifquis ea,qu* libro illo conti- nentur, pro demonftratis habet ;reliqua haud dubie non refpuet: fed angulium quidpiam eft, prefium, & ftridtam ; at meo faltam judicio,brevitas illa cla- ritudini non ofticit. Et ver&, mi homo, fi ex tuis il- lis grandioribus tomis centies repetita expunxeris, vix aliquid in manibus reperies. Methodus Geo- metrica id faltem commodi inducit, quod idem iz- pe non repetie: fi forte illa non placet; tibi, tuoque genio imputa- Casterum dum aliquid melins oc- currat, Metaphyficam noftram Euphy»nder fibi fa. miliarem faciet,inde enim notionesiliaseruet,qua- rum opera,reliquas difciplinas fibi facile comparabit. y. Et ver6 hujus fuperioris difciplinas prarfidio ciim aliqui carerent, nihil prorfus in rcliqua Philofo- phiaad ultimum finem perduxerunt, & ciimdemn- tu, v. g, difputarent, ignorabant quid efTet motus; oonnemo dočtriaam »ono. /it. traditam, qus eft de tempo- ao8 Euphyandri tempore,refutare conatnseft; quoeventn ? viderint dodli, & judicent:refellitdefinitionem inftantis Phy« fici, quod dico efleindivifibile adlu, & divilibiie po> tentia; htibidem clariiT 7 tnč explico; ipfe contra in> ftat, & contendit, seque dicipofle, divilibiie ačlu, & indi'’ifibi!e potentia: qua(i vero aliquid , non dico c(Te , fedconcipipollit, divilibiie ačtu , quod multis non refpondeat, ctim fcilicet ex multisconllet. Sed coextendi poflr multis, iifque ari*qua.te, acomni- no refpondere, & ada:quari; idem elt, ac divilibiie potentia. Sedcum iis adverfariisagendumeft, qui faltem qu»ftioniscontroverfae terminosintelligaot: fi enim contra negantem principia difputandum non eft; mult6 minus contraigoorantem terminos, Et vero ea de ačlione, delnltanti Phylico, de teter- nitate Dei adducit, quibus manifellum fit , in iis illnm parum verfatum tfle; hic tamen exultat, & infultat , fuum Gaflendam appellat, hac tafttiim triobolatibus Philofophis arridere pronuntiat, intet futiles argutias reponenda efTe: expedlabam,ut vel linam ex iis propofitionibus, quid- eft deextenfione ,impenetrabilitate,divifione , ple- *U, & figura corporum ; de raro, & denfo ; de ten- fione, & comprelfione; dcperfpicuo, &opaco; de gravi,& leri. His fuccedat longa traftatio de motu corporum , five is a gravitate , & levitate, fivea comprelfione, & tenfione,five a motoreext.infeco procedat. Et vero harc dodlrina motuum adeo ne- ceflfuia cit, ut fine illa, altius in Philuiophiam pe- netrari 5 lO '£nphydnctri netrari non poflit. Profeqnatur deindealios corpo- rum ilatus,v. g. de humido, & ficco, pingui, & arido i tenui, & crafTo, flexibili, & rigido, molli) 6 durO) fragili, friabili, & liquido, fpirabili f du* ftili , &c. tum de calore, frigoret luce, & iumine t coloribus, & fonis , faporibus , &odoribus; tlim de fenfibi]iumqual'tatum ačlivitatei agendi modoi diflfufione* Sphisra ačlivitatis, oppolitione, pugna, lefračtione , refiexione > inteniione , dellručlionei antiperillafi, Si c. His autem peračtis, corporis l J hy- fici fubtlantiam propius attinget > agetque de cof poris compofitione, principiis, matetia, forma, lini* cne> privatione, generatione; tum de corpore (im* pliti •> & quatuor elementis; deinde de mixcisim- perfedtis, tlim deperfečlis, de corpore Ccelelli> de plantis, & aoimalibus, ac demum de hotnine. His terininis Phyficam definio , & intra illos fines , in* numerosfetefenfibileseffečlusdemonflro, & multis tomis complečlor. 12. I'hyficam, hoc ellrerum corporearum fcien* tiarn 5 incorporearum fcientia , quam Theologiam naturalen) vocarefoleo ,excipiat: illa autem de Deoi divimsqueattributis, de Angelis,& Angtlicis fa- cultatibus 5 de anima rationali a corpore fegregatai quantum naturali ratione confequi, & aflequi po* teli i demontirat , ex jačlis fcilicet Principiis, partim ex Metaphyfica, partim ex Phylica accerficis; ne* que hsec Philofophiiepars iis laboratdifficulcatibuSi quas in re Phyfica fentimus Icunila valde faciliai- libera, & minimeimplicata occurmnt, Denique mo* ralis Phiiofophia agmen claudit , qu«e non modo* ut vulgofierifolet, de aftionibushumanis,earnm‘ que atFeilionibus agit, de virtutibus , Si vitiis» de cupiditatibus , de naturali hominis fiqe; veriim eti- am novam morum ana!y(im tradit, & artem vitaei ut vocare foleo; docetcjue artificium cotifequentise motali« : qu», quid ex alio volilo »ut prudeutet ag*‘ liher 111. Cafut IX. 211 agamust velle debemus. Item artificium cogniti- onis fui, & aliorumj artificium conjedlurar > artifi- cinm determinationis , & elečtionis, ufutn bono- rum, & malorum, artificium virtutum, artificium habitudinum , artificium demum oeconomicum. Hacautem ars fuis Principiis inftrufta eft , partim propriis, partim petitis a fuperioribus difciplinis. Opare in hac etiam parte merhodusGeometrica ad- hibenda eft; egofaltem illam adhibui : hinc habes tertium demonltrationum gemis , fciiicet morali- mn ) qua' moralem dnntaxac certitudinem pra-fe- runc: quanquamin histribus partibus , multa funt Geometrice demonftrata: reliqua vero eo demon- ftrationisgenere ,cujus fubjedta materia patieus eft. 13. Porro GeometriamPhilofophiafprsemitten- dam efTe arbitror , cum omnes Philofophise partes eam fupponant. r.ogica>& Moralis multam analy* fim polfculant ; hsec autem Arithmetica carere non poteft. Metaphyfica non modicam Geometriam ad- hibet, ubi agit de tempore, motu,extenfione,in- fiuito: fua quoqueanalyfisilli non deeft, pro refo- lutione , & conjugatione fuorum univerfaiium, Phylicafuoseffedtus variis proportionibusimplicat, ac proindeexolui, &explicari nonpoflunt;mliGe- ometria>hoc eft propoitionum feientia adhibeatur. Igitur omnes Philofophise partes Geometri* opera indigent: reftaret>ut nonnullosaučboresEuphyan- dromeoindicarem,qui de tota Philofophia egregie fcripfernntjUtrevera multosafferre pofTem. lnme- thodo pluresappeliavi; fed quianullutn hadtenus vi¬ der e potui, qui res Philofophicas,Geometricame* thodo explanarit> quam tamen unam , ut certam* errorfque mmimeobnoxiam probare videor; nullum Euphyandro, quem omnino probem 1 indicare valeo, Remhanc ad umbilicum perduxi: Moufneriuspr*" luferat; ego feriusegi, & totam Philofophiam mul- •is volutniaibus catnplcxus fum: ia hoc opere Eu- phyaa« 212 EuphjAndri phyander nnnnihil forte habebiti quode re fua cfTe inveniet; methodum faltem probabit, iSčordinem: j illa enim Geometrica; hic vero idem qui rerum eft, Primum, & fecundum volumen Logicam, & Me- taphylicam continent , utr.imijue multis demon- ftrationibus aučtain : alia, qua; deinde fequuntur> rem Vhyficam ; in qua reperies p)ufqnam centetn , millia demoultratinnum , hoc eit fenfibiiiiim effr- ' ttuum ad fuas taufas redučtorum ; ultimum dcnique j Moralem philofophiam eadem methodo traditam, ] Ingensrevera aufum ! quod fiforte minus foccedati nondeerunti qui conatum, &animom viribus im- parem laudcne. Sed tua prardicas, inquiesj abiit: imo pio nngis habco > id unum duntaxat prsdicoi quod in votis efTet , quodqne nec apud uti que® probenovi, nec apud alios invenio. CAPUT X. De reliquis Mathefecs purtibus. I. TIT Geometria , & Arithmetica Philofophie praemittendse funt; ita Philofophia relirjuis Mathefeos Paitibus prarmjtti debet : nempe ift* Philofophise ,& Philofophia Geometrije prsefidio in- digent. Omitto Geometriam pračticam,quam firmi! cum theorica Euphyander fibi comparare poteiti nec enim res magni momenti ell. Alias in quatunr ordines riilt nguolin primo, Ailronomiam collocol in fecundo muiicam ;opticam in tertio; (taticam in ultimo. Quod autem Euphyander res iilas fcitu di- gnilfimas nefcire non debeat, quis amabo ignnratl cum enim non ditikile difcere valeat; certe vitioi & probro ipfi verteretur, eas nefcire ; nolo tamen illum totum fe iis dedere>quod certe non fine laude aliqui faciunt ; nec eum tam angullis fciendi fini- bus (efe continere, quem ad ultimam omnium di* fciplinarum metam pervenire defidero : haec enim digna eft Euphyandroprovincia,h*c debila Sphaerai h« h: ei tir vi T C! tl Cl & Cl f> m n ai Sf n ft tt cl P b C; tl C c c r 1 I 1 Liber lih Caput X. 2 1J rili itn: eft, le- 3 n- uri ■na Te. tuf m, ati !>• it: ■o* iB liS 1 * n> ul i: nr ’i in i* ll >1 e i- i* a ii e hampropria confitiia; & tam longe illius fngenium estcurrlt, quam iongeilateque pater omnium fcien- tiarum campus. J. Pratfata; Mathefeos part»s in fua membra di- vidi folent; v. g. Aftronomia in Cofmographiam. Theoricam 1 Canonicam,Oi'ganicam, & Gnomoni- cam. Cofmographia totins oibis conitrudlionem, tirni in Sphaera , tum in planifpha:rio confidcrat; coiieftes cirCulos,eorum fitum,alcenfiones direčtas, & obliquaSiarcus diurnos,& notturnosiparailelos, crepufcula 1 longitudines 1 latitudines, declinationes, fyderum ortus > projetlionem hemifphsrii in pla- num, locorum dithntias. Haic eft Geographia de- monftrativa,de qua fupra mentionem teci;multos aiitern autlores habes, quos cemfulas; v. g. Clavii Sphsram, Elancani,Maurolici Cofmographiam, Apia- nurn, GemmamFtifiumiNonHUKi&c. Theorica, S v- ftemata coeleltium motnum defcribit 1 & demon¬ tirat,eaque varia> Ptolemaii fcliicet, Copersici,Ti- chonis, Lougomontani; pro quibus, confule , tum pr*fatos auttores,tum Galileum, Buliardum, Lans- bergium, Keplernm, Hypotypofes,qua; Reinoldi efle creduntur; Petavium, &c. unus Riccio!us,qui cun* tla in fuum aimageltum congellit, fufticere poffet. Canonica tabulas Atlronomicas caiculat, motus computati St adaequat; adde computum Eccleliafti- cum; item jEctiptium, Ephemeridum , Epadtarurn rationes; habes autein tabulas Ptolomad, Alphon- linas, Prutenicas,Rudolphinas,r.ansbergianas,FriliaSj Pariiinas, & praiter earumdem audtores, habes Cia- vium, Petavium, &’c, Sequitur organica, qua; orga- norum rationem, formam, modum, ufum, iitum, praefcribit, atqne demontirat, quibus coelrftes obfcr- vatidnes Beri folent,tum in Coelo, tum in iploor- gano,pro hiš ,confulere potes, Gemmam Frifium, Steflerum , Roias, Clavium, Tichonis mechanica. Gnomi*a dcnique defcribit fecliOHC* erbium Coeie- K ftium C14 Euphydndri ftium omnis generis, in planis,fcilicet, horizonti!!* bus,verticalibus,declinantibus, inclinantibus,&c, pro his habes Maurolicum, Schonerum, Clavium, & alios pallirn ; multa de hydrographia habesapud Fournerium ; & de horologiis , quae per rcflexum radium fiunt,pluiima apud Magnanum a. Mufica duplex eli, pračtica ,& theorica ; pri- ma illa. ut Euphyander careat, facile patiar; Theori- car prorfus ignarum efle,non probo prafertiir cin* brc vi ex ea difcere polfit, quae neceflaria efTe viden- tur, v. g. qua; lit ratio cujnslibet confonantia, dia- pafon fcilicet,diapente,diateflaton, &c. Item cujuf« Mbet difTonantiar ; quae rationes , & proportionet chordarum, in longitudine , craffitudine, teniinne, gravitate; tum etiam quae fie ratio organornm, & tuborum muficorum pio diametro ,longitudine,fo- raminibus figura: varii funt au Calfiodorus,Zar.linus, Vincentins Gaiilseus, hi duo Itaiice ; MeofTennus denique omnia fere congellil in tomum ingentem, quem deinde fatis contraxit» & in compendium reJegit ; habes denique Muf«- giam Kircheri,qui adhuc plura congellit. 4. Optica tribus partibus conltat, fcilicet per- ipečiiva, catopttica dioptrica : prirna confiderat ra- dium direihim,angulom viforium, &c. horopterem definit, fallacias cxplicat, item rationem diltantia- rum, locorum, figurarum, magnitudinum ,motuuai, fituum,umbrarum,lumimim,traječlionum,decuira- tionum , proječlionum,&c. Catoptrica de radio re- flexo agit,de angulo reflexionis, de fpecnlis, planis, cavis ,cnnvexis, cylindricis, conicis: de radioruffl collečlione, diftradtione, conjugatione, viribus, con- traflione, expiicatinne,de figurarum deformarione, refoimatione,&c, Dioptrica demum radium refra« £tum contemplatur, ejufque varias affečliones, lu* finiuis focos, vitrorum figura:, telefcopii rationes. 1 1 I f t J t j C n ti v t! il t! h v t: P P' ci & ni fa P P le G di Pi d ai el n BI Liher ITT. Caput X. 21? sefraltionis angulum,ex quo fit, ut radii, modo pa- ralleli earic, modo in imum pundtutn coeant, modo periode fe habcant, atque fi ab eodem centro pro- fefti eflent: audtores pro hac facultate non defuntt habes enim Vitellioneo.', Aquillonium, Zuchium, Maurolicum, Kircherum, Rogerium Eacconem, Car* tefium, Magnanum, Kepleri Paralipomena,ocukim Scheyneri, Ghetaldum, Guidubaldum, Nifleronum, Cartefium, quibtis addefis noftram fynopfim. j. Statica,quamquatn ultimo loco potica, uiti* mum tamen non tenet; illa autem confiderat, ra* tiones, & proportiones ponderum, momentorum, virinm; illa de Machinis agit, libra fcilicet, vedte, trochlea, axe,cuneo,cochlea, rotiš denticulatis,&c. in quibus confiderat proportiones diftantiarum,mo« tuum,temporum,&c. hinc a nonnuliis mechanica, h*c difciplina vocatur: agit etiam de centro gra. vitatis in lineis,planis, folidis, mira profedto fubtili- tate; item de motu naturaliter accelerato, in pet- pendiculo , in piano inclinato, in arcu quadrantis pro funependulis ; item de motibns tenforum , 8t compreflorum, in Balillica; de fontibus artefadlisi & aquarum jadlu,fluxu, rapiditate, alveo,deque in- natantibus humido,in Hydraulica ; de ignibus arte- fadlis in pyrotechnia ; de ventis , & /Eoiipilis in pneumatica: audtores autem, qui de his rebus fcti— pferunt, varii funt, de Centro gravitatis Lucas Va- lerius,Guedinus, Lafaille,Cavalerius; de PotentiU Guidubaldus,Galileus; de innatantibus, Archime- des, GhetaMus, Galileus; Merfennus de Balittica , pneumatica; dre. de motu,ualileus,TorricelIus,Bor- dellus de omnibus fere , Betinus ; de Currentibus tquis, Benedidlus Caftellus &c. 6. Ditlimulare tamen non pofTum , nonnuilos ttiam ex iis, quos fupra citavi, in foedos paralogif- ®os aliquando impegifTe j nempe Geometria , ubi suteriae Phyfica: conjungitur,& a fua puritatede- K a fcifcit, Cl6 ~Euphytindri fcifcit,modica faltem impuritate ioficitnr ,non lini macula,& ruga;hinc multa multi,vel fine demo* llratione proponunt, aut pro demonltratis jadlant, quse tamen ipfi nullo modo demonilrant: & veri, vix fieri poteft, ut illi audlore', qui majora volumi' na in lucern edunt, adamuffim & accurate cunda demonlireht; veritas tanta- moliš,capax non eliji ut in multiloquio, ioiquitas non deeil, ita necfal- fitas in longioie ficriptione : hinc libri illi ad inliat campi longe,& late patentis effe videntur, qui ali- quot plantas venencas, bonis,& falubribus admixtas germinat: & vero illa librorum moles mihi fempei fufpedta fuit ;pra:!ertim in re Geometrica ;autenim mera farrago ell, & inutilis jam didtorum repetitio; aut certe fi novae res funt , paulo negligentius di- fcufTas efTe,oportet ; cfim tanta rerum cnultitudo, & copia fub-examen cadere vjx poliit;quare rerum deledtus ab Eupnyandro habendus,ifque libri caute iegendi, ne ipfe in errorem inducatur j quamqua« ille nullo negotio huic incommodo occurret, tnodi coadfus duntaxat, vi quadam demonltrationis,rti propofita- affentiatur, & niii demontirata lit, oši¬ nem fuiiineat aflenfum. 7. Quod autem pramillis illis difciplimV, quai aiathematici fui juriš fecerunt. Euphyander dan operam debeat extra, omne dubium elt; tum quii non modo utiles, verum etiam jucundilfima:; utilei cfle apud omnes conftat, ad Philofophia; cumuluffl & perfedtionem ; 'nifi enim v. g, Mulicam Theori- J cam Jntelligas vix fonorum rem; faltem ut par eit' ineelligcs, nec ens fonorum,& vocum effedtus, qu< [ a talibus proportionibus procedunt,ad fuas canfa* j reducere poteris, niii mudicam fcias , quse propor- tiones illas demonllrat : pari modo, vix tradlatnm de corpore Coelelti perfedte capies, vix Cceleitiu® orbium motaš ad fuaprincipia reduces, nifi aliqua® Alčronomias operam adhibeas ; nunquaai fine opt>' cse diii tic gra ftal biu me £ni qui ca Var nit tar qui pet vel fpe arij lati obj ph qu. res fin ca: ad ex Ul dil fll De ■ m v c lu ut >n iint emon- Člane, vero, )Iumi* :unda eft;& i ;c hl¬ inita li ali« iixtas mper enim titioj s di* udoi I 'runi aute J nam i odd I »Ki I DIH* i uas larf uii | iles i nh ri- ) li, j ui a$ J p D Liber UL Ca p ut X. 2T7 ca? pra?/Idio, probe fcies vj/ionis modum , & affe- čtiones, rem colorum, luminis difftifionem,refraftio. nem, reflexionem; denique, ut multas proprietates gravium, motuum, nifuum ,&c, apprime teneas, /tatica profečto adhibenda eft ; igitur nullum du- bium eft, quin pra>fata difcipliBa- utiies fint, cum muitam lucern i-hilofophia; afferant,non fine au- 1 gno ejufdem ineremento. S. Nec eft , ut dixi fine jucunditate utilitas; ijuid enim jucundius excogitari poteft , quam opti- caj tum rerum,quas demonftrat pulchritudine,tum varietate; utpote qu* ignaris rerum illarnm hotni- nibus admirationem,& ftuporem concilient , cmn tanien dla ex facilioribus principiis demomtrentur; quid inquam jucundius, quitm fcire,cur imago,quas per radios direčlos deformis apparet, pet obliquos> v el reflexos,veI per refračlos, pulehra videaturjcut fpecuium convexum obječtum minuat, concavum augeat , Cylindrieum altitudinem integram fervet, latitudinem plurimum contrahat; cur polyoptrum ubjefta multiplicet, & colligat, Adde Scenogra- I phiam,qtias in eodem piano res exhibet ,perinde at- que fi indiverfise(Tent;hinc.mirifica: contračtionesj res telefcopii jucundillima eft, ciim etiam iis, qui fine fcientia praxim duntaxat adhibent, non medi¬ cam voluptatem afterat: denique radiis vifualibus ad libitum uti, eofque ad inftar cerae mollis modo raplicare ; modo contrahere , modo in punčtum, •riedo in lineam colligere, modo parallelos, mod& diftračlos agere,perinde atque fi vel ad idem pun- < 3 um tenderent, vel ab eodem profečli eflent,quis oeget, ha?c digna efle,qu* ab Euphyandro fciantur. 9. In Aftronomia, non defunt, qua; animum ’ niirifice obleftent; fi enim aliqui, non fine roaxima foluptate, varias orbis partes, & regiones adire, & luftrare folent, an forte jucundum non erit,orbem univerfum uno.quali obtutu,ac profpeftu luftrare, K 3 in Sl 8 ‘Euphynndri in globo, & mappa ;temporis fere momento omntt mundi partes oculis fubjicere,regna,&impcria,mj' rfa,flumina,regnorum confinia,fitus amplitudintsi locorum menfuras,Iongitudines, latitudines,diihD- tias; in Spharra, orbium Coeleftium motns ,dicrtmi differentias, oblicjuitatum rationes, & effečtns, cli- mata,crepufcnla ,aliaque id genus; Theorica etiam fuas veneres habet,dum tam diverfa fyllemata ex< ponit, & in eodcm planeta tam vatios motus ob- I iervat; r.g. centri,orbis,apogaii,declinationis,tur- | binationis, librationis,acceflus,atque recellus: Gno- monica non modicam admirationem afferret, nifi adeo vulgaris efiet;quid enim mirabilius,quam ex- tremo ftylo , in palmo plani, Cceleltinm motuum »enfuras accuratifiime fignare,& omnium orbita- rum fečliones, tum curvas, tum reftas,ita, ut mu- tus, & immotns ftylus Coeleliium motuum, ouali dočlor, & arbiter efle videatur. io. Staeica tantam rerum fy!yam exhibet > u> omnia fere complečii videatur ; & quifquis eam ignorat, nihil fere fcire cenfendus fit; haec centruffl gravitatis in omnibus figuris planis,& folidis inda- gat; illa centrum percuflionis non ita pridem repe- rit; & non mod6 ponderum vires,& momentcirum rationes demonftrat,quod jam olim prarftitit, verum etiam multis partibus aučtior fačta in refiftentia corporum,mirabiles proportiones invenit, itemque in motu locali,tum naturaliteraccelerat, tum *qua* bili, tum violentojadde motus in planis inclinatiSi & mixtos omnis generis,tum reflexos,& refračlosj item varias lineas, quafi fignata motuum veftigiat item varias imprelIiones,8rdeterminationes;in fo- lis funependu4is,dum hinc inde librantur, innume* ra fere demon!irat,antiquioribus prorfus incognitai omitto alia fere innumera in tenfis,pre(Iis, ja<5is,de qua nifi Euphyanderfclat multarum,&pulcherrima* rum rerum ignarusreputabitur,quas fcire facile pof- fct, *i,Ma- ad eff Bi qe & V( tii di ni vi ni Vi 8 ' di tr rv n ii c a P il i i mn« ima. ints, (lan. rum ,clf- hm ex< ob- j rur- no- aili et¬ ra ta- u- ali ' ul m m r- n n i I.iler TTT- Caf ut X. Sip lI.Mulica,Theorica fcilicet,ncc enim pračfica ad rem Euphyandri multum facit, quem Cantorem e(!e magnopere non cnro.nifi forte ad aliquam ani- »i retaxationcm mulicam adhibeat ; Theorica,in- quam,milita exponit, quse & fcitu dignilfima funt, & magna voluptate animnm perfundunt j mira eft v ocum,& fonoroni varietas,quorum Caufas, & r«» tinnes tiare difciplina expouit ; quod fua profeftS difficultate non carct; nec enim tam facile difcer- | nitur, qu»-nam fit ratio editi foni, vel pulfati nervi, vel campana-, vel tuba-, vel fiftulae, vel litui, & cor. nu; deinde ciim foni fuis numeris adflringantur, Varias in ils proportiones mufica demonltrat , vel gratas auribus.vel ingratas;id ell vel confonas, vel diflonas; hinc de confonantiis, & diflonantiis longt traftatio; qnid auteni faciat ad diverfas illas fonn« rum rationes chordae longitudo, crallicudo, teniio, materia , quid hnjus, vel illiusforaminis obftruftio In fiftula,quid ejiifdem fittular magnitudo, & os,quid Campanat moles,figura,&’c. Hrte,&alia hujufmodi anlmum magnopere deleftant, praefertim ctim , ut jam fupra dixi , eorum rationes & caufae fatis ab- ftrufa; fint, ia. ltaque in hujufmodi difciplinis Euphyan- drum verfatum efle detidero , ouae non modicam fapienti« faciunt accetlionem ; licet autem intec mathematicas recenfeantur, hoc tamen non facit, quin multam Phyficam praferant; hinc easPhyfic» fui juriš faceret,nifi ufusobtinuiffet,ut a Mathema- ticis traderentur; equidem PhylicusGeometri«,Sc Arithmetic*- pra-fidiis inftruttus efie debet, ut eas etpianet; & vicillim Mathematicus Phyficse opera dellitutus, eas dcmonftrare vix poteft ; hinc iive Phy(icus eas fibi arroget, modo Geometra lit; five Mathematicus eas fibi vendicet, modh Phyficus lit, Ptrinde eft; materiam fuam habent aPhyfica,igitur cas Phyficus, ne fui objedli partem relinquat, non K 4 omit- 220 Euphy4ndri omittet; formam & proportiones habent aGeomc. tria; igitur Geometra, qui proportionum fcientiam habet, eas nefcire non debet, ne objedtum, qiiain fcientia,latius excurrat: uno verbo: quifquis hujuf* rnodi difciplinas ignnrat.nec perfedlusPhyficus,nec abfolutcs Mathematicus cenfendus efl ; quare ne hoc vitio, & probro Euphyander meus laboret,eas diligeoter libi comparet, vel abfoluta Philofophia, j vel quod fatius eflet, una cum Phyfica; v. g. rem 1 Aftronomicam difcutietin traftatu decorporeCce- lefti ;opticam,ubiaget de fonis,& auditu; ftaticam paffim, ut cum de gravi, & levi, de compreilione,& tenfione, de potentia motrice,&c. CAPUT XI. De Theologia. I. T-T-Sc illa eft, in qua forte jam dudum trium* phas,pal£eftra, mi ledtor,in qua gloriose fu* das arena ;ille campus,in quo laxis habenis difcur- ris,& fingnlaris illa Provincia, quam ut alacriter fu* fcepifti,itain ea ftrenue te geris; nec dubium cui- quam eft,qum ad optatum,& optimum iliius finem perventurus fis ; quamobrem Theologicus ifte ap* paratus, quem hoc loco recenfeo,e re tua vix erit; nec enim via tibi fternenda eft , aut navigatio ad* ornanda,qui jam fere terminum, & portum attigifti; non tamen inutilem fore puto, cum fcilicct in co ledturus ipfe fis, non quod facere debes , fed quod jam fecifti; leges in eo, progreflus tuos, & ex ipfo portu,alios remigantes afpicies; tritas ante femitas confiderabis, & mare fulcatum, releges tuorum la* borum, ac ftudiorum veftigia ; uno verbo: fi tuis ufibus ha;c Theologica tradlatiuncula non fervit, aliis forte , qui vix in hac facuitate tyrones funt, prorfus inutilis non erit? 2 . Quod autem Euphyander fuperiori huic di- fciplinde dare operam debeat, procerto ,imo certif* firno Liter m. Caput XT. 2 2 r Urno habeoj ut paulopoft luculenter oftendam; nec promifiib,ac ihitituto meo in eo inilituendo fatis- ia&urn putarem, fi divinam i'lam facultatem omit- tereni; efsetque, quod is officinm illud a inedelide« raret,qnod jam olim Reginaldus I J oluS a JacoboSa* doleto defideravit; is eiat Polus, qui & nobilitate domi,& fortuna amplillimus, cognatos ,familiares, j Patriamque reliquiflec ,& cuin ftudio,atque amore optimarum artium flagraret, ex ultimis orbis terra- rum regionibus, illarum adipifcendarum causa in Italiam fe contulifiet, ?bfque annos complures com- moratus,ita fe dedifiet familiaritatibus, amicitiffque dočtifTimorum,ac prseftantillimorum hominu-m, uC illorum omnium judicio imprimis dignus effe ha« beretur ,quem & propter fidem , atque integritatem vita venerarentur omnes,& propter ingenium, do« ftrinamque colcrent;eumque fummum, & fingula- rem virum,hominemque ejufmodi exift'imarent,cui noti benevolentiam modo,& honorem tacitum,fed omnia cultus, & officii apertta, & perfpicua lludia deberent; Sadoletns vero vir erat omnibus natur« dotibus i & dočlrina- prsfidiis inftmdliiTimus , ad omnem humanitafem a natura effičtus,in quo ex- cellens quoddam ingenium cum incredibili mode- ftia conjun&um erat, & gravitas qus:dam,eximia hnmanitate temperata; ea demum latine fcribendi facultas,qua nemo atate nollra,Florebello teite,ad illam antiquorum fcriptorum laudein propiiis acce« dere exiftimatus elt: Uterque demum, neimparme« ritis honor eflet,in facrum Cardinalium Collegimn a Paulo tertio Pontifice maximo una cum quibuf- dam optimis, &pradfantiffimis viriscooptatus ell; 3 . Polus itaque cum Sadoleto amice,ut fieri fo« let,per literas expoltulabat, quod,cum ingeniofmn Adolefcentem, & puerili inftitntione abduftum, in latum illud omnium artium , dočlrinarlimque pela- gus addujtiflet , nionilrafsetque earuBidem artium K $ ftdcSj 223 Euphjetndri fedes,& loea,ubi ad tempus iniiftendum ( atque sd t »arjora, & ulteriora tendenti commorandum efTet ] nec nonwa fie oratione illultraflet.fic artium fingu* ( larum vires, & virtutes explicaflet, ut prope mon* ( itrando, iu eariim jam pofleffionem mittere adole* fcentem viderctur,eundem tamen in alienn,atque infido Philofophise portu cum Platone> & Arillotele rdiquiflet, qui revera > ut de Tenedo disie Poeta) j nune tanium Jinus , & Jiittio malefida carinit > nec de Theologia% divina fcilicet illa difcipfna mentio- nem ullam fecifletrin cujus portu fumma cum ani* mi tranquillitate fapientiffimihominesconquidcunt; ut ergo Polus vix a?quo animo fpedhbat facvas il* lasmufasi tacitas,# illaudatasa Sadoleto praeteriri« cum reliquas omnes artes,& difciplinas dignispra:- ceniis ornaiTet ; lta eflet, qund Euphyander meuS merito mecum conquereretur, fi Theologia inhoc opufculo fuum locum minime haberet ) in quo ta- men reliqua: omnes difciplinse. fuum invenerunt. 4 . Et vero Theologia optimo ingenio , divino fideTlumine illuftrato, digna res eftjde Deoloquii non fapientis modb) fed Chrilliani Philofophi ellj &cumpraster ea> quae naturalisratinnislumine de Deo , & AngeliSide immortali hominis animo) de virtutibuS) & vitiis, de bonis moribus, & divino cultu )de redla ratione)& hominis čmecognofcimuS) alia milita fint, qua? Deus hominibusrevelavit)& credenda perEcclefiam propofuit; Euphyander da¬ le operam debet prufertim , li in ordine Ecclefiafti- corum vivit, ut res tamfacraS) tam arduas, divi* ( nas apprime teneat, ne & gradu illo, quem inrer homines obtinet) & excellenti, quo valet) ingenio indignus efle videatur : fed quod praecipuum ell» ciim divina illa hominis captumfuperent) nifiCce* lefti quodamluminerecreetur) non mediocre peti* eulumeilet) ne,dumEuphyander vi quadaminge* nfi > & novafciendiprurigine altiiis> quam par fit» BltU* lihe? 111. Op- XT. 22J naturaiis rationis dudu aflurgeret, foedius deinde ' Jaberetur; hujufmodi lapfuum luculenta fuppetunt exempla ; terrigenae Gigantes » dum fruftra olim Coelum peterem, fulmine tabli, terram momorde- | rnnt; dum lucifei ad Dei thronum fuperbe afccnde- rtt, ininfimumoicum detrufuseft J & Phaeton.dum foliscurrumperignotasvias imprudens ageret prae- i ccps in terras aftus eft ; igitur hnjufmodi cafibus Euphyander prudentior fadus, divina tradaredif- cati &facram dočlrinam, quam vulgoTheologiam vocamus, fibifaciatfamiliarem, S. Divina ifta difciplina ciim aliqui carerene virialioquindoililIirai, & omnium literarum prat- lidiis initrudiiHaii, ea profedo circa res facras pec- carunt, quae vix in Catechifta tolerari poflent: exi* itiia dicendi facultate praediti funt, Grsecam, im« &Hebra'icam linguam fciunt , in Hiftoria facra, & profana verfatillimi, necignari Ecclefiaftic* tradi« tionis,Conciiiorum rem probecallent, facrosCano- nesdiu verfarunt, faodos Patreslegerunt, & quid- quid purioris fucci inerat, exprefierunt: multi eti- am gravioresMathematicasdidicerunt,inPlatonic* quoque Philofophia bene verfati; adde,fi vis,Demo- criticam,& Peripateticam ; rita men Theologia: fcho' laftic«, fit vocant, Principiis deftituti, in re fidei fcedilTime lapfi funt , & qnotidie labuntur: hinc (spe accidit, ut hnjufmodi homines inTheologos* & Theologiam Scholallicaminvehantur; quod,qui* Lutherus, Calvinus, aliique fedarii fecerunt , fuf- pednm faltemeffedeberet; & verolicet Theologia res Divina: fidei fupponat , ejufdem tamen fidelis cultoseft; cum divina fidas non modo palam, fed clam impugnari non polITt , quin Theologia ftatim hoitem agnofcat, idusavertat, admotas machinas difiiciatj argumenta refellat; unoverbo: quidquid in re fidei parumfarnim eft* difcernat, & reiiciat; quid mirum ergo,fi Theologiam fedarii acriter in- K 6 fedaa- 924 Župhjutndri •feftantur, ovtas iliorum errores difcctit , technat aperit, fraudes olfcendit, infidias detegit , furiasfran« git, conatibus occurrit. 6. Hinc meo judicio nonnullii qui pro Čatho- licis haberi volunt, parum prndenter agunt, dum flac in re fečlariosimitantur; quam infeliciter res il- lis fuccelTerit, Valla, Erafmus, Vives, Janfenius* aliiquequam plurimiteftificaripoffunt; porro hu;us farinas homines Melchior Canus, Petavius, Marti« J nonus 5 Anuatus, Dechatnps,flrenuerefellunt;hinc vides rem aleae, & periculi plenam efle, ubi quis The" dogi* imperitus dogmata fidei, vel defendenda con« trafečlarios, vel prflbanda,&confirmanda fufcipit; necnpeille fidem jugulat, dumillam tueri conatur, & iifdem armis eandem perimit, quibus defendit: hinc, ut pr*fatus Canus parlim, & prudenter no¬ net, fančtos Patres legere param juvabit, nififacra illa doftrinapraceflerit; nempe exinnumeris ferePa- trum locis errandi occafionem arripies, nifi Divina illa facultateinftručluslis ,quaerrores_ probedignof- cas, & Principia Theolngica , & facra dogmata te* neas; idetn de Conciliis, de Traditionibus, de Hi* floria Ecclefiallicadi&um lit; ut enim h*c inoffeo- fo pedepercurras,teiTheologicae ignaras effe non debes. ?. Itaque Euphyandram meutn in rebusTheo* logicis verfatilfimum e(Te defidero; eftautemTheo* logia fcholallica ordinis fupernaturalis facultas, & difciplina. Ordinem fupernaturalem illum appellodn qun res confiderantur cun\ rcfpedtu ad finem ho- tninis fupernaturalem, ad qtiem fcilicet Deusna* turam hominum extulit, &elevavit, qua-alioquir» naturalibus fuis viribus reličla illum obtinere non po* terat: porro doftrins bujus principia duplicis gene* ris efleconftat; alia funt divina; fidei certa, & in* dubitata dogmata;alia vero qu*dam principia natu* ulia, ccrta, evidontia; ocaipecouclulioTlicologi- ca» j Liher lil. C.iput XI. 225 1 f Cl, Vel eX dunbusprincipiis fidei, vel eX altero fidei, ' altero naturali deducitur ; quod ad principia prioris generisattinet, illa certa funt, & obfcura; ad hac autem audloritasEccIefia, facri Canones Conciiio- rum , fummorum Pontificum conllitutiones in re fidei , facrae fcriptur* loca non controverfa , fed communi Patrum confenfu explicata , traditiones Apoftolic* ab Ecclefia recepta revocantur; adalia j vero dodlorum aučloritatem , & hiftoricorum fi- dem reduces. 8. HincquifquisPhiIofophi* operam egregie na- vavit , habetque naturala Principia firmata , rent Theologicam faciledifcutit; nam cum jadta princi¬ pia fupponat, eique indubitata , inde facile fuas conclufioneseruit, quod certe proprium ell Theo- logi; nempe Philoiophus , & jacit principia, & ex iis res fuas demontirat; Chriilianus divin* fidei dogmata credif, at Theologus vel ex utroque fidei principio, vel ex altero fidei , altero naturali fuas conclufiones deducit , non quidem per veram, Si Geometricam demonftrationem, quae ex certis dun- taxat, & evidentibus ell, fed per legitiinam argu- raentati6nem , cujus conclufio certa quidem , fed non e videns eft; in hoc autem Theologus po tillimiim verfatur, dixipotilTimum, nam fi quando res fidei minus intelliguntur, illosterminos explicat, exqui- bus illaiconllant; & fi abadverfariis facrailladog. mataimpetantur; egregie defendit: ciim enimve- rum vero non opponatur, & cum illa, obfcura li- 1 cet, verillimatamenfint,nihil profečlo adduci po- tcft, ex quo falfa. efle neceffarioconcludatur; hinc meriš impugnantur paralogifmis, vel iis argu mentis, quae aliquid falfum alTumunt ; hinc facile vitiofa argumentatio diffolvi, & difflari poteil. 9. Porro ille ordo pr* csterisplacet, quem D. Thomas in iujnmatenuit, qqineminemlatet: nem¬ pe ille ad rerum naturam propius acceditj nam pri- K 7 ma 225 Euphydndri ma primapart deDeoagit, AngeliSi rerum ereati- orre: i. fecund* ačtioneshumanas, Armirificamil- larum ceconomiamcontinet, &di vinam gratiamil- lis adjungit : 2 , fecundse virtutes Theolngicas , & Morales habet' J. pars Chriflum , & facramenta: ego funimam illam, vel fummulam, quam fcripli, in 9 tra&atus diltinxi, quibus tara qu»-dam prole- gomena praemifi, tum appendicem fubnexui : ia prolegomenis ago de Theologia illiusque objedlo* de ordiae fupernaturali, de locis Theologicis . &c. Primustradtatus eltdeDeo ; Secundus de AngelisJ tertiusde diverfo natnrae itatu, de ultirao finei & ačtionibus humanis;quartusdegratia,ommque gra- tift- genere,de merito,& iuftificatione ;quintusde fi* de , fpe. charitate; fextus de virtutibus moralibus: feptimus de incarnatione ; odlavus de SacramentiS in genere; tura de Baptifmo, Confirmationei Eu- chariftia ; nonos de Poenitentia, Extrema UndiiO- ne, Ordine, & Matrimonio; in appendiceago,de Hierarchia, de poenis Ecclefiafticis* de diverfo ani- marum polt morcem.itatii.de ultirao judicio,&c. 10. Methodos in tradenda Theologia egdem eft* quam fupra laudavi , eum de Philofophia agerem; qua fcilicetpraemittuntur principia,& ex tis dodl* propofitionura, feu conclufionnm catena,feucorona contexitur ; methodum illam Geometricam fupra vocavi , quod fcilicet eam Geometra- adhibeantj quod autem ad rem TheOlogicarn haec tnethodus faciut, dubitari non potell; cftm certa principia ad- fint, tum propria, tum ex Philofophia petitajid au¬ tem faltem commodi ex illa eflet,quod eadem fse« pius repetendi neceffitas amoveretur; quae> fane re- petitio, utlibrorum molem amplificat, ita lečtoris jnimum non parum fatigat; hinc fumptibus,& la- bori parceretur : tota res compofita eflet: fecunda primis, fecuudis poftrema fuccederent; quid plurai maguutn eflet tum temporis, tum laboris compen- diumf Liber LIL Cafut XI. SZf dium ; nec non maxima facilitas in rebus quantum- vis arduis, & abftrufis definiendis ; qu*libet pars fuis finibuscontineretur: hinc nec tanta rerum fyl- va, nec tanta implicatio e(Tet; nullus nodus Gnr- dius occurrerct ; nihil ambiguum, & dubium, led cunčta plana, & explicata eflent, & Theologicse de- monltrationis genere demonllrata ; Sc enim illam argumentationem voco , qua ex principiis certis quidem, fed obfcuris ejufdem geneiis conclufio de- ducitur. 11. Sed inquieS,ThenIogi,qui fcripferunt, illam Jliethodum non adhibent; quid tum? ergo,inquies, hoc faltem peccarimt,non dico peccaffe; quis enim ego fum, qui prarftantillimos homines erroris inli« mulem: unum duntaxat afTero , prarfatam rnetho- dura optimam,& facillimam efTe , & a Theologis adhiberi pode, cum in rebus Theologicis fuum lo- cum habeat; inde ret* Theologicam contrahi, non obfcurari, toties eadem repetendi necellitatem au- fcrri, tot, ac tanta volumina in pauca rcdigi , ac proinde rem hanc fatis,fuperqne facilitari, fierfque anlmum Ttieolngi« candidatis, quns aiioquin tot* ac taitfaji volumina legendi nepelfitas in defperatio- nem ageretjego h,e c duntaxat aflero,quse,cum ve- riilima fmt, ut rem hanc atlente conlideranti pate« bit, certe non video , quo jure illa reprehendi pof- fint: hoc tamen non facit, quin Euphyandro au- £lor fim, ut legat fummam D. Thomae, Scotum in lib. fententiarum, juxta fcripcum Parifienfe, Duran- dum,Herveum,Mayronem, Ochamum,Capreolum, Sotum in eofdem: legat etiam recentiores,tum Sor- bonicos,ut Gamacheum, Duvallium ,lfainbertum, »um alios, v.g. Suarez, Vafquez,Tannerum, Ami- cum, Martinonum, Fafolum, Delugo; omitto innu- meros : quifquis enim omnes legendos fufciperet * nunquam legendi facaret finem, 13 , Ousd a rariis varii Theologiae tcailatus in fcho- 223 Euphjandri fchnlis,iifdetn aflditoribns, & difcipnlis tradantun comrtmnis fere moriš eft ; nec arguo : inde tamen fit, ut nulla (it rernm Theologicarum inter fe con- r.exio; qnod certe nemo negabit ; Ced ut hoc non improlo, ita valde probarem . ab eodem magiftro univerfam tradi Theologiam, ut fimul omnia con- hexa eflent , ex iifdtm fcilieet principiis dedu&a; quod, ctun in Philofophia fieri ceptum fit, licet in I pubiicis Academiis fecns fiati in quibus unus Pro- feffor f.ogicam femper doceti alius Phyficam, alius Metaphyficam ; non video i cur in Theologia fieri non pollit; fed quid ad me ; illud duntaxat unum Euphyandro indico,&fignifico, e re potiiiimnm il- lius e/Teifi univerfam Theologiam ab eodein magi- ftro difcat: imo adhuc fatius eflet, fi ab eodem uni¬ verfam Philofophiam , & Theologiam acciperetj eum hxc iliius Principia fupponat. 13 . Non dillimulaboiin hac facra difciplina alf* quid e/Te.quod,fi non emendationem, modicam ta- inen confiderationem polhilare videtur : quod ta¬ men falvo aliorum judicio,diftum efle velim: nem- pe, & milit* trie* Phi]ofophic*,quas nonn^fub- tilitates Metaphyficas vocant.turmatim, qua™gmi- ne fa4lo, in Theologiam involarunti& multaTheo- logica, quafi primis fedibus non contenta i in Philo¬ fophiam defcenderunt: hinc & inter Theologos de tricis Philofophicis i & inter Philofophos de rebus Theologicis difputatur: hinc multi Theologiam i» Theologia qu*runt: hinc res Theologica in eas tem- poris anguftias redigitur, quae minime fnfficiuntiut pro dignitate tračletur : hujus perturbationis cau- fam omitto,fi tamen perturbatio cenfenda eft;tum quia Euphyandri non intereft i tum quia quilibet eam per fele,modorem paulo diligentius difeutiat, facilč inveniet: unum eft, quod do)eo,eo fere ven- tum efle,ut jam Theologi non ex certis,fed ex du- biis><3c eontroveriis* ut pluriovel Commentarii opera, ftatim intelliget : quia tamen multa funt in facris Bibliis difficilia, v. g, in Canticis, in Prophetis, ia Pfalmis, in Epiftolis Pauli,in Apocalypfi, tidelem ali- quem interpretem adhibebit; habet Gloflas, feu po- ftillas lirani,notas Emmanuelis Sa ,Mariana:,Me- nochii ; breve Commentarium Tirini: omitto alios fere ionumeros, prarfertim Recentiores, qui pra-ter literalem fenfum, alios etiam explanarunt, non fine multa, & felečta eruditione, quam divini verbi Prae- cones im rem fuam facile traducunt. Poito intet fančlos Patres multos habes , qui in facros textus Commentaria fcripferunt;pra: carteris autem, Hie- ronymus, & Chcyfollomus mirifice placent, iffque palmam in intelligendis atque enucleandis Scriptu- ris fandlis,fine ulla dubitatione, tribuere foleo. Cae- terfim priufquam pedem hinc efFeram, Euphyandro fum aučtor, ut librum Melch. Cani de locis Theo- Jogicis diligenter evolvatribi enim multa inveniet, qu» nnn parum ad rem Theologicam facinne: ea- veat tamen a quornmdam Recentiorum errore, vel, ut mitiiis loqnar, agendi modo, qui Theolog am cum Platonicis ideis confundunt ,ita, ut myllica potius, quam feholafticaTheologia efie videaturjres aliter, quam par lit, definiunt; verbis abutuntur, fub quo* rum fcilicet involucro,aut nihil penitus, aut meras fabulas, vel quod verius elt, meram ignorantiam te* gunt; fed de his fatis, C A P U T XII. De Prudentia utriufque Juriš. i. pTfi aliquando nonnu)lifummoingenio,&eX* quifita dočlrina viri hnic legum fcientia?,ap difciplinae totos fe dedunt,quod & aliis,qui erga il* lam minus propenfi funt, utilitati, & ipfimet facul* tati liber lih Capat Xfl. 231 Mti mamimo incremento cedit ; non tamen In vo- tis eflet, ut Euphyander mens eidem totum fe tra- deret; nempe, ut Ubere dicam,quod fentio, licet rei civili, & polVcise jurifprudentia necefTaria fit j nifi enim legibus homines contineantnr; publica: focie- tatis nnlla penitut ratio habenda efl. Ut autem fin- guli legibus pareant, & iites omnes legum oraculis definiantur, dubium ceree non elt,quin ea facultas defideretnr, cujus potilflma ratio in eo pofita eft, ut leges explicet,& definiat, abitrnfa juriš eruat, ob- fcura explanet , dubia decidat, eos demum fontes aperiat, ex quibus rečta judicia oriantur. Itaque licet jurifprudentia necefTaria fit, ea tamen non eft, qu* cam gravioribus difciplinis conferri valeat; cum nihil ipfa demonftret , fed leges primum me- moria compledlatur,tum eas inter fe,fi qua repu- gnantia efle videatur,conciiiet,tum in certa capita, roajoris facilitatisgratia, diftinguat,fed nulla ufpiam demonftratio, nulla rerum amcenitas, nuli* illece* br*, cunčla fere afpera , & parum grata; v. g. de ftillicidiorum, & parietum jure, de ftipulatlonum,& judiciorum formulis,de appellationibus,pra-fcriptio- nibus, &c. H$e fane, quod non diffiteor, necefTaria funt, ut lites identidem ort* dirimantur; fed eodem jure fabri)is,lignaria,ferraria,ita necefiaria funt, ut Tita hominum iis carere non poflit; igitur, ut iis gratulor,qui in publicum commodum, huic difci- plinae diligenter incumbunt ; ita ab Euphyandro meo, quem ad majora, aut faltem ad certiora, & amoeniora natum efle conftat , id penfi exigcndum efle non exiltimo. a. Non tamen in hac arte eum novum prorfus, &omnino peregrinutn,efle permitto ; licet in eadera, Yerfati.llimum,cfle non exigam; & quia juriš duplex genus cft,Civilis fcil1cet,& Canonici,cum divinum, ad Theologiam ; & naturale, ad moralem Vhilofo- phiam pertineat ; jurifprudentia etiam duplex eft, Civi. 232 Euphjandri Civilis,&Canonica; funt autem ,qui alteram dun. taxat, funt qui utramque fibi comparant; aliqua fal- tem, utriufque tinčhira Enphyander imbutus lit, & curlim legat corpus utriufque Juriš; quod certe br-e- viifimo tempore abfoivere potell ; Jus Csefareum qoatuor partibus conftat, digefto fcilicet, inftitutio* nibus, Codice,& Novellis; Digelium, totum jusan- tiquum , & Romanas leges , antiquoriimque fapien- tum refponfa compieilitur ; hinc vulgo pandeltas vncant; in tres autem partes dividitur, fcilicet in digelium vetus,quod 24. libris , infortiatntn, quod 54, & digelium novum,quod 12. Conftat; ac pro- inde totum opus in $ 0 . Libros diftribuitur; činu tamen priiis antiqua illa jura fupra duo librorum millia occuparent. 3 . Inftitutiones imperiales, quatuor libris, juriš elementa continent;hinc tyronibus,&jurifpruden* tiar candidacis prarlegi folent; Codex veroduodecim libris, Imperatorum conftitutiones comprehendit; duos autem codices, Juftinianns edi curavit, prio- rem fcilicet ex tribus aliis , utpote Hermogeniano, Gregoriano, & Theodoliano compofitum, qui nune delideratur,ex parte aiterum vero fuum,qui modo extat ; noveli® denique, five authenticar, prsefati Juftiniani conftitutiones novem collationibus di- ftributas complečluntur;quidqnid fere pertinet ad* antiqua jura,leges,plebifeita , Senatfrs Confulta,fa- pientum refponfa, Imperatorum fančliones,decreta, referipta,& conftitutiones, his libris comprehendi- tnr, in auos tamen praeliantillimi Doflores,ut Bar- tolus, Baldus, Jafon, alifque Commentarios fcripfe* runt,He Jure Civili multi ex nollris Gallis feripfe- runc, ut Cujacitis, Tiraquellus , Faber, & alii quam plurimi ; catterum juriš textum duntaxat Euphy- »ndro propono; ciim hic gloflis omnibus, & com- mentariis prsferendus lit ; entque quod in digeftis puriffimam Latinitatem, fummam prudentiam, & araui* Liber JIT. Cxput XIT. 23 } »quitatem; in inltitutionibus,totius juriš compen- dium ; in Codice, & Novellis, li nonnulla excipias, inlignem integritatem,& juftitiam demiretur. 4. Jus Pontificium magni quoque iaciendum eft ; illud autem concinetur ininore lib. mole, quam civile ; habes primo ilecretum Gratiani, qui facro- rum decretorum volumen, tum ex libris Concilio- rum , tnmex hiftoria Eccicfiaftica , tum ex fandto. rum Patrum fcriptis collegit; in multis tamen hic audlor non eft authenticus, ut candidefateturBel* iarminns in lib defcriptoribus Ecc/ejid/iicis ; hoc au¬ tem volumen, in trespartes diftinguitur, primain diftmdliones |ioi. qu«elibet diftindcio m canones, vel capitnla; fecunda in caufas qnaelibet caufa in fuas quaeftiones, & qu*lt. in fuos can. teitia, quae eft de confecratione , in diftinČliones 5. qnse- libet diltindiioin can: Gregorius 9.curavit conltitu- tiones lummorum Pontificum prardeceftorum fuo- tumiaj.lib. decretalium congeri 5 & adhunc finem operam B. Raymundi de Pena forti, capellani fni, & Pamitentiarii adhibuit; quilibet autem decretali- um liber in luostitulos,fcilicet m tis 43 fecundus,in tit. jo.tertius, intit. yo, quartus, in JI. quintus, in 41. linguli vero tituli infua capi tula diftiniti fon«; Bontfacius odlavus fextum decretalium componi jullit, & conftitutionibus Pontificiis, adhibita fei- licec Dodiorum opera Guillelmi, Berengarii, Rie- cardi, Dini, &c. in quinquelib. fimiliterdillribu- tumj primus continettitulos 22 fecundus rj.ter- tius.M-quartus$. quintus 13 hisaddeS6 regulas juriš, Ciemens quintus multas conftitutioncs edi- dit, tum in Concil. Viennenfi, tum ante , & poli pranlidtnm Concil. quas tamen poli ejus mortsm.in unum colledlas volumen , & fub propriis titulis collocatas. Joannes 22. fubclementinarumnomine publicavit; volumen in $. lib-diltinguitur, primus habet til, 11, fecundus 12, tertius 17, quartus 1. quintus 2 34 Euphydndrt guintus ir. his accedunt mm 20 extravagantei ejufdem Joannis 22 tum ali*, quas communes vo- cant a diverlis Pontificibus edit*, & $. lib.isconv prehenfe. $. Multi autem in textum decretalium fcripfe- rune , ut Baldus , Felinus, Hollienlis 1 Panormita. nus, Guido Papa, 1'etrus de Ancharano, Joannes Andreas,Zenzelinus, Imola , Barbofa , a!ifque quam piurimi , quos omnes ut legat, Euphyandro aučtoc effe non podlim'; ciim enim vir »ugeniofus lit, tex« tum ipruin , fine interprete facile intelliget , pra:- fertimli nonnullas formulas,qu*utrfque juri com- munesfunt, iatelligat; illas autem habet apudBrit- fonnm,& in lexico juriš, quodfaltemcurfimevol- vet: & vero in volvendiscanonilfcis, lic enim hos vocant, quiintextum decretaliumferipierunt, non- nulli totum Vrta; tempus coliocant ; quo eventu, viderint ii , quoram inteieit ; egn faae Eupl^an- dro meo hanc provinciam minime impono, nec impolitam velim; utpotequi non fine maxima tem*' poris jačtura , totum fe prrefatae leiiioni darequeat: Caterum apud Canoniltas nonnullainterdumrepe- riet, gu*, cum Theologorum placitis adverfentur, ealiatimiple Theologia: prreiidiisinltručliliimusob- fervabit; invenietetiam qnandoque nonnullalevia, etiam apud eos, qui iuter primosiliiusordiniscen- fentur: hoc tamen non facit, quinmultaegemma:, ut de feriptis |Enmi fertur ; ex eorum libris etui pollint. 6. Itague modo textumutriufque juriš Euphy* ander legat , nifiil amplfus habeo , quod illi fupet hac re, a nae prarferibi polite J nifi forte iilud vit* inliitutum ampleileretur, m quo jurifprudentia illi exercenda, ve! adminiltranda eflet; nempe in hoC Cafu, lingularem fpartamhaberet,quam tamen Eu* phyandroneceiTariam eflfe non exitiimo; nec enim £uphyandd ratio tališ elt , ut nili caulidicus , & juri! 1 i« te ce P 1 ni at al »I ti .& ti P I c f i i i 1 1 1 es )* i* s i c Lih er 177, Oput Xlt, 23 j jiirifperitus lit, Euphyander efle non podit: us ar- temillam, & inftitutum fummoperelaudO) itane- ceflariumefle non judico, utEuphyanderiliudam- pleitatur; H genius eo torte vocat; genio,& inge- niolibere indulgeat J per me licet> vix enimgenio, ac indoli, modo ad res pravas non tendat, vim aliquam infercndam efle puto i quod certe libertati snimiadverfaturjmuf* autem liberioris auraaman- ; tes funt; & ut liberius vivant, in fytvas, &mon- tes fe retipiunt , ne ullo mmortrni Carcere conti. neantur : ti tamen nullus te genins :n altum lllud jurium pelagus vocat, tibi cere auitornon lum ,u* fponte, in illud te immergas. 7. At fi forte in Ecclefialticorum ordine vitam agis, opera pretium eril, priefat* utrmftjue juriš ti nit ura , moralem , ut vocant, Theologiam ad- jungerc, aliqui fdentiam morum appellant , quod /cilicet, Chriltianis moribus, & aitionibus uiodum, • & formam prafcribat; porto hac faciJe haberipo- teft,modo Philofophia, & Theoiogia eornodo, qu6 pareffc., tradantur; ^liquot tračlatus fibi Theoiogia vendisat, c conferant, habes autemin« bumeros auttores, qui de re morali fcripterunt tot flunmas, &futnmulas, totconfilia, tot volumina; h*c tibi fatis> & plufquam fatis erunt, Lelflus de luttitia, & jure, Salas de contraitibus, Suarez de le- gibus,& cenfuiiS) ejufdem compendium de religi- one, Prašiš thefauii de poenis Ecciefialticis; adde flvisfummam Toleti, Azor, Sanchez, Cattro Pa¬ ko ut, &c. uno verbo fit tibi moralis Philofophia &miliaris, & univerfa Theoiogia ; adfit praeterea medic- 236 Euphyandri me J ocris juriš utrlufque tindtura , fac , ut appri* fr me teneasrationes, & difcrimina pamarum Eccle- ^ fiallicacum , diverfornmque contradtuumgenera,his Et enim prafidiis initrudlus, otnnes fere tiodos qua:* Jn ltionum moralium tacile difToIves. 8. Unum eft,quod omitti a me non debet, & quodadrem hanc pertinct: in hacfcilicetiaaiitate, quidquid difficiJe occurrit-, ex juriš pofitivi igno* tr] rantia ptoredere: nempe quod;il J rincipiisTheolo* V( gitis , vel bhiiofophicis deducitur , moleltium Eu* ,je phvandro non c.eat, utpote quiin Mlilofophia ,& Theologia verfatillimus elt: ut autem huic ditficul* U1 tati oceurras , Mlud faltem enixe curare debes, ut ; p ( librorum ufus induftria calleasihoc eltfacilem me- e} thodum , qua in lilvris Ihtim invenias , quidquid q t de re propolita jus pofitivum ftatuit : hinc brevem m Bullarum indicem ribi delcribes ,& titulorum juriš C; breviarium : fi utrumque farpe , ac hep us legeris, j 0 vix aliqnid occurret per jura poiitiva , utvocant, g e decidendum , quod temporis fere momente ad ju* (j tis fontesnon reducas, pi 9. In his, au&oritas maximi momenti c (Te vi* p, detur, vix enim canoniilse rationes, fed Dedtorum Q turbam ponderant: hinc tol citationum tračbtis: & fi cumindies Dodlorum numerus augeatur.totaspa« ta ginas citationesoccupabunc; hincpericulum elt, ne p, hujnfmodi Dodtorum libri in indices, & catalogos b degenerent: & vero mirum faepe milji accidit,au* tl dlorum , non rationum pondere hic agi ; fi legi* c bus agitur , bene eit: nam ubi lex eft , ratio efii ; q ciim lex lit rationis ordinatio : led Dodtores iegufti v ]oco effe videntur , quafi totidem legislatores , feu g potius Dodtorum nomma;dočta quidem , fateori t fed Dodtrinam, non Dodtoies volo; jura, nonju* c rifperitos : canonss non canomftas , fed elt quod majortm adhuc admirationemconciliat; nam (xf ' e I ii accidit, ut duo Dodtores > dum pro parcibus con* p trtriis liber lil. Caput XII. 237 n * trsriis fcribunt, eafdem Icges, eadem jura pro fua e ' (juifqueCaufaatTcrant: cum tamen fierinon polfit, tlis ut eadem jura pro partibus inter fe oppofitis faci- *• ant: hinc vides, quantam fufpeft* illse citationes fidem mereantnr. “ 10. Alind eft , quod majoris momenti efle vi« tc < detur , legum fcilicet , & jtirium muititudo : ciim 10 ' enim aliqua jam antiquata fint, & pet non ufum, ut vocant, abrogata, imo ctim jus novam in multis ■ u " de antiquo a!iqud deroget: fieri revera non poteft, & quin aliqua Dodtrin* perturbatio inde confequatur; u ‘- unicum hoc,ni fallor,remedium eflet: Decreti auftoc ut peccat in multis, multa enim dubia congerit, multa le * ex fynodisProvincialibus, multa ex fandlis Patribus, iid qu* revera, licet fuo pondere non careant, non ta- men ea vi pollent, qua funtconciliorum generaliun* ir ' s I Canones, & fummorum Pontificum decreta; quare ‘ s ’ iu votis eflet,ut certi duntaxat,ufitati & indubitati it, generalium conciliorum Canones,vel Provincialium, i u * fi tamen vel a Generali,vel a fummo Pontifice ap- probagi funt,in brevem fumam colligerentur,quafi vi- prima , dk inconcufla juriš Canonici fundamenta, jin Quod vero pertinet ad decretales.dk conftitutiones fummorum Pontificum, retentis iis,qus ad dogma« pa- ta fidei attinent,aliffque ad ufum praefentium tcm- ne pomm facientibus, fi qu* forte amplius in ufu non gos funt, vel quarum prafens rerum ftatus patiens non ru- eft, vel quas , faltem majori ex parte abrogatas efle :g<- conftat, oper* pretium eflet, illas, non fupprimere :ftl quidem, nempe fanfl irum rerum memoria non fine uto veneratione confervanda eft, fed a corpore juriš fe- feu gregare,in quo fcilicet certa duntaxat,& indubita« or, ta jura,non vero dubia,antiquata,abrogata conti- ju- neti par eflet. rod n.Hinctot gloflis, apoftillis,Commentariis non epe indigeremus; Breve volumen omnia faera jura Com¬ om pledteretur, in fuas clafles diftindta; hlnc faeri Ca- iriU L noaes, 2}8 Euphjdndrt nones, qui ad dogmata fideirinde alii, qui ad facros ritus, inde alii, qui ad bonos moreš i & redtam Ec- clefise adminifirationem pertineilt ; idem ordo in conftitutionibus Apoftolicis fervandus eflet , qus facile ad certa Capita reduci pofient : ad dogmata fidei. & librorum Cenfuram ; ad regulares; ad con- verfionem infidelium, ad ritus Ecclefiallicos; reliquaj fpedtantes ad redlam ditionis Ecclefiaftic* admini- itrationem a facris Canonibus fegregari pofient,ciim tes temporales , non fpiritnales , vel Ecclefiafticas complečtantur:atque aded in volumen fandtionum congeri,quas furnmi Pontifices, quatenus Principes temporales funt, ferre, ac publicare confueverunt; uno verbo: fi fuperflua,inutilia,repetita,antiquata, & abrogata refcinderentur, & reliqua, ut par elt* componerentur, jusPontificium non modicam inde dignitatem,& facilitatem acciperct; nihil in eo dn* bium reftaret; nihilincertum ; nihil ambiguum:eX certi« principiis cert* conclufiones dedncerenturi eandem Caufam eadcm femper decifio terminaret; nullse amplius eflent tricar forenfes ; tot confiliisi refponlis, & confultationibus opus non eflet; adn- lefcentes denique in difcendo jure Canonico non adeo laborarent. Quifquis demuni fuprema valens auftoritate id fieti curaverit, eam profedlo laudem inde referct, qua Joannis aa. qui clementinas,& ali- quot extravagantes; Bonifacij Odtavi,qui conflitu* tiones fexti: & Gregorii noni ,qui decretales colligi jufferunt,gloriam fuperabit, 12, Quod vero pertinet ad Jus Ci vile, vel Carfa* jteum: implicatiflima res ett; tu m quia in quibuf“ dam Regnis ad dirimendas Caufas non adhibcturi »um quia multa inter fe pugnantia continet,aliaque fere innumera,quas amplius Chriitianorum ufus,& moreš non feruntj adde,quod Recentiores Principe* edidtorum numerum, prout res tulit, adeo multi* plicarunt)& quotidie multiplicantiut jus guafi nn« VUBI Tl lil VI Pr fu re &< ct m la j er P' 0] ni fc fa V{ rc m Dl jft : m i o ti P' CI p' 1 6 P i( a 1 4 1 a •os :o in a* ita m- u* ni- im cas im ?cs it; cft» ide In- :ex ur; •et; iis« Io- 10H ens em ali* tu- Ugi : fa- uf- uri ]UC pes Iti* no» unt Liltrlll. Caput XII. 239 vnm facere videantur; adde innumeraSenatusCon- IMta, & Cotnitiorum decreta, quar juriš, &caufarum volumina plurimum auxerunt. Atcum res inunius Principis poteftate polita non lit, quilibet enim fuos fubditos ad libitum , non vero ad nutum alterius regit,univerfo huic incommodo vix occurri poteil: facile tamen fačlu eft,ut rex aliquis,in fubditorum jratiam ,rem hanc componat, & tantatn legum, ac conftitutionum Imperialium vim , cui nnila fere memoria par eft, refecet, reformet, contrahat, & cer- sa jurifprudentia; , ac indubitata principia ftatuat, eaque pauca, nec non in fuas claflčs diftinčta; fu- ptrflua rejiciat, manca fuppleat, auferat inutilia, omnia demum ita componat,ut & Caufas facile di- rimantur, & jus ab adolefcentibus non difficile di- fcatur, & tricae forenfes, quali qusedam populorum langnifugse abigantur. Haud dubie, quifquis regia, vel Imperatorja aučtoritate valens, accerlita Dočlo- ram,ac piorum hominum opera prsedičlam refor« mandi, ac reftituendi juriš provinciam fufciperet, tecnonad ultimum finem perdueeret, ille mihiju* ftiniano major effe videretur, nomenque fuumim* mortali gloria coronatum pofteritati relinqueret. 13. lila methodus tradenda- juriš prudentiK, omittenda non eft, quam nonnulii, magna pruden- tia viri , & quos fingulari cnltu , ac veneratioae profeqaor, adhibere folent. Iti autem jus Canon!* cum v. g. tradunt, ut quatuor canonum caufas ex- planent , efficientem fcilicet, finalem, materialem, & formaiem: efficiens Canonis caufa eft fummu* fontifex , vel Concilium generale approbatum ; idcm dico de Provinciali, modo Romani Pontificis Jufloritas accedat ; idem dico de conftitutionibus Apoltolicis , quanquam ad rem difcutiendam fum* »usPontifex quofdam hominesdelegare poteft ,qui deinde ad fanttillimum referant: Caufa finalis eft konutn Couunune fidelium, ac totius Ecclefi*, quod L 2 tamea 24° Euphy & fupelledlilem defiderat; velorum ;armorun\,funium, tormentorum, annona, medicamentorum : in nauta peritiam; in milite,fortitudinem; in Duce,artem, & longam experientiam : in Judiciali multa funt conlideranda, Judicum multitudo, integriraš, dili- gentia; judiciorum modus, & forma, caufarum ra* tio: in mercatura.fubditorum commoda,indemni- tas,fecuritas,quies, vedhirar facilitas : Poenarum ra* tio habenda eft, ne pcena fit, ve! attocior, qnam par fit*vel mollior, vel diuturnior, vel minus nfitata ; L 4 u« *. ©44 Ettphyandri lit enim feverior Judex effe non debet, iti nec in* duigentior: ad clementiam tamen propenfior lit:in U K literaria, & gymnaftica, mnlta Politicus habet, •' qua: confideret; v, g. magiftrorum peritiam, Scho- t lailicornm frequentiam , progrefium , habilitatem, n collegiorum numerum, aliaque hujufmodi ,qua: in I Republica majoris forte momenti funt,quam quif* I piam exiftimaret. * d. Res /Erarii non modicum Politicofaceflit ne- < gotium; in exigendis veftigalibus ,in minuendis,fi 1 les iti ferant; in angendis , fi Rufpublica ita poftu* lat; in fumptibus publicis,in acdificlis, in fodinisi in ! Republica locupletanda, amplianda, fervanda ; in I viis publicis, fluminibus,pontibus; in moribus,& vitiis extrancorum arcendis,in latronibus,& graf* fatoribus exterminandis; in viris fortibus, prudcn* tibus, dočlioribus,accerfendis, retinendis, fovendis, &c. in artibus promovendis , utMathematicis, pi* Hura, Sculptura , Fabrili, Linifica , Serica, Textoria: his enim artibus inexhauft* qu»dam fodina; con- tinentur; prarfertim, fi veftura,& facilis exportaa* darum Mercium modus accedat: & vero cum pe» cunia non modo belli ; fed totius Reipublica ner- vus, & robur fit> nihil non agere,agitare, & excogi- tare Politicus debeti ut multarn vim anri, atque ar* genti intra fuos fines adducat,iis duntaxat viis,quas iint legitima: ; nec minor cura principi adhibenda dl, ut fubditi fint opulcntii quam ut ipfe ditefcat; ubi enim Cives divites iunt, Refpublica dives cen* fenda dl, & Rex pauper, pauperis Regni, ciim Re* gnum ipfum fit Regis; fi reliqua corporis membra bene Valent, vix caput male fe habet 7. Duo funt, qua: Politico prajfertim curanda e(Te videntur, amari fcilicet a fubditis,& timeri; addo tertium, quod ell, in pretio haberi, & magnifieii; nempc velle duntaxat timeri , Neronianum putaj Ji*c autem pra-ftare , exceHentis ingenii Laus eftJ ut libtr TIT, Cafut X 1 U. 24? ut ametur a fubditis,illos amct,& beneficris tefte« tur amorem, Beneficium, etiam brutarum animaa- tium amorem benefadlori conciliat; imperlum ant- morum humannm elt ; ferinum vero> corporum; Deus ipfe fubditos iiberos effe vult; & prima les Divini cultfis, amoris eft J corpus Politicum capite, & membris conftat ; omnium partium confenfio optimam totius corporis habitudinem Tacit ; niii membra capiti fponte ferviant 1 niii caput membra benigno influxu recreet, corpus iilud morbo laborat; Princeps,capitis munere defungitur; fubditi,men- brorum partes agunt; inter hac, mutui amoris ne- xus adeo ueceflarius eft , ut fine illo.non modicae ruina periculum imminere videatur J ut odia Pu¬ hlica tandem erumpunt in maximam Regnorun® perniciem :iea popuiorum amor maximum fane ve« ftigal eft: & longe fatius eft, ut Principes Tubdito- rum delicia, & amores, quam terrores fint; hac paulb liberius inculco,utpote qui certtis Tum,rent hanc maximi momenti effc,& ut fic loquar,fanio- tis Poiiticae clavem,qua feilicet animorum oftia,& aditus,ille qui praeft, fibi aperit, & in eos fefe in« finuat ad firmandam animorum tyrannidem , quas liberioribus etiam populiš gratiilima eft. 8. Hac modo ii,qui aliis prafunt, amari a fub- ditis, verum etiam timeri debent; niii enim pcena- rum metu, homines contineantut, vix fieri poteft* quin fapeiiii delinquant, & deličtorum frequentia in ufum tranfeat; at deliiti ufus,legum abufus eft; legum vero obfervatio Principi cura elt, ciim ejus potilfimiim muneris fit; leges enim fingulosin offi- Cio continenl ; niii autem finguli fuo munere, ac officio defungantur, nulla eft focietas Publica,null* Reipublica forma ;ille porro fubditorum timor noa s Principis feveritate,fed ejufdem integrirate, & vi¬ ta innocentia precedit; difplicere vercntut fubditi optimo Principi, non tam pasnarum metu > qnam L $ perfo- 24 & Euphjdndri perlon* reverentia ; iratum habere nolunt , quem femper amantem, & amicum habuerunt : ne dilli- roiles fintiprobi funt,& in officio manent: timor eft fed cum amore conjunftus;illud autem prafer- tim timent,ne quid faciant, quod illi paruni gratum lit , quem fummo amore profequuntur, & a quo amari defideraat. 9. Princeps demum a fubditis magnilieri debet; ut autem magnifiat, iis partibus liti quae jure ab hominibus in pretio haberi folent I ingenio polleat, judicio, prudentia, iiTque praftertim viitutibusi quas Politicas appellarmis; (it dignus Imperio, non modo natalium.fed etiam virtutnm, & meritorum pra?ro* gativa;ingenii,doilrin* ,prudenti* fpecimina iden* tidem edere poterit ; unum Salomonis judicinm omnibus fubditis admirationem attulit ; illa omnia in fe ca(liget)qusaliquemcontemptum ingeneraut: hinc nec fefe immitem , nec molliorem exhibeat; nec iis cupiditatibus ferviat, qujbus imperare, viri fortis eft: vile eft humanis cedere palfionibus, ut vocant, etimque propriis affečlibus domi fervire,qui fOris tot gentibus Sc nationibus imperat: Principe« a fubditis vinci, turpe eft : fubditi Principem fufpi* ciant,non defpiciant: defpicient autem li eum fibl inferiorem habeant:quia vero nemo eftiqui aliquo defeftu non laboret, judicii,& prudentiae Principi! crit fuos defečtus ita celare , ut in fubditorum eo* gnitionem venire non poflint: vel ita caftigare , 5 £ temperare, ut quali in virtutem tranliifle videantur, 10 ftaque ( uthsec tria Politicus obtineat,ut fci* licet a fubditis ameturitimeaturi& magnifiat)mir* profečtb ingenii dexteritate opus eft: & cum omne! uno,eodemque modo tračtandi non fint, mille mo* dos,vei jam fcire,ve! excogitare debeti quibus oai* nium fubditorum animos libi conciliet 1 ac devin* ciat; hunc honoribuSi illum prarmiisi & pecuoiai alium boais verbis>aonnullos graviote imperia,ali- I Liler Ul, Caput XT7T. S4p qnos confiliorum communione : omnium indoles nofle debet, vires ) opes.necelIItudines,f» , dera, nexus» moreš, affinitates,pr*fertim nobiliinn ; quid quifque fperet,vel timeat,qnid reftiiis agere valeat, quae mi> gis congrua firgulis Provincia committi podit: h*c, lit vides , excellentis ingeaii vim defiderant, cum acerrimo judicio,& mira quadam dexteritate con« l junčtam: hinc fane rariftimaeft arsiila rečte regen- di homines, non dico allutiam, & verfutiam, quae fimplicinribus quidem facile imponit, at prudentes faliere non poteft; nec enim vulpino, fed humano more homines reguntur: fed Politicam illam artem, tat ingenii, jodidi, do£t:rina:,& omnium fere virtu- turr. praefidiis inftruffam , qua Princeps fubditos quocumque vult inclinat,& minime invitos ducit, ab iffque obtinet, qu9ecnmque jubet: eft modus in rebus,quem quifquis probe cal!uerit,magni Politici nomen fibi jure vendicat : hinc vides, quantum a veritate deflexerit, famofus ille Machiavellus, qui dum fuum Politicum defcripfit, impium nobis ho- minem, vafrum, trucem, hypocritam , infidelem expofuic. tl. Sed inquies,vix fieri poteft,ut Princeps,qui sdteri, hrercditarlo jure fuccedit,omnibus hifce do- tibus polleat : efto, ille tamen facile huic occurret incommodo, fi eorum operam adhibeat, qui defe- člum illum fupplere pofiint: non valet ingenio prin¬ ceps , neque doiftrina fatis excultus eft: ejus opera i utatur : qui & ingenio valeat, & omni difciplina- rum genere inftručfus fit: fi regendi modum nefcit, eum miniftrum adhibeat, qui optimam regendi ar¬ tem probe calleat : nempe inde fiet, ut Refpublica optime admiuiitretur , & qugd princeps per mini- ftrnm agit, per fe ipfum agere ceofeaturi & ne re- cens hujus rei exemplum prarteream, ut ab iis qui etiamnum vivunt, abftineam; Hlod in primis I.u- dovico decimo tertio FrancorumRegi laudi,& glo- L 6 rise 848 Euphydndri x\x verfum eft, quč>d cum peritiflimum hujus artiš nuni Hrum nadtus eflet, nunquam adduci potuerit, ut tura ab adminiftranda Republica amoveret,fed iliius opera femper ufus fit; quo eventu, viderint a-qui ie'«um noftrarum seftimatores: igitur fummas prudsritise eft, in eo Principe, cujus adminiftranda! Reipublica: vires funt impares, illos homines accer- fere, eorumque operam adhibere, qui huic muneri omnium aptilfimi, & maxime idonei cenfentur. 12 . Cs-terum ličit optinuim illum Politicum, E-uphyandrum efle necefle fit, Si omnes Euphyan- dri, hujus artis periti efle debeani; non tamen ne- ceffirium eft , ut illam omnes ad praxim reducant, imo nec illis gratulandum efle puto,qui ab otio, Si jnufis abftrafti , in vaftum illud rei Politic* ocea- num immerguntur; quamvis enim non fine maxi* mo voluptatis fenfu optimum illum adminiftranda Reipublica modom Euphvander fciat, vix tamen fine multa moleftia , & invidia ad praxim venire poteft; igitur modo primuro illud teneat,de altero parum follicitus erit: illud enim multam fuavita- tem, & deleftationem pra-fefert, hoc vero periculi, & ale* plenum eft; illud in otio traftatur, hoc in tumultu, & negotinrum aeftu ; illud animum re* creat,hoc totum hominem fatigat. CAPUT XIV. Ve Scriptione. I. pUphyandro feribendi munus, & provinciam *- y non impono ; quamvis optandum eflet, ut ii, qui fcribunt,& fuas lucubrationesin lucern eduut, Euphyandri eflent; fed feribimusindočbi, dočbique Foemata paflim, & multos ea feribendi libido,feu prurigo tenet, quos »terno filentio damnatos efle , e te profečboiiteraria eflet; fed, quod, mirere magis« libri, quos vulgusprobat, Si inCoelumextollit,per* petuls tenebris digai efle videntur: quanquam ns Liber UL Cafut XIV. 249 cuiquam aufterior efle videarcum rulgus arduanon capiat, ha?c humilia facile illi condonarem ; nihii auteui de iis libris dico,quorum maxima vis ,cum in Scholaftico puluere teratur , ii certe Bibliopolis maximo funt lucro; nihii de aliis,qui Divini ver- bi praeconibus uberem, & fele&amrerum, & con« ceptuum , iic vocant, fylvam exponunt; nihii de iis,qui tesmoralescootinent; nihii dealiisejufdem generis, qui cum ad vulgi &rudiorumcaptum ac- commodati fint, frequentes revera emptores nan- cifcuntur, & ceiebre nomen,aui 3 :oribusfuiS,apud indočtum vulgus conciliant. 2. Euphyander his duntaxat legibus commca- tationes fuas in lucern edeli ut puhlica luce dignas fiat, ut fuas noa alterius; ut a!iquam rei literati« acceflionem faciant; ut illae a vitis dočlis proben- tur ; ut eo ftyli genere fint, quem materi* ratio poftulat ; ut ordinata! , & bene difpofit* non tu- multuaria congeilione mcompofit*; hse funt leges, qtias ab Euphyandro fervari velim ; fi tamenille ad fcribendum fefe accingat: quod ad primam fpe&at; nihii in lucern edet, nilt quod .publica lucedignum fit, vel potius,quod Euphyandro nonindignuin efle videatur; libri enim aučtores fuos cenfere dicnntur, i{fque vel boni nominis famam conciliare , vel ig¬ noranti* , aut imprudentiae notam inurere; judi- cium tamen , cenfuramque librorum fuorum ab ignara plebecula non expeitet, fed ab iis,quicum doitrina , & ingenio valeant, de iis optime j udi- cant,qus- non modo intelligunt, verum etiam non fine aliqua voluptate legunt; quid autem puhlica iuce dignum fit,vix,ex certareguladefiniripotett; nifi forte illud efle dicatur, quod viris ingenio, & judicio prseditisarridet, atque ita illisprobatur ,ut inlucemedi pollulent; aut fi forte jam editumfit, non parum indegaudeant. g. Sua porro non aliena Euphyandrum, inpu- L 7 blicam S? o Euphyandri blicatn lucern dare oportet; quid enim juvat, jam edita iterumedere, aliorum fcripta compilare, jam ačtum agere , & quod pejus eflet, tacito audloris Bominealienaprofuis jaftare: hocplagii crimenfre- quentililmum ell ; & ver6 ingenuum, & ingenio- futn hominem puderet, alienis ovisincubare,non niti rapto vivere, afcitis pennis fefe omare, in fo- Ionon (uo fabricare, & alterius operi nomen finim infcribere: quid juvat etiam aučlorum centonecon« fuere, & indigeftam locorum communium farragi- nem congerere: nondeerunt forte, quibus ifta non difpliceant; mihi certe nunquam haftenus piacue- runt: fed inquies, nihil ferenovi excngitari poteft; falleris, mi homo , falleris; non modo in Geome« tria, quod nemo negat, veriun etiam in omni difci« plinarum genere, & vero modoinventa abaliis,& demonftrata , nova demouilrationis methodoillu« lites, nova- profedto editionis fufficiens , & legiti* ma ratioeli, v.g.quifquis totam Geometriam no¬ va, &facili methodo explicaret, illam in lucern edi opera; pretium eflet, licet jam multi de Geometria fcripferint : idem de Phiiofophia , idem de aliis difciplinis dičtum iit, 4. lila autem , quae fcribitEuphyander, nifi ali— qua acceilioue rem literariam promoveant, fruflra efTe videntur; ut qnid enim praelum occnpant , (t res literatu , cui pradum fervit, inde audlior mi« nime fiat: de ilia tamenaccelfione, viri dočli non ita temere judicent, ut ille, qui optimo Merfenno perfvaferat , nullam dodtrina: motuum accelltonem fadtam eiTe , & nihil de motu iocali demondratum efle aGalileo, fcilicet, Torricello, &c. ille profečtb bonum fenem fefellit; quifquisenimhocnegat,do¬ ktrinam motuum noncapit; an forte negavit Mer- fennus centrum percuiTionis variorum cadentium a nobis demonftratumfuifle, ialtemufqueadtheor. 17. quis autem ante nos illa demonltrarit, prorlus igno- ar liber lil. Cuput XlV. 251 ignoro; expe£tabam; ut cumtellemMerfennusap- pellaret , qui folus 1 inqnit, ratione, vibrationes iftas delinivit; fed facile srt, dare vetba feni, op* tirno prsefertim, ac candidilfimo, cui pro candere fuo fa-piiis accidit, eadem, qua; prius approbave. tat, deinde damnafle ; igitur, niii rem literariam inde promotamiri Euphyanderprudenterex:rtimet, fatius erit, iucubrationes fuas fupprimere , quam publicare, ^ J. 1’riufguam illse prodeant, viris dočlis mini' me prseocupatis easrecognofcendas exhibeat; plus enim vident ocuii, quam oculus; minime pracc- cupatos volo, a!ioquin iinirtrum, & iniquum judi* cium ex illapra:occupationefequerecur; mirumeft« elTeaiiquos, virosalioqnindo&os , quibus ca dun* taxat placent, quae vel ipli excogitarunt, vel didi- cerunt; fi quid forte aliud accedat pro falfo illud 5 ant ialtein profufpečlohabent,’ quod correinjuftum elt; nam aliorum fcripta, & commenta iis recogno- fcenda traduntur* ut conftet, utrum cum rečia ra¬ tione, non vero cum recognofcentium fenfu con- fentiant; itaque cenforum dele&um Euphyande: habeat, 15 tamen in ejus poteitate politum lit, nec eos accipiat,qui vel invidia:, vel prsoccupationis vitio laborant, vel minus propenfi funterga res il- las , veleas minus, quam par (it iuteliigunt; fed eos aflumat, qui rerum illarnm peritiiiimi, & ve- ritatis potius, quam au&oris arnantes funt : lino Verboindofto, & Rdeli cenlore, lingulare prafidi- um Euphyander habiturusett. 6 . Qu6d vero pertinet ad ftylum , & dicendi modum , quem in fcribendo Euphyander adhibere debet, dubium non eft, quin isadh ; benduslit, ac reliquis omnibusanteponendus, qui rebusiplis,qu3e fcribuntur, accommodatinr elt: infcholaliicispoli- tior, &nimisterfusnonmodicamobfcuritatem con- ciliatet; fuis Formuli* * & conceptis vetbis fchola- 2$5E Euphydndri ftici gaudent j a quibus fidifcefieris, vix obtinebis, ut ea, quae ipfe fcribis, intelligant, equidem non- aulli divinas illas difciplinas nimia barbarie foeda- rune, & in hoc revera non laudo; vide, quaefupra disimus de ftylo , ne hic repetere cogar : in Ma- thematicis . eadem ilyli ratio tenenda eft, nempe harum difciplinarum peritiartisfuaeterminisutun- tur, quod certelaudi potius, quam vitio illis ver- ti debet; fed videant, ne dum Latina? voces pro- pri* fuppetunt.Barbaras ilii, per negligentiam,aut Latinitatisignorantiam fnbftituant: in aliisdenique, terfus eritftylus,nitidustamen. &perfpicuus,non vero oblcurus , quod tamen nonnulli, quafi quo- dam exquifit* , ac felečta? Latinitatis obtentu fa- ciunt, in quo valde hallucinantur; quo enim ani- mo , & fine loqueris , aut fcribis , nifi ut alii a te dieta, velfcriptaintelligant;igiturdarus, &nitidus lfcylus, meo faltem judicio, reliquis omnibus pr*- ferendus cit, &ille pra-fertim dicendimodus,quem res ipsse poltulare videntur. 7. Nec fatiseit, ut ea feribas, quse ad rem H* terariam non parum conferant, e6que dicendi ge- nere, quod aptillimum fit, nifi ea, qu* fcribis rečte difponas,& fingula in (uis locis colioces: elt enim fymmctria, qu*dam librorum, ut corporum, qua fcilicet, omnes partes ita copulantur, & tam apte inter fe conveniunt , ut nec oculus , nec animus quidquam in ordine,in ferie,in difpofitione delide- ret; contra vero ubi rerum ordo perturbatus eft, nec pr ma cum mediis, aut h«c cum poitremiscon- fentiunt; mirum quantaindeconfufio nafcatur,quae non mediocrem legentium animis moldtiam con- ciliat: itaque antequam ad feribendum teaccingas, de feriptionis ordme ferio cogitabis,& breviarium quoddam,vel ichnographiam, vel rudem, ac infor- mem totius operiš deiignationem tibi deferibes. quam deiudeia ipfa libri compofitione, imieari pof- fisi Liler ITI, Cafut XTV. 253 lis; illa enim quali animum diriget,& ad optatum finem, per defignatos prius tramites , totuin opus perducet. S. Quid porro feribere debeat Euphya»der, vix definire valeo;nam pro fuoquifque genio agtt;fua« derem hilforica , cui Torte Geometrica magis airi- dent; aut Philofophica, cimi tamen Poeticis miri- fice deledietur; igitur feriptioni materiam non prse- feribo, ut ipfe liberiori genio indulgeat ; fui jv ris cum fit,cogendus non eft; ampliliima, & vailiffima materia,eaque variafuppetit;prn vario genio,hanc» vel illam aflumet, ut in ea fefe exerceat; ea tamen fit, quse fine pudore in lucern prodeat; funt enim aliqua ,indigna prorfus,qu* lucern afpiciant: hinc illum auetorem non laudo,qui pediculum I J anegy- rica oratione ornavitj ncc illum,qui omnes mufa- rum lepores,& deliciasaccerfivit, ut luem veneream elcgantius defcriberet;hscfane viliorafuntingenu* feriptionis argumenta ;& licet nonnuuquamaliquod ingenil lumen prceferant, alkjuid tamen judicii, St prudentiae in iis defideraturjludere licet aliquando fcribendo;at feribere,ut Temper ludas, hiftrionis po- tius,quam Euphyandri efie videtur: igitur fi aliquid feribit 1 illud Euphyandro, & rei literaria: gravita- te di.gnum fit. 9. Multa autem funt, eaque diverfi generis, ia quibus Euphyander ftylum , & ingenium exerceat: ingenium dixi,nifi enim ea, quse feribit, ingeniofa fint, ilia ego nulla ratione probo; auid enim ab Eu- phyandro,feu viro ingeniofc,nifi iogeniofum,& in- geniose feriptum expeifari poteft f verfus feribere, nihil vetat, modo elegantes fint,&pauci: ciim mul- titudo pretium elevet, nitidi etiam, acuti, fenten- tiofi,fluidi ,!imati; hiltoriam feribere poterit; ltylo proprio,& accommodato.preflb fcilicet, Latino, di- lucido, ac pe fpicuo , habet autem quos imitetur, Salufiium,Taeitum, Florum, Polybium: malta funt, 254 Eiiphydndri <311* foluta oratione fcribat v. g. oratlones, quam. quam rerum prafentium ftatus, vel ufus,hoc dicen- di genus vix admittitrfunt autem alia,qu'am plari- ma,quae terfo,ac leni fty!o exponat,habetque, quos imitetur,Tullium prsefertim in Philofophicis: dem- de alia, quae cum gravioribus difciplinis tradlari fo- lent in lucern edere potetit: ut l ) hilofophica>Theo. logica, Mathematica,moralia,modb crambe recodta non fit; nonnihil ex Sacris Bibliis exponendum fu- fcipiet,in quo Sadoleti nitorem, & Sandlii elegan- tiam illi commendo: forte aliquid eruditionis pro¬ fana:, vel facras cogitabit: fed quafo caveat a farra- gine -• Lipfium pr* oculis habeat: fi quid de boliticl elucubrabitur, rečli tantum ratione ducatur, & fir¬ mo ratiocinjo, pocius quam eruditione ,rem propo- fitam evincat ,& demonftret; etiam aliquid pilim cdere,non absre foret.modb tamen aridum,& ex- liccum non fit: non deerit forte, qui in fcribendis heioicis fabulis, quas vulgus Komans appellat tem- pus, & ingenium collocet: uno verbo, ut cacoethes illud, prurientis fcilicet animi vitium, non proboi ita facile permitto , ut aliquid Etiphyander fcribati ea tamen lege,ut nihil fcribat, quod tanto nomine indignum fit. 10, Aiiud eft, quod ad fcriptionem pertinere vi- deturicum enim Euphyander multa legat jerit for¬ te, quod aliquid excerpat,&adnotet, in adverfariis, vel notis: in hoc,diverfus eft diverforum gtiftus,& fenfus: funt qui valtos codices fuis notis,& excer- ptis iinplent,quor deinde,ut inanem farraginem, dir intltile pondus piacularibus fiammis devovent; alii contra nihil penitus excerpunt ex iislibris,quos ipfi evoh'unt: hinc fi non cunčta,multa faltem memo- ria excidunt; ac proinde tempus illud ledlioni diu impenfum,tritum, &perditnm c(Te videtur, nifi for¬ te aliquosexcipias,qui cum fatlicillima valeant me- moria, alteri cuftodi, a fe lefta fruftra commenda- rent: Liber lil. Caput X 1 K 255 rent: unus praecsteris occurrit P.Joannes Rho no. fter, vir fane omnigena eruditione facra,& profana inftručtilfimus, licet eorum, quie legit, in adcerfariis nihi! annotarit: media quardam via eft, quam Eu- phyander inire poterit: nonnuila feligat ex iis au- & pertradtanda fufciperent: v.g, in Phyficis,unus de coloribus duntaxat ageret; alius de fonis; ille de luce , & Uimine; hic de magnete; non nemo de elementis : aligtris de metallis ; alii feorfim de facultatibus fentientibusi de Mantis, de homine,de animalium general'one,de motibus,de ftatibus corporum fenfibilibus, ut vocare foleo, de mixtis imperfedtis ; pati modo, in morali Philofo* phia,in Mathefi,inTheoiogia,vd]em,ut finguli fin- gulares tradlationes aggrederentut , cum vix unus omnia pro dignitate, & accurate explanare poffit; rix ac ne vix guidem čredi poteil , guantum inde res litdraria caperet inerementum , & guantum ad graviores difciplinas promovendas pritiatum con- filium conferret; negue periculum eflet,ut unusal- teri contradiceret, cum ex communibus principiis omnia deducerentur. Caeterum non tam iibrorum mole , guam rerum feriptarum pretio, & veritate, audtores cenfeudos efie exiftimo. C A P U T XV. De Bibliotheca. k. pTfi Euphyander rivse ad inftar Bibliothec* ^- 4 eft, guod jam olim Auguftinus in laudibus Hietonymi pofuit; hoc tamen non facit, guin eam Kbrortim eopiarn apud fe habere debeat , guorum ledtio« Liher TU. Caput XK 257 leftione identidem recreetur; illam autem tam im- menfam,&valhm efle non curo,utpotiusad com- munem ufum, quam ad privatum comodum con- gella efle videatur ; haec lunt magnificenti* regi* opera , qua Ptolomaros, Gordianos, aliofque hujuf- modi Principes occuparunt,qui in conftruendis am- pliflimis Bibliothecis, nullis olim fumptibns ad Rei- publicae utilitatem pepercerunt : nec etiam aučior efrern , ut quadraginta aureornm millia in colligen- dis, congerendi'fque omnibus noltrorum auitorum libris inlumeret ; hanc enim fummam quidam Bi- bliopola a Serenilflmo Principe non ita pridem po- ftulavit, interrogatus fcilicet de praediftnrum libro- rum pretio: ego aliqnem deleflum haberi volo; & pauci revera funt, qui tot,ac tantos fumptus facere valeant: itaque ne huic officio defuifle videar, ali- quot feleftos iibros in certas ciafles diliinguo ; non omnes quidem,cum id conlilii non lit, fed nonnul- los duntaxat ex iis, qui mihi notiores fuerunt;hinc forte accidit, ut aliquos, etiam ex optimis omife- tim: quod certe nec arte, nec data opera faftum a me fuitjadde quod nemini leges prsefcribere aulim, nec meum fenfum tanti efle puto, ut eum aliorum fententi* prarferendum efle judicem; fed plures ex tuis appellafti,inquies:quid tumlilii certe familia- res funt; quamquam alios non omili, quos magis utiles efle judicavi; im& plures ex nollris reticui, five quia alios anteponendos efle putavi, five quia, ne fumptus multiplicarem, librss multiplicare non licuit. 3. In duas fupra viginti ciafles Enphyandri Bi- bliothecadillinguenda eli: prima Gramaticos com- plečlitur, fecunda Poetas, tertiaRhetorcs,&au£lo- res terfa Latinitate infignes : quarta Eruditionem profanam, quinta Ecclefia Aicam, fexta hilboriam pro- fanam , feptima Sacram & Ecdefiallicam, oftav* Theologos Scholafticos, noaacontroverfiarumfcri- ptoresi 258 Euphjtndri ptores ; decima Morales , undecima Pofitivos, ul vocant, vel facrorum Bibliorum Interpretes; duo* decima jus Canonicum , decima tertia Civile,deci- ma quarta Philofophiam: decima quinta Moralem: decima fexca naturalem hilloriam , decima feptima Mathematicos , decima odtava Geographos, deci« ma nona Chronologos ; vigefima Patres , vigefima primalibros pios; vigefima fecunda varios.^Juia vero laepe accidit, ut idetn audtor, qui vtrla fcripfit, ad diverfas clafies pertineat, ne idem faepius aučtoris nomen recurrat, &ne ejufdem auctorislucubratio* nes, & opera in diverfas partes diltrahantur, illum femel duntaxat, appellabo. Quod vero ad ordinem pertinet, nonmultum curabo vel antiquiorem ,vei dočliorem in eadem ferie aliquando pollponi; nec enim in indice librorum recenfendo ,ulla hujufmo- di minutiarum ratio habenda e(t i nec ullum jus ordinisprarrogativi in citationibus habetur. 3. Prima Claifis Grammaticorum cit; in hac autemfunt: Defpauterius, Alvarus, Uidlionaria Mo¬ neti , Roberti Stephani, Morelli , Foelicis, Pomey» Calepinus, Conftantinus, Deleftus Monetij Appa- ratus,PhrafesManutii, Formuhe Briflonii, Grama* ticaClenardi, & Gretferi, ProfodiaSmetii, Caballi, Minerva Sandi, Riccioli, Textor> LexiconScapu- Ise, Didtionaria, Poeticum, & Geographicum, The- faurus uterque Stephani , Poetica Ariltotelis , Sca* ligeri, oiiTi, Gallutii, In fecunda Poeta: verfan* tur, tum antiqniores, ut Virgilius,tucretius,Ovi- dius, Horatius, Catullus, Tibullus, Prope tius,Si- lius Italicus, Statius, Lucanus, Aufonius, Manili* us, Juvenalis, Seneca,Claudianus,Sidonius Apol- linaris ; tum Recentiores: ut Jovianus Pontanus, Sanazarius , Fracaltor , Buchananus , Stephonius, Boirams, Milliarus, Heinfius, de Bufiieres, Uona* tus , PUrcharellus , Rogacus, Vallius , Baidus Gui* nifius, Bidermanus, Cafimirus, lonius, Mafculus« Mam« Liber lil. Caput xr. 259 Mambrunus, Rapinus Sidonius, Hofchius, Sautel- lus, Ioflesus Vavafior , Magnefius, Caullinus. Pe- tavius, Celotius 1 Giatinus,JofephSimonis;hisad- de Plautum,Terentinum,Raimundum, Hugonem, &c. Tertia habetCiceronem, quifere adinftarom- nium eftj huic tamenacceduntQpintiliamis, Cau- fin us, Cyprianus,Soatius, Valaderius, Porney, Pa- iotus, Vuccherus, SadoJetus, Longolius , Oforius Epifcopus, Manutius, Muretus, Cauierus, Fraca- lior, Prolufiones Strada;, Palatium eloquentii, Ora- tionesTarquinii, Perpiniani, &c. 4. Quartae Clalfisfunt, Plutarchus, Philo,Pau« fanias, Athenseus, dElianus, Lucianus , Valerius Maximus, Diogenes Laertius, Vidlorius, Photius, ! Policiamis, Solinus, Turnebus, Budaeus, Alexan- der ab Alexandro, Tiraque!lus, Thefaurus Criticus, Rodiginus, Suydas, Scaliger, Volaterranus, Cerda, Pontanus , Raderus, Servius, Polyanthea, Maio- ius, Officina Textoris, Sigonius, Poflevinus, Rofi- nus, Lipfius , Valtrinns, Pyerius, Giraldus,Tipa- tius, Cauifini Symbola, Pomey, Savedra, Goltzi us, Gallia Metallica, Voffii, Salmafii, Grotii opera ad- de Theatrum vita; humani, Quintae vero funt, Con- cilia, Sirmondus,FrancifcusTurrianusBeccaniopuf- cula, Gretferus ,Canifius,Serarius, Crefolius,Scri- banius, Alcuinus, Durante,Scortia, Berno, Aimo, Gelotiusde Hierarchia, Allier, SaufferiiOpera, Ar- cudius; in fexta funt Herodotus,Thucydides ■ Xe- aophon, Diodorus , Jultinus, Dionyiius Halicar- Raffieus,Saluftius, Polypius, Gifar, Livius, Florus« Tacitus, Paterculus, Ciirtius,Dio,Svetonius,Hi- lioria Auguiia, Ammianus, Iornandes,PaulusDia* conus, Landulphus, Orofius , Luitprandus, Zofi- mus, Marcellinus, Procopius,Gregoras, Zonaras, Nicetas, Agathias, Curopalates, Theophanes, Ce- | drenus , ChaIcondylus , FrifiDgenfis, Vifpergenfis, Sabellicus, Villaaus, Nauclerus, Bioadus, lovius. Ref- ®6o Euphydndri Refpublicsi Daviti Mundus, Petavii rationarium pro Gallicis , Gregorins Tnrouenfis , AmtnoniuSi Eginarthns, Gnaguinus, Belforelfciiis, Commineus, P./Emilius, Peguillonus, Thuanus, HogeriusDu- haillan, deSerres, Froiflart, Duplez, deBulTTere> Duchefne, Gramontius, Avila, Mezeray, Tarau, Florns Gallicus, Erancifcus;Krantzius , pro Borea- libus, pro Anglicis Matthaeus Pariš, Polydoniš Vir- gilius; HečborBoethius pro Sedticis; Signonius pro- ltalicis; pro Hifpauicis, Mariana cum aliis: hisac- Icedunt Famianus Strada , MafFejns, Guiciardinus, Morinus, Sanniartani Fratres, d‘ Attichi, & c. In feptima funt, facra Biblia , Jofephiis, Sa» liani i & Baronii annales, Spondanus , Anaftafius* Onufrius, Ciaconius, Platina, Eulebius , Triparti- ta Galliodori , Socrates, Sozotnenus , Nicephorus Caliztus, Theodoretus Evagrius, vit* Patrtim, Su- rius, Trithemins , Hiftoria Societatis , & Bartoli. Bellarmitrasdefcript. Ecclelialt. Alegambe, Gualte- rius, Italialacta , Gallia Chriftiana , Hiltoria Tri- dentini Pallavitini. Inoftava D. Thomas, AlbertuS magnus, Alenfis , D Bonaventura, Magifter, Hen* ricus, ®gidius Romanus, Scotus,Durandus,Her- vaius, Paludanus, Bačo, Maironis ,Ochamus, Sco¬ tus , Cajetanus, Melchior Canus, Bagnss, Molina, Valentia, Suarez ,Vafquez,Titelinanus, Tannerus, Ruys, Goninch, Lellius, Petrus a S. Jofeph, Ripal« da, Perez, PrarpoHtus , Itambert, Duvallius, Ga* macheus, de Logo, de Rhodes, Martinoons, Arni- cus, Ariaga , Oviedus, Svlvius,Fafolns, Meratius, Efparfa, P. Daniel Carmelita: In Nona Valdenlis, Bellarmimis, Becanus, Annatus , Anti Janfenius, Dechamps, Duperroa , de Barrault , Richeomus, Gualterius, Albertus, Pighius,Horantius, Cochle- us, Echius, Malderus, Feuardentius,Stapletonius: in decimaSanhez,Caftro Palao, Bonacina, fumma Toleti, Salas dc coatračtioaibus, Bardellus, Fagun* lis W Gi Li ; av * Liber 111. Caput XK 261 ies, Fragofus, Sayrus , Layman, & Poncius, Gi- balinus, Thefaurus, & nonnnlli alii. 6. In undecima Liranus, HugoCardin. Abulen- fis, Salmeron, Mendofa, Emmanuel Sa, Tirinus, Menochius, Maldonatus , Janfenius Gandavenlis, Gornelius a lapidc , Sanilius , Toletus, Columbi, Lnrinus , Pererius , Juftinianus , Ribera , Serrari- us , Catena PolfiniSt Corderii. Induodecima,Jus C»nonicum,fcilicetDecretumGratian Decretales, Clementinar, Extravagantes , cum comtnentariis, Bullarium, Innocent>usquartus, Panormitanus,Na- varrus,DeciIionesRota;, Barbofa:in decima tertia, CorpusjurišCivilis, Lexicon juriš: indecimaquar» ta Ariftoteles, Plato, Conimbricenfes, Gaflendus, lavellus, Ariaga , Oviedo, Cartefius, Licetus , Al- bcrtinus, DofTetus , Mcndoza , Teles : in decima quinta , Seneca , Tarquinius Gallutius, lavellus, Pa- vonius. Theophilus Raynaudus &cunčla ejufdem opera, Adamus Contzen, Coiffeteuu , laChambre, le Moine, Senault, Sillouus, Antonius Perez, Dof- fat, Baconius, &c. in decima fexta,Plinius, Diof- corides, Hippocrates, Cefalpinus, Dalechamp, Al- droandus, Redius, Agricola,Boet(usde Bood,Ron» deletius ,Caefius, Laurentius, Hervseus, Baconius, Boile, Riolantis, Fabricius: in decima feptima, Eu- clides, Archimedes, Apollonius, Pappus,Clavius,Ca- *alerius,Vieta, Gheta!dus,Torricellus ,Gregoriuš a fanfto Vincentio, l eotaudus, Tacquetus, Diophan- tns cum commentariis Bacheti,laFaille,LucasVa- lerius,Guldinus,Nonnius,B!ancanus,Betinus,Pto- ioma:us,Tycho,Copernicus,Kepler,Longomontanus, I tanfpergius, Ricciolus, Vitellio, Aguillonius, Abbas Maurol:cus,Borellus, Ubaldus ,Galilcus , Bulialdus, I ta Loveta, De Billi, Vivianus. 7 . In decima odtava Ptolomffius, Strabo, Atlas j major, Bertius, Cluverius , Ortelius, Labbe , Phi- j lippusBrietius»Leander Albertus, Magiuus,Maflb- M nus, s6a EuphyUvdri nus,Ricctolus, Martyrologium Geogtaphlcum, Ct. *■ ita f ographia facra. Ia decima nnna , Jofeph Scaliger i tov Petavins, Gordonus , Genebrardus. In vigelima ta prima, Gratanenfis, Rodriguez, CaulTinus, P. Ivo, Hayneufuius,Saniurius ,Suffrenus, Thomas a Kem* pis, Gerfon, Idiota,Salvianus , Confeffiones Augu* ftini,Opufcnla Bonaventura?, D. Bernardus,Drexe* '■tl lius , DeSales, dePonte; huc revocafacros Orato-O. res. In ultima, Merfennus, Kirkerus , Fourerias,L a | Michelinus, Schevner, Zucchius,adde experimen-| ntm ta Florentina, alios adjungere potes: hi tamen ni fal* L) ee [] lor, fufficiunt; funt enim aučlores fclefti, quanquami([ u ] a multo? omili, quos forteinferiorisnotaj, cenfendos m j n j non e(Te, aliquisjureputaret; omiliautenijnonfa-^g, ne percontemptum: nec enim is ego fnm , qui v t' cati minimum parvifaciam ; ntpote certus,nullum ferč^jj libram efle, ex quo multa utiiia excerpi non poilint; >' er ^ imo Heroicasillas fabulas ex hac Bibliotheca non ex-fc| t0 | cluderem, v. g, Argcnidem, Caflandram , Polexan*L t j s drum, Hilbrain, Cyrum, Clecpatram , Si alioshu*y. jufmodi. i„ h, 8. In hac Bibliotheca, prsterlibros, aliquot o(*r U p| gana Mathcmatica deliderarem, v. g. quadrantesGe- ometricos, Sextantes, Alirolabia^phairas^itrum* que ulobum , Cieleftcm , & terreftrem , pyxides magneticas, radium Geometricum , quadratum> vel trigonum, Armillas, annulos, circinos varii ge* neris, regulasproportionum, Horologia, foniesarr tefačlos , Telefcopia , vafa pnevmatica , micro- fcopia, vitrum uftorium,polyoptrum,fpeculaom* nis generis,cauum .conuexum,cy!yndricnm,pa* rabolicnm , Si alia id gemu, qu® non foliun ani* mos recreant, veram etiam cum opus eft, illorum opera adhibetur ;nonnulliantiquasicones,& numif* mata congerunt; alii doftorum hominumimagines depingi curant; aliidemum variis ornamentis fua! Bibliothecas illuftranii quaercveri,ut valde laudo, in tu Liber UT. Cap ut XF. 2S3 J: Ge ‘jltapatum neceffariaefleputo, ut ineaEuphyander '? er ’ aovosfumptnsmfumat; modo libroshabeat, Šc pan- elitna '.Ivo, ■Cern- iugu- lrextf >rato* erius, men- ni fal* ja organa; reliquisfumptibusparcerepoterit, GONCLUSIO. Uffic fiint,ingeniofe Leftori qua adEuphyandri “ a!iquantulam inftitutionem pertinent; li ere tnafunt, utere ; finminus;a;qui, bontque confule: tempe, fifacultas mihi defuit , voluntas certe non deell; haecni fallor, plusingenii, & tnduftri* po- quam ftuijbant, quam in me ipfo fic; igitur fi res pro votis en " os jminime fuccellic, quid mirum ? vires meas nofti • DD ‘ a "piagnis certe aufis impares'; faltem conatum lauda, '* v vCaeterumi fiveamphorai five urceusexicrit, quid- n ' erc i)uid id tandem eft, tuutneft. Vale, & Mufisalacri- ter vaca. Sed deMedicis , inquies , altum ubique filentium! hos egointer Phyficos recenfeo; fi quid artis prseterfcientiamhabenc, adeamdefcendereno* bi: nameodem jure, mechanicae omnesfibi locum to hoc opufculopofiularent; quod tamen 1 quamals ot ^ f ‘Euphyandro alienum fit, nemo non videt. Valeite« rnm, & da operam, ut per te, quod ego ma- xime fpero , res literaria magnum capiat incrementum. rilint; meX' exan' js h» s Ge rum- xideS ;um> iige- es ar- icro- tom- > pi¬ ani* »rum mif« jines fuas jdo« i n F I N I S. M2 SY- cfo c*- : ;fe db cfc dt?: cfo c& cfc : cfa maam Gp : <3P ^3 čp; Sp ;■Sp Sp qp eyš: Sp ž? SYNOPSIS OPERIŠ. LIBER PRIMUS. De dotibus a natura Euphyan- dro infitis, velextrinfecus accedentibus. Cap. I. Df interiori eorporis h bitu, | i «£3 )C o )( S3~ LIBER SECUNDUS. De acquifitis,&fponte,ac ftudio comparatis. Cap. I. I JELiiertateanimi. pag.^o. ' II. De applicatione ad fludia. 64. j| XI. De impedimentis arcendis. 8 S* ‘••£3 C<0 LIBER TERTItlS. De difciplinis, quas Euphyan der fibi comparare —-r- /